Close
Faqja 3 prej 7 FillimFillim 12345 ... FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 41 deri 60 prej 130
  1. #41
    SHKENCA E DIKUJT TJETER?



    Le te marrim ne konsiderate ceshtjen e Venusit, nje planet qe ka qene i nje rendesie simbolike shume te madhe per te gjithe njerezit e lashte te Amerikes Qendrore te cilet e identifikonin me force me Quetzalcoatl (ose Gucumatz ose Kukulkan sic njihej Gjarpri me Pende ne dialektet Maja).
    Ne ndryshim nga Greket e Lashte por ne te njejten menyre si Egjyptianet e Lashte, Majat kuptuan qe Venusi ishte edhe ‘ylli i mengjesit’ edhe ‘ylli i mbremjes’. Ata po ashtu kuptuan dhe gjera te tjera per te. ‘Revolucioni Sinodikal’ i nje planeti eshte periudha kohore qe duhet per tu kthyer ne nje pike te caktuar ne qiell – sic shihet nga toka. Venusi rrotullohet rreth Diellit cdo 224.7 dite ndersa toka ndjek orbiten e saj paksa me te gjere. Rezultati i perbashket i ketyre dy levizjeve eshte qe Venusi ‘lind’ ne te njejtin vend ne qiellin e tokes pothuajse cdo 584 dite.

    Kushdo qe shpiku sistemin e sofistikuar kalendarik te cilin trasheguan Majat, ka patur dijeni te ketiij fakti dhe ka gjetur nje menyre shume te mencur per ta perfshire ate me ciklet e tjera te ngerthyera. Pak a shume nga matematika qe bashkoi keto cikle eshte e qarte qe mjeshtrat e kalendarit antik kishin kuptuar qe 584 dite ishte vetem nje perafersi dhe se levizjet e Venusit jane padyshim te crregullta. Sidoqofte ata kishin arritur numrin e sakte qe eshte percaktuar edhe sot nga shkenca per rrotullimin mesatar sinodikal te Venusit gjate nje periudhe shume te gjate kohe. Ky numer ishte 583.92 dite dhe ishte thurur ne cohen e kalendarit Maja ne menyre te komplikuar dhe komplekse. Per shembull, per ta koordinuar ate me te ashtuquajturin ‘viin e shenjte’ (tzolkin prej 260 ditesh i cili ndahej ne 13 muaj me nga 20 dite sejcili) kalendari kerkonte nje korrektim prej kater ditesh ne cdo 61 vjet Venusiane. Per me teper, gjate cdo pese ciklesh kryhej nje korrektim prej tete ditesh ne fund te rrotullimit te 57-te. Ne momentin qe keto hapa ishin kryer, tzolkin dhe rrotullimi sinodiakal i Venusit u nderthuren kaq nguste saqe shkalla e gabimit subjekti i te ciles ishte ekuacioni ishte tejet e vogel – nje dite ne 6 mije vjet. Dhe ajo qe e bente kete gje edhe me te mahnitshme ishte nje sere permiresimesh te llogaritura me precizion te cilat e mbanin ciklin e Venusit dhe tzolkin jo vetem ne nje harmoni te plote me njeri tjetrin por edhe ne nje relate perfekte me vitin diellor. Edhe njehere pra, kjo ishte arritur ne nje menyre qe siguronte qe kalendari te ishte ne gjendje te bente punen e tij, virtualisht pa asnje gabim per nje kohe shume shume te gjate.

    Po perse ju duhej Majava ‘gjysem te civilizuar’ nje precizion i teknologjise se larte? Apo e trasheguan ne gjendje te mire pune, nje kalendar te ndertuar ne menyre te tille qe te plotesonte nevojat e nje civilizimi me te hershem dhe shume me te avancuar?

    Le te shqyrtojme gjerdanin e cmuar te kalendareve Maja, te ashtuquajturin ‘Numerimin e Gjate’. Ky sistem i llogaritjes se datave po ashtu shprehte besimin rreth te kaluares – ne menyre te dukshme besimin e madh mbi faktin qe koha vepronte ne Cikle te Medhaja e cila behej deshmitare e krijimeve dhe shkaterrimeve te medhaja ne bote. Sipas Majave, Cikli i Madh aktual ka filluar ne erresiren e 4 Ahau 8 Cumku, nje date qe korrespondon me 13 Gusht 3114 p.e.s. sipas kalendarit tone. Sic e pame, besohej po ashtu qe cikli do perfundoje me nje shkaterrim global ne 4 Ahau 3 Kankin: 23 Dhjetor 2012 e.s. sipas kalendarit tone. Funksioni i Numerimit te Gjate ka qene qe te rregjistronte rrjedhen e kohes qe nga fillimi i Ciklit te Madh, pra fjale per fjale te numeronte njera mbas tjetres 5125 vitet e caktuara per krijimin tone aktual.

    Numerimi i Gjate mbase eshte me mire i hartuar si nje lloj makine qiellore e cila llogarit e perllogarit ne menyre te panderprere shkallen e borxhit tone ndaj universit. Edhe monedha me e vogel e ketij borxhi do paguhet kur shifra te arrije 5125. Kjo ishte menyra sesi mendonin Majat.

    Por natyrisht llogaritjet e Numurimit te Gjate nuk kryheshin me numrat tane. Majat perdornin sistemin e tyre te cilet e kishin trasheguar nga Olmecet te cilet e kishin trasheguar nga... askush se di. Ky sistem ishte nje kombinim pikash (te cilat percaktonin teket apo ciftet apo shumezime te njezetes), vija (te cilat percaktonin pesat apo shumezimet e peses me njezeten) dhe nje guacke te myset qe personifikonte zeron. Intervalet kohore numeroheshin me ditet (kin), periudha prej 20 ditesh (te njohura si katun) dhe periudha prej 20 katunesh (te njohura si bactun). Po ashtu kishte periudha 8000-tun (pictun) dhe periudha 160,000-tun (calabatun) per te perballuar llogaritje edhe me te medhaja.
    E gjithe kjo duhet te na beje te qarte faktin qe Majat ndonese besonin se po jetonin ne nje Cikel te Madh i cili padiskutim do kete nje fund te dhunshem, ata po ashtu e dininqe koha eshte e pafundme dhe se perparon me ciklet e saja misterioze pa perfillur jete individuale apo civilizime. Sic ka permbledhur Thompson ne studimet e tija madheshtore mbi kete subjekt:

    Ne skemen Maja, rruga mbi te cilen ecen koha zgjatohet ne nje te kaluar kaq te larget sa mendja e njeriut e ka te veshtire te kuptoje largesine e saj. E megjithate Majat kane pershkuar ate rruge duke u perpjekur qe te gjejne pikefillimin e saj. Nje kendveshtrim i fresket qe te con shume mbrapa, i shpalosur ne cdo hap; shekujt pjellore te perzjere me mijevjecaret dhe keta te fundit ne dhjetra mijera vjet, si ata kerkuesit e palodhur, eksploroi thelle e me thelle ne pafundesine e te kaluares. Ne nje mbishkrim ne Quiriaga ne Guatemale u gjet nje datim deri ne 90 milion vjet me pare; ne nje tjeter date gjejme nje shifer prej 300 milion vjetesh. Keto jane njehesime aktuale te cilat deklarojne me saktesi qe ditet dhe muajt pozicionohen dhe se jane te krahasueshme per tu llogaritur me kalendarin tone duke i dhene pozicionin e muajit ne te cilin Pashket do qellojne ne te njejten kohe me te kaluaren e larget ekuivalente. Nga figura te tilla astronomike fillon e te zjen truri...?


    A nuk eshte kjo ca si shume e avancuar per nje qyteterim i cili nuk e beri veten te famshem ne asnje menyre? Eshte e vertete qe arkitektura Maja ishte e mire brenda limiteve te saj. Por ka dicka tjeter te cmueshme qe keta indiane, banore te xhungles qe sugjeron se ata mund te kene patur kapacitetin (ose nevojen) per te konceptuar periudha kohore me te vertete te gjata.
    Ka mese dy shekuj qe kur pjesa me e madhe e intelektualeve Perendimore braktisen opinionin e Peshkopit Usher qe thoshte se bota ishte krijuar ne vitin 4004 p.e.s. dhe u pranua qe ajo duhet te ishte shume here me e vjeter se aq. Me qarte kjo do te thote se, Majat e lashte kishin nje perceptim me te sakte mbi pafundesine e vertete te kohes gjeologjike dhe lashtesine e madhe te planetit tone, sesa kushdo ne Britani, Europe apo Ameriken Veriore deri sa doli Darwin me teorine e tij te evolucionit.

    Pra si ka mundesi qe Majat ishin kaq te afte te trajtonin periudha te medha si qindra miliona vjete? Ka qene nje teke e zhvillimit kultural? Apo trasheguan pajisjet per te hartuar kalendaret dhe trajtuar matematiken te cilat thjeshtonin dhe i benin ata te afte per te zhvillua kete te kuptuar kaq te sofistikuar? Dhe nese ishte nje trashegimi atehere eshte me vend qe te pyesim qe cfare ka qene qellimi i shpikesve te ketij kalendari me cirkuite kompjuterike? Per cfare arsye e kane hartuar? A mos valle e krijuan kompleksitetin e tij thjesht per te sprovuar inteligjencen e tyre, nje lloj anagrame, sic eshte shprehur nje autoritet? Apo kane patur ne mendjen e tyre nje objektiv me pragmatik dhe te rendesishem?
    Deri tani kemi pare shqetesimin e fiksuar te shoqerise Maja dhe ne fakt te te gjitha kulturave te lashta te Amerikes Qendrore per te llogaritur dhe mundesisht shtyre fundin e botes. A mos valle ka qene ky qellimi i ndertimit te kalendarit misterioz? A mund te jete nje mekanizem qe parashikon ndonje katastrofe te temerrshme gjeologjike ose kozmike?

  2. #42
    KAPITULLI I NJEZET E DY



    QYTETI I ZOTAVE





    Mesazhi trondites i nje numri te madh legjendash te Amerikes Qendrore eshte ai qe thote se Epoka e Katert e botes perfundoi shume keq. Nje permbytje katastrofike u shoqerua nga nje periudhe e gjate ku u zhduk drita e diellit nga qielli ndersa ajri ishte i mbushur me nje erresire kercenuese. Me pas:

    Zotat u mblodhen sebashku ne Teotihuacan (vendi i perendive) dhe te merakosur vrisnin mendjen se kush do ishte Dielli tjeter. Vetem zjarri i shenjte (materiali perfaqesues i Huehueteotl, zoti qe filloi jeten) mund te shihej ne erresire e cila vazhdonte te sundonte mbas kaosit te fundit. ‘Dikush do t’i duhet te sakrifikoje veten e tij dhe te hidhet ne zjarr’ thane ata ‘vetem atehere do kemi perseri Diell’.

    Kjo u pasua nga nje drame e vertete ku dy perendeshat (Nanahuatzin dhe Tecciztecatl) dogjen veten per te miren e pergjithshme. Njera u dogj shpejt ne mes te zjarrit te shenjte ndersa tjetra i dogj fare ngadale pasi ishte ne cep ‘Perendite priten per nje kohe te gjate deri sa qielli filloi te ngjyrosej ne te kuqen e agimit. Ne lindje u shfaq sfera e madhe e diellit, jetedhenese dhe inkandeshente...’
    Ishte ky moment rilindje kozmike kur Quetzalcoatl shfaqi veten e tij. Misioni i tij ishte me njerezit e Epokes se Peste. Dhe per kete arsye ai mori pamjen e nje qenie njerezore te bardhe dhe me mjeker, ashtu si dhe Viracocha.
    Ne Andet, kryeqyteti i Viracochas ishte Tiahuanaco. Ne Ameriken Qendrore vendi i supozuar i lindjes se Quetzalcoatl ishte ai i Diellit te Peste, Teotihuacan, qyteti i zotave.






    KALAJA, TEMPULLI DHE HARTA E QIELLIT




    Teotihuacan, 50 kilometra veri-perendim te Mexico City

    Po qendroja ne zonen e mbyllur te Kalase dhe veshtroja ne drejtim te veriut duke soditur vagellimin mengjesor dhe me syte nga Piramida e Diellit dhe ajo e Henes. Te ngritura ne nje zone te mbuluar nga gjelberimi dhe te konturuara nga malet ne distance, keto dy monumente madheshtore luanin rrolin e tyre ne simfonine e rrenojave qe dergjeshin pergjate vijes kryesore te ashtuquajtur ‘Rruga e te Vdekurve’. Kalaja ndodhet pothuajse ne mes te ketij bulevardi te gjere i cili zgjatohet ne nje viije te drejte perfekte per me shume se kater kilometra. Piramida e Henes ndodhej ne ekstremin verior te Kalase ndersa Piramida e Diellit ndodhej ne lindje.

    Ne kontekstin e nje zone te tille gjeometrike mund te prisje nje orientim te sakte veri-jug apo lindje-perendim. Por ishte i papritur fakti qe arkitekti i cili kishte planifikuar Teotihuacan ne menyre te vullnetshme kishte zgjedhur nje prirje prej 15° 30’ ne lindje te veriut per Rrugen e te Vdekurve. Ka patur disa teori per psene e zgjedhjes se ketij orientimi eksentrik por asnje nuk ka qene bindese. Nje numer gjithe ne rritje studiuesish prej kohesh kane vrare mendjen nese kane qene ose jo te perfshira perllogaritjet astronomike. Per shembull njeri prej tyre ka propozuar qe Rruga e te Vdekurve mund te jete ‘ndertuar qe te shikoje drejt Pleiadeve, pra ne momentin e ndertimit’. Nje tjeter, Profesor Gerald Hawkins ka sugjeruar se ‘boshti Sirius-Pleiadet mund te kete luajtur nje rrol te rendesishem’. Dhe Stansbury Hagar (sekretari i Departamentit te Etnologjise ne Institutin e Arteve dhe Shkencave Brooklyn) ka sugjeruar se rruga mund te perfaqesoje Rrugen e Qumshtit.

    Ne fakt Hagar shkoi dhe me larg se kaq duke pare portretizimin e disa planeteve dhe yjeve specifike ne shume nga piramidat, tumat dhe strukturat e tjera te cilat rrine pezull si satelite te fiksuar perreth boshtit te Rruges se te Vdekurve. Teza e tij e plote ishte qe Teotihuacan eshte dizajnuar si nje lloj ‘harte qiellore’: ‘Riprodhonte ne Toke nje plan te supozuar qiellor te botes qiellore ku banojne perendite dhe shpirtrat e te vdekurve.’
    Gjate viteve 1960 dhe 1970-te intuita e Hagar u testua ne realitet nga Hugh Harleston Jr., nje inxhinjier Amerikan me banimne Meksike i cili kreu nje analize te detajuar matematikore te Teotihuacan. Harleston i raportoi zbulimet e tij ne Tetor te vitit 1974 ne International Congress of Americanists. Raporti i tij i cili ishte i mbushur me ide te reja dhe te guximshme, permbante ne menyre te vecante nje informacion interesant ne lidhje me Kalane dhe Tempullin e Quetzalcoatl i cili ndodhet ne ekstremin lindor te ketij sheshi madheshtor.

    Nga studiuesit Tempulli mbahet si nje nga monumentet arkeologjike ne gjendje me te mire te Amerikes Qendore. Kjo per shkakun se struktura origjinale prehistorike ka qene pjeserisht e groposur poshte nje tume e ndertuar shume kohe me pas. Germimet e tumes zbuluan piramiden elegante me gjashte nivele te cilen e kisha perballe meje. Ajo lartohej per 72 kembe ndersa baza e saj shtrihej ne nje siperfaqe prej 82 mije kembe katrore.
    Duke mbajtur ende gjurmet e ngjyrosjes shumengjyreshe origjinale te realizuara qe ne lashtesi, Tempulli i ekspozuar ishte shume i bukur dhe i cuditshem ne te njejten kohe. Motivi skulptural dominues perbehej nga nje sere gjarperinjsh gjigande me koken tre dimensionale qe ju del nga guri dhe qe shkojne paralel me anet e shkalles masive qendrore. Nofullat e zgjatuara te ketyre reptileve te cuditshem humanoide ishin te pajisura me dhembe te medhenj ndersa pjesa e siperme e buzes me nje lloj mustaqe. Cdo qafe e trashe e gjarperinjve kishte nje sere puplash apo pendesh te paraqitura me detaje – simboli i pagabueshem i Quetzalcoatl.

    Ajo qe tregoi hetimi i Harleston ishte nje mardhenie e plote matematikore qe dukej se ekzistonte midis strukturave kryesore qe ndodheshin pergjate Rruges se te Vdekurve (dhe pertej saj). Kjo marrdhenie sugjeron dicka te jashtezakonshme qe eshte fakti qe fillimisht Teotihuacan eshte dizajnuar si nje model i sakte i sistemit diellor. Nga cdo pike, nese linja qendrore e Tempullit te Quetzalcoatl merret si pozicioni i paraqitur i diellit, shenjat qe ndodhen ne pjesen veriore nga ai pergjate aksit te Rruges se te Vdekurve duket se tregojne pozicionin e sakte te distancave orbitale te planeteve, rripin e asteroideve, Jupiterin, Saturnin ( i perfaqesuar nga e ashtuquajtura Piramida e Diellit), Urani (nga Piramida e Henes), Neptuni dhe Plutoni i cili ndodhej ende i groposur ne njeren nga tumat disa kilometra me tej ne veri.

    Nese keto raporte ishin me shume se rastesi atehere me e pakta, ato tregonin pranine ne Teotihuacan te nje astronomie te avancuar observuese e cila u tejkalua nga shkenca moderne vetem ne kohet e fundit. Urani ka qene i panjohur per astronomet tane deri ne vitin 1787, Neptuni deri ne vitin 1846 ndersa Plutoni deri ne vitin 1930. Edhe perllogaritja me konservative e vjetersise se Teotihuacan, ne kontrast sugjeron qe perberesit kryesore te zones (perfshi Kalane, Rrugen e te Vdekurve dhe Piramiden e Diellit dhe te Henes) duhet te datojne te pakten ne kohen e Krishtit. Asnje civilizim i njohur i asaj epoke, si ne Boten e Vjeter ashtu dhe ne ate te Rene, sic supozohet, nuk ka patur asnje njohuri te planeteve te sistemit tone diellor e jo me te kishte njohurine e informacioneve te sakta ne lidhje me distancat orbitale nga njeri tjetri dhe nga vete dielli.

  3. #43
    EGJYPTI DHE MEKSIKA – ME SHUME KOINCIDENCA?




    Mbas perfundoi studimet e tija mbi piramidat dhe shetitoret e Teotihuacan, Stansbury Hagar doli ne perfundimin qe: ‘Ne ende nuk kemi arritur te kuptojme rendesine ose elegancen apo shperndarjen e gjere neper gjithe Ameriken te kultit astronomik pjese e te cilit ishte dhe plani qiellor dhe ku Teotihuacan ishte njeri nga vendet kryesore.’
    Po a ka qene ky vetem nje ‘kult’ astronomik? Apo ka qene dicka qe i afrohej me shume asaj qe ne quajme shkence? Dhe pavaresisht nese ishte kult apo shkence, a eshte realitet te thuash qe ka qene i shperndare gjeresisht ne Amerike kur ka kaq shume evidenca qe e lidhin dhe me pjese te tjera te botes antike?

    Per shembull, arkeologo-astronomet duke perdorur hedhjen kompjuterike ne harte te yjeve, kohet e fundit kane demonstruar qe tre piramidat me te famshme ne bote, ato te pllajes se Gizes ne Egjypt, formojne nje diagrame te sakte tokesore te tre yjeve ne rripin e konstelacionit te Orionit. Por ky nuk ishte limiti i hartes qiellore e krijuar nga prifterinjte ne rerat e bregut perendimor te Nilit ne Egjyptin e Lashte. Perfshire ne vizionin e tyre te pergjithshem, sic do shohim ne Pjesen e VI dhe te VII, ishte dhe nje vecori natyrore – lumi Nil – i cili ka qene ekzaktesisht aty ku do te ishte vizatuar per te perfaqesuar Rrugen e Qumshtit.
    Perfshirja e ‘planit qiellor’ ne zonat kyce te Egjyptit dhe Meksikes nuk ka perjashtuar aspak funksionet fetare. Ne te kunderten, cfaredo qofte arsyeja per te cilen ato ishin ndertuar, eshte mese e qarte qe monumentet e Teotihuacan ashtu si dhe ato te pllajes se Gizes, kane luajtur nje rrol te rendesishem fetar ne jeten e komuniteteve te cilave i sherbenin.

    Me pak fjale traditat e Amerikes Qendrore te mbledhura ne shekullin e gjashtembedhjete nga Fra Bernardino de Sahagun, dhane nje paraqitje elokuente te nje besimi te shperndare gjeresisht qe Teotihuacan ka luajtur te pakten nje funksion specifik dhe te rendesishem fetar ne kohet e lashta. Sipas ketyre legjendave Qyteti i Perendive njihej si i tille per shkak se Lordet e varrosur aty mbas vdekjes se tyre nuk u treten por u kthyen ne perendi...’ Me fjale te tjera ishte ‘vendi ku njeriu shnderrohej ne perendi’. Po ashtu ka dhe emra te tjere sic jane ‘vendi i atyre qe kishin rrugen e zotave’ dhe ‘vendi ku u krijuan perendite’.
    Vrisja mendjen nese ishte nje rastesi qe e njejta gje dukej te ishte edhe qellimi fetar i tre piramidave te Gizes? Hierglifet arkaike te Teksteve te Piramides, shkrimi me i vjeter i njohur sot ne bote, linte pak vend per dyshimin qe objektivi perfundimtar i ritualeve te zhvilluara neper keto struktura kolosale ka qene per shnderrimin e faraonit – ‘te hapeshin dyert kupes qiellore dhe te behej nje rruge’ dhe ne kete menyre ai do te mund ‘te ngjitej ne shoqerine e perendive’.

    Nocioni i piramides si pajisje te dizajnuara (presupozohet e nje lloji metafizik) ‘per te kthyer njerezit ne perendi’ ka qene, sic me dukej mua, shume ideosinkretik dhe i vecante qe te kete ardhur ne menyre te pavarur ne te dyja vendet, Egjyptin e Lashte dhe Meksike. E njejte ishte dhe ideja e perdorimit te planimetrise se zonave te shenjta per te perfshire planimetri qiellore.
    Pak a shume kishte dhe ngjashmeri te tjera te cuditshme te cilat meritojne te merren ne konsiderate.

    Ashtu si dhe Giza edhe ne Teotihuacan jane ndertuar tre piramida kryesore: Piramida/Tempulli i Quetzalcoatl, Piramida e Diellit dhe Piramida e Henes. Ashtu si dhe ne Giza, planimetria e zones nuk ishte simetrike sic mund te pritej por perfshinte dy struktura ne rrjesht me njera tjetren ndersa e treta duket te jete spostuar qellimisht ne njeren ane. Se fundi, ne Giza kulmet e Piramides se Madhe dhe e Piramides se Khafre ishin te niveluara ndonese e para eshte me e larte si ndertim. E njejta gje ne Teotihuacan, kulmet e Piramides se Diellot dhe asaj te Henes jane te niveluara ndonese Piramida e Diellit eshte me e larte. Arsyeja eshte e njejte ne te dyja rastet: Piramida e Madhe eshte ndertuar ne nje shtrat me te ulet sesa Piramida e Khafre/Cephren dhe Piramida e Diellit eshte ndertuar ne nje shtrat me te ulet sesa ajo e Henes.

    A mund te jete e gjitha kjo nje rastesi? Ne kapitullin e tetembedhjete dhe nentembedhjete kam nenvizuar dyshimin nese ka qene e perfshire ndonje lidhje direkte apo e rastesishme i cfare do lloj niveli qofte i faktorit kohe. Perseri si ne rastin e Kalendarit Maja dhe me hartat e hershme te Antarktides, a nuk ja vlente qe te mbaje nje mendje te hapur ne mundesine qe jemi perpara nje trashegimie; qe piramidat e Egjyptit dhe rrenojat e Tiahuanacos mund te jene shprehi te nje teknologjie dhe njohurie gjeografike, observator astronomie (dhe mbase fetare gjithashtu) e nje civilizimi te harruar te nje te kaluare te larget te cilet sic deklaron Popol Vuh ‘ekzaminuan kater qoshet, kater pikat e harkut te qiellit dhe faqen e rrumbullakte te tokes’?

    Ka patur nje marrveshje te gjere midis akademikeve ne lidhje me vjetersine e piramidave te Gizes te cilat mendohen se jane 4500 vjecare. Por nuk ekziston nje unanimitet i tille per ndertimet e Teotihuacan. As Rruga e te Vdekurve, as Tempulli i Quetzalcoatl dhe as Piramida e Diellit dhe ajo e Henes nuk jane datuar ne menyre perfundimtare. Pjesa me e madhe e studiuesve besonte se qyteti ka lulezuar midis viteve 100 p.e.s. dhe 600 e.s. por te tjeret kane kundershtuar me vendosmeri duke u shprehur se duhet te jete ngritur shume me heret, rreth viteve 1500 p.e.s. dhe 1000 p.e.s. Ka dhe te tjere qe duke u mbeshtetur ne shtresat gjeologjike e shtyjne themelimin e qytetit shume me heret, 4000 p.e.s., perpara shperthimit te vullkanit Xitli qe ndodhet ne afersi.

    Ne mes te ketyre paqartesive mbi moshen e Teotihuacan nuk u habita aspak kur zbulova se askush nuk kishte idene me te vaget te identitetit te atyre qe kane ndertuar aktualisht kryeqendren me te madhe dhe me te mrekullueshme qe mund te kete ekzistuar ndonjehere ne Boten e Re pre-Kolombiane. E vetmja gje qe mund te thuhej me siguri eshte kjo: kur Azteket gjate marshimit te fuqizimit perandorak u gjenden perpara qytetit misterioz ne shekullin e 12 e.s., ndertesat kolosale dhe shetitoret madheshtore ishin te vjetra prej kohesh dhe te mbushura dhe mbuluara kaq shume nga vegjetacioni sa me shume dukeshin si dore e natyres sesa ndertime te bera nga njeriu. Megjithate ne lidhje me ta ka nje legjende lokale e kaluar nga brezi ne brez e cila thote se monumentet jane ndertuar nga gjigandet dhe se qellimi i tyre ka qene te transformonte njeriun ne perendi.

  4. #44
    GRIMCAT E NJE URTESIE TE HARRUAR



    Duke lene nga mbrapa Tempullin e Quetzalcoatl ripershkova Kalane nga nje drejtim kete rradh perendimor.
    Nuk ishte asnje evidence arkeologjike qe ky rrethim madheshtor mund te kishte sherbyer ndonjehere si kala apo qe kishte patur ndonjehere funksione mbrojtese. Ashtu si dhe shumica e ndertimeve ne Teotihuacan edhe kjo ishte projektuar dhe ekzekutuar me mjeshtri por qellimi i vertete i saj mbeten ende i paidentifikuar nga studiuesit e sotem. Edhe Azteket te cilet kane qene pergjegjes per emertimin e piramidave si Piramida e Diellit dhe e Henes (nje atribut qe kishte dale thjesht si ide nga mendja e ndonjerit pasi edhe azteket se kishin idene e emertimeve origjinale te piramidave) deshtuan ne gjetjen e nje emri per Kalane. Kjo ju la spanjolleve te cilet e quajten La Ciudadela pasi parku qendror me nje siperfaqe prej 30 akrash ishte i rrethuar nga nje argjinature masivisht e trashe me nje lartesi prej me shume se 23 kembesh dhe 1500 kembe e gjate ne cdo krahe.

    Kembet me cuan ne ekstremin perendimor te parkut. Ju ngjita disa shkalleve te cilat me cuan ne maje te argjinatures dhe qe ktheheshin ne veri ne Rrugen e te Vdekureve. Perseri mu desh te kujtoja veten qe ky emer nuk ishte aspak ai te cilen Teotihuanaket (kushdo qofshin ata) kishin emertuar rrugen madheshtore. Emri Spanjoll Calle de los Muertos ishte me origjine Azteke qe mesa duket eshte bazuar ne nje spekullim qe tumat e panumerta ne cdo krah te Rruges ishin varre (te cilat sic u pa me vone nuk ishin aspak te tilla).

    Ne tashme e kemi marre ne konsiderate mundesine qe Rruga e te Vdekureve te kete vlejtur si homologe e Rruges se Qumeshtit. Ne lidhje me kete fakt eshte me interes te permendet puna e amerikani tjeter, Alfred E. Schlemmer i cili ashtu si Hugh Harleston Jr, ishte nje inxhinjer. Fusha e ekspertizes se Schlemmer ishte planifikimi teknologjik me referenca specifike ne parashikimin e termeteve mbi te cilet ai paraqiti nje material ne Eleventh National Convention of Chemical Engineers (ne Mexico City ne Tetor 1971).
    Argumenti i Schlemmer ishte qe Rruga e te Vdekureve mund te mos kete qene fare nje rruge. Por ne fillimet e saj mund te kete qene nje sere rezervuaresh te lidhur me njeri tjetrin te cilet mbusheshin me ujin qe rridhte nga disa te cara ne Piramiden e Henes, ne ekstremin verior per ne Kala ne jug.

    Ndersa vazhdoja te ecja me vendosmeri drejt Piramides se Henes e cila sidoqofte ndodhej ende larg, me dukej qe kjo teori kishte disa pika te vlefshme ne favor te saj. Si fillim “rruga” ishte bllokuar me intervale te rregullta nga pjeseza te larta muri ne fund te te cileve vazhdonin te dalloheshin rrenojat e kanaleve artificiale. Pak a shume menyra sesi ishte pozicionuar i gjithe ndertimi, mundesonte nje rrjedhje hidraulike nga veriu ne jug pasi baza e Piramides se Henes ndodhej ne nje shtrat i cili ishte pothuajse 100 kembe me i larte se zona perballe Kalase. Seksionet e pjesezuara mund te kene qene mbushur me uje dhe mund te kene sherbyer me te vertete si rezervuare ndihmese duke krijuar keshtu pamje fantastike, shume here me mahnitese se ajo e Taj Mahallit apo Kopshtet legjendare te Shalimarit. Se fundi Projekti i Hedhjes ne Harte te Teotihuacan (i financuar nga National Science Foundation ne Washington DC dhe drejtuar nga Profesor Rene Millon i Universitetit te Rochester) demonstroi ne menyre konkluzive qe qyteti i lashte ka patur ‘nje numer kanalesh te hapura me kujdes dhe nje sistem ujitje te degezuar e cila ne menyre artificiale mblidhej ne nje porcion te lumit dhe qe formonte networkun ne brendesi te Teotihuacan dhe qe me pas vazhdonte deri ne Liqenin Texcoco i cili tani ndodhet 10 milje larg por qe ne nje kohe te lashte mbase ka qene me afer.

    Ka patur shume debate mbi faktin e funksionimit te ketij sistemi hidraulik dhe arsyeja pse ishte ndertuar. Permbajtja e materialit te Schlemmer ishte qe kanali i cili ai kishte identifikuar eshte ndertuar per te sherbyer si nje ‘monitor sizmik me vale te gjata’ – pjese e nje ‘shkence te lashte qe tashme nuk kuptohet dot me’. Ai po ashtu vuri ne dukje qe termete te larget ‘mund te shkaktojne nje valezim te siperfaqeve te ujshme perreth gjithe planetit’ dhe sugjeroi se rezervuaret e ndertuar me kujdes dhe me saktesi ne Rrugen e te Vdekureve mund te jene dizajnuar qe ‘Teotihuacan te mund te lexonte nga valezimi i formuar ne to per lokalizimin dhe forcen e termeteve ne gjithe globin duke i dhene mundesi atyre qe te parashikonin nje ndodhi te tille dhe ne zonen e tyre’.




    Por natyrisht qe nuk kishte prova per teorine e Schlemmerit. Sidoqofte kur me erdhen nder mend idete fikse mbi termetet dhe permbytjet te cilat jane te pranishme kudo ne mitologjine meksikane si dhe shqetesimi po aq obsesiv per te parashikuar te ardhmen dhe ngjarjet te cilat jane evidente ne kalendarin e Majave, u ndjeva me pak i prirur per te lene pas dore konkluzionet tejet e pazakonta te inxhinjerit amerikan. Nese Schlemmer kishte te drejte, nese Teotihuacanasit e lashte kishin kuptuar parimet e rezonancave vibruese dhe i kishin vene ato ne jete ne parashikimet sizmike, dilte si rezultat qe ata ishin zoterues te nje shkence te avancuar. Dhe nese njerez si Hagar dhe Harleston kishin te drejte – nese per shembull nje model ne miniature i sistemit tone diellor ishte ndertuar po ashtu ne gjeometrine bazike te Teotihuacan – atehere dhe kjo sugjeronte qe qyteti ishte themeluar nga nje civilizim i zhvilluar shkencerisht dhe qe eshte ende i paidentifikuar.

    Vazhdova te ecja drejt veriut ne Rrugen e te Vdekureve dhe i ktheva ne lindje drejt Piramides se Diellit. Perpara se te mberrija ne kete monument madheshtor ndalova qe te ekzaminoja sheshin e kthyer ne rrenoje, vecoria kryesore e te cilit ishte nje ‘tempull’ i lashte i cili permbante nje mister te nderlikuar nen truallin e tij te gurte.

  5. #45
    KAPITULLI I NJEZET E TRETE




    DIELLI, HENA DHE RRUGA E TE VDEKUREVE



    Disa zbulime arkeologjike trumbetohen me te madhe; te tjera per arsye te ndryshme nuk tregohen fare. Ne kete kategori ben pjese dhe shtresa e trashe dhe e madhe e ‘tabakeve’ te micas (mikë ne gjeologji) e cila u gjet midis dy niveleve te siperme te Piramides se Diellit ne Teotihuacan kur u filluan restaurimet ne vitin 1906. Mungesa e interesit me te cilin u prit zbulimi so dhe mungesa e nje studimi te vemendshem per te percaktuar funksionin e plote, mund te jete deri diku e kuptueshme pasi mica e cila kishte nje vlere komerciale te konsiderueshme u zhvendos dhe u shit sapo u nxorr nga germimet. Fajtori mesa duket ka qene Leopoldo Bartres te cilit kundrejt pageses i ishte dhene detyra nga qeveria Meksikane qe te restauronte piramiden tashme te brejtur nga koha.

    Kohet e fundit eshte zbuluar me shume mica ne Teotihuacan (Tempulli i Micas) por edhe kjo ka kaluar pa krijuar pothuajse asnje lajm. Ne kete rast eshte e veshtire te gjehet nje arsye pasi nuk ka patur asnje vjedhje dhe mica vazhdon te mbetet aty ku ka qene.
    Njeri nga grupet e ndertesave, Tempulli i Micas, ndodhet perreth nje sheshi pothuajse 1000 kembe ne faqen perendimore te Piramides se Diellit. Direkt nen nje truall te shtruar me rrasa te medha guri, arkeologet e financuar nga Fondacioni Viking germuan dy shtresa masive me mica te cilat ishin vene me kujdes dhe qellimisht ne nje kohe shume te larget nga njerez te cilet duhet te kene qene shume te afte ne prerjen dhe trajtimin e ketij materiali. Shtresat jane 90 kembe katrore dhe formojne dy breza te vendosur njeri mbi tjetrin.

    Mica nuk eshte nje substance uniforme por permban gjurme elementash te metaleve te ndryshem ne varesi te llojit te formacionit te gurit ku eshte gjetur. Zakonisht keto metale perfshijne potasin dhe aluminin si dhe ne sasi te ndryshme permbajne hekur, magnez, litium, manganez dhe titanium. Gjurmet e elementave ne Tempullin Mica te Teotihuacan tregonin se shtresat e poshtme te nentruallit i perkisnin nje lloji i cili gjehet vetem ne Brazil, rreth 2 mije milje larg. Pra ne menyre te qarte ndertuesit e Tempullit duhet te kene patur nje nevoje te vecante per kete lloj mica dhe kane qene te pergatitur per te pershkuar distanca te medha per ta siguruar perndryshe, ne nje rast tjeter ato mund te perdornin shume mire ate qe gjendej ne zone e cila ishte me e lire dhe me e thjeshte.

    Nuk mund te konsiderosh perdorimin e micas si material per nje shtresim te nentruallit. Perdorimi i saj nen truall dhe si rezultat komplet jashte syrit te njeriut duket nje dicka shume e pazakonte nese kujtojme qe asnje strukture e lashte ne Amerike apo ne ndonje vend tjeter te botes nuk eshte gjetur qe te permbaje nje vecori te tille.
    Eshte paksa zhgenjyese qe ne sdo te mundim kurre te percaktojme pozicionin e sakte e jo me qellimin e perdorimit te shtreses se madhe te micas qe u germua dhe u hoq nga Bartres ne Piramiden e Diellit ne vitin 1906. Dy shtresat e paprekura ne Tempullin Mica te cilat qendrojne te paprekura dhe pa asnje dekoracion, duken sikur jane dizajnuar per te kryer nje funksion te vecante. Le te veme ne dukje faktin qe mica permban disa karakteristika te cilat plotesojne kushte shume te mira per nje sere aplikimesh teknologjike. Ne industrine moderne ajo perdoret ne ndertimin e kondensatoreve dhe konsiderohet si nje izolant shume i mire termal dhe elektrik. Po ashtu ajo eshte opake ndaj neutroneve te shpejte dhe mund te sherbeje si nje rregullator ne reaksionet berthamore.



    DUKE FSHIRE MESAZHET NGA E KALUARA




    Piramida e Diellit, Teotihuacan


    Mbasi ngjita me shume se 200 kembe neper shkalle te gurta mberrita ne maje dhe hodha syte drejt zenitit. Ishte mesdite e 19 Majit dhe dielli ndodhej pikerisht siper kokes sime, ne te njejten menyre sic do jete dhe ne 25 Korrik. Ne keto dy data dhe aspak aksidentalisht, faqja perendimore e piramides ishte e orientuar ne menyre te sakte ne pozicionin e perendimit te diellit.
    Nje efekt edhe me interesant por i paramenduar mund te vihet re gjate ekuinokseve, 20 Mars dhe 22 Shtator. Me pas, kalimi i rrezeve te diellit nga jugu ne veri rezultonte ne mesdite ne nje shuarje progresive te nje hije te drejte e cila binte pergjate shkalleve te poshtme te fasades perendimore. I gjithe procesi, nga hija e plote ne ndricimin e plote, zgjaste saktesisht 66.6 sekonda. Ka funksionuar keshtu pa asnje deshtim vit mbas viti qe nga koha qe eshte ndertuar piramida dhe do vazhdoje te funksionoje ne te njejten menyre deri sa ndertesa gjigande te kthehet ne nje dore pluhur.

    Kjo natyrisht do te thoshte qe te pakten njeri nga funksionet e shumta te piramides ka qene sherbimi si nje ‘ore e perhershme’ e cila sinjalizonte me saktesi ekuinokset duke thjeshtuar keshtu korrigjimet kalendarike kur keto ishin te nevojshme, sidomos per njerez si Majat te cilet ishin te fiksuar me kohen dhe matjen e saj. Nje tjeter tregues ishte dhe fakti qe mjeshtrat ndertues te Teotihuacan duhet te kene zoteruar nje sasi te madhe te dhenash gjeodezike dhe astronomike dhe ju jane referuar atyre per te ndertuar Piramiden e Diellit ne orientimin e sakte per te perfituar efektet e deshirueshme ekuinoksale.

    Ky ka qene nje planifikim dhe arkitekture e nje shkalle te larte. I ka mbijetuar kalimit te mijevjecareve dhe i ka perjetuar dhe demtimit me qellime perfitimi te pjeses me te madhe te shtreses se jashteme te piramides nga restauruesi pa skrupuj Leopoldo Bartres. Sikur te mos mjaftonte shkaterrimi i evidencave kaq te rendesishme te cilat mund te na kishin ndihmuar te kuptonim me mire arsyen e ndertimit te struktures enigmatike, lakeu i ndyre i diktatorit te korruptuar meksikan Porfirio Diaz, kishte hequr dhe shtresen e jashteme te gureve, llacin dhe suvatimin ne nje thellesi prej me shume se 20 kembesh nga te gjitha faqet veriore, lindore dhe jugore. Rezultati ishte katrastrofik: pjesa e zbuluar filloi te shperbehej nga shirat e rrembyer dhe shkarja e tokes e cila rrezikon te shkaterroje te gjithe strukturen. Ndonese shkarja u ndalua me disa masa emergjente, asnje nuk mund te ndryshoje faktin qe Piramida e Diellit eshte deprivuar nga pothuajse e gjithe paraqitja e saj origjinale e siperfaqes.

    Sipas standarteve moderne arkeologjike kjo natyrisht ka qene nje akt i pafalshem perdhosjeje. Per shkak te tij ne sdo mesojme kurre kuptimin e vertete te shume skulpturave, shkrimeve, relieveve dhe artifakteve te cilat padyshim jane hequr sebashku me shtresen prej 20 kembesh.
    Dhe kjo nuk ishte pasoja e vetme e vandalizmit grotesk te Bartres. Kishte evidenca te qarta te cilat sugjeronin qe arkitektet e panjohur te Piramides se Diellit ka mundesi qe te kene stisur qellimisht te dhena shkencore ne disa pika kyce dimensionale te struktures madheshtore. Kjo evidence u mblodh dhe u ekstrapolua nga faqja e paprekur perendimore (e cila aspak aksidentalisht ishte dhe faqja ku mund te vazhdoheshin te shiheshin efektet e qellimshme ekuinoksale), por fale Bartres asnje informacion i ngjashem nuk mund te mblidhet nga tre faqet e tjera per shkak te ndryshimeve arbitrare te imponuara mbi to. Ne te vertete duke shtrembruar ne menyre drastike formen dhe madhesine origjinale te pjeses me te madhe te Piramides, ‘restauruesi’ meksikan ka deprivuar gjithe njerezimin nga disa nga mesimet me te rendesishme qe Teotihuacan mund te na mesonte.

  6. #46
    NUMRAT E PERJETSHEM



    Numri transcendent apo i jashtezakonshem i njohur si pi eshte thelbesor ne matematiken e avancuar. Me nje vlere paska mbi 3.14 eshte raporti i diametrit te nje rrethi me perimetrin e tij. Me fjale te tjera nese diametri i nje rrethi eshte 12 inç, perimetri i ketij rrethi do jete 12 inç x 3.14 = 37.86 inç. Gjithashtu duke qene se diametri i nje rrethi eshte saktesisht dyfishi i rrezes, ne mund te perdorim pi per te llogaritur perimetrin e cdo rrethi nga rrezja e tij. Sidoqofte ne kete rast formula eshte gjatesia e rrezes e shumezuar me 2pi. Le ta ilustrojme duke marre perseri nje rreth me nje diameter prej 12 inç. Rrezja e tij do jete 6 inç dhe perimetri mund te nxirret ne kete menyre: 6 inç x 2 x 3.14 = 37.68 inç. Ne menyre te ngjashme nje rreth me rreze prej 10 inç do kete nje perimeter prej 67.8 inç (10 inç x 2 x 3.14) dhe nje rreth me rreze prej 7 inç do kete nje perimeter prej 43.96 inç (7 inç x 2 x 3.14).

    Keto formula qe perdorin vleren e pi per te llogaritur perimetrin nga rrezja ose diametri, aplikohen ne te gjithe rrathet pa patur rendesi sesa te medhenj apo te vegjel jane dhe po ashtu tek te gjitha sferat dhe gjysmesferat. Ato duken relativisht te lehta nga mbrapa. Por zbulimi i tyre, i cili perfaqeson nje revolucion madheshtor ne matematike, mendohet se eshte realizuar vone ne historine e njerezimit. Kendveshtrimi ortodoks eshte qe Arkimedi ne shekullin e 3 p.e.s. ka qene njeriu i pare i cili llogariti pi me saktesi 3.14. Studiuesit nuk e pranojne faktin qe ndonje nga matematicienet ne Boten e Re as qe mund ti jene afruar pi perpara se te mberrinin aty europianet ne shekullin e gjashtembedhjete. Por sidoqofte eshte shume corientuese te zbulosh se Piramida e Madhe ne Giza (ndertuar me shume se 2000 vjet perpara lindjes se Arkimedit) dhe Piramida e Diellit ne Teotihuacan, e cila e predaton shume kohe me pare pushtimin spanjoll, te dyja kane te perfshira vleren e pi. Kjo vlere eshte e nderthurur ne ate menyre qe nuk le asnje dyshim per faktin qe ndertuesit e lashte ne te dyja anet e Atlantikut kane patur njohuri per kete numer transcendental.

    Faktoret kryesore te perfshire ne gjeometrine e cdo piramide jane (1) lartesia e majes nga toka dhe (2) perimetri i monumentit rrafsh me token. Persa i perket Piramides se Madhe raporti midis lartesise origjinale (481.3949 kembe) dhe perimetri (3023.16 kembe) na del te jete i njejte me raportin midis rrezes dhe perimetrit te rrethit p.sh. 2pi. Si rezultat nese marrim lartesine e piramides dhe e shumzojme me 2pi (sic do benim me rrezen e nje rrethi per te llogaritur perimetrin e tij) na del nje rezultat shume i sakte i perimetrit te monumentit (481.3949 kembe 2 x 3.14 = 3032.16 kembe). Ne menyre alternative nese e kthejme ekuacionin mbrapsht me perimetrin e tokes ku eshte ndertuar na del i njejti rezultat i sakte i lartesise se majes ose kulmit (3023.16 kembe pjestuar per 2 pjestuar per 3.14 = 481.3949 kembe).

    Duke qene se eshte pothuajse e paimagjinueshme qe nje korrelacion matematikor kaq preciz te jete thjesht nje rastesi ne jemi te detyruar te dalim ne perfundim se ndertuesit e Piramides se Madhe kane patur njohuri te pi dhe e kane perfshire vlerat e saj ne dimensionet e monumentit te tyre.

    Tani le te marrim ne konsiderate Piramiden e Diellit ne Teotihuacan. Kendi i aneve te saj eshte 43.5° (qe i kundervihet 52° ne Piramiden e Madhe). Monumenti Meksikan ka nje pjerresi me te bute pasi perimetri i bazes se tij me 2932.8 kembe nuk eshte shume me i vogel sesa ai i nderteses ne Egjypt ndersa maja eshte ne menyre te konsiderueshme me e vogel (rreth 233.5 kembe perpara ‘restaurimit’ te Bartres).
    Formula 2pi qe funksionoi tek Piramida e Madhe nuk funksionon me keto matje. Por nje formule 4pi funksionon. Si rezultat nese marrim lartesine e Piramides se Diellit (233.5 kembe) dhe e shumezojme me 4pi perseri do marrim si rezultat nje shifer te sakte te perimetrit: 233.5 kembe x 4 x 3.14 = 2932.76 kembe ( nje mosperputhje fare minimale me pak se gjysem inç nga figura reale prej 2932.8 kembe).

    Kjo natyrisht qe nuk mund te jete nje koincidence ashtu si dhe ne rastin e monumentin Egjyptian. Gjithashtu fakti qe te dyja strukturat permbajne mardhenien e pi (kur asnjera nga piramidat e tjera ne te dyja anet e Atlantikut se ka) sugjeron me force jo vetem nje njohuri matematikore te avancuar ne lashtesi por edhe nje qellim thelbesor te perbashket.





    Sic e pame qe raporti i deshiruar lartesi/perimeter i Piramides se Madhe (2pi) kerkonte nje specifikim te komplikuar dhe kend idiosinkretik te pjerresise per anet e saj: 52°. Ashtu si dhe raporti i deshiruar lartesi/perimeter i Piramides se Diellit (4pi) kerkonte nje specifikim te nje kendi ne menyre te njejte eksentrike me pjerresine: 43.5°. Nese nuk ka patur ndonje motiv te caktuar atehere me siguri qe per Egjyptianet e Lashte dhe arkitektet Meksikane do kishte qene me e lehte per te synuar 45° (i cili do kishte qene me i lehte per tu realizuar).

    Kush mund te kete qene arsyeja e perbashket qe i shtyu ndertuesit e piramidave ne te dyja anet e Atlantikut qe te perfshinin vleren e pi me kaq precizion ne keto dy monumente madheshtore? Duke qene se (per aq sa dime) nuk ka patur kontakt direkt midis civilizimeve te Egjyptit dhe Meksikes ne periudhat kur jane ndertuar piramidat, a nuk do ishte e arsyeshme nese dilnim ne rezultatin qe keto dy kultura trasheguan kete njohuri dhe ide nga nje burim i perbashket ne kohera shume te lashta?

    A eshte e mundur qe ideja e perbashket e shprehur ne Piramiden e Madhe dhe ne Piramiden e Diellit mund te kete patur lidhje me Sferen pasi keto ashtu si dhe piramidat, jane objekte tredimensionale (ndersa rrathet per shembull kane vetem dy dimensione)? Deshira per te simbolizuar sferat ne monumente tredimensionale me siperfaqe te sheshte mund te shpjegoje arsyen pse gjithe ky mundim per te perfshire mardhenien e pagabueshme te pi. Per me shume duket i qarte qellimi i ndertuesve ne te dyja monumentet i cili nuk ishte simbolizimi i sferave ne pergjithesi por perqendrimi i vemendjes se tyre ne nje sfere te caktuar: Planeti Toke.

    Do kaloje disa kohe deri sa arkeologet ortodokse do jene te pergatitur per te pranuar faktin qe disa nga njerezit e botes se lashte ishin mjaftueshem te avancuar ne shkenca per te patur ne zoterim informacione mbi formen dhe madhesine e Tokes. Sidoqofte sipas llogaritjeve te Livio Catullo Stecchini, nje profesor amerikan i Historise dhe Shkences dhe nje ekspert i mirenjohur i matjeve te lashta, evidenca per ekzistencen e nje njohurie te pazakonte ne kohen e lashte eshte e parefuzueshme. Konkluzionet e Stecchinit te cilat lidhen kryesisht me Egjyptin jane vecanerisht mbreslenese pasi ato kane dale nga te dhenat astronomike dhe matematikore te cilat jane te pranuara pertej cdo debatimi serioz. Nje analizim i metejshem i ketyre konkluzioneve dhe natyra e te dhenave ne te cilat ato bazohen paraqiten ne Pjesen e VII. Ne kete pike mbase disa fjale nga vete Stecchini mund te hedhin pak drite mbi misterin qe kemi perpara:

    Ideja thelbesore e Piramides se Madhe ka qene qe ajo duhet te perfaqesonte hemisferen veriore te tokes, nje hemisfere e projektuar ne nje siperfaqe te sheshte sic behet dhe ne krjimin e hartave... Piramida e Madhe ka qene nje projeksion ne kater trekendesha siperfaqesor. Maja ose apogjeu perfaqeson polin ndersa perimetri perfaqeson ekuatorin. Kjo eshte arsyeja pse perimetri eshte ne mardhenie 2pi me lartesine. Piramida e Madhe perfaqeson hemisferen veriore ne nje shkalle 1:43.200.

    Ne Pjesen e VII ne do shohim pse ishte zgjedhur kjo shkalle.

  7. #47
    QYTETI MATEMATIKOR




    Ndersa ecja drejt fundit verior te Rruges se te Vdekurve perpara meje lartohej Piramida e Henes, e meshiruar nga demtimi i restoratoreve, kishte ruajtur formen e saj origjinale prej nje piramide prej kater pjesesh. Po ashtu dhe Piramida e Diellit perbehej nga kater pjese por Bartres ne menyre mizore kishte gdhendur nje te peste midis nivelit origjinal te trete dhe te katert.
    Por sidoqofte ishte nje vecori e Piramides se Diellit te cilen Bartres kishte qene i paafte qe ta plackiste: nje rrugkalim i nendheshem qe te conte ne nje shpelle natyrore nen fasaden perendimore. Mbas zbulimit aksidental te tij ne vitin 1971, ky rrugkalim u eksplorua teresisht. Shtate kembe i larte ai zgjatohej ne drejtimin lindor per me shume se 300 kembe deri sa arrinte ne nje pike afer qendres gjeometrike te piramides. Aty ai perfundonte ne nje shpelle te dyte me dimensione te bollshme e cila ishte zgjeruar artificialisht ne formen shume te ngjashme te nje terfili me kater gjethe. ‘Gjethet’ ishin dhoma, sejcila me nje perimeter prej 60 kembesh dhe qe permbanin nje shumellojshmeri artifaktesh si disqe guri te zbukuar me art dhe pasqyra shume te lemura. Po ashtu kishte dhe nje sistem kullimi kompleks per segmentet qe lidheshin me njeri tjetrin te tubacioneve te gdhendura ne gur.

    Ky detaj i fundit ishte shhume i mistershem pasi nuk kishte ndonje burim te njohur uji ne piramide. Por kanalet artificiale nuk linin asnje dyshim qe ne nje kohe te lashte uji ka qene i pranishem aty dhe ka mundesi qe ne sasira te medha. Kjo me solli ne mend perseri evidencen qe uji njehere e nje kohe mund te kete pershkuar Rrugen e te Vdekurve, kanalet dhe muret ndares qe kisha pare me heret ne veri te Kalase si dhe teorine e Schlemmer mbi polet reflektuese dhe parashikimet sizmike.

    Ne fakt sa me shume mendoja per kete gje aq me shume me bindesha qe uji ka qene nje motiv dominues ne Teotihuacan. Ate mengjes kisha vezhguar me kujdes Tempullin e Quetzalcoatl i cili ishte i mbushur jo vetem me shembelltyrat e Gjarprit me Pende por dhe me simbole te pagabueshme ujore, ne menyre te vecante nje dizajnim sigjestiv dallgesh dhe nje numer i madh guackash deti te gdhendura me mjeshtri. Me keto imazhe ne mendjen time mberrita ne sheshin e gjere ne baze te Piramides se Henes dhe e imagjinova te mbushur me uje sic mund te kete qene, me nje thellesi prej dhjete kembesh. Duhet te ishte dukur nje mrekulli; madheshtore, e fuqishme dhe e qete.
    Piramida Akapana ne pjesen me te larget te Tiahuanacos po ashtu ka qene e rrethuar nga uji i cili ka qene motivi dominues ashtu sic po gjehej te kishte qene dhe ketu ne Tiahuanaco.

    Fillova t’i ngjitesha Piramides se Henes. Ishte me e vogel se Piramida e Diellit, ne fakt me pak se gjysma e saj dhe ishte llogaritur qe te ishte perbere nga pothuajse 1 milion ton gure e dhe perkundrejt dy ton e gjysem ne rastin e Piramides se Diellit. Dy monumentet me pak fjale kishin kombinuar peshen e tre milion e gjysem ton. Pra ka qene e pamundur qe nje mase e tille materiali te kete qene manipuluar nga pak me shume se 15 mije njerez dhe eshte perllogaritur se me nje krahe te tille pune do ishin dashur te pakten 30 vjet per te perfunduar nje ndermarrje te tille.

    Nje krah i mjaftueshem pune duhet te kete qene me bollek ne afersi te zones: Projekti i Hedhjes ne Harte te Teotihuacan kishte demonstruar qe popullata e qytetit ne kulmin e saj duhet te kete qene rreth 200 mije banore duke e bere keshtu nje metropol me te madh se Roma ne kohen e Çezareve. Projekti po ashtu kishte vertetuar qe monumentet qe shihen sot kane mbuluar vetem nje pjese te gjithe qytetit te lashte te Teotihuacan. Ne kulmin e tij qyteti shtrihej perreth me shume se 12 milje katrore dhe permbante rreth 50 mije banore individual ne 2 mije komplekse apartamentesh, 600 piramida suplementare dhe tempuj dhe 500 zona ‘uzinash’ te specializuara ne qeramike, figurina, lapidare, guacka, bazalt, gur dhe punime guri.

    Ndalova ne maje te Piramides se Henes dhe u ktheva perreth me ngadale. Perreth shtratit te lugines i cili shkonte me nje pjerresi te bute drejt jugut, i gjithe Teotihuacan tashme dergjej perapra meje – nje qytet gjeometrik i dizajnuar dhe ndertuar nga arkitekte te panjohur ne kohen perpara se te fillonte historia. Ne lindje duke pare mbi Rrugen e te Vdekurve pervijohej Piramida e Diellit e cila kishte perjetesuar mesazhin matematikor me te cilin ishte programuar epoka te tera te shkuara, nje mesazh i cili dukej se e drejtonte vemendjen tone tek forma e Tokes. Dukej pothuajse sikur civilizimi i cili kishte ndertuar Tiahuanacon kishte marre nje vendim te vullnetshem per te koduar informacionin kompleks ne monumentet madheshtore dhe per te realizuar kete kishin perdorur nje gjuhe matematikore.

    Pse nje gjuhe matematikore?

    Mbase sepse pavaresisht nga ndryshimet e medha dhe transformimet qe nje civilizim njerezor mund te kaloje, rrezja e nje rrethi e shumezuar nga 2pi (ose gjysma e rrezes e shumezuar me 4pi) do te japi gjithmone numrin e sakte te perimetrit te rrethit. Me fjale te tjera, nje gjuhe matematikore mund te jete zgjedhur per arsye praktike: ne ndryshim nga cdo gjuhe verbale, nje kod i tille mund te deshifrohet gjithmone madje edhe nga njerez te ndonje kulture qe mund te jetoje me mijera vjet ne te ardhmen.

    Per te disaten here e ndjeva veten te perballesha me mundesine marramendese qe nje episod i tere i historise njerezore mund te jete harruar. Dhe ne fakt ndersa rishikoja qytetin matematikor te perendive qe nga maja e Piramides se Henes mendova se qenia njerezore mund te kete pesuar nje amnezi te temerrshme dhe se ne ate periudhe te erret qe i referohemi me kaq kenaqesi dhe lirshmeri si ‘parahistori’ mund te dali qe permban nje te vertete te paimagjinueshme mbi te kaluaren tone.

    Ne fund te fundit cfare eshte parahistoria nese nuk eshte nje kohe e harruar – nje kohe per te cilen ne nuk kemi asnje te dhene? Cfare eshte parahistoria nese nuk eshte nje epoke e nje erresire te papenetrueshme neper te cilen kaluan paraardhesit tane dhe qe ne nuk kemi asnje kujtese te ndergjegjshme? Ka qene gjate kesaj epoke erresire kur na u dergua Teotihuacan dhe gjeagjezat e tij. Dhe po nga e njejta epoke erdhen dhe skulpturat e madherishme Olmece, kalendari i sakte i pashpjegueshem i Majave te cilet e trasheguan ate nga paraardhesit e tyre, gjoeglifet enigmatike te Nazcas, qyteti misterioz i Andeve, Tiahuanaco... dhe shume e shume mrekulli te tjera per te cilat ne nuk e dime se nga e kane prejardhjen.

    Eshte pothuajse sikur te jemi zgjuar ne diten e historise nga nje gjume i gjate dhe i turbullt dhe vazhdojme te jemi te turbulluar nga jehona e mekur dhe e pandashme e endrrave tona...

  8. #48
    PJESA E IV




    MISTERI I MITEVE




    NJE SPECIE ME AMNEZI







    KAPITULLI I NJEZET E KATERT





    JEHONAT E ENDRRAVE TONA




    Ne disa nga mitet me te fuqishme dhe te qendrueshme qe kemi trasheguar nga kohet e lashta, specia jone duket se ka perftuar nje kujtese konfuze por rezonante mbi katastrofa te temerrshme globale.

    Nga vijne keto mite?

    Pse, ndonese ato rrjedhin nga kultura te palidhura me njera tjetren, jane historite kaq te ngjashme? Pse ato jane te veshura me nje simbolizem kaq te perbashket? Dhe pse ato shpesh ndajne kaq shume te njejtet personazhe dhe subjekt? Nese ato jane ne fakt nje kujtese atehere pse nuk ka te dhena historike per nje fatkeqesi ne rang planetar te cilat ato duket se i referohen?
    A eshte e mundur qe vete mitet te jene te dhena historike? A eshte e mundur qe keto histori te pavdekshme dhe finoke, te krijuara nga gjeni anonime, te jene ne fakt nje mjet i perdorur per te rregjistruar nje informacion te tille dhe ta kalojne ate nga koha perpara se te fillonte historia?



    DHE ARKA LUNDROI MBI MAJEN E UJRAVE



    Ne Sumerine e Lashte ishte nje mbret i cili kerkonte perjetesine. Emri i tij ishte Gilgamesh. Ne kemi njohuri per perpjekjet e tij pasi mitet dhe traditat e Mesapotamise kane mbijetuar te gdhendura ne shkrimin kuneiform mbi tabela argjili te pjekur. Me mijera nga keto tabela disa prej te cilave datojne ne fillim te mijevjecarit te trete p.e.s. jane nxjerre gjate germimeve ne reren e Irakut modern. Ato transmetojne nje pikture unike te nje kulture te zhdukur dhe na kujtojne ne se edhe ne ato dite kaq te lashta njeriu filloi te ruante kujtimet e kohes qe i perkisnin nje periudhe edhe me te lashte – kohe kur ata u ndane nga nje interval i nje permbytje te madhe dhe te frikshme:

    Do i deklaroj botes veprat e Gilgamesh. Ky ka qene njeriu i cili dinte cdo gje; ky ka qene mbreti i cili njihte te gjitha vendet e botes. Ai ishte i urte, ai pa misteret dhe dinte gjerat sekrete, ai solli tek ne nje rrefenjen e diteve perpara permbytjes. Ai shkoi ne nje kalvar te gjate, ishte i lodhur, i rraskapitur nga puna dhe kur u kthye pushoi dhe gdhendi ne gur te gjithe historine.

    Historia qe solli Gilgamesh ju tha atij nga nje fare Utnapishtim, nje mbret i cili kishte mbreteruar mijera vjet me pare dhe qe i kishte mbijetuar permbytjes se madhe dhe qe ishte shperblyer me dhuraten e pavdeksise pasi ai kishte ruajtur faren e njerezimit dhe te gjithe gjallesave.

    Ka qene kohe me pare, shume kohe me pare, tha Utnapishtim, kur zotat jetonin ne toke: Anu, zoti i Kupes Qiellore, Enlil, zbatuesi i vendimeve hyjnore, Ishtar, perendesha e luftes dhe e dashurise seksuale dhe Ea, zoti i ujrave, miku natyral dhe mbrojtes i njeriut.

    Ne ato dite bota gelonte, njerezit shumoheshin, bota pelliste si nje buall i eger dhe zoti i madh zgjohej nga gerthitjet. Enlil i degjoi zhurmat dhe ju drejtua zotave ne keshill, ‘Kjo potere e njerezimit eshte e patolerueshme dhe gjumi eshte i pamundur per shkak te babelit.’ Ne kete menyre zotat rane dakort qe te zhduknin njerezimin.

    Por Ea pati meshire per Utnapishtim. Duke folur nepermjet murit te kallamte te shtepise se mbretit ai i tha atij per katastrofen qe do vinte dhe e mesoi si te ndertonte nje anije ne te cilen ai dhe familja e tij mund te mbijetonte:

    Prish shtepine dhe nderto nje anije, braktis pronat dhe shiko per jeten, perbuz te mirat materiale dhe shpeto shpirtin tend... Prish shtepine tende te them dhe nderto nje anije me permasat dhe ne proporcion me te – gjeresine e saj dhe lartesine ne harmoni te plote. Merr ne bord farat e cdo gjallese.

    Brenda nje kohe rekord Utnapishtim ndertoi anijes si ju urdherua. ‘Ngarkova ne te cdo gje qe kisha,’ tha ai, ‘e ngarkova ate me faren e cdo gjallese’:

    Vendosa ne bord te gjithe miqte dhe sojin tim, ngarkova ne bord bageti, kafshe te egra nga natyra e gjalle, te gjithe llojet e zejtareve... Koha kishte mbaruar. Kur doli drita e pare e agimit u shfaq nje re e zeze ne mes te qiellit; gjemoi nga ku kaleronte Adad, zoti i stuhise... Nje shtangie deshperuese u ngrit ne qiell kur zoti i stuhise shnderroi driten e dites ne nje erresire te frikshme, kur ai e goditi token me nje kupe...

    Diten e pare furtuna fryu me ashpersi dhe solli permbytjen... Asnjeri nuk mund te shikonte tjetrin. As njerezit nuk mund te dalloheshin nga qielli. Edhe vete perendite ishin te friksuara nga permbytja. Ato u terhoqen, ato u ngjiten lart ne qiell tek Anu dhe u kruspullosen neper qoshe. Zotat u struken si qen pazot ndersa Ishtar vajtoi duke vikatur me ze te larte, ‘A nuk i kam lindur une keta njerez qe te ngop detrat me trupat e tyre si te ishin peshq?’


    Nderkohe, vazhdon Utnapishtim:

    Per gjashte dite e gjashte nete fryu era, rrekete dhe stuhia dhe permbytja pushtoi boten, stuhia dhe permbytja u terbuan si ushtri armike. Kur agoi dita e shtate stuhia u qetesua nga jugu, deti u qetesua dhe permbytja rreshti. Pashe ne faqe te dheut dhe nuk pipetinte asgje. Siperfaqja e detit shtrihej nga te gjitha anet. I gjithe njerezimi ishte kthyer ne balte... Hapa kapakun e hambarit te anijes dhe drita ra mbi fytyren time. Me pas u perkula dhe u ula ne gjunje ndersa lotet me pershkuan faqet pasi nga te gjitha anet pashe vetem uje... Ne distance, katermbedhjete lega larg dallohej nje mal dhe anija ndaloi aty; mbi malin e Nisir anija ngeci shpejt dhe nuk levizi me... Kur agoi dita e shtate mora nje pellumb dhe e leshova. Ai fluturoi larg por nuk gjeti asnje vend ku te ndalonte dhe u kthye mbrapsht. Me pas leshova nje turtull qe fluturoi larg por nuk gjeti asnje vend ku te ndalonte dhe u kthye mbrapsht. Me pas leshova nje korb, ai pa qe ujrat kishin rene, hengri, fluturoi perreth dhe nuk u kthye mbrapsht.

    Utnapishtim e kuptoi qe tashme ishte parrezik te zbarkonte:

    Hodha pak pije alkolike mbi majen e malit... Grumbullova dru dhe kallama dhe keder dhe mërsine... Kur perendite nuhaten eren e embel ata u mblodhen si miza perreth sakrifices...

    Keto tekste nuk jane aspak te vetmet qe na kane ardhur nga toka e lashte e Sumerise. Ne tabelat e tjera – disa pothuajse 5 mije vjecare, disa 3 mije vjecare – ‘figura Noah’ e Utnapishtim njihet me emra te ndryshem si Zisudra, Xisuthros ose Atrahasis. Por edhe me keto emra ai njihet menjehere si karakteri patriarkal i paralajmeruar nga e njejta perendi e meshirshme e cila drejton te njejten permbytje universale ne te njejten arke/anije pasardhesit e te ciles ripopullojne boten.
    Ka shume ngjashmeri te dukshme midis mitit te permbytjes te Mesapotamise me historine e famshme biblike te Noahs dhe permbytjes. Studiuesit debatojne pambarimisht mbi natyren e ketyre ngjashmerive. Por ajo qe ka rendesi me te vertete eshte qe ne cdo sfere influence ruhet e njejta tradite solemne – tradite e cila na thote me nje gjuhe grafike per nje katastrofe globale dhe per nje zhdukje pothuajse totale te njerezimit.




    AMERIKA QENDRORE




    Mesazhi identik u ruajt dhe ne Luginen e Meksikes, shume larg ne anen tjeter te botes nga Mali Ararat dhe Nisiri. Aty te izoluar nga ana kulturore dhe gjeografikisht nga influenca Judeo-Kristiane, shume epoka perpara ardhjes se Spanjolleve, jane treguar histori per permbytjen e madhe. Sic duhet ti kujtohet lexuesit nga Pjesa e III, besohej se kjo permbytje kishte perfshire gjithe faqen e dheut ne fund te Diellit te Katert: ‘Shkaterrimi erdhi ne formen e shiut me rrebesh dhe permbytje. Malet u zhduken dhe njerzit u transformuan ne peshq...’

    Sipas mitologjise Azteke vetem dy qenie njerezore mbijetuan: nje burre, Coxcoxtli dhe gruaja e tij Xochiquetzal te cilet ishin paralajmeruar per kataklizmen nga nje perendi. Ata iken ne arrati me nje anije te madhe te cilen ishin instruktuar ta ndertonin dhe ndaluan ne majen e nje mali te larte. Aty ata zbriten dhe me pas linden shume femije te cilet ishin pagoje deri sa nje pellumb ne maje te nje peme ju dha atyre dhuraten e gjuheve. Keto gjuhe ndryshonin kaq shume sa femijet nuk mund te kuptonin njeri tjetrin.
    Nje tradite e afert Amerikano Qendrore, ajo e Mechoacanesecs, eshte edhe me e ngjashme me historine qe kemi ne Librin e Gjenezes dhe burimet e Mesapotamise. Sipas kesaj tradite perendia Tezcatlipoca e vendosur te shkaterronte njerezimin me nje permbytje duke shpetuar vetem nje fare Tezpi i cili hipi ne nje varke te madh sebashku me gruan e tij, femijet e tij dhe nje numer te madh kafshesh dhe zogjsh si dhe nje sasi te madhe dritherash dhe farerash, ruajtja e te cilave ishte thelbesore per ekzistencen e metejshme te rraces njerezore. Anija ndaloi me majen e dukshme te nje mali mbasi Tezcatlipoca kishe vendosur qe ujrat e permbytjes te uleshin. Me deshiren per te mesuar nese ishte apo jo e sigurt qe te zbriste nga anija, Tezpi leshoi nje hute e cila u ushqye me kufomat me te cilat ishte mbushur toka dhe nuk u kthye mbrapsht. Me pas njeriu leshoi zogj te tjere nga te cilet vetem kolibri u kthye me nje dege ne sqepin e tij. Me kete shenje te qarte qe me ne fund toka kishte dale mbi uje Tezpi dhe familja e tij zbriten nga arka, u shumuan dhe ripopulluan token.

    Memorie te nje permbytje te temerrshme si rezultat i nje pakenaqesie hyjnore jane te ruajtura po ashtu dhe ne Popol Vuh. Sipas ketij teksti arkaik, Zoti i Madh vendosi te krijonte njerezimin menjehere mbas fillimit te kohes. Ishte nje eksperiment dhe ai filloi me ‘figura te krijuara prej drurit te cilat dukeshin si njerez dhe flisnin si njerez’. Keto krijesa u treguan mosmirenjohese dhe e harruan Krijuesin e tyre’:

    Dhe keshtu nje permbytje erdhi nga Zemra e Qiellit; nje permbytje e madhe u krijua dhe qe ra mbi koken e krijesave prej druri... Nje rreshire e rende ra nga qielli... faqja e dheut u erresua dhe nje shi i zi filloi te binte dite e nate... Figurat prej druri u asgjesuan, shkaterruan, thyen dhe vrane.

    Sidoqofte jo te gjithe u zhduken. Si Azteket dhe Mechoacanesecs, Majat e Jukatanit dhe te Guatemales besonin se nje personazh si Noah dhe gruaja e tij ‘Babai i Madh dhe Nena e Madhe’ i mbijetuan permbytjes per te populluar toka te reja duke u bere keshtu paraardhesit e gjeneratave njerezore qe pasuan.

  9. #49
    AMERIKA E JUGUT




    Tani le te levizim tek Amerika e Jugut ku gjejme Chibcas te Kolumbise Qendrore. Sipas miteve te tyre ata fillimisht kane jetuar ne gjendje te eger, pa ligje, agrokulture apo fe. Por nje dite midis tyre u shfaq nje njeri i moshuar i nje rrace tjeter. Ai mbante nje mjeker te gjate e te dendur dhe emri i tij ishte Bochica. Ai ju mesoi Chibcas si te ndertonin shtepiza dhe si te jetonin ne bashkesi si shoqeri.
    Gruaja e tij qe ishte shume e bukur dhe qe quhej Chia, u shfaq mbas tij por ajo ishte e lige dhe kenaqej duke sabotuar perpjekjet bujare te te shoqit. Duke qene se ajo nuk i tejkalonte dot ne menyre direkte aftesine dhe fuqine e te shoqit, ajo perdori magji per te shkaktuar nje permbytje te madhe ne te cilin vdiq pjesa me e madhe e popullates. Bochica u zemerua dhe e perzuri Chia nga toka per ne qiell ku ajo u shnderrua ne Hene dhe ju dha detyra qe te ndriconte naten. Ai po ashtu beri te mundur qe te uleshin ujrat e permbytjes dhe solli nga malet disa nga te mbijetuarit te cilet ishin fshehur aty. Me pas ai ju dha atyre ligjet, mesoi si te kultivonin token dhe institucionalizoi adhurimin e diellit nepermjet festivaleve periodike, sakrificat dhe pilgrimazhin. Me pas ai ndau pushtetin e qeverisjes tek dy kryetaret dhe shpenzoi kohen e mbetur te diteve te tij ne toke duke jetuar i qete dhe ne vetmi si nje asket i vertete. Kur u ngjit ne qiell ai u be nje perendi.

    Me poshte ne jug, ne Kanariet nje tribu indiane e Ekuadorit permend nje histori te lashte te permbytjes nga ku dy vellezer shpetuan duke u ngjitur ne majen e nje mali te larte. Ndersa ujrat ngriheshin po ashtu dhe mali lartesohej dhe ne kete menyre dy vellezerit i shpetuan katastrofes.
    Kur indianet Tupinamba te Brazilit u zbuluan ata adhuronin nje sere heronjsh civilizues dhe krijues. I pari i ketyre heronjve ishte Monan (i lashte, i vjeter) per te cilin thuhej se ishte krijuesi i njerezimit por qe me pas shkaterroi boten me permbytje dhe zjarr...
    Sic e pame dhe ne Pjesen e II, Peruja eshte e pasur me legjenda mbi permbytjen. Nje histori tipike tregon per nje Indian i cili ishte paralajmeruar nga nje llama per permbytjen. Te dy sebashku, njeriu dhe llama u larguan ne majen e nje mali te larte te quajtur Vilca-Coto:

    Kur ata mberriten ne maje te malit pane qe aty ndodheshin shume lloj zogjsh e kafshesh te ardhur qe me pare. Deti filloi te ngrihej dhe mbuloi te gjitha pllajat dhe malet pervec majes se Vilca-Coto; madje dhe aty dallget ngriheshin aq larte saqe kafshet u detyruan te mblidheshin grup ne nje zone te ngushte... Pese dite me pas ujrat rane dhe deti u kthye ne shtratin e tij. Por te gjitha qeniet njerezore pervec njerit u mbyten dhe nga kjo qenie kane rrjedhur te gjitha kombet ne toke.

    Araucnaians te Kilit pre-kolombian kane ruajtur nje tradite qe flet per nje permbytje te larget ku vetem disa indiane arriten te shpetonin. Te mbijetuarit gjeten strehim ne nje mal te larte te quajtur Thegtheg (‘gjemues’) i cili kishte tre maja dhe aftesine per te pluskuar mbi uje. Ne ekstremin jugor te kontinentit nje legjente Yamana nga Tierra del Fuego thote: ‘Gruaja Hene shkaktoi permbytjen. Kjo ka ndodhur ne kohen e trazirave te medha... Hena ishte e mbushur me urrejtje ndaj qenieve njerezore... Ne ate kohe te gjithe u mbyten pervec disave te cilet ishin ne gjendje te largoheshin per ne pese maja te larta malesh te cilat nuk u mbuluan nga uji.’

    Nje tjeter tribu e Tierra del Fuego, Pehuenche, e lidhin permbytjen me nje periudhe te tejzgjatur erresire: ‘Dielli dhe Hena rane nga qielli dhe bota qendroi ne ate menyre pa drite deri sa dy kondore gjigande ngriten diellin dhe henen perseri ne qiell.’



    AMERIKA E VERIUT




    Nderkohe ne anen tjeter te Amerikes, midis Inuiteve te Alaskes ekziston nje tjeter tradite mbi nje permbytje te temerrshme e shoqeruar nga nje termet i cili rrafshoi kaq shpejt siperfaqen e tokes sa vetem disa njerez te ngurtesuar nga tmerri arriten te shpetonin me kanoet e tyre dhe u fshehen ne majat e maleve me te larte.
    Luisenot e Kalifornise se Poshtme kane nje legjende mbi nje permbytje qe mbuloi malet dhe qe shkaterroi pjesen me te madhe te njerezimit. Vetem disa shpetuan pasi arriten te largohen per ne majat me te larta te maleve te cilat u kursyen ndersa pjesa tjeter e botes u permbyt. Te mbijetuarit qendruan aty deri sa mbaroi permbytja. Ne larg, ne veri, kemi nje tjeter mit te ngjashem te permbytjes qe eshte rregjistruar tek Huronet. Si dhe legjenda e Montagnais qe i perkiste familjes Algonquin tregon sesi Michabo ose Lepuri i Madh rikrijoi boten mbas permbytjes me ndihmen e nje korbi, vidre dhe urithi.

    Historia e Dakotave te Lynd, nje veper autoritare e shekullit te nentembedhjete e cila ruante shume tradita te indigjeneve te cilat pa kete liber do kishin humbur me kohe, raporton nje mit Irokas qe thote: ‘deti dhe ujrat njehere e nje kohe kishin pushtuar cdo gje dhe cdo jete njerezore ishte shkaterruar’. Chickasaws deklaronin se bota eshte shkaterruar njehere nga uji ‘por nje familje arriti te shpetonte sebashku me dy kafshe te cdo lloji’. Po ashtu Siouxs flasin per nje kohe kur nuk ka patur toke te thate dhe kur te gjithe njerezit pushuan se ekzistuari.



    UJE, UJE GJITHANDEJ’




    Sa larg dhe sa gjeresisht shtrihet miti i njerezimit mbi permbytjen e madhe? Shume. Mbi 500 legjenda permbytjesh njihen sot ne bote dhe sipas nje studimi te specialistit Dr Richard Andree u konkludua se 86 prej tyre (20 Aziatike, 3 Europiane, 7 Afrikane, 46 Amerikane dhe 10 Australiane dhe te Pacifikut) jane komplet te pavarura nga legjendat tradicionale te permbytjes ne rrefenjat e Mesapotamise dhe ato Cifute.

    Per shembull studiuesit e hershem jezuite te cilet ishin midis Europianeve te pare qe vizituan Kinen, kane patur mundesine te hynin ne Biblioteken Perandorake dhe te studionin nje veper gjigande qe konsistonte ne 4320 volume per te cilen thuhej se ishte kaluar dore mbas dore nga kohet e lashta dhe qe permbante “gjithe diturine”. Ky liber i mrekullueshem perfshinte dhe nje numer traditash te cilat flisnin per pasojat qe erdhen kur ‘njerezimi u rrebelua ndaj zotave te larte dhe sistemi i universit u pushtua nga rremuja’: ‘Planetet ndryshuan drejtimet e tyre. Qielli u fundos poshte drejt veriut. Dielli, Hena dhe yjet ndryshuan levizjen e tyre. Toka u be cope dhe ujrat nga thellesia e saj dolen me vrull dhe force ne siperfaqe duke permbytur token. ‘

    Ne pyjet tropicale te Malajzise populli Chewong beson se here pas here bota e tyre te cilen ata e quajne Toka Shtate, kthehet permbys dhe nga kjo cdo gje permbytet dhe shkaterrohet. Por nepermjet nderhyrjes te Zotit Krijues Tohan siperfaqja e sheshte e re qe ishte ne brendesi te Tokes Shtate, shnderrohet ne male, lugina dhe pllaja. Mbillen peme te reja dhe njerez te rinj lindin.

    Nje mit per permbytjen ne Laos dhe ne veri te Tailandes thote se qenie te quajtura Thens epoka te tera me pare jetonin ne nje mbreteri te siperme ndersa mjeshtrat e botes me te ulet ishin tre njerez, Pu Leng Seung, Khun K’an dhe Khun K’et. Nje dite Thens deklaruan se cdo njeri perpara se te hante vaktin duhet t’u jepte atyre nje pjese te ushqimit ne shenje rrespekti. Njerezit kundershtuan dhe Thens te zemeruar krijuan nje permbytje e cila shkaterroi te gjithe token. Tre mjeshtrat e medhenj ndertuan nje **** ne maje te te cilit ndertuan nje shtepi te vogel dhe hipen ne te sebashku me nje numer grash dhe femiijesh. Ne kete menyre ata dhe pasardhesit e tyre i shpetuan permbytjes.

    Po ashtu Karens te Burmes kane tradita te nje permbytje globale nga e cila shpetuan vetem dy vellezer me nje varke. Nje permbytje e tille eshte pjese dhe e mitologjise Vietnameze ku nje vella dhe nje moter thuhet se mbijetuan ne nje arke te madhe druri e cila mbante dhe dy nga cdo lloj kafshe.

    Disa nga banoret aborigjene te Australise, sidomos ata te cilet kane jetuar tradicionalisht pergjate bregut tropical verior, ja atribuojne origjinen e tyre nje permbytje te madhe e cila rrafshoi tokat dhe shoqerine e meparshme. Nderkohe ne origjiinen e miteve te disa tribuve te tjera, gjarperi kozmik Yurlunggur (i asociuar me ylberin) konsiderohet si shkaktari i permbytjes.

    Ka dhe tradita Japoneze sipas te cilave Ishujt e Paqesorit te Oqeanise jane formuar mbasi u ulen ujrat e nje permbytje te madhe. Ne vete Oqeanine nje mit i banoreve vendas te Hawaii thote se si u shkaterrua bota nga nje permbytje dhe si u krijua me pas nga nje perendi e quajtur Tangaloa. Samoanet besojne se njehere e nje kohe ka ndodhur nje permbytje e frikshme e cila pothuajse zhduku komplet rracen njerezore. Te vetmit te mbijetuar ishin dy njerez te cilet arriten te largohen me nje varke qe mesa duket ndaloi ne arqipelagun Samoa.

  10. #50
    GREQIA, INDIA DHE EGJYPTI



    Ne anen tjeter te botes, mitologjia Greke eshte e perhumbur nga kujtimet e permbytjes. Ashtu si dhe ne Ameriken Qendrore permbytja nuk shikohet si nje ngjarje e izoluar por si nje sere shkaterrimesh dhe rikrijimi te botes. Azteket dhe Majat flisnin ne terminologji ‘Diejsh’ te kaluar ose epoka (ne te cilat e jona eshte e pesta dhe e fundit). Ne nje menyre te ngjashme, traditat gojore te Greqise se Lashte qe u mblodhen dhe u shkruan nga Hesiodi ne shekullin e tete p.e.s. i referoheshin faktit qe perpara krijimit aktual ka patur kater rraca me te hershme ne toke. Sejcila prej tyre mendohet se ka qene me e avancuar se ajo qe e pasonte. Dhe sejcila, ne nje moment te caktuar eshte ‘gelltitur’ nga nje kataklizme gjeologjike.

    Krijimi i pare dhe me i lashti ka qene ‘rraca e arte’ e njerezimit te cilet ‘jetonin si perendite, pa asnje shqetesim, pa turbullira ose fatkeqesi... Me nje moshe te paplakshme ata vetem gezonin dhe festonin neper bankete... Kur vdisnin dukej sikur thjesht pushtoheshin nga nje gjume i qete.’ Me kalimin e kohes dhe me urdher te Zeusit, kjo rrace e arte mesa duket ‘u zhyt ne thellesi te tokes’. Ajo u pasua nga ‘rraca e argjende’ e cila u pasua nga ‘rraca e bronzte’ e cila u zevendesua nga rraca e ‘heronjve’ dhe kjo e fundit u zevendesua nga ‘rraca e hekurt’ – rraca jone, e pesta dhe e fundit nga krijimet.

    Eshte fati i rraces se bronzte ai qe ka shume interes te vecante per ne ketu. Te pershkruar nga mitet sikur kishin ‘forcen e gjigandeve dhe duar te fuqishme dhe kembe te fuqishme’ keta njerez te pushtetshem u shfarosen nga Zeus, mbreti i perendive, si denim per prapesite e Prometeusit, Titani rebel i cili i dha njerezimit dhuraten e zjarrit. Mekanizmi i hakmarrjes qe zgjodhen perendite per te pastruar token ishte nje permbytje e pashoqe.

    Ne versionin me te perhapur te historise Prometeusi la shtatezane nje femer njerezore. Ajo lindi nje djale te quajtur Deukalion i cili mbreteronte ne vendin e Phthia, ne Thesali dhe u martua me Pyrrha, vajza ‘kuqalasha-bjonde’ e Epimeteusit dhe Pandores. Kur Zeus mori vendimin e tij per te shkaterruar rracen e bronzte, Deukalioni i lajmeruar nga Prometeusi ndertoi nje arke prej druri dhe futi ne te ‘cdo gje te nevojshme’ dhe me pas hipi vete ne te sebashku me Pyrrha. Mbreti i Perendive beri qe shira madheshtore te binin nga qielli duke permbytur pjesen me te madhe te tokes. I gjithe njerezimi u zhduk ne kete permbytje pervec disa te cilet ishin fshehur ne malet me te larta. ‘Po ne kete kohe ndodhi qe malet e Thesalise u ndane vec e vec dhe i gjithe vendi deri ne Isthmus dhe Peloponez u shnderruan ne nje siperfaqe te vetme uji.’

    Deukalioni dhe Pyrrha lundruan mbi det me arken e tyre per nente dite dhe nete dhe me ne fund zbriten ne Malin Parnassus. Aty kur shirat pushuan ata zbriten dhe bene nje sakrifice per perendite. Ne pergjigje Zeusi dergoi Hermesin tek Deukalioni duke i dhene lejen qe ky i fundit te kerkonte cdo gje qe deshironte. Ai kerkoi per qenie njerezore. Dhe Zeusi i tha aij qe te merrte gure dhe ti hidhte mbrapa kraheve. Guret qe hodhi Deukalioni u shnderruan ne burra dhe ato qe hodhi Pyhrra u shnderruan ne gra.
    Ashtu si cifutet konsideronin Noah si paraardhes te tyre edhe per Greket ishte Deukalioni – si paraardhes i kombit te tyre dhe themeluesi i nje numri te madh qytetesh dhe tempujsh.

    Nje figure e ngjashme eshte nderuar ne Indine Vedike me shume se 3 mije vjet me pare. Nje dite (sic thote historia):


    Kur nje njeri i urte i quajtur Manu ndersa pastrohej ne uje ai gjeti ne pellemben e dores nje peshk te vogel i cili e luti qe ta lejonte te jetonte. Duke patur meshire per te ai e futi ne nje qyp me uje. Diten tjeter peshku ishte rritur kaq shume sa ai u detyrua ta conte ne liqen. Shume shpejt dhe liqeni ishte i vogel per peshkun. ‘Me hidh ne det,’ i tha peshku [qe ne fakt ishte perfytyrimi i zotit Vishnu] ‘dhe do jem me rehat’. Me pas ai paralajmeroi Manu per permbytjen qe do ndodhte. Peshku i dergoi Manuse nje anije te madhe dhe e urdheroi qe ta mbushte me dy nga cdo lloj qenie te gjalle dhe farat e cdo bime dhe me pas te hipte dhe vete.’

    Manu sapo kishte zbatuar keto urdhera kur oqeani u fry dhe mbuloi cdo gje dhe asgje nuk mund te shihej me pervec Vishnu ne formen e peshkut qe tashme ishte shnderruar ne nje krijese gjigande me nje bri dhe me luspa te arta. Manu ankoroi arken e tij ne bririn e peshkut dhe Vishnu e terhoqi permes ujrave te tejfryra deri sa arriti ne nje maje te dale mbi uje te ‘Malit te Veriut’.

    Peshku tha, ‘Te shpetova ty; lidhe varken tek nje peme ne menyre qe mos ta marrin me vete ujrat nderkohe qe ju jeni ne mal dhe ne proporcion me renien e ujrave ashtu duhet te jete dhe zbritja juaj.’ Manu zbriti ne te njejten kohe me ujrat. Permbytja kishte marre me vete te gjitha krijesat dhe Manu kishte mbetur fillikat.

    Me te dhe me kafshet e bimet qe ai kishte shpetuar nga shkaterrimi filloi nje epoke e re per boten. Mbas nje viti aty doli nga ujrat nje femer e cila e prezantoi veten si ‘vajza e Manu-se’. Cifti u martua dhe linden femije duke u bere keshtu paraardhesit e rraces njerezore aktuale.

    Po ashtu traditat e Egjyptit te Lashte permendin nje permbytje te madhe. Nje tekst funeral i zbuluar ne varrin e Faraonit Seti I flet per shkaterrimin e njerezimit mekatar nga nje permbytje. Arsyet per kete katastrofe jepen ne Kapitullin CLXXV te Librit te te Vdekurve i cili i atribuon fjalimin e meposhtem Perendise se Henes, Thoth:

    Ata luftuan beteja, perkrahen grindje, bene gjera djallezore, krijuan armiqesira, bene kasapana, ata shkaktuan turbullira dhe shtypje... [Si rezultat] do e hedh ne ere cdo gje te cilen kam krijuar. Kjo toke duhet te hyje ne thellesite e ujit nepermjet nje permbytje te madhe dhe do kthehet sic ka qene ne kohet e qemotshme.



    NE GJURMET E NJE MISTERI




    Me fjalet e Thoth ne plotesuam rrethin deri tek Sumeret dhe permbytjet biblike. ‘Toka u mbulua nga dhuna’, thote Gjeneza:

    Dhe Zoti pa mbi toke dhe vuri re qe ishte e korruptuar; pasi cdo qenie e gjalle kishte korruptuar veten mbi kete toke. Dhe Zoti ju drejtua Noah, ‘Fundit te gjallesave i ka ardhur koha pasi toka eshte mbushur me dhune prej tyre dhe do i shkaterroj ata bashke me token.’

    Si permbytja e Deukalionit, permbytja e Manu-se dhe permbytja qe shkaterroi ‘Diellin e Katert’ te Aztekeve, permbytja biblike ishte fundi i nje epoke te botes. Nje epoke e re e pasoi ate: e jona, e populluar nga pasardhesit e Noahs. Qe prej fillimit u kuptua qe edhe kjo epoke do perfundoje ne te njejten menyre si rezultat i nje katastrofe. Ashtu sic thote kenga e vjeter, ‘Zoti i dha Noah shenjen e ylberit; jo me uje por me zjarr heren tjeter.’
    Burimi shkrimor per kete profeci te shkaterrimit te botes gjehet ne 2 Pjeter 3:

    Ne duhet te kemi kujdes te kujtojme qe gjate diteve te fundit do dalin njerez te mbushur me percmim dhe [qe do thone], ‘Cdo gje do vazhdoje ne te njejten menyre sic ka filluar qe ne krijim’. Ata po zgjedhin te harrojne qe ka patur qiej ne fillese dhe se toka u formua nga fjalet e Zotit qe nga uji dhe midis ujit dhe bota e asaj kohe u zhkaterrua nga permbytja e ujit. Por nga e njejta fjale, qielli dhe toka aktuale jane te destinuara per zjarr dhe po ruhen deri ne Diten e Gjykimit ne menyre qe te gjithe mekataret te shkaterrohen... Dita e Perendise do vije si nje hajdut ne erresire dhe me nje gjemim qielli do zhduket, elementet do marrin zjarr dhe do coptohen dhe toka dhe cdo gje qe permban ajo do digjen.

    Si pasoje Bibla trajton dy epoka te botes ku e jona eshte e dyta dhe e fundit. Tjeterkund, ne kultura te tjera jane rregjistruar numra te ndryshem krijimesh dhe shkaterrimesh. Per shembull ne Kine epokat e zhdukura quhen kis dhjete prej te cilave thuhet se kane kaluar qe nga koha e krijimit deri ne kohen e Konfucit. Ne fund te cdo kis ‘me nje konvulsion te pergjithshem te natyres, deti spostohet nga shtrati i tij, malet burojne nga dheu, lumenjte ndryshojne drejtimin, qeniet njerezore dhe cdo gje tjeter shkaterrohen dhe gjurmet e lashta fshihen nga faqja e dheut...’

    Shkrimet budiste flasin per ‘Shtate Diej’ ku sejcili perfundon ose nga uji, zjarri ose nga era. Ne fund te Diellit te Shtate, ‘cikli aktual i botes’ pritet qe toka te perpihet nga flaket. Traditat aborigjene te Sarawak dhe Sabah kujtojne qe qielli njehere e nje kohe ‘ishte i ulet’ dhe na thone se ‘gjashte diej u sosen... aktualisht bota eshte e ndricuar nga dielli i shtate’. Perafersisht Libri Sibylline flet per nente Diej te cilat jane nente epoka dhe profecia per dy epoka qe duhet te vijne – ajo e Diellit te tete dhe te nente.’

    Ne krahun tjeter te Oqeanit Atlantik, indianet Hopi te Arizonas (te cilet jane kusherinjte e larget te Aztekeve) permendin tre diej te meparshem, sejcili duke kulmuar me nje shfarosje totale e pasuar nga nje rilindje graduale e njerezimit. Ne kozmologjine Azteke ka patur kater diej te tjere perpara ketij aktual. Ndryshime kaq te vogla ne lidhje me numrin e sakte te shkaterrimeve dhe krijimeve te skalitura ne kete apo ne ate mitologji nuk duhet te na shperqendrojne vemendjen nga ngjashmeria e madhe e traditave te lashta qe paraqita. Ne te gjithe boten keto tradita duket se perkujtojne nje numer te madh katastrofash me nje shperndarje te gjere gjeografike. Ne shume raste karakteri i sejciles prej kataklizmave eshte megulluar nga perdorimi i gjuhes poetike dhe mbufatja me metafora dhe simbole. Nga keto tekste del se te pakten dy fatkeqsi te ndryshme mund te kene ndodhur ne menyre simultane (permbytje dhe termete por ndonjehere dhe zjarre dhe erresire e frikshme).

    Te gjitha keto kontribuojne ne krijimin e nje pamje te ngaterruar dhe te paqarte. Mitet e Hopit sidoqofte spikasin per thjeshtesine dhe qartesine e tyre. Ajo qe ata na thone eshte kjo:

    Bota e Pare u shkaterrua nga nje zjarr perpires qe erdhi nga siper dhe nga poshte si denim per prapesite e njeriut. Bota e Dyte perfundoi kur nje globi toksor u spostua nga akset e tij dhe cdo gje u mbulua nga akulli. Bota e Trete perfundoi nga nje permbytje universale. Bota aktuale eshte e Katerta. Fati i saj do varet nga menyra sesi do sillen njerezit dhe nese kjo sjellje eshte ose jo ne perputhje me planet e Krijuesit.

    Ketu ne jemi perpara gjurmeve te nje misteri. Dhe ndersa lutemi duke shpresuar qe mos prishim planet e Krijuesit, ne duhet te jemi ne gjendje te arrijme nje gjykim ne lidhje me mitet kaq te gjalla mbi nje shkaterrim global. Nepermjet ketyre miteve zerat e te lashteve na flasin direkt.

    Cfare po perpiqen te thone ata?

  11. #51
    KAPITULLI I NJEZET E PESTE




    MASKAT E SHUMTA TE APOKALIPSIT





    Ashtu si dhe Indianet Hopi te Amerikes se Veriut, Arianet Avestike te Iranit pre-silamik besonin se ka patur tre epoka te krijimit perpara kesaj tones. Ne epoken e pare njerezit ishin te dlire dhe pa mekate, te gjate dhe jetonin shume kohe por ne fund te kesaj epoke VETE DJALLI i deklaroi lufte Ahura Mazda, zotit te shenjte dhe nje kataklizem e pashoqe pasoi kete lufte. Gjate epokes se dyte VETE DJALLI ishte i pasuksesshem. Ne epoken e trete e mira dhe e keqja ishin ne balance te sakte. Ne epoken e katert (epoka aktuale e botes) djalli ka triumfuar dhe vazhdon te ruaje supremacine e tij.

    Fundi i epokes se katert eshte parashikuar te ndodhi se shpejti por eshte kataklizma ne fund te cdo epoke ajo qe na intereson ne ketu. Nuk eshte nje permbytje por perseri perputhet ne shume menyra me kaq shume tradita permbytjesh aq sa sugjerohet nje lloj lidhje midis tyre.
    Shkrimet avestike na cojne mbrapa ne kohe ne nje periudhe parajse ne toke kur te paret e larget te popullit Iranian jetonin ne Airyana Vaejo perrallore, krijimi i pare dhe me i miri i Ahura Mazda dhe qe lulezoi ne epoken e pare te botes: vendi mitik i lindjes dhe shtepia origjinale e rraces Ariane.

    Ne ato kohera Airyana Vaejo gezonte nje klime te bute dhe prodhuese me shtate muaj vere dhe pese muaj dimer. E pasur me kafshe te egra dhe me te korra livadhet e saj gelonin nga perrenjte, ky kopesht mrekullish u shnderrua ne nje toke te pabanueshme me dhjete muaj dimer dhe vetem dy muaj vere si rezultat i sulmit te furishem te Angra Mazda nda VETE DJALLIT:

    E para nga tokat dhe vendet e begata qe une, Angra Mazda krijova ishte Airyana Vaejo... Me pas Angra Mainyu i cili eshte i mbushur me vdekje krijoi te kunderten time, nje gjarper gjigand dhe debore. Dhjete muaj dimer gjenden aty tani, dy muaj vere te cilat jane te ftohte ne uje, te ftohte ne toke, te ftohte per pemet... Aty perreth bie debore e dendur; kjo eshte nga fatkeqesiste me te medha...’

    Lexuesi do bjere dakort me faktin qe ketu flitet per nje ndryshim te papritur dhe drastik ne klimen e Airyana Vaejos. Shkrimet Avestike nuk na lene asnje dyshim mbi kete. Me heret ato pershkruan nje takim midis perendive qiellore te thirrura nga Ahura Mazda dhe na thone se ‘Yima i drejte, bariu i mire dhe me fame te madhe ne Airyana Vaejo’ mori pjese ne kete takim sebashku me te gjithe qeniet e tij tokesore. Ky eshte momenti kur ne kete tradite fillojne e hiqen paralele me traditen e permbytjes biblike pasi Ahura Mazda duke perfituar nga takimi paralajmeron Yima per ate qe do ndodhi si rezultat i fuqise se VETE DJALLIT:

    Dhe Ahura Mazda ju drejtua Yima duke i thene: ‘Yima i drejte... Mbi boten materiale eshte duke zbritur nje dimer fatal qe do sjelle nje te ftohte te acarte dhe shkaterruese. Mbi boten fizike eshte duke ardhur nje dimer djallezor ku debora do bjere pa pushim...

    Dhe te gjitha te treja llojet e kafsheve duhet te zhduken, ato qe jetojne ne natyre, ato qe jetojne ne majat e maleve dhe ato qe jetojne ne thellesite e luginave te mbrojtura nen strehime te forta.
    Si rezultat ti duhet te germosh nentoke dhe te besh nje strehim te madh sa kater qoshet e nje livadhi. Aty do mbledhesh perfaqesuesit e cdo lloj kafshe, te madhe e te vogel, bagetise dhe kafsheve te ngarkeses, njeriut, qenve, zogjve dhe zjarre te kuq djeges.

    Ato duhet ta bejne ujin te rrjedhe. Ti duhet te vendosesh zogjte neper pemet pergjate vijes se ujit, ne bimesine e perhershme. Aty vendos dhe lloje te te gjitha bimeve, ato me te kendeshmet dhe te bukurat si dhe te gjitha frutat. Te gjitha keto gjera bashke me krijesat nuk do zhduken nese qendrojne ne strehim. Por vendos aty krijesa jo te deformuara, jo te paafta, jo te zemeruara, jo te liga apo mashtruese, jo inatcore; jo njeri me dhembe te crregullt dhe as ndonje lebroz...’


    Perpos shkalles se sipermarrjes ka vetem nje ndryshim mdis strehimit te frymezuar nga hyjnite te Yimas dhe arkes se frymezuar nga hyjnite te Noah: arka eshte nje mjet per t’i mbijetuar nje permbytje te temerrshme dhe shkaterruese e cila do shfaroi cdo qenie te gjalle duke mbytur boten me uje; strehimi eshte nje menyre mbijetese nga nje ‘dimer’ shkaterrues dhe i frikshem i cili do shkateroje cdo gje te gjalle duke e mbuluar siperfaqen e tokes me nje carcaf te ngrire akulli dhe debore.

    Ne Bundahish, nje tjeter shkrim Zoroastrian (per te cilin besohet se permbledh materiale te lashta nga nje pjese e humbur e Avestas se lashte) jepet me shume informacion mbi kataklizmen e akullit pushtoi Airyana Vaejo. Kur Angra Mainyu dergoi ‘te ftohtin e acarte dhe shkaterrues’ ai po ashtu ‘sulmoi dhe shprishi dhe qiellin’. Bundahish na thote se ky sulm i dha mundesi VETE DJALLIT qe te merrte nen kontroll nje te treten e qiellit te cilin e mbuloi me erresire ndersa shtresat kercenuese te akullit zgjeronin shtratin e tyre.

  12. #52
    I FTOHTE I PAPERSHKRUESHEM, ZJARR, TERMETE DHE ÇRREGULLIM I QIEJVE




    Arianet Avestike te Iranit te cilet dihet se kane emigruar per ne Azine perendimore nga toka te largeta, nuk jane te vetmit zoterues te traditave arkaike te cilat i bejne jehone ngjarjeve themelore te nje permbytje, tradita te cilat eshte e pamundur te jene njesoj thjesht per koincidence. Ndonese keto tradita jane te lidhura ne pergjithesi me permbytjen, tematika e njohur e nderhyrjes hyjnore dhe shpetimi i nje pjese fare te vogel te njerezimit nga nje fatkeqesi universale gjehen po ashtu ne pjese te ndryshme te botes ne lidhje me nje shperthim te menjehershem te kushteve te akullnajave.
    Ne Ameriken e Jugut per shembull Indianet Toba te rrajonit te Grand Chaco qe shtrihet pergjate kufirit aktual te Paraguajit, Argjentines dhe Kilit vazhdojne te perserisin nje mit te lashte ne lidhje me nje ngjarje te cilen ata e quajne ‘I Ftohti i Madh’. Paralajmerimi vjen nga nje figure heroike gjysem perendi e quajtur Asin:

    Asin i tha nje njeriu qe te mblidhte sa me shume drunj te ishte e mundur dhe te mbulonte kasollen e tij me nje shtrese te trashe kashte pasi po vinte koha e nje permbytje te madhe. Sapo perfundoi kasollja Asin dhe njeriu u futen brenda dhe priten. Kur erdhi e ftohta e madhe njerezit e mberdhire nga i ftohti i acarte ju luten per disa turra dru. Asin u tregua i ashper dhe ju dha vete atyre te cilet ishin sjelle mire me te. Njerezit po ngrinin dhe ankoheshin gjithe naten. Ne mesnate ata vdiqen te gjithe, te rinj e te moshuar, burra e gra... kjo periudhe akulli dhe debore zgjati per shume kohe dhe te gjithe zjarret ishin ndezur. Ngrica ishte e trashe sa lekura.

    Edhe ne traditat Avestike duket se i ftohti i madh ishte shoqeruar dhe nga nje erresire e thelle. Sipas fjaleve te nje kryetari te moshuar Toba keto ndeshkime ishin derguar ‘pasi kur toka eshte e mbushur plot me njerez ajo duhet te ndryshoje. Popullsia duhet te zvogelohet per te shpetuar boten... Ne rastin e erresires se gjate dielli thjesht u zhduk ndersa njerezit vdiqen nga uria. Kur ju mbarua ushqimi ata filluan te hanin femijet e tyre. Perfundimisht ata vdiqen te gjithe...

    Popol Vuh e Majave i bashkangjit permbytjes dhe ‘shume bresher, shi te zi dhe mjegull si dhe nje te ftohte te papershkrueshme’. Po ashtu thote se kjo ka qene nje periudhe ne te cilen ‘ishte vrenjtur dhe mugetire ne te gjithe boten... faqja e diellit dhe e henes ishin te mbuluara.’ Disa burime te tjera Maja konfirmojne se keto fenomene te cuditshme dhe te temerrshme u provuan nga njerezimi ‘ne kohen e te lashteve. Toka u erresua... Ndodhi ndersa dielli ishte i ndritshem dhe i qarte. Por ne mesdite ai u be i zi... Drita e tij nuk u kthye deri 26 vjet mbas permbytjes.’

    Lexuesit mund t’i kujtohet se shume nga mitet mbi permbytjet dhe katastrofat permbajne referenca jo vetem per renien e nje erresire te thelle por edhe ndryshime te tjera ne menyren sesi dukej qielli. Per shembull ne Tierra del Fuego thuhej se dielli dhe hena ‘rane nga qielli’ dhe ne Kine thuhej se ‘planetet ndryshuan drejtimin e tyre. Dielli, hena dhe yjet ndryshuan levizjen.’ Inkasit besonin se ‘ne kohet e lashta Andet ishin ndare ne mes kur qielli i shpalli lufte tokes.’ Tarahumarat e Meksikes veriore kane ruajtur legjendat e shkaterrimit te botes te bazuara ne ndryshimet e levizjes se diellit. Nje mit Afrikan nga pjesa e poshteme e Kongos thote se ‘shume kohe me pare dielli u takua me henen dhe hodhi balte mbi te duke e bere me pak te ndritshme. Kur ndodhi ky takim u shkaktua nje permbytje e madhe...’ Indianet Cahto te Kalifornise thone thjesht ‘qielli ra’. Nje mit i lashte greko-romak thote se permbytja e Deukalionit u pasua menjehere nga ngjarje qiellore te pabesueshme. Keto ngjarje jane te simbolizuara grafikisht ne historine sesi Faetoni (Phaeton), biri i diellit mbrehu karron e te atit por nuk ishte ne gjendje ta ngiste paralal me kursin e te atit:

    Shpejt kuajt e papermbajtur ndjene qe freret e tyre ishin ne duar te pamesuara. Duke u ngritur arithi dhe menjanuar anash ata e braktisen rrugen e tyre te zakonshme; dhe me pas toka u cmerit kur pa se Dielli i shndritshem ne vend qe te mbante rrugen e tij te perhershme perreth qiellit u duk sikur u hepua mbi kokat e tyre dhe filloi te binte nxitimthi si nje meteor.’

    Ky nuk eshte vendi per te spekuluar se cfare mund te kete shkaktuar crregullimet alarmuese ne rutinen qiellore te cilat jane te lidhura me legjendat mbi kataklizmen nga e gjithe bota. Per ate qe na intereson per momentin eshte e mjaftueshme te nenvizojme se tradita te tilla duket se i referohen te njejtes crregullim qiellor qe shoqeroi nje dimer fatal dhe perhapjen e shtresave te akullit te pershkruara ne Avesta-n iraniane. Ndodhen dhe gjera te tjera. Per shembull, Zjarri shpesh pason ose paraprin permbytjen. Ne rastin e aventures se Faetonit me Diellin, ‘bari u vyshk; te korrat u perzhiten; pemet moren flake dhe tym; dhe poshte tyre toka e zhveshur kerciste dhe therrmohej ndersa guret e nxire shperthenin nga i nxehti i madh.’

    Vullkanet dhe termetet permenden po ashtu shume shpesh ne lidhje me permbytjen, sidomos ne Amerike. Araukanianet e Kilit thone me qartesi se ‘permbytja ishte si rezultat i aktivitetit vullkanik i shoqeruar nga termete te fuqishme.’ Mam Maya te Santiago Chimaltenango ne malesite perendimore te Guatemales ruajne kujtime te ‘nje permbytje nga nje katran i ndezur’ i cili, thone ata, ishte njeri nga instrumentet e shkaterrimit te botes. Po ashtu ne Grand Chaco te Argjentines indianet Mataco tregojne per nje ‘re te zeze qe erdhi nga jugu dhe ne kohen e permbytjes mbuloi gjithe qiellin. Vetetimat pershkonin qiellin dhe degjoheshin bubullimat. Por pikat qe rane nuk ishin si shi. Ato ishin si zjarr...



    NJE MONSTER NDIQTE DIELLIN


    Ekziston nje kulture e lashte e cila mbase ruan me shume se kushdo tjeter kujtimet e qarta neper mitet e saj dhe keto jane Tribute Teutonike te Gjermanise dhe Skandinavise, nje kulture e cila ruhet me mire se kudo neper kenget e urta dhe te zjarrta Norse. Historite qe keto kenge tregojne i kane rrenjet e tyre ne nje te kaluar e cila mund te jete shume me e hershme sesa imagjinojne studiuesit dhe qe kombinon imazhe familjare me pajisje te cuditshme simbolike dhe nje gjuhe alegorike per te mbajtur ne kujtese nje kataklizem te permasave te paimagjinueshme:

    Ne nje pyll te larget ne lindje nje gjigande e moshuar solli ne jete nje tufe te tere ujqerish te rinj babai i te cileve ishte Fenrir. Njeri nga keto monstra ndoqi diellin qe ta bente te tijin. Ndjekja per shume kohe ishte pa dobi por mbas cdo here ujku rritej ne trup dhe ne force dhe me ne fund ai e arriti diellin. Rrezet e tij te ndritshme u shuan njera mbas tjetres. U ndryshua ne nje ngjyre te kuqe te flakte dhe me pas u zhduk per fare.

    Mbas kesaj bota u zhyt ne nje dimer te temerrshem. Stuhi debore binin nga te gjitha anet e horizontit. Shpertheu lufta ne te gjithe boten. Vellai vrau vellain, femijet nuk respektonin me lidhjet e gjakut. Ka qene koha kur njeriu nuk ishte me i mire se ujku, i etur per te shkaterruar njeri tjetrin. Se shpejti bota do fundosej ne thellesite e asgjese.

    Nderkohe ujku Fenrir te cilin kohe me pare perendite e kishin lidhur me kujdes me zinxhire, i keputi ato dhe u lirua. Ai shkundi trupin e tij dhe e gjithe bota u drodh. Frasheri (druri) Yggdrasil [qe personifikon boshtin e tokes] u drodh nga rrenjet deri tek maja e degeve. Malet u shkermoqen ose u ndane nga maja tek fundi dhe xhuxhet te cilet kishin banesat e tyre te nendheshme brenda tyre kerkuan me deshperim hyrjet kaq te njohura per ta me pare por qe tashme ishin zhdukur.

    I braktisur nga perendite, njeriu u perzu nga kjo toke dhe rraca njerezore u fshi nga faqja e dheut. Vete toka filloi te humbiste formen e saj. Edhe yjet silleshin si ne meshire te fatit dhe binin ne boshlliqet e krijuara. Ato dukeshin si zogj te lodhur nga shtegtimi te cilet bien dhe zhyten neper valet e detit.

    Gjigandi Surt i vuri flaken tokes; universi tashme nuk ishte nje tjeter vecse nje furre gjigande. Flaket shperthenin nga te carat e gureve; kudo shikoje shtellunga tymi. Cdo gje e gjalle, te gjitha bimet u zhuriten. Vetem toka djerre mbeti por ashtu si dhe vete qielli ajo ishte jo me shume se nje dicka plot te cara dhe gremina.

    Dhe tashme te gjithe lumenjte, te gjithe detrat u fryne dhe permbyten. Nga cdo ane valet perlaseshin me njera tjetren. Ato mbuluan ngadale cdo gje. Toka u zhyt nendet...

    Por perseri jo te gjithe njerezit u zhduken ne katastrofen e madhe. I fshehur ne drunjte e frasherit Yggdrasil – te cilin flaket gllaberuese nuk ishin ne gjendje ta zhduknin – paraardhesit e rraces se ardhme njerezore, i shpetuan vdekjes. Ne kete strehe ata mesuan se ushqimi i vetem i tyre kishte qene vesa e mengjesit.

    Dhe keshtu nga rrenojat e botes se vjeter lindi bota e re. Me ngadale toka doli siper valeve. Malet u ngriten perseri dhe prej tyre shperthyen katarakte me uje gurgullues.


    Bota e re qe paraqet ky mit Teutonik eshte kjo e jona. Ska nevoje te thuash qe ashtu si ne Diellin e Peste te Aztekeve dhe Majave, kjo bote eshte krijuar shume kohe me pare dhe tashme nuk eshte me e re. A mund te jete nje koincidence qe njeri nga nga mitet e shumta te Amerikes Qendrore mbi epoken e katert, 4 Atl (‘uje’) nuk i vendos ciftin Noah ne nje Arke por ne nje peme te madhe si Yggdrasil? ‘4 Atl perfundoi nga permbytja. Malet u zhduken... Dy veta shpetuan pasi ata ishin urdheruar nga njera prej perendive qe te hapnin nje vrime ne trungun e nje peme te madhe dhe te fshiheshin brenda tij kur te binin qiejte. Cifti u fut aty dhe mbijetoi. Pjella e tyre ripopulloi boten’.

    A nuk eshte e pazakonte qe e njejta gjuhe simbolike na shfaqet ne traditat e lashta nga vende kaq te ndryshme dhe larg njeri tjetrit neper bote? Si mund te shpjegohet kjo gje? A mos po flasim per nje vale interkulturale telepatike subkoshiente apo keto elemente te ketyre miteve kaq te mrekullueshme jane hartuar nga njerez te mencur dhe me qellim te caktuar epoka te tera me pare? Kush nga keto propozime te pamundshme eshte me afer te vertetes? Apo ka shpjegime te tjera per enigmat dhe mitet?
    Gjate shtjellimit te librit do na duhet t’i rikthehemi ketyre pyetjeve. Nderkohe cfare duhet te nxjerrim si konkluzion nga vizionet apokaliptike te zjarrit, akullit, permbytjeve, vullkaneve dhe termeteve qe permbajne keto mite? Ne brendesi te tyre ato kane nje realitet perndjekes dhe te frikshem. A eshte e mundur qe kjo te jete per shkak se ato na tregojne per nje te kaluar e cila ne dyshojme se eshte e jona por qe as nuk e kujtojme dhe as e harrojme dot teresisht?

  13. #53
    KAPITULLI I NJEZET E GJASHTE




    NJE SPECIE E LINDUR NE DIMRIN E GJATE TE TOKES




    Gjate gjithe asaj qe ne quajme ‘histori’ mund te themi me plote qe cdo gje qe kujtojme mbi veten tone nuk na jep asnje gjurme per faktin qe rraca njerezore mund te kete qene ndonjehere afer zhdukjes totale. Ne zona te ndryshme dhe ne kohe te ndryshme kane ndodhur fatkeqesi te temerrshme. Por asnjehere ne 5 mije vitet e fundit nuk mund te thuhet se njerezimi eshte perballur me eleminimin.

    A ka ndodhur gjithmone keshtu? Apo eshte e mundur, nese shkojme shume mbrapa ne kohe, qe mund te zbulojme nje dite se ne nje epoke te caktuar paraardhesit tane kane qene prane shfarosjes totale? Dhe eshte nje epoke e tille ajo qe duket se eshte fokusi i miteve te medha mbi kataklizmen. Normalisht qe studiuesit ja atribojne keto mite fantazise te poeteve te lashte. Por po sikur studiuesit te jene gabim? Po sikur disa nga keto katastrofa natyra te frikshme te kene rralluar paraardhesit tane parahistorike ne nje grusht individesh te shperndare ketu e atje ne faqen e dheut, shume larg dhe pa mundesi kontakti me njeri tjetrin?

    Ne jemi duke pare per nje epoke qe perputhet me mitet ashtu sic perputhet kepuca ne kemben e Hirushes. Gjate ketij kerkimi sidoqofte nuk ka kuptim qe te hetohet ndonje periudhe perpara shfaqjes ne toke te njeriut modern. Ketu ne nuk jemi te interesuar ne Homo Habilis apo Homo Erektus madje as ne Homo Sapiens Neandertalis. Ne jemi te interesuar vetem per Homo Sapiens Sapiens, specia jone qe nuk ka shume kohe qe sillet verdalle ne kete planet.
    Studiuesit e Njeriut te Pare ne nje fare pike nuk bien dakort me kohegjatesine e ekzistences sone. Disa studiues, sic do shikojme, thone se mbeturina pjesesh njerezore ne skajet e 100 mije vjet te vjeter mund te jene ‘teresisht modern’. Te tjere shprehen per nje vjetersi me te reduktuar ne kufijte e 35-40 mije vjeteve ndersa te tjere propozojne nje kompromis prej 50 mije vjetesh. Por askush nuk e di me siguri. ‘Origjina e njeriut teresisht modern e paraqitur nga emri nenspecie Homo Sapiens Sapiens mbetet nje nga misteret me te medhenj te paleoantropologjise,’ pranon nje autoritet i kesaj fushe. (Roger Lewin, Human Evolution, Blackwell Scientific Publications, Oxford, 1984, p.74)

    Pak a shume rreth 3 milion e gjysem me pare lidhja e evolucionit tregohet nga gjetjet e fosileve. Per qellime praktike kjo gjetje fillon me nje hominid te vogel me dy kembe (te mbiquajtur Lucy) mbetjet e te cilit u zbuluan ne vitin 1974 ne seksionin Etiopian te Carjes se Madhe Luginore ne Afriken Lindore. Me nje kapacitet trunor prej 400 cc (me pak se nje e treta e mesatares se njeriut modern) Lucy padiskutim nuk ishte aspak humane. Por ajo nuk ishte as majmun dhe kishte disa tipare thellesisht njerezore, ecje te dukshme vertikale, forma e legenit si dhe dhembet e fundit. Per kete arsye dhe te tjera specia e saj – e klasifikuar si Astrolopitekus Afarensis – eshte pranuar nga pjesa me e madhe e paleonatropologeve si paraardhesi yne direkt me i vjeter.
    Rreth 2 milion vjet me pare perfaqesuesit e Homo Habilis, themeluesit e linjes Homo tek e cila dhe vete ne bejme pjese, filluan te linin mbrapa fosile kafkash dhe eshtrash. Ndersa koha kalonte kjo specie tregoi shenja te qarta evolucioni drejt nje forme me te kendeshme dhe te perparuar si dhe nje vellimi me te madh trunor. Homo Erektus me te cilin u ndesh dhe mbizoteroi Homo Habilis u shfaq rreth 1.6 milion vjet me pare me nje vellim trunor 900 cc (ne dallim nga 700 cc qe kishte Habilis). Nje milion vjet me pas, pra rreth 400 mije vjet me pare nuk u pa asnje ndryshim domethenes ne evolucion – ose te pakten nuk shfaqet asgje nga gjetjet e fosileve. Me pas Homo Erektus shkoi drejt zhdukjes duke perfunduar ne parajsen e hominideve dhe ngadale – shume shume ngadale sic cilesohet nga paleoantropologet, filloi te shfaqet Rendi i Sapiens:

    Se kur ka ndodhur tranzicioni ne nje forme me sapiente eshte veshtire te percaktohet. Disa besojne se tranzicioni i cili perfshin nje rritje te vellimit trunor dhe nje renie te fortesise se kockes kafkore, filloi rreth 400 mije vjet me pare. Fatkeqesisht nuk kemi fosile te mjaftueshme nga kjo periudhe kaq e rendesishme qe te jemi te sigurt per ate qe ndodhi.

    Por ajo qe dime me siguri qe nuk ndodhi eshte qe 400 mije vjet me pare nuk pati asnje krijim te dickaje qe mund te identifikohet me nenspecien ne fjale, pra Homo Sapiens Sapiens. Konsensusi eshte qe ‘humanet sapient kane evoluar nga Homo Erektus’ dhe eshte e vertete qe nje numer popullatash ‘sapientesh arkaike’ filluan se ekzistuari midis 400 mije dhe 100 mije vjet me pare. Fatkeqesisht mardheniet e kesaj specie tranzitore me specien tone sjane aspak te qarta. Sic u theksua perfaqesuesit e pare per anetaresine ne klubin ekskluziv te Homo Sapiens Sapiens nga disa studiues eshte datuar ti perkasi nje kohe te vonet te kesaj periudhe. Por keto mbetje jane te gjitha te pjeseshme dhe identifikimi i tyre eshte aspak i pranuar gjeresisht. Pjesa me e vjeter, ajo e çaçkes se kafkes supozohet se i perket nje specie njeriu modern rreth 113 mije p.e.s. Rreth kesaj date u shfaq po ashtu dhe Homo Sapiens Neandertalis, nje nenspecie e vecante te cilen shume prej nesh e njohin si ‘Njeriu i Neandertalit’.

    I gjate, shume muskuloz, me kocken e ballit mbi syte te kercyer dhe me nje fytyre te dale perpara, Njeriu i Neandertalit kishte nje vellim mesatar trunor me te madh se ai i njeriut te sotem (1400 cc kundrejt 1360 cc). Zoterimi i nje truri kaq te madh ka qene padyshim nje thesar per keto ‘qenie inteligjente, spiritualisht te ndjeshme dhe me burime te pashtershme’ dhe gjetjet e fosileve tregojne se kjo ka qene specia dominuese ne planetin tone nga 100 mije vjet me pare deri ne 40 mije vjet me pare. Ne nje moment gjate kesaj periudhe te madhe kohore dhe te kuptuar shume pak, Homo Sapiens Sapiens u be specia dominuese duke lene nga mbrapa fosile qe datojne 40 mije vjet me pare dhe qe jane padyshim ato te njeriut modern dhe duke zevendesuar keshtu teresisht neandertalasit me nje periudhe koheore 35 mije vjetesh me pare.

    Si permbledhje, qeniet njerezore si ne, te cilet nese ishin te rruar dhe te veshur me rroba moderne mund te ecnin neper rruge sot pa u dalluar fare, jane qeniet e 115 mije vjeteve te fundit dhe me e pakta e 50 mije vjeteve te fundit. Si rrjedhoje nese mitet mbi kataklizmat te cilat i permendem ketu i referohen nje periudhe gjeologjike te trazuar te perjetuar nga njerezimi, atehere kjo periudhe duhet te kete ndodhur brenda afatit kohor te 115 mije vjeteve te fundit dhe ka shume mundesi ne 50 mije vjetet e fundit.




    KEPUCA E HIRUSHES




    Eshte nje koincidence interesante per gjeologjine dhe paleoantropologjine qe progresi i epokes se fundit te akullnajave dhe ajo e shfaqjes se njeriut modern ne nje fare menyre zbehin njera tjetren. Po ashtu eshte interesant fakti qe per te dyja dihet shume pak.
    Ne Ameriken e Veriut Epoka e Fundit te Akullnajave quhet Akullnaja Wiskonsin (quajtur keshtu sipas depozitave te gureve te studiuara ne shtetin Wiskonsin) dhe fazat e hershme te saj nga gjeologjistet jane datuar si 115 mije vjet me pare. Ka patur avancime dhe terheqje te vazhdueshme te shtresave te akullit qe nga ajo periudhe nga ku me e shpejta qe spikat ka ndodhur midis 60 mije dhe 17 mije vjet me pare – nje proces qe kulmoi me Avancimin Tazewell i cili e pa te arrinte maksimumin si akullnaje rreth vitit 15 mije p.e.s. Por brenda 13 mije p.e.s. me miliona milje katrore akull u shkri per arsye te cilat nuk jane shpjeguar asnjehere qartesisht dhe rreth 8.000 p.e.s. Wiskonsin ishte terhequr plotesisht.

    Epoka e Akullnajave ka qene nje fenomen global duke ndikuar te dyja hemisferat, si ate veriore ashtu dhe ate jugore; si rezultat kushte te ngjashme klimaterike dhe gjeologjike ekzistonin edhe ne pjese te tjera te botes (vecanerisht ne Azine lindore, Australi, Zelanda e Re, Amerika e Jugut). Ka patur nje shtrese masive akulli dhe ne Europe ku akulli shtrihej nga Skandinavia dhe Skocia duke mbuluar pjesen me te madhe te Britanise se Madhe, Danimarken, Polonine, Rusine, nje pjese te madhe te Gjermanise, te gjithe Zvicren dhe pjese te medhaja te Austrise, Frances dhe Italise. (E njohur teknikisht si Akullnaja Wurm, kjo Epoke Akullnajash Europiane filloi rreth 70 mije vjet me pare, pak me vone se ajo Amerikane dhe arriti maksimumin e saj ne te njejten periudhe, 17 mije vjet me pare dhe qe pesoi te njejten terheqje dhe date permbyllese).

    Kronologjia e fazave kritike te Epokes se Akullnajave eshte e tille:

    1- rreth 60 mije vjet me pare kur Wurm dhe Wiskonsin dhe akullnaja te tjera ishin duke u zgjeruar;

    2- rreth 17 mije vjet me pare kur shtresat e akullit arriten kulmin e tyre ne te dyja botet, ate te Rene dhe ate te Vjetren;

    3- 7.000 vjetet e c’akullzimit qe pasuan.

    Pra dalja ne skene e Homo Sapiens Sapiens perkoi ne kete menyre me nje periudhe te gjate turbullirash gjeologjike dhe klimaterike, nje periudhe e spikatur mbi te gjitha per te ftohtin e eger dhe permbytjet e medha. Shume mijevjecare gjate te cileve akulli eshte zgjeruar pa meshire duhet te kene qene te temerrshme per te paret tane. Por sidomos 7.000 vjetet e ç’akullzimit dhe episodet e shkrirjes se shpejte dhe te madhe duhet te kene qene edhe me te temerrshme.
    Le te perpiqemi te mos dalim ne perfundime te nxituara mbi gjendjen sociale apo fetare apo shkencore ose zhvillimin intelektual te qenieve njerezore te cilat jetuan permes nje epoke tronditese dhe shkaterruese. Stereotipi popullor mund te jete i gabuar ne konkluzionin apriori qe ata ishin te gjithe banore primitive shpellash. Ne te vertete dihet fare pak per ata dhe pothuajse e vetmja gje qe mund te thuhet eshte qe ata ishin meshkuj e femra qe fizikisht dhe psikologjikisht ishin identik me ne.

    Ka mundesi qe ata pothuajse u shfarosen totalisht, me shume se nje here gjate periudhave te frikshme qe kaluan; po ashtu eshte e mundur qe mitet madhore mbi kataklizmat te cilat studiuesit i konsiderojne pa vlera historike, mund te permbajne te dhena te sakta dhe deshmi okulare te ngjarjeve reale. Sic do shikojme ne kapitullin e ardhshem, nese kerkojme per nje epoke e cila perputhet me keto mite dhe legjenda si kemba e Hirushes ne kepuce atehere Epoka e Fundit e Akullnajave eshte pikerisht ajo e drejta.

  14. #54
    KAPITULLI I NJEZET E SHTATE





    FAQJA E DHEUT U ERRESUA DHE SHI I ZI FILLOI TE BINTE





    Gjate Periudhes se fundit te Akullnajave mbi gjithe krijesat e gjalla u versulen forca te temerrshme te natyres. Ne mund te deduktojme sesi kjo gjendje ndikoi mbi njerezimin duke ju referuar evidencave te qarta mbi koseguencat qe pesuan speciet e medhaja ne planet. Shpesh here kjo evidence mjegullohet. Ashtu sic vuri re Carls Darvin mbas vizites ne Ameriken e Jugut:

    Mendoj se askush nuk mund te jete cuditur me zhdukjen e specieve sic jam cuditur une. Kur gjeta ne La Plata (Argjentine) dhembin e nje kali te perzjere me mbetje te Mastodontit, Megaterium, Toksodontit dhe monstra te tjera tashme te zhdukura te cilat kane bashke ekzistuar ne nje kohe shume te vonet gjeologjike, u mahnita; pasi duke pare qe kali qe mbas sjelljes se tij ne Ameriken e Jugut nga spanjollet barit lirshem ne gjendje te eger dhe shumohet pa mase ne te gjithe vendin duke u rritur shume ne numer, pyeta veten se cfare mund te kete shkaktuar zhdukjen e kalit ne kete vend kaq te favorshem per shumimin e tij?

    Natyrisht qe pergjigja ishte, Epoka e Akullnajave. Ajo ka qene shkaku qe u zhduk kali qe ekzistonte njehere e nje kohe ne kete vend bashke me nje numer gjitaresh te tjere. Por zhdukja nuk u kufizua vetem ne Boten e Re. Ne te kunderten, ne pjese te ndryshme te tokes (per arsye te ndryshme dhe ne kohe te ndryshme) epoka e gjate e akullnajave u be deshmitare e disa episodeve te vecanta zhdukjesh masive te kafsheve. Ne te gjitha zonat, pjesa me e madhe e shume specieve te shkaterruara humben ne shtate mije vjetet e fundit nga 15.000 p.e.s. deri ne 8.000 p.e.s.

    Ne kete faze te hetimit tone nuk eshte e nevojshme te percaktohet natyra specifike e ngjarjeve klimaterike, gjeologjike dhe sizmike e lidhur me avancimin dhe terheqen e shtresave te akullit te cilat vrane kafshet. Ne ne menyre te arsyeshme mund te marrim me mend qe fryrja e dallgeve, termetet, stuhi ere gjigande dhe mesymja dhe terheqja e kushteve akullnajore kane luajtur rrolin e tyre. Por me e rendesishme – cfare do qofte arsyeja – eshte fakt dhe realitet empirik qe zhdukja masive e kafsheve ndodhi si rezultat i crregullimeve te Epokes se fundit te Akullnajave.

    Ky crregullim sic doli ne perfundim dhe Darvini ne shenimet e tij, duhet te kete tundur ‘te gjithe strukturen e globit’. Per shembull ne Boten e Re me shume se 70 lloje gjitaresh te medhenj u zhduken nga 15.000 p.e.s. deri ne 8.000 p.e.s. perfshi te gjithe pjestaret e shtate familjeve te Amerikes se Veriut si dhe nje specie e caktuar, kafshet me fecka ose Proboscidea. Keto humbje dritheruese qe perfshine shuarjen e dhunshme te me shume se dyzet milion kafsheve nuk ndodhen te shperndara gjate gjithe periudhes; ne te kunderten, pjesa me e madhe e tyre ndodhi brenda 2 mije vjetesh, midis 11.000 p.e.s. dhe 9.000 p.e.s. Per ta bere me te qarte kete humbje, gjate 300 mije vjeteve paraardhese u zhduken vetem 22 specie.
    I njejti skenar zhdukjesh te vonet masive te kafsheve u perserit perreth Europes dhe Azise. Madje edhe Australia e larget nuk u kursye duke humbur rreth nentembedhjete lloje vertebroresh te medhenj, jo te gjithe gjitare, brenda nje kohe shume te shkurter.




    ALASKA DHE SIBERIA: NGRIRJA E PAPRITUR





    Rrajonet veriore te Alaskes dhe Siberise duket se jane goditur me shume nga te gjithe nga trazirat vdekjeprurese midis 13.000 dhe 11.000 vjet te shkuara. Ne nje fashe te madhe vdekje perreth skajeve te Rrethit Arktik jane gjetur mbeturinat e pafundme te nje numri te madh kafshesh trupmedhaja – perfshi dhe kufomat ende te patretura si dhe nje numer cuditerisht i madh catallesh te mamutheve komplet te paprekur. Ne fakt ne te dyja rrajonet kufomat e mamutheve jane shkrire dhe perdorur per te ushqyer qente e slitave byfteqe mamuthesh jane servirur ne menute e restoranteve ne Fairbanks. Nje nga autoritetet ka komentuar, ‘Qindra e mijera individe duhet te kene ngrire menjehere mbas vdekjes dhe kane mbetur te ngrire perndryshe mishi dhe fildishi do ishte prishur... Faktore shume te fuqishem kane shkaktuar kete katastrofe.’

    Dr Dale Guthrie i Institutit te Biologjise Arktike ka shprehur nje ide interesante mbi llojshmerine e dukshme te kafsheve qe barisnin ne Alaske perpara mijevjecarit te njembedhjete p.e.s. :

    Kur meson per kete perzjerje ekzotike macesh me dhembe shpate, gamile, kuaj, rinoceronte, goomere, drere me brire gjigande, luane, qelbes dhe saiga (antilopa) cdokush vret mendjen per boten ne te cilen jetonin keto kafshe. Kjo shumellojshmeri speciesh, kaq te ndryshme nga ato qe shikojme sot, ngre pyetjen me te natyrshme: a nuk eshte e mundur qe edhe mjedisi rrethues te kete qene i ndryshem?

    Dheu i Alaskes ne te cilen jane depozituar mbetjet eshte si nje rere e imet ne ngjyre gri te erret. Ne gjendje teresisht te ngrire ne brendesi te kesaj mase, sipas fjaleve te Profesor Hibben i Universitetit te New Mexico:

    Dergjen te perzjera pjese kafshesh dhe pemesh si dhe copeza akulli dhe shtresa torfe dhe myshku... bizone, kuaj, ujqer, arinj, luane... Tufa te tera kafshesh mesa duket jane vrare sebashku, te mposhtura nga nje force e njejte... Nje pirg i tille trupash kafshesh ose njerezish nuk mund te krijohet nga menyra natyrore te zakonshme...

    Ne nivele te ndryshme jane gjetur artifakte te gurte ne gjendje te ngrire dhe ne thellesi te medha, te lidhura me faunen e Epokes se Akullnajave gje qe konfirmon se njeriu ka qene bashkekohes me kafshet e zhdukura te Alaskes. Ne dheun e Alaskes eshte gjetur po ashtu:

    Evidence per crregullime atmosferike te nje dhune te pakrahasueshme. Mamuth dhe bizone te cilet jane flakur tej me nje force te tille sikur te ishte dora kozmike e nje Zoti ne terbim. Ne nje vend ne gjejme kemben e perparme dhe shpatullen e nje mamuthi me pjese mishi dhe thonjte e gishtave te kembeve dhe qime ende te ngjitura ne kocka. Ne afersi ndodhet qafa dhe kafka e nje bizoni me vertebrat qe nderthuren me tendinat dhe ligamentet si dhe briret te cilet e kane siperfaqen fare te paprekur. Nuk ka asnje shenje thike apo mjeti preres [sic do ndodhte nese kafsha do ishte vrare nga njeriu]. Kafshet thjesht ishin shqyer dhe flakur ne toke si te ishin kallama ndonese disa prej tyre peshonin disa tonelata. Te perzjera me kockat ndodhet dhe pemet te cilat jane perdredhur dhe flakur ne grumbuj; cdo gje eshte e mbuluar nga nje shtrese dheu e imet dhe me pas nje mase e ngrire.

    Pothuajse e njejta pamje shfaqet edhe ne Siberi ku ndryshimet katastrofike klimaterike dhe crregullimet gjeologjike kane ndodhur ne te njejten periudhe. Ketu varrezat e mamutheve te cilat jane germuar per te nxjerre fildishin e vyer qe ne kohen e romakeve vazhdonin te nxirrnin pak a shume 20 mije mamuthe cdo dekade duke filluar ne shekullin e njezete.
    Perseri, disa faktore misterioze duket se kane vepruar si shkak per kete zhdukje masive. Me lekuren e tyre te trashe dhe te mbuluar nga qime te dendura, mamuthet ne pergjithesi jane konsideruar si te adaptueshem me klimen e ftohte dhe nuk habitemi aspak qe kemi hasur mbetjet e tyre ne Siberi. Por eshte e veshtire te shpjegohet fakti qe qeniet njerezore vdiqen perbri tyre, si dhe shume kafshe te tjera te cilat ne asnje menyre nuk mund te shpjegohen si qenie te adaptueshme me klimen e ftohte:

    Lendinat e Siberise veriore gelonin nga nje numer i madh rinocerontesh, antilopash, kuajsh, bizonesh dhe krijesa te tjera barengrenese ndersa nje shumellojshmeri kafshesh mishngrenese perfshi mace dhembeshpate ushqeheshin me to... Ashtu si dhe mamuthet, keto kafshe barengrenese popullonin pjeset e ekstremit verior te Siberise deri ne brigjet e Oqeanit Arktik, madje edhe me ne veri ne lyakhov dhe ishujt e Siberise se Re, shume afer si distance me Polin e Veriut.

    Studiuesit kane konfirmuar se nga 34 speciet qe jetonin ne Siberi perpara katastrofave te mijevjecarit te njembedhjete p.e.s. – perfshi mamuthin ossip, drerin gjigand, hijena dhe luani i shpellave – jo me pak se njezet e tete prej tyre ishin adaptuar vetem me kushte te buta klimaterike. Nen kete kontekst njeri nga aspektet me misterioze te zhdukjes i cili sot eshte shume ndryshe sipas kushteve klimaterike dhe gjeografike na shtyn te mendojme se sa me larg te shkosh ne veri aq me shume mamuthe dhe mbetje kafshesh te tjera mund te gjesh. Ne fakt disa nga ishujt e Siberise se Re, brenda Rrethit Arktik, jane pershkruar nga eksploruesit qe i zbuluan ato si te krijuara prej eshtra dhe cataj mamuthesh. I vetmi konkluzion llogjik sic shprehet zoologu francez i shekullit te nentembedhjete Georges Cuvier eshte qe ‘ky i ftohte i perjetshem nuk ka ekzistuar me pare ne ato zona ku ngrine kafshet pasi keto te fundit nuk mund te kishin mbijetuar ne nje te ftohte te tille. Ne te njejtin moment qe keto kafshe humben jeten, vendi ne te cilin ato jetonin u ngri i gjithi.

    Ka nje numer te madh evidencash te tjera qe sugjerojne faktin qe ka ndodhur nje ngrirje e menjehershme ne Siberi gjate mijevjecarit te njembedhjete p.e.s. Gjate studimit te bere ne ishujt e Siberise se Re, eksploratori i Arktikut Baroni Eduard Von Toll gjeti mbetjet ‘e tigrit dhembeshpate’ dhe te nje peme frutore e cila ne ate kohe lartohej 90 kembe mbi toke. Pema ishte e ruajtur shume mire ne token e ngrire me gjithe rrenjet dhe farat e saj. Gjethe te gjelbera dhe fruta te pjekura vazhdonin te vareshin neper deget e saj... Ne kohen e sotme i vetmi perfaqesues i gjelberimit pemor ne ishuj eshte nje lloj shelgu i cili rritet vetem 2.5 cm.

    Nje tregues i njejte i ndryshimeve kataklizmike qe ndodhen ne fillimin e te ftohtit te madh ne Siberi eshte dhe ushqimi qe kafshet e zhdukura kane qene duke ngrene ne momentin e vdekjes: ‘Mamuthet ngordhen masivisht krej papritur nga i ftohti i madh. Vdekja erdhi kaq shpejte sa ushqimi i gelltitur eshte ende i patretur... Barishte, zymbyla, zhabina dhe bishtaja te egra jane gjetur ende ne gjendje te identifikueshme dhe te patretura ne gojet dhe stomaqet e tyre.’

    S’ka nevoje te thuhet pr nje flore e tille sot nuk gjendet askund ne Siberi. Prania e saj ne mijevjecarin e njembedhjete p.e.s. na detyron te pranojme se zona ka patur nje klime te dashur dhe prodhuese – nje klime te bute madje edhe te ngrohte. Pseja qe fundi i Epokes se fundit te Akullnajave ne pjese te tjera te botes duhet te kete qene fillimi i nje dimri fatal ne kete ish parajse eshte nje pyetje qe do na duhet ta shytjme per ne Pjesen e VIII. Sidoqofte eshte e qarte qe ne nje moment midis 12-13 mije vjetesh me pare nje i ftohte shkaterrues zbriti me nje shpejtesi te frikshme mbi Siberi dhe vazhdon te mbetet aty qe nga ajo kohe. Me nje eko te zymte te traditave Avestike, nje toke e cila me pare ka gezuar shtate muaj vere, u shnderrua pothuajse brenda nates ne nje toke akulli dhe debore me dhjete muaj dimer te ashper dhe te ftohte.

  15. #55
    NJE MIJE KRAKATOA, TE GJITHA NE TE NJEJTEN KOHE




    Shume nga mitet mbi kataklizmen flasin per nje kohe me nje te ftohte te temerrshem, qiej te erresuar dhe shi te zi, djeges dhe bituminoz. Per shekuj te tere duhet te kete qene keshtu ne te gjithe harkun e vdekjes duke perfshire siperfaqe te tera te Siberise, Yukon dhe Alaskas. Ketu, ‘e shperndare ne balten e thellesive dhe ndonjehere neper pirgun e kockave te catalleve ndodhet shtresa te hirit vullkanik. Nuk ka asnje dyshim se ne koincidence me zhdukjet ka patur shperthime vullkanike te permasave te jashtezakonshme.’

    Ka nje numer shume te madh evidencash mbi nje aktivitet te tepruar vullkanik gjate uljes se shtresave te akujve te Wisconsin. Tutje ne jug te baltes se ngrire te Alaskes, ne puset e famshme La Brea te bitumit ne Los Angeles jane gjetur me mijera kafshe dhe bime parahistorike te perzjera sebashku. Midis krijesave te zbuluara ka patur bizone, kuaj, gamile, dembele milingonangrenes, mamuthe, mastodonte dhe te pakten shtateqind tigra dhembeshpate. Po ashtu eshte gjetur dhe nje skelet human i shperbere dhe i mbeshtjelle teresisht ne bitum, perzjere me eshtrat e nje hute grabitqare tashme te zhdukur. Ne pergjithesi, mbetjet e La Brea (te thyera, squllura, shtrembruara dhe perzjera ne nje mase tejet heterogjene) flasin me rrjedhshmeri per nje kataklizem vullkanike te menjehershme dhe te llahtarshme.

    Gjetje te ngjashme kafshesh dhe gjitaresh tipike te Epokes se Vonet te Akullnajave jane nxjerre nga shtresat e asfaltit ne dy zona te tjera ne California (Carpinteria dhe McKittrick). Ne luginen San Pedro u zbuluan skelete mastodonti te cilet ishin ne pozicion arithi dhe te mbeshtjelle nga shtresa te trasha hiri vullkanik dhe rere. Fosile nga liqeni karstik Floristan ne Colorado dhe Baseni John Day ne Oregon po ashtu jane nxjerre nga varre te mbushura me hi vullkanik.
    Ndonese shperthimet e frikshme qe kane krijuar varre te tille masive mund te kene qene ne kulmin e tyre gjate diteve te fundit te Wisconsin, ato duket se kane qene te vazhdueshme gjate gjithe pjeses me te madhe te Epokes se Akullnajave, jo vetem ne Ameriken e Veriut por ne ate Qendrore, Ameriken Jugore, ne Atlantikun Verior, ne Azine kontinentale dhe ne Japoni.

    Eshte e veshtire te imagjinosh se cfare ka qene ky aktivitet kaq i shperndare vullkanike per njerezit qe jetuan ne ato kohe te cuditshme dhe te frikshme. Atyre qe ju kujtohen rete e pluhurit ne forme luledielli, tymi dhe hiri i flakur ne atmosfere nga shperthimi i Malit Saint Helenes ne vitin 1980 jane ne gjendje te kuptojne se shperthime te tilla (duke ndodhur shpesh dhe ne pjese te ndryshme te botes) jo vetem do kishin efekte shkaterrimtare ndaj ambjentit ne atyre zonave por do shkaktonin nje perkeqesim te madh te klimes globale.

    Mali Saint Helenes flaku tutje pothuajse nje kilometer kub guresh dhe kjo ishte nje ndodhi e vogel ne krahasim me vullkanizmin tipik te Epokes se Akullnajave. Nje perfaqesues me i denje mund te jete vullkani Krakatoa ne Indonezi i cili shpertheu ne vitin 1883 me nje fuqi te tille sa qe me shume se 36 mije njerez u vrane ndersa vete shperthimi u degjua 3 mije milje larg. Nga epiqendra ne Ngushticen Sunda u ngriten tcunami 100 kembe te larte te cile tu versulen drejt brigjeve te detit te Javes dhe Oqeanit Indian duke flakur mre milje te tere ne brendesi te steres avulloret qe gjeti rruges si dhe duke shkaktuar permbytje deri ne Afriken Lindore dhe brigjeve perendimore te Amerikes. Tetembedhjete kilometra kub gure dhe nje sasi e madhe hiri dhe pluhuri u flaken ne atmosfere; qiejte perreth globit u bene te erret dukshem dhe per 2 vjet nuk dallohej me perendimi i kuqerremte i diellit. Temperatura mesatare gjate kesaj periudhe ra ne menyre te ndjeshme pasi pjesezat e pluhurit vullkanik reflektojne mbrapsht ne hapesire rrezet e diellit.

    Por ne periudhen e Epokes se Akullnajave na duhet te theksojme se ka patur jo nje por disa Krakatoa. Efekti i kombinuar si fillim do ishte nje intesifikim i madh i kushteve te akujve pasi drita e diellit nuk do arrinte te pershkonte rete e pluhurit duke perkeqesuar edhe me shume temperaturat qe sidoqofte ishin te ulta mjaftushem. Po ashtu vullkanet vjellin drejt atmosferes nje volum gjigand dioksid karboni dhe dioksidi i karbonit eshte nje gaz qe shkakton efektin sere pra eshte e arsyeshme te supozojme se mbasi u shpernda pluhuri ne periudha realtivisht te qeta, me siguri ka filluar nje periudhe ngrohje globale. Nje numer i caktuar shkenctaresh, shkakun e terheqjes se avancimit te perseritur te akullnajave e shpjegojne me keto nderthurje te vullkanizmit dhe klimes.




    PERMBYTJA GLOBALE




    Gjeologet bien dakort se rreth vitit 8000 p.e.s. shtresat e medha te akujve Wiskonsin dhe Warum u terhoqen. Epoka e Akullnajave kishte perfunduar. Sidoqofte shtate mije vitet e fundit para kesaj date kishin qene deshmitare te nje trazire klimaterike dhe gjeologjike ne nje shkalle qe eshte pothuajse e paimagjinueshme. Duke u endur sa neper kataklizma dhe ne fatkeqesi dhe nga mjerimi ne katastrofa, ato pak tribu te shperndara te humaneve te mbijetuar duhet te kene bere nje jete tmerri dhe konfuzioni konstant dhe ndermjet ketyre periudhave duhet te kete patur periudha te shkurtra qetesie kur ata kane shpresuar se me e keqja kishte kaluar. Sidoqofte ndersa shkrirja e akujve vazhdonte keto periudha te shkurtra qetesie duhet te jene turbulluar perseri shume nga permbytjet e dhunshme. Per me shume seksione te tera te kores se tokes qe deri ne ato momente kane qene nen shtypjen e miliardo tonelatash akulli sapo u cliruan, filluan te ngrihen perseri, ndonjehere shpejt duke shkaktuar termete shkatrrimtare dhe duke mbushur ajrin me nje zhurme te frikshme.

    Disa here ishin me keq se te tjerat. Zhdukja masive e kafsheve ndodhi midis 11.000 p.e.s. dhe 9.000 p.e.s. kur ndodhen ndryshime te dhunshme dhe te pashpjegueshme te klimes. (Sipas fjaleve te gjeologut John Imbrie ‘nje revolucion klimaterik ka ndodhur rreth 11.000 vjet te shkuara.’) Po ashtu ka patur nje rritje te madhe te shtresave sedimentare dhe nje rritje te papritur te temperatures prej 6-10 grade celcius te ujrave siperfaqesore te Oqeanit Atlantik.
    Nje tjeter episod me trazira i shoqeruar nga nje zhdukje masive kafshesh ka ndodhur ne vitin 15.000 p.e.s. deri ne 13.000 p.e.s. Ne kapitullin pararendes pame se Avancimi Tazewell shkaktoi shtrirjen maksimale te akujve rreth 17 mije vjet me pare dhe nje shkrirja dramatike qe pasoi duke cliruar teresisht nga akujt me miliona milje katrore te Amerikes se Veriut dhe Europes ne me pak se 2 mije vjet.

    Kishte dhe disa anomali: e gjithe pjesa perendimore e Alaskes, Territorit Yukon ne Kanada si dhe pjesa me e madhe e Siberise, perfshi Ishujt e Siberise se Re (tani jane nga vendet me te ftohta te botes) nuk u mbuluan nga akujt deri sa Epoka e Akullnajave ju afrua fundit te saj. Ato kaluan ne gjendjen aktuale klimaterike vetem rreth 12 mije vjet me pare, mesa duket krejt papritur, moment ky kur mamuthet dhe gjitaret e tjere ngrine ndersa ecnin.

    Ne vend te tjera pamja ishte ndryshe. Pjesa me e madhe e Europes ndodhej nen nje shtrese akulli te trashe prej 2 miljesh. Po ashtu dhe Amerika e Veriut ku shtresat e akullit ishin shtrire nga qendra afer Gjirit Hudson duke mbuluar gjithe Kanadane lindore, Angline e Re si dhe pjesen me te madhe te qendres perendimore poshte ne paralelin 37-te – fare poshte jugut te Cincinnatit ne Luginen e Mississippit dhe me shume se gjysmen e rruges per ne ekuator.

    Ne kulmin e saj, 17 vjet me pare, eshte llogaritur qe volumi total i akullit qe mbulonte hemisferen veriore ka qene ne kufijte e 6 milion milje kub dhe po ashtu sic e kemi permendur ka patur akullnaja te medha dhe ne hemisferen jugore. Sasia e ujit nga e cila ishin krijuar keto akullnaja te shumta u sigurua nga detet dhe oqeanet e globit te cilat ne ate kohe kane qene 400 kembe me te ulta se jane sot.
    Ka qene pikerisht ky momenti kur lajverrsi i klimes u anua dhunshem nga krahun e kundert. Shkrirja e madhe filloi kaq papritur dhe mbi nje siperfaqe kaq te madhe saqe eshte pershkruar si ‘nje mrekulli e madhe’. Gjeologet i referohen kesaj periudhe si Faza e Vlimit e klimes se ngrohte ne Europe dhe ne Ameriken e Veriut. Ne te dyja rrajonet:

    Nje shtrese akulli e cila mund ti jete dashur 40.000 vjet per tu krijuar, u zhduk ne pjesen me te madhe brenda 2 mije vjeteve. Eshte e natyrshme qe kjo nuk mund te jete si rezultat i nje faktori gradual klimaterik si ai qe perdoret zakonisht per te shpjeguar epoken e akullnajave... Shpejtesia e shkrirjes sugjeron qe ndonje faktor i jashtezakonshem ka ndikuar klimen. Datat sugjerojne se ky faktor fillimisht u be i ndjeshem rreth 16.500 vjet me pare dhe qe shkaterroi pjesen me te madhe te akullnajave brenda 2000 vjeteve dhe ate tjetren qe pjesa me e madhe e kesaj shkrirje e ketij zhvillimi dramatik ka ndodhur brenda nje mijevjecari ose dhe me pak...

  16. #56
    Pashmangshmerisht pasoja e pare ishte nje ngritje e papritur e nivelit te detrave, mbase rreth 350 kembe. Ishujt dhe tokat lidhese u zhduken dhe seksione te medha brigjesh te ulta kontinentale u fundosen. Here pas here vale te medha ngriheshin duke mbuluar toka dhe me te larta. Ujrat u terhoqen por gjate ketij procesi ato lane gjurme te pagabueshme te pranise se tyre. Ne Shtetet e Bashkuara, “gjurme detare te Epokes se Akullnajave jane te pranishme pergjate Gjirit ne bregun lindor te Lumit Mississippi, ne disa vende ne nje lartesi qe arrin 200 kembe. Ne ligatinat qe mbulojne depozitat akullnajore ne Michigan, jane gjetur dy skelete balenash. Ne Georgia depozitimet detare gjenden ne nje lartesi prej 160 kembe dhe ne Floriden veriore ne lartesi prej te pakten 240 kembe. Ne Teksas, shume me poshte ne jug te ekstremit te zgjatimit te Akullnajes Wisconsin, mbetjet e gjitareve tokesore te Epokes se Akullnajave jane gjetur ne depozitimet detare. Nje tjeter depozimit detar qe permban lope deti, foka dhe te pakten pese lloje balenash, shtrihet pergjate bregut detar ne shtetet veri lindore dhe ne bregun Arktik ne Kanada. Ne shume zone pergjate brigjeve te Paqesorit ne Ameriken Veriore depozitimet detare te Epokes se Akullnajave zgjatohen per me shume se 200 milje ne brendesi te steres. Kockat e nje balene jane gjetur ne veri te Liqenit te Ontarios, rreth 440 kembe mbi nivelin e detit ndersa skeleti i nje tjeter balene eshte gjetur ne Vermont, me shume se 500 kembe mbi nivelin e detit dhe nje tjeter ne zonen e Montreal-Quebec e cile eshte mbi 600 kembe mbi nivelin e detit.

    Mitet mbi permbytjen nga e gjithe bota ne menyre karakteristike dhe te panderprere pershkruajne skena ku njerezit dhe kafshet moren arratine per ti shpetuar ngritjes se ujrave dhe u fshehen ne majat e maleve te larte. Gjetjet e fosileve konfirmojne se ka ndodhur me te vertete gjate shkrirjes se shtresave te akujve dhe se malet jo gjithmone ishin te larte mjaftueshem per te shpetuar ikanaket nga fatkeqesia. Per shembull, plasaritjet e gureve ne majat e kodrave te vetmuara ne Francen qendrore jane te mbushur me ate qe quhet ‘osseous breccia’ qe perbehet nga cifla te eshtrash te mamutheve, rinoceronteve dhe kafsheve te tjera. Maja prej 1430 kembe e larte e Malit Genay ne Burgundy ‘eshte e mbuluar nga eshtra qe i perkasin mamutheve, drereve, kuajve dhe kafsheve te tjera’. Shume me poshte ne jug paraqitet edhe Rock of Gibraltar ku ‘jane gjetur dhemballe njerezish dhe disa gure stralli te punuara nga njerez te paleolitit dhe qe u zbuluan midis eshtrave te kafsheve.’

    Mbetje te hipopotameve sebashku me mbetje te mamutheve, rinoceronteve, kuajve, arinjve, bizoneve, ujqerve dhe luaneve jane gjetur ne Angli, ne afersi te Plymouth, ne Kanal. Kodrat perreth Palermos ne Sicili ishin mbushur me nje sasi te madhe eshtrash hipopotami ne nje varreze masive. Ne baze te ketyre te dhenave si dhe te tjerave, Joseph Prestwich, ish profesor i Gjeologjise ne Universitetin e Oxford doli ne perfundimin se Europa Qendrore, Anglia dhe ishujt mesdhetar te Korsikes, Sardenjes dhe Sicilise jane permbytur disa here gjate shkrirjes se shpejte te shtresave te akullit:

    Kafshet u terhoqen instiktivisht ndersa ujrat avanconin thelle e me thelle drejt kodrave derisa e pane veten te mbuluar nga uji... Ato u grumbulluan sebashku duke u perpjekur te strehoheshin neper shpella deri sa u perpine nga ujrat dhe u shkaterruan... Mbetjet prej guri dhe blloqe te medha prej faqeve te kodrave u shemben nga presioni i ujrave duke u perplasur mbi trupat e kafsheve dhe duke therrmuar kockat e tyre... Disa prej komuniteteve njerezore te asaj periudhe duhet te kete vuajtur shume ne kete katastrofe globale.

    Ka shume mundesi qe nje permbytje e tille katastrofike ka ndodhur ne Kine pothuajse ne te njejten kohe. Ne shpellat afer Pekinit jane gjetur eshtra te mamutheve dhe bufalove te perzjera me eshtra njeriu. Nje numer i caktuar eskpertesh ja atribuojne perzerjes se eshtrave te mamutheve me cifla druresh ne Siberi ‘nje vale te madhe perpirese e cila shkaterroi pyjet dhe varrosi trupat e kafsheve dhe te trungjeve nen nje shtrese te trashe llumi. Ne rrajonin polar ky llum ngriu menjehere duke ruajtur kete prove te gjalle ne token e ngrire deri ne ditet tona.

    Ne te gjithe Ameriken Jugore po ashtu jane zbuluar fosile qe i perkasin Epokes se Akullnajave ‘ku nje numer i madh kafshesh grabitqare dhe barengrenese jane te perzjera sebashku me eshtra njerezish. Jo me pak kuptimplote eshte dhe lidhja ne nje zone me te vertete te madhe ku krijesa te fosilizuara tokesore dhe detare jane te perzerja pa rregull ne nje horizont te njejte gjeologjik.

    Edhe Amerika e Veriut ka vuajtur shume nga pasojat e permbytjes. Ndersa shtresat e medha te akullit Wisconsin shkriheshin, ato krijonin liqene madheshtore, ndonese te perkoheshme te cilat mbusheshin me nje shpejtesi te pabesueshme duke permbytur cdo gje gjate rruges se tyre dhe me pas thaheshin brenda disa qindra vjetesh. Per shembull Liqeni Agassiz, liqeni me i madh karstik ne Boten e Re, njehere e nje kohe zinte nje siperfaqe prej 110.000 miljesh katrore duke mbuluar pjese te medha te asaj qe sot eshte Manitoba, Ontario dhe Saskatchewan ne Kanada dhe North Dakota dhe Minnesota ne Shtetet e Bashkuara. Ne menyre te habitshme rezistoi per me pak se 1 mije vjet duke treguar nje episod te menjehershem katastrofik te shkrirjes dhe permbytjes e pasuar kjo nga nje periudhe qetesie.




    NJE SHENJE BESIMI





    Prej kohesh eshte besuar se qeniet njerezore kane arritur ne Boten e Re vetem 11 mije vjet me pare por zbulimet e koheve te fundit kane shtyre kete afat kohore mbrapa ne kohe. Punime guri te cilat datojne 25 mije vjet p.e.s. jane gjetur nga studiuesit kanadeze ne Old Crow Basin ne Territorin Yukon te Alaskes. Ne Ameriken e Jugut (poshte ne jug ne Peru dhe ne Tierra del Fuego) jane gjetur mbeturina njerezore dhe artifakte te cilat datojne 12 mije vjet p.e.s. me nje tjeter grup qe daton nga 19 mije vjet p.e.s. deri ne 23 mije vjet p.e.s. Me keto dhe evidenca te tjera dilet ne nje konkluzion shume te arsyeshem qe popullimi i Amerikes ka ndodhur te pakten 35 mije vjet me pare dhe se mund te kete perfshire dhe vala emigrimi te mevoneshme.

    Ata qe mberriten ne Ameriken e Epokes se Akullnajave duke pershkuar rripin e tokes se Beringut nga Siberia duhet te jene vene perballe kushteve te jashtezakoneshme natyrore midis viteve 17 mije dhe 10 mije me pare. Ka qene ky moment kur akullnajat Wisconsin arriten kulmin e tyre te shkrirjes duke shkaktuar nje rritje globale te nivelit te detrave prej 350 kembe e shoqeruar dhe me turbullira te paprecedenta klimaterike dhe gjeologjike. Per shtate mije vjet, eksperienca njerezore e mbushur me shperthime vullkanike, termete dhe permbytje te pashoqe te nderprera here pas here nga periudha paqeje, duhet te kete qene nje tipar dominues i jetes se banoreve te Botes se Re. Mbase kjo eshte arsyeja pse shume nga mitet e tyre flasin me kaq bindje per zjarre dhe permbytje dhe kohe te erresires si dhe krijimin dhe shkaterrimin e diejeve.

    Per me shume, sic e kemi pare, mitet e Botes se Re ne kete drejtim nuk jane te izoluara nga ato te Botes se Vjeter. Ne te gjithe globin kemi nje pamje te perbashket ne lidhje me ‘permbytjen e madhe’ dhe ‘te ftohtin e madh’ dhe ‘kohen e turbullirave te medha’. Nuk eshte vetem fakti qe te njejtat eksperienca paraqiten te njejta vazhdimisht; kjo mund te kuptohet vetvetiu pasi Epoka e Akullnajave dhe efektet qe e pasuan kane qene nje fenomen global. Ajo qe paraqet interes eshte fakti i perseritjes se vazhdueshme te te njejtit motiv simbolik: njeriu i mire me familjen e tij, paralajmerimi i dhene nga nje perendi, shpetimi i fares se te gjithe gjallesave, anija shpetimtare, strehimi ndaj te ftohtit, trungu i nje peme ne te cilen paraardhesit e rraces se ardhshme njerezore u fshehen, zogjte dhe krijesat e tjera qe u derguan mbas permbytjes per te gjetur toke... e keshtu me rradhe.

    A nuk eshte po ashtu e cuditshme qe kaq shume mite permbajne pershkrime te figurave si Quetzalcoatl dhe Viracocha per te cilet thuhej se erdhen ne kohen e erresires, mbas permbytjes, per t’i mesuar arkitekturen, astronomine, shkencat dhe ligjet tribuve te coroditura dhe te shperndara te te mbijetuareve. Kush kane qene keta heronj civilizues? A mos valle ishin pjelle e imagjinates te njerezve primitive? Apo perendi? Apo njerez? Nese ata kane qene njerez a eshte e mundur qe ata te jene nderthurur ne nje fare menyre me mitet duke i shnderruar ne mjete per te transportuar dijen ne kohera?
    Nocione te tilla duken fantastike. Por sic do shohim ne Pjesen e V te dhenat astronomike me nje saktesi tronditese dhe natyra e tyre shkencore shfaqet vazhdimisht neper keto mite te cilat jane po aq universale si ato mbi permbytjen e madhe.

    Prej nga ku erdhi permbajtja e tyre shkencore?

  17. #57
    PJESA E V




    MISTERI I MITEVE





    2. KODI I PRECESIONIT










    KAPITULLI I NJEZET E TETE




    MAKINERIA E QIELLIT





    Ndonese nje lexues modern nuk pret qe te lexoje nje tekst mbi mekaniken qiellore si te ishte nje ninulle, ai ngul kembe ne aftesine e tij per te kuptuar menjehere ‘imazhet’ mitike pasi ai mund te respektoje si ‘shkencore’ vetem faqe te tera me formula dhe vlera.
    Ai nuk mendon mbi mundesine qe nje njohuri po aq e madhe mund te kete gjetur shprehi ne gjuhen e perditshme te dikurshme. Ai nuk dyshon aspak se nje mundesi e tille, me gjithe arritjet mahnitese te kulturave te lashta – le te permendim piramidat ose metalurgjine – duhet te jene te mjaftueshme per te arritur ne perfundimin qe njehere e nje kohe ka patur njerez inteligjente dhe serioze, njerez te cilet kane patur mundesine per te perdorur nje gjuhe teknologjie...

    Citimi i mesiperm eshte nga i ndjeri Giorgio de Santillana, profesor i Historise se Shkences ne Massachusetts Institute of Technology. Ne kapitujt qe do pasojne ne do mesojme mbi kete hetim kaq revolucionar mbi mitologjine e lashte. Shkurtimisht ky eshte mendimi qe ai ka: shume epoka me pare, njerez serioze dhe inteligjente hartuan nje sistem per te maskuar pas gjuhes se perditshme te miteve, terminologjine teknike te nje shkence te avancuar astronomike.
    A ka te drejte Santillana? Dhe nese ka te drejte atehere kush kane qene keta njerez inteligjente dhe serioze – keta astronome, keta shkenctare te lashte – te cilet punuan mbrapa skenes se prehistorise?
    Le te fillojme me disa gjera fillestare.




    VALLEZIMI I EGER QIELLOR





    Toka kryen nje rrotullim te plote perreth boshtit te saj cdo njezet e kater ore dhe nje perimeter ekuatorial prej 24.902.45 miljesh. Si rezultat nese nje person do qendronte pa levizuar ne ekuator ai ne fakt eshte duke levizuar, duke u rrotulluar me planetin me nje shpejtesi prej 1000 miljesh ne ore. E pare nga hapesira mbi Polin e Veriut, ky rrotullim ka nje drejtim te kundert me ate te akrepave te ores.
    Ndersa rrotullohet cdo dite perreth boshtit te saj toka po ashtu orbiton diellin (perseri ne nje levizje te kundert me ate te akrepave te ores) me nje levizje qe eshte me shume eliptike sesa sferike. Orbitimi plotesohet me nje shpejtesi marramendese duke udhetuar me 66.600 milje ne ore – distance kjo qe kryhet per rreth gjashte vjet nga nje drejtues mesatar makine. Per te thjeshtuar shkallen e llogarise, kjo do te thote se ne levizim ne hapesire me shpejt se fishek, me nje shpejtesi prej 18.5 miljesh ne sekonde. Per aq kohe sa do ju duhet ju te lexoni kete paragraf, ne kemi udhetuar rreth 550 milje me larg pergjate orbites se Tokes rreth Diellit.

    Me nje vit qe duhet per te plotesuar rrotullimin e plote, evidenca e vetme qe ne kemi per garimin e frikshem orbital ne te cilin marrim pjese eshte kalimi i ngadalshem i stineve. Dhe ne vete kalimin e stineve eshte e mundshme te dallosh nje mekanizem te pjesshem qe shkakton ardhjen e pranveres, veres, vjeshtes dhe dimrit perreth globit, nga hemisfera e jugut ne ate te veriut, vit mbas viti me nje rregullsi absolute.

    Boshti i rrotullimit te Tokes eshte i anuar ne raport me planin e orbites se tij (rreth 23.5° ne vertikal). Ky anim qe shkakton stinet ‘tregon’ Polin e Veriut dhe qe shkakton qenien e gjithe hemisferes veriore larg diellit per gjashte muaj (ndersa hemisfera jugore shijon veren e saj) dhe qe me pas ‘tregon’ Polin e Jugut duke e lene keshtu hemisferen jugore larg diellit per gjashte muajt e mbetur (ndersa hemisfera veriore shijon veren e saj). Stinet shkaktohen nga varjimi vjetor i kendit ne te cilin rrezet e diellit mberrijne ne cdo pike te caktuar te siperfaqes se tokes dhe nga varjimi vjetor i numrit te oreve gjate te cilave merren rrezet diellore ne kohe te ndryshme te vitit.
    Animi i Tokes ne gjuhe teknike njihet si oblik dhe paraqitja e orbites se saj e shtrire per te formuar nje rreth te madh ne sferen qiellore njihet si ekliptik. Astronomet po ashtu flasin per ‘ekuatorin qiellor’ i cili eshte nje zgjatim i ekuatorit tokesor ne sferen qiellore. Ekuatori qiellor sot ka nje pjerresi prej 23.5° ne raport me ekliptiken pasi vete boshti i tokes ka nje pjerresi prej 23.5° ne raport me vertikalin. Ky kend qe njihet me termin ‘pjerresia e ekliptikut’ nuk eshte i fiksuar dhe i pandryshueshem gjithe kohes. Perkundrazi, (sic pame ne kapitullin e njembedhjete kur folem per datimin e qytetit Tiahuanaco te Andeve) eshte subjekt i nje luhatje konstante, ndonese shume te ngadalte. Kjo ndodh permes nje amplitude prej me pak se 3° dhe qe ngrihet afer vertikalit ne 22.1° dhe me pas shkon edhe me tutje ne 24.5°. Nje cikel i plote nga 24.5° ne 22.1° dhe me pas perseri mbrapsht ne 24.5° kerkon pothuajse 41.000 vjet qe te kryhet.

    Pra planeti yne i brishte luhatet dhe rrotullohet ndersa fluturon ne intenerarin e tij orbital. Orbites i duhet nje vit ndersa rrotullimit nje dite ndersa luhatja ka nje cikel prej 41.000 vjetesh. Pra duket sikur eshte nje vallezim i eger qiellor ndersa ne vazhdojme te kapercejme dhe zhytemi drejt pafundesise dhe ndjejme terheqjen e deshirave kontradiktore: nga njera ane te biem drejt diellit dhe nga ana tjeter sikur kerkojme te bejme nje pushim per tu shlodhur ne erresire.



    INFLUENCA TE ERRTA



    Territori i gravitetit te diellit ne rrethin e brendshem te te cilit mbahet rob toka, tashme dihet se shtrihet ne hapesire per me shume se pesembedhjet trilion milje, pothuajse sa gjysma e rruges per ne yllin me te afert. Si rezultat terheqja e tij ndaj planetit tone eshte e pamase. Po ashtu ne ndikohemi dhe nga graviteti i planeteve te tejre me te cilet ne ndajme sistemin diellor. Sejcili prej tyre ushtron nje terheqje e cila ka prirje qe te spostoje token nga orbita e saj e rregullt ndaj diellit. Planetet jane te madhesive te ndryshme dhe si rezultat rrotullimi i tyre ndaj diellit behet me shpejtesi te ndryshme. Influenca e kombinuar gravitacionale te cilet ata jane ne gjendje te ushtrojne, ndryshon ne teresi me kalimin e kohes por ne menyre te parashikueshme dhe si pergjigje orbita ndryshon formen e saj ne menyre konstante. Duke qene se orbita eshte nje elips, keto ndryshime ndikojne shkallen e zgjatimit te saj e cila teknikisht njihet si ‘eksentriciteti’. Kjo varjon nga vlera te ulta afer zeros (kur orbita i afrohet formes se nje rrethi te plote) ne nje vlere te larte prej rreth gjashte per qind kur eshte ne maksimumin e zgjatimit dhe formes se saj eliptike.

    Ka dhe forma te influences planetare. Si rezultat ndonese nuk ka ndonje shpjegim konkret, dihet se frekuencat e valeve te radiove ndikohen kur Jupiteri, Saturni dhe Marsi vihen ne vije te drejte. Dhe ne kete kontekst ka dale dhe nje evidence

    e nje lidhje te papritur dhe te cuditshme midis pozicionit te Jupiterit, Saturnit dhe Marsit, me orbitat e tyre ndaj diellit dhe nderhyrjet elektrike te dhunshme ne atmosferen e siperme te tokes. Kjo duket se tregon qe planetet dhe dielli ndajne sebashke nje mekanizem balance kozmiko-elektrike qe shtrihet pergjate miliarda miljesh nga qendra e sistemit tone diellor. Nje balance e tille elektrike nuk merret parasysh ne teorite aktuale te astrofizikes.





  18. #58
    New York Times nga ku eshte marre raporti i mesiperm, nuk perpiqet qe te sqaroje kete ceshtje me shume. Gazetaret e saj mbase nuk jane ne dijeni te faktit sesa shume tingellojne si Berosus, historiani Kaldean, astronomi dhe dijetari i shekullit te trete p.e.s. i cili ka bere nje studim te thelle shenjave te cilat ai besonte se do percaktojne shkaterrimin perfundimtar te botes. Ai doli ne perfundimin, “Une, Berosus, perkthyesi i Bellus pohoj se cdo trashegimi e tokes do perpihet nga flaket kur pese planetet do bashkohen nen shenjen e Gaforres, te stisur ne nje menyre te tille qe nje vije e drejte do kaloje permes sferes se tyre.”

    Nje ravijezim i pese planeteve qe mund te pritet te kete nje efekt te panjohur gravitacional pritet te ndodhi ne 5 Maj te vitit 2000 kur Neptuni, Urani, Merkuri dhe Marsi do vihen ne vije te drejte me Token ne anen tjeter te diellit duke shkaktuar nje lloj formacioni luftarak kozmik. Le te permendim po ashtu se astrologet moderne kane percaktuar daten e Majave per fundin e Diellit te Peste i cili llogarit se kur kjo te ndodhi do kete nje stisje te planeteve, nje pozicionim qe ne fakt mund te ndodhe vetem cdo 45.200 vjet... Nga kjo vendosje jo e zakonte mund te presim dhe nje efekt te pazakonte.

    Askush ne mendjen e tij ose te saj nuk do nxitoje te pranoje nje ndodhi te tille. Sidoqofte nuk mund te mohohet qe ndikime te shumta jane te pranishme ne sistemin tone diellor dhe qe ne nuk i kuptojme dot teresisht. Midis ketyre ndikimeve, ai i satelitit tone Henes, jane shume te forta. Per shembull termetet ndodhin me shpesh kur hena eshte e plote ose kur toka gjendet midis henes dhe diellit; kur hena pershkon meridianin e zones se ndikuar; dhe kur hena eshte me afer me token ne orbiten e saj. Ne fakt kur hena arrin kete pike (teknikisht quhet si perigree) terheqja e saj gravitacionale rritet pothuajse 60 perqind. Kjo ndodh cdo 27. 1/3 dite. Zbatica e madh qe krijohet ne raste te tilla ndikon jo vetem levizjet e medha te oqeaneve dhe detrave tona por edhe rezervuaret e magmes se nxehte qe ndodhet ne brendesi te kores se holle te tokes (e cila eshte pershkruar ti ngjaje nje qese prej letre te mbushur me mjalt dhe qe rrotullohet me nje shpejtesi prej 1000 miljesh ne ore ne rrotullimin ekuatorial dhe me shume se 66.000 milje ne ore ne orbite).




    LUHATJA E NJE PLANETI TE DEFORMUAR




    E gjithe kjo levizje rrethore natyrisht qe gjeneron nje force te jashtezakonshme centrifugale dhe kjo sic ka demonstruar sir Isaak Njutoni ne shekullin e shtatembedhjete, shkakton ‘qesen prej letre’ te tokes qe te mufatet ne ekuator. Dhe rezultati eshte nje sheshim i poleve. Si rrjedhoje planeti yne devijon paksa nga forma e nje sfere perfekte dhe eshte pershkruar me saktesisht si nje ‘sfere e shtypur’. Rrezja e tij ne ekuator (3963.374 milje) eshte pothuajse 14 milje me e gjate se rrezja ne pole (3949.921 milje).
    Per miliarda vjet polet e sheshta dhe ekuatori i mufatur jane nderthurur ne nje bashkeveprim matematikor me influencen e veshtire te gravitetit. ‘Per shkak se Toka ka kete karakteristike ne pole,’ shpjegon nje autoritet, ‘graviteti i Henes ka tendence te krijoje pjerresi ne boshtin e Tokes ne menyre qe te behet perpendikulare me orbiten e Henes dhe deri ne nje fare pike, i njejti fenomen eshte i njejte dhe per Diellin.’

    Ne te njejten kohe mufatja ekuatoriale – masa ekstra qe shperndahet perreth ekuatorit – sherben si nje rreth xhiroskopi per te mbajtur token te fiksuar ne boshtin e saj.
    Cdo vit, ne nje shkalle planetare, eshte ky efekt xhiroskopik qe ndalon terheqjen e diellit dhe te henes qe te ndryshojne rrotullimin e tokes ne boshtin e saj. Terheqja qe ushtrojne keto dy trupa sebashku sidoqofte eshte mjaftueshem e forte per te detyruar aksin qe te levizi cka do te thote se ai luhatet ngadale ne drejtim te akrepave te ores qe eshte drejtimi i kundert i rrotullimit te tokes.

    Kjo levizje e rendesishme eshte shenja me karakteristike e planetit tone perbrenda sistemit diellor. Cdokush qe ka provuar nje fuge qe rrotullohet duhet te jete ne gjendje per te kuptuar kete koncept pa veshtiresi; nje fuge ne fund te fundit eshte thjesht nje tjeter lloj xhiroskopi. Ne nje rrotullim te panderprere ajo qendron drejt. Por ne momentin qe boshti e saj lekundet nga pozicioni vertikal atehere fillon te kryeje nje levizje tjeter: nje rrotullim me te ngadalte dhe te luhatur i cili eshte ne te kunderten me rrethin e madh. Kjo luhatje e cila eshte precesioni, ndryshon drejtim ne te cilin boshti shikon ndersa vazhdon te mbaje ne menyre konstante kendin e ri te pjerret.

    Nje analogji e dyte, ne nje fare menyre e ndryshme, mund te ndihmoje per te sqaruar kete koncept me tej:

    1 Perfytyroni sikur Toka pluskon ne hapesire, e pjerrur me 23.5° ne vertikal dhe duke u rrotulluar perreth boshtit te saj cdo 24 ore.

    2 Perfytyroni kete bosht si nje aks te fuqishem i cili kalon permes qendres se tokes duke dale nga Poli i Veriut dhe Poli i Jugut dhe duke u zgjatuar pertej tyre ne te dyja drejtimet.

    3 Imagjinoni sikur te jeni nje gjigand dhe po barisni neper sistemin diellor i ngarkuar per te kryer nje detyre te vecante.

    4 Imagjinoni sikur po i afroheni tokes se pjerrur (e cila per shkak te madhesise trupore tuajen tashme duket thjesht si nje rrote mulliri)

    5 Imagjinoni sikur te kapni dy fundet e aksit.

    6 Dhe perfytyroni veten tuaj duke filluar te rrotulloni ato ngadale nga perbrenda duke shtyre njerin nga fundet dhe terhequr tjetrin.

    7 Kur ju erdhet Toka ishte duke u rrotulluar.

    8 Por urdheri qe keni marre eshte qe te mos perfshiheni ne rrotullin boshtor te saj por thjesht ti ‘kujtosh’ asaj levizjen tjeter: ate luhatje ne drejtim te njejte me akrepat e ores qe quhet precesion.

    9 Per te permbushur kete detyre ju duhet te shtyni siper majen veriore te aksit dhe levizur ate perreth nje rrethi te madh ne hemisferen veriore qiellore ndersa ne te njejten kohe duhet te terhiqni majen jugore ne nje rreth po aq te madh dhe te njejte ne hemisferen jugore qiellore. Kjo do perfshije nje levizje te ngadalte pedaluese tek shpatullat dhe duart tuaja.

    10 Por sidoqofte kujdes. ‘Rrota e mullirit’ te tokes eshte me e rende sesa duket, aq e rende sa do ju duhet 25.776 vjet per kryer nje cikel te plote precesional me te dyja akset (fundi i te cileve to shenohet ne te njejten pike ne sferen qiellore, te njejte me ate qe pate kur erdhet).

    11 Oh meqe ra fjala, tani qe ju filluat kete pune ne mund t’ju themi qe nuk do lejohesh me qe ta braktisesh. Sapo nje cikel precesional mbaron, nje tjeter duhet te filloje. Dhe nje tjeter... nje tjeter... nje tjeter... e keshtu me rradhe, perhere dhe pergjithone.

    12 Pra mund ta mendoni kete si njerin nga mekanizmat themelore te sistemit diellor ose nese preferoni, si nje nga komandamentet e vullnetit hyjnor.



    Gjate ketij procesi, pak nga pak ndersa ju levizni panderprere perreth qiellit zgjatimet e aksit, majat e tij do tregojne yll mbas ylli ne gjeresine polare te hemisferes jugore qiellore (dhe ndonjehere natyrisht edhe ne hapesire boshe) dhe nga njeri yll ne tjetrin ne gjeresine polare veriore te hemisferes qiellore. Ketu po flasim per nje lloj drejtim muzikor ne mes te yjeve rrethpolare. Dhe ajo qe mban cdo gje ne levizje eshte boshti precesional tokesor – nje levizje e drejtuar nga nje force xhiroskopike gravitacionale gjigande e cila eshte e rregullt, e parashikueshme dhe relativisht e lehte per tu kuptuar me ndihmen e pajisjeve moderne. Per shembull ylli polar aktualisht eshte alfa Arusha e Vogel. (te cilen ne e njohim si Polaris). Por llogaritjet kompjuterike na mundesojne qe te themi me saktesi qe ne vitin 3000 p.e.s. alfa Drakonis ka qene ne ate pozicionin e yllit polar; ne kohen e grekeve ylli polar verior ka qene beta Arusha e Vogel; dhe ne vitin 14.000 e.s. do jete Vega.

  19. #59
    NJE SEKRET I MADH I TE KALUARES




    Nuk do na demtoje aspak nese kujtojme disa nga te dhenat thelbesore ne lidhje me levizjet e tokes dhe drejtimet e saj ne hapesire:

    • Ka nje pjerresi prej 23.5° ne raport me vertikalin, nje kend nga i cili mund te varioje prej 1.5° ne cdo krah ne nje periudhe prej 41.000 vjetesh

    • Kompleton nje cikel te plote precesional cdo 25.766 vjet.

    • Rrotullohet ne boshtin e saj cdo 24-ore.

    • Orbiton diellin cdo 365 dite (ne fakt cdo 365.2422 dite).

    • Ndikimi me i rendesishem ne stinet e saj eshte kendi me te cilin rrezet e diellit bien ne toke sipas pikave te ndryshme te levizjes orbitale.





    Le te kujtojme se jane kater momente kyce astronomike gjate nje viti te cilat shenojne fillimin zyrtar te cdo stine. Keto momente (ose pika kardinale) te cilat kane qene te nje rendesie te madhe per antiket jane, solstici veror dhe ai dimeror dhe ekuinokset pranverore dhe vjeshtore. Ne hemisferen veriore solstici dimeror, dita me e shkurter i bie ne 21 Dhjetor dhe solstici veror, dita me e gjate ne 21 Qershor. Nga an tjeter ne hemisferen jugore cdo gje eshte ne kuptimin me te mirefillte te fjales, me koke poshte: aty dimri fillon ne 21 Qershor ndersa vera ne 21 Dhjetor.

    Ne kontrast, ekuinokset jane dy momente gjate vitit ne te cilat nata dhe dita jane te barabarta ne kohe ne te gjithe planetin. Edhe njehere, ashtu si me solsticet, data qe shenon fillimin e pranveres ne hemisferen veriore (20 Mars) shenon ate te vjeshtes ne hemisferen jugore dhe data per fillimin e vjeshtes ne hemisferen veriore (22 Shtator) shenon fillimin e pranveres ne hemisferen jugore.
    Pra ashtu si ndryshimet delikate te stineve, cdo gje ndodh per shkak te miresise se pjerresise se planetit. Solstici veror i hemisferes veriore ndodh ne ate pike te orbites kur Poli i Veriut eshte i drejtuar pothuajse poshte djellit; gjashte muaj me pas solstici dimeror shenon piken kur Poli i Veriut eshte i drejtuar ne piken me te larget nga dielli. Dhe llogjikisht arsyeja pse dita dhe nata jane saktesisht te njejta ne kohe ne te gjithe planetin gjate ekuinokseve pranverore dhe vjeshtore eshte pasi kjo shenon dy pikat kur akset e rrotullimit te tokes shtrihen gjeresisht drejt diellit.

    Tani le te hedhim nje sy ne fenomenin e mrekullueshem te mekanizmit qiellor. Ky fenomen njihet si precesioni i ekuinokseve. Ka cilesi te sakta dhe te perseritura matematikore te cilat mund te analizohen dhe parashikohen me saktesi. Por sidoqofte eshte jashtezakonisht shume e veshtire qe te vezhgohet dhe madje akoma dhe me e veshtire qe te matet me saktesi pa ndihmen e instrumentave te sofistikuara.
    Ketu mund te gjendet nje e dhene per njerin nga misteret me te medhaja te te kaluares sone.

  20. #60
    KAPITULLI I NJEZET E NENTE




    ZBERTHIMI I PARE I NJE KODI ANTIK




    Plani i orbites se tokes, i projektuar nga jashte duke formuar nje rreth te madh ne sferen qiellore njihet si ekliptika. Ne rreth pergjate ekliptikes, ne nje rrip qe zgjatohet pothuajse 7° ne veri dhe ne jug ndodhen 12 konstelacionet e zodiakut: Dashi, Demi, Binjaket, Gaforrja, Luani, Virgjeresha, Peshorja, Akrepi, Shigjetari, Bricjapi, Ujori dhe Peshqit. Keto konstelacione kane nje forme, madhesi dhe shperndarje te parregullt. Sidoqofte (dhe mund te mendohet si
    krejt rastesisht) hapesira e tyre perreth qarkut ekliptik eshte e mjaftueshme per t’i dhene kuptim renditjes kozmike te lindjes dhe perendimit ditor te diellit.

    Per te krijuar nje ide se per cfare po flasim ketu mund te beni veprimin e mepasshem: (1) shenoni nje pike ne mes te nje flete te bardhe; (2) vizatoni nje rreth perqark pikes, pothuajse 1 inç ne distance prej saj; (3) perfshi kete rreth ne nje te dyte me te madh. Pika perfaqeson diellin. Me i vogli nga dy rrathet koncentrik perfaqeson orbiten e tokes. Ndersa rrethi i madh perfaqeson skajet e ekliptikes. Perreth perimetrit te ketij rrethi te madh tani duhet te vizatoni 12 katrore duke lene nje fare largesie nga njeri tjetri per te perfaqesuar 12 konstelacionet e zodiakut. Duke qene se nje rreth ka 360° cdo konstelacion mund te konsiderohet sikur ze nje hapesire prej 30° pergjate ekliptikes. Pika eshte dielli. Rrethi i brendshem nga dy rrathet eshte orbita e tokes. Ne dime qe toka leviz ne kete orbite ne drejtim te kundert me akrepat e ores nga perendimi ne lindje dhe qe cdo njezet e kater ore ajo po ashtu kryen nje rrotullim te plote perreth boshtit te saj (perseri nga perendimi ne lindje).

    Nga keto dy levizje rezultojne dy iluzione:

    1 Cdo dite ndersa planeti kthehet nga perendimi ne lindje, dielli (i cili natyrisht qe ndodhet ne nje pike fikse) duket sikur ‘leviz’ perreth qiellit nga lindja ne perendim.
    2 Pothuajse cdo tridhjet dite, ndersa rrotullimi i toke pergjate intinerarit te tij orbital rreth diellit, vete dielli ngadale duket te ‘kaloje’ nga njeri tek tjetri nga dymbedhjete konstelacionet zodiakale (te cilet po ashtu jane pika fikse) dhe perseri duket se ‘leviz’ ne nje drejtim nga lindja ne perendim.

    Me pak fjale, ne cdo dite te vecante te vitit (qe korrespondon me diagramen tone ne cdo pike qe vendosim te zgjedhim perreth brendesise se rrethit koncentrik i cili shenon orbiten e tokes), eshte e qarte se dielli do gjendet midis nje observuesi ne toke dhe nje tjetri te dymbedhjete konstelacioneve zodiakale. Ne ate dite ajo qe observuesi do shikoje, mjafton qe ky ose ai te zgjohet heret ne mengjes para agimit, eshte dielli qe do dale ne pjesen lindore te qiellit i cili eshte i zene nga ai koncelacion i caktuar.

    Poshte qiejve te paster dhe te pa ndohtur te botes se lashte eshte e lehte te kuptosh sesi qeniet njerezore duhet te jene ndjere te qete nga nje levizje e tille qiellore. Eshte e njejte te kuptosh pse kater pikat kardinale te vitit – ekuinoksi pranveror dhe vjeshtor, solstici dimeror dhe veror – duhet t’ju jete dhene gjithone nje kuptim shume i madh. Nje rendesi po kaq te madhe ju dha dhe nderthurjes se ketyre pikave kardinale me konstelacionet zodiakale. Por me shume kuptim nga te gjitha ka patur konstelacioni ne te cilin observohej lindja e diellit ne mengjesin pranveror (ose vernal) te ekuinoksit. Per shkak te precesionit boshtor te tokes, antiket zbuluan se ky konstelacion nuk ishte i fiksuar pergjithmone gjate gjithe kohes dhe nderi i ‘bujtjes’ se diellit ne diten e ekuinoksit vernal i takonte te gjitheve – shume shume ngadale – te gjithe konstelacionet e zodiakut e merrnin kete rrol. Sipas fjaleve te Giorgio de Santillana: ‘Pozicioni i diellit midis konstelacioneve gjate ekuinoksit vernal ishte pika qe tregonte ‘oret’ e ciklit precesional – shume ore te gjata ne fakt, dielli ekuinoksial qe zinte cdo konstelacion te zodiakut per pothuajse 2200 vjet.

    Precesioni i ngadalte boshtor i drejtimit te tokes eshte ne drejtim te akrepave te ores (psh, lindje perendim) dhe si rrjedhoje ne drejtim te kundert me drejtimin e levizjes vjetore te planetit perreth diellit. Ne lidhje me konstelacionet e zodiakut te gjendura ne hapesire ne pozicion fiks, kjo shkakton momentin kur ekuinoksi pranveror ndodh ‘te levizi me kokefortesi pergjate ekliptikes ne drejtim te kundert me Drejtimin e rruges vjetore gjate te ciles pika vernale ndryshon si rezultat i precesionit te diellit i cili eshte ne kundershtim me sekuencen “e drejte” te shenjave te zodiakut (Demi, Dashi, Peshqit, Ujori ne vend te Ujori, Peshqit, Dashi dhe Demi).’




    Ajo ne brendesi eshte kuptimi i ‘precesionit te ekuinokseve’. Dhe kjo eshte saktesisht ajo qe eshte e perfshire ne nocionin ‘Lindja e Epokes se Ujorit’. Vargu i famshem i filmit muzikor “Floket” (Hair) i referohet faktit qe cdo vit, gjate 2 mije vjeteve te fundit, dielli gjate ekuinoksit vernal ka lindur nen shenjen e Peshqeve. Sidoqofte Epoka e Peshqeve tashme po i afrohet fundit dhe dielli vernal se shpejti do dali nga sektori i Peshkut dhe do filloje te lind nen ate te Ujorit.

    Cikli precesional prej 25.776 vjete eshte motori qe ve ne pune kete kamion madheshtor qiellor pergjate udhetimit te tij te pareshtur neper qiej. Por detajet sesi leviz precesioni me saktesi ne pikat ekuinoktale nga Peshqit tek Ujori – e me pas me tutje perreth zodiakut – jane po ashtu te vlefshme qe te dihen.

    Kujtohuni se ekuinokset ndodhin vetem ne dy raste gjate vitit, kur boshti i pjerret i tokes shtrihet gjeresisht ndaj diellit. Dhe keto jane kur dielli lind njesoj ne Lindje ne te gjithe boten dhe dita dhe nata jane te barabarta. Pasi boshti i tokes eshte duke precesuar ngadale por sidoqofte me vendosmeri ne drejtim te kundert me ate te orbites se tij, pikat ne te cilat shtrihet gjeresisht ndaj diellit duhet te ndodhin me shpejt ne orbit cdo vit. Keto ndryshime vjetore jane kaq te vogla saqe mund te mos vihen re ( nje grade spostim pergjat eliptikes - ekuivalent me gjeresine e gishtit te vogel te dores kur mbahet i ngritur drejt horizontit – kerkon pothuajse shtatedhjet e dy vjet qe te kompletohet). Sidoqofte sic ve ne dukje Santillana, nje ndryshim i till minutor shton ne me pak se 2200 vjet nje kalim prej 30° ne kalimin e plote te shtepise zodiakale dhe brenda 26.000 vjetesh kjo arrin nje kalim prej 360° pergjat nje cikli te plot te precesionit.

Faqja 3 prej 7 FillimFillim 12345 ... FunditFundit

Tema të Ngjashme

  1. Gjurmët - Legjend e Rock-ut shqiptar
    Nga ILovePejaa në forumin Muzika shqiptare
    Përgjigje: 14
    Postimi i Fundit: 12-06-2019, 11:32
  2. Pyetje mbi librin Gjurmët e Civilizimeve të Zhdukura
    Nga Darius në forumin Arkeologji/antropologji
    Përgjigje: 100
    Postimi i Fundit: 24-10-2009, 09:25
  3. Plan per te humbur gjurmet e kufirit Shqiperi - Kosove
    Nga brooklyn në forumin Çështja kombëtare
    Përgjigje: 4
    Postimi i Fundit: 02-02-2007, 22:51
  4. Në gjurmët e arkeologjisë otomane
    Nga Davius në forumin Arkeologji/antropologji
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 01-02-2007, 10:52
  5. Hapet dosja e rrugëve të zhdukura.
    Nga Xhuxhumaku në forumin Tema e shtypit të ditës
    Përgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 18-09-2005, 13:34

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund të hapni tema të reja.
  • Ju nuk mund të postoni në tema.
  • Ju nuk mund të bashkëngjitni skedarë.
  • Ju nuk mund të ndryshoni postimet tuaja.
  •