Njėzet shekuj tė papatit nė Kishėn Katolike
Agim QERKINI
Kisha Katolike, e themeluar prej Krishtit, ka njė histori tė gjatė, sa tė lavdishme aq edhe tė shenjtė, nė tė cilėn gjetėn ngushėllimin, shpresėn e jetės dhe shėlbimin, si individėt ashtu shoqėritė dhe popuj tė shumtė. Sa herė qė flasim pėr Kishėn Katolike, gati pashmangshėm na imponohet takimi me figurėn, autoritetin suprem dhe tė shenjtė tė saj, Papėn, pasardhėsin e Shėn Pjetrit, zėvendės i Krishtit nė tokė.
Gjatė historisė dymijėvjeēare, Kisha ka pėrjetuar sprova tė shumta, ka tejkaluar me sukses sfida nga mė tė ndryshmet. Pėrndryshe, jemi dėshmitarė se edhe mbretėritė mė tė fuqishme tė kėsaj bote, njerėzit mė tė njohur, kanė mbetur si njė e kaluar, por Kisha vazhdon edhe sot lundrimin e vet nė kohė dhe hapėsirė, paralelisht me rrjedhėn e kohės, duke iu gjetur pranė njeriut si mikja mė besnike drejt paqes dhe lumturisė. Nė anėn tjetėr, ajo do tė pėrjetojė edhe kohė tė errėta, kur kemi parasysh elementin njerėzor, siē ndodh me njeriun qė ka njė liri tė plotė pėr ta udhėheqė atė, po dhe mundėsia pėr ta drejtuar atė shtrembėt, nė kundėrshtim me qėllimin primar tė Themeluesit. Kur njeriu lejon ta mbizotėrojnė e keqja, mėkati, errėsira, atėherė ai smund tė jetė mė nė shėrbim tė sė mirės. Kjo do tė ndodhė edhe me njerėz, tė cilėt nė rrethana dhe periudha tė ndryshme historike, erdhėn nė krye tė Kishės, gjithmonė si njė tundim i saj, pėr mė tepėr ta luftojnė atė. Mirėpo, vazhdimisht ėshtė plotėsuar thėnja e Jezu Krishtit se as dyert e ferrit nuk do tė ngadhėnjejnė kundėr saj (Mt 16, 18).
Pra, mund tė thuhet, se sa herė flasim pėr Kishėn, smund tė mos flasim pėr Papėn dhe anasjelltas. Le tė shohim shkurtimisht themelimin e kėsaj Shėrbese (institucioni) nga vetė Krishti, i cili vazhdon tė jetė i pranishėm nė Kishėn e vet dhe me fuqinė e Shpirtit Shenjt dhe tė sakramenteve, e drejton dhe e shenjtėron pėr ta ēuar kah Limani i Pėrjetėsisė.
E Fjala e Zotit u bė njeri(Gjn 1, 14), shėnjon fillimin e realizimit tė premtimit tė Hyjit, se do tė vijė nė botė Adami i ri, Krishti, i cili do ta shfajėsojė njerėzimin prej mėkateve tė tija. Kjo njėmendėsi ngjau nė thjeshtėsinė mė tė madhe tė mundshme, ashtu si e ka fillesėn e vet edhe Kisha. Krishti zgjodhi dymbėdhjetė apostujt (khs. Mk 3, 13-19; Mt 10, 1-42; LG 19), njerėz tė thjeshtė, por qė ishin tė urtė nė dėgjimin e fjalės sė Zotit, me tė cilėt do ta formojė Kishėn e vet. Pra, Kisha Katolike, tė cilės i prin Papa, ėshtė institucion qė e themeloi vet Krishti, Kreu i sė cilės do tė mbetet gjithmonė, dhe, me themelimin e 7 sakramenteve prej tij, Ai ia besoi asaj veprėn e Shėlbimit. Kjo do tė thotė se Krishti ėshtė me ne: dje, sot, pėrgjithmonė. Thėnė simbolikisht, dita e Rrėshajave (50 ditė pas festės sė Pashkėve) ėshtė Ditėlindja e Kishės, sepse atė ditė Krishti dėrgoi mbi apostuj Shpirtin Shenjt, kėshtu qė, tė pėrforcuar me Shpirtin e Zotit, ata filluan predikimin e Lajmit tė Gėzueshėm.
Primati i Papės
Nė krye tė Kishės, Krishti e zgjodhi Pjetrin, njėrin prej apostujve, tė cilit do tia besojė primatin. Kėshtu, edhe sot pasardhėsit tė Pjetrit apostull, Papės, i takon nė Kishė primati.1 Teksti bazė i zgjedhjes sė Pjetrit nė kėtė detyrė ėshtė: Edhe unė po tė them: Ti je Pjetėr-Shkėmb dhe mbi kėtė shkėmb unė do ta ndėrtoj Kishėn time dhe dyert e ferrit sdo tė ngadhėnjejnė kundėr saj! Ty do ti jap ēelėsat e Mbretėrisė sė qiellit: gjithēka tė lidhėsh mbi tokė, do tė jetė e lidhur edhe nė qiell e gjithēka tė zgjidhėsh mbi tokė, do tė jetė e zgjidhur edhe nė qiell (Mt 16, 18-19). Kėta rreshta gjithmonė kanė qenė temė diskutimi nga apologjetėt ortodoksė dhe protestantė, tė cilėt thonė se shpjegimi i tyre ne favor tė autoritetit tė papės ėshtė i tepruar.
Primati i Papės, qė sipas mėsimeve katolike i takon ipeshkvit tė Romės, ka qenė temė diskutimi pėr shumė shekuj me radhė. Mėsimi mbi primatin e papės ka lindur duke u bazuar nė shkrimet e Besėlidhjes sė Re, ku flitet pėr Pjetrin dhe rėndėsinė e Kishės sė Romės nė shekujt e parė, ndėrsa kuptimin e vet tė plotė do ta marrė nė Koncilin e I dhe tė II tė Vatikanit.
Ipeshkvi i Kishės sė Romės, nė tė cilin vazhdon detyra qė Krishti ia besoi Pjetrit, tė parit prej apostujve, dhe qė do tė bartet nė trashėgimtarėt e tij, ėshtė kreu i Kolegjit Ipeshkvor, vikar apo zėvendės i Krishtit dhe bariu i Kishės sė gjithėmbarshme kėtu nė tokė; prandaj, nė fuqinė e detyrės sė vet ai e ka nė Kishė pushtetin suprem, tė plotė, tė pandėrmjemė dhe universal tė cilin lirshėm mund ta ushtroj gjithmonė.2
Dėshmitė pėr fillimin e rregullimit tė primatit apo parėsisė sė Romės, i hasim gjatė pontifikatit tė papės Shtjefnit tė I (254-257).3 Nė njė diskutim me ipeshkvijtė afrikanė dhe tė parin e tyre, Ciprianin prej Kartage, Shtjefni mbėshtetet nė autoritetin e selisė sė Pjetrit dhe Palit.
Pra, pėr sa i pėrket primatit, mėsimet e Kishės bėjnė tė ditur se autoriteti papnor, papa, pasardhės i Pjetrit dhe udhėheqės i Kishės universale, definohet nė njė periudhė tė mėvonshme tė krishterimit. Nė shekujt e parė, papa, si ēdo ipeshkėv tjetėr, zgjedhej prej klerit dhe popullit, ndėrsa i porsazgjedhuri duhej ta kishte pėlqimin e ipeshkvijve tė provincės. Kjo praktikė do tė vazhdojė deri te zgjedhja e Papės Gregorit III mė 731. Mė vonė, edhe pse papėn e zgjedhin njėsoj kleri dhe populli, megjithatė, nė kėtė drejtim do tė bėjė presion tė madh autoriteti perandorak dhe aristokracia romake. Me Bullėn In nomine Domini e shpallur prej papės Nikollės II mė 1059,4 do tė vendoset qė zgjedhja e papės ti rezervohet klerit (meshtarėt, ipeshkvijtė, kardinalėt), ndėrsa prej vitit 1179 kjo e drejtė u rezervohet vetėm kardinalėve, tė cilėt marrin vendim me njė shumicė votash, mbasi kėrkohen dy tė tretat e votimeve. Vlen kėtu tė pėrmendet edhe dokumenti i fundit, pėr sa u pėrket rregullave pėr zgjedhjen e papės, tė cilin e shpalli papa Gjon Pali II mė 1996, Universi dominici gregis, ku nė mėnyrėn mė tė detajizuar janė paraparė rregullat, tė cilave duhet tu pėrmbahen pjesėmarrėsit nė votime dhe jo vetėm ata. Por, le ti kthehemi kėsaj ēėshtjeje dhe rrjedhės sė saj historike.
Shėn Pjetri e pėrfundoi jetėn e vet nė Romė si martir i fesė, prandaj Kisha e Romės kishte njė vend tė veēuar nė krahasim me Kishat tjera. Kisha e Romės ishte simbol i unitetit fetar ndėr Kishat qė ishin pėrhapur nė Mesdhe, por shėrbente edhe si peshojė kur duhej pėrmbyllė ndonjė diskutim nė Kishat vendore. Kulmi i rolit tė udhėheqjes nėpėr shekuj arrihet gjatė pontifikatit tė Luanit I-rė (440-461), papės sė parė, i cili do ta thotė qartė se ipeshkvi i Romės e ka trashėguar nė plotėsi pushtetin, tė cilin Krishti ia dorėzoi Pjetrit.
Njė kontribut tė jashtėzakonshėm mbi kėtė argument ka dhėnė Koncili I i Vatikanit. Nė tė do tė mbėshtetet teoria se pushteti i papės ėshtė i pavarur prej ēdo pushteti tjetėr, si civil poashtu kishtar, duke pohuar se pėr nga pikėmbėrritja e vet ajo ėshtė universale. Pėr fat tė keq, situata politike nė Itali mė 1870 nuk do tė lejojė qė Koncili tė vazhdojė me trajtimin e planifikuar mbi rolin e ipeshkvijve tjerė pėr sa i pėrket predikimit, mėsimit dhe udhėheqjes sė Kishės. Kėtė detyrė do ta marrė mbi vete Koncili II i Vatikanit, i cili do tė pėrsėrisė mėsimin e Koncilit I mbi natyrėn e parėsisė sė papės, duke e lidhur me ushtrimin e pushtetit kolegjial tė gjithė ipeshkvijve nė Kishė. I gjithė episkopati, duke pėrfshirė edhe ipeshkvin e Romės, si Kolegj, trashėgon kolegjin apostolik nėn udhėheqjen e papės si trashėgimtar i Pjetrit dhe si kreu i kolegjit apostolik. Kolegji ipeshkvor nė Kishė e ka pushtetin suprem, por ekskluzivisht sė bashku me papėn,5 i cili ėshtė bariu i Kishės sė pėrgjithshme. Ky mision hyjnor tė cilin Krishti ua beson apostujve do tė zgjasė deri nė tė sosur tė botės (Mt 28, 20).
Krijoni Kontakt