Pse orthodhoks dhe jo ortodoks?

[Uriel]

Rastësisht po lexoja një shkrim tek blogu Vehbiut rreth terminologjisë orthodhoks dhe orthodhoksi të cilin po e përcjell këtu; shkrim që më ridrejtoi tek kjo temë me një nyje, pas 11 vitesh nga hapja e saj.

Drejtshkrimi i KOASH-it

Ardian Vehbiu

Duke lexuar sot një letër kolektive që një grup klerikësh ortodoksë ia kishin dërguar gazetës Dita, më ra në sy një dukuri për të cilën kam dashur të shkruaj prej kohësh – dhe që me siguri e kanë vënë re dhe shumë të tjerë krahas dhe para meje. E kam fjalën për drejtshkrimin që ndjek zyrtarisht KOASH-i, për fjalë si ortodoks dhe ortodoksi, të cilat nuk i shkruan sikurse përcaktohet në rregullat e drejtshkrimit të shqipes, por duke ndjekur një drejtshkrim tjetër: orthodhoks, orthodhoksi.

Çështja mund të duket e vogël, kështu në vështrim të parë, por nuk është e tillë; sepse klerikët e lartë ortodoksë në Shqipëri dhe sekretaritë e tyre e njohin mirë drejtshkrimin e shqipes; dhe nëse vendosin të devijojnë, e bëjnë këtë sepse kanë arsye të fortë për të vepruar kështu.

Tema është diskutuar, vite më parë, në Forumin Shqiptar; aty është sjellë, mes të tjerash, edhe një artikull i Kristina Jorgaqit (që e rekomandoj për lexim krahas trajtimit tim këtu), ku ajo shpjegon jo vetëm pse duhen ndjekur në drejtshkrim trajtat ortodoks dhe ortodoksi, por edhe disa çështje të tjera të lidhura me drejtshkrimin e huazimeve të shqipes nga greqishtja së voni.

Në fakt, sa kohë që shqipja pranon si normative trajta të tilla si ortoskop, ortoped, ortopedi, ortografi (dhe jo orthoskop, orthoped(h), orthoped(h)i, orthografi); dhe paradoks, paradoksal (jo paradhoks, paradhoksal), atëherë nuk ka ndonjë arsye brendagjuhësore për t’i hapur (ose frikatizuar) bashkëtingëlloret e fjalëve ortodoks dhe ortodoksi dhe për t’u shmangur nga norma drejtshkrimore.

Atëherë arsyet janë jashtë-gjuhësore dhe, pas gjase, ideologjike.

Shqiptimi dhe drejtshkrimi i fjalëve të tilla si orthodhoks ndjekin greqishten e re; dhe ata që i përdorin këto forma në regjistrin formal, me vetëdije refuzojnë normën e shqipes për të ndjekur një normë tjetër – të greqishtes së re, ose të zhargonit të tyre specifik. Por specifika e shqiptimit të fjalëve në greqishten e re, madje edhe sikur ato të kenë hyrë në shqipe nga ajo gjuhë, nuk është arsye e mjaftueshme për të ndryshuar një rregull drejtshkrimore jashtëzakonisht të qartë.

Nuk besojmë se përdoruesit e trajtave jo-standard, si orthodhoks dhe orthodhoksi, e kanë të vështirë të shkruajnë dhe të shqiptojnë përgjegjëset e tyre normative në gjuhën shqipe standarde; dhe këmbëngulja e tyre për t’iu shmangur normës, në këtë rast, lë shteg për t’u interpretuar si shprehje e vullnetit të tyre për t’iu referuar greqishtes – si gjuhë burimore e këtyre termave dhe kushedi, me metonimi, edhe si gjuhë e teksteve dhe modeleve burimore të ortodoksisë shqiptare.

Nuk mund të futem në çështje doktrinare; por as që është nevoja. Shqipja ka një normë drejtshkrimore, e cila duhet ndjekur. Shmangiet nga norma ndodhin shpesh nga pakujdesia ose nga alfabetizimi i mangët; por kur këto janë sistematike dhe vijnë nga njerëz dhe institucione të ditura, atëherë ato bëhen me qëllim.

Po ç’interes do të kishte KOASH-i të minojë integritetin e drejtshkrimit të shqipes, dhe aq më tepër vetëm në disa fjalë që shqipja i ka huazuar nga greqishtja mesjetare dhe ajo e reja?

Për këtë vetëm mund të spekulohet.

Ndërkohë, nuk ka nevojë të spekulohet për efektet e këtij “atentati” drejtshkrimor, sepse i kemi përpara syve. Dhe pikërisht, nëpërmjet drejtshkrimit jo-standard të disa termave kyç, krijohet një bashkësi specifike tekstesh pak a shumë zyrtare, ku ortodoksit i thonë orthodhoks dhe ortodoksisë orthodhoksi (pa çka se kishës i thonë kishë dhe jo qishë); dhe përdoruesit sistematikë të këtyre teksteve duan të dallohen, edhe në shqipen që përdorin, nga shqiptarët e tjerë.

Dhe kjo meriton vëmendje; veçanërisht në kontekstin e debateve, polemikave dhe protestave, rreth ndikimit të kishës dhe të kulturës greke në ortodoksinë shqiptare moderne dhe, veçanërisht, në veprimtarinë dhe udhëheqësinë e KOASH-it.

Nga ana tjetër, çdo debat për drejtshkrimin e fjalëve të tilla mund dhe duhet të mbahet veç nga debati për motivet pse ky drejtshkrim është vendosur kështu dhe jo ashtu. Nëse ne sot ndjekim një normë të caktuar, e bëjmë këtë jo duke zgjedhur midis alternativave sa herë që e përdorim një fjalë të caktuar, por thjesht duke ndjekur trajtën normative. Përdorimi nuk mund të jetë njëkohësisht edhe trualli ku të debatohet për normën – është fjala për instanca të ndryshme, që kërkojnë të trajtohen ndryshe.

Edhe sikur të ketë, pra, arsye të forta filologjike a kulturore në favor të trajtave orthodhoks dhe orthodhoksi, këto nuk ngrenë peshë dhe as mund të sillen si fakte të kryera, në instancën e përdorimit; por duhen shtjelluar dhe mbrojtur në ato instanca të tjera ku debatohet për ndryshimin ose rishikimin e rregullave të drejtshkrimit të shqipes standard – dhe kushedi atje mund të arrijnë që të miratohen jo vetëm këto dy forma, por edhe të tjera të ngjashme, si psikollog, idheollog dhe simpathi të cilat i përkasin një sistemi drejtshkrimor të kapërcyer.

Në faqen zyrtare të KOASH-it, unë megjithatë ndesha në trajta të tilla si teolog (jo theollog), sinod (jo sinodh), arkimandrit (jo arqimandhrit) krahas kryepiskop (jo kryepeshkop).

Gjëra të vogla vërtet, por siç e thotë edhe një fjalë, shpesh djalli fshihet në detajet. KOASH-i nuk mund të ndryshojë sistematikisht drejtshkrimin e një fjale kyç, pa marrë në pyetje sistemin drejtshkrimor të shqipes: autoqefalia nuk shtrihet deri në drejtshkrim.

[ilia spiro]

Ne Kishen tone Orthodhokse, mund te perdoren edhe shprehje helenike qofte gjate adhurimit dhe po ashtu edhe ne jeten e brendshme te Kishes, sepse greqishtja ka qene gjuha e pare mbi bazen e te cilet eshte shkruar Ungjilli dhe ka nje vlere te Hirit ne perdorimin e kesaj gjuhe, ne raste te shkeputura, ose si perdorimim i fjales "orthodhoks", ikonat me 2 gjuhe greqisht dhe shqip, etj.
Per analogji merrni perdorimin e latinishtes tek katoliket, por qe e perdorin shume me dendur se ne greqishten, ose arabishten tek myslimanet, sic degjohen edhe nga kendimi i ezanit.

tung

[Uriel]

ilia, në lidhje me analogjinë; përdoret edhe në jetën e brëndshme të kishave të tjera simotra ortodokse serbe, bullgare, rumune, ruse gjuha greke?

Në kohën e shkrimit të Ungjillit, gjuha greke e latine dominonin si gjuhë në formë të shkruar, traditë që u pasua deri në mesjetë të vonë jo veç në liturgjinë kishtare, por në një pjesë të madhe të kancelarive të principatave e mbretërive mesjetare. Pra në kontekst historik, përdorimi i një gjuhë të veçante të shkruar në një periudhë të caktuar nuk përbën asgjë hyjnore përpos një mjeti për elitën e kohës.

[ilia spiro]

Si rregull duhet te perdoret nga pak edhe greqishtja ne te gjitha Kishat Orthodhokse, sepse Kisha Orthodhokse eshte NJE

tung

[DiGiT@LiFE]

te qaj apo te qesh ?

[Kermilli]

në shqip është thjesht ''ortodoks'' as orthodoks as orthodhoks që të dyja të fundit janë greqisht,paçka se grekët quhen si baballarët e ortodoksisë këtë e them për disa filogrekë që duan ta deformojnë gjuhën shqipe, sepse me të njëjtën llogjikë për katolikët duhej të themi katolica sepse është kishë italiane.

Le të firmosim dhe ta shpërndajmë të gjithë PETICIONIN KUNDRA DHUNËS SËRBE USHTRUAR KOMBËTARES SONË , që ta UEFA të marrë një Vendim të SAKTË
https://secure.avaaz.org/en/petition/UEFA_Investigate_Serbia_for_racism_and_violence_no t_for_field_disturbance/?dACAvib

[WesternBlot]

Doja te mesoja dicka nga anetaret e keteij nenforumi. Kur eshte zevendesuar fjala ORTODOKSE me ORTHODHOKSE .Dmth pak a shume kur eshte bere nga kush dhe ne e fundit pse? Jo se kam ndonje problem si me njeren ashtu edhe me tjetren fjale .Problemi eshte PSE u zevendesua ?

[arbereshi_niko]

I nderuar, ke te drejte te besh nje pyetje si kjo, pasi eshte interesante per ke do ta thelloje njohurine...,
por sa shoh ti nuk ke problem, si e pohon edhe vete, pra s'ke pse shqetesosh.
Une personalisht nuk shoh asnje dallim, pasi mund te shihet nga prizmi i formes dialektare.
Kur nje person i ketij Besimi, ndalon ne vogelsira te dores se dyte si puna e nje forme te shprehuri, humbet thelbin e vet perkatesise...
Per veten time e shqiptoj si shumica dhe e shkruaj sikur jam mesuar ta shkruaj, pikerisht sikur ndodh shpesh ne drejtshkrim,
pra flas ne menyren time ( ne dialekt dhe shprehi krahinore por shkruaj si ne menyren standarde ).
Forma e kuptueshme per te gjithe, ben te jete standarte dhe jo bindjet ose kuriozitetet e tepruara.
Pershendetje

[WesternBlot]

I nderuar, ke te drejte te besh nje pyetje si kjo, pasi eshte interesante per ke do ta thelloje njohurine...,
por sa shoh ti nuk ke problem, si e pohon edhe vete, pra s'ke pse shqetesosh.
Une personalisht nuk shoh asnje dallim, pasi mund te shihet nga prizmi i formes dialektare.
Kur nje person i ketij Besimi, ndalon ne vogelsira te dores se dyte si puna e nje forme te shprehuri, humbet thelbin e vet perkatesise...
Per veten time e shqiptoj si shumica dhe e shkruaj sikur jam mesuar ta shkruaj, pikerisht sikur ndodh shpesh ne drejtshkrim,
pra flas ne menyren time ( ne dialekt dhe shprehi krahinore por shkruaj si ne menyren standarde ).
Forma e kuptueshme per te gjithe, ben te jete standarte dhe jo bindjet ose kuriozitetet e tepruara.
Pershendetje

Atje e kam fjalen edhe une sepse nuk ka ndonje shprehje krahinore qe te shqiptoje me -dh- ne vend te d-se. Pse mos ta ndryshojme edhe fjalen drejt-shrim me dhrejt-shkrim apo drejtor me dhrejtor ose psh trekendesh kendrejte me kenddhrejt ! Nuk besoj se jane kuriozitete te teperuara por logjike e nje nxenesi te klases se dyte fillore. Dmth konkluzioni-nuk u pergjigje por ...rreshqite

[MaqoKorca]

Edhe fjala katolik katholikos greke eshte por nuk shikoj ndonjeri ta ket kureshtje perse ne ose Italianet nuk e themi si Greket.