Agjiologjia

[Albo]

Botohet me bekimin e Fortlumturisë së Tij
Kryepiskopit të Tiranës, Durrësit dhe gjthë Shqipërisë,
prof. dr. +Anastasit


DH. RIZOS





AGJIOLOGJIA


Përktheu:
Anxhela Trebicka





Botim i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
Tiranë, 2003

[Albo]

I. RRETH AGJIOLOGJISË

1. Ç'është agjiologjia?

Agjiologjia është pjesë e shkencës teologjike. Ajo që themi "i shenjtë" (greqisht agjios), mbizotëron në teologji. Në shumë emërtime personash ose sendesh ndeshemi me termin "i shenjtë". Në librat e Shkrimit të Shenjtë shpeshherë fjala "i shenjtë" haset me kuptime të ndryshme.
Pra, të gjitha këto i shpjegon dhe i përshkruan agjiologjia.
Kërkimi dhe përshkrimi, përpiqet t'u japë përgjigje pyetjve: "Kush është i shenjtë? Çfarë është e shenjtë? Ku shfaqet? Si arrihet? Sa e domosdoshme është? Çfarë nënkupton etj.?
Kisha jonë ka një mori shenjtorësh, d.m.th. njerëzish që u shenjtëruan. Cilët janë ata? Çfarë bënë që u shenjtëruan? Kur dhe ku jetuan? Si klasifikohen? Këto janë disa nga çështjet, që i përkasin agjiologjisë. Edhe këtu nevojitet kërkim i kujdesshëm dhe gjithmonë brenda kuadrit të doktrinave të Kishës Orthodhokse. Një studim të tillë rreth shenjtorëve të panumërt të Kishës sonë e bën agjiologjia.
Nga sa u përmend më sipër, duket qartë objekti kryesor i agjiologjisë dhe kështu kemi mundësi të japim një përkufizim se çfarë është ajo. Pra, agjiologjia është shkenca që ka si objekt jetën dhe vlerën e shenjtorëve, si dhe gjithçka në lidhje me çështjet dhe problemet që u përkasin atyre: historike, teologjike, kishtare etj.

2. Rëndësia e agjiologjisë

Përmbajtja e agjiologjisë ka një vlerë edukative tepër të rëndësishme për të gjithë besimtarët, sepse shenjtërimi është qëllimi dhe virtyti më i lartë që do të mund të dëshironte i krishteri. Pikësynimi dhe përkujdesi i të krishterit duhet të jetë: si të bëhet i shenjtë.
Këtë qëllim tepër të lartë të jetës sonë na e parashtron vetë Zoti, kur na porosit: "Shenjtërohuni pra dhe qofshi të shenjtë, sepse unë jam Zoti, Perëndia juaj (Levit. 20:7).
Dhe që të mundemi t'ia arrijmë qëllimit tonë, Jisu Krishti në lutjen e tij arkihieratike(1), i lutet Atit të Tij qiellor dhe i kërkon: "Shenjtëroji ata me të vërtetën Tënde" (Joani 17:17).
Të njëjtën lutje bën Kisha jonë, që të shpërblejë ata që kujdesen për "marëvajtjen" e Tempullit të Perëndisë. Të gjithë dëgjojmë urimin e fundit të Liturgjisë së Shenjtë: "Zot beko ata që të bekojnë dhe shenjtëro ata që kanë besim tek Ty ..." ku ndodhet edhe fraza: "Shenjtëro ata që duan hijeshinë e shtëpisë sate ..." (lutja pas amvonit). Duhet theksuar se veprat e martirëve, jetët e shenjtorëve - cilëtdo qofshin ata, murgj, episkopë, sundimtarë, asketë etj., - gjithçka ndodh në varret e tyre, lipsanet dhe mrekullitë e ikonave, nuk janë tregime të thjeshta historike, por një procedurë superstrukturore, tepër bindëse dhe rrjedhimisht mjaft e rëndësishme për besimtarët.
Agjiologjia dhe të gjitha sa u përmendën më sipër për shenjtorët, përbëjnë një element mjaft të fuqishëm p.sh. konstruksionin (formimin) e besimtarëve, që është përdorur gjithmonë dhe duhet të vazhdohet të përdoret sot në katekizmin e krishterë. Sepse:
1. Shenjtorët mbushin jetën e Kishës dhe të çdo besimtari.
2. Ata formuluan dogmat e transmetuara nga vetë Zoti dhe përcaktuan pa diplomacira dhe fjalë të tepërta ligjet (kanunet) e jetës morale.
3. Ishin të parët në luftërat shpirtërore dhe kurdoherë mbështetën procedurën dhe të vërtetën e Kishës.
4. Ata formuluan adhurimin e Kishës sonë.
5. Dhe së fundi, ata janë dhe do të jenë për besimtarët prototipe (ekzemplarë) shekullorë të jetës së shenjtë dhe të devotshme, virtyte këto të cilat presim t'i vëmë edhe ne në jetë.

3. Burimet e agjiologjisë

Burim të agjiologjisë, nga ku marrim informacionet më kryesore për shenjtorët dhe pozicionin e tyre në Kishë, përbën gjithë literatura e krishterë, si dhe një pjesë e madhe e asaj jo të krishterë. Klasifikohen në burime filologjike dhe liturgjike (funksionale).

Burime filologjike
a) Nga literatura e krishterë:
- Martirizimet e shenjtorëve, d.m.th përshkrimet e martirizimit të tyre, që zakonisht janë të shkruara nga dëshmitarë okularë.
- Jetët e shenjtorëve të veçantë ose edhe sipas grupimeve të ndryshme.
- Homelitë lavdëruese të Etërve të Shenjtë.
- Historitë e ndryshme "shpëtimtare"
- Tregime të ndryshme rreth mrekullive.
- Tregime për gjetje dhe transferime lipsanesh të ndryshme

b. Nga literatura jo e krishterë
Veprat e ndryshme të Anthipatëve, ACTA PROCONSULARIA. Këto vepra janë tekste zyrtare gjyqësore të shtetit romak. Janë vendime të administratorëve të ndryshëm për dënimin me vdekje të martirëve ose raporte drejtuar Perandorit ose autoritetve drejtuese etj, për ekzekutimin, zbatimin e vendimeve dhe për rezultatet e tyre.

Burime liturgjike
a) Ç'ka përmendet në histori, përgjithësisht me përcaktimin e nderimit të shenjtorëve, përbëjnë burimet liturgjike.
b) Burime të tilla përbëjnë dhe libra të ndryshëm liturgjikë të Kishës sonë, si: Mujoret (Minea), Triodi dhe Pesëdhjetorja.
Këtu duhet theksuar, se përveç mujoreve dhe librave të tjerë liturgjikë që kemi në përdorim, ekzistojnë edhe të kanune të tjera, tropare apo sinaksarë, të cilët nuk i përdorim.
Këto libra gjenden në formë dorëshkrimesh në bibliotekat kombëtare ose në ato të manastireve të ndryshëm.


4. Vlera dhe rëndësia e burimeve të agjiologjisë

Nga burimet e agjiologjisë na interesojnë veçanërisht ato filologjike. Kjo sepse:
a) Vërejmë mësimdhënien e Kishës sonë për shenjtorët. Kisha Orthodhokse nuk ka hartuar një doktrinë përkatëse në lidhje me shenjtorët në libra të veçantë, sepse e mbart vetë të gjallë atë në traditën e saj. Kisha vetë është një jetë shenjtërimi. Pra, kur përpiqemi t'i hedhim një sy mësimdhënies së Kishës sonë në lidhje me shenjtorët, të gjitha tekstet kanë veçantinë e tyre, të vjetrat dhe bashkëkohoret, ato që e kanë burimin në shkrimtarë të mëdhenj e të ditur dhe ato që janë shkruar nga shkrues të thjeshtë. Të gjitha bëjnë fjalë për një besim të vërtetë, që në rrjedhën e shekujve u ruajt ashtu siç u dha nga Jisu Krishti, Perëndi dhe udhëheqës i besimit tonë.

b) Burimet filologjike janë tekste të shkruara, të cilat mund t'i studiojë cilido dhe të verifikojë të vërtetën e elementeve të përmendur. Tekstet agjiologjike bëhen të pranueshme në agjiologji me origjinalitetin e tyre. Kisha jonë kurdoherë ka përkrahur dhe përkrah kërkimin e së vërtetës dhe dënon gënjeshtrën. Shenjtorët dhe shkruesit e Kishës sonë, Simeon përkthyesi dhe Nikodhim Agjioriti, studiuan librat me jetët e shenjtorëve dhe i pastruan nga çdo element heretik dhe jo i vërtetë.
Përpjekja e tyre u bë e pranueshme nxehtësisht, aq sa sot të gjitha librat me jetë shenjtorësh bazohen në veprën e këtyre dy shenjtorëve.
Së fundi, sepse përmbajnë elemente të vlefshme për zakonet, jetën, institucionet shoqërore e ngjarjet e asaj epoke, që nuk mund t'i gjejmë diku tjetër. Me fjalë të tjera, burimet e agjiologjisë bëhen dhe burime për shkencat e tjera, si për historinë, folklorin etj.



1. "Lutje arkihieratike" karakterizohet lutja e fundit e Krishtit para pësimit dhe gjendet në Ungjillin sipas Joanit kapitulli 17.

[Albo]

II. JETË SHENJTORËSH

1. Jetë të veçanta shenjtorësh

Nga jetët e para të shenjtorëve është jeta e Shën Andonit të Madh, e shkruar nga Shën Thanasi i Aleksandrisë.
Jetë shenjtorësh shkruan edhe shenjtorët Jeronim, Palaidi, Rufini, Sofroni, Kirili etj.
Këtu duhet theksuar se shumica e shkruesve të jetëve të shenjtorëve janë anonimë. Ekzistojnë edhe disa, që u përkasin shkrimtarëve të krishterë më të mëdhenj, si Vasili i Madh. Jetët e shenjtorëve, të shkruara nga Vasili i Madh janë:
"Jeta e dyzet shenjtorëve".
"Jeta e Martirit Gordi".
"Jeta e Martirit Mamandi".
"Jeta e Martirit Varlaam".
"Jeta e Martires Julita" etj.
Për të krishterët e parë, martirizimi i një vëllai të tyre ishte një ngjarje tëpër e rëndësishme. Kaq sa nuk mund ta harronin lehtë dhe sigurisht që nuk duhej harruar. Të gjallët admironin durimin e martirit dhe e kishin si shembull. Sa herë binte rasti të flitej për martirin, theksonin jetën e tij të virtytshme ose besimin e tij të madh.
Që të mos humbnin hollësirat, u ndje nevoja e koleksionimit të shënimeve të shkruara ose të elementeve, në bazë të së cilave më vonë u hartuan jetët e shenjtorëve. Gjithashtu, mbizotëroi përcaktimi i kremtimit të festës për nder dhe kujtim të martirit. Fillimisht kremtimi bëhej përreth varrit të tij, zakonisht ditën e martirizimit që quhej "dita e lindjes"(2) së tij. Në këtë grumbullim (mbledhje) besimtarësh përveç Falënderimit (Eukaristisë) bëhej edhe leximi i jetës së Shenjtorit të nderuar.

2. Jetë shenjtorësh në grupime

Fillimisht jetët e shenjtorëve nuk kishin asnjë renditje kohore ndërmjet tyre. Por, kur mbizotëroi zakoni të psalej shërbesa në ditën e festës së secilit nga shenjtorët kryesorë, atëherë filluan të klasifikohen leximet e tyre sipas radhës së përcaktuar në kalendar.
Kështu u krijuan të ashtuquajturat Minologje.
Nga shekulli IV, përveç jetëve më vete të shenjtorëve shfaqen dhe koleksionime përkushtuar grupimeve ose kategorive të shenjtorëve, si:
"Martirët e Palestinës" e Eusebit të Qesarisë.
"Murgjit e Sirisë", e Theodhoritit.
"Murgjit e Italisë", e Grigorit të Madh.
Këto koleksionime të ndryshme të jetëve të shenjtorëve u krijuan për të plotësuar nevojat e veçanta. D.m.th u krijuan për të plotësuar, së pari, nevoja funksionale dhe didaktike dhe pastaj nevoja shkencore etj. Nevojave liturgjike u shërbenin:

a) Martirologjet
Martirologjet janë koleksionime me tregime për pësimet e martirëve të shenjtë, të cilët lexoheshin në Kishë në bazë të kanunit të 54-ët të Sinodit lokal të Kartagjenës, i cili thotë:
"Eshtë e mundur të lexohen pësimet e martirëve, kur bëhet përkujtimorja e tyre e përmotshme". Nga Martirologjet më të njohura e më të dobishme janë ato të Konstandinopojës dhe të Romës.

b) Sinaksarët (jetëshkrime shenjtorësh)
Ndërsa Martirologjet janë koleksionime, të cilat përmbajnë elemente për martirët në veçanti, Sinaksarët janë koleksionime (përmbledhje), ku përfshihen jo vetëm jetët e martirëve, por të shenjtorëve në përgjithësi, të martirëve, etërve, oshënarëve etj.
Quhen të tillë (dmth. mbledhja), sepse paracaktohen të lexohen nëpër grumbullimet e ndryshme ose në Liturgjinë e Shenjtë, që bëhen me rastin e përkujtimoreve të shenjtorëve, duke u bazuar gjithmonë në kanunin Sinodik të sipërpërmendur të Kartagjenës.
Për qëllime didaktike shërbenin koleksionimet e mëposhtme.
- "Sinagogë e martirëve arkaikë", e Eusebit të Qesarisë. Kjo vepër nuk ka mundur të arrijë deri në ditët e sotme, por pothuajse e gjitha u njësua në Sinaksare të reja.
- "Filotheos Istoria", e Theodhoritit.
- "Limonarion", e Joanit të Moskës
- "Lausakion", e Paladhiut
- "Jerondikon", etj.
Këto koleksionime, përbëjnë material të rëndësishëm dhe mjaft të dobishëm për t'i lexuar, jo vetëm p.sh për murgjit, por edhe për të gjithë besimtarët e krishterë në mbarë botën.



2. Për ne të krishterët lindja fizike nuk duhet të ketë rëndësi të madhe, pra as ditëlindjet nuk zënë vend në shtëpitë e të krishterëve. Rëndësi të papërshkrueshme dhe vlerë të madhe ka rilindja shpirtërore. Për martirët, një ditë e tillë ishte dita e martirizimit, me të cilën hynin në jetën e re, të vërtetë të qiellit. Për këtë arsye, dita e martirizimit, është dita e lindjes së tyre.

[Albo]

III. SHENJTËRIMI DHE HYJNIZIMI

1. Rëndësia e termit "i shenjtë"

Fjalën "i shenjtë" (agjios), e përdorim shpesh. E takojmë shumë herë si në tekstin e Shkrimit të Shenjtë, ashtu edhe në himnografinë e Kishës sonë. Por, cila është rëndësia e saj? Ç'do të thotë "i shenjtë"?
I shenjtë është i shenjtëruari, i "përkushtuari", ai që është shkëputur nga personat e gjërat e tjera të përcaktuara për përdorim të zakonshëm. I shenjtë është ai që i dedikohet Perëndisë, ai që nuk ka asnjë të metë dhe është i pastër nga mëkatet.
Domethënë fjala "i shenjtë" si mbiemër cilësor (në gjuhë), karakteristikë e një personi, përmendet dhe i përshtatet mbi të gjitha vetë Perëndisë. Ai është me të vërtetë pa të meta dhe i pamëkatshëm. Pra, Perëndia është në mënyrë absolute i shenjtë.
Fjala "i shenjtë" u përkthye në greqisht nga të Shtatëdhjetët (Evdhomikonda) dhe është përkatëse e fjalës "Kados" në hebraisht.
"Kados, Kados, Kados, Jehova Cevaoth" është në shqip "Shenjt, Shenjt, Shenjt, Zoti Savaoth" (Isaia 6:3).
Dhe si vazhdim këtë "epitet karakterizues" e pranojnë edhe persona e sende që i kushtohen Perëndisë ose adhurimit të Tij.
Këtu mund të përmendim të paktën 600 raste nga Dhiata e Vjetër, ku persona dhe sende karakterizoheshin nga epiteti "i shenjtë".
Për shembull, e shenjtë është dita e shtatë, vendi i shenjtë, sendet e shenjta, veshjet e shenjta etj.
Perëndia është i shenjtë në kuptimin absolut, kurse për personat e sendet, epiteti "i shenjtë" kufizohet në rëndësinë relative të termit.
Në librat e Dhiatës së Re numri i rasteve ku takohet e njëjta fjalë është sa gjysma e atyre në Dhiatën e Vjetër.
Në trupëzimin e Përëndisë Fjalë dhe zbritjen e Shpirtit të Shenjtë kemi apokalipsin (zbulesën) e përsosur të Perëndisë, me tri fytyrat e Tij, të Atit, të Birit, e të Shpirtit të Shenjtë. Më sipër u përmend "i shenjti" i trefishtë i profetit Isaia, me të cilin Engjëjt i drejtohen Perëndisë.
Zoti i shenjtë ose Jehova është Ati, Zoti i shenjtë ose Jehova është Biri, Zoti i shenjtë ose Jehova është Shpirti i Shenjtë. Këtu mbështetet edhe Himni Trishenjtor: "Shenjt Perëndi, Shenjt i Fuqishëm, Shenjt i Pavdekshëm".
Tani do të shohim disa fraza të Shkrimit të Shenjtë, të cilat përmbajnë edhe termin "i shenjtë". Nga këto fraza do të duket si dhe me çfarë kuptitni përdoret fjala "i shenjtë". Për secilin rast do të përmendim një ose dy fraza. Natyrisht nuk është e mundur t'i përmendim të gjitha, ndaj dhe do të bëhet përzgjedhje frazash.

a) Ati i Shenjtë - Personi i parë i Trinisë së Shenjtë
Këtu do të marrim si udhërrëfyes teologun e Kishës sonë, Shën Joan Ungjillorin. Ai thekson lutjen arkihieratike të Zotit tonë. Në këtë lutje vetë Krishti e quan Atin e tij qiellor "të Shenjtë".
"O Atë i shenjtë, ruaji në emrin Tënd ata që Ti m'i dhe që të jenë sikurse dhe Ne" (Joan 17:11).
Nuk është e nevojshme të përmendim diçka të njohur, Ati është i Shenjtë.

b) Biri i Shenjtë - Personi i dytë i Trinisë së Shenjtë
Apostulli Petro, kur për herë të dytë iu drejtua judenjve madje me një ton të ashpër, sepse preferuan të lironin një keqbërës dhe jo Krishtin dhe që të bëhet e qartë përmasa e fajit të tyre e quan Krishtin të drejtë dhe të shenjtë. "Po ju e mohuat të Shenjtin, të drejtin dhe kërkuat që t'ju jepet një vrasës" (Vep. e Apostujve 3:14).
Dhe në lutjen e Kishës së parë, Krishti quhet "i shenjtë" nga të krishterët e parë të Kishës Militante. Kjo lutje gjendet në (Veprat e Apostujve në 4:24-30), ku dy herë Krishti, personi i dytë i Trinisë së Shenjtë, quhet "i shenjtë".
Por jo vetëm Kisha Militante e quan Krishtin të shenjtë. Të njëjtën gjë bëjnë edhe pjesëtarët e Kishës Triumfale, ashtu siç përmend përsëri Ungjillori Joan: "Ata bërtisnin me zë të lartë dhe thoshin: "deri kur, o zotërues i shenjtë e i drejtë do të vonosh t'i bësh drejtësi e ta shpaguash gjakun tonë mbi banorët e Tokës" (Apokalipsi 6:10)?

c) Shpirti i Shenjtë - Personi i tretë i Trinisë së Shenjtë
Në të vërtetë do të duhej të përmendnim gjithë Dhiatën e Re këtu, në qoftë se do të donim të mos linim mënjanë ndonjë fragment ku përmendet Shpirti i Shenjtë.
Pra, kaq të shpeshta janë fragmentet ku bëhet fjalë për Shpirtin. Do të përmendim vetëm disa:
Nga "Fjalët" e Jisuit drejtuar nxënësve të tij në Ungjillin sipas Llukait (12:12): "Sepse Shpirti i Shenjtë do t'ju mësojë ç'ka duhet të thoni", bëhet fjalë për një person që u jep mësim të tjerëve dhe ky person është i shenjtë.
Nga letra e parë drejtuar Selanikasve, Apostull Pavli përmend: "prandaj kush i përbuz këto urdhërime, nuk përbuz një njeri çfarëdo, por vetë Perëndinë, që ju jep Shpirtin e Shenjtë" (4:8). Së fundi, përmendim frazat e Veprave të Apostujve, ku Zoti u premton nxënësve të tij dhe thotë: "Joani ka pagëzuar me ujë, ndërsa ju pas pak ditësh do të pagëzoheni me Shpirtin e Shenjtë", "Por ju do të merrni fuqinë e Shpirtit të Shenjtë, i cili do të zbresë në ju" (Vep. e Apostujve 1;5, 1:8).

d) Engjëjt e shenjtë të Perëndisë
Kur bëhet fjalë në Dhiatën e Re, për paraqitjen e lavdishme të Perëndisë, përmendet se Krishti do të shoqërohet nga Engjëjt, të cilët janë të shenjtë, ashtu siç e thekson ungjillor Marku në (8:38). "Në të vërtetë, kujtdo që do t'i vijë turp për mua dhe për fjalët e mia në mes të këtij brezi kurorëshkelës dhe mëkatar, për atë do t'i vijë turp Birit të Njeriut kur të arrijë në lavdinë e Atit të vet, bashkë me Engjëjt e Shenjtë".
Kryeqindëshi Kornili u denjësua me shfaqjen e një Engjëlli. "Një Engjëll i shenjtë e udhëhoqi të kërkonte Apostull Petron." "Qe porositur prej një Engjëlli të shenjtë të të thërrasë ty në shtëpinë e vet..." (Vep. e Apostujve 10:22).
Dhe në Zbulesë përmendet, se mohuesi i Krishtit dhe mbështetësi i antikrishtit do të torturohet përpara Qengjit, por edhe përpara Engjëjve të shenjtë: "Kushdo që adhuron egërsirën ... do të hidhet në mundime, në zjarr dhe në squfur, ndër sy të Engjëjve të shenjtë dhe të Qengjit" (Apokalipsi l4:9-10).

dh) Profetët dhe Apostujt e shenjtë
Edhe Profetët dhe Apostujt janë të shenjtë, ashtu siç na siguron vetë Fjala e Perëndisë.
Apostull Pavli u drejtohet më letrën e tij Efesianëve dhe u shpjegon pozitën e tij Apostolike. Nuk ishte nxënës i Krishtit, por Perëndia i zbuloi atij misterin e Ekonomisë së Perëndisë, e cila nuk u qe zbuluar brezave të mëparshëm, sikurse tani u është zbuluar në Shpirtin e Shenjtë Apostujve të Tij të shenjtë dhe Profetëve (Ef. 3:5).
Në këngën e Zaharisë duket qartë se vetë profeti, quan të shenjtë gjithë profetët. "Sikurse premtoi nëpërmjet gojës së profetëve të tij të shenjtë nëpër shekuj" (Lluk 1:70).
Apostulli Petro do të na mbrojë nga mashtruesit, që do të shfaqen dhe do të predikojnë në kudërshtim me ato çka predikuan Profetët dhe Apostujt e Perëndisë. Ndaj dhe thekson në letrën e tij të dytë: "që t'i kujtoni fjalët e paralajmëruara prej Profetëve të shenjtë dhe porosinë e Zotit dhe Shpëtimtarit që shpallën Apostujt tuaj" (3:2).

e) Gjërat e shenjta
Përsa u përket gjërave që karakterizohen të shenjta dhe janë të shumta, do të mjaftohemi vetëm me pasazhin e Letrës drejtuar Romakëve (1:2:) "... të cilin Perëndia e kishte premtuar me anë të profetëve të vet në Shkrimet e Shenjta ..." ku siç duket qartë përmendet se librat e profetëve janë të shenjta, pra të shenjta janë shkrimet.
Gjithashtu tregues të shenjtërisë në Dhiatën e Re, ashtu si edhe në të Vjetrën janë:
- Vendi: "kur, pra të shihni se në vendin e shenjtë hipi në fron shkretuesi i urryer për të cilin foli Danieli profet - kush lexon le ta kuptojë..." (Mateu 24:15). Sigurisht, këtu si vend i shenjtë përmendet Tempulli.
- Emri: Jo cilido emër, por emri i Perëndisë është i shenjtë: "Se i Fuqishmi bëri gjëra të mëdha tek unë dhe i shenjtë është Emri i Tij!"(Llukai 1:49).
- Toka: "... Vendi, ku qëndron është tokë e shenjtë" (vep. 7:33).
- Tempulli: "... sepse Tempulli i Perëndisë është i shenjtë, e ky tempull jeni ju!" (l Kor 3:17).
Faktet e sipërpërmendura janë të mjaftueshme për t'u bërë e qartë, se e shenjtë është gjithçka që i përkushtohet Perëndisë dhe adhurimit të Tij.

e) Njerëzit e shenjtë
Na mbetet tani të shohim këtë karakterizim tek njerëzit. Përveç profetëve të Dhiatës së Vjetër dhe Apostujve të Dhiatës së Re, që siç thamë janë të shenjtë edhe shumë njerëz quhen të tillë në Dhiatën e Re. Këtu fjala "i shenjtë" paraqitet me një kuptim më të gjerë në krahasim me ç'ka pamë deri tani. Le të shohim disa fraza, ku e njëjta fjalë "i shenjtë" përdoret me kuptime të ndryshme.

I shenjtë = i krishterë
Në Dhiatën e Re mund të përmendim rreth 40 raste, ku fjala "i shenjtë" përmendet si identike e fjalës "i krishterë". Ata që interesohen mund të gjejnë frazat e mëposhtme.
Vepr. 9:13, 32, 41. 26:10. Rom 1:7. 8:27. 12:13 15:25, 26, 31, 16:2, 15. lKor 6:1-2 16:1,15 2Kor 1:1 8:4 9:12 13:12 Efes.l:l,15,18 3:8,18 4:12 Filip. 4:22 Kol 1:4,12, 26. lSel. 5:27 Filem 1:5,7 Hebr 6:10 lPjetër 3:5 Jud. 1:3.
Le të shohim dy nga frazat e sipërpërmendura:
E para është: "Këtë gjë e kam bërë në Jerusalem. Shumë nga shenjtët i mbylla në burg si mora pushtet nga kryepriftërinjtë, dhe kur do të vriteshin, jepja votën (Vep. e Apostujve 26:10).
Këtu apostull Pavli krenohet duke deklaruar se para se të bëhej Apostull, ai vetë futi në burg shumë të krishterë.
Fraza e dytë është: "Dashuria jote vërtet ka qenë për mua gëzim i madh dhe ngushëllim, o vëlla, sepse i ke përforcuar zemrat e shenjtorëve" (Filem. 1:7).
Këtu, ashtu si edhe tek fraza e parë të shenjtët që përmenden janë të krishterët. Pra, në qoftë se do të zëvendësonim në tekst fjalën "i shenjtë" me atë "i krishterë", kuptimi përsëri nuk do të ndryshonte.
Pra, vetëm nga këto dy fraza do të arrinim në përfundimin, se gjatë viteve të para të krishterimit, besimtarët e fesë së re kishin një emër të përbashkët, emrin "i shenjtë". Diçka e përngjashme ndodh edhe në ditët tona.
Disa vendosin fjalën "shok" para emrit të tyre duke deklaruar në këtë mënyrë, se i lidh diçka e përbashkët ose se kanë të njëjtin pozicion ideologjik.
Të tjerë para emrit të tyre vendosin fjalën "vëlla" për të treguar se i përkasin së njëjtës organizate. Sigurisht, ata që përdorin sot emrin "vëlla" duhet të dinë se është marrë nga Dhiata e Re. Eshtë emërtim i të krishterëve të parë pranë emrave të tjerë që përdornin: "Ndërkaq, apostujt dhe vëllezërit në Jude morën vesh se edhe paganët e pranuan fjalën e Perëndisë ..." (Vep. e Apostujve 11:1).
Sot, ne që i përkasim Kishës së Krishtit quhemi të krishterë. Për herë të parë ky emërtim u përdor për besimtarët e Antiokisë: "Në Antioki nxënësit për herë të parë u quajtën "të krishterë" (Vep. e Apostujve 11:26).
Ata që sot quhen "të krishterë", atëherë quheshin të shenjtë.
Dhe ishin me të vërtetë të shenjtë, d.m.th. të veçuar nga njerëzit e tjerë dhe të përkushtuar ndaj Perëndisë.
Të shenjtë quheshin të krishterët e parë, të gjithë ata që besonin dhe pagëzoheshin. Pra, ishte emërtimi karakteristik i ndjekësve të Krishtit.

I shenjtë = njeri i Perëndisë
E njëjta fjalë siç përmendet në Dhiatën e Re dhe me kuptimin tjetër si: "... i forcoftë zemrat tuaja në shenjtëri të pametë para Perëndisë dhe Atit tonë për ardhjen e Zotit tonë, Jisuit, me të gjithë shenjtorët e tij" (l Sel. 3:13). Dhe përsëri: "prandaj nuk jeni më të huaj mërgimtarë, por jeni bashkëqytetarë të shenjtorëve dhe anëtarë të familjes së Perëndisë ..." (Efes. 2:19).
"... sepse ata e patën derdhur gjakun e të drejtëve dhe të profetëve" (Apokalipsi 16:6).
Nga frazat e sipërpërmendura mund të vihet re se kuptimi i termit "i shenjtë" përputhet me kuptimin që i jepet sot të njëjtës fjalë d.m.th. njeriu që jetoi sipas dëshirës së Perëndisë dhe ndodhet i përligjur në Kishën Triumfale.
Ashtu siç u përmend, të gjithë besimtarët quheshin të shenjtë. Të shenjtë quheshin gjithashtu dhe të përligjurit. Por shpejt mbizotëroi emërtimi tjetër "të krishterë", i cili mbijetoi deri në ditët tona, pasi zëvendësoi emërtimin e vjetër.
Emërtimi i vjetër d.m.th. "i shenjtë" me kalimin e kohës filloi të përdoret për të krishterët, që u dalluan midis të tjerëve për virtytin dhe veprën e tyre brenda Kishës.
Duket qartë se, që nga vitet e Dhiatës së Re termi "i shenjtë" filloi të përdoret në një farë mase. Përdorej vetëm për sa bënin një jetesë të virtytshme.
Dhe sot shpesh dëgjojmë ose themi "njeri i shenjtë", "prift i shenjtë", "asket i shenjtë", kur duam të emërtojmë një njeri të Perëndisë.

I shenjtë = zotërues posti kishtar
Karakterizimi "i shenjtë" ruhet si titull ndër ligjëratat e episkopëve ose të funksionarëve të manastireve dhe në përgjithësi të hierarkisë kishtare. Për emërtimin e episkopëve, në vend të emrit të tyre përdorim titullin e episkopatës dhe para tij vendoset fjala "i shenjtë".
Për shembull themi: "I Shenjti i Follorinës ose "i Shenjti i Kozanit" etj. Për funksionarët e tjerë themi: "igumeni i shenjtë, protosingjeli i shenjtë, skevofilaku i shenjtë etj".


2. Shenjtërimi

Thamë se i shenjtë mbi të gjitha është Perëndia, duke qenë krejt i zhveshur nga çdo mëkat dhe e keqe. Pra Perëndia quhet dhe është i shenjtë. Shenjtërimi i Perëndisë është një nga vetitë e tij morale, bazë. Rëndësi të veçantë ka vetëm fakti që engjëjt, të cilët lavdërojnë Perëndinë pa pushim, e lumërojnë me këtë idiomë: "Shenjt, shenjt, shenjt, Zoti Savaodh ..."). Megjithëse Perëndia ka kaq shumë cilësi, Engjëjt përdorin atë "i shenjtë" që përbën karakteristikën e Tij kryesore.
Por në qoftë se Perëndia është me të vërtetë i Shenjtë, njeriu nuk është por bëhet. Dhe bëhet jo me forcat dhe mjetet e veta, por me fuqinë shenjtëruese të Perëndisë.
Kjo mundësi e njeriut në gjuhën kishtare quhet "Metheksi" (Pjesëmarrje, komunikim). Thamë se shenjtërimi është dhuratë e Perëndisë për njeriun, është një forcë vepruese e vetë Atij. Megjithatë nuk vepron arbitrarisht dhe nuk e fal shenjtërimin me përjashtime ose përzgjedhje. Perëndia e fal tek të gjithë.
Ashtu siç bie shiu nga qielli për të gjithë njerëzit në Tokë, ashtu si dielli lind për të gjithë,"... Ai bën të lindë Dielli i tij mbi të këqij dhe të mirë dhe të bjerë shi mbi të drejtët dhe të padrejtët" (Mat 5:45). Kështu dhe Hiri bujar i Perëndisë u dërgohet dhe u drejtohet të gjithëve. U dërgohet të gjithëve, por nuk pranohet nga të gjithë njerëzit në të njëjtën mënyrë. Pranueshmëria ndryshon nga një njeri tek tjetri. Disa e kanë zemrën e hapur ndaj Hirit të Perëndisë dhe shenjtërohen pak a shumë. Të tjerë nuk duan ta pranojnë atë. Këta të fundit mbeten të mbyllur dhe zbrapsin veprimin e drejtë dhe dashamirës të Perëndisë.
Më sipër, përngjasuam Hirin e Perëndisë me shiun dhe diellin. Nga shiu dhe dielli njerëzit ruhen dhe nuk lagen e nuk nxihen të gjithë. Me përjashtim të atyre që ekspozohen.
Kështu, nga veprimi shenjtërues i Perëndisë nuk kanë dobi të gjithë, por vetëm ata që duan. Duan apo nuk duan njerëzit të pranojnë ndikimin e Perëndisë, nuk ka rëndësi, ai ekziston objektivisht si dhuratë e Tij.
Eshtë një realitet. Në të marrin pjesë të krishterët me misteret e Pagëzimit dhe të Mirosjes. Me këto mistere nisin rrugën drejt shenjtërimit, ndaj dhe quhen dhe janë "të shenjtë".
Në misteret e mësipërme, fillon shenjtërimi. Më pas nevojitet përpjekja e njeriut për të rritur shenjtërimin me pjesëmarrje në Misteret e pendimit dhe të Kungimit të shenjtë, e më pas në mjetet e tjera të Hirit dhe të shenjtërimit.
"Pagëzimi dhe Mirosja arrijnë përsosmërinë në Kungimin dhe njësohen tek maja e lartësimit mistik, tek shenjtërimi".
Pra të krishterët më anën e Misterit të Pagëzimit dhe të Mirosjes hyjnë në rrugën e shenjtërimit, që ka si qëllim
Shenjtërimin.
Por gjatë rrugës që të përsosen duhet vazhdimisht të ecin me misteret e Pendimit dhe të Kungimit dhe frikën e Perëndisë. Shenjtërimi dhe devocioni ndaj Perëndisë e kanë bazën tek frika ndaj Tij. Apostull Pavli thekson: "...ta plotësoni shenjtërimin tonë më frikën e Perëndisë" (2 Kor. 17:1), domethënë të ecni në rrugën e shpëtimit dhe çdo ditë që kalon të bëheni edhe më të shenjtë përmes frikës së Perëndisë. Të keni frikë, se Perëndia na sheh, Perëndia na do, Perëndia do të na gjykojë.

3. Hyjnizimi

Shenjtërimi është një hap i domosdoshëm për të arritur tek Hyjnizimi. Ndryshimi i tyre i vetëm është se shenjtërimi i paraprin Hyjnizimit. Hyjnizimi është qëllimi përfundimtar i krijimtarisë së njeriut, është arritja e "Ikonës së Perëndisë", është pjesëmarrje e njeriut me hyjnoren, bashkimi i tij me Perëndinë.
Në përpjekjen për Hyjnizimin, duke u bazuar tek forcat e veta njeriu dështoi. I dhimbshëm ishte përgënjeshtrimi i tij dhe mëkati ia mbylli rrugën drejt tij. Do të ishte përfundimisht i destinuar të mos arrinte kurrë Hyjnizimin në qoftë se nuk do të bëhej trupëzimi i Birit të Perëndisë. Kështu pra pas trupëzimit të Perëndisë njeriu gjen përsëri rrugën drejt Hyjnizimit. Pra ideja, se pa trupëzimin e Fjalës së Perëndisë Hyjnizimi ishte i pamundur, është mbizotëruese jo vetëm në tekstet e Shkrimit të Shenjtë, por edhe tek etërit e Kishës sonë dhe tek Himnografia e saj.
Një tropar i shërbesës së Ungjillëzimit thotë: "Dikur Adami u gënjye dhe megjithë dëshirën e madhe nuk arriti të bëhej Perëndi. Tani Perëndia bëhet njeri që ta bëjë Adamin Perëndi".
Gjithashtu edhe Vasili i Madh thekson tek "Sipas gjerësisë": "... dhe nuk u mjaftua duke na sjellë në jetë që ishim të vdekur, por na dhuroi edhe mundësinë e hyjnizimit dhe përgatiti prehje shekullore, që tejkalojnë çdo mendim njerëzor përsa u përket përmasave të ngazëllimit".
Shën Grigori i Nisës shkruan "Drejtuar Theofilit VII": "Çdo pjesë e ekzistencës sonë sado e pafuqishme dhe kalimtare të jetë, përderisa u përzie me Hyjnizimin u njësua me të".

4. Si arrihet

Jisu Krishti hapi rrugën drejt Hyjnizimit. Kjo theksohet nga të gjithë etërit e Kishës sonë dhe përbën rregullin e artë të çdo mendimi patristik: "Perëndia pra u bë njeri që të hyjnizojë njeriun".
Rrugën që hapi Krishti duhet ta ndjekë njeriu. Pra, njeriu ndjek këtë rrugë kur:
1. Lufton kundër djallit, grackave të tij dhe pasioneve. Lufton që të arrijë të vërë poshtë ngacmimet, pasionet dhe mëkatin.
Njeriu me luftën e tij kundër egoizmit, krenarisë, pasioneve trupore, dashurisë ndaj parasë, lidhjes së tij me tokësoren etj, pastrohet.
2. Por njëkohësisht përkujdeset për shtimin e virtyteve të tij. Kjo është përpjekja e dytë.
Pra, nga njëra anë lufton kundër mëkatit dhe nga ana tjetër kujdeset për virtytin. Përfitimi dhe shtimi i virtyteve nuk është vepër e thjeshtë, por e domosdoshme. Edhe këtu nevojitet luftë, përpjekje që të fitojë i krishteri dashurinë e pafund, me të cilën do të përfshijë edhe armiqtë e tij. Me mundime arrihet përulësia, butësia, përmbajtja, të falurit etj.
Në këtë luftë të dyfishtë na fton Kisha jonë me fjalët: "Kthjelloni shpirtrat, pastroni trupat, mbani kreshmë derisa t'ju largohet pisllëku i çdo pasioni e të fitoni virtytin e shpirtit".
Me luftën kundër mëkatit "pastrohet" i krishteri. Me përfitimin e virtytit është i pëlqyeshëm nga Perëndia.
Por, si pastrimi nga pasionet, ashtu edhe fitmi i virtyteve, nuk bëhet vetëm me përpjekjen e njeriut, por mbi të gjitha me Hirin e Perëndisë.
Por kujdes:
Pastrimi dhe fitimi i virtyteve nuk është qëllimi i jetës se krishterë as janë të mjaftueshëm për të udhëhequr në hyjnizim. Është premisë e Hyjnizimit. Parapërgatitin njeriun të pranojë fuqinë e Shpirtit të Shenjtë. E bëjnë të përshtatshëm e të denjë për "pjesëmarrje në të".
Kjo është mësimdhënia e Kishës sonë që nuk ka ndryshuar me kalimin e kohës. Kështu, Shën Vasili i Madh thotë:
"Ata që braktisin të mirat materiale të kësaj bote, mbi të gjitha denjësohen të marrin dhuratën e Shpirtit të Shenjtë.
Të njëjtën gjë shpreh në frazën e mëposhtme Shën Simeoni, Theologu i Ri: "Gjithë veprat e mira janë nga njëra anë të lavdërueshme, por përfundojnë në zero dhe humbasin kur ai që i bën mjaftohet me to dhe nuk kërkon të kungohet me shenjtërinë e Perëndisë, duke harruar, se të gjitha veprat e mira duhet të kryhen vetëm për një qëllim të tillë".
Dhe traditën e vazhdon shenjtori i ri, Serafimi i Sarovit, i cili shkruan:
"Lutja, kreshma, agripnia dhe gjithë veprat e krishtera megjithëse janë mjetet e nevojshme të arritjes së tij, nuk janë qëllimi i jetës së krishterë. Qëllimi i jetës së krishterë është përfitimi i Shpirtit të Shenjtë".
Krishterimi është i vetmi, i cili denjëson në këtë mënyrë njeriun dhe jetën e tij. Asnjë sistem filozofik, asnjë fe, asnjë humanizëm, për të cilin krenohet bota, nuk e drejton njeriun në një qëllim të tillë. Krishterimi e do njeriun të bashkohet me Perëndinë, të marrë pjesë në Shpirtin e Shenjtë.

5. Rezultatet e Hyjnizimit

Hyjnizimi, sigurisht kur realizohet në një person, i sjell atij ndryshim rrënjësor. Ky ndryshim që përmendet shpesh në shkrimet e shquara të etërve të Kishës, është një lartësim.
Hyjnizimi ka kuptim të kundërt me rënien e "krijesave të para". Me rënien e tij njeriu u nda nga Perëndia, krijuesi i tij, humbi lumërinë e tij, u largua nga ambienti i jetës në Parajsë, i jetës paqësore dhe harmonike, jo vetëm me Perëndinë, por edhe me veten e tij, të afermin, por edhe me krijesën mbarë.
Rënia me fjalë të tjera e zbriti njeriun nga qielli poshtë në tokë. Nga ana tjetër hyjnizimi e sjell njeriun kaq pranë me Perëndinë sa e bashkon me të.
Hyjnizimi fut njeriun në Parajsë dhe moralizon marrëdhëniet e tij me pjesëtarët e tjerë të shoqërisë. Lartëson njeriun nga toka në qiell, e risjell në të njëjtën gjendje siç ka qenë para rënies së tij, aty ku kishte lidhje harmonike edhe me kafshët e egra dhe elementë të tjerë të natyrës.
Kemi shenjtorë që kishin lidhje shumë harmonike me bisha të egra. Sjellim si shembull oshënar Stefanin i cili përmendet nga Shën Joani i Shkallës që ushqente leopardët me duart e tij. Shën Serafimi i Sarovit kishte shoqëri me një arushë. Asketë të tjerë kishin në shërbimin e tyre luanë dhe kafshë të tjera të egra.
Shenjtorë të tjerë nënshtruan elementet e natyrës si p.sh. oshënarja Mari egjiptiania kaloi përmes ujërave të Jordanit. Shën Gjergj Arselaiti, sa hap e mbyll sytë u gjend nga Sinai në Jerusalem dhe në të njëjtën mënyrë u kthye në qelinë e tij.
Rezultat i përsosur i hyjnizimit është fitimi i dashurisë apo i ndriçimit të Perëndisë në shkallë aq të lartë, sa të arrihet nga të gjithë shenjtorët e njëjta mësimdhënie. Pra nuk kemi mësimdhënie shenjtori që të bjerë në kundërshtim me anë të një tjetri.
Pas hyjnizimit shenjtorët fitojnë disa veti çudibërëse si:
1. Shërime të ndryshme shpirti dhe trupi: Këtu bëjnë pjesë kurime nga sëmundje të ndryshme dhe kryesisht shërime të demonizuarish. Në to tregohet pushteti i tyre mbi botën materiale, por edhe mbi atë frymore të demonëve. Nuk duhet të harrojmë fjalët e Zotit: "Kush beson në mua, veprat që bëj unë dhe ai do t'i bëjë, madje do të bëjë edhe më të mëdha se këto". (Joan 14:12).
2. Profecia: Shenjtorët fitojnë aftësinë e çuditshme të kalojnë kufijtë e kohës. Shohin të ardhmen, sikundër të sotmen. Mjaft interes dhe çudi kanë shkaktuar përmbushja e profecive të Shën Kozmait nga Etolia.
3. Tejshikimi në botën e brendshme, në mendimet intime të bashkëbiseduesve të tyre.
4. Jeta e frymëzuar nga Zoti: Jeta e frymëzuar nga Zoti, sipas Shën Grigor Pallamait, është treguesi kryesor i Hyjnizimit. Përderisa Hyjnizimi është pjesëmarrja e njeriut në Frymën e Shenjtë, të gjithë ata sa janë hyjnizuar kanë hiret dhe frytet e Shpirtit të Shenjtë:"... kurse fruti i Shpirtit është dashuria, gëzimi, paqja, durimi, dashamirësia, mirësia, besnikëria, butësia, vetkontrolli"(Gal 5:23-23). Të gjithë shenjtorët i kanë këto fryte të Shpirtit të Shenjtë.
5. Së fundi, karakteristikë e shënjtorëve është edhe përpjekja e tyre e madhe për të mbajtur fshehur gjithë këto hire. Nuk i trumbetojnë. Zoti tha për mëshirën: "mos bëj diçka përpara njerëzve që të dukesh". Për lutjen: "Hyr në arkën tënde që të lutesh dhe mbyll derën" (9 Matth. 6:6). Për kreshmën: "Mos të dukesh tek të tjerët se kreshmon".
Besimtarët e shenjtë në fjalët e Zotit nuk bëjnë demonstrime hiresh. Karakteristikë është tregimi i shkëputur nga "Jerondikoi": "Një vëlla shkoi në qelinë e ava Arsenit, në Skit. Vuri syrin tek vrima e çelësit dhe pa jerondin si zjarr. Ishte vëlla i vyer për të parë. Sapo trokiti në derë doli jerondi dhe kur pa vëllanë e mahnitur i thotë: "Ke shumë kohë që troket? Mos pe ndonjë gjë"? Vëllai i tha: "Jo". Dhe pasi i foli u largua. Me të vërtetë, sa ndryshim ka ndërmjet shenjtërimit origjinal dhe atij sipërfaqësor që pa pasur asnjë hir mburret për "shenjtërim".
Shenjtorët e fshihnin shenjtërimin e tyre dhe e përdornin jo gjithmonë, por vetëm në ato raste kur ishte e nevojshme. Kurse në jetën e përditshme ishin njerëz të thjeshtë si të gjithë ne. Kjo përulësi e madhe është rezultat i hyjnizimit. Edhe kur detyroheshin të kryenin ndonjë mrekulli, nuk e shfaqnin si një arritje të tyre personale, por hir dhe vepër të Perëndisë së shenjtë.

6. Shenjtërimi i trupit

Tupi i njeriut është material dhe e ka vlerën e vet, si materie dhe si vendbanimi i shpirtit. Vlerësimin më të madh trupi i njeriut e gjeti tek krishtërimi. Platoni, në teorinë e tij e karakterizon trupin si burgun e shpirtit. Të tjerë thonë, se ka vetëm destinacion tokësor. Humanizmi perëndimor i dha trupit një pozicion më të lartë se shpirti dhe na udhëhoqi në adhurim të trupit.
Për ne trupi i njeriut është "Tempull i Shpirtit të Shenjtë". (1 Kor 6:19). "Gjellët janë për barkun dhe barku për gjellët..." (1 Kor. 6:13). Pra kaq lart e ngriti vlerën e trupit Krishtërimi.
Por, si tempulli i Shpirtiti të Shenjtë, trupi duhet të jetë edhe vetë i shenjtë. Duhet të shenjtërohet plotësisht me hyjnizimin. Përpjekja e njeriut për të arritur hyjnizimin njësohet për trupin dhe shpirtin. Sa shenjtërohet shpirti, shenjtërohet dhe trupi.
Thamë se rruga për shenjtërimin tonë u hap me trupëzimin e Fjalës. Biri i Perëndisë u bë njeri, pasi "huazoi" nga gjaku i shenjtë i Virgjëreshës Mari, mish dhe eshtra. Trupëzimi është i vërtetë. Vetëm një trupëzim i tillë mund ta udhëheqë në hyjnizim edhe trupin e njeriut, domethënë të hyjnizohet edhe trupi. Shën Simeoni Theologu i ri thekson në fjalimin e tij të 4-ët, se: Kur të vijë fundi dhe të ndahet shpirti nga trupi - shpirti i kurorëzuar me kurorën e pavdeksisë - hiri i Shpirtit të Shenjtë përvetësohet dhe shejtëron gjithë trupin e këtij shpirti dhe eshtrat dhe lipsanet e tij shërojnë çdo sëmundje.

7. Pika shenjtërimi të trupit

Shenjtërimi i trupit është i dukshëm, qoftë gjatë kohës që shenjtori ndodhet në jetë, gjithashtu edhe pas ndarjes së shpirtit nga trupi. Shën Joan Gojarti thekson se trupi pas largimit të shpirtit nuk mbetet i huaj ndaj hirit të shenjtë, përkundrazi hiri shumëfishohet. Kështu shpjegohen:
a) Ndriçimi i fytyrës: fytyra e hirshme imponohet vetë dhe tregon forcën e shpirtit. Fytyra e shën Aleksit njeriut të Perëndisë ndriçoi, siç ndriçoi fytyra e profetit Moisi pas shfaqjes së Perëndisë.
b) Transmetimi i shenjtërimit më anë të të prekurit: Gruaja e sëmurë në ungjill dëshironte të prekte pakëz anën e rrobës së Krishtit, sepse besonte se edhe në këtë mënyrë do të shërohej. Shamitë e Apostull Pavlit jo vetëm ishin shenjtëruar, por edhe transmetonin hir dhe bënin çudira.
c) Burime miroje: Trupat e shumë shenjtorëve, si e Dhimitrit, Dëshmorit të Madh, Shën Nilit, Simeonit etj, janë kthyer në burime miroje kundërmuese dhe këta shenjtorë u quajtën "Mirovlitë".
d) Paprishmëria e lipsaneve të shenjtë: Në kundërshtim me ligjin e prishjes, të cilit i nënështrohen trupat, pas ndarjes së shpirtit, trupat e shumë shenjtorëve mbeten të patretur dhe të paprishur. Dhe jo vetëm kaq, por ndërkohë kundërmojnë dhe erë të mirë. Zotërojmë shumë lipsane shenjtorësh si të Shën Spiridhonit, Shën Joan Rusit, Shën Theodhorës etj.
e) Çudira: Lipsanet e shenjtë bëjnë çudira të panumërta, sidomos në ditët tona. Këto janë më të theksuara në ditët e përkujtimit të shenjtorëve, kur bëhen litanitë e shenjta dhe tek ata që luten me besë.

[Albo]

IV. SHENJTORËT

1. Çfarë janë shenjtorët?

"Profetët si njohin, apostujt si na mësuan, Kisha si mori, mësonjësit si formuan dogmat, bota (Ikumeni) si pranoi, Hiri si u ndriçua, e vërteta si u vërtetua, gënjeshtra si u dëbua, dituria si u shfaq, Krishti si dha çmimin.
Kështu besojmë, kështu flasim, kështu predikojmë Krishtin, Perëndinë tonë të vërtetë. Dhe shenjtorët e tij i nderojmë me fjalë, me shkrime, me mendime, me therrore, në kisha, në ikona. Të vetmin Zot dhe Perëndi nderojmë dhe i falemi. Shenjtorët... si shërbëtorë të vërtetë të Tij, i nderojmë dhe u falemi relativisht (Sinodiku i Orthodhoksisë).
Eshtë e vështirë të gjendet një përkufizim, i cili të përshkruajë me saktësi se çfarë janë shenjtorët. Nëse do të themi se shenjtorë janë ata të cilët arritën në Hyjnizim është diçka tepër teorike.
Besoj, se Sinodiku i Sinodit të 7-të Ekumenik, i lartpërmendur, i përcakton shenjtorët thjesht me dy fjalë: "Shenjtorët... shërbëtorë të vërtetë të Krishtit".
Me fjalë të tjera, shenjtorët janë: "Të krishterët e nderuar orthodhoksë, të cilët me dashurinë e përsosur ndaj Zotit dhe bindjen ndaj ligjit të Tij, u pëlqyen nga Ai, prandaj u bekuan dhe u hyjnizuan nëpërmjet dhuratave të Shpirtit të Shenjtë, si shpirt dhe si trup, u lavdëruan nga Zoti në tokë dhe pas fjetjes së tyre, nëpërmjet dhuntisë së mrekullive, por edhe në Qiell, nëpërmjet dhënies së guximit të ndërmjetojnë në favor të atyre që kanë nevojë" (Episkop Meleti, Agjiologjia).

2. Shenjtori sipas Vasilit të Madh

Shën Vasili i Madh që të frymëzojë në zemrat e grigjës së tij idealin më të lartë moral të shenjtorit dhe të kontribuojë në realizimin e tij, jep mendimet e tij të mëposhtme mbi shenjtorët, njeriun d.m.th. i cili arriti me hirin e Perëndisë në sferën e përsosmërisë morale njerëzore më të mundshme.
Kështu, sipas këtij ati të shenjtë, shenjtori ka një pozicion lartësues midis njerëzve të tjerë. Shenjtorët bëhen princat, zotëruesit e dheut. Këtë veti e fitojnë me virtytin e tyre. Kush mund të mohojë të vërtetën se midis të diturve, zotëruesve të pasurisë, mbretërve, pushtetarëve të tokës, vetëm shenjtorët "jetojnë" akoma dhe mbretërojnë në zemrat e miliona njerëzve, sikur të kishin jetuar dje, sikur të jetojnë ende midis nesh.
Njeriu i shenjtë sipas Vasilit të Madh, është i madhërishëm. I madhërishëm jo për trupin e shëndetshëm, por për madhështinë e shpirtit të tij.
Shenjtori ka trimërinë e vërtetë, krenarinë e vërtetë, përderisa asnjëherë nuk pranon të hedhë veten e tij në pasionet e ulta dhe poshtëruese të trupit, pasi ka në mendjen e tij idetë më të pastra dhe më të larta për Perëndine dhe botën, përderisa me gjithë zemër dhe me dashuri u ndan të varfërve nga të mirat e tij materiale, përderisa asnjë fatkeqësi, asnjë mjerim i jetës nuk mund ta thyejë, pasi me krenari dhe "përbuzje" kalon pasionet e njerëzve të vegjël dhe i pastër marshon në rrugën e jetës së tij.
A është një njeri i tillë shenjtor dhe i madhërishëm? Në qoftë se është, le të ketë trup të kërrusur, të pakët, apo veshje përulëse.
Shenjtori, sipas Shën Vasilit të madh, mund të përafrohet me shqiponjën, sepse edhe ai fluturon mbi tokë, mbi pasionet dhe vogëlsirat e saj. Fluturon lart në një botë tjetër, morale, të panjohur për shumë të tjerë.
Gjithashtu shenjtori mund të përngjasohet me qengjin e butë dhe të mirë, sepse dhe zemra e shenjtorit është e butë dhe e pasur me dashuri për njerëzit e tjerë. Sepse qengji di vetëm të ofrojë, të ofrohet tek të tjerët.
Gjithashtu njeriu i shenjtë, ngjan me dashin, sepse morali dhe epërsia shpirtërore e mënjanon nga turma duke i dhënë pozicion udhëheqës, të njëjtë me atë të dashit në kope.
Nuk është e paqëllimshme të përafrohet shenjtori me pëllumbin e pafajshëm, për paprekshmërinë e karakterit dhe për dlirësinë e qëllimeve të tij.
Së fundi, sipas Vasilit të Madh, përngjasohet edhe me drerin e shkathët, sepse dreri ka veçantinë e çuditshme e të rrallë që me fërshëllimën e tij t'i nxjerrë gjarpërinjtë nga foletë e tyre. Por, mos ndoshta besimtari, si edhe kaprolli nuk lufton ditë e natë me gjarpërinjtë e së keqes, me "... Dragoin e madh, gjarprin e vjetër ..."?(Zbul. 12:9).
Por karakteristika kryesore e njeriut të shenjtë është dashuria e tij e zjarrtë dhe e pakufishme për Perëndinë. Perëndia për shenjtorin nuk ka të njëjtën rëndësi që ka për njeriun e zakonshëm. Perëndia është me të vërtetë Perëndi e shenjtorëve, atyre që në një farë mënyre e kanë familjarizuar, e kanë bërë të tyren, me dashurinë e tyre. Quhet "Perëndi e Abrahamit, Perëndi e Isakut, Perëndi e Jakovit" dhe si shprehet Apostull Thomai gjatë shfaqjes së Zotit të ringjallur: "Zoti im dhe Perëndia im" (Joan 20:28). Dhe ati i shenjtë i Kishës sonë Vasili nxjerr si konkluzion: "Perëndia nuk është Perëndi për të gjithë, por i atyre që krijuan afrimitet me Të, nëpërmjet dashurisë".
Dashuria e shenjtorëve për Perëndinë zhvillohet ngadalë duke përparuar në sferat më të larta të virtytit dhe të hyjnizimit në dashurinë Hyjnore. Digjen nga dashuria e shenjtë dhe harrojnë çdo lidhje tokësore dhe njerëzore.
Nuk interesohen as për të afermit, as për miqtë, as për shtëpitë dhe pasuritë e tyre. Dikush në lartësimin e tij hyjnor, nuk u jep rëndësi as dhe nevojave më elementare të natyrës së tij materiale. Nuk duan, as të hanë, as të pinë.
Kështu, shenjtorët, me dashurinë hyjnore në shpirt, me përbuzjen për vogëlsirat e botës, bëhen "miqtë e Perëndisë". Pak njerëz janë në gjendje të arrijnë të fitojnë këtë hir të veçantë dhe të rrallë.
Por miqtë e Perëndisë e fituan këtë titull me përpjekje të ashpra e duke derdhur shumë djersë. Një nga një ngjitën shkallaret e shkallës së virtyteve.
Filluan me durim nga nivelet më të ulta, me shpresë e besim, se do të ngjiten më lart, se do të shijojnë horizontet e pastra të jetës së shenjtëruar.
Një nga arritjet e luftëtarit të virtytit, - sipas Shën Vasilit të Madh, - është mendimi i pastër, mendja e çliruar nga shfaqje e ikona të errëta, mëkatare, epshore. Dhe kjo, sepse atje, në mendje dhe në zemër, në mendimet dhe në dëshirat i kanë fillimet të gjitha veprimet e njeriut. Shenjtori gjatë gjithë ecurisë së tij të vështirë shpirtërore ka një parim jetësor:
Vetëpërmbajtjen e cila përbën një nga karakteristikat kryesore të jetës së shenjtorit. Gjithmonë mundohet t'i japë parësi shpirtit. Duke patur njohuri të thellë të vlerës dhe përdorimit të natyrës së tij të venitur, kurrë nuk përkujdeset për mirëmbajtjen e saj, duke e "përdëllyer atë, siç mund të vepronin shumica. Ka diturinë shpirtërore, se kujdesi i tepruar i trupit bëhet shpeshherë shkak mëkatesh të shumta.
Sigurisht, me gjithë kujdesin e vazhdueshëm që tregon shenjtori në luftën e tij kundër pasioneve, ngacmimet e shumta do të shqetësojnë dhe turbullojnë shpirtin e tij.
Sepse megjithë përparimin shpirtëror, përsëri mbetet njeri, "qenie e dobët", siç shprehet ati i shenjtë Vasili i Madh.
Gjatë këtyre çasteve kritike të ngacmimeve të shumta, kur shfaqet gjithë dobësia e natyrës njerëzore, njeriu i shenjtë nuk e humb kurajon dhe shpresën për arritjet e tij shpirtërore, por grumbullon të gjitha forcat që i mbeten, i drejtohet Perëndisë dhe me shpirt të dërrmuar, kërkon mëshirën e Tij, forcë dhe mbështetje.
Kështu pra, njeriu i Perëndisë, përballon ngacmimet dhe vështirësitë në jetë, me ndihmesën hyjnore. Kurrë nuk përdor armë, kurrë nuk zhgënjehet. Hidhërimet janë për të ashtu si dhe ushqimi i pasur me vitamina apo stërvitja e përditshme për atletin.
Atleti i shpirtit, i stërvitur, i pajisur me mendimet e duhura, pret me qetësi dhe urtësi të thellë momentet e vështira të jetës së tij. Nuk "e humb" asnjëherë, sikundër besimtarët jo të vërtetë, por e përballon pa frikë dhe me trimëri.
Shenjtori, ka edhe durim në luftën e tij më vënien në praktikë të idealit të tij moral dhe ky durim buron nga mendimi i tij i palëkundëshm, se Perëndia e sheh nga shkallët e amfiteatrit qiellor, ndjek përpjekjet dhe rezultatet e tij në pistën tokësore të lagur nga lotët. Vetë ideja se Zoti e vëzhgon me simpati, i fal forcë dhe gjallërim shpirtëror të pallogaritshëm.
Së fundi, shenjtori sipas Vasilit të Madh, ka privilegjin e rrallë të shijojë vazhdimisht gëzimin, ngazëllimin shpirtëror. Që nga çasti që shpirtin e tij e bëri vendbanim të Shpirtit të Shenjtë, shijon dhe frytet e tij, midis të cilëve një vend të rëndësishëm zë kënaqësia dhe ngazëllimi hyjnor.
Sigurisht, gëzimi i shenjtorit nuk ka asgjë të përbashkët me gëzimin e zakonshëm. Eshtë gëzim që zë rrënjë në ato fytyra të cilat derdhin lot pendimi, lotë të nxehtë. Vetëm ai që derdh lot për gabimet dhe mëkatet e tij duke provuar të njëjtën ndjesi që provon dikush, kur përpara tij ndodhet i vdekur një person i dashur, mund të shijojë një gëzim të tillë.
Gëzimi i shenjtorit do të shumëfishohet në një shkallë mjaft të lartë dhe do të mbetet i palëkundur pas largimit të tij nga bota, atëherë kur me ndrojtje të shenjtë do t'i drejtohet shpirtit të tij me fjalët: "Kthehu shpirt në prehjen tënde, sepse Perëndia të bëri mirë".
Atëherë, si shërbëtor i Mbretit të madh i cili tregoi bindje shembullore në urdhrat e Tij, që me dhembje dhe lot ngjiti një nga një shkallët e virtyteve, që përballoi me besë dhe durim ngacmimet e vazhdueshme, fitimtar dhe trofeprurës, do të shijojë prehjen e përjetshme dhe lumturinë.
Ati i shenjtë shprehet qartë kur thotë: "Bëhet fjalë për prehje të përjetshme të atyre që kaluan këtë jetë në mënyrë të ligjshme, prehje e cila nuk jepet nëpërmjet detyrimeve, por nga Zoti zemërgjerë, me Hirin e Perëndisë në ata që e besojnë".

3. Sa janë shenjtorët?

Gjithmonë sipas Sinodit të Orthodhoksisë, nuk përcaktohet numri i saktë i shenjtorëve që jetuan apo jetojnë sot. Orthodhoksia nuk ka probleme numrash. Themi thjesht, se shenjtorët janë të panumërueshëm. Nuk është e mundur të llogariten. Numri i tyre është i panjohur, por janë të njohur si miq të Perëndisë.
Apostull Pavli, duke përmendur shenjtorët, i karakterizon ata si "re" (Hebr. 12:1) dhe më saktësisht bën fjalë për martirët dhe të drejtët e periudhës prokristiane në Izrael. Numri i tyre u rrit në vitet e përndjekjeve të mëdha dhe në çdo epokë, shenjtorë të tjerë i shtohen "resë së martirëve". Veçanërisht, numri i tyre u shtua në kohën e sundimit turk. Profeti David (psalmi 138:18) thotë se është e pamundur të numërohen miqtë e Perëndisë, shenjtorët, sepse janë më të shumtë se kokrrizat e rërës.
"Ushtri të panumërta përbëjnë trajtat e ndritshme të shenjtorëve të cilët marshuan në gjurmët që skaliti Zoti, me shembullin e Tij të Tërëshenjtë në tokë. Burra dhe gra, pleq si Shën Harallambi, por edhe të rinj si Shën Nestori, nëna si Shën Sofia, por edhe virgjëresha si Shën e Premtja. Njerëz të çdo niveli shoqëror, ushtarakë si Shën Gjergji, por edhe ushtarë të thjeshtë si dyzet martirët. Mjekë si Shën Pandeleimoni, por edhe hamenj si Shën Kristofori, apo punëtorë si Shën Niqifori dhe barinj si Shën Themistokliu, kuzhinierë si Shën Efrosini, apo bujq si Shën Polikroni.
Asnjë profesion i ndershëm nuk mbeti pa ofruar shenjtorë. Martirët e 300 viteve të para të historisë së krishterë u pasuan nga etërit e shenjtë të Bizantit dhe neomartirët apo shenjtorët e periudhës së pushtimit turk si Shën Kozmai nga Etolia. Në gjurmët e më të vjetërve, marshuan shenjtorët e ditëve të sotme si oshënari Shën Nikodhim Agjioriti dhe Shën Nektari.
Mos ndoshta shenjtorët jetuan në një vend të vetëm? Jo, jetuan në vende të ndryshme. Nga Egjipti e vende të tjera të Afrikës e deri në Rusi, dhe nga Nikea, Azia dhe Palestina, deri në Rumani dhe Greqi, çdo zonë pra ku ndriçon drita e Orthodhoksisë, nxori dhe do të nxjerrë shenjtorë.
Shumica janë të panjohur, por mjaft të tjerëve u njihen emrat dhe Kisha jonë i nderon ashtu siç e meritojnë.

4. Nderimi për shenjtorët

Dita e nderimit të çdo shenjtori është përcaktuar në legjislacionin e Sinodit të 7-të Ekumenik, ku kërkohet të nderohen shenjtorët: "Me fjalë, në shkrime, me mendimet, me therrore, me tempuj, me ikona".
Nderimi ndaj shenjtorëve është një shprehje e drejtë ngazëllimi. Ata që i nderoi Perëndia duhet t'i nderojmë edhe ne. Profeti David kur thotë: "nga unë shumë nderuan miqtë e Tu, Perëndia im", shpreh sjelljen tonë praktike ndaj shenjtorëve.

- "Me fjalë"
"Fjala" ka shumë kuptime. Ngjyrimet e shumta të termit "fjala" nuk na interesojnë këtu. Por është e nevojshme të theksojmë se "Fjala" në kuptimin e predikimit, të katekizmit, është mjeti me të cilin bëhet përhapja e besimit tonë.
Apostull Pavli na thotë: "...besimi vjen nga dëgjimi ..." (Rom. 10:17).
Njerëzit dëgjojnë dhe besojnë. Për besimin predikimet janë të domosdoshme.
Shohim Apostuj t'u flasin turmave të njerëzve, sipas fjalës së Zotit: "Shkoni e mësoni të gjitha kombet".
Këtë vepër e kryejnë që nga dita e Pendikostisë dhe sigurisht pasardhësit e tyre do ta vazhdojnë deri në prishjen e botës. Por këtu nuk duam të shtrihemi më tepër, sepse me këtë temë merret lënda e omilitikës. Shtojmë vetëm diçka. Kaq i rëndësishëm ishte përdorimi i predikimit, sa u zhvillua si degë e veçantë, retorika fetare - kishtare.
Paralelisht bëhet përdorimi i "fjalës", jo vetëm publikisht, por edhe veç.
Apostull Pavli jo vetëm që "nuk pushoi t'i këshillonte një për një me lot në sy", por edhe kërkonte të vihej në zbatim, kjo lloj mësimdhënie këshillimi. (l Sel 5:12-14, 2 Sel 3:15).
Pra, fjala është një mjet me të cilin nderojmë shenjtorët. Eshtë element i domosdoshëm i adhurimit. Kështu pra, kur bëhet kujtimi i shenjtorit duhet të mbahet dhe fjalimi përkatës.
Kisha jonë e shenjtë zbaton këtë traditë të përcaktuar në Sinodin e 7-të Ekumenik. Nderon shenjtorët me fjalime.
Etër të mëdhenj na lanë fjalime të mrekullueshme kushtuar shenjtorëve, të cilët lexohen ditët e festave të tyre. Për më të shumtët e shenjtorëve jetëshkrimet dhe elementet apo informacionet mbi martirizimin e tyre, transmetoheshin gojarisht dhe u bëheshin të njohura besimtarëve vetëm gjatë ditëve të kujtimeve të tyre.
Fjalimet, të cilat lexohen gjatë kujtimeve të shenjtorëve, klasifikohen në:
a. Omelitë: Janë tregime në lidhje me jetën e shenjtorit, të shoqëruara në fund me nxjerrjen e një konkluzioni.
b. Panagjirike apo lavdëruese: Janë fjalime, në të cilat i kushtohet më tepër rëndësi theksimit të vlerës së një shenjtori apo të një feste, pa u udhëhequr së fundi nga një konkluzion moral.
Besimtarët, gjithashtu nderojnë shenjtorët, duke krijuar mundësira për të diskutuar mbi jetën, veprën dhe çuditë e tyre.

- "Me Shkrimet"
Në qoftë se "Fjala", që pamë më lart, përmend fjalimet-predikimet gojore, "shkrimet" përmendin ato të shkruara: fjalime, lavdërime, panigjirike të shumtë, sa në libra të shtypur, aq edhe në kodikë e dorëshkrime, të cilat gjenden nëpër biblioteka dhe veçanërisht në ato të manastireve të Malit të Shenjtë. Shumë prej tyre nuk janë studiuar dhe aq më tepër nuk janë botuar.
Shën Nikodhim Agjioriti, i cili u mor me studimin e pothuajse të gjithë kodikëve të manastireve të Athosit, në sinaksarin e tij shkruan pothuajse për çdo shenjtor:
1. Kush shkroi martirizime, lavdërime, sinaksare etj?
2. Në cilat manastire ndodhen kodikët që përmenden?
3. Cili është fillimi i secilit shkrim?
Por edhe vetë ky mësim i Agjiologjisë përbën nder për shenjtorët e Kishës sonë. Të shumtë janë ata të cilët merren me studimin e shenjtorëve dhe lënë pas punime kushtuar atyre. Qarkullojnë gjithashtu me dhjetëra libra, të cilët kanë si objekt kryesor shenjtorët. Të gjitha këto vepra janë një mjet, me të cilin u dhurohet nder shenjtorëve.
Kisha jonë e inkurajon këtë veprimtari të besimtarëve për shenjtorët. Apostull Pavli u referohet shumë besimtarëve, burra e gra të Dhiatës së Vjetër, përmend çuditë që bënë, i lavdëron dhe i admiron. Kur Kisha shkruan jetë shenjtorësh e imiton Apostullin.
Fragmenti i mëposhtëm është i gjatë, por ia vlen ta shohim: "Me anë të besimit Abeli i ofroi Perëndisë, flijim më të mirë nga ai i Kainit. Me anë të besimit Enoku u zhvendos që të mos shikonte vdekje... me anë të besimit Noeu ... ndërtoi një arkë ... me anë të besimit Abrahami u bind ... me anë të besimit Sara ... mori fuqi të mbetet me barrë dhe të lindë. Me anë të besimit Isaku bekoi Jakobin dhe Esaun ... me anë të besimit Jakobi bekoi secilin nga bijtë e Jozefit dhe përmendi eksodin e bijve të Izraelit ... me anë të besimit Moisiu ... nuk pranoi të quhet i biri i së bijës së Faraonit... me anë të besimit Rahabi, një prostitutë, nuk humbi bashkë me ata që nuk u bindën .... Dhe ç'të them më? Sepse nuk do të mjaftojë koha të tregoja për Gedeonin, Barakun, Samsonin, Jeftin, Davidin, Samuelin, dhe për profetët, të cilët me anë të fesë nënshtruan mbretërira, realizuan drejtësinë, arritën ato që premtuan, ua zunë grykën luanëve, fikën fuqinë e zjarrit, shpëtuan nga tehu i shpatës, nga të dobët u bënë të fuqishëm, u bënë të fortë në beteja, thyen ushtritë e huaja ... bota nuk ishte e denjë për ta..." (Hebr. 11:4-38).
Apostull Pavli kujtoi ata të paktët e Dhiatës së Vjetër dhe i nderoi. Ne kujtojmë të panumërtit e kohës së hirit dhe i nderojmë me shkrime. Sigurisht, Kisha nuk interesohet për vlerën filologjike të shkrimeve, megjithëse nuk nënvleftëson gjithashtu rrjedhshmërinë në stil. Ajo përpiqet t'u paraqesë prototipa besimtarëve për t'i imituar.
Përsëri Apostull Pavli na bën të qartë qëllimin e këtyre veprave: "Dëgjoni eprorët tuaj dhe nënshtrojuni atyre, sepse kujdesen për shpirtrat tuaj si ata që kanë detyrë të japin llogari.
Dëgjoni, që ta bëjnë këtë gjë me gëzim e jo duke u ankuar se kjo, nuk do t'u sillte dobi (Heb. 13:7).
Pra, Apostull Pavli këshillon besimtarët të kujtojnë udhëheqësit shpirtërorë dhe mësuesit të cilët predikuan fjalën e Perëndisë dhe duke pasur parasysh fundin e tyre të shenjtë e të pëlqyeshëm nga Perëndia, të bëhen imitues të besimit të tyre.
Këtë porosi të Apostullit, zbaton Kisha, kur feston dhe nderon kujtimet e shenjtorëve, të cilat janë raste që na jepen për të njohur jetën e tyre çudibërëse dhe të nxitemi për imitim të tyre.
Shkrimet për shenjtorët u japin mundësinë besimtarëve të vijnë më pranë, të njohin, të mësojnë, nga shenjtorët për të cilët flitet ndër to.
Gjithashtu këto shkrime mund të përdoren kudo dhe kurdoherë, pa qenë e nevojshme të vijë data e kujtimit të shenjtorit.
Shkrimet për shenjtorët mund të klasifikohen në grupe:
1. Sinaksari: është tregimi që flet për jetën e shenjtorit.
2. Lavdërimet (Lumërimet): është shkrim lavdërues, ku paraqitet vlera e shenjtorit.
3. Martirizimi: është një tregim, i cili i referohet vetëm martirizimit të shenjtorit.
4. Jeta: është zakonisht jeta dhe sjellja e oshënarëve, të cilët kishin vdekje paqësore.
5. Çuditë: Janë vepra që paraqesin çuditë e shenjtorëve.
6. Komentari: Është një shkrim, i cili i dedikohet zakonisht një apostulli apo isapostulli (=me një apostull), ku përmenden udhëtimet e tij të shoqëruara me ndodhi të ndryshme.
7. Doktrina: Është vepër me të cilën paraqitet mësimdhënia e një shenjtori për diçka konkrete, p.sh. për Trininë e Shenjtë, për dritën hyjnore, shpirtin etj.

- "Me mendimet"
a. Troparet
Për nder të shenjtorëve, përveç sinaksarëve, jetëve, çudirave etj., Kisha jonë, Kisha e Shenjtorëve, ofron një seri të panumërt himnesh dhe troparesh.
Me të gjitha këto, sigurisht merret dega e veçantë e teologjisë, himnologjia.
Por, meqenëse troparet e ndryshme dhe himnet u dedikohen shenjtorëve, i përmendim edhe këtu.
Për të nderuar dhe himnizuar shenjtorët, Kisha hartoi për nder të tyre shërbesa të psalura. Këtu përfshihen përlëshoret (apolitiki), shkurtoret (kondaki), madhështimet (megalinata), zbritësoret (katavasitë), kanonet, vargjet (stikira), lavdërimet (dhoksastiko) etj. Pra, me të gjitha këto lloj troparesh, nderohen shenjtorët. Në këto tropare ka të dhëna për jetën, virtytet, përpjekjet, martirizimin e shenjtorit përkatës.
Himnografi i shenjtë i Kishës sonë, duke pasur parasysh shenjtorin dhe i drejtuar nga drita hyjnore, hartoi shërbesën e psalur.
Për shumë shenjtorë, ndodh të mos ekzistojnë sinaksarë apo jetëshkrime. Por janë kaq të shumta të dhënat biografike, në shërbesën e psalur, sa vetëm nga ajo mund të hartojmë jetën e shenjtorit.

b. Himnet. Kanonet dhe parakliset
Për nder të shumë shenjtorëve janë hartuar shërbesa të veçanta, kanone te veçanta, të njohura si kanone paraklitike, dmth. me përmbajtje lutjesore, të cilat janë lutje drejtuar shenjtorëve për të ndërmjetuar tek Zoti, që të qëndrojnë pranë në rreziqe e nevoja të besimtarëve.
Nuk ekzistojnë kanone paraklitike të veçanta për të gjithë shenjtorët, por vetëm për më të njohurit. Ata më kryesorët janë: Kanoni i vogël i paraklisit dhe Kanoni i madh i paraklisit të Shën Marisë.

Himni Akathist (ose Përshëndetjet)
Për disa shenjtorë ekziston edhe shërbesa e "himneve akathist" imitim i Himnit të Shën Marisë. Sigurisht, në një shërbesë të tillë himnizohet shenjtori dhe gjithë virtytet e tij.

Uratat
Si përfundim për disa shenjtorë, ekzistojnë urata të veçanta, kushtuar atyre të cilat përmbahen në Uratoren e Kishës sonë.

c. Të kremtet
Më sipër bëmë fjalë për shërbesën e psalur. Këto u referohen shenjtorëve dhe psalen në kujtimet e tyre, në të kremtet e shenjtorëve.
Pra, Kisha jonë nderon shenjtorët në festa që bëhen çdo vit. Ato i dedikohen, jo vetëm martirizimit apo fjetjes në paqe, por në disa raste edhe jetës së tyre.
Kështu kemi:
- Kujtime shenjtorësh
- Gjetje lipsanesh
- Gjetje ikonash
- Transferim lipsanesh
- Lindje
- Fjetje
- Martirizime
- Sinakse (grumbullime, mbledhje)
- Kujtime çudirash
- Ngjarje të ndryshme etj

d. "Me therore"
Therore bënin të gjitha fetë idhujtare dhe shumë prej tyre nuk ishin vetëm flijime kafshësh, por edhe njerëzish. Me anë të tyre njerëzit besonin, se zbutnin zemërimin e perëndive.
Flijime kishte dhe Judaizmi. Dhiata e Vjetër përcakton me çdo hollësi flijimet. Me ato, në përgjithësi, idhujtarët dhe monoteistët judenj përpiqeshin të fitonin dashurinë dhe mirësinë e perëndive apo të Perëndisë dhe zakonisht, këto flijime ishin të përgjakshme.
Flijimi është një mënyrë adhurimi. Me flijimet njerëzit adhuronin të shenjtën, u shprehnin falënderimet e tyre Perëndisë apo perëndive.
Pra, njerëzit ofronin flijime si shkëmbim të të mirave që besonin, se pranonin nga perënditë.
Edhe Krishterimi ka flijimet e veta. Vetëm se, flijimet që ofron ai janë të papërgjakshme. Një ishte i përgjakshëm, ai i Birit të Perëndisë në Golgotha. Ky sakrifikim i Krishtit tonë, anulloi të gjitha flijimet e përgjakshme dhe përsëritet pa gjakderdhje, sa herë kryhet Liturgjia Hyjnore nga prifti mbi Tryezën e Shenjtë, e cila është Therorja e Shenjtë.
Liturgjia Hyjnore është flijimi që bëhet edhe për nder të shenjtorëve. Me të nderohen shenjtorët.
Gjatë Proskomidhisë (Blatës), prifti meshtar pret nga mesha pjesët e shenjtorëve dhe njëkohësisht përkujton "Për nder dhe kujtim të Përmbibekuarës, të lavdëruarës, Zonjës sonë Virgjëreshës dhe Hyjlindëses Mari, prano o Zot, këtë therore të përgjakshme në altarin tënd të përmbiqiellshëm".
Më pas, duke prerë pjesën tjetër thotë: "Për nder dhe kujtim të Kryeengjëjve Mihal dhe Gavril, dhe të gjithë fuqive qiellore". Në vazhdim përmend: "Të profetit të nderuar dhe të lavdëruar, pararendësit dhe Pagëzorit Joan , të profetëve të shenjtë ...".
" Të Apostujve të shenjtë e të lavdëruar ..."
"Të Etërve tanë të Shenjtë, mësuesve të mëdhenj ekumenikë dhe hierarkë...".
"Të martirëve e martireve të shenjta".
"Të etërve tanë oshënarë dhe hyjprurës ...".
"Të anargjirëve të shenjtë dhe çudibërës ...".
"Të Hyjprindërve të shenjtë dhe të drejtë ...".
"Të Atit tonë ndër shenjtorët, Joan Gojartit..." (ose Vasilit të Madh, kur do të bëhet Liturgjia e Tij).
Nga sa u përmend më sipër, duket qartë se Kisha jonë nderon shenjtorët edhe me sakrifikime (flijime) dhe sidomos me flijimin e papërgjakshëm të Jisu Krishtit.
Diçka të përngjashme shpreh edhe urata që thotë prifti gjatë liturgjisë pas shenjtërimit të dhuratave të shenjta: "... gjithashtu po të blatojmë këtë therore shpirtërore dhe për ata që janë prehur me besimin, stërgjyshët, etërit, patrikët, profetët, apostujt, predikuesit, ungjillorët, martirët, konfesorët, asketët, dhe për çdo shpirt të drejtë që ka ndëruar jetë me besë". Por këtu nuk mbaron urata, ashtu siç do të mendonte çdokush, ajo vazhdohet. Domethënë për nder të të gjithë kategorive të shenjtorëve, ofrohet Liturgjia Hyjnore, por "veçan për të Tërëshenjtën, të pacënuarën të përmbibekuarën, të lavdëruarën, Zonjën tonë Hyjlindëse dhe gjithmonë të Virgjërën Mari". Dhe përsëri urata vazhdohet. Pas së Përmbishënjtës, përmenden shenjtorët e tjerë, në përgjithësi dhe në veçanti, shenjtori i ditës. Ndërsa psalti thotë: "Ti meriton me të vërtetë ...", prifti lexon: "Për profetin, Pararendësin dhe Pagëzorin Shën Joan, Apostujt e shenjtë, të lavdëruar e të dëgjuar, të shenjtit (aksh të ditës), kujtimin e të cilit po bëjmë, dhe gjithë shenjtorëve të tu, me lutjet e të cilëve vështrona, o Perëndi".
Por, sakrificë si mjet nderimi i shenjtorëve nuk është vetëm Liturgjia e Hyjnore, sakrificë është edhe temjani i ofruar, i cili nuk mungon në asnjë shërbesë apo festë shenjtorësh.
Sakrificë për nder të shenjtorëve është ofrimi i vajit dhe kandileve të ndezura përpara ikonave të tyre.
Sakrificë kushtuar atyre është edhe mesha dhe ndezja e qirinjve e llambadheve.
Shenjtorët nderohen edhe nëpërmjet grurit të ndarë në Kishë në raste kujtimi apo fjetjesh. Sigurisht, kjo sakrificë vihet re nëpër manastire.

5. "Në Kishat"
Kisha është shtëpia e Perëndisë, shtëpi lutjesh. Është vendi, ku bëhen mbledhjet e besimtarëve për adhurimin e Perëndisë. Në to kryhet Liturgjia e Hyjnore, lutja e zakonshme dhe të gjitha misteret.
Çdo enori apo komunitet kishtar, ka tempullin e vet. Çdo kishë i është përkushtuar një shenjtori.
Besimtarët vendosin të nderojnë një shenjtor. Grumbullojnë shumën e nevojshme dhe ndërtojnë një tempull për nder të tij. Kështu shpjegohet fakti, se shumë enori përveç kishës kryesore të enorisë, kanë edhe kisha të tjera kushtuar shenjtorëve të ndryshëm.
Në formë zyrtare një kishë merr emrin e shenjtorit për nder të cilit u ndërtua ditën e përurimit të tij. Atëherë gjatë përurimit, episkopi ia përkushton tempullin shenjtorit: "Na denjëso o Zot në këtë orë të mos jemi fajtorë dhe të inagurojmë dhe këtë tempull për shpëtimin tonë, dhe të falënderojmë që u ndërtua në emër të Shën (emri i shënjtorit)".
Nderimi i shenjtorëve me tempuj është traditë e Kishës sonë. Fillon që në kohën e përndjekjeve. Atëherë të krishterët mblidheshin rreth varrit të martirit dhe sipër tij bënin Liturgjinë e Shenjtë. Por, varrezat ishin jashtë vendbanimeve, kështu që lindi nevoja e një strehe që të mbulojë varrin për tu mbrojtur besimtarët e mbledhur nga dielli apo shiu.
Nga kjo strehë ndoshta fillon edhe forma e parë e Tempullit, i cili me evoluimin e tij arkitektonik arriti në Kishën e përkryer të Shën Sofisë në Konstandinopojë. Por, sidoqoftë, qendra e çdo tempulli ishte varri i martirit.
Por, për arsye, se nuk ishte e mundur që të ekzistonte për çdo tempull një varr martiri, Kisha jonë gjatë përurimit, pranoi të vendoset në bazë të Tryezës së Shenjtë, pjesë nga lipsani i një shenjtori.
Theksojmë këtu një përjashtim: Tempulli i Shkurres së Shenjtë në Sina, nuk është përuruar me lipsane shenjtorësh, por Tryeza e Shenjtë është ndërtuar mbi rrënjët e shkurres që kishte marë flakë dhe u pa nga Moisiu. Përveç tempujve, për nder të shenjtorëve, ekzistojnë dhe ndërtime të tjera më të vogla, proskinitarët (konizmat).
Këto tregojnë një vend të shenjtë, apo më shpesh janë shprehje nderi, ndaj një shenjtori.
Të tilla proskinitare ekzistojnë nëpër maja malesh, buzë rrugëve, nëpër rrugë publike. Shoferë apo udhëtarë të cilët shpëtuan nga aksidente të sigurta, si shenjë mirënjohjeje ndaj shenjtorit mbrojtës apo shenjtit të ditës, ndërtojnë një proskinitar.

6. "Në ikonat"
Ikonat janë riprodhime fytyrash shenjtorësh apo ngjarjesh nga jeta e Profetëve, Apostujve, Hierarkëve, Oshënarëve, Martirëve, në dru apo në afreske.
Dëshmi për ekzistencë ikonash kemi që në vitet e para të krishterimit. Megjithatë, ikonat përbëjnë traditë të lashtë të Kishës sonë. Dhe themi të Kishës sonë, sepse katolikët zakonisht kanë statuja dhe kukulla, kurse protestantët nuk kanë as ikona dhe as statuja. "Ikonat e shenjta janë libra të popullit. Njeriu i thjeshtë dhe analfabet, shikon dhe mëson nga ikonat. Historia përmend, se fillimi i pendimit dhe i kthimit të popullit bullgar pranë krishterimit, i dedikohet një ikone. Ishte ikona e cila paraqiste gjyqin e ardhshëm. Ierapostulli Metod, ia tregoi mbretit Boris dhe ia shpjegoi. Mbretit i bëri, kaq shumë përshtypje, sa ai besoi tek Krishti dhe bashkë me të dhe i gjithë populli bullgar." (Episkopi Agustini Kandioti, Tempulli Orthodhoks).
Fytyrat e nderuara të shenjtorëve apo ngjarjet e shenjta të jetës së tyre, paraqiten nëpër ikona. Kështu pra çdo ikonë, bëhet mësues i besimit për njerëzit e thjeshtë.
Kur nderojmë ikonën, nuk kemi parasysh materialin e saj, por personin e paraqitur. Të falurit para ikonës kalon tek origjinali, tek personi i paraqitur. Kur nderohet ikona, nderohet shenjtori i ikonizuar. Pra edhe me ikona nderojmë shenjtorët. Të tilla ekzistojnë për të gjithë shenjtorët e njohur.
Çdo i krishterë do dhe thërret në ndihmë, por edhe nderon një shenjtor të veçantë. Ikonën e tij që ka në shtëpi, në ikonostas, ku dhe i ndez kandile, qirinj dhe i ofron temjan.
Shumë herë nderimin e veçantë ndaj shenjtorit të tyre të krishterët e trgojnë duke mbuluar një pjesë të ikonës, zakonisht aureolën me fletë metali me vlerë, argjend, ar etj.
Në të njëjtën kategori me ikonat mund të renditim edhe lipsanet e shenjta. Në qoftë se, në ikonë paraqesim figurën e shenjtorit, lipsani i shenjtë është vetë figura e tij. Ashtu siç kemi theksuar edhe herë tjetër, se bashkë me shpirtin shenjtërohet edhe trupi, lipsani i shenjtë është trupi i shenjtë i shenjtorit, të cilin shpirti e la këtu poshtë. Lipsanet e shenjta vazhdojnë të kenë hirin çudibërës të shenjtorit.
Kur zotërojmë gjithë trupin e shenjtorit, atëherë çudirat janë të vashdueshme duke kaluar kufijtë e ligjeve të natyrës. Nderojmë ikonat dhe shumë më tepër nderojmë lipsanet. Dhe duke nderuar lipsanet, nderojmë vetë shenjtorët.
Forcën e lipsaneve e shohin njerëzit, të cilët luten pranë tyre. Këtë forcë e thekson akoma më tepër Shën Joan Gojarti kur thotë: "ato që nuk ka mundësi t'i bëjë ari dhe pasuria, i bëjnë lipsanet e martirëve. Ari, as sëmundje nuk dëboi, dhe as vdekjen, por eshtrat e martirëve që të dyja këto i kanë bërë".
Këto lipsane pra, që dëbojnë akoma edhe vdekjen, i nderon Kisha jonë. Dhe sa i nderon, kjo duket qartë tek kanonet sinodike, si kanoni i shtatë i Sinodit të 7-të Ekumenik, ku thuhet: "Pra sa tempuj të nderuar që nuk u inaguruan me lipsane të shenjta martirësh, urdhërohet të vendosen lipsane me lutjen e njohur. Cilido prift që meshon në tempull pa lipsane të shenjta, zhvishet, sepse nuk zbaton traditën kishtare".
Pra, kaq shumë nder u kushtohet lipsaneve të martirëve nga Kisha jonë, sa nuk mund të përdoret për adhurimin e Perëndisë një Tempull, në qoftë se nuk zotëron lipsane të shenjta. Por lipsane dhe ikona çudibërëse (të famshme) nuk ka kudo. Të krishterët e ndiejnë nevojën e tyre, prandaj dhe shkojnë dhe i vizitojnë kudo, ku ato ndodhen.
Kështu nëpër këto vende, grumbullohen besimtarët, ku me devotshmëri, nderojnë ikonat çudibërëse apo lipsanet e shenjta. Pra këto lëvizje besimtarësh janë të njohura si pelegrinazhe dhe përbëjnë një tjetër mënyrë nderimi ndaj shenjtorëve.
Nuk mund të hedhim poshtë lutjet, ikonat apo lipsanet e shenjta. Por gjithmonë ekziston rreziku i përfundimit të këtyre lutjeve në turizëm, prandaj nevojitet kujdes nga ana e besimtarëve.
Shumica e lipsaneve të shenjtorëve ndodhen nëpër manastiret e Malit të Shenjtë, por edhe jashtë tij. Shumë të tjera janë të shpërndara nëpër manastire të vendit tonë. Mund të përmendim:
- Lipsani i Shën Spiridhonit në Korfuz.
- Lipsani i Shën Dionisit të Egjinës në Zakintho.
- Lipsani i Shën Joan Rusit në Prokopio të Evias.
- Lipsani i Shën Gjerasimit në Kefalionia.
- Lipsani i Shën Nektarit në Egjina etj.

5. Mohimi i shenjtorëve

Nderimi i shenjtorve është traditë e lashtë e Kishës sonë, e cila e udhëzuar nga Fryma e Shenjtë drejt së vërtetës, (Joan 16:3) me të drejtë nderon shenjtorët. Çdo teori tjetër bie në kundërshtim me Shkrimin e Shenjtë dhe Traditën e Shenjtë.
Mohimi i shenjtorëve tregon:
1. Mohim të Shkrimit të Shenjtë. Shenjtorët nuk pranohen nga heretikë të ndryshëm dhe sidomos nga Dëshmitarët e Jehovait apo nga hiliastët dhe protestantët.
Në historinë e Kishës polemika më e keqe ndaj shenjtorëve, ishte lufta kundër ikonave.
Kjo ngjarje historike shumëformëshe dhe mjaft e diskutuar, në thelb të saj ishte luftë ndaj Kishës, shenjtorëve dhe ikonave të tyre.
Lufta ndaj ikonave, megjithëse kishte mbështetjen e shtetit nuk mundi të mbizotërojë, sepse nuk mundet, që gënjeshtra të hedhë hijen e saj mbi të vërtetën.
Dhe e vërtëta e Shkrimit të Shenjtë na mëson se shenjtorët duhen nderuar. Le të përmendim disa pjesë të shkëputura nga Shkrimet e Shenjta.
a. Në Veprat e Apostujve shohim apostujt të himnizohen dhe të lavdërohen nga të krishterët, për çdo çudi që shikonin të bëhej prej tyre: "... populli u jepte nderim" (5:13).
b. U përmend më sipër fragmenti nga (118:17) nga psalmet e Davidit, ku profeti thotë: "Zot, shumë i respektoj miqtë e tu". Shenjtorët janë miqtë e Perëndisë. Nderimi i tyre është nderim ndaj Perëndisë. Sot Kisha nuk bën më tepër nga ajo ç'ka bërë Davidi, nderon shenjtorët, miqtë e Perëndisë.
Përmendim një fragment tjetër, ku duket qartë se shejtorët nderohen si në jetë dhe pas vdekjes: "Ezekia, fjeti dhe u varros sipas stërgjyshërve të tij, në një majë më të lartë në krahasim me varret e tjerë të pasardhësve të Davidit. Të gjithë judenjtë dhe besimtarët e tjerë të Jerusalemit e lavdëruan dhe e nderuan gjatë vdekjes" (B'Paral. 32:33).
Pra, çdo mohim dhe hedhje poshtë e shenjtorëve apo e nderimit të tyre, bie në kundërshtim me Shkrimin e Shenjtë, është hedhje poshtë e Shkrimit të Shenjtë.
2. Mohim të Kishës. Shenjtorët janë ata që formojnë Kishën Triumfuese. Pra, mohimi i shenjtorëve përbën mohim ndaj Kishës, sepse Kisha është Një, Militante dhe Triumfuese. Zoti, sipas Mateut (22:32) tha: "Unë jam Perëndia i Abrahamit, Perëndia i Isakut, Perandia i Jakobit". Ai nuk është Perëndia i të vdekurve, por i të gjallëve.
3. Mohim i Traditës së Shenjtë. Tradita e Shenjtë e Kishës sonë e cila i ka rrënjët thellë në histori, para njëzet shekujsh, i njeh shenjtorët dhe u ofron atyre nderin që u takon.
Kush nuk pranon Traditën, përqafon ide të reja. Dhe për novatorët Shkrimi i Shenjtë shprehet ashpër, sepse nuk është e mundur të korrigjojë dikush mësimdhënien e Krishtit, të Apostujve, të Kishës. Prandaj Apostull Pavli thotë: "Tani në qoftë se, edhe ne vetë ose ndonjë engjëll prej qiellit, ju predikon një ungjill tjetër, të ndryshëm nga ai që ju patëm predikuar ne, qoftë mallkuar".
Mohuesit e shenjtorëve dhe të nderimit të tyre janë të gjithë protestantët, hiliastët etj, novatorë të cilët i zë mallkimi i apostullit.

6. Ndërmjetimet e shenjtorëve

Shenjtorët, siç e pamë si miq të Perëndisë, kanë dhe guxim ndaj Tij. Pra ndërmjetojnë, siç e shprehim në gjuhën kishtare.
Është i natyrshëm fakti që heretikët, duke mohuar shenjtorët, mohojnë edhe ndërmjetimet e tyre.
Kisha na mëson, se shenjtorët që ndodhen në qiell, ndërmjetojnë, i luten Perëndisë për njerëzit që ndodhen poshtë në tokë.
Ne, këtu në tokë, sa herë ndodhemi në nevojë i thërrasim në ndihmë, apo u kërkojmë të ndërmjetësojnë tek Perëndia, të mbështesin kërkesat tona.
Në qoftë se besimtarët këtu kanë mundësinë të luten bashkë, të marrin forcë nga njëri-tjetri me lutje, në qoftë se besimtarët mund t'i kërkojnë të lutet për ta, një shenjtori që jeton, përse të mos kërkojnë ndërmjetimin nga shenjtorët në qiell?
U theksua se Kisha Militante dhe Triumfale është NJË, prandaj ekziston dhe komunikimi. Kështu vërtetohet lutja e shenjtorëve për njerëzit "në tokë" apo dhe e të gjallëve "për të fjeturit".
Në Gjenezë duket qartë, se Avrahami, miku i Perëndisë, do të lutej për mbretin Avimelek dhe Perëndia do t'ia dëgjonte lutjen. Pasazhi përkatës është: "... sepse ai është profet. Ai do të lutet për ty ..." (Gjen. 20:7). Vëllai i Krishtit, Jakovi na porosit: "Rrëfejani mëkatet njëri-tjetrit, që të shëroheni" (Jak. 5:16).
Pra në qoftë se lutjet e besimtarëve për bashkëbesimtarët e tyre mund të sjellin shërim, shumë më tepër forcë duhet të kenë lutjet-ndërmjetimet e shenjtorëve.
Në Apokalips-in, në fund duket mjaft mirë, se Perëndia i pranon lutjet dhe ndërmjetimet e shenjtorëve: "Katër ungjillorët e njëzet e katër udhëheqësit, ranë përmbys para Qengjit. Secili kishte harpën dhe një kupë ari plot me Kem (domethënë plot me urata të shenjtorëve)" (Apo. 5:8).
Dhe përsëri: "Dhe ja një tjetër engjëll erdhi dhe qëndroi mbi altar. Në dorë kishte një temjanicë të artë dhe iu dha shumë temjan për ta kushtuar bashkë me lutjet e të gjithë shenjtëve mbi altarin e artë para fronit. Nga dora e engjëllit, tymi erëkëndshëm i temjanit u ngrit para Zotit bashkë me uratat e shenjtorëve" (Apo. 8:3-4).
Rëndësi të veçantë në këtë rast ka fragmenti i Apokalipsit (6:9-10):"... poshtë, nën altar shpirtrat e vrarë për shkak të fjalës së Zotit dhe për shkak të dëshmisë që kishin bërë bërtisnin me zë të lartë dhe thoshin: "Deri kur, o Zotërues i Shenjtë e i drejtë do të vonosh të bësh drejtësi e ta shpaguash gjakun tonë mbi banorët e Tokës"?
Janë të shumta rastet që përmenden nëpër sinaksarë e në jetët e shenjtorëve, ku vërtetohet, se shenjtorët ndërmjetojnë tek Zoti, dhe Ai i dëgjon.
Është shumë karakteristike shembulli i jetës së Shën Potamias (7 qershor). Një person i quajtur Vasilidhis, idhulltar, e shpëtoi nga duart e disa të rinjve imoralë. Shenjtorja i premtoi, se do t'ia shpërblente këtë të mirë, kur të ndodhej pranë Zotit. Tri ditë pas martirizimit Vasilidhi pa Potaminë ta kurorëzonte atë me kurorë lavdie dhe t'i thoshte se e kërkoi nga Krishti dhe pas pak kohe do ta merrte me vete. Dhe kështu u bë. Idhulltari Vasilidhis u kthye në i krishterë dhe u martirizua.
Ndërmjetimet e shenjtorëve janë diçka krejt e natyrshme. Përderisa ne, duke qenë mëkatarë, nuk kemi guximin t'i drejtohemi vetë Zotit, nuk na mbetet gjë tjetër, veçse të përdorim dhe të kërkojmë ndihmën dhe ndërmjetësinë e miqve të Tij, shenjtorëve.
Vargu në troparet e kanoneve, të cilat u përkushtohen shenjtorëve janë: "Shenjt i Perëndisë, ndërmjeto për ne".
Shenjtorët, ndërmjetojnë për ne, kur ua kërkojmë. Kjo frymë është hartuar edhe nga Sinodi i 7-të Ekumenik: "Kush nuk pranon, se Shenjtorët, të cilët i pëlqyen Perëndisë që kur u krijua bota, para apo pas Krishtit, dhe janë të denjë të ndërmjetojnë tek Ai për shpirtin dhe trupin tonë dhe nuk kërkojnë të ndërmjetojnë tek Perëndia si persona që kanë të drejtë të luten për Botën, sipas Traditës së Kishës, le të jetë i mallkuar".
Gjithë shenjtorët kanë "guximin" të ndërmjetojnë tek Zoti, por më tepër se kushdo tjetër, e ka këtë guxim e Përmbishenjta Mari. "sepse shumë, ka fuqi lutja e nënës që të zbutë Zotin dhe të jetë i mëshirshëm", thekson Kisha në shërbesën e Pasdarkës së Madhe, sepse ne për mëkatet tona nuk kemi liri, por këtë e ka e Përmbishenjta. "Nuk kemi guxim për shkak të mëkateve tona të shumta, prandaj ti lutju nxehtësisht Birit tënd, o Hyjlindëse Virgjëreshë, sepse shumë ka forcë lutja e nënës që të zbutë Zotin e të jetë i mëshirshëm me ne".
Dhe në çdo Meshë Hyjnore i lutemi Perëndisë të na shpëtojë, por lutja jonë transferohet nëpërmjet Shën Marisë: "Me ndërmjetimet e Hyjlindëses, Shpëtimtar shpëtona".

7. Shpallja e shenjtorëve

Për shumë njerëz konsiderohet si një problem i madh shpallja e shenjtorëve. Si dallohen shenjtorët? Cilët prej tyre kanë guximin të ndërmjetojnë? Është i mjaftueshëm "akti" i shpalljes nga autoritetet zyrtare kishtare? Sa e nevojshme është diçka e tillë?
Këtu duhet të përmendim se një rregull i përcaktuar nuk ekziston. Por ekzistojnë:
1. Siguria që Kisha drejtohet nga Shpirti i Shenjtë drejt së vërtetës, pra edhe drejt njohjes së shenjtorëve.
2. Ndërgjegjja e pagabueshme e Kishës, Trupit të Krishtit, e cila në një mënyrë të çuditshme, pranon si shenjtorë, shenjtorët e vërtetë, pa gabuar. Është një çudi e pashpjegueshme.
Përsa i përket kësaj çështjeje, Kisha nuk ka bërë asnjë gabim. Nuk shpalli kurrë ndonjë shenjtor, pa qenë shenjtor. Aq më tepër, nuk shpall dikë shenjtor gabimisht dhe më pas të ndreqë gabimin duke ia hequr titullin.
Kisha është një organizëm me natyrë hyjnore dhe njerëzore, ashtu si dhe udhëheqësi i saj. Si organizëm njerëzor ka kujdes gjithmonë të mos konsiderohet, si shenjtor ndonjë heretik. Përsa u përket martirëve quhen shenjtorë, dhe padyshim janë të tillë.
Vështirësi ekziston për kategoritë e tjera të shenjtorëve. Prandaj asnjëherë Kisha nuk nxitohet dhe nuk ngutet në shpallje shenjtorësh. Pret për më tepër fakte. Pret sigurimin nga qielli. Vetëm kur, çdo gjë është e sigurt, atëherë shkruan emrat, për t'u kujtuar në Liturgjinë Hyjnore
Nga dëshmitë më të hershme që kemi, ato të Shën Polikarpit dhe të Shën Ignatit, duket qartë, se para fjetjes apo para martirizmit, edhe pa paraprirë "akti" nga administrata e Kishës, konsideroheshin shenjtorë dhe nderoheshin si të tillë. Funksiononte ajo ndërgjegje e çuditshme e Kishës dhe lartësonte në vendin e shenjtorit, shenjtorin e vërtetë.
Ashtu u bë edhe me Shën Kozmain nga Etolia,të cilin e shihnin si shenjtor, para se të martirizohej dhe para se të kryhej "akti" i shenjtërimit në formë zyrtare nga Kisha, e quajtën shenjtor me vargje. Gjithashtu, thuhet se ditën e varrimit të tij, në vend të ceremonisë mortore, u psal ceremoni festive të cilën e krijoi një i ditur i kohës së tij.
Njohja unanime e një personi si shenjtor, është një element. Domethënë, kur dikush njihet nga të gjithë besimtarët si shenjtor, për përpjekjet, për mësimdhënien, për çuditë e tij e të tjera, atëherë i takon Kishës si administratë, që me "aktin" përkatës shkruan emrin e shenjtorit në "diptik", domethënë në "listën" zyrtare kishtare. Ky është "akti" i njohjes.
Por nuk është as ceremonia që bën shenjtorin - thjesht njihet zyrtarisht një situatë dhe gjithashtu përcaktohet dita e kremtimit të festës së tij.
Kështu, Shën Nikodhim Agjioriti, është shenjtor i shekullit IX, por vetëm në vitin 1961 u njoh zyrtarisht nga Patrikana Ekumenike.
Apo, Shën Nektari bëri kaq çudira, populli e njohu si shenjtor, "ndërgjegjja e trupit të Krishtit punoi" dhe më pas administrata e Kishës e shpalli shenjtor.
Që para vdekjes, Shën Joan Gojarti, i cili vdiq i martirizuar në internim, ishte i shenjtë dhe si të tillë e njohu ndërgjegjja e Kishës, por autoritetet kishtare nuk pranonin ta shpallnin shenjtor. Kërkesa e popullit ishte: "Joani në Diptikë". Dhe kështu u bë.
Themi se, njohja dhe renditja në Diptikë i përket pushtetit administrativ kishtar. Dhe sigurisht që ekzistojnë shenjtorë të panumërt, të cilët nuk u njohën zyrtarisht. Shën Joan Gojartin nuk pranonte ta njihte dhe ta rendiste, as Shën Kirili i Aleksandrisë, i cili së fundi u bind nga vetë e Përmbishenjta, e cila iu shfaq.
Pra, shohim, se shenjtorët janë të shenjtë me hirin e Perëndisë. Shenjtërimi i tyre nuk varet nga njohja zyrtare kishtare, sepse edhe para saj shenjtorët bënin çudira. Kisha ka kompetencën me regjistrimin në Diptikë, të përcaktojë ditën e festimit dhe i rekomandon të krishterët të nderojnë shenjtorin siç duhet. Nuk do të ishte e drejtë të regjistronte apo të hiqte nga diptiku emrat e shenjtorëve, secili prift sipas dëshirës së vet. Theksojmë këtu një nga ndryshimet tona me Kishën Perëndimore. Në Kishën Orthodhokse populli njeh shenjtorin dhe administrata e Kishës e ratifikon me aktin përkatës, kurse në Kishën Perëndimore shpallja bëhet me akt shenjtërimi. Është thjesht veprim zyrtar, me të cilin kushdo do të mund të shpallej shenjtor dhe t'i imponohej popullit nga autoritetet kishtare. Gjithashtu, shenjtori kandidat quhet fillimisht për një periudhë "i lumëruar" dhe më pas "shenjtor".

[Albo]

V. SHENJTORËT SIPAS GRUPEVE

1. E Përmbishenjta

Fillojmë me nënën e Krishtit tonë, të Përmbishenjtën. Është detyra jonë të fillojmë me të, sepse mbi të gjitha nuk është thjesht e shenjtë, por e Permbishenjtë. Është vështirë të paraqitet dhe të himnizohet e Tërëshënjta. Nuk mund t'i afrohemi për shkak të padenjësisë sonë, por guxojmë me frikë dhe shprestari nga nevoja.
E Përmbishenjta ka vendin e parë, nderin e parë. Shkrimi i Shenjtë permend shumë për Shën Marinë. Folën dhe shkruan për të gjithë etërit e Kishës. Me emrin e saj u mor Sinodi i III-të Ekumenik. E paraqitën agjiografët. E nderojmë ne besimtarët dhe do ta nderojmë deri në fund të botës, siç e tha ajo vetë: "... se që tani e tutje gjithë brezat do të më lumërojnë" (Luka 1:48).
Dhiata e Vjetër është libri, i cili parapërgatiti botën të pranojë ato që do të vijnë. Flet për ta me shembuj, simbole e ikona.
Dhe për të Përmbishenjtën përdor të njëjtat mjete. Shën Maria në Dhiatën e Vjetër imagjinohet, profetizohet. Në lidhje me të gjitha këto, himnografi thekson: "mësimet e profetëve tregonin Trupëzimin tënd nga Hyjlindësja, o Krisht" (kanoni i fjetjes së Hyjlindëses).

a. Profecitë
Profeci nga Dhiata e Vjetër për Shën Marinë ka shumë. Ne këtu u referohemi vetëm disa prej tyre:
I. Në librin e parë (Gjen. 3:15) bëhet fjalë për një grua, fara e së cilës do të çlirojë njeriun nga tirania e djallit. Gruaja e profetizuar është e Përmbishenjta dhe fara e saj Krishti.
II. Profeti David në Psalmin (131:8) e quan Hyjlindësen "arkë". "Ngrehu o Zot, eja në vendin e pushimit tënd, Ti dhe arka jote e shenjtë". E quan të Përmbishenjtën arkë dhe profetizon kalimin e saj nga toka - në qiell.
Duke shpjeguar këtë fragment, Shën Grigori i Selanikut thotë: "Hyjlindësja, e cila lindi Krishtin, bashkëlavdërohet me Perëndinë për shkak të kësaj lindjeje dhe ngjallet bashkë me Krishtin, sipas fjalës profetike. Pas Ngjalljes së Krishtit, u bë arka e ajazmës së Tij".
III. Profeti Solomon profetizon për të Tërëshënjtën, duke bërë fjalë për një "shtëpi". Profecia përkatëse thotë: "Urtia e ndërtoi shtëpinë e vet dhe i lartoi 7 shtylla ...". (Fj. e Urta 9:1). Kjo "shtëpi" e Solomonit është profecia e tij, për Hyjlindësen, nënën e Krishtit, i cili është "dituria vetë".
IV. Profeti Isaia, pasi pa ëngjëjt, duke psalur Himnin Trishenjtor "Shenjt, Shenjt, Shenjt, Zoti Sabaoth" iu afrua një Serafim "në dorë kishte një thëngjill të ndezur që e mori me mashë nga altari" (6:6). Kjo mashë është e Përmbishenjta e profetizuar. Dhe himnografia e Ipapandisë do të na e kujtojë këtë, kur thuhet: "Ti Hyjlindëse je masha mistike, që more thëngjillin Krisht në barkun tënd".
V. Profeti Daniel (2:34) "sheh" një statujë të përbërë nga shumë elemente d.m.th. prej ari kishte kokën, prej argjendi gjoksin dhe krahët, prej bakri barkun dhe kofshët, prej hekuri kërcinjtë dhe prej balte këmbët. Pamje mjaft e çuditshme, derisa ra një mal pa e lëvizur askush dhe shkatërroi krijesën. Ky "mal", që u shkëput dhe ra vetë, është e Tërëshënjta, që pa veprim burri do të lindë Krishtin, i cili do të shkatërrojë mbretërinë, pushtetet e kësaj bote. Të shumta janë profecitë e Dhiatës së Vjetër që i refefohen të Përmbishenjtës, por le të kufizohemi në ato të lartpërmendurat, që të kujtojmë e të nderojmë manastirin e Sinait. Sepse rrallë ekziston ikona e Shën Marisë në ikonostas, ku ajo paraqitet e rrethuar nga katër profetë, të cilët mbajnë në duart e tyre nga një ilitar me frazën përkatëse dhe një simbol. Në pjesën e sipërme majtas profeti David me arkën, djathtas profeti Solomon me një "barakë" më shtatë hunj. Poshtë majtas, profeti Isaia me pishtar në dorë dhe djathtas profeti Daniel duke mbajtur një "mal të pagërmuar".

b. Protipozat
Përcaktimet e Dhiatës së Vjetër për Shën Marinë janë:
1. Eva. Mjaft Etër kanë theksuar analogjinë dhe antitezën Eva - Maria. Eva është shkaku dhe nëna e prishjes dhe e vdekjes. Maria është nëna e jetës dhe e pavdekshmërisë.
2. Arka e Dhiatës. Arka mbajti pllakat e Dhiatës, manën dhe shkopin e Aaronit. Virgjëresha mbarti vetë ligjvënësin, Krishtin.
3. Stamna e manës. Hyjlindësja mbajti manën e vërtetë, trupin dhe gjakun e Krishtit.
4. Shkalla e Jakovit. Shën Maria është shkalla, nga e cila zbriti Perëndia, zbresin engjëjt në tokë, dhe ngjiten njerëzit në qiell.
5. Deti i Kuq. "Deti pas kalimit të Izraelit mbeti i papërshkueshëm", kështu edhe "e paqortueshmja mbas lindjes së Emanuelit, mbeti e kulluar." (Hyjlindësore T. I.). "Nga ty vesa doli dhe shuajti zjarrin e idhujtarizmit. Pra, Ty të thërrasim, Gëzohu Virgjëreshë, ti që je copa e leshit gjithë vesë, që parapa Gedeoni".
Sigurisht, gjithë përcaktimet (parashembujt) e Dhiatës së Vjetër për Shën Marinë nuk mund të t'i përmendim këtu. Janë të shumta. Por tek Himni Akathist përmenden thuajse të gjitha, ku dhe bëhen shkak që të himnizohet e Përmbishenjta.

c. Emërtimet e së Përmbishenjtës
1. Maria Mariam
Maria është emri i greqizuar i bijës së Nazaretit, e cila quhej Mariam. Në Dhiatën e Re takohen të dy emrat:
- MARIAM: (Mateu 1:20, 13:55), (Luka 1:30, 34, 38, 39, 46,56.2:5, 16, 19,34).
- MARIA: (Mateu 1:16, 18. 2:11), (Marku 6:3), (Luka 1:41 Vepratl:14).
Ky është emri kryesor i Hyjlindëses. Të tjerët janë epitete që tregojne cilësitë apo virtytet e saj. Këtë emër dhe më rrallë atë Dhespina (Zonjë), marrin gra të krishtera për ta nderuar.
Por, duhet të dimë se asnjë emërtim tjetër i Shën Marisë, nga sa vijojnë më poshtë, nuk i përshtatet asnjë gruaje tjetër, sado e virtytshme që të jetë.

2. Hyjlindëse
Maria nga Nazareti lindi Krishtin. Por Krishti nuk është vetëm njeri ashtu siç duket, është edhe Perëndi, i vetmi Perëndi i vërtetë.
Maria pra "lindi Perëndinë" prandaj dhe quhet Hylindëse. Kur quajmë Nënën Hyjlindëse dëshmojmë besimin ndaj Hyjnishmërisë së Krishtit dhe Mishërimit të Fjalës së Perëndisë.
Me fjalë të tjera, do të thoshim se emri Maria, është emri njerëzor, kurse ai Hyjlindëse është emri teologjik.
Afirmimi i tij i dedikohet Sinodit të Tretë Ekumenik, i cili kishte si protagonist Shën Kirillin e Aleksandrisë. Ky sinod në "termin" e tij - term quhet vendimi i sinodit për tema besimi dhe dogme - thekson se "Shën Maria është Hyjlindëse e plotë".
E së njëjtës rëndësie me emrin Hyjlindëse, është edhe perifraza "Nënë Perëndie", të cilën e takojmë shpesh nëpër ikonat e së Përmbishenjtës me shkurtime (MP OY).

3. E Përmbishenjta
Ky emërtim thekson mjaft shenjtërimin e Mariamit. Nuk është thjesht e Shenjtë, është e Përmbishenjtë. Ashtu siç shprehemi për dikë që është nxënës shumë i mirë, jo vetëm shumë i mirë, por i tërëshkëlqyer.
Me të vërtetë, Mariami grumbullon të gjithë shenjtërinë gjatë gjithë jetës së saj në shkallën më të lartë. Përsa i përket Marisë, nënës së Perëndisë, nuk na lejohet, as të mendojmë mungesë shënjtërimi. Ajo nuk është thjesht e Shenjtë, është e Përmbishenjtë.

4. Gjithmonë e Virgjëra
Një nga të vërtetat kryesore të besimit tonë, është virgjëria e Hyjlindëses, e cila u predikua nga profetët e Dhiatës së Vjetër dhe këtë të vërtëtë nënkuptojnë mjaft ngjarje nga historia e Izraelit. Në mënyrë analoge vepron edhe Kisha jonë sot me predikime dhe himne. Të njëjtën gjë shpreh dhe agjiografia.
Vëreni tre yjet e Hyjlindëses, të cilët ndodhen në çdo ikonë të saj. Ata tregojnë se Hyjlindësja ishte e virgjër para lindjes, gjatë lindjes dhe pas lindjes. Duke folur për të Përmbishenjtën, Kisha jonë predikon lindjen e Krishtit nga Shpirti i Shenjtë dhe Virgjëresha Mari, një lindje e mbinatyrshme dhe një mister i pakonceptueshëm dhe i paafrueshëm për mendjen njerëzore dhe që mund të pranohet vetëm me anën e besimit.
Në një tropar të Krishtlindjeve theksohet dobësia njerëzore, përsa i përket zbulimit të Misterit:
"Hyjlindëse Virgjëreshë që linde Shpëtimtarin Krisht, "përmbyse" mëkatin e Evës, sepse u bëre nënë e bekimit të Atit dhe mbarte në barkun tënd Jisu Krishtin që u lind.
Nuk kërkon shpjegim logjik ky mister, vetëm me besim të gjithë ne i afrohemi, lavdërojmë bashkë me Të dhe thërrasim: Perëndi i pashpjegueshëm (i pakonceptueshëm) lavdi më Ty".

d. Festat e së Përmbishenjtës
Në kalendarët e festave fetare takojmë shpeshherë festa, të cilat i përkushtohen të Përmbishënjtës dhe ngjarjeve të rëndësishme të jetës së saj. Për shembull kemi:

8 Shtator - Lindja e Hyjlindëses
1 Tetor - Festa e Mbulesës së Shenjtë
21 Nëntor - Hyrja e Hyjlindëses në Tempull
26 Dhjetor - Mbledhja për Shën Marinë.
25 Mars - Ungjillizim i Hyjlindëses.
12 Prill - Transferimi i Ripit të Hyjlindëses
15 Gusht - Fjetja e Hyjlindëses

Këto bëjnë pjesë në festat e palëvizshme. Por nuk mund të mungojnë festat e së Tërëshënjtës dhe në ato të lëvizshmet. Kështu në Kreshmën e Madhe, në Triod ndodhet Himni Akathist me katër qëndresat e katër të Premteve. Edhe në Pesëdhjetore kemi festë të së Tërëshënjtës. Të Premten e Javës së Ndritshme festojmë Burimin Jetëdhënës që nuk është gjë tjetër, veçse e Përmbishenjta.
Këto përsa u përket Festave të së Përmbishenjtës, nuk përmendëm himne, sepse nuk ekzistojnë grape troparesh që të mos mbarojë me vargje kushtuar të Përmbishenjtës. Pjesa më e madhe e himnografisë sonë i përkushtohet Nënës së Perëndisë.

2. Engjëjt e Shenjtë

Përsa i përket shenjtërisë së Engjëjve, u refruam më lart, ndaj nuk kemi ç'të themi gjë tjetër, veçse: "...Engjëjt nuk janë gjë tjetër veçse shpirtra që i shërbejnë Perëndisë. Ai i dërgon ata për t'u ardhur në ndihmë atyre që janë trashëgimtarë të shpëtimit të fundit" (Hebr. 1:14).
Nuk dimë sa janë me saktësi. Shkrimi i Shenjtë bën fjalë për mijëra e mijëra. Janë të panumërt dhe janë krijuar para krijesës dhe botës së dukshme. Këtë përfundim nxjerrim duke lexuar pasazhin e Jobit (38:7): "... Kur lindën yjet më lavdëruan me zë të madh të gjithë engjëjt e mi".
Janë të ndarë në nëntë rreshta engjëllore me:

Engjëj - Kryeengjëj - Fuqira
Autoritetet - Pushtetet - Fronet.
Kryesimet - Keruvimet - Serafimet

Prania e tyre është mjaft e shpeshtë. Nuk mungojnë nëpër ngjarjet e mëdha të mishërimit dhe në përgjithësi të planeve të Perëndisë për shpëtimin e njeriut.
Besojmë se çdo njeriu i korrespondon një Engjëll, apo çdo njeri ka Engjëllin e tij, ashtu si edhe çdo qytet ose kishë ka Engjëllin e vet. Këtë na e tregon dhe lutja: "Engjëll i shenjtë, ruajtës i shpirtit tim të mjerë ..." (Lutje në Pasdarkë).
"Engjëllit të Kishës në Efes shkruaji ..." (Apo. 2:1).

a. Vepra e Engjëjve
- Nga fraza e Jobit që përmendëm dhe nga pjesë të tjera, si (Isaia 6:3), shohim se detyra kryesore e Engjëjve është të himnizojnë dhe të lavdërojnë pa pushim Trininë e Shenjë.
Himni engjëllor është: "I Shenjtë, i Shenjtë, i Shenjtë, Zoti Sabaoth..." apo "Aliluia" që do të thotë "Lavdëroni Zotin". Himn Engjëllor është gjithashtu edhe "Lavdi Perëndisë në më të lartat ..." e Dhoksologjisë.
- Lavdërimi dhe lumërimi i Perëndisë nuk është e vetmja detyrë e Engjëjve. Ata luten dhe ndërmjetojnë pranë Tij për njerëzit.
- Dërgohen nga Perëndia për të përfocuar, persona apo grupe besimtarësh që kanë nevojë për ndihmën e tyre. Çdo besimtar pra, ka Engjëllin e tij mbrojtës. Kjo nuk është një përrallë për të mos u trembur fëmijët e vegjël. Është besim dhe mësim i Kishës sonë.

b. Nderimi ndaj Engjëjve
Kisha jonë i nderon Engjëjt ashtu siç e meritojnë.
- Kërkon ndihmën dhe ndërmjetimin e tyre duke i renditur pas së Përmbishenjtës.
- Në çdo Liturgji Hyjnore në orën e Proskomidhisë, prifti pret një pjesë të veçantë për nder dhe kujtim të Engjëjve.
- Çdo ditë e hënë u përkushtohet krijesave pa trup, Engjëjve.
- Ekzistojnë festa për nder të tyre.
- Ka uratë të veçantë "Engjëll Mbrojtës" dhe thuhet në fund të Pasdarkës së Vogël.
Gjithashtu Kisha jonë ka edhe shërbesën e Kanonit Lutësor për Engjëjt e Shenjtë.

c. Festat e Engjëjve
Njohim me emrat e tyre:
Mihailin - që do të thotë "Forcë Perëndie"
Gavrilin - që do të thotë "Perëndi dhe njeri"
Rafailin - që do të thotë "Perëndia shëron"

Të kremte kryesore të tyre janë:
8 Nëntor - "Mbledhja e kryeëngjëjve Mihal dhe Gavril dhe të Forcave të tjera pa trup".
6 Shtator - Çudia e Kryeengjëllit Mihal në Kolasetë

3. Profetët

Pamë se midis shenjtorëve, një vend të rëndësishëm zënë edhe profetët. Po kush janë ata?
Profetë janë dhe quhen ata njerëz të periudhës parakristiane, të cilët Perëndia i përdori për të transmetuar mesazhin dhe dëshirën e Tij në botë.
Profetët i thonë botës ato ç'ka i ndriçon Perëndia. Gjithmonë predikojnë, vetëm ato që duhet të dëgjojë populli i Izraelit. Prandaj gjithmonë fillojnë të flasin me frazat: "Këtë thotë Perëndia" apo "Këtë thotë Zoti i Gjithëpushtetshëm".
Janë pra, një pasqyrë mbi të cilën bien mesazhet e shenjta dhe pasqyrohen tek bota, sepse populli nuk është në gjendje të dëgjojë dhe të pranojë mesazhe drejtpërdrejt nga Perëndia.
Sipas rregullit, prezenca e profetëve korrespondon me periudha kohe kur shumica e popullit largohej nga rruga e Perëndisë, ndaj edhe ata merrnin përsipër detyrën e konstatimit të largimit nga dëshira e Perëndisë.
Ky largim nga Perëndia përbën edhe shkakun e fatkeqësive, të luftërave apo skllavërisë etnike. Pra, predikimi i profetëve ishte predikim pendimi, kontroll i pashprestarisë, kundërshtimi i korrupsionit, por edhe premtim shpëtimi, në qoftë se pranoheshin mesazhet e Perëndisë dhe njerëzit ktheheshin në rrugën e Tij, në rrugën e etërve të tyre.
Profetët kujtonin premtimin e Perëndisë për shpëtimin e njerëzimit dhe rizgjonin shpresën e ardhjes së Mesias. Në predikimet e tyre, shpeshherë përdornin ikona apo parabola, në të cilat paraqiteshin thjesht dhe qartë gjithë ngjarjet e pranisë trupore të Zotit.
Profetët klasifikoheshin në të Mëdhenj dhe të Vegjël. Kjo ndarje bëhet duke u bazuar në veprën e shkruar që lanë pas. Kjo duket qartë nga shembulli i profetit Ilia, i cili nuk përmendet as tek të vegjlit dhe as tek të mëdhenjtë, pasi nuk la asnjë vepër të shkruar, e megjithatë është profeti më i njohur.

Profetët e mëdhenj janë:
Isaia - 9 Maj
Jeremia - 1 Maj
Jezekieli - 23 Korrik
Danieli- 17 Dhjetor
e Diela e Paraetërve (periudha para Krishtlindjeve)

Profetët e vegjël janë:
Osea - 17 Tetor
Araos - 15 Qershor
Jonas - 21 Shtator
Naun - 1 Dhjetor
Sofonia - 3 Dhjetor
Zakaria - 8 Shkurt
Joeli - 19 Tetor
Avdia - 19Nëntor
Mikea - 14 Gusht
Abakumi - 2 Dhjetor
Angjeos - 16Dhjetor
Malakia - 3 Janar


4. Shën Joan Pararendësi

Krishti ynë lumëroi shumë njerëz apo grupe njerëzish. Por, për personin e Shën Joan Pararendësit thurri lavdi të veçantë, pasi e renditi mbi çdo njeri tjetër. Fjalët e Krishtit për Pararendësin janë: "...nga ata që u lindën prej grash nuk u ngrit asnjë më i madh se Joan Pagëzori ...".
Një lavdi të tillë një njohje dhe nderim i tillë, nuk iu bë askujt asnjëherë, por vetëm Shën Joan Pagëzorit.
Pasi vetë Krishti e nderoi dhe e lavdëroi, është e natyrshme ta nderojë Kisha jonë, ne të gjithë bashkë dhe secili më vete.
Nga Kisha nderohet në disa mënyra:
- Prifti pret pjesë të veçantë "të profetit të nderuar dhe të lavdëruar Pararendësit dhe Pagëzorit Joan" në Proskomidhi çdo herë kur kryet Liturgjia Hyjnore, para të gjithë profetëve
- Ikona e tij nuk mungon në ikonostaset e asnjë kishe. Veçanërisht paraqitet bashkë me të Tërëshenjtën, në tipin e njohur ikonografik të Lutjes së Vogël.
- Çdo ditë të Martë ia përkushton atij.
- Festat kushtuar Shën Joanit janë shpëmdarë gjatë gjithë vitit. Pararendësi i nderuar është:

a. Profet
Të shumtë ishin profetët që folën për ardhjen e Krishtit. I fundit prej tyre ishte Shën Joani. Ai, jo vetëm profetizoi për Zotin, por edhe u denjësua ta shohë dhe ta pagëzojë në Joardan. Në lidhje me këto tropari përmend:
"U cilësove, ndër profetët më i nderuari, se u denjësove në ujërat e Jordanit të pagëzosh Atë, të cilin predikoje, Krishtin". Himnografia e karakterizon të nderuar ndër profetët, titull të cilin e takojmë në Dhiatën e Re. Babai i tij Zaharia, pasi i dha emrin dhe ndërsa po i vinte përsëri zëri tha: "... do të quhesh profet i të Tejlartit, sepse do të shkosh para Zotit për t'ia përgatitur udhët" (Luk. 1:76). Këtë emër do ta vërtetojë më pas Krishti: "Por ç'ka atëherë dolët të shihni? Një profet? Po ju them, dhe më tepër se profet" (Luk 7:26).

b. Pararendës
Për Joanin ekzistonte një profeci, ajo e Malakisë (3:1). "Ja, unë dërgoj Engjëllin tim. Ai do ta bëjë gati udhën para meje. Dhe papritmas do të vijë në tempullin e vet Zoti, që ju e kërkoni" .
Kjo profeci, e cila përmendet nga ungjillorët Mateu dhe Luka, u realizua në fytyrën e Joanit. Joani është "Engjëlli", i cili u dërgua para Zotit që të parapërgatitë rrugën e ardhjes së Tij. Prandaj edhe quhet Joan Pararendësi.
Fjala "Engjëll" këtu ka kuptimin e lajmprurësit. Vetë kjo fjalë dhe jeta e tij engjëllore i jep të drejtë himnografit ta paraqesë dhe ta karakterizojë Joanin si "Engjëll tokësor".
Për të njëjtën arsye, agjiografi i Kishës sonë e paraqet me flatra Engjëlli "Shpendin e shkretëtirës". Joani i hapi rrugën Zotit tonë Shpëtimtar. U bë pararendës për të gjallët, por edhe për të vdekurit, të cilët gjithashtu i përgatiti të pranojnë Krishtin. Kjo theksohet përsëri në përlëshoren e tij: "Me gëzim paralajmërove edhe ata që ishin në Adh Perëndinë që u shfaq në mish".

c. Pagëzor
Detyra e Joanit në shkretëtirën e Jordanit ishte të ftonte në pendim turmat e njerëzve që të mundnin të pranojnë ardhjen e Shpëtmtarit. Prandaj dhe predikimi i tij ishte: "Pendohuni, po afron Mbretëria e Qiejve" (Mat. 3:2). Të gjithë sa pranonin predikimin e tij, e ndiqnin dhe ai i pagëzonte në lumin Jordan, ndaj dhe u quajt Pagëzor.
Judenjtë shkonin në Jordan pranë Joanit. Por përdërisa me emrin Joan ishin shumë, për t'u dalluar nga të tjerët, e quajtën "Pagëzor". Kur më pas pagëzoi Krishtin ky emërtim u kthye në emër nderi. Megjithatë ungjillor Mateu tregon, se ai ruan famën në popull kur thotë: "Në atë ditë u duk Joan Pagëzori duke predikuar në shkretëtirën e Judesë" (Mat. 3:1).
Himnografi i shënjtë i jep një karakterizim të veçantë Joanit me një tropar: "Të njohim si vulën e Profetëve të fundit, ndërmjetës i së (Dhiatës) Vjetrës dhe së Resë, dhe të shpallim pagëzor edhe pararendës të Shpëtimtarit Krisht".

d. Martir
Shën Joani është profet i Krishtit, pararendës i tij, Pagëzor. Me gjithë këto karakterizime e njohim edhe nga përkujtimoret e shërbesave të shenjta. Por Joani është edhe martir dhe këtë e vërtetoi së fundi. Ashtu si edhe profetë të tjerë, Joani pati fund martirik, iu pre koka. Me fundin e tij vulosi dhe vërtëtoi, veprën, prezencën dhe pjesëmarrjen e tij në planin mistik të ekonomisë së Perëndisë dhe të shpëtimit të botës.

Kremtimet efestave të Pararendësit
23 Shtator - Kapja e Pararendësit
29 Qershor - Lindja e Joan Pararendësit
7 Janar - Mbledhja e Shën Joanit
29 Gusht - Prerja e Kokës së Shenjtë
24 Shkurt - Gjetja e parë dhe e dytë e kokës së shenjtë të Pararendësit
25 Maj - Gjetja e tretë e Kreut së Shën Joan Pararendësit.


5. Apostujt

a. Emërtimi
Apostuj quajmë ata të cilët u zgjodhën prej Krishtit dhe u dërguan në gjithë botën për të predikuar Ungjillin.
Vetë fjalët e Krishtit të Ringjallur: "Ashtu siç më dërgoi mua Ati, unë ju dërgoj juve" (Joan 20:21), i japin kuptim emërtimit të nxënëve të tij "Apostuj" (dmth. të dërguarit). Ata sjellin mesazhin e ri, mesazhin nga qielli tek njerëzit në mbarë botën.
Emërtimin "Apostuj" ua dha nxënësve të Tij, vetë Krishti, siç na tregon Ungjillori Luka: "Kur zbardhi dita i thirri nxënësit e vet dhe prej tyre zgjodhi dymbëdhjetë, të cilët dhe i quajti Apostuj ..."(Luk. 6:13).

b. Zgjedhja
Jisu Krishti para se të fillonte veprën e tij shpëtimtare, filloi të formonte grupin e nxënësve të tij. Në jetën e tyre personale, ata ishin të thjeshtë, analfabetë, të parëndësishëm, peshkatarë në profesion, por edhe doganierë, por më e rëndësishme është mënyra e përzgjedhjes së tyre.
Dëgjuan vetëm një "më ndiq" dhe E ndoqën. Po, kujt ia drejtonte Krishti ftesën e tij? Sigurisht jo të gjithëve. Nuk mund të bëhej kushdo nxënës dhe apostull i Tij. Rrethi i parë i nxënësve ishte mjaft i kufizuar. Të paktë ishin ata që do ta ndiqnin kudo. Ata pak, Krishti i zgjodhi vetë.
Nuk mund të mos ndalemi tek ftesa që i bëri Krishti Nathanailit. Është bazë. Fjalët: "Ja një izraelit i vërtetë tek i cili nuk ka dredhi" (Joan 1:48), na zbulojnë karakterin e vërtetë të Apostujve.
Domethënë ishin izraelitët, të cilët prisnin Mesinë e vërtetë. Ishin ata, të cilët nga brezi në brez, kishin ruajtur të gjallë shpresën e realizimit të premtimit të Perëndisë (Gjen. 3:15). Ishin ata, të cilët kërkonin të shihnin fakte për t'u bindur, se Perëndia mban premtimin e dhënë.
Tek personi i Krishtit ata gjetën atë, të cilin kërkonte dhe priste zemra e tyre. Karakteristike janë ato, çka thekson Ungjillori Joan: "Të nesërmen prapë ishte Joani bashkë me dy prej nxënësve të vet dhe duke parë Jisuin duke kaluar andej tha: "Qengji i Perëndisë". Dy nxënësit e tij dëgjuan ç'tha dhe u nisën pas Jisuit. Jisui, kur pa se po e ndiqnin, u kthye dhe i pyeti: "Çfarë kërkoni? Ata e pyetën: Rabi, ku banon?. Ejani dhe shihni, - u përgjigj Ai. Ata shkuan dhe panë ku banonte dhe atë ditë ndenjën tek Ai. Ishte rreth orës dhjetë" (Joan 1:35-40).
Komentet nuk janë të nevojshme.

c. Të Shtatëdhjetët
Nxënësit, Krishti i përgatiti për të vazhduar veprën e Tij. Ata përbënin bërthamën e parë, rreth së cilës ditën e Pendikostisë, u krijua Kisha Militante dhe vetë dymbëdhjetë apostujt e shenjtë morën përsipër ta përhapnin rreth e rrotull botës. Por në këtë vepër ata nuk ishin vetëm. Të drejtuar, të forcuar nga Shpirti i Shenjtë, kishin pranë tyre një rreth më të gjerë nxënësish, rrethin e të shtatëdhjetëve.
"Pastaj Zoti zgjodhi edhe shtatëdhjetë nxënës ..." thekson Luka në (10:1). Këtu duhet të shtojmë edhe gratë miroprurëse, besnike (Luk. 8:3).
Të gjithë bashkë ishin 120 vetë (Vep. 1:15). Këta nuk u pagëzuan me ujë, sepse i premtoi Zoti të pagëzoheshin me Shpirtin e Shenjtë (Vep. 1:5), ditën e Pendikostisë. Pas kësaj dite dhe persekutimit dhe pas goditjes me gurë të Stefanit, u shpëmdanë në gjithë vendet e botës për ekzekutimin e misionit të tyre të shenjtë.
Të gjithë, por më tepër të dymbëdhjetët, ishin ata të cilët ndoqën Zotin kudo, dëgjuan gjithë mësimdhënien, kaluan çdo dyshim në lidhje me personin Hyjnor të Krishtit, mundën botën, predikuan me guxim, u flijuan për besimin tek Zoti i tyre.

Festat e Apostuive
Kisha njeh veprën e Apostujve ndaj dhe i nderon ata siç u takon. Ka përkushtuar për nder të tyre një ditë të javës, të Enjten. Gjithashtu janë përcaktuar mjaft festa për secilin më vete dhe përtë gjithë bashkë.

Kështu pra festojnë:
6 Tetor - Apostull Thomai
9 Tetor - Apostull Jakovi, i Alfeut
18 Tetor - Apostull dhe Ungjillori Luka
23 Tetor - Apostull Jakovi, vëllai i Krishtit
14 Nëntor - Apostull Filipi
16 Nëntor - Apostull dhe Ungjillor Mateu
30 Nëntor - Apostull Andrea
22 Prill - Apostull Nathanaili
25 Prill - Apostull dhe Ungjillor Marku
30 Prill - Apostull Jakovi, vëllai i Ungjillorit Joan
8 Maj - Ungjillor Joan Theologu
10 Maj - Apostull Simon Zeloti
11 Qershor - Apostujt Bartolomeu dhe Barnaba
29 Qershor - Protokorifenjtë Petro dhe Pavli
30 Qershor - Mbledhja e gjithë Apostujve
9 Gusht - Apostull Matthia
21 Gusht - Apostull Tadeu ose Leviti
4 Janar - Mbledhja e të Shtatëdhjetëve

Ekzistojnë pothuajse edhe 35 festa të tjera që referohen në ngjarje, çudira, vendosje lipsanesh etj. të apostujve të shenjtë, të të dymbëdhejtëve dhe të të shtatëdhjetëve.
Katalogë me emrat e të dymbëdhjetë Apostujve gjenden në vargjet: (Mateu 10:2-4); (Marku 3:16-19); (Joani 6:70) (përmenden vetëm shifra); (Veprat 1:13).
Së fundi, theksojmë se, kur themi Apostuj, nënkuptojmë kryesisht të Dymbëdhjetët.

6. Etërit Apostolikë

Me emërtimin Apostuj, siç u theksua, karakterizohen "të dymbëdhjetët" (Mat. 10:5 etj.).
Apostuj quhen gjithashtu edhe shtatëdhjetë nxënësit e Krishtit. Të tjerë nuk përmenden në historinë e Kishës. Pas Apostujve vijnë Etërit Apostolikë, d.m.th. Etërit e Kishës, të cilët përbëjnë brezin e parë, pas Apostujve, në krye të klasifikimit kishtar. Karakteristika kryesore e tyre është të qenurit nxënës të Apostujve, shoqërues, dëshmitarë të tyre.
Sot ruhen veprat e tyre të shkruara e me mjaft vlerë, letrat e etërve, të cilat ruajnë tradita apostolike dhe kanë mjaft autoritet, pasi u shkruan afër epokës së Apostujve. Më të rëndësishmit nga Etërit Apostolikë janë:
- Klementi, Episkopi i Romës.
- Shën Ignati, Episokpi i Antiokisë, 20 Dhjetor.
- Shën Polikarpi, Episkopi i Smirnës, 23 Shkurt.
- Ermai, i cili shkroi veprën "Bariu".
- Papia i Jerapolit që shkroi veprën "Shpjegime fjalëve të Zotit".
- Shkrimtari i panjohur i veprës "Mësimi i të 12 Apostujve".
- Shkrimtari i letrës "Barnaba".

7. Isapostujt

Në qoftë se, paraqiten shenjtorë të cilët kryejnë veprën e Apostujve, Kisha i nderon në të njëjtën mënyrë siç nderon edhe Apostujt. Këta quhen Isapostuj (dmth. të barabartë me Apostujt).
Si të tillë Kisha nderon:
- Shën Fotini Samaritanen, më 26 Shkurt dhe të Dielën e 5-të të Pashkës, të Dielën e njohur të Samaritanes.
- Shën Magdalenën Miroprurësen, më 22 Korrik.
- Shën Konstandinin dhe Elenën, më 21 Maj.
- Shën Theklën, më 24 Shtator.
- Shënjtorët Kiril dhe Metod, më 11 Maj.
- Shën Kozmanë nga Etolia, më 24 Gusht.

8. Hierarkët - Etërit e Kishës

Në uratat e saj, Kisha jonë përkujton, "etërit tanë të shenjtë, hierarkët e mëdhenj dhe mësuesit ekumenikë".
Këta përbëjnë një "re hierarkësh", d.m.th. shenjtorësh të cilët ishin priftërinj dhe kryesisht episkopë.
Me fjalë të tjera, quhen etër të Kishës ata, të cilët u dalluan për:
- Shenjtërinë e jetës së tyre.
- Doktrinën Orthodhokse
- Njohjen unanime nga populli i Kishës
Kemi pak Etër të Kishës sonë, doktrina e të cilëve konsiderohet si "Kanoni i Besimit".
Këta pak Etër janë Mësuesit e Mëdhenj Ekumenikë, si Vasili i Madh, Shën Grigor Teologu dhe Shën Joan Gojarti.
Etërit e Kishës sonë janë ata, të cilët morën pjesë nëpër Sinodet Ekumenike apo lokale, duke u bërë nismëtarët e luftës për orthodhoksinë.
- Ata që shpjeguan drejt Shkrimin e Shenjtë.
- Ata që sistemuan doktrinën e Kishës.
- Ata që ndjekin besnikërisht gjurmët e Krishtit (Let. I e Pjetrit 2:21).
Etërit janë të shumtë, ndaj dhe nuk po përmendim gjithë festat e tyre. Megjithatë për nder të tyre ekzistojnë shumë festa, disa dedikuar secilit më vete dhe disa të tjera në grupime Etërish, si p.sh. ata që morën pjesë në Sinodet Ekumenike.
Mund të përmendim këtu festat e:
- Tre Hierarkëve, d.m.th. të mësuesve të medhenj Ekumenikë, më 30 Janar.
- E Diela e 7-të e Pashkës është e Diela e 318 Etërve Hyjprurës të Sinodit Ekumenik.
- E Diela e parë pas datës 10 tetor, e të 367 Etërve të Sinodit të VII Ekumenik.
- E Diela e parë pas datës 12 korrik, të Shenjtorëve dhe Etërve Hyjprurës të gjashtë Sinodeve të para Ekumenike.

9. Apologjistët

Me shfaqjen e tij, krishterimi tronditi institucionet fetare, morale etj, të asaj epoke. Me të gjitha institucionet e tjera ishte i ndryshëm, i kundërt apo armiqësor, prandaj dhe ra menjëherë në sy të keq dhe gjithë përndjekjet u drejtuan nga ai. Të krishterët pranuan persekutimet me durim dhe shpresë, tek Zoti. Nuk përdorën të njëjtat mjete me armiqtë e tyre për t'i përballuar.
Por u gjetën burra të cilët me fakte mbështetën të vertetën e doktrinës së krishterimit, ashtu siç deklaruan se përndjekjet ishin të padrejta, por më kot.
Ata që luftuan kundër herezive. Ata që qenë pionierë në luftën për orthodhoksinë.
Ata të cilët mbështetën teorikisht Krishtërimin para perandorëve dhe në përgjithësi në pushtetin politik romak dhe në atë judaik fetar, u quajtën apologjistë.
Sigurisht apologjistë ekzistojnë gjithmonë, sepse gjithmonë ekzistojnë përndjekës dhe kundërshtarë të krishterimit.
Apologjistët më të rëndësishëm të shekujve të parë, shumica e të cilëve e kishin prejardhjen nga shtresat e filozofëve dhe dijetarëve janë:
Aristidhi dhe Athinagora, filozofë nga Athina.
Tatiani.
Theofili.
Melitoni.
Justini, filozofi dhe martiri, kujtimi i të cilit kremtohet më 1 Qershor.

10. Martirët

Të krishterët, të cilët u përndoqën nga idhulltarët romakë, sidomos në shekujt e parë pas Krishtit, që u torturuan për besimin e tyre dhe preferuan të jepnin edhe jetën, janë pikërisht martirët e lavdishëm, krenaria e Kishës sonë.
Jeta dhe fundi i tyre është dëshmi e së vërtetës së Krishtit, ashtu siç tha Ai vetë: "Por ju do të merni fuqinë e Shpirtit të Shenjtë, i cili do të zbresë mbi ju dhe ju do të bëheni dëshmitarët e mi në Jerusalem, në mbarë Judenë, në Samari, madje dhe gjer në skajin e botës" (Vep. 1:8).
Mënyrat me të cilat gjetën vdekjen martirët ishin të shumta. Përndjekësit ishin mjaft mendjemprehtë. Apostull Pavli për fundin e të drejtëve të Dhiatës së Vjetër thotë: "Disa gra i fituan me anë të ngjalljes të vdekurit e vet. Të tjerë të vënë në mundime nuk e pranuan faljen që të fitonin një ngjallje më të mirë. Prapë të tjerë sprovuan poshtërime, madje dhe pranga dhe burgje".(Hebr. 11:35-37). Në qoftë se të gjitha ndodhën në kohën e periudhës parakristiane dhe ata që u martirizuan ishin të paktë, me martirët e Krishtit u bënë shumë më tepër.
Mjafton të hedhësh një sy jetëve të martirëve dhe do të shtangesh para mendjeshkathtësisë së torturuesve duke gjetur vazhdimisht mënyra të reja vdekjeje, gjithmonë e më të tmerrshme. Para vdekjes paraprinin tortura dhe një proces i veçantë gjykimi, të cilin shpeshherë e ndërprisnin vetë kryetarët dhe udhëheqësit dhe jepnin urdhrin e dënimit me vdekje.
Kjo bëhej, sepse shpeshherë kohëzgjatja e torturave udhëhiqte shumë idhujtarë, të cilët të mahnitur nga guximi, kurajoja dhe rezistenca e të torturuarve e kthenin besimin ndaj martirëve dhe krishterimit.
Mjaft i çuditshëm ishte dhe fakti, se jo në pak raste pranuan besimin e krishterë edhe vetë xhelatët apo torturuesit.
Në grupet e martirëve bëjnë pjesë burra dhe gra, foshnja, fëmijë, adoleshentë, por edhe pleq, grupe të mëdha prej dhjetëra dhe qindra njerëzish, por edhe familje. Mjaft i madh, numri i martirëve u bë gjatë periudhës kohore para 313-ës, kur perandorët idhujtarë përndoqën mjaft të krishterë.

a. Martirët e Mëdhenj
Nga martirët, gjithë ata që u dalluan për rezistencë, dhe, ku kohëzgjatja e torturave ishte e madhe, nuk quhen thjesht martirë, por martirë të mëdhenj. Përmendim disa prej tyre:
Shën Dhimitri - 26 Tetor
Shën Gjergji - 23 Prill
Shën Minai - l0 dhjetor
Shën Varvara - 4 Dhjetor
Shën Pandeleimoni - 27 Korrik etj.

b. Oshënarë Martirë
Ata martirë, të cilët qëllonin të bënin pjesë në shtresat e asketëve dhe murgjve, karakterizoheshin si oshënarë martirë. Janë gra dhe burra.
Etërit e therur në Sina dhe Raitho - 14 Janar.
Shën e Premtja - 26 Korrik.
Shën Patermuthio - 17 Dhjetor.
Shën Nikoni - 23 Mars.
Shën Fevronia - 25 Korrik.
Shën Nikolau Vuneni - 9 Maj, etj.

c. Hieromartirët
Sa martirë ishin dhe klerikë, quheshin Hieromartirë, si:
Shën Elefteri - 15 Dhjetor.
Shën Harallambi - 10 Shkurt.

d. Martirët e Rinj
Ata të cilët u martirizuan për besimin e Krishitit gjatë viteve të vështira të rënies së Konstandinopojës, janë të shumtë në krahasim me martirët e shekujve të parë të krishterë me përndjekjet e mëdha.
Ata që u martirizuan pas 1453-shit në vitet e pushtimit turk. përbëjnë "Renë e martirëve të Rinj".
Me martirët e rinj u mor Shën Nikodhim Agjioriti, i cili jo vetëm hartoi shërbesat, por u përpoq të bëjë edhe një regjistrim të tyre. Ruajti katalogun më të madh e më të plotë të neomartirëve. Përmendim disa prej tyre:
Rrobaqepësi, Makari - 6 Tetor (1590)
Angjeli, arpunuesi - 1 shtator (1680).
Gjergji, kafshari - 17 Janar (1839).
Krisa nga Aridhea - 13 Tetor (1796)
Nikodhimi nga Berati etj.


11. Shenjtorë të tjerë

a. Oshënarë
Oshënarë quhen ata shenjtorë të cilët duke zbatuar në jetë fjalët e Zotit: "... dilni prej rrethit të tyre dhe mos prekni asgjë të papastër dhe unë do t'ju pranoj" (2Kor 6:17), braktisën botën dhe iu përkushtuan Krishtit me gjithçka kishin, jetuan sipas Tij dhe fjetën në paqe. Këta janë murgjit, asketët, eremitët, duke jetuar disa nëpër manastire, e disa të tjerë nëpër shpella të veçuara. Janë ata, të cilët me jetën e tyre të veçantë, shumë njerëzve, madje dhe shumë besimtarëve u duket, sikur nuk bëjnë asgjë, sepse do të preferonin më tepër misionarë, sesa murgj.
Por murgjit janë vija e parë e Kishës dhe nga ata e kanë burimin udhëheqësit e saj. Në qoftë se ekziston polemikë ndaj kësaj shtrese, kjo vjen si rezultat i pamundësisë për të jetuar të gjithë jetën e murgut.
Shenjtorët e Kishës sonë të prejardhur nga kjo shtresë janë të shumtë. Oshënarët janë mjaft në numër dhe quhen Hyjprurës.
Përmendim disa prej tyre:
Andoni i Madh - 17 Janar
Oshënar Theodhosi Kinoviarku - 11 Janar
Oshënar Sava, i Shenjtëruari - 5 Dhjetor
Oshënar Naumi, i Ndriçuari - 23 Dhjetor etj.

b. Omologjetët (Konfesorët)
Të krishterë që u torturaan e vdiqën në tortura e sipër, janë martirët. Por shumë të krishterë u torturuan dhe nuk vdiqën, rezistuan.
Të gjithë ata pra, që mbartin me vete gjurmët e torturave dhe pas tyre jetuan, apo ata që vuajtën për besimin e tyre, por nuk vdiqën quhen Omologjetë (Konfesorë).
Përmendim disa prej tyre:
Shën Maksimi Omologjiti - 21 Janar
Shën Nikita - 20 Mars
Shën Anthusa - 27 Korrik

c. Të Drejtët
Të gjithë ata, të cilët jetuan para Krishtit, me shpresën e ardhjes së Mesisë, Hyjprindër, Profetë, patrikë, gjykatës, mbretër e të tjerë quhen të drejtë ose ndryshe Shenjtorët para Krishtit.
Një tropar i Krishtlindjeve i fton të gjithë të drejtët të gëzohen, sepse më në fund lindi Krishti. Me ardhjen e Krishtit pushuan së ekzistuari të Drejtët, domethënë njerëzit të cilët prisnin të vinte Mesia.


Shtypur në shtypshkronjën Ngjallja
Tiranë, 2003