Letrat e Shen Palit

[NoName]

LETRAT E PALIT



Pali apostulli i Krishtit
Ungjijtë janë pa dyshim vepra më e shquara dhe më e rëndësishmja e krishterimit, por nuk janë edhe shkrimet e tij më të parat. Që në vitin 50 Pali prej Tarsit nis të shkruajë disa shkrime që quhen LETRA.
Që në fillim të krishterimit është mbajtur se Pali ka shkruar katërmbëdhjetë letra, të cilat edhe kanë zënë vend në Kanonin e librave të shenjtë të Besëlidhjes së re si libra të frymëzuar prej Hyjit.

Jeta e këtij njeriu mund të mblidhet në këto pika të shkurtra:
Lindi në Tars të Cilicisë rreth vitit 5 10 pas. Krishtit në një familje hebrenje. Prej prindërve trashëgoi nënshtetësinë romake. Në Tars u shkollua dhe u njoftua me helenizëm, ndërsa në Jerusalem mësoi Ligjin e Moisiut te mësuesi i përmendur, Gamalieli. Ishte farise me bindje dhe i flaktë dhe si i tillë në fillim e salvoi krishterimin. Por, për mrekulli, i kthyer në krishterim në saje të një vegimi që pat kur, në udhën e Damaskut iu duk Jezu Krishti, (Vap 9, 3... ;26, 12... ;22, 6...) e, prej salvuesit të tmerrshëm, u bë apostull e përhapës i krishterimit. Predikon në Damask. Shkon në Jerusalem për t’u njoftuar me Pjetrin. Rreth vitit 44, bashkë me Barnabën fillon veprimtarinë misionare. Pas një viti fillon udhëtimin e parë misionar (45 49). Në koncilin e Jerusalemit mbron, bashkë me Barnabën, lirinë e krishterimit prej Ligjit të Moisiut. Në vitin 50 52 bën udhëtimin e dytë misionar e, prej Azisë, kalon në Evropë, ku themelon bashkësitë e para të krishtera në Evropë në Filipe, në Selanik e në Berejë. Prej andej kalon në Athinë, pastaj në Korint. Këtu shkruan (51 52) dy Letrat e drejtuara Selanikasve. Në udhëtimin e tretë misionar (54 57), ndalet më gjatë në Efes, ku duket se shkruan Letrën e Parë të drejtuar Korintianëve e ndoshta edhe Letrën e drejtuar Galatasve. Pas dy vjetëve e tre muajve i duhet ta lëshojë Efesin e shkon në Korint. Gjatë udhëtimit duket se e shkruan Letrën e Dytë të drejtuar Korintianëve. Në Korint, ku dimëron në vitin 57 58, shkruan Letrën e drejtuar Romakëve. Nga kjo letër dimë se mendon të kalojë në Perëndim për të përhapur fenë: mendon të shkojë në Spanjë pasi t’i shpjente ndihmat e bashkuara në Maqedoni e në Akajë për kishën skamnore të Jerusalemit.
Në Jerusalem e kapin në Tempull e do ta kishin vrarë, po të mos e kishte shpëtuar pushteti romak. Për dy vjet qëndroi i burgosur në Cezare (58 60). Prej këndej, pasi bëri apelacion në Cezarin, qe dërguar në Romë. Këtu, në burgim të lirë, vazhdoi të predikojë për dy vjet. Në këtë kohë çmohet se i shkroi “Letrat e burgimit.”
Përgjithësisht mendohet se qe liruar nga burgu (baza janë Letrat baritore) dhe se përsëri ndërmori udhëtime misionare në Lindje e ndoshta edhe në Spanjë. Në kohën e salvimit të Neronit qe zënë e prerë me shpatë rreth vitit 67.

SHKRIMET E PALIT
Shkrimet e para që Kisha i ka pranuar në Kanonin e Librave të shenjtë, janë Letrat e Palit. Tradicioni i shenjtë mban se të Palit janë 14, pa marrë para sysh se të gjitha nuk janë të tijat (së paku jo ajo e drejtuar Hebrenjve, e cila sot nuk mbahet më prej askujt se është e Palit) merren si vepra të tij.

Ekzegetët mendojnë se, sipas kronologjisë së krijimit, Letrat e Palit do të ishin të renditura kështu:
Dy letrat e drejtuara Selanikasve (50 52)
Dy letrat e drejtuara Korintianëve (56)
Letra e drejtuar Galatasve (56 57)
Letra e drejtuar Filipianëve (56, 61 ose 63)
Letra e drejtuar Romakëve (57 58 )
Letrat e burgimit (e Filipianëve u përmend më lart),
Filemonit, Kolosianësve, Efesianëve (61 63)
Letrat baritore:
Timoteut dy (66 ose 67)
Titit (66 ose 67)
Çështje e veçantë është Letra e drejtuar Hebrenjve. Ajo nuk mbahet më prej askujt si letër e Palit. Ekzegetët, jo pa arsye, e vënë në dyshim autorësinë e Palit. Po edhe në qoftë e Palit, thonë, duhet të ketë qenë përpunuar prej një dore tepër mjeshtrore që do të mbetet anonime. Duhet të ketë qenë shkruar rreth vitit 70 ose shumë më vonë rreth 80 ose 90 vit.
Në përkthim ndjekim një kriter tjetër jo këtë të kronologjisë: atë që është përqëndruar që moti e gjendet në botime tipike të Besëlidhjes së re.
Më pëlqen të theksoj këtu se për Palin mendohet se do të ketë predikuar edhe në vendin tonë dhe me siguri do t’i ketë rrahur rrugët e vendit tonë, që lidhin Perëndimin me Lindje, Misionari i madh. Dihet me siguri se një dimër e kaloi në Prevezën e moçme, në Nikopojë, dimrin e vitit 65. P. Mark Harapi S. J. , këndoi: “Oh sa nderë asht për Shqipni. M’e pasë pasun mik po në shpi.”