Identiteti Kombëtar dhe Gjuha Standarde

[[A-SHKODRANI]]

Identiteti Kombëtar dhe Gjuha Standarde
Prof.Rexhep Qosja

Pikërisht tani kur shtohen gjasat historike për funksionimin e popullit shqiptar si komb modern, në jetën tonë kulturore dhe politike shfaqen disa dukuri dhe bëhen disa përpjekje me ndikim çintegrues në jetën shoqërore e në njësinë shpirtërore të popullit. Ato janë:
1. përpjekjet për ndryshimin e parimeve themelore të gjuhës së sotme standarde dhe për krijimin e një gjuhe tjetër standarde për shqipfolësit e dialektit gegë;
2. tejshquarjet, tejtheksimet e vetëdijeve fetare dhe sjelljet e anshme të disa institucioneve politike e shtetërore ndaj ndonjërës prej këtyre vetëdijeve;
3. përpjekjet për krijimin e një identiteti të ri kombëtar - të identitetit kombëtar, në të vërtetë mbikombëtar, kosovar


Faktorët themelorë të identitetit
Identiteti kombëtar shqiptar është identitet i përbërë, që ka burime të pasura. Për këtë jemi të vetëdijshëm të gjithë. Por, më pak jemi të vetëdijshëm për faktorët dhe dukuritë me ndikim shpërbërës ndaj tij gjatë historisë e, sidomos, për faktorët dhe dukuritë me ndikim të mundshëm shpërbërës ndaj tij sot.
Megjithëse kështu i përbërë, identiteti kombëtar shqiptar do të bëhet vonë i njohur dhe i pranuar nga Evropa. Deri në gjysmën e dytë të shekullit XIX, Evropa, e cila njësonte kombësinë me fenë, nuk pranonte se ka një komb shqiptar. Disa nga shtetet evropiane, si fjala vjen Gjermania e kohës së Bizmarkut, thoshin se Shqipëria është vetëm një nocion gjeografik, por jo edhe një nocion me përmbajtje dhe kuptim kombëtar. Identiteti kombëtar shqiptar në Evropë përnjësohej me identitetin turk! Këto paragjykime evropiane për identitetin shqiptar do t'i ndryshojë Rilindja Kombëtare Shqiptare. E krijuar dhe e drejtuar prej intelektualëve të shquar të kohës, ajo do të zhvillojë betejë kulturore dhe politike për ta bërë me dije Evropën për burimet dhe faktorët përbërës të identitetit kombëtar të shqiptarëve. Prejardhja e përbashkët, gjuha e përbashkët, kultura e përbashkët, sistemi i vlerave i përbashkët dhe historia e përbashkët do të jenë ata faktorët themelorë të identitetit kombëtar të shqiptarëve, me të cilët Rilindja do ta bindë Evropën se ka një komb shqiptar që i shtron kërkesa asaj, si subjekt historik. Në asgjë më shumë nuk e mbështetnin identitetin e tyre kombëtar, aq të shquar e aq të çmuar, as kombet e mëdha evropiane, të cilat vendosnin për fatin politik dhe historik të kombeve të vogla, në mesin e të cilëve do të vendosin edhe për fatin e shqiptarëve. Por, duke bërë betejën politike dhe kulturore për njohjen dhe pranimin e Kombit shqiptar në Evropë, intelektualët e Rilindjes Kombëtare do të bëjnë betejën edhe për vetëdijesimin e vetë shqiptarëve për të përbashkëtat e tyre: për gjuhën, për kulturën, për historinë, për shëmbëlltyrat historike, për adetet dhe zakonet e tyre, për sistemin e vlerave të tyre të përbashkëta. Duke jetuar dhe duke vepruar në kohën dhe në kushtet e ndikimit edhe të disa faktorëve shpërbërës ndaj identitetit kombëtar, rilindësit, qoftë edhe në veprat letrare dhe shkencore, do të bëjnë mobilizimin politik të faktorëve përbërës të identitetit kombëtar të shqiptarëve. Është e kuptueshme, prandaj, pse si faktor të rëndësishëm të identitetit kombëtar ata do ta shquajnë edhe Qëllimin e përbashkët, që ishte: ruajtja e tërësisë së tokave në të cilat ata jetonin si popullatë e vetme apo shumicë etnike dhe krijimi i shtetit kombëtar. Me të gjitha këto Rilindja Kombëtare Shqiptare ngriti në shkallë shumë më të lartë se që ishte në njërën anë vetëdijen e shqiptarëve për identitetin e vet, kurse në anën tjetër përgjegjësinë e tyre historike. Megjithëse, më në fund, e bën të njohur dhe të pranuar në Evropë identitetin kombëtar të shqiptarëve, Rilindja Kombëtare nuk do të arrijë ta sendërtojë plotësisht, siç ishte e drejtë, parimin kombëtar në historinë e ardhshme të Kombit shqiptar. Ndryshe prej grekëve, prej rumunëve, prej serbëve dhe prej malazezëve, të cilët e sendërtojnë pothuaj plotësisht atë parim në historinë e tyre, shqiptarët e sendërtojnë shumë më vonë dhe vetëm pjesërisht. Jashtë kufijve të Shqipërisë mbesin rreth gjysma e trojeve etnike dhe më shumë se gjysma e popullsisë shqiptare. Popujt e sipërpërmendur ballkanikë, parimin kombëtar në historinë e tyre e sendërtojnë para shqiptarëve duke krijuar njëkohësisht edhe gjuhët kombëtare letrare. Sado Rilindja Kombëtare e kishte shquar prirjen e afrimit të dy dialekteve, kurse disa prej rilindësve e kishin theksuar nevojën e krijimit të gjuhës letrare, kodifikimi i gjuhës letrare shqipe do të bëhet gjashtëdhjetë vjet pas krijimit të Shqipërisë. Kufijtë shtetërorë me të cilët fqinjët ballkanikë dhe fuqitë e mëdha e kishin ndarë Kombin shqiptar, do të jenë shumë kohë pengesë pothuaj e pakaluar për krijimin e hapësirës së përbashkët shpirtërore dhe kulturore shqiptare dhe për funksionimin e tij si komb modern edhe pas kodifikimit të gjuhës letrare, si përbërësi më i fuqishëm i identitetit të një kombi, si shprehja më e lartë e njësisë së tij shpirtërore dhe si dëshmia më domethënëse e përgjegjësisë së tij historike para së gjithash ndaj vetvetes. Vetëm tani, pas përmbysjes së komunizmit dhe krijimit të rendit të ri botëror, të bazuar në të drejtat dhe liritë themelore të njeriut, shqiptarëve iu krijohen gjasat historike për vendosjen e plotë të njësisë shpirtërore dhe për funksionimin e tyre si një komb, vërtet, modern. Por, pikërisht tani kur shtohen gjasat historike për funksionimin e popullit shqiptar si komb modern, në jetën tonë kulturore dhe politike shfaqen disa dukuri dhe bëhen disa përpjekje me ndikim çintegrues në jetën shoqërore e në njësinë shpirtërore të popullit, prandaj edhe me ndikim të mundshëm shpërbërës ndaj identitetit të tij kombëtar.
Cilat janë ato dukuri? Dhe, cilat janë ato përpjekje? Ato janë: 1. përpjekjet për ndryshimin e parimeve themelore të gjuhës së sotme standarde dhe për krijimin e një gjuhe tjetër standarde për shqipfolësit e dialektit gegë; 2. tejshquarjet, tejtheksimet e vetëdijeve fetare dhe sjelljet e anshme të disa institucioneve politike e shtetërore ndaj ndonjërës prej këtyre vetëdijeve; dhe 3. përpjekjet për krijimin e një identiteti të ri kombëtar - të identitetit kombëtar, në të vërtetë mbikombëtar, kosovar.



Identiteti dhe gjuha standarde
Pavarësisht nga qëllimet me të cilat vihet në pikëpyetje arsyeshmëria e kodifikimit të gjuhës letrare shqipe në Kongresin e Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe, në Tiranë, në vitin 1972, është e padyshimtë se çështja e gjuhës standarde tashmë është kthyer në çështje me të cilën ushtrohet ndikim çintegrues në shoqërinë shqiptare, prandaj edhe me ndikim të mundshëm shpërbërës ndaj identitetit kombëtar shqiptar dhe ndaj njësisë shpirtërore e kulturore të popullit shqiptar. Është e vështirë të thuhet se deri kur do të bëhet dhe deri ku do të shkojë beteja e sotme kundër gjuhës standarde, të kodifikuar në vitin 1972, por është e lehtë të dihet se ndikimi i saj çintegrues në procesin historik të integrimeve shqiptare nuk do të
duhej të nënçmohej. Këtu nuk është fjala për kërkesat e disa gjuhëtarëve, të disa krijuesve në fushë të arteve e të shkencës dhe të disa vetjeve të tjera, që e arsyetojnë nevojën e pasurimit dhe të përsosjes së gjuhës standarde duke futur në përdorim thesarin leksikor dhe frazeologjik të të gjitha trevave shqiptare, në mënyrë të veçantë të trevave veriore, që çmohet pak a shumë i lënë pasdore. Këtu është fjala për përpjekjet që synojnë përmbysjen e parimeve themelore mbi të cilat është ndërtuar gjuha standarde dhe, sidomos, për kërkesat për krijimin e një gjuhe tjetër standarde apo, madje, të gjuhës së dytë standarde shqipe - për gegët! Ç'mund të thuhet për këto përpjekje? Ç'mund të thuhet për të dhënat me të cilat mbrohen këto përpjekje?
Nuk duhet ndonjë kulturë e madhe historike gjuhësore, as ndonjë mendje e posaçme shkencore për të ditur atë që dihet: se gjuhët letrare në të vërtetë standarde të popujve evropianë, dhe jo vetëm evropianë, janë krijuar në kohën dhe në kushtet kur këta popuj kishin arritur lidhje shoqërore, ekonomike, tregtare, kulturore, shpirtërore në gjithë shtrirjen e tyre gjeografike, domethënë kur këta popuj kishin filluar të jetojnë dhe të funksionojnë si një tërësi shpirtërore dhe kulturore. Gjuha letrare, në të vërtetë, gjuha standarde bëhet shprehja përkatëse, shumë e nevojshme, shumë funksionale, shumë krijuese
për të gjithë, e këtyre lidhjeve, domethënë shprehja e nevojave të popullit për marrëveshje më të lehtë e më të shpejtë shoqërore, politike, ekonomike dhe kulturore. Dhe, nuk duhet ndonjë kulturë e madhe historike gjuhësore, as ndonjë mendje e veçantë natyrore për ta parë të vërtetën, të drejtën dhe, rrjedhimisht, në pajtim me këtë të vërtetë e të drejtë, për të pranuar se edhe gjuha standarde shqipe ishte krijuar kur po vendoseshin lidhje, sidomos arsimore e kulturore mes shqiptarëve në të dy anët e kufijve me të cilët ishin ndarë ata dhe, madje, mes shqiptarëve kudo ishin ata. Jo rastësisht, dhe jo për
shkaqe ideologjike, Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe do të mbahet në vitin 1972, pikërisht në kohën kur po shënonin përshtrirje dhe përthellim lidhjet arsimore dhe kulturore mes shqiptarëve në Shqipëri e në Jugosllavi - që ishin lidhjet e para që po viheshin mes tyre pas 1912-it tragjik. Sado rreptësisht të mbikëqyrura nga policia e Jugosllavisë, këto lidhje ishin shenja simbolike e një tërësie shpirtërore e kulturore, që ishte penguar në të kaluarën, por që nuk do të mund të pengohej gjithmonë. Si procesi i krijimit të numrit më të madh të gjuhëve letrare, në të vërtetë të gjuhëve standarde të popujve evropianë, ashtu edhe procesi i krijimit të gjuhës letrare, në të vërtetë standarde shqipe, dëshmon se gjuhët standarde në thelb nuk janë fryt i prirjeve dhe i punës së gjuhëtarëve; jo, gjuhët standarde të popujve janë fryt i nevojave historike, shoqërore, politike, ekonomike, arsimore, kulturore të popujve. Ato krijohen, prandaj, në shkallë më të lartë të zhvillimit dhe të konsolidimit shoqëror, kulturor dhe kombëtar të tyre. Për këtë arsye gjuhët standarde shikohen dhe adhurohen si e arritur e madhe, më e madhja në procesin e zhvillimit e të pjekurisë së një populli. As më shumë, por as më pak nuk do të duhej të thuhej as për gjuhën standarde shqipe dhe krijimin e saj. Dhe, as më pak e as më shumë, as më mirë dhe as më keq nuk do të duhej të flitet as për rrethanat shqiptare që kanë ushtruar ndikim vendimtar në procesin e krijimit të gjuhës standarde shqipe. Të ngrihesh tani e të kërkosh përmbysje të parimeve themelore mbi të cilat është ndërtuar gjuha standarde shqipe; të ngrihesh tani e të kërkosh të krijohet gjuhë e re standarde shqipe; të ngrihesh tani e të kërkosh të krijohet edhe një gjuhë e dytë standarde shqipe vetëm pse kjo që kemi është krijuar në rrethanat në të cilat është krijuar, kjo do të thotë jo vetëm përmbysje e gjithë krijimtarisë shkencore e artistike të krijuar me këtë gjuhë, por kjo do të thotë edhe mohim i lidhjeve kulturore dhe shpirtërore të popullit shqiptar, të vendosura e të forcuara pas krijimit të kësaj gjuhe, të lidhjeve të tij të sotme e të nesërme. Në qoftë se gjuha standarde shënon një shkallë më të lartë të njësisë shpirtërore
dhe të pjekurisë historike të një populli, përpjekjet për ndryshimin e saj, për mohimin e saj do të thonë ftesë për kthim mbrapa, në të vërtetë ngadhënjim i vetëdijes prapakthyese. Dhe, më tej: në qoftë se gjuha standarde çmohet sot njëri nga përbërësit themelorë të identitetit të një kombi, shpërbërja e saj, në të vërtetë mohimi i saj në emrin e një tjetre, do të thotë përpjekje për krijimin e një faktori me ndikim vendimtar shpërbërës ndaj këtij identiteti! Dhe, me ndikim çintegrues në jetën shoqërore shqiptare! Në qoftë se mendimet për arsyeshmërinë e krijimit të një gjuhe të re apo, madje, të një gjuhe të dytë standarde, në Kosovë frymëzohen nga synimet për krijimin e identitetit të ri kombëtar kosovar, në viset tjera, kryesisht veriore shqiptare ato frymëzohen prej motivesh të tjera. Nuk është e vështirë të dihet se në bazën e këtyre motiveve, shumë më tepër politike se sa kulturore, qëndron mendësia feudale, në të vërtetë ai patriotizmi që Faik Konica e quante patriotizmi i mëhallës. Mund të besohet se këto përpjekje, që bien ndesh me proceset integruese shqiptare, prandaj edhe janë kundërhistorike, do të dështojnë, por kjo nuk do të thotë se duhet të nënçmohen pengesat që ato u sjellin këtyre proceseve, sidomos në qoftë se përshtrihen nxitjet që iu vijnë tani apo edhe mund t'iu vijnë në të ardhmen prej disa institucionesh politike dhe shkencore në Kosovë, në Shqipëri apo, madje, në Evropë!
Azhuruar së fundi ( e martë , 14 shkurt 2006 )