Biblioteka e Leçes, 300 dorëshkrime për Shqipërinë

[Davius]

Bibliotekën e Provincës së Leçes ruhen rreth 300 libra e dorëshkrime që flasin për Shqipërinë dhe Skënderbeun. Sipas drejtorit Alessandro Laporta ka ende për të zbuluar për Heroin Kombëtar

Biblioteka e Leçes, 300 dorëshkrime për Shqipërinë

Alma Mile

Shumë flitet për të, megjithatë figura e Skënderbeut mbetet e rrethuar nga hije misteri. Për shqiptarët është një hero, për të huajt një diplomat e strateg, por mbetet shumë për të zbuluar. Prof. Alessandro Laporta, drejtori i Bibliotekës në Provincën e Leçes, thotë se ka një boshllëk në histori, në lidhje me pozicionin e Gjergj Kastriot Skënderbeut i cili duhet mbushur me informacione që padyshim fshihen në arkivat italiane në Vatikan, Romë, Napoli… Vetëm në Bibliotekën e Leçes ai thotë se ruhen rreth 200-300 dorëshkrime dhe libra antikuarë që flasin për Shqipërinë e Skënderbeun. Janë kryesisht libra studimorë dhe historikë, që forcojnë imazhin e një heroi që jo vetëm u përball me Perandorinë Osmane, por edhe krijoi terrenin e duhur tek fqinjët që i mirëpritën arbëreshët në eksodin e parë në shek. XV.

Është i njohur fakti që studiues apo shkrimtarë të huaj, mes tyre edhe italianë kanë shkruar gjithnjë rreth figurës së Skënderbeut. Është e mundur që në bibliotekën e provincës së Leçes të gjenden të tilla vepra?

Në bibliotekën e Leçes ka libra të ndryshëm mbi historinë e Skënderbeut. Më së shumti kemi veprat e disa studiuesve nga Leçe, që kanë studiuar raportet mes Italisë dhe Shqipërisë. Do përmendja njërin prej tyre, Luigi Giuseppe de Simone, i cili ka studiuar, publikuar dhe në Bibiotekën e Leçes ruhen disa dorëshkrime. Ai është një prej nga ata shumë të ‘800-ës, që do të thotë se është një traditë e gjatë, që e sjell Skënderbeun në ditët tona. Do vija në dukje faktin që provica e Salentos është shumë pranë Shqipërisë dhe për shkak të kolonive shqiptare në Itali, një arsye më shumë për ekzistencën e këtyre dorëshkrimeve.

Sa dorëshkrime, apo libra antikuarë gjenden në bibliotekën tuaj?

Në fondin e dorëshkrimeve në bibliotekën tonë nuk mund të them se janë shumë. Mendoj 2-3 kartela me dorëshkrime. Nuk mund të them ndonjë numër me siguri, por janë të paktën 200-300 libra që flasin për këtë argument dhe për Shqipërinë në përgjithësi. Janë libra studimorë, historikë, mbi arkeologjinë, etj. Vepra letrare, të paktën në hapësirat pulieze, të Leçes nuk kam hasur, por më tej ka relacione që autorë italianë kanë bërë poezi, poema e romane mbi Skënderbeun.

Si paraqitet figura e Skënderbeut në këto dokumente?

Është pikturuar gjithnjë mirë. Ai njihet jo vetëm si mbrojtës i Shqipërisë, por edhe Italisë nga pushtimi turk. Por flitet gjithashtu edhe për dhuntitë e tij drejtuese politike të kombit dhe që e bëri të lehtë të parin emigracion të shqiptarëve, pas vdekjes së tij, në kohën e të birit Gjonit, dhe më pas. Për hir të tij shqiptarët janë mirëpritur gjithnjë në Napoli, deri në vitet ‘900.

Çfarë ofrojnë këto dokumente për këtë figurë si diplomat dhe për marrëdhëniet mes Italisë dhe Shqipërisë?

E vërteta është që ka një boshllëk në histori dhe arsyeja pse jemi mbledhur këtu është pikërisht kjo. Mbi fushatat e Skënderbeut në Itali nuk është hedhur shumë dritë. Fatkeqësisht nuk i kemi të dhënat për të kuptuar mirë se ç’ka bërë Skënderbeu në Itali dhe pas kaq shekujsh nuk ka dalë askush, asnjë historian që të rendisë mirë ngjarjet dhe të na qartësojë se si kanë rrjedhur gjërat. Nëse në Shqipëri këto gjëra janë të qarta, nuk dihet se ç’ka bërë ai në vitet 1461-1462, sa i përket jo vetëm luftërave, por edhe raporteve diplomatike me papatin, me mbretërit e Napolit. Pra ka shumë për të zbuluar. Edhe prej studimeve të de Simones nuk mund të shohim se kush fshihej pas Skënderbeut, Franca, Spanja, Venecia… Kush e drejtonte Skënderbeun, për të lëvizur në një mënyrë të atillë. Duhen bërë hulumtime dhe studime të hollësishme nëpër arkiva, në Napoli, Romë, Venecia ku gjenden edhe dokumente. Apo në arkivat e Vatikanit, që janë një ar i vërtetë dhe ku ka shumë gjëra për të zbuluar. Për shembull unë mendoj dhe jam i bindur se ekziston një biografi e Skënderbeut, “L’incunabelo dell Antivarino”, gjë që ne nuk e kemi gjetur në origjinal, por se ku është…. Do isha i lumtur që bibliotekarë, apo studiues italianë e shqiptarë të mblidheshin e të diskutonin mbi këtë çështje. Fatkeqësisht edhe studiues nuk ka. Janë shumë të paktë.

Sa i njohur është heroi në rajonin tuaj, përtej sërës së studiuesve?

Nuk është shumë i njohur dhe unë personalisht në librat e mi jam munduar ta thelloj jetën dhe figurën e Gjergj Kastriotit, sidomos për studentët, që të paktën të mund ta njohin se cili ishte Skënderbeu, pasi fatkeqësisht nuk njihet, ndërkohë që është e nevojshme, jo vetëm në Salento, por në gjithë Italinë.

[GL_Branch]

Arkivi sekret i Vatikanit, rëndësia e tij për historinë e popullit shqiptar


Çdo arkiv ka identitetin e tij
dhe nuk mund dhe as nuk
duhet krahasuar me të
tjerët" - është ky një ndër mendimet
aksiomë që dëgjohet
shpesh në mes të studiuesve që
kanë hulumtuar dhe mbledhur
përvoja të ndryshme në arkiva të
shumtë. Gjithmonë është e vështirë
të tregosh se si funksionon një
arkiv i caktuar, por kur vjen fjala
për të përshkruar Arkivin Sekret
të Vatikanit, në mënyrë të kuptueshme
për studiuesit apo të interesuarit
që duan të dinë për të,
vështirësia dhe përgjegjësia është
shumë më e madhe, për shkak
të vëllimshmërisë dhe shumëllojshmërisë
së dokumenteve,
dorëshkrimeve, librave dhe thesareve
që përmban ky arkiv. Janë
shkruar libra të tërë me udhëzime
dhe studime me qëllimin e mirë
që të mund të ndihmojnë sado
pak për të gjetur fillin e Arianës
në labirintin e këtij arkivi, por
gjithmonë e më tepër ai vazhdon
të mbetet një sekret edhe për studiuesit
me shumë përvojë, të cilët
kanë kaluar një jetë të tërë, duke
bërë studime, gjurmime dhe hulumtime.
Megjithëse janë publikuar
tashmë biblioteka të tëra
me dokumente të këtij arkivi dhe
me interpretime të tyre sidomos
për vende të tilla si: Itali, Gjermani,
Belgjikë, Angli, Ukrainë,
Hungari dhe vendet nordike, etj.,
grupe studiuesish të këtyre
vendeve, si dhe të vendeve të
tjera, vazhdojnë të përfshihen në
projekte serioze për zbulimin e
dokumenteve të pabotuara akoma
nga fondet e këtij arkivi dhe
rezultatet e punës së tyre vazhdojnë
të jenë sensacionale, gjë që
tregon se Arkivi Sekret i Vatikanit
është një pus që nuk po shteron.
Arkivi Sekret i Vatikanit është
studiuar mjaft pak nga studiuesit
shqiptarë deri më sot.
Arkivi Sekret i Vatikanit është
studiuar mjaft pak nga studiuesit
shqiptarë deri më sot. Kjo ka
ardhur veçanërisht për shkak të
mungesës së traditës në studime
historike dhe arkivistike në vendin
tonë dhe mungesës së shkollave
të gjuhëve klasike dhe paleografisë,
që sigurisht kanë qenë
të lidhura ngushtë me problemet
ekonomike që ka kaluar dhe po
kalon vendi ynë. Izolimi që iu bë
vendit tonë gjatë periudhës së komunizmit,
rezultoi të kthehej në
asfiksues edhe për ato përpjekje
që kishin filluar në fillim të shek.
XX për krijimin dhe konsolidimin
e studimeve historike, duke përfshirë
edhe ato të gjuhëve klasike.
Studiuesit shqiptarë që patën
mundësinë dhe rastin të hulumtojnë
dhe studiojnë në këtë arkiv,
janë shumë të paktë (jo më
shumë se 4-5 veta, gjatë gjithë
historisë së popullit tonë) dhe ata
nuk kanë pasur rastin të hulumtojnë
për një kohë relativisht të
gjatë në këtë arkiv, gjë që i ka kufizuar
ata shumë në studimet e
tyre.
Mundësia e brezit të ri për të
kryer hulumtime dhe studime në
këto arkiva është akoma edhe më
e vogël se e brezave më parë, pasi
jo vetëm që paleografia nuk studiohet
e ushtrohet, por, ajo madje
po zhduket pothuajse fare edhe
si koncept nëpër universitetet
tona, si shkak se pedagogët që
ligjërojnë këtë lëndë nuk kanë
përgatitje të duhura dhe nuk janë
njohës të mirë të gjuhëve klasike
greke e latine; duhet theksuar se
edhe mësimi i latinishtes dhe greqishtes
së vjetër është reduktuar
në maksimum nëpër shkolla e
universitete, shprehi këto bazë
për një punë të suksesshme në
çfarëdolloj arkivi, aq më tepër në
atë të Vatikanit.
Një pengesë tjetër shumë e
madhe sot është edhe mungesa e
mjeteve financiare që do të
mundësonte një qëndrim relativisht
të gjatë në Romë, për të kryer
hulumtime dhe studime të
themelta në Arkivin Sekret të Vatikanit,
apo në vende të tjera ku
ruhen dokumente të shumta për
historinë. Shteti shqiptar nuk ka
qenë mjaft i fortë ekonomikisht
sidomos vitet e fundit, sa të mund
të sponsorizonte grupe studiuesish
apo studiues të veçantë, specialistë,
që të punojnë me "gurët
e themelit" të popullit tonë, siç
bëjnë pa kursim qeveritë e
vendeve të tjera. Për një punë të
tillë, sot për sot, studiuesit shqiptarë
po i përkrahin financiarisht
organizata të huaja joqeveritare,
të cilat të interesuara për të
ndihmuar vendet e tyre, duke
nxjerrë në të njëjtën kohë përfitime
nga politikat që përkrahin
projektet ndërkombëtare, kanë
shtrirë projektet e tyre edhe në
Shqipëri, duke u dhënë mundësi
disa studiuesve shqiptarë që të
progresojnë në fusha pothuajse
krejt të pambuluara nga shteti
shqiptar.
Deri sot, për Shqipërinë dhe
shqiptarët, kryesisht nga Arkivi
Sekret i Vatikanit, dokumente
burimore për historinë e Shqipërisë
kanë botuar studiuesit e
huaj.
Duhet thënë që nga Arkivi i
Vatikanit janë botuar tashmë seri
të dokumenteve për Shqipërinë
dhe për trojet shqiptare dhe këto
kryesisht nga studiues të huaj, si
p.sh., nga Farlati, Theiner, Miklosich,
Smièiklas, Valentini, Parrino,
... Sella, Vale, Neraliæ, etj., të
cilëve populli ynë dhe studiuesit
tanë, u janë shumë mirënjohës
për punën e tyre.
Megjithatë, duhet thënë gjithashtu,
që këto dokumente të
botuara janë vetëm maja e ajsbergut,
pasi këta studiues ose kanë
punuar shumë herët me këta dokumente
si p.sh., Farlati (dokumentet
e përmbledhura nga ai
duhen redaktuar me aparatus
criticus), ose nuk ishin drejtpërdrejt
të interesuar në trojet shqiptare
dhe dokumentet që kanë
botuar për Shqipërinë janë të
cunguara ose të përzgjedhura sipas
interesave që ata kishin dhe
kanë dhe jo për të bërë një studim
të mirëfilltë për Shqipërinë, siç
është p.sh., rasti i Theiner, Miklosich,
Smièiklas etj. Kështu p.sh.,
Theiner e jep dokumentin me signaturë
Inst. Miscellanea 2526, i
cili bën fjalë për konvertimin e
Balshajve nga ortodoksë në katolikë,
krejt të përgjysmuar, në
Monumenta Hungariae II, fq. 86
nr. 164, për të cilën vepër, studiuesit
tanë shqiptarë flasin me respekt
të veçantë, gjë që duke krahasuar
dokumentet origjinale me
ato të botuara, nuk mund të thuhet
pa rezervë.
I mirënjohuri studiues i mesjetës
së Shqipërisë, Milan Sufflay
dhe bashkëpunëtorët e tij
Thallóczy e Jirecek kanë botuar
gjithashtu dokumente nga arkivi
i Vatikanit (në formë përmbledhje
dhe jo të plota), por edhe këto
dokumente nuk janë gjithçka që
duhej kërkuar dhe gjetur në
mënyrë të planifikuar, sepse Sufflay
nuk ka qenë vetë në arkivat e
Vatikanit për hulumtime. Për shkak
të luftës midis Italisë dhe Austro-
Hungarisë, ai nuk mundi ta
shfrytëzonte vetë Arkivin Sekret
të Vatikanit, prandaj në Acta et
Diplomata res Albaniae Mediae
Aetatis Illustrantia, ka botuar kopje
të dokumenteve të përshkruar
e të përzgjedhur që i mori nga
Pastori, i njohur ndoshta për lexuesin
me historinë monumentale
të papëve. Këto kanë qenë dokumente
sporadike që Pastori i kishte
hasur gjatë kërkimeve të tij dhe
nuk ishin kërkuar dhe gjetur në
mënyrë të qëllimshme dhe të
planifikuar për të ndërtuar pa
boshllëqe historinë e popullit shqiptar.
Në një relacion që ruhet në
Arkivin Qendror të Shqipërisë, në
Tiranë, në fondin "Komisioni 25
vjet vetëqeverimi" në dosjen nr.
21, Sufflay shkruan që materiale
shumë të rëndësishme të Arkivit
Sekret të Vatikanit nuk janë
shfrytëzuar, pasi prof. Pastori nuk
kishte për qëllim të bënte studime
specialistike për historinë e
Shqipërisë, dhe për këtë shkak
shprehet domosdoshmëria për
t‘u kthyer në Romë dhe për të
vazhduar kërkimet në Vatikan",
gjë që Sufflay nuk arriti ta realizonte
kurrë për shkak të vrasjes
së tij nga ana e serbëve.
Dokumente të shumta të
pabotuara për historinë e shqiptarëve
dhe Shqipërisë ruhen
ende të pabotuara në Arkivin
Sekret të Vatikanit
Dokumentet që flasin
për historinë e Shqipërisë dhe që
ruhen në Arkivin Sekret të Vatikanit
janë të shumta, jo aq për
shkak të fqinjësisë së Shqipërisë
me Italinë, gjë që ka bërë që kontaktet
midis dy vendeve të jenë
mjaft të shpeshta dhe gjurmëlënëse,
por më tepër për shkak
të politikës universale të kishës
katolike për të prezantuar besimin
katolik në të gjithë botën.
Trojet shqiptare zinin vend të
rëndësishëm në mozaikun e interesave
të Kurisë së Selisë së
Shenjtë, ndaj Ballkanit.
Është e vërtetë që papati
parapëlqente të lidhej diplomatikisht
dhe politikisht me
mbretëri të konsoliduara apo që
jepnin shpresa për konsolidim,
dhe me kryeipeshkvi, ipeshkvi,
dhe dioqeza të mëdha dhe frytdhënëse,
dhe trojet shqiptare nuk
ishin nën hegjemoninë e një
mbreti deri në fillim të shekullit
të kaluar, pra, në këtë pikëpamje,
nuk kishin shumë shpresa për të
pasur lidhje me papatin. Sidoqoftë,
regjistrohen kontakte të
shpeshta të këtij të fundit me
kryeipeshkvitë, ipeshkëvitë dhe
dioqezat e shumta shqiptare që
ishin të forta ekonomikisht, pasi
në mesjetë ato nuk ishin aq të
varfra sa sot, dhe që ishin aq të
forta shpirtërisht saqë delegonin
misionarë në të gjithë bregdetin
dalmat për të marrë përsipër
poste të tilla të rëndësishme fetare
si atë të priftit, ipeshkvit dhe
kryeipeshkvit etj. Përveç kësaj,
trojet shqiptare ishin në udhëkalime
të rëndësishme gjeografike
për në thellësi të Ballkanit dhe për
në Konstandinopol, si dhe në kufirin
midis kishës katolike dhe
ortodokse, gjë që u jepte atyre
pushtet, i cili po të mos vihej në
duart e papatit do të vihej në duart
e armiqve të tij. Kështu, Selia
e Shenjtë, jo vetëm që nuk i kishte
lënë jashtë vëmendjes së saj
shqiptarët dhe trojet e tyre, por
përkundrazi i ka përkrahur dhe
shpesh nxitur e përdorur, për të
organizuar kryqëzata apo fushata
katolicizmi kundër "skizmatikëve"
të lindjes.
Arkivi i Vatikanit shquhet
kryesisht për pasurinë e tij të
dokumenteve origjinale nga
fusha të ndryshme. Më mirë të
regjistruara janë bulat papnore,
të cilat dallojnë nga dokumentet
e tjera papnore jo vetëm për nga
solemniteti i stilit të të shkruarit,
por edhe se në origjinal mbajnë
një vulë të plumbtë, nga e cila
kanë marrë edhe emrin bulla.
Registra Vaticana, një fond me
shumë rëndësi për historinë e
popullit tonë.
Serinë më të famshme dhe më
të vjetër të këtyre dokumenteve e
përbëjnë Registra Vaticana. Kjo
seri përbëhet nga vëllime që
numërohen nga 1 deri te 2020, të
cilët u dëmtuan mjaft rëndë, kur
arkivi u transportua nga Vatikani
në Paris (1810), me urdhër të Napoleon
Bonapartit, me këtë rast
humbi vëllimi me numër 740.
Megjithatë, meqë disa vëllime
përsëriten, numrat shkojnë deri
te 2042. Vëllimet 29B, 110A dhe
110B nuk janë vëllime me dokumente
të mirëfillta, pasi këto
vëllime përmbajnë riprodhime
fotografike. Regjistrimi sistematik
i dokumenteve papnore në Registri
Vaticani fillon me papën Inocent
III (1198-1216), megjithëse
ekziston edhe një vëllim me letra
të Papës Gjoni VIII nga vitet 872-
882, si dhe një regjistër i Gregorit
VII me kopje të letrave të Gregorit
VII nga viti 1073-1085. Seria, në
formën që ekziston sot, arrin të
përmbledhë dokumente deri në
periudhën e Papa Piu-t V (1566-
1572), ku janë shtuar spontanisht
edhe disa dokumente të Klementit
VIII për vitet 1592-1605.
Ky fond pra mbulon mirë një
periudhë prej disa shekujsh, dhe
është konsideruar si burimi më i
mirë për historinë e Evropës në
përgjithësi e Shqipërisë dhe popullit
shqiptar në veçanti, sidomos
për shek. XII deri XV, dhe jo vetëm
për historinë religjioze, por edhe
për atë sociale, politike,
ekonomike, kulturore. E themi pa
frikë fare, meqë jemi duke bërë
studime për këtë epokë, se ky
fond është edhe burimi më i mirë
për historinë e Shqipërisë së kësaj
kohe, pasi në të gjenden shumë
bula origjinale, të papëve të ndryshëm
drejtuar p.sh. Muzakajve
(Reg. Vat. 109, f. 140, ep. 571),
Matarangëve dhe Blenishtëve, të
cilët Papa Gjoni XXII i quan "baronë"
(Reg. Vat. 109, f. 140, ep.
572), Marinit, kryeipeshkvit të Tivarit
(Reg. Vat. 52), drejtuar
kryepeshkopëve të vendeve fqinje
për të ndihmuar Andrean,
peshkopin e Krujës që është
dëbuar nga mbreti serb, Urosh
(Reg. Vat. 67, f. 26), drejtuar Zaharisë,
peshkopit të Shasit (Reg.
Vat. 6 , Bartholemeut, peshkopit
të Kunavisë (Reg. Vat. 70) etj.
Bulat e papëve janë shumë
domethënëse ngase përmes tyre
mund të fitohet një njohje e
mrekullueshme e problemeve sociale,
ekonomike, kulturore dhe
fetare
Nga këto bula mund të kuptojmë
shumë mirë probleme sociale,
ekonomike, kulturore, fetare
etj., të zonave të ndryshme të
Shqipërisë së asaj kohe, dhe po të
gjenden të gjitha dhe të përmblidhen
në një botim të vetëm
mund të formojnë një mozaik
shumë domethënës për historinë
e popullit shqiptar në mesjetë,
histori që vërtet ka shumë për të
na bërë të ndihemi mirë që jemi
pasardhës të këtij populli.
Duhet pasur parasysh që papati
në atë kohë ishte pushteti më
i lartë që njihej në mbarë Evropën
dhe në shekullin e katërmbëdhjetë,
madje edhe në Lindjen e
Afërt e të Largët, në Japoni e në
Afrikë, dhe fakti që ky pushtet
universal njihte dhe interesohej
kaq mirë për çdo gjë që ndodhte
në trevat shqiptare të asaj kohe,
flet për vlera të popullit tonë.
Brenda për brenda fondit, Registri
Vaticani që shkurt njihet
edhe si Reg. Vat., përveç bulave ka
edhe vëllime me dokumente të
tjera që klasifikohen në seri më të
vogla me emra nga më të ndryshmit
si p.sh., Epistolae, Commune,
De Curia, Secrete, Diversorum,
Littere Diverse, Officiorum,
Officialium, Expectative
etj., të cilat, në fakt, nuk përmbajnë
strikt, dokumente për të
cilat flasin titujt, por shpesh kanë
edhe përzierje. Me këto që theksuam
më lart, kemi prezantuar
një ndër problemet kryesore për
orientimin dhe për gjetjen e dokumenteve
të dëshiruara në
Arkivin Sekret të Vatikanit për
Shqipërinë dhe shqiptarët. Kështu
p.sh., ndodh që të vëllimin e
një pape ta gjejmë të përzier me
vëllimet e një pape tjetër, siç është
rasti i Giulio II dhe Giullio III,
apo të Papës Pio IV me Papën Pio
V, dhe madje edhe brenda përbrenda
një vëllimi qëllon që dokumentet
të mos jenë të gjitha sipas
një rendi të caktuar, por të
ketë edhe konfuzion, që nuk dihet
nëse është bërë gabimisht
apo qëllimisht.
Registri Vaticani është formuar
nga regjistrimi i të gjitha
letrave papnore, regjistrim ky që
bëhej në Kancelarinë Apostolike,
në Dhomën Apostolike dhe në
Sekretarinë Papnore. Kancelaria
është dikasteri i parë që shquhet
për antikitetin dhe për kuantitetin
e bulave papnore. Nga ky
dikaster, por edhe nga Dhoma
Apostolike kanë dalë edhe Registra
Avenionensia (349 vëllime +
4 apendikse) që janë shumë të
rëndësishme për periudhën e
papëve dhe të antipapëve avinionezë,
periudhë kjo që korrespondon
me shek. XIV dhe
fillimin e shek. XV. Kjo periudhë
karakterizohet nga dy fakte me
rëndësi shumë të madhe për historinë
e dokumenteve të arkivuara:
fillimi i një serie të rregullt
të regjistrave të letrave
sekrete dhe prezenca në Registri
Vaticani e një serie të re regjistrash,
atë që quhet Registri Avignonesi,
seri kjo që u transportua
nga Avinioni në Arkivin e Vatikanit
në vitin 1783. Karakteristikë
për periudhën e Avinionit
është fakti që letrat papnore janë
regjistruar sipas një tradite të dyfishtë:
sipas traditës origjinale
(cartacea) janë regjistruar në
Registri Avignonesi, dhe në kopje
(membranacea) janë regjistruar
në Registri Vaticani, meqë papët
nuk e kishin rezidencën në Vatikan.
Ky regjistrim i dyfishtë u bë
me qëllimin e një kontrolli më të
mirë dhe integrimi reciprok të
dokumenteve. Meqë regjistrimi i
dokumenteve në Vatikan bëhej
më vonë, pasi ishte bërë në Avinion,
qëllon që seria Registri Avenionensi
përmban dokumente
që mungojnë në Registri Vaticani.
Për këtë shkak është e domosdoshme
që për studime specialistike
të studiohen të dy
seritë, megjithëse Registra Avenionensia
është shumë më e
vështirë për t‘u lexuar se Registra
Vaticana. Të dy seritë e regjistrarve
janë autoritativë dhe asnjë
nuk e vë në dyshim një dokument
që është në Registri Avignonesi,
por nuk është në Registri
Vaticani. Ajo që duhet të ketë
parasysh një studiues ndërsa
shfrytëzon këto dy seri regjistrash,
është konkordanca e
veçantë e të dy regjistrave. Kështu
p.sh., konkordanca paraqitet
në formën që vijon: Papës Gjoni
XXII në Registri Avignonesi (Reg.
Avin.) i përkasin vëllimet 2-47,
kurse në Registri Vaticani (Reg.
Vat.) vëllimet 63-108. Papës
Benedikt XII në Reg. Avin. vëllimet
48-55, kurse në Reg. Vat.
vëllimet 119-129. Papës Klement
VI në Reg. Avin. vëllimet 56-120
me disa fasikula në vazhdim,
kurse në Reg. Vat. i përkasin vëllimet
147-213. Papës Inocenti VI
në Reg. Avin. i përkasin vëllimet
121-149, kurse në Reg. Vat. vëllimet
219-234. Papës Urbani V në
Reg. Avin. i përkasin vëllimet
150-172, kurse në Reg. Vat. vëllimet
252-261. Kështu p.sh., në
lidhje me historinë e Ndreut, ipeshkvit
të Krujës që u përzu nga
Uroshi, Mbreti i Serbisë, në Reg.
Vat. gjendet në vëllimin 52
ndërkohë që në Reg. Aven. gjendet
në vëllimin 8. Po kështu ka
edhe raste kur një fjalë nuk është
e qartë, dhe duhet parë si është
e shkruar në të dy burimet, e
mjaft probleme të tjera që e
bëjnë të domosdoshëm një studim
të themeltë të të dy serive të
regjistrave.
Fonde të tjera me interes për
shqiptarët nga Arkivi Sekret i Vatikanit.
Registra Lateranensia (2467
vëllime nga viti 1389 deri në vitin
1897) e kanë marrë këtë emër
ngaqë kur u kthyen nga Parisi në
vitin 1817 u ruajtën për një kohë
në Pallatin Lateran deri në vitin
1892, kur u dorëzuan për
mbikëqyrje në Arkivin e Vatikanit.
Disa nga dokumentet që kanë
të bëjnë me trojet shqiptare në
këtë seri janë Reg. Lat. 538, 539,
552, 554, 559, 560, 565, [këto
vëllime të cekura kanë të bëjnë
vetëm me shek. XIV!] etj. Kjo është
seria që ndoshta mbulon me
mirë se të gjithë të tjerat periudhën
e lavdishme të Skënderbeut
dhe në të mund të gjenden
përmbajtjet e korrespondencës
papnore me Skënderbeun.
Megjithatë, bulat origjinale në
pergamene të formatit të madh,
shpesh të zbukuruar me flori
gjenden në Instrumentia Miscellanea.
Instrumenta Miscellanea
zënë vendin kryesor në fondet
diplomatike. Këtu dr. Musa Ahmeti
ka gjetur shumë letra origjinale
drejtuar Skënderbeut. Ndërsa
ne kemi gjetur gjithashtu, edhe
disa dokumente nga shek. XIV
dhe mendojmë se ka shumë të
tjera që mund të gjenden lehtë
aty. Në Archivium Arcis, (njihet
ndryshe edhe si arkivi i kështjellës
së Shën Engjëllit) janë ruajtur të
gjitha regjistrat e privilegjeve të
dhëna nga papati, kurse Archivio
della Cancellaria della Nunziatura
Veneta përmbledh dokumente
nga 31 manastire të Venedikut,
por që janë shumë të pasur sidomos
për sa i përket periudhës
venedikase në Shqipëri.
Për sa i përket historisë
ekonomike të vendit tonë, fonde
me vlera të papërsëritshme janë
Obligationes et Solutiones (nga
1295-1555, gjithsej, 91 vëllime),
fond ky që përbëhet nga fatura e
relacione kryesisht me përmbajtje
financiare, raporte, kërkesa
etj., nga ku mund të nxirren të
dhëna për pagesat që bënin ipeshkvët,
abatët etj., te papati.
Detyrimet ishin dy llojesh: servitia
communa, të cilat quheshin
kështu, sepse taksat që paguheshin
nga ipeshkvët dhe abatët
konsideroheshin për "interesin e
përgjithshëm" të Kolegjit të Kardinalëve,
dhe të Dhomës Apostolike.
Secila prej tyre kishte të
drejtën të kishte gjysmën e këtyre
taksave të mbledhura.
Ndërsa Servitia minuta ishin
pagesat që bënin të emëruarit tek
anëtarët e familjes së Papës, dhe
zyrtarëve të Kurisë. Ipeshkvi i
emëruar ishte i detyruar që të
paguante këto taksa, për të cilën
duhet të jepte llogari deri më një.
Kështu edhe nëse ai largohej nga
një ipeshkvi dhe shkonte në një
tjetër, vazhdonte të paguante
borxhin e vjetër nëse nuk e kishte
shlyer. Nëse ipeshkvia e tij ishte
e varfër, atëherë pagesa e borxhit
zgjat për një kohë shumë të
gjatë, por nëse ipeshkvia është e
pasur pagesa bëhet brenda kohës
së caktuar.
Vëllimet e fondit Introitus et
Exitus (nga 1279-1524, ka 565
vëllime me dokumente të renditura
kronologjikisht) përmbajnë
dokumente për shpenzimet dhe
të ardhurat e Selisë Apostolike.
Fondi Collectoriae Camerae
(nga fundi i shek. XIII deri në
fillim të shek. XV ka 504 vëllime)
përmban fatura që kanë regjistruar
paratë e dorëzuara kolektorëve
të papatit nga secili vend. Këto
fonde janë burime informacioni
shumë të rëndësishme për të
vlerësuar gjendjen ekonomike të
dioqezave të ndryshme shqiptare.
Kur Arkivi Sekret u ngrit
në vitin 1611, të 80 dollapët e
ndërtuar në mënyrë të veçantë
vetëm për të mbajtur dokumentet
pontifikale, u mbushën me dokumente
të papëve Pal V, Urban
VIII, dhe Aleksandër VII. Një e treta
e gjithë dollapëve ishte e
mbushur me pergamente. Dollapët
shquhen për përmbajtje të
shumëllojshme dhe për një studiues
nuk mbetet gjë tjetër veçse
t‘i përvishet punës aty, sepse asnjëherë
nuk do të zhgënjehet nga
rezultatet e saj.
Kështu p.sh., dollapët 1-28
përmbajnë kryesisht Registra Vaticana
nga viti 872 deri në vitin
1614; dollapët 29-30 përmbajnë
Diversia Cameralia. Dollapi 31
përmban kopje të regjistrave kancelarikë;
dollapi 32 letra të papëve
nga shek. XIII deri në shek. XVI;
dollapi 35 përmban koleksion
privilegjesh etj.
Që prej fillimit të tij, ai ka qenë
në zhvillim të vazhdueshëm drejt
një arkivi qendror të të gjithë dokumentacionit
të shtetit të Vatikanit.
Më 1893 erdhi Arkivi
Borgez, më 1907 Arkivi Konsistorial
dhe më 1908 erdhi fondi
shumë i madh i Sekretariatit të
Breveve etj. Në vitin 1892 erdhën
nga pallati Lateran fonde të
mëdha arkivore të Datari-së me
dy seritë e mëdha të rëndësishme
të regjistrave të suplikateve (Registra
Supplicationum) dhe të
regjistrave lateranezë (Registra
Lateranensia), si dhe me seritë e
Brevia Lateranensia (erdhi në
vitin 1906), Minutae Brevium in
forma gratiosa, Processus Datariae,
Secretariatus Camerae, Expeditiones,
Officiorum vacabilium,
Abreviatores de Curia, Archivio
dello Scrittore Segreto, Per Obitum,
dhe Datary Miscellanea. Në
këto seri gjenden suplikata, benefice,
pensione, lëmosha, poste
që janë për t‘u shitur, procese informative
për emërime ipeshkvësh,
dhurata etj.
Fondi Registra Supplicationum
(Reg. Suppl.) përmbledh 7356
vëllime dhe përmban letra lutjeje,
kërkesash apo falënderimi, dedikimi
që dërgonin klerikët e
vendeve të ndryshme, ndër ta
edhe shqiptarët, dhe është ndoshta
fondi më me interes në këtë seri.

link:

gazeta-shqip.com/artikull.php?id=9799

[King_Arthur]

bukur shume interesante

[GL_Branch]

Mesjeta shqiptare, sipas dorëshkrimeve e dokumenteve që ruhen në bibliotekat e arkivat kroate

Shqipëria dhe shqiptarët kanë qenë dhe mbeten një temë interesante si për intelektualët e dikurshëm, ashtu edhe për studiuesit e sotëm. Studiues të shumtë nga vende të ndryshme janë marrë dhe merren me studimet për origjinën, kulturën, traditën, gjuhën, fenë dhe gjithçka tjetër që ka të bëjë me shqiptarët dhe trojet e tyre etnike.
Debatet e shumta të mirëfillta me bazë shkencore, botimet e korpuseve të dokumeteve, analizat studimore dhe librat e shumtë, të botuar që nga zbulimi i shtypshkronjës së Gutenbergut e deri sot, janë një nga dëshmitë më të forta për interesin e veçantë që kishin të huajt për popullin shqiptar, fatin dhe rolin e tij gjatë furtunës shekullore mesjetare, por edhe gjate zhvillimeve të vrullshme të rilindjes dhe iluminizmit evropian dhe atij shqiptar.

Krahas botimeve të shumta dhe voluminoze, janë për t‘u pasur në konsideratë edhe dorëshkrimet e vjetra të pabotuara akoma, që herë me autorë ose edhe pa autorë, kanë për temë bosht popullin shqiptar dhe trojet etnike të tij. Zbulimet e këtyre dorëshkrimeve, janë një thesar i vërtetë, sepse jo vetëm pasurojnë shumë herë zbrazësinë në informacione që është krijuar në epoka të caktuara kohore, duke na ndihmuar që të plotësojmë e saktësojmë njohuritë që kemi deri tani për ngjarje, personalitete dhe data të rëndësishme historike, por edhe na tregojnë për imazhin që kishin shqiptarët në sytë e bashkëkohësve, apo jehonën që kishin veprat e tyre tek brezat e mëvonshëm. Studimet sistematike nëpër arkiva e biblioteka të ndryshme, anekënd Evropës, pasurojnë fondet e albanologjisë dhe historisë kombëtare shqiptare në përgjithësi. Çdo dokument, dorëshkrim apo libër i rrallë, i zbuluar rishtas, i panjohur deri tani për studiuesin dhe lexuesin e gjerë, ka një rëndësi të veçantë. Thesare të tilla, kanë vlerë të dyfishtë: e para sepse me anë të tyre plotësohet ose argumentohet e kaluara jonë kulturore dhe së dyti, njihemi me krijime të reja, të zhanreve e gjinive të ndryshme, gjë që na mundëson të kuptojmë rezonancën që kanë gjetur periudha të caktuara historike apo personalitete të caktuara historike në fushat e ndryshme të krijimtarisë.

Është theksuar tashmë disa herë, se qytetet bregdetare dalmate, ruajnë në arkivat e bibliotekat e tyre të shumta, qofshin ato publike, shtetërore, kishtare apo private një lëndë jashtëzakonisht të pasur dhe të vlefshme për shqiptarët dhe Shqipërinë. Është më se e vërtetë se një pjesë e kësaj lënde është vjelur, fillimisht nga studiues të huaj, e më vonë edhe nga disa studiues shqiptarë. Është e domosdoshme që në mënyrë sistematike, me një përgatitje serioze të bëhen hulumtime dhe kërkime, në gjithë qytetet bregdetare të Adriatikut, sepse ekzistojnë të dhëna të shumta dhe të sakta për burime shumë të vlefshme, të cilat presin studiuesit dhe hulumtuesit seriozë e të përgatitur profesionalisht, si në aspektin gjuhësor, paleografik, diplomatik dhe epigrafik, kur bëhet fjalë për dorëshkrime, dokumente dhe burime të tjera.

Dorëshkrimi nga Shibeniku
Në Shibenik, në famullinë e Shën Lovrit, ruhet një dorëshkrim i at Mate Zoriçiqit, me titull: Ogledalo prisvitloga i ponosnoga vojevagna vlastelina Jure Castriochianina, recenoga Scanderbeg, në signaturën: R.K - 17/I. II. Dorëshkrimi ka 92 faqe, format të madh, me dimensione 26.3 x 49.5 cm dhe ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë përbëhet nga nëntë kapituj; ndërsa pjesë e dytë ka 13 kapituj, gjithsej, 22 kapituj. Çdo kapitulli i paraprin një nëntitull i shkurtër, i cili në mënyrë përmbledhëse, tregon se për çfarë bëhet fjalë, në tekstin në vazhdim! I tërë teksti është i mbushur me data dhe vite të sakta, gjë që e rrit vlerën dhe rëndësinë e tekstit, pastaj me një korrektësi të jashtëzakonshme, janë shënuar emrat e bashkëluftëtarëve të Skënderbeut dhe të kundërshtarëve të tij. Në disa raste, vërehet një njëanshmëri e lehtë në favor të Venedikut, që autori me mjeshtëri të veçantë e arsyeton duke treguar madhështinë, forcën dhe diplomacinë e përkryer që kishte Republika e Shën Markut në atë kohë. Dorëshkrimi është shumë i dëmtuar, sidomos në faqet e para dhe ato të fundit. Edhe në brendi, në disa vende vështirë lexohet. Lagështira, e në disa vende edhe ngjyra, e kanë gërryer letrën, e cila është e cilësisë së dobët. Teksti lexohet lehtë; është i shkruar në gjuhën kroate, në dialektin e ikavicës. Është i përfunduar më 29 shkurt të vitit 1752. Këtë të dhënë na e ofron vetë autori, në faqen e fundit, /f. 92/. Kjo datë na bën të pohojmë, se ky është njëri ndër krijimet më të vjetra, deri sot të njohura, të një autori kroat, në gjuhën kroate, për Gjergj Kastriotin Skënderbeun. Ky dorëshkrim është edhe më i vjetër se libri i Andrija Kaçiq-Mioshiqit për Skënderbeun.

Dorëshkrimet nga Arkivi i Akademisë së Shkencave dhe
Arteve Kroate në Zagreb
Në Arkivin e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kroacisë, /HAZU-t/, në Zagreb, ruhen disa dorëshkrime të shpërndara nëpër fonde të ndryshme personale të krijuesve të shquar kroatë. Këto dorëshkrime, për nga volumi, janë më të shumtat. Është i njohur vetëm dorëshkrimi I. K. Sakcinskit, ndërsa të tjerat deri me sot kanë qenë të panjohura fare! Në fondin e dorëshkrimeve të Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit, njërit prej historianëve, arkivistëve dhe bilbiografëve më të njohur kroatë, dhe njërit prej ideologëve të Rilindjes kroate, ruhet një dorëshkrim i një drame, që i kushtohet heroit kombëtar shqiptar të shekullit të XV-të, Gjergj Kastriotit-Skënderbeut. Dorëshkrimi ndodhet në signaturën: XV. 23/ C. II. - 7. Daton nga viti 1840. Këtë të dhënë e gjejmë në faqen e fundit, të shkruar nga vetë dora e Ivan Kukuljeviq-Sakcinskit. I. Kukuljeviq-Sakcinski është njëri nga studiuesit e shumtë kroatë, i cili u mor me hulumtimin e historisë, kulturës dhe traditës shqiptare. Përveç dorëshkrimit të dramës për Skënderbeun, ai herë pas herë është marrë, edhe me çështjen shqiptare deri në gjysmën e dytë të shek. XIX-të, përmes shkrimeve me karakter letrar, historiko-informativ, studimor, dhe botimeve të shumta në shtypin periodik të kohës, si dhe mbledhjes së dorëshkrimeve dhe librave të ndryshme, të botuar gjatë shekujve. Dorëshkrimi i dramës në gjendjen e tanishme është i shkruar në 58 fletë të formatit të madh, me dimensione: 27,5 x 51.8cm. Tetë faqet e para kanë një format më të vogël, 22,5 x 35cm, në të cilat jepen shënimet paraprake për jetën dhe veprën e Skënderbeut sipas burimeve dhe autoreve të cilët ka konsultuar Sakcinski. Në vazhdim kemi 48 fletë të shkruara dhe 2 fletë të zbrazëta. Të gjitha këto fletë janë të palosura në dyshe dhe autori ka shkruar vetëm në njërën anë, në faqen "recto". Dorëshkrimi, përgjithësisht, është i ruajtur mirë. Disa fletë, ato të aktit të tretë dhe dy të fundit janë të përlyera me baltë. Si duket kjo është pasojë e transportit të dorëshkrimeve dhe tekstit në to lexohet me vështirësi.

Sipas të gjitha gjasave, autorit i është kthyer disa herë ky dorëshkrim, ndoshta për përpunim dhe plotësim, sepse anash, me ngjyrë dalluese, ka shënime dhe përmirësime të mëvonshme, qofshin ato të natyrës ortografike-drejtshkrimore, qofshin plotësime teksti me fraza të reja, apo edhe ndryshime komplete paragrafësh. Njëri ndër problemet më të ndjeshme dhe të rëndësishme është çështja e burimeve historike, në të cilat është mbështetur Sakcinski, burime këto që duhet të sqarohen. Në shënimet paraprake autori shënon tre autorë: Georg Marnaviqin, Andrija Kaçiq-Mioçiqin dhe J. B. Hamerin, por, është evidente se Sakcinski ka shfrytëzuar edhe burime e autorë të tjerë të cilët nuk i përmend, por nga leximi i vëmendshëm, mund të vërejmë se cilat janë ato vepra e burime. Është interesant fakti se Ivan Kukuljeviq-Sakcinski nuk i shënon titujt e veprave të tyre në dorëshkrimin e tij të dramës për Skënderbeun, por vetëm numrin e faqeve që ka konsultuar. Dorëshkrimi përmban disa momente të rëndësishme. Shkruhet nga penda e njohur e një historiani të shquar, i cili zbërthen anën faktografike në një tregim tërheqës dhe mjaft të lehtë për lexim. Gjuha e përdorur është e thjeshtë, e qartë dhe shumë melodike. Por më e rëndësishmja është se autori ka ruajtur paanshmërinë duke qenë i kujdesshëm që personazhet kryesore të na i paraqesë në dritë pozitive, por asnjëherë më shumë se sa e meritojnë.

[GL_Branch]

Dorëshkrime të tjera me vlera të larta artistike dhe

shkencore nga arkivi i HAZU-t

Përveç dorëshkrimit të dramës së I. K. Sakcinskit, në Arkivin e HAZU-t ruhet edhe një dorëshkrim i historianit me famë ndërkombëtare Ferdo Shishiqit. Mendojmë se deri tani ky është dorëshkrimi më i kompletuar për heroin kombëtar shqiptar, Gjergj Kastriotin Skënderbeun, i shkruar nga një autori kroat. Dorëshkrimi përbëhet nga dy pjesë, përkatësisht katër tërësi. Historiani i njohur kroat, për monografinë e tij në dorëshkrim, ka shfrytëzuar burime të shumta të botuara, por edhe të pa botuara si dhe ka konsultuar një literaturë jashtëzakonisht të gjerë. Nuk është shumë e qartë se si ka mbetur pa botuar një dorëshkrim i tillë, me vlera të jashtëzakonshme shkencore. Pjesa e parë, ka gjithsej 63 faqe. Autori në këtë pjesë analizon situatën politike, ekonomike, shoqërore dhe kulturore të Ballkanit në përgjithësi, e të Shqipërisë në veçanti, sidomos, periudhën para turke. Pjesa e dytë ka 24 faqe, dimensionet janë të njëjta me pjesën e parë. F. Shishiqi në këtë pjesë të monografisë së tij, shqyrton në mënyrë kritike rininë e Skënderbeut, qëndrimin e tij pranë Oborrit mbretëror në Stamboll, lidhjet e tij të ngushta me vendlindjen dhe betejën e Nishit! Ndoshta është ndër biografët e parë të Skënderbeut, që hedh idenë se Gj. K. Skënderbeu nuk qëndroi kohë të gjatë pranë Sulltanit dhe se kishte lidhje shumë të ngushta me Shqipërinë, përkatësisht, ishte Sanxhakbe i Dibrës! Pjesa e tretë e dorëshkrimit, përbëhet nga 137 faqe. Në këtë pjesë, autori shqyrton gjithë jetën e Skënderbeut, deri në vdekje. Në 8 faqet e fundit, i bën një përshkrim të veçantë Shqipërisë pas-Skënderbegiane, veçanërisht luftërave të përgjakshme të Krujës dhe Shkodrës. Pjesa e katërt, përbëhet nga 21 faqe. Këtu F. Shishiq, ka shënuar me saktësi, gjithë literaturën e shfrytëzuar, dokumentet dhe burimet. Si shtojcë /aneks/ sjellë edhe 17 dokumente të panjohura deri tani nga periudha Skënderbegiane. Dokumentet janë të përkthyer në gjuhën kroate, por çdonjëri, poshtë, në të majtë, e ka të shënuar vendndodhjen e saktë, të origjinalit. Në Arkivin e HAZU-t, ruhen edhe disa dorëshkrime të tjera, përkatësisht një dorëshkrim për Skënderbeun nga Franjo Raçki, prej 27 faqesh, një tjetër nga T. Smiçiklasi, prej 52 faqesh, etj. Botimi i këtyre dorëshkrimeve, qoftë si monografi të veçanta ose si tërësi, do të begatonte me burime të dorës së parë, mjaft serioze, periudhën e Skënderbeut.


Arkivi Shtetëror Kroat, me fonde dhe dorëshkrime të shumta

për historinë e Skënderbeut dhe të Shqipërisë

Thesare të çmuara, për kulturën dhe historinë shqiptare, ruhen edhe në fondin e dorëshkrimeve, në Arkivin Historik Shtetëror Kroat, në Zagreb. Dorëshkrimet janë të fushave të ndryshme. Për disa nga këto dorëshkrime me saktësi përcaktohet viti i shkrimit të tyre dhe autori, por, për fat të keq, për pjesën dërrmuese nuk mund ta themi një gjë të tillë. E veçanta e këtyre dorëshkrimeve është, se të gjitha janë në gjendje të shkëlqyer duke i shpëtuar "dhëmbit" të kohës. Deri sot, askush nga studiuesit, qoftë kroatë, shqiptarë apo të huaj, nuk kanë bërë një studim apo botim të veçantë për këto dorëshkrime. Këtu ruhen tekste të një volumi jashtëzakonisht të gjërë, p.sh. histori të gjata, por edhe nga ato më të shkurtra që janë përmbledhëse; ka përmbledhje këngësh popullore, aty nga fundi i shekullit të XVIII-të, pastaj përkthime të pjesshme të kronikave dhe dorëshkrimeve që tashmë janë të zhdukura; fragmente librash të rrallë, etj. I tillë është dorëshkrimi që mban titullin: "Pisma od Szlavnog Naroda Szlavinzkoga na diku Ungarzke i Arvanezke Gospode iz Kronika od Mudrih vam zibrane kak szlide". Ky dorëshkrim nuk e ka të shënuar vitin dhe autorin. Por nga titulli dhe përmbajtja, kuptojmë se është fjala, për një përshkrim të një dorëshkrimi shumë më të vjetër, që i kushtohej Gjergj Kastriotit - Skënderbeut. Gjurmët e kronikës për të cilën bëhet fjalë, nuk gjenden askund! Ky dorëshkrim, konsiderohet kopje e bërë nga shekulli i XVII-të. Përveç këtyre dorëshkrimeve, në fondin e dorëshkrimeve të Milan Shufflay-t, në një kuti të veçantë, ruhet përshkrime të dokumenteve origjinale për Skënderbeun, nga disa arkiva e biblioteka të Evropës. Gjithsej janë 289 dokumente, respektivisht 453 faqe. Asnjëri nga këto dokumente deri me sot nuk është i botuar! Dokumentet janë në gjuhën latine dhe spanjolle. Kësaj kutie i mungojnë dokumentet, që M. Shufflay ia kishte huazuar Jovan Radoniqit, e ky i fundit i kishte botuar në monografinë e tij kushtuar Skënderbeut me titull: "Ä�uraÄ‘ Kastriot Skenderbeg i Arbania u XV veku".


Shumë dorëshkrime të pabotuara ruhen edhe në Bibliotekën

Kombëtare Universitare të Zagrebit

Është fondi i librit të rrallë i Bibliotekës Kombëtare Universitare në Zagreb, që ruan më shumë se dhjetë dorëshkrime mbi jetën dhe veprën e Skënderbeut. Përveç shkrimeve të tjera, në këtë fond ruhen edhe disa krijime letrare si drama, tragjedi, poema, poezi, etj. Të gjitha këto dorëshkrime janë të inventarizuara dhe pa vështirësi mund të shfrytëzohen nga studiuesit. Kryesisht janë të shkruara në gjuhën latine dhe kroate, por ka edhe në gjuhën hungareze, gjermane dhe italiane. Dorëshkrim me vlerë të veçantë është ai i Gjuro Feriqit, me titull: "Georgi Scanderbegi duella cum Alia Scythico ac Persis..." i cili ruhet në signaturën: R. 3424 [Signatura e mëparshme: SM. 32. A. 17]. Është i shkruar në gjuhën latine, por nga vetë autori, pra në autograf, është i përkthyer edhe në gjuhën kroate. Ky dorëshkrim është një poemë e gjatë prej 1740 vargjesh. Autori ka shfrytëzuar si burim Historinë e Barletit dhe atë A. K. Mioshiqit. Signatura R. 3617, ruan një variant të panjohur deri tashi të "Razgovora ugodnoga naroda slovinskoga", me autori Andria Kaçiq - Mioshiqin. Si duket, ky dorëshkrim, ka qenë themel për të shkruar veprën e tij të njohur Kaçiq-Mioshiqi, e cila është përkthyer edhe në gjuhën shqipe, por në një variant që rrënjësisht ndryshon nga ky dorëshkrim, i cili ka një vlerë të madhe, sepse në vetvete ruan ide, debate dhe një formulim të posaçëm për figurën psikologjike të Skënderbeut, që në tekstin e botuar nuk e gjejmë. Në vazhdim, në signaturën: R. 4046, ruhet dorëshkrimi në autograf i dramaturgut të njohur kroat me origjinë gjermane, Matija Juro Shporerit, me titull: "Juro Kastriotić. Xaloigra u 5 uskazah". Shporeri tekstin e ka përfunduar në vitin 1839. Teksti ka 13 faqe, format i madh i shkruar me shkrim të imët dhe shumë të ngjeshur. Është e njohur se Shporeri ka shkruar më vonë një tragjedi për Skënderbeun dhe një tjetër për mbretëreshën Teutë. Ky dorëshkrim, mesa duket është pararendës për të dy tragjeditë e mëvonshme. Është i shkruar në gjuhën kroate dhe lexohet lehtë. Dorëshkrime, por edhe dokumente të ndryshme, për Skënderbeun, ruhen edhe në Arkivin e Zarës, Senjit, Sinjit, Splitit, Pazinit, Krizhevcit, Trogirit, Karlovicit, etj. Një lëndë e çmuar ruhet edhe në disa arkiva kishtare, sidomos në ato françeskane, domenikane, jezuite, etj. Studimet sistematike që bëhen në këtë drejtim, shpresojmë se do të japin rezultate të pritura, të cilat do të hedhin dritë të re për figurën madhore të Skënderbeut, marrëdhëniet e tij me kroatët, e veçanërisht me Raguzën /Dubrovnikun/.


Dorëshkrime nga Biblioteka Shkencore e Dubrovnikut

Biblioteka Shkencore e Dubrovnikut, krahas Arkivit Shtetëror Historik Kroat të Dubrovnikut, Bibliotekës dhe Arkivit të Vëllezërve të Vegjël [Male Braće], Bibliotekës dhe Arkivit të Domenikanëve, Jezuitëve... etj, ruan shumë dorëshkrime me vlera të veçanta për Shqipërinë dhe shqiptarët, të cilat deri me sot nuk janë botuar. Në fonde të ndryshme, nga autorë të njohur, por edhe anonimë, janë ruajtur një numër i konsideruar dorëshkrimesh nga shekuj të ndryshëm, vlera e të cilave është tepër e çmuar. I një rëndësie të veçantë për fushën e albanologjisë, është dorëshkrimi i Françesko Maria Apendinit, nga gjysma e parë e shekullit të XIX-të, që mban titullin: "Shënime mbi shqiptarët, gjuhën e tyre si dhe një gramatikë për gjuhën shqipe me një fjalorth të vogël, krahasuar me gjuhën italiane". Ky dorëshkrim ka 4 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 608/1-11; int. 8; pjesërisht është në gjuhën italiane dhe shqipe. Ky dorëshkrim është një sprovë për një gramatikë dhe një fjalor në gjuhën shqipe. Është tepër interesant momenti që e shtyn studiuesin dhe historianin F. M. Apendini për të vepruar në këtë drejtim. Dorëshkrimi është autograf, në gjendje të mirë dhe lexohet pa vështirësi. Ka format in folio. Një dorëshkrim tjetër është ai i një autori anonim, po nga gjysma e parë e shekullit të XIX-të, që mban titullin: "Studim nga burime të ndryshme për qytetin Sebast në Shqipëri, që llogaritet si vendlindje e shën Vllahut, Shenjtit mbrojtës të Dubrovnikut". Dorëshkrimi ka 14 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 613/1-13, int. 11; i tëri është në gjuhën italiane. Një ide e tillë është tepër interesante ngase, për herë të parë kemi një të dhënë të tillë, ku shenjti mbrojtës i Dubrovnikut, na paraqitet me origjinë shqiptare. Të dhënat biografike dhe studimet e shumta për shën Vllahun, lejojnë një hipotezë të tillë, e cila mbetet për t‘u verifikuar dhe dokumentuar nga burime të ndryshme, qofshin ato kronika, anale, dokumente apo dorëshkrime të tjera të cilat ruhen në arkiva dhe biblioteka të shumta të Dubrovnikut. Dorëshkrimi ka format in folio. Dorëshkrimi në vazhdim është ai i konsullit gjeneral francez në Shkodër: Marco Bruere, është autograf dhe daton para vitit 1814. Dorëshkrimi ka gjithsejt 16 fletë dhe ruhet në signaturën: Rkp. 821, i tëri është në gjuhën italiane. Ky dorëshkrim tregon interesin dhe vazhdimësinë e konsujve francezë në tokat shqiptare. Me një stil të hollë, me një simbolizëm të fortë dhe gjuhë të matur, autori paraqet popullin shqiptar si shumë të virtytshëm, me tradita dhe kulturë të lashtë, por shumë luftarak për të drejtat dhe liritë e tij. Mesa duket, autori është tepër i ndikuar nga ngjarjet e vrullshme dhe të bujshme në qytetin dhe rrethinën e Shkodrës, kështu që lehtësisht mund të kapet një simpati e veçantë për popullin shqiptar dhe qytetin e Shkodrës.

link:
http://infoarkiv.com/art/43881/0/Mes...at-kroate.html

[GL_Branch]

Arkivat otomane mund të hedhin dritë mbi historinë e 30 shteteve, përfshirë edhe Kosovën dhe Shqipërinë. Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave Shtetërore si dhe Shoqata Turke e Historisë (TTK) do të bashkëpunojnë në klasifikimin e arkivit otoman.



Historianët kosovarë i gëzohen hapjes së këtyre arkivave. Sipas tyre njëpjesë e serbëve ende janë të verbuar nga nacionalizmi.

Arkivat otomane përmbajnë të dhëna dhe dokumente të cilat kanë informata të rëndësishme lidhur me historinë e 30 shteteve, të themeluara pas shpërbërjes së Perandorisë Otomane, përfshirë këtu edhe Shqipërinë, që është shteti i fundit që ka fituar pavarësinë nga kjo perandori. Nga hapja dhe hulumtimi në këto arkiva përfiton edhe Kosova, e cila deri në vitin 1912 ka qenë pjesë e perandorisë.

Dokumentet që ndodhen në këto arkiva, me kërkesë të tyre, do t'iu sigurohen të gjitha shteteve përkatëse. Përkthimi i tyre në gjuhën angleze, gjermane dhe frënge tashmë ka filluar.

Gazeta ditore turke "Todays Zaman" ka njoftuar në një shkrim se puna e klasifikimit të dokumenteve ishte në zhvillim tashmë shumë vite më parë dhe qëllimi i saj është që të finalizohej në nivel të lartë. "Në të kaluarën, të dhënat dhe dokumentet e rëndësishme ishin të fshehura, ndërsa tash do të lëshohet dritë jo vetëm mbi historinë e Turqisë, por gjithashtu edhe mbi historinë e 30 shteteve në Ballkan, Evropë, Afrikë dhe Lindje të Mesme", thuhet në një artikull të botuar dje në këtë gazetë.

Të dhënat në arkivat otomane mbulojnë periudhën e 400 deri 500 viteve të historisë së këtyre shteteve, ku përfshihen Maroku, Tunizi, Algjeria, Libia, Egjipti, Sudani, Jemeni, Arabia Saudite, Katari, Kuvajti, Jordania, Omani, Emiratet e Bashkuara Arabe, Iraku, Siria, Palestina, Izraeli, Libani, Bosnja dhe Hercegovina, Kroacia, Bullgaria, Kosova, Rumania, Moldavia, Maqedonia, Greqia, Shqipëria, Gjeorgjia, Armenia dhe Qipro.

Siç njofton gazeta "Todays Zaman", zyrtarët nga Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave kanë veçuar se numri i shteteve që mund ta përdorin arkivin otoman janë të pakta, duke shtuar që hulumtuesit individualë tashmë do të kenë qasje në arkiva.

Fillimisht zyrtaret e Drejtorisë së Përgjithshme të Arkivave të Turqisë kanë hetuar se arkivat otomane përmbajnë të dhëna dhe dokumente të rëndësishme që i përkisnin Armenisë, për të cilën Turqia ofroi hapjen e arkivave me rastin e hulumtimeve që kishin të bëjnë me të ashtuquajturin gjenocidin armen.

Gazeta turke gjithashtu njofton se ligji i arkivave kombëtare, i përpiluar pas konkludimeve të hulumtimeve dhe punës së klasifikimit në arkivin otoman, pritet që të miratohet pas hapjes së Parlamentit turk me 1 tetor. "Gjatë afatit paraprak parlamentar, ligji u negociua përmes Komisionit të Planit Parlamentar dhe Buxhetit, i cili e referoi atë për nën-komision. Ndërkaq qeveria po përgatitet që ta miratojë atë ligj menjëherë sa të mblidhet parlamenti. Ky ligj do të sigurojë që arkivat do të trajtohen në përputhje me metodat shkencore", bënë të ditur "Todays Zaman". Gazeta gjithashtu përmend se që nga koha kur arkivat e shtetit u ndaluan apo kufizuan, shumë dokumente të arkivit për më tepër, kishin humbur apo dëmtuar, prandaj ligji përmban masa të rrepta kundër akteve të tilla. Ligji autorizon Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave shtetërore për përgjegjësinë e dokumenteve arkivore dhe dokumenteve të gatshme për t'u arkivuar, mbrojtjen e tyre, përdorimin e tyre në përputhje me interesat kombëtare dhe publike si dhe eliminimin dhe shkatërrimin e tyre nëse është e nevojshme. Historianët kosovarë shprehen me gëzim ndaj hapjes së këtyre arkivave. Jusuf Bajraktari, drejtor i Institutit të Historisë, u shpreh për Express se dokumentet që janë nëpër arkivat e Turqisë janë shumë të rëndësishme. "Pa dyshim, për ne ka shumë rendësi, ne jemi në përpjekje për marrëveshje me arkivat turke, ata kanë bërë ndërlidhje përmes zyrës turke e cila ka ndihmuar në këtë projekt", tha Bajraktari.

Ndërkaq, Jusuf Osmani, drejtor i Arkivit të Kosovës, tha se dokumentet më të rëndësishme dhe më autentike dhe të besueshme janë pikërisht ato otomane, prandaj sipas tij, hapja e këtyre arkivave është shumë e rëndësishme. Ai tregoi se para një jave është kthyer nga Turqia, ku u ka bërë një vizitë këtyre arkivave për të gjetur mundësinë e bashkëpunimit me ta.

"Ne nënshkruam marrëveshjen dhe protokollin e pasurimit dhe tashmë jemi duke hulumtuar në sjelljen e dokumenteve nga kadastra. Rëndësia e tyre qëndron në ndriçimin e së kaluarës në mënyrë të besueshme, pastaj çështja e shumë pronave, popullsisë, etj", tha Osmani. Ai tregoi se deri me tani janë sjellë më shumë se njëzet mijë dokumente të digjitalizuara, pastaj është botuar edhe një libër: 'Vilajeti i Kosovës, dokumentet otomane', në të cilin janë përfshirë dokumente që datojnë nga viti 1526 deri në vitin 1912.

Shkakun se pse këto dokumente janë ndër më të besueshmet, Osmani e shpjegon me faktin se një pjesë dërrmuese e administratorëve kanë qenë shqiptarë, gjë të cilën atij ia ka konfirmuar edhe pala turke gjatë vizitës që ai e ka bërë në Turqi.

Gazeta Shqip - (Dhjetor 2007)