Lajme nga Dosier
Lajme nga Dosier
Ju rrėfej pasionet e Petrit Dumes
Pasioni i Shefit tė Shtabit pėr hipizmin dhe dashuria e tij pėr kuajt e racės
Autori i Lajmit: Leonard Veizi
Njė nga dėmtimet e mėdha, qė solli furia e nxjerrjes sė grupeve armiqėsore gjatė ndėrtimit socialist tė vendit dhe, pa asnjė bazė loigjike, ėshtė ajo e shkatėrimit tė Qendrės Riprodhuese nė Lazaret, e cila ishte ngritur nėn kujdesin e veēantė tė ish-shefit tė Shtabit tė Pėrgjithshėm tė Ushtrisė, Petrit Dumes. Vetėm duke u mbėshtetur nė idenė, se Petrit Dume shėtiste me kalė tė bardhė pėr qejfet e tij, pas urdhrit pėr ekzekutimin e gjeneralit tė njohur tė ushtrisė, erdhi dhe njė urdhėr i dytė, i shkatėrimit tė asaj qė cilėsohej se kishte lidhje me grupin e tij puēist. Por, duket se jo ēdo gjė qė relatohej deri nė instancat mė tė larta tė partisė e tė shtetit, ishte pikėrisht ashtu. E nė rastin konkret, shteti kishte vetėm humbje, pasi deri nė atė kohė, kuajt e racave tė famshme nuk kishin ekzistuar nė Shqipėri, ndėrsa vetė Qendra Riprodhuese, kishte mundur qė tė mbarėshtronte pėr njė kohė relativisht tė shkurtėr mė shumė se 300 ekzemplarė. Njė nga specialistėt e ish-Qendrės Riprodhuese, majori nė pension Qamil Gjonbibaj, gjatė njė rrėfimi pėr gazetėn Ballkan, rrėfen pėr punėn e tij nė gjenerimin e racave mė tė gjohura tė kuajve, si dhe pėr njohjen me ish-shefin e Shtabit tė Pėrgjithėshėm tė Ushtrisė, Petrit Dumen.
Ju keni punuar me Petrit Dumen. Cili ishte pėr ju gjenerali qė u pushkatua nga regjimi?
Gjeneral Petrit Dume ishte i rreptė nė kėrkesė llogarie, por mjaft i dashur dhe komunikues ndaj tė tjerėve. I disiplinuar dhe mjaft kėrkues ndaj vetes si nė paraqitjen e jashtme ashtu dhe botėkuptimin e tij si oficer. Kėtė pasqyrė e reflektonte edhe tek vartėsit. Thjeshtėsia dhe sinqeriteti i tij, me shumė takt e finesė, e rrezatonte tek tė pranishmit. Pyeste dhe merrte shumė mendimet e tė tjerėve, sidomos ato tė specializantėve tė fushave tė ndryshme tė veterinarisė e tė kalorsisė (nė rastin konkret, kur lindnin probleme) dhe kurrė nuk i kundėrshtonte nėn hijen e unit apo tė postit qė kishte. Hante ushqim nė mencė me oficerėt dhe me ushtarin mė tė thjeshtė, apo siē thuhej nė atė kohė njėherėsh nė gavetė me ushtarin. Kishte shumė dėshirė tė argėtonte dhe tė luante me ushtarėt, nė ēdo lloj sporti e aktiviteti. Mirėpo, gjithė kėto cilėsi, sjellje dhe dukuri tė sinqerta e pa bujė, s kishte se si tė mos linte gjurmė dhe mbresa tek ne, oficerėt e rinj, siē isha unė nė vitet 1971-1974.
Nė cilat lloj sporti ushtrohej mė tepėr ish-shefi i Shtabit tė Pėrgjithshėm?
Ai kishte hobi dhe pasion tė gjitha llojet e sporteve dhe tė gjitha i ushtronte. Por sportin mė pėrzemėrt dhe mė fisnik (siē e cilėsonte ai vetė) kishte atė tė kalėrimit-hipizmit. Kjo ėshtė aq e vėrtetė, sa qė kur ishte student nė Akademi nė Moskė, pasi mbaronte programin zyrtar, bėnte disa kilometra udhėtim pėr t u stėrvitur mbi kuaj, nė njė fermė qė ishte shumė larg shkollės dhe kur kthehej, qėndronte deri vonė natėn pėr tė studiuar pėr tė nesėrmen.
Ēfarė urrente mė shumė gjenerali?
Petrit Dume urrente shumė gėnjeshtarėt dhe frikacakėt. Pėr kėtė shpesh herė thoshte: Ēdo cilėsi tjetėr negative tek njeriu, mund tė zhduket, ose tė riparohet, ndėrsa frika, ose gėnjeshtra ka mundėsi tė jenė tė trashėguara, prandaj nuk zhduken kollaj. Kėto cilėsi, na prishnin shumė punė dhe gjatė luftės. Apo jo doktor Reshiti, i drejtohej komandantit tė repartit, Reshit Shtėpani.
Gjatė kalėrimit, a e dėgjonte gjenerali fjalėn e specialistit?
Kur kalėronte, sidomos kur dilnim nė terrene tė thyera me ne qė e shoqėronim mbi kuaj, bisedonte lirshėm dhe sillej tamam si shok i sė njėjtės moshė. Ishte shumė i bindur ndaj kėrkesave tė shoqėruesve si pėr shembull: Tani nuk duhet tė ecim me trok, por me hap, apo S duhet tė bėjmė mė tepėr malore se janė djersitur kuajt, etj.
Ishte i zoti nė fushėn e hipizmit?
Ishte njė kalorės mjaft i mirė dhe zotėronte shumė mirė elementėt teknikė tė ecjes me kalė. Madje, komunikonte shumė mirė edhe me kalin. Kuajt me tė cilėt kalėronte i kishte ndarė sipas detyrave dhe destinacionit, qė i pėrshtatej temperementit tė secilit kalė. Kėshtu pėr shembull, pėr tė dalė nė terren pėr qėllime rikonjicioni se ku do tė stėrvitej Shtabi Pėrgjithshėm i Ushtrisė, apo ndonjė repart zbulimi, ai kalėronte hamshorin me emrin Nakllon, qė e kishte shumė pėr zemėr. Pėr raste festash dhe parakalime ceremoniale, pėrdorte kalin me emrin Ēarli, ndėrsa kohėt e fundit, pėrdorte dhe pelėn me emrin Nakavalja, e cila ishte njė perlė e vėrtetė pėr nga bukuria dhe vlera racore qė kishte. Por, nė stėrvitjen pėr kapėrcime pengesash, pėrdorte pelėn me emrin Nazhenka, e cila ishte njė pelė arabe, Naukėn, tė bijėn e Nakavales, por dhe vetė Nakavalen. Kėto dhe vetėm kėto krerė ishin ato me tė cilat stėrvitej Petrit Dume, tė rekomanduara nga vetė specialistėt.
Si erdhėn nė Shqipėri kėta kuaj me vlera tė mėdha racore?
Ishte viti 1957, kur marrdhėniet tona me ish-Bashkimin Sovjetik ishin tė konsoliduara dhe po vazhdonin tė forcoheshin gjithnjė e mė shumė. Nė atė kohė, po xhirohej filmi Skėnderbeu. Pėr realizimin e disa sekuencave tė kėtij filmi, nė Shqipėri erdhėn dy kuaj, Ēarli i racės Alltekin qė ishte njė kryqėzim i racave gjakpastėr arab me gjakthjeshtin anglez dhe Parku i famshėm i racės gjakpastėr arab i linjės Ruso-Polake. Qė tė dy kėta kuaj ishin tė pajisur me ēertifikata individuale, ku ishin tė shėnuara tė gjitha tė dhėnat gjeneologjike dhe kishin lindur dhe ishin rritur nė fermėn e famshme Tverskaja Konji Zavod nė Bashkimin Sovjetik. Kjo fermė, pėr nga rėndėsia dhe puna shkencore qė kryhej nė tė, ishte me famė botėrore. Mė pas erdhėn dhe 36 kuaj tė tjerė.
Ku u stacionuan kėta kuaj?
Fillimisht kjo tufė u vendos nė Burrel. Kėtu njėri nga tre hamshorėt bazė e racės arabe, i quajtur Kaprizi u dėmtua dhe vdiq, pa lėnė trashėgimtar tek ne. Dy tė tjerėt, Naklloni i famshėm me baba Kapotin dhe Filantropi i madh me baba Pribojn, nė tė ardhmen do tė linin pas trashėgimtarė tė shumtė, meshkuj e femra. Edhe sot e kėsaj dite, nipat e stėrnipat, mbesat dhe stėrmbesat e tyre i kemi tė ruajtur me dokumenta tė rregullta gjenetike dhe me ta punojmė e stėrvitemi me kalorės e kalorėse tė apasionuar, pavarėsisht nga mosha.
Cili ishte roli i Petrit Dumes nė sjelljen e kėtij kontigjenti kuajsh tė rrallė?
Tė gjithė kuajt erdhėn me ndėrhyrjen e drejtpėrdrejtė tė Gjeneralit. Pėr tė bindur kėdo lexues, qė do tė marri nė dorė kėtė intervistė, se sa meritė dhe kontribut tė veēantė qė kishte Petrit Dume, qė solli kėtė bėrthamė kuajsh me famė botėrore nė vendin tonė, mjafton tė sjellim nė kujtesė kėto fakte: nė atė kohė vendi ynė shpenzonte fonde shumė tė mėdha pėr tė marrė nga jashtė 2-3 krerė damazė (meshkuj) race pėr kafshė tė ndryshme pėr pėrmirėsimin racor tė blektorisė tonė. Kėshtu pėr shembull janė blerė dema race, deshė, derra, cjepė, e deri dhe kėndezė e lepuj, ashtu siē janė blerė dhe hamshorė tė racave Nonius, Haflinger, apo gomar tė racės Martinga Franga nga Italia. Ndėrsa, Petrit Dume kėtė tufė kuajsh, i solli pa fonde, e pa i shpenzuar shtetit shqiptar asnjė qindarkė.
(vijon nesėr)
Ky lajm ėshtė publikuar: 21/10/2006
Rusėt kėrkuan tė helmonin kuajt e dhuruar
Cili ishte sekreti i fermės Ruso-Polake me famė botėrore Tverskaja Konji Zavod
Autori i Lajmit: Leonard Veizi
Gjatė rrėfimit tė tij, Qamil Gjonbibaj thotė se Petrit Dume kishte njė meritė tė jashtėzakonshme, pasi nė vitin 1957, futi nė Shqipėri 36 krerė, mes tė cilėve 16-17 krerė tė racės Gjakpastėr Arab, tepėr tė kėrkuar pėr vlerat e tyre tė Rralla. Kjo racė, nė bashkėkryqėzim me racėn Gjakthjeshti Anglez kanė ndikuar nė formimin e tė gjitha racave tė botės. Njė gjė e tillė ėshtė dokumentuar nė njė studim tė Doktorit tė Shkencave, Myslym Selenica. Kėshtu, pėrfaqėsues tė bashkėkryqėzimit janė pėrftuar racat Orlovi i madh dhe Alltekini i famshėm. Fillimisht, nė Shqipėri, nga ferma e famshme Tverskaja Konji Zavod erdhėn dy kuaj, tė cilėt do tė shėrbenin pėr tė luajtur nė filmin artistik Skėnderbeu. Kėta kuaj ishin Ēarli i racės Alltekin, i cili kishte Akademi Ushtarake nė fushėn e kalėrimit dhe Parku i racės Gjakpastėr Arab, i cili kishte pėrfunduar dy Akademi Ushtarake, si dhe mbante ēmime nė garat e hipizmit. Tė dy kėta kuaj, si dhe 36 krerėt e tjerė qė erdhėn mė pas mbetėn nė Shqipėri. Qamil Gjonbibaj thotė se gjeneral Petrit Dume, duke shfrytėzuar momentet mė tė mira tė miqėsisė Shqiptaro-Ruse, kėrkoi 36 kuaj tė racave tė pastra, me qėllim realizimin e njė filmi tjetėr me temė historike, gjė qė nuk u realizua kurrė. Duhet theksuar fakti tjetėr qė nga ferma e madhe e me famė botėrore, e futjes dhe mbarėshtrimit tė kuajve, siē ishte ferma e famshme Tverskaja Konji Zavod, mund tė blinin kuajt tė racave tė pastra, vetėm shtete qė kishin potencial tė lartė ekonomik. Kėtė tė vėrtetė e mėsojmė vetėm nėpėrmjet njė gazetari francez nė vitet 88- 89, kur ai erdhi pėr njė vizitė nė Shqipėri. Gjithsesi, me prishjen e marrėdhėnieve Shqiptaro-Ruse, edhe ferma Tverskaja Konji Zavod, u bė e ndjeshme nė kėrkesat e saj pėr kthimin e kuajve tė racės. Natyrish, kėta kuaj nuk ishin blerė, por vetėm ishin dhėnė hua pėr relizimin e njė filmi. Por nė atė kohė, Petrit Dume dha urdhėr qė asnjė nga kuajt tė mos kthehej nė bazė. Me iniciativėn e tij ai dėrgoi radiograme, ku pretendonte se pėr shkak tė mos aklimatizimit, kuajt e ardhur nga Bashkimi Sovjetik kishin vdekur nė Shqipėri. Por njė gjė tė tillė, administrata sovjetike nuk e besoi. Pėr shkak se kuajt ishin tė rrallė, ata nuk mund tė toleronin qė kjo racė e pėrpunuar tė mbetej nė njė vend tė vogėl si Shqipėria, e cila nuk kishte shpenzuar asnjė rubėl pėr blerjen e tyre. Kjo ėshtė dhe njė pjesė tjetėr e historisė, qė majori i kavalerisė Qamil Gjonbibaj e rrėfen eskluzivisht pėr gazetėn Ballkan.
URDHRI
Si u mbrojten kuajt e racave tė pastra
Ferma ruso-polake Tverskaja Konji Zavod mbahej sekret njėlloj si stacionet, ku pėrpunoheshin lėndėt radioaktive si puna e uraniumit. Ndaj dhe sovjetikėt ishin tė ndjeshėm qė 38 kuaj tė racės sė pastėr, mes tė cilėve dhe 16-17 Gjakpastėr Arab tė mbesnin nė Shqipėrinė armike. Nė kėtė mėnyrė, sovjetikėt angazhuan tė paktėn dy agjentura, me qėllim zbulimin e vendeve, ku qėndronin kuajt dhe helmimin e tyre. Nė kėtė mėnyrė do tė asgjėsohej dhe fara e zgjedhur e kuajve tė racave tė pastra, pėr tė cilėt ferma me famė botėrore kishte vite qė punonte pareshtur. Por, njė gjė e tillė ra nė erė tė ish-shefit tė Shtabit tė Pėrgjithshėm, i cili dha urdhėr tė menjėhershėm qė tė gjithė krerėt e kuajve tė racės tė shpėrndaheshin nė njėsi tė veēanta tė ushtrisė dhe nė terrene sa mė tė largėta. Nė vitin 1965, kur pretendohej se ēdo gjė ishte harruar, Petrit Dume dha urdhėr qė tė rimblidheshin kuajt, pėr tė formuar njė qendėr tė re, rrėfen pėr gazetėn Ballkan, major Qamil Gjonbibaj.
Major Qamil Gjonbibaj
Petrit Dume
Ky lajm ėshtė publikuar: 21/10/2006
gazeta balkan
-------
Krijoni Kontakt