Mons. Simon Filipaj dhe perkthimi i Bibles

[NoName]

Simon Filipaj nderohet me Urdhërin Naim Frashëri i Artë


Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, ka dekoruar shqipëruesin e parë të Biblës

nga Gjekë Gjonaj

Të premten, më 3 shtator 2004, në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë, në praninë e shumë personaliteteve të shquara kishtare, shkencore dhe politke nga Shqipëria dhe Mali i Zi, u bë dorëzimi ceremonial e zyrtar i medaljes Naim Frashëri i Artë, akorduar shqipëruesit të parë të Biblës dom Simon Filipajt pas vdekjes nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z.Alferd Moisiu, me propozim të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve. Fjalën e hapjes e mbajti dr. Stefan Çapaliku, drejtor i Drejtorisë së Librit, pranë Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, i cili pasi falënderoi të pranishmit, në mes të cilëve edhe kryetari i Komunës së Ulqinit, Fuad Nimani, si edhe familjarët, miqtë dhe dashamirët e dom Simonit, vlerësoi meritën e jashtëzakonshme që bëri ky prift nga Kllezna në përkthimin integral në gjuhën shqipe të Shkrimit Shenjt.

Zëvendësministri i Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve të Republikës së Shqipërisë, z.Edmond Dragoti, duke ia dorëzuar këtë çmim prestigjioz, që u ndahet personaliteve të shquara të kombit tonë në fushën e kulturës, ipeshkvit Zef Simoni, tha se vlersëimi i është dhënë shqipëruesit të Biblës me motivacionin për kontribut të vyer në pasurimin e kulturës shqiptare me lëvrimin e Gjuhës Shqipe dhe mbledhjen e folklorit shqiptar në Mal të Zi. Ndërkaq imzot Zef Simoni, në emër të kryetarit të Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë, z Engjëll Massafra dhe të familjes së imzot Filipajt, falënderoi Presidentin e Republikës së Shqipërisë Alfred Moisiun dhe Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve për këtë nder që iu bë Kishës Katolike ndërshqiptare dhe shqipëruesit të parë të Biblës dom Simon Filipajt. Ai po ashtu vlerësoi rolin e veçantë që dom Simoni ka dhënë në ringjalljen e traditës fetare të krishterë, duke e vlerësuar atë si njërin ndër përkthyesit më të mirë të Biblës në gjuhën shqipe, dokument ky i pavdekshëm të cilin Zhan Zhak Ruso e qujati libri i të gjitha kohëve dhe paralajmëroi se Libri Shenjt së shpejti do të ribotohet nga ana e Kishës Katolike.

Me këtë rast është promovuar edhe libri me titull Bibla shqip dhe tradita botuar nga Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë pranë Akademisë së Shkencave Tiranë. “Ky vëllim”, tha prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, “që po i jepet në dorë lexuesit të interesuar , përfshin punimet e Seminarit shkencor Bibla shqip dhe tradita, i cili u organizua nga Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë në bashkëpunim me Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë në Tiranë më 24 maj të këtij viti me rastin e 10-vjetorit të botimit të plotë të Biblës në shqipen standarde. Kumtesat që janë botuar në këtë libër shkencor janë trajtuar me kompetencë për shumë çështje që kanë të bëjnë me traditën e përkthimeve biblike, duke e vënë theksin në punën vërtet titanike të Dom Simon Filipajt, për përkthimin e Biblës në shqipen standarde, e cila sikundër dihet, nuk është thjesht teologji, por edhe filozofi, histori, legjendë, letërsi dhe poezi, prandaj edhe një përkthim i saj ashtu si e bëri Dom Simoni kërkonte edhe një mjeshtër të madh të fjalës e të letrave shqipe", tha Shkurtaj. "Ishte ajo një punë e rëndë dhe e lodhshme”, u shpreh Shkurtaj, “por edhe që kërkonte njohje të gjera ndërdisiplinare letrare, shkencore dhe terminologjike, punë që ishte nisur e shpënë der në një farë caku nga pararendësit e tij të dalluar që nga Gjon Buzuku, Pjetër Bogdani, Teodor Haxhifilipi e Vangjel Meksi, Konstandin Kristoforidhi e Fan Stilian Noli etj, por që vetë ai ia doli ta soste e ta jepte integralisht”.

Prof. Shkurtaj në përurimin e këtij libri vlerësoi edhe kontributin e madh të dom Nikë Ukgjinit, i cili, siç tha ai, dy vjet më parë bashkë me mikun e tij nga Shkodra prof.dr.Tefë Topallin i hynë punës për të ndërmarrë aktivitete përkujtimore e nderuese për veprën madhështore të dom Simon Filipajt, dhe njëheri falënderoi edhe kolegët e tij të vjetër të Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë dhe të Fakultetit te Historise dhe Filologjise ku ai punon të cilët mbështetën realizimin e këtyre dy veprimtarive të bukura, që mëtonin nderimin dhe vlerësimin e veprës së këtij vigani të përkthimit në shqip. Kjo ceremoni solemne, e cila u shoqërua me muzikë klasike, u mbyll me një koktej.

[NoName]

Historia e përkthimit të Biblës në gjuhën shqipe



Përpjekjet e para për të përkthyer Shkrimet e Shenjta në gjuhën shqipe na kthejnë në vitin 1555 kur pjesë të Shkirmeve janë përkthyer nga Gjon Buzuku në librin e tij “Meshari”, që është konsideruar të jetë libri i parë i shkruar në gjuhën shqipe. Libri përmban liturgji të përdorura në Kishën Katolike. U zbulua në vitin 1740, dhe 16 faqet e para të tij mungojnë. Përpjekja e dytë për të përkthyer në shqip Fjalën e Zotit u bë nga studiuesi shqiptar i famshëm Kostandin Kristoforidhi, në vitin 1872 i cili arriti të përkthente Testamentin e Ri në të dy dialektet Geg (Veri) dhe Tosk (Jug). Ky i fundit u përdor nga Kisha gjer në fund të Luftës së Dytë Botërore. Kisha Shqiptare Ortodokse përdor versionin e përkthyer edhe sot.

Dom Simon Filipaj i Kishës Katolike ka përkthyer Testamentin e Ri në 1980 dhe ka përfunduar së përkthyeri të gjithë Biblën në vitin 1994. Të pasurit e shumtë në këtë përkthim i fjalëve dialektore, të popullsisë në Veri të Shqipërisë e ka mbajtur këtë version të përkthyer larg kishës Evangjeliste në Shqipëri. Pas rënies së sistemit komunist në Shqipëri shumë përpjekje janë bërë për të pasur një version të plotë të Biblës në gjuhën e normuar shqipe e cila do të ishte e pranueshme nga të gjithë shqiptarët kudo që ata jetojnë në veri a jug të vendit. Përpjekja e parë për të dalë në një version të përkthyer në gjuhën standarte shqipe është bërë në 1993 nga përkthyesi britanik Stephen Etches dhe publikuar nga Misioni Kristian Europian. Interpretimi jo i saktë dhe disa herë shmangia nga teksti original e ka shkurtuar shumë jetën e këtij versioni që për momentin nuk është në përdorim. Në këtë situatë sforcot për të dalë me një version të ri kanë qenë të shumta. Versioni në qarkullim “Lajmi i Mirë” është një përkthim nga gjuha italiane. Teksti bazë është Bibla italiane “Nuova Diodati” që është një përkthim nga Textus Receptus. “Lajmi i Mirë përdoret sot si një alternativë nga Kisha Evangjeliste në Shqipëri dhe në Kosovë.

Kisha Shqiptare dhe besimtarët e krishterë që jetojnë në Shqipëri e Kosovë akoma nuk kanë një version të Testamentit të Vjetër dhe të Ri të përkthyer nga gjuhët e tyre orgjinale. Versioni që do të dalë nga një projekt i tillë do të jetë një përkthim nga Bibla në Hebraisht, Aramic duke mbetur gjithmonë besnikë e tekstit origjinal.

[NoName]

I VETMI QË NË BOTËN SHQIPTARE ARRITI TË REALIZOJË NJË ËNDËRR 2000 VJEÇARE

nga Gjekë Gjonaj, Ulqin

I bindur se meriton të kujtohet çdo përvjetor i tij, po përpiqem edhe unë kësaj radhë t'ju rikujtoj disa nga tiparet e vërteta dhe vlerat e këtij intelektuali me përmasa ndërkombëtare, duke filluar nga rinia e hershme e tij!

I ndjeri dom Simon Filipaj është padyshim një figurë e spikatur e kombit shqiptar dhe një personalitet i fuqishëm i kulturës sonë. Ai me vullnetin e tij të rrallë, por edhe me vullnetin e të lumit Zot, u dhuroi shqiptarëve një Bibël në gjuhën e tyre. Ky njeri i popullit dhe i Zotit, i cili duke përkthyer një vepër kaq të vështirë e fjalëshumë (73 libra), bëri të mundur që edhe në gjuhën tonë të citohet e të flitet për dashurinë e madhe që kanë Zoti dhe njeriu, ka vlera të shumëfishta. Ne tani dhe gjithmonë duhet të jemi krenarë për këtë kolos të letrave shqipe, i cili tërë jetën e tij si meshtar e shkriu në shërbim të Fjalës së Zotit, sepse pikërisht ai u mundësoi edhe engjëjve të flasin shqip. I bindur se meriton të kujtohet çdo përvjetor i tij, po përpiqem edhe unë kësaj radhë t'ju rikujtoj disa nga tiparet e vërteta dhe vlerat e këtij intelektuali me përmasa ndërkombëtare, duke filluar nga rinia e hershme e tij, edhe pse jam plotësisht i vetëdijshëm dhe nuk pretendoj, me gjithë dëshirën e mirë, se mund të arrij të sjell tablo më të plota të vlerave të tij, se sa kanë shkruar vite të tëra pena të njohura të shqipes, madje edhe akademikë të fushave të ndryshme, në hapësirën mabrëshqiptare. Dhe, duke patur të vetmin qëllim shënimin e 80 vjetorit të lindjes së dom Simon Filipajt, mendoj se ia vlen të përkujtohet kontributi i tij i madh si meshtar në kishën katolike ndërshqiptare. Për këtë arsye, në këtë përvjetor të ditëlindjes, po përpiqem të sjell shkurt vetëm disa shënime modeste për jetën, punën dhe veprën madhore të meshatrit tonë të nderuar, dom Simon Filipajt.


Dashuria e tij për t'u arsimuar

Ai lindi më 1 maj të vitit 1925, në fshatin Kllezën e Ulët (e Poshtme), afër Shasit të lashtë të komunës së Ulqinit. I përket atij brezi të rinisë shqiptare që u rrit, u shkollua dhe jetoi në kushte të vështira jetese. Si bir i një familjeje fshatare por arsimdashëse, ai ndoqi në mënyrë të rregullt dhe me këmbëngulje të admirueshme shkollimin. Kështu, duke rrëmuar në biografinë e jetës së tij, mëson ndër të tjera, se, në mungesë të shkollës në gjuhën amtare, të gjitha vitet shkollore i kreu në gjuhën sllave. Shkollën fillore dyvjeçare e kreu në Selitë, kurse dy të tjerat në Katërkollë të Ulqinit. Pas përfundimit të shkollës fillore, sikur e ndieu thirrjen për t'u bërë meshtar. Gjatë viteve 1939 1941 vazhdon në seminarin e ulët në Tivar, ku edhe ndoqi gjimnazin e atëhershëm. Por, për shkak të Luftës së Dytë Botërore, gjatë viteve 1941 1945 vazhdoi mësimet në Shkodër. I etur për dije dhe kulturë, kur trevat shqiptare në Malin e Zi kishin nevojë për njerëz të arsimuar, djaloshi 20 vjeçar plot energji dhe aspirata niset për në studime të larta (1945) në Fakultetin Teologjik të Zagrebit, të cilin e përfundon me sukses të shkëlqyer në vitin 1950. Menjëherë pasi u diplomua, më 29 qershor të po atij viti u shugurua meshtar në katedralën e Zagrebit, kurse meshën e parë në vendlindje e kremtoi më 26 korrik të vitit 1950, ditën e Shna Prendës, në moshën 25-vjeçare.

I pajisur me mësime teologjike si famullitar, bari i grigjës së Zotit, në fillim shërbeu në Malësinë e Madhe. Gjtë viteve 1950 1960 shërbeu me një përkushtim të jashtëzakonshëm në Triesh dhe në Kojë, për ta vazhduar me po aq përshpirtshmëri të lartë misionin e tij në Grudë gjatë viteve 1960 1966. Pikërisht në këto treva të lashta të Malësisë së Madhe, pranë kufirit me Shqipërinë, u frymëzua për shqipërimin e teksteve fetare. Njëherazi atje zuri fill edhe puna e tij intelektuale si mbledhës i pasionuar i letërsisë gojore. Gjatë kësaj periudhe kohore në Malësinë e Madhe mblodhi shumë këngë lirike, epike, historike, balada, anekdota, përralla etj, shumica e të cilave janë botuar nga Instituti Albanologjik i Prishtionës në “Gjurmime Albanologjike” (Folklor dhe Etnologji) dhe në botime të tjera, kurse materiali folklorik i pabotuar, mbledhur prej tij ruhet në arkivin e këtij Instituti. Kështu, falë dashurisë së tij të madhe që kishte për kulturën tonë popullore, arriti të shpëtojë nga zhdukja dhe harresa një pasuri të madhe të kësaj gurre popullore, të mbledhur me kujdes të posaçëm dhe dashuri të madhe në Malësinë e Madhe.

Ai, që nga 20 nëntori 1966 deri më 2 shtator 1999, kur edhe ndërroi jetë, ka shërbyer si famullitar në Shën Gjergj të Bregut të Bunës.


Përkthyes i plotë i Biblës në gjuhën standarde

Kush e ka njohur nga afër Dom Simon Filipaj, duhet të ketë parasysh natyrën e tij, natyrë e një intelektuali të mirëfilltë. Ishte njeri i vuajtur, i vetmuar, i mençur, i matur, i dashur, i sinqertë, i afërt, modest, fisnik dhe orator i spikatur. Edhe kur hidhërohej, të këshillonte apo të qortonte, e bënte me fjalë tepër të ëmbla, sa që s'të linte hapësirë për nervozizëm. Me një fjalë ishte njeri i popullit dhe për popullim. Të shfaqej në çdo moment i angazhuar vetëm në punë. Të shfaqej i tillë që kërkonte, madje ngulmonte të humbiste sa më pak kohë jashtë punës, sa më pak kohë nëpër vende publike me muhabete boshe. I tillë ka qenë, për mendimin tim, dom Simoni. Por, mbi të gjitha ishte punëtor i palodhur, njohës i mirë i gjuhëve biblike, përkthyes i aftë dhe i përkushtuar. Falë këtyre veçorive dhe dëshirës së tij të madhe për t'u dhënë shqiptarëve një Bibël të plotë në gjuhën e tyre, kësaj pune në përkthimin integral në shqipen standarde të Shkrimit Shenjt, ia doli me sukses në vitin 1994, duke e kurorëzuar në këtë mënyrë veprimtarinë e tij 40-vjeçare. Ju kujtoj me kënaqësi faktin se për punën që ka bërë dom Simon Filipaj, si një meshtar idealist, për t'i dhënë lexuesit në shqipen letrare Shkrimin Shenjt, mund të lexoni në libri, Bibla shqip dhe tradita, Tiranë 2004, në të cilin janë përfshirë materialet e Seminarit Shkencor të mbajtur në Tiranë, më 24 maj 2004, organizuar nga Instituti i Gjuhësisë i Akademisë së Shkencave në bashkëpunim me Fakultetin e Historisë dhe të Filologjisë të Universitetit të Tiranës. Pra, dom Simon Filipaj është njeriu i cili ua “mundësoi” edhe engjëjve të flasin shqip.

Se sa e vështirë ka qenë kjo punë, tregon dhe fakti se ka punuar afro 25 vite, pa dritë elektrike, nën dritë hijen e kandilit e të qiriut, duke u “kacafytur” me fjalë, fjali, frazeologji, porosi tejet të vështira biblike, më mirë e kuptojmë nga dëshmia e tij: “Punoja shpeshherë natë e ditë, kuptohet, me të gjitha punët e tjera meshtarake dhe mendoja kështu: Dy herë qe përkthyer Bibla në gjuhën shqipe, por për fat të keq nuk qe botuar. Për punen time thoja: Kush e di kur dhe a do të botohet? Koha jonë ishte shumë e vështirë, aq sa s'ishim të sigurtë as për jetën tonë, e jo më për shkrimet tona! Isha në zonën kufitare Shqipëri Mali i Zi. Kisha mjaft kërcënime, rreziqe. Në tavolinën e punës, mes shumë librave, fjalorëve, biblave, gjithmonë e mbaja edhe testamentin tim. Aty ndër të tjera i shkrova edhe këto fjalë: “Nëse më gjeni të vdekur/ të vrarë/, dijeni se vrastarët janë afër/ roja kufitare/. Zoti i faltë!”

Duke vlerësuar lart punën e mundimshme dyzetvjeçare të këtij meshtari, në një famulli të harruar të Shën Gjergjit, buzë lumit Buna, afër Ulqinit, i cili ishte i vetmi që në botën shqiptare arriti të realizojë një ëndërr 2000 vjeçare të kombit tonë, Presidenti i Republikës së Shqipërisë z. Alfred Moisiu, me propozim të Minsitrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, në qershor të vitit 2004, si mirënjohje për punën e bërë, e dekoroi me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë, pas vdekjes. Këtij çmimi prestigjioz të dom Simon Filipajt, i cili me përkthimin e Biblës hyri në analet e kulturës shqiptare, i kanë paraprirë edhe shpërblime dhe mirënjohje të tjera të larta, ndër të cilat veçojmë: Titullin e lartë “Imzot” (monsinjor) nga Selia e Shejtë, më 3 nëntor 1988 dhe shpallja “Prelat Nderi” nga Papa Gjon Pali II, më 6 korrik 1992.

Në shenjë nderimi dhe përkujtimi, Bashkia e Ulqinit i ka dhënë emrin e tij një rruge, kurse Shoqata Dom Simon Filipaj, që nga themelimi i saj 2002, organizon aktivitete Takimet e dom Simonit.

Po i mbyll këto shënime modeste për punën dhe kontributin madhështor që ka bërë dom Simoni jo vetë në shqipërimin e Biblës, me vlerësimin se populli shqiptar krenohet me personalitete të tilla.

________
* Shënim i 80 vjetorit të lindjes së dom Simon Filipajt, 1925-1999