Gjergj Kastrioti sipas pikëpamjeve antishqiptare

[Sabriu]

Vepër Sintetike Me Vlera Të Paçmuara


Në vijim të shkrimeve për librin e Hysamedin Ferajt “Skicë mendimit politik shqiptar"



Shkruan: Shqiptar Oseku


Dy fjalë me rastin e promovimit të veprës “Skicë e mendimit politik shqiptar”, botuar në Tiranë, në tetor, 1998 nga autori dr. Hysamedin Feraj.

(Ky punim u lexua edhe në Radio Malme, në Suedi, dt. 10.11.1998 në orën 20 e 30 minuta, në emisionin ABC, i cili hartohet nga zoti Ramadan Rexhepi, shkrimtar dhe nga zoti Zeqir Rama, publicist).



Vepra “Skicë e mendimit politik shqiptar” e politologut Hysamedin Feraj u bë, mu ashtu si thotë edhe autori në hyrje të botimit të parë, temë e dueleve intelektuale e politike që në lindje.

Mbaj mend që më ka rënë rasti të lexoj nja dy kritika të terthorta kundër tezave të këtij punimi në shtypin tonë, në kufinjtë e së padenjshmes e të propagandës, përpara se të më ofrohet mundësia ta lexoj punimin.

“Skicë e mendimit politik shqiptar” më ra në dorë përmes kujdesit të zotit Sabri Novosella në vjeshtën e vitit 1997 në formën e vet burimore, si temë disertacioni e politologut Hysamedin Feraj. Emri i autorit, i cili doli në dritë më në fund, ngjallte respekt. Shkrimet publicistike të zotit Feraj në revistën “Republika” dhe te gazeta “Albania” më kishin krijuar një respekt të shëndoshë për autorin, si punime të forta, me arsyetim të kthelltë dhe të qëndrueshëm.

Pas leximit të “Skicë e mendimit politik shqiptar”, ky respekt më është forcuar edhe më. E them me plot gojën që “Skicë e mendimit politik shqiptar” është njëra ndër punimet më sfiduese dhe më interesante që është shkruar ndonjëherë në lëmin e politologjisë shqiptare.

Tri syresh janë vlerat parësore të “Skicë e mendimit politik shqiptar” të zotit H. Feraj.

Së pari, përmbajtja; me ndërtimin e vet impozant teorik dhe përmes përdorimit mjeshtëror të perspektivave gjeostrategjike, historike dhe sociologjike, zoti Feraj i lë pas shumicën dërmuese të bashkëkohësve shqiptarë që janë lëshuar , ftuar e paftuar, në lëmitë e vështira të historisë së idesë si dhe të analizës së mendimit politik shqiptar.

Së dyti, gjuha: formulimi konciz i zotit Feraj te “Skicë e mendimit politik shqiptar” i ka qëruar gjithandej me konsekuencë të gjitha ngarkesat ideologjike, krahinore e religjioze, e besa edhe ato kuazipatriotike e folklorike, që shfaqen ende, si sëmundje e përzgjatur foshnjërie, te politologjia shqiptare.

Së treti, guximi dhe qasja shkencore pa kompromis. Te Hysamedin Feraj nuk ka mëshirë për lopët e shenjta, gjatë ndërtimit të modelit të vet kuptimor, i cili shkon diametralisht kundër të gjitha përsiatjeve të derisotshme zyrtare dhe gjysëm zyrtare të shqiptarëve rreth vetvetes zoti Feraj nuk zbrapset as para tabuve më të paprekshme të shoqërisë shqiptare.

Këto tri vlera, në kombinim, e kthejnë “Skicën e mendimit politik shqiptar” në domosdoshmëri kategorike për këdo që synon të formojë mendim të plotë për historinë e idesë politike te shqiptarët.

Te lexuesi shqiptar, i shkolluar në frymën e konvenancave të imponuara a të vetzgjedhura historike, efekti i parë që e krijon “Skica e mendimit politik shqiptar” është stepja, çmëria. Apo ç’të thuhet për këto citate: “Shembulli që e qartëson me kthjelltësinë më të madhe këtë kuptim të termit serbofil është Isa Boletini..... Isa Boletini është rasti më i dokumentuar i zbatimit të programeve politike serbe e malazeze ndaj shqiptarëve si vegël e lojtar i lojës politike të qeverive serbe e malazeze ndaj shqiptarëve.... (fusnota, fq. 124).

Ose: “Skëndërbeu, Pjetër Bogdani etj., u ndodhën jo thjeshtë krahas Perëndimit, por krahas sllavëve, krahas serbëve e rusëve, krahas armiqve kryesorë sipas konceptit nacionalist shqiptar, në luftë kundër Perandorisë osmane” (fusnota, fq. 83).

Ose, ca më mirë: “..... Skëndërbeu....., nuk ishte luftëtar i vëërtetë për liri kundër të gjithë pushtuesve, por përkundrazi, ishte i prirë për bashkëpunim me pushtuesit më të rrezikshëm, pushtuesit sllavë, kundër një pushtuesi tjetër, pushtuesit osman....” (fusnota, fq. 84).

Teza kaq provokative nuk janë thënë kurrë nga ndonjë studjues shqiptar. Stepja e parë kthehet në lëmsh të plotë, pasi këto vërejtje dhe një varg të tjerash autori i bën pandërprerë nga perspektiva nacionaliste. Kjo shkon në kundërshtim, si të thuash, me të gjitha rregullat e pranuara të lojës; lexuesi detyrohet të qëndrojë në një botë krejt tjetërfare, ku nuk vlejnë më shpjegimet e rëndomta, i mbërthyer kundërvullnetshëm për vendin vetëm nga lidhshmëria logjike e tezave të autorit.

Pikënisja e autorit është perspektiva e deduksionit gjeostrategjik dhe historik, e cila, në fakt, nuk është diskutabile dhe pranohet si konsenzus nga numri i madh i studjuesve shqiptarë dhe të huaj. Ajo vie përafërsisht kështu: etniteti shqiptar nga Veriu dhe Jugu kufizohet gjeografikisht i eksponuar në mes, ai, në krahasim me fqinjët e vet, i eksponohet një efekti të dyfishtë. Në histori, ky efekt është shfaqur në formë të trysnisë kulturore, religjioze, politike, ekonomike dhe ushtarake, deri në tendenca të asimilimit e zhbërjes.

Por, këtu edhe mbarojnë ngjashmëritë e Skicës me shumicën dërmuese të veprave në këtë lëmi. Ajo që e dallon Hysamedin Ferajn pakthyeshëm nga shumica e autorëve të tjerë është konsekuenca e rreptë logjike gjatë nxjerrjes së përfundimeve të mëtejshme.

Si pasojë, thotë Feraj, mbijetimi i kombit shqiptar ka qenë i varur gati krejtësisht nga ekzistenca e faktorit të tretë, atij jashtëballkanik, që e ka prishur herë pas here këtë raport të “senduviçit” antishqiptar.

Kjo është njëherit edhe pjesa më brilante Skicës. Sipas Ferajt, bazuar gjithnjë në perspektivën historike, trysnia e paprerë e etniteteve fqinje kundër shqiptarëve nuk u ka lënë shqiptarëve kurrë rast që të zgjedhin ndërmjet të mirës a të keqes, d.m.th ndërmjet lirisë si kategori absolute dhe pushtimit, por vetëm në mes të së keqes së vogël dhe të keqes së madhe; në mes të pushtimit nga fuqi të largëta e pa efekte shkombëtarizuese apo pushtimit nga etnitetet fqinje me ambicje direkt shkombëtarizuese.

Në këtë hapësirë të kufizuar, nacionalizmi shqiptar, si shfaqje kulmore e vetëdijes kombëtare te shqiptarët, në rrafshin e praktikave konkrete nuk ka patur rast ndonjëherë që të profilohet duke zgjedhur ndërmjet lirisë a pushtimit, por vetëm ndërmjet mbijetimit ekzistencial, sadoqë ndoshta jo aq heroik sa do të donim ne, dhe shkatërrimit e zhbërjes totale.

Ky përfundim i ftillon edhe citatet “çmeritëse” të përmendur më herët. Historinë e idesë politike shqiptare autori e sheh të ndarë në dy vija, në vijën e urtë që e pranon të keqen e largët, si dhe në vijën që, për shkaqe të nduarduarshme, e lufton atë, duke e disfavorizuar në planin afatgjatë orvajtjen e kombit shqiptar për mbijetim.

Feraj ndalet p.sh. gjerë e gjatë te periudha e pushtimit turk, që ai e sheh si fenomen tejet domethënës për fatin historik të kombit shqiptar. Për të, pushtimi turk qe e keqja e vogël, momenti që e ndaloi triumfin e plotë e të papenguar të së keqes së madhe dhe shkombëtarizimin e shqiptarëve nga mbretëritë e forta serbe e greke.

Rrjedhimisht dhe logjikisht, shpëtimtare e Shqipërisë nuk qe “vija skëndërbegase” për luftë kundër Perandorisë Osmane po përkundrazi, vija që e infiltroi perandorinë, duke ia stopuar tkurrjen territoriale etnitetit të ndrydhur shqiptar.

Në mënyrë konsekuente, Feraj i gjurmon dhe i gjenë trashëgimtarët ideorë të këtyre dy vijave përgjatë tërë historisë shqiptare, njërën të nxitur prej joshjeve të etniteteve fqinje, tjetrën të mbështetur te interesi vetjak shqiptar; vija e kaçakëve kundrejt vijës së më se 45 kryeministrave shqiptarë të perandorisë (qëndresë e armatosur kundër Perandorisë Osmane, apo integrim në të); vija frontale antiturke e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit kundrejt vijës moderate (me serbët e grekët kundër turqve apo me turqit kundër serbëve e grekëve); vija zogiste, noliste e komuniste kundrejt vijës irridentiste (zhvillim brenda kufinjve politikë, apo luftë për bashkim kombëtar).

Për hir të objektivitetit duhet thënë që shumë nga këto teza kanë qënë të njohura edhe më parë, madje shumica e tyre janë avokatuar pakashumë shkoqurazi edhe nga elita e historiografisë shqiptare. Punimet, librat dhe artikujt shkencorë të Prof. Dr. Skënder Anamalit. Dr. Pëllumb Xhufit, Prof. Dr. Jahja Drançollit, Prof. Dr. Skënder Rizajt, Akademik Mark Krasniqit, Dr. Zekeria Canës, Prof. Dr. Kristaq Priftit, Dr. Muhamet Pirrakut, Prof. Viron Kokës e shumë të tjerëve kanë rrahur shpesh herë anë të ndryshme të problemit origjinal shkencor me të cilin ka vendosur të merret Hysamedin Feraj, doemos, në mënyrë fragmentare dhe nga këndvështrimi puro historik.

Rëndësia e madhe e Skicës, e cila lirisht mund të quhet edhe teoria e parë e mirëfilltë e historisë së idesë së mendimit politik shqiptar, qëndron fakti se ajo i përmbledhë vendosmërisht kontributet e mëparshme në një sintezë stabile, i kompleton ato me rezonime të natyrës gjeostrategjike dhe sociologjike dhe, për rezultat, na ofron një mënyrë të re të soditjes, një perspektivë të kthjelltë e pa fërkime të mëdha logjike, e cila i qëndron mirë vështrimit kritik.

Vepra e Dr. Ferajt është, pa asnjë dyshim, një ndër kontributet më esenciale që është shkruar ndonjëherë në këtë lëmi në gjuhën shqipe. Ndër botimet e ngjashme shqiptare, Skica i kapërcen me pashë të gjitha veprat e botuara më parë dhe, të paktën deri sot, të gjitha që janë botuar pas saj.

Bibliografia impozante në fund të veprës zbulon që autori është mbështetur në radhë të parë te burimet e autorëve shqiptarë, pastaj kryesisht te botimet klasike anglosaksione dhe gjermane rreth fenomenit të nacionalizmit, si dhe te botimet rreth fenomenit të nacionalizmit, si dhe te botimet rreth shqiptarëve te po e njëjta fushë gjuhësore.

Ndoshta veprës do t’i shërbente në fillim një prezantim ca më i thuktë i teorive ekzistuese të nacionalizmit, për hir të lexuesit që ndoshta nuk e preferon këtë literaturë si ushqim të përditshëm . Ndonëse autori e bën një përpjekje të mirësjellshme në këtë drejtim në fq. 1935, krijohet përshtypja që ai këtë e bën shkarazi dhe detyrimisht, dhe druaj që rezultati, mjerisht, e pasqyron këtë qasje.

Me rastin e shtjellimit e shtjellimit të nacionalizmit, sado shkurtazi, u ndjehet mungesa e klasikëve, p.sh. mungon perspektiva sociobiologjike e Pjer Van Der Bergut (1978), ashtu sikur edhe referenca e shkëlqyeshme e Pal Brasit (1979) rreth garës së elitave dhe ndikimit të tyre në formimin e një kombi; mungesa e kësaj të fundit të habit, aq më tepër pasi vështrimi i Dr. Ferajt është bukur i fokusuar mu te proçeset kombformuese dhe kombruajtëse te radhët e elitave.

Një tjetër cen të Skicës e shkakton pikërisht ai që e bën atë më interesant, stili qëllimisht provokues. Autori është vërtet i çliruar krejt nga vërshimet e neologjizmave banale të tipit “neosllavokomunistët rusobizantinë”, të cilat po e rëndojnë pa masë literaturën më të re shqiptare në këtë lëmi e në lëmitë e përafërta, por stili i tij sfidues e shtynë atë drejt përdorimit të termave të tjerë po aq problematikë, përdorimi i të cilëve ka konotacion më tepër politik se sa shkencor, si p.sh. “serbofil”, “grekoman” etj., ndonëse ma ha mendja edhe mua që ato mund të përdoren lirisht në amfiteatrin shqiptar, më duket që përdorimi i tyre në një nivel çfarë aspiron Skica kërkon megjithatë arsyetime ca më të shkoqitura.

Do të ndalem tashti te ajo që më duket e meta më e madhe e Skicës, te paraqitja statistike që i bëhet atykëtu proçeseve dinamike të historisë. Më që duket se kjo e metë e ka burimin e vet të natyrshëm te zelli i autorit për ta fiskuar një model të qëndrueshëm skematik të të dy traditave të supozuara.

Kjo e metë vërehet që në fillim, kur autori e operacionalizon kategorinë komb në periudha kur ai nuk aplikohet dot shkencërisht. Skica si vepër më duket që çalon më së shumti atëhere kur Dr. Feraj përpiqet t’i klasifikojë nëpër sirtarë e sotëm aktorët historikë; kjo është sikur të përpiqesh me çdo kusht ta trusësh një cilindër në një vrimë katrore.

Me kriteret e sotme kombëtare, Skëndërbeu, Dushani dhe henriku i VIII do ta kishin të vështirë ta nxjerrin pasaportën, pasi secili prej tyre ose ish i martuar me tjetër kombësi, ose e kish të paktën njërin prind të huaj.

Edhe më problematik del p.sh. etiketimi i aktorëve të përveçëm si pjestarë të kësaj a të asaj vije. Kështu p.sh. është e vërtetë historike se Gjergj Kastrioti ka hyrë në histori si prijës i epopesë antiosmane, por është po aq e vërtetë historike se ai ka lidhur edhe paqe me Sulltanin, për ta siguruar pikërisht atë që Ferajt i duket se e ka vënë vazhdimisht në rrezik Shqipërinë.

Pra, aktorët dinin edhe ta ndërronin pllakën; ndoshta jo aq shpesh sa duhej, por, më duket, mjaft sa për t’i sjellë ca kokëçarja modelit të Dr. Ferajt. Ndërkohë, për të na ngatërruar edhe më keq, shumë nga ata që iu vërsulën egërsisht Shqipërisë me jataganin perandorak në dorë qenë, si psh Ballaban Badhera, pikërisht nga dyert e konvertuara shqiptare, nga rradhët e vijës që Feraj na udhëzon ta vështrojmë si nacionaliste.

Nëse vemë edhe një hap më tej, do të vërejmë që krerët e kryengritjeve shqiptare shpesh herë niseshin nga pandehma se, me thyerjen e Turqisë, ata do ta sundonin mbarë Siujdhesën Ilirike; mjafton t’i përmendim synimet e të birit të Kastriotit dhe të nipit, apo mburrjet e pater Pjetër Bogdanit para gjeneral Piklominit për “ushtrinë e tij” me “30 mijë vetë”, për t’i marrur me mend ambiciet e tyre të pathëna. Me faktet në dorë, vërtetë mund të konstatojmë se idetë e tyre nuk ishin gjithaq të realizueshme. Mundet që qëndron edhe fakti se efektet konkrete të kryengritjeve vajtën në dëm të popullit. Por, a mjafton kjo për t’i vënë në dyshim pa një, pa dy, si tradhëtarë edhe njerëzit prapa tyre, edhe qëllimet e motivet e tyre?

Skënderbeu, me rastin e blickrigut për rikthim të pronave atërore, i theu një numër të hordhive turke. Nëqoftëse ai nga kjo e nxorri përfundimin, vërtetë fundekrye të gabuar, se s’qenka gjë puna e turkut, se me ndihmën e Romës do të bëhem sundimtar i Ballkanit, se sapo të zbarkojnë ushtritë e premtuara të kryqëzatës, me mua si mbret të kurorëzuar nga dora e Papës, atëhere unë qebesa do të çliroj edhe Jerusalemin –a mjaftoka kjo për ta kualifikuar atë sot si “sllavofil”?

Nëqoftëse përgjegja është po, atëhere e kemi damkosur që më parë çdo veprim që është me rrezik; në fund të fundit, ky lloj mendimi e ul tiraninë këmbëkryq në fron, pasi askush nuk do të guxonte ta sfidojë atë nga droja e çekiçit moral të së ardhmes. Në përgjithësi, problemi me këtë lloj rezonimi është se bazohet mbi kualifikime posteriori. Në një botë të formuar sipas parimeve të tilla, kushdo që humbet rrezikon të kualifikohet pashmangshëm si tradhëtar nga pasardhësit.

Nëse e pasojmë me konseguencë deri në fund, ky rezonim na shpien deri te rezultatit absurd që çdo fitimtar ta bëjmë të drejtë, e çdo të mundur tradhëtar. Sikur të fitonte Kastrioti, ai do ta bënte superfuqi kombin shqiptar, ashtu si dikur Leka i Madh, dhe do të ishte “luftëtar i vërtetë i lirisë”; pasi humbi, vija e tij paska qenë “sllavofile”.

Qysh tani po e dëgjoj kundërshtimin, prandaj le të them menjëherë: edhe e kundërta e kësaj, trajtimi vetëm dhe vetëm i motiveve prapa një dukurie, shpien po ashtu në qorrsokak. Hitleri kish ambicie t’ia shtronte botën nën këmbë popullit gjerman, por e ktheu vendin në gërmadha.

Përkundër përshtashmërisë së vet ideopolitike përsa i përket motivit, Hitlerin mund ta quajmë lirisht nacionalistin më dështak gjerman të gjithë kohërave. Vlerësimi i drejtë për çdo historian, pra edhe për historianin e idesë, bëhet duke e studiuar “trininë e shenjtë”: kontekstin dhe dinamikën e kohës, motivet dhe ambiciet prapa lëvixjeve të ndryshme, si dhe rezultatin konkret.

Në përfundim, dua të shpreh edhe një herë befasinë time me faktin që Skica nuk e ka gjetur, për mendimin tim, atë pritje të bujshme e triumfale që është dashur patjetër ta gjejë një vepër sintetike e përmasave të këtilla.

Skica është origjinal, në kuptimin burimor të fjalës. Trajtimi i periudhës së Rilindjes, dhe shumica e pasazheve për enverizmin, përbëjnë vlera të paçmueshme për shkencën shqiptare, por edhe për secilin që aspiron të ketë mendim të shkolluar për historinë dhe politikën shqiptare.

Nëqoftëse mësimi për dy vijat nuk aplikohet dot në periudhën parakombëtare, ai mund të aplikohet fare lehtë në periudhën që prej Rilindjes e deri te shoqëria e sotme shqiptare.

Shumë nga pandehmat e Dr. Ferajt po i vërteton koha me saktësi rrënqethëse. Lufta në Kosovë na e ka përkujtuar edhe një herë rëndësinë kyçe të faktorit jashtëballkanik. Trazirat në Shqipëri, zgjatjet tashmë rituale të lejës së qëndrimit për kontigjentin ushtarak grek në Tiranë dhe kumtesat e qeverisë së re për gjoja rishikimin e rolit të Shqipërisë në Konferencën Islamike po e vërtetojnë – sërisht! – si profeci biblike ekzistencën e rrymës panballkanike ndër shqiptarët, të mbarsur me rreziqe të reja.

Shpresoj që heshtja e padrejtë dhe e padenjë që e ka mbështjellur këtë vepër dhe autorin e saj, Dr. Hysamedin Feraj ka të bëjë me botimin rishtazi të veprës; por druaj që ajo varet nga fakti se shumë vetë mund të jenë ndjerë të provokuar nga ajo, nga naiviteti, keqkuptimi ose ngase e kanë mizën nën kapele.

Kur çuni i përrallës bërtet që “mbreti qenka lakuriq”, të tjerët reagojnë dhe mbreti ikën. Në botën e vërtetë çunin do ta izolonte heshtja.

Ja, si kjo heshtja rreth veprës së zotit Feraj.

[Bianconero]

Politika e ''shfajesimit'' te pushtuesit jo me pak se 500 vjecar ndiqet me se miri nga disa kerma arabo-hale. Tipa si ky ''Sabriu'' jane me plot kuptimin e fjales, PLEHRA. ''Gojore-dhenesi'' i Baletes nuk le artikull antishqiptar pa sjelle ne forum, sa qe e ndoti krejt.

Jam i zhgenjyer nga te lehurat e njerit nder te medhenjte e letrave shqipe, K... Trebeshines, gjithsesi le te beje orgji me Abdiun, Sabriun si dhe me vepren e tij. Gjergjin e nderon gjithe bota, ndersa shqip-halo-folesit vjellin mbi te!

Persa i perket fese se Gjergj Kastriotit, per mua eshte problemi me i lehte qe mund te egzistoje. Rendesi ka vepra e tij si dhe te qenurit shqiptar. Rendesi ka qe luftoi 25 vjet per paraardhesit e Sabriut sepse te paret i ka pase shqiptare edhe pse ky eshte turkofil qe vetquhet ''Mr Dituria'', kur ne fakt me koke ''kacoje'' s'ke ku e gjene.

[Sabriu]

"skica E Mendimit Politik "vë Në Vështirësi Injorantët E Cmirëzinjët



Shkruan: Ramadan Osmani – Rexhepi, Suedi



Me rastin e daljes nga shtypi të librit të dr. Hysamedin Ferajt “Skicë e mendimit politik shqiptar”, Tiranë 1998

Të nderuar bashkëatdhetarë





Që në fillim dëshiroj t’i përshëndes ata që morën iniciativën e këtij takimi të sotëm. Në dorë të parë dua t’i përshëndes z. Sabri Novosellën e z. Shefki Osekun. Në dorë të dytë dua t’ju përshëndes juve që e keni bërë të mundur këtë takim, në të cilin së bashku, në mënyrë krejt modeste, do të përpiqemi ta nderojmë shkaktarin kryesor të këtij takimi, e që është zoti Hysamedin Feraj, kampion i ri i çështjes sonë kombëtare.

Ajo që na pikëllon të gjithëve është kjo: “Skicë e mendimit politik shqiptar” e kemi në mesin tonë, por jo krijuesin e saj, i cili, gjykuar nga parathënia e veprës, ka harxhuar me qindra e mijëra netë për të na e prezantuar në gjenden e tanishme.

Mungesën e dr. Ferajt nuk mund ta plotësoj askush dhe, më së paku ne që jemi mbledhur këtu. Megjithatë, jam i sigurt se, si inisiatorët e kësaj ndërmarrjeje ashtu edhe ne të tjerët, e ndjejmë veten të nderuar që si zoti Feraj u bë shkaktar të shihemi në shoqatën “BESA” të Trelleborgut, dhe të flasim për mendimin politik shqiptar.

Duke qenë se jam humanist dhe gjuhëtar, nuk do të marr guxim t’u mundoj me gjykimet e mia mbi librin që e kam para vetes. Kjo thjesht nga fakti, sepse libri në fjalë sapo ka arritur në Suedi dhe, për shkak të kohës kaq të shkurtër, unë nuk arrita që “Skicë e mendimit politik shqiptar” ta lexoj me seriozitetin që e meriton të lexohet një vepër e tillë.

Megjithatë, edhe si humanist, edhe si gjuhëtar, edhe si mësues, po edhe si shqiptar, dua të konstatoj se kurrë më parë nuk na janë dashur libra të këtilla si kjo “Skicë e mendimit politik shqiptar” e dr. Ferajt.

S’ka dyshim se populli ynë ka qenë ngushtë edhe pas vdekjes së Skënderbeut, kur një e katërta e shqiptarëve e lëshuan atdheun e tyre dhe u shpërngulën në Itali (të përmendim kalimthi se tokat ku u vendosën shqiptarët e asaj kohe ishin prona private të feudalëve katallanë, pra spanjollë, të cilët më me qejf ua lëshonin ardhacakëve shqiptarë se sa fshatarëve italianë).

Populli ynë ka qenë ngusht edhe gjatë robërisë osmane. Megjithatë, gjatë kësaj robërie të gjatë, nga radhët e veta i nxorri arkitektë si Sinani, pashallarë si Mehmet Aliun e Egjyptit, Aliun e Tepelenës dhe Bushatlinjtë e Shkodrës.

Populli shqiptar ishte ngushtë edhe gjatë Kryengritjes së Madhe, kur shumica e liderve të tij, pos Hasan Prishtinës së Madh, ia ngulën thikën prapa shpinës, por, megjithatë populli shqiptar ia arriti t’i sigurojë vetvetes gjysmën e territorit të vet etnik.

Populli shqiptar ishte ngusht edhe gjatë Luftës së Dytë botërore, kur nuk e sumuan vetëm italianët, gjermanët, serbët e bullgarët por edhe sivëllezërit e tyre, partizanët shqiptarë.

Populli shqiptar ishte ngusht edhe pastaj, gjatë diktaturës së proletariatit, kur gjysma e kombit mbeti nën robërinë sllave dhe gjysma tjetër mbeti nën robërinë greke.

Megjithatë, ai kurrë s’ka qenë më ngushtë se sot. Dikur ai goditej larg, në trevat që i kishin mbetur në periferi, pra goditej në margjina, kurse tani po goditet në zemër, në kryeqytetin e Shqipërisë dhe, shqiptarët, përkundër kapacitetit të tyre intelektual e shpirtëror, janë katandisur në një moçal të thellë.

Për herë të parë në ecjen e tyre, ata kanë çuar dorë nga atdheu, nga nderi, nga krenaria. Gjatë këtyre 5-16 muajve që shkuan, ata ndërruan tri herë qeveri dhe të tri herët zgjodhën kryeministra e qeveri joshqiptare!?

Ja, ky është shkaku se pse na duhet libra si “Skicë e mendimit politik shqiptar” e dr. Hysamedin Ferajt. Them “libra”, sepse libri sido që ta ketë emrin, e ka një mesazh dhe nuk zëvendësohet as me CD-pllaka, as me videokaseta. Libri është si kroi i mirë i bjeshkës, sa më shumë që të pijmë, aq më shumë na shtohet etja....

Shkaqet, bashkëudhëtarë të nderuar, se pse dr. Feraj e ka shtruar tezën e tij si “skicë” e jo si diçka më të madhe, është çështja irelevante. Kryesorja është se si ai i është qepur një teme vendimtare dhe si autori, ashtu edhe ne, lexuesit e tij, e dijmë se mendimi i mirëfilltë politik shqiptar fillon me rilindasit: jeronim De Rada, Thimi Mitkon, Vaso Pashën e Sami Frashërin, dhe vazhdon pastaj me Faik Konicën, Aleksandër Drenovën, Luigj Gurakuqin, Mit’hat Frashërin, Shahin Kolonjën, Fan Nolin dhe hasan Prishtinën.

Edhe pse ai zë fill para Lidhjes Shqiptarë të Prizrenit, ky mendim fillon të kristalizohet pas daljes së Faik Konicës në skenën kulturore dhe politike. Ky personalitet i madh i kulturës shqiptare, në fillim i afërt me Ismail Qemalin pastaj armik i përbetuar i tij, arrin të rekrutojë thuajse shumicën e intelektualëve shqiptarë dhe i boton të gjitha polemikat e tyre në revistën e paharruar, “Albania”.

Që nga kjo kohë, e deri në agun e Luftës së Parë Botërore, mendimi politik shqiptar, edhe pse i gjymtë në ecjen e tij, është relativisht i lirë dhe radikal. Ka aty artikuj kritik, ka polemika, ka reportazhe shoqërore, ka thirrje për kryengritje, ka thirrje për paqë, ka sharje, ka fyerje, ka gjithçka.

Kryesorja, është se aty një jaz i madh që i ndanë aktorët e mendimit politik shqiptar në dy blloqe kryesore, të cilët, me rrjedhën e kohës, ndahen pastaj në skëndërbegas dhe vazalistë, në sllavo-fil e turkofilë, në zogistë e nolistë, etj.

Kjo ecje vazhdon deri sa pëlcet Lufta e Dytë Botërore. Me triumfin e Partisë Komuniste Shqiptare mendimi politik shqiptar rraset në qivur dhe përfundon në një varrezëtë madhe, e cila na kujton varrezat e dikurshme egjyptiane, ku të gjitha pllakat janë pa emër e të parëndësishme me përjashtim të obelisqeve perandorake që janë shumë të gjatë, shumë të rrallë dhe shumë të pakët.

Që nga kjo kohë, për 45 vjet me radhë, në hapësirat e mendimit politik shqiptar vërtiten si lugetër Marksi, Engelsi, Vladimir Iliç Lenini, Stalini dhe Enver Hoxha. Të futesh në atë botë i papërgatitur, është një tmerr i vërtetë. Por të futesh në atë botë me një libër, siç e kemi sot, është njëlloj si të futesh në një strofull të gjarpërinjve me një shkop në dorë dhe, papra, me atë shkop, t’i godasësh gjarpërinjtë e tërbuar.

Ky detaj po ma kujton agun e viteve 60-të kur unë sapo isha kthyer nga trevat e Kosovës Lindore dhe isha punësuar si gazetar i Rilindjes. Banoja në një lagje të re që kufizonte me stacionin hekurudhor dhe ndaja banesën me një të ri gjakovar, që më vonë do të bëhej doktor i shkencave.

Kolegu im simpatik e dëgjonte Radio Tiranën natë për natë. Asnjë emision nuk e lëshonte dhe, saherë që e gjente ndonjë artikull interesant, ma sillte në gji. I lexoja ata artikuj me interesim të madh, duke konstatuar se nuk dallonin aspak njëri prej tjetrit: të gjithë fillonin me disa citate të gjata të klasikëve të marksizmit.

Herë pas here këto citate zgjateshin në disa faqe. Të gjithë ata ishin të ngjashëm me njëri-tjetrin si kokrat e qershive mes vete. Të gjithë ata ishin shkruar me një gjuhë, që mua më dukej më e ngatërruar se kinezçja. Më në fund çova dorë prej tyre, gjë që e dëshpëroi mikun tim.

Një shprehje e urtë popullore thotë sa vijon: kështu është kur kërkon sy prej qorrit. Duke mos patur as më të voglën ide sa ç’ka fshihej në kutinë e Pandorës. Intelektualët, studjuesit e politikanët shqiptarë nga Kosova ranë në kurthën e Lëvizjes Antishqiptare dhe brodhën me dekada nëpër errësirë.Gjithnjë duke pritur se qorri do t’ju jepte sy.

Ndonëse këtu nuk është vendi i përshtatshëm për të ngritur atë temë, megjithatë, mund të konstatojmë se ky gabim, kjo mjegullirë, ka qenë një vetëvrasje e madhe politike.

Të bindur se të gjithë ata artikuj që i shkruanin cincarët dhe loparët e Dropullit janë kryevepra shkencore, me qindra e mijëra kosovarë ranë viktimë të një komploti të madh.

Flijuan rininë e tyre, flijuan familjen e tyre për të mësuar 45 vjet më vonë se shkencat dhe premtimet që u jepnin minoritarët grekë, ishin qyfyre të Nastradin Hoxhës. Ata as që e kishin hallin e Kosovës, as që e kishin hallin e trevave të shkëputura prej saj.

Halli i minoritarëve grekë e bullgarë ishte se si t’i qepen aparatit shtetëror shqiptar dhe ta shembin Shqipërinë, për së brendshmi, me themel.

Të nderuar bashkëatdhetar!

Në vitin 1984, pak kohë para se të njihesha me z. Sabri Novosella, kisha marrë pjesë në një seminar që do t’i shqyrtonte Lëvizjet Kombëtare në botë. Gjatë atyre 14 ditëvesa zgjati seminari, pata rastin të dëgjoj shumë ligjërues të njohur e të panjohur nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Argjentina, Brazili, Algjeria, Egjipti, India, Irani, Malejzia, Japonia dhe Kili.

Të gjithë ata zhvilluan tezat dhe mendimet e tyre rreth raporteve që ekzistojnë midis familjes, fisit dhe kombit. Jo popullit, po kombit.

Duke folur për lojalitetin e individit kundrejt familjes, klanit dhe kombit, thuajse të gjithë ligjëruesit e cekën se një shoqëri ku individi e do më shumë familjen se klanin, aty klani është i dobët dhe shanset e tij për të mbijetuar janë të dobëta.

Sa më shumë që zihen familjet, aq më i rrezikuar do të jetë klani. Thuajse e njëjta gjë vlen për kombin. Ata e cekën se një shoqëri ku individi e do më shumë klanin e tij se kombin, aty kombi është më i dobët dhe shanset e tij për të mbijetuar janë të dobta.

Nga sa po shohim sot, besnikëria e popullit shqiptar ka ngecur diku mes familjes dhe kombit. Shqiptarët, të indoktrinuar 45 vjet me radhë, janë shumë lojalë ndaj familjes së vet, por pak ose aspak me kombin e tyre.

Shqiptarët në përgjithësi, janë shumë krenarë për ta mbrojtur nderin, por jo dhe kombin. Pas asaj që përjetuan 50 vjet me radhë, shqiptarët brengosen vetëm për fatin e barkut të tyre. Të gjitha atributet e tjera që e bëjnë shtetin shtet, si patriotizmi, flamuri, krenaria kombëtare etj., janë ishuj të panjohur në gjeografinë e popullit shqiptar.

Këto janë, para disa nga aspektet që duhet të na shtyjnë ta lexojmë librin që e kemi përpara. “Skica” e zotit Feraj mbërthen mendimin politik shqiptar që nga mosha e tij më e vjetër e deri në çastet e sotme, duke shtuar në pjesën e parë konceptet, metodat dhe teoritë ekzistuese rreth mendimit politik.

Në pjesën e dytë autori i qaset çështjes kombëtare dhe dy traditave kryesore që kanë mbizotëruar në hapësirën politike shqiptare. Kjo pjesë, pjesa kyçe e veprës, e trajton lindjen e nacionalizmave ballkanikë dhe relacionet e tyre me eksponentët e nacionalizmit , përkatësisht antinacionalizmit shqiptar.

Në pjesën e tretë të librit, dr, Feraj i qaset stalinizmit, sepse kjo ideologji ishte platforma më e fuqishme e lëvizjes antikombëtare shqiptare.

Pjesën e katërt të librit autori ia kushtuar enverizmit, pjellës më të ulët që ka dalë nga stalla staliniste.

Unë, Ramadan Rexhepi – Osmani, s’ka nevojë t’ju flas mbi dëmet që i ka shkaktuar kjo ideologji antikombëtare. Rezultatet e asaj sëmundjeje ngjitëse po i shohim në parlamentin shqiptar, në studjot e TVSH-së, në faqet e shtypit që po del në Shqipëri, në skafet, gomonet dhe fytyrat e atyre që po e braktisin vullnetarisht atdheun e tyre dhe posaçërisht, në pullazet, shtëpiat dhe pronat e demoluara të fshatarësisë kosovare.

Dhe në fund, do të dëhsiroja t’ua them nja dy fjalë rreth misionit të këtij libri në Shqipëri, Kosovë e diasporë. Ashtu si na e ka nisur dr. Feraj “Skicë e menimit politik shqiptar” nuk është ndonjë abetare politike por një vepër shkencore.

“Skicën” e dr. Ferajt do ta lexojnë nja 200-300 intelektualë shqiptarë, por jo dhe ata që kanë më së shumti nevojë për të. Por kjo nuk guxon t’u demoralizojë as juve, as neve.

Përkundrazi, kjo na obligon që ta lexojmë më mirë e mirë këtë libër dhe esencën e tij, brumin e tij t’ia transemtojmë popullit me fjalë më të thjeshta nëpër shoqata, nëpër oda të ndënjes, por edhe në takime politike.

Për vete, dëshiroj që ky libër të mos mbetet vetëm si një libër i rrallë i bibliotekës kombëtare, por të jetë një udhërrëfyes në të ardhmen tonë.

Lus grupin inisiator që ta përurojë zotëri Hysamedin Ferajn për punën e tij atdhetare dhe t’i dëshiroj atij jetë të gjatë.

Juve, nga ana tjetër, u lus që të mos i kurseni ato 80 korona sa kushton ky libër sepse, duke i ndihmuar shkrimtarët tonë kombëtarë ne e forcojmë vetveten.



Rrofshi sa malet, dhe më falni nëse kjo fjalë e rastit doli si e gjatë!

[Hyllien]

E pranoke vete qe ky qe paska shkrujt kete liber qenka antishqiptar. Por atehere zoti Sabri, aka Mr Dituria per cfare politike flet ky libri i mesiperm ? Shqiptari cfare duhet te nxjerri mesim nga ky liber nese ti e kategorizon tek pikepamjet antishqiptare ?

[Cappuccino]

Personalisht nuk njoh shqiptare qe e urrejne Skenderbeun, por e di qe ka shqipfoles muslimane qe shpirterisht ndjehen me afer Turqve/Bosniakeve/ndoshta Arabeve se sa me shqiptaret e krishtere, dhe e kan inat Skenderbeun. Ka mundesi qe keta te jene nga minoriteti turk i Kosoves/Maqedonise po ben vaki jane edhe shqiptare.

Nuk mund te jene shqiptare King!! Nje shqiptare i vertet, ne enet e gjakut te te cilit, rrjedh gjak shqiptari, nuk e urren Gjergjin.
Ata qe urrejne Gjergjin jane te shitur para lindjes se tyre...jane te perzier me lesh turku me crast kane trasheguar edhe ajetet turke.
Mua s'me cudisin sjelljet antiskenderbe te turqeve. Askush dhe askund nuk lavderohet dhe nuk nderohet heroi i huaj nga i cili kane pesuar disfata te njepasnjeshme.

[Sabriu]

Disa fjalë me rastin e promovimit të librit të dr. Hysamedin Feraj: “Skicë e mendimit politik shqiptar



Shkruan: dr. Zija Lleshi, Suedi





Në fillim dëshiroj të përshëndes dhe të falenderoj kryeredaktorin e revistës “Drita” këtu në Suedi, z. Shefki Oseku, për iniciativën që ka ndërmarrë për promovimin e këtij libri dhe ftesën që më ka dërguar me këtë rast. Njëherit shprehi keqardhje që autori i librit “Skicë e mendimit politik shqiptar”, dr. Hysamedin Feraj, nuk është i pranishëm sot këtu, me shpresë se një ditë do ta kemi nderin ta përshëndesim në mesin tonë.

Ky është momenti i shënuar kulturor i cili na ka tubuar në këtë numër të madh dhe që tregon se, derisa partitë politike shpesh përçajnë, kultura është ajo që bashkon, madje kultura bashkon edhe atëhere kur diskutohet për vetë partitë dhe për mendimin politik.

Libri i cili sot promovohet “Skicë e mendimit politik shqiptar” e autorit dr. Hysamedin Feraj, politolog, është një vepër shumë e rëndësishme shkencore së pari për vetë këtë lëmi shkencore të cilës deri tani na i ka munguar një studim i tillë, por gjithashtu është e një rëndësie të veçantë për vetë interesin e kombit tonë, meqë fati i kombit është aq shumë i lidhur ngushtë me këtë lloj të mendimit dhe me këtë lloj të të menduarit.

Unë jam i ftuar (350 km larg) dhe i prezentuar si fizikan, çfarë edhe jam, që së bashku me të ftuarit tjera dhe me të pranishmit sot këtu, të gjithë bashkarisht ta bëjmë momentin sa më të shënuar, kurse, unë librit do t’i referohem me disa fjalë si intelektual dhe personalisht e jo profesionalisht, thjeshtë pra si lexuesi më i rëndomtë.

Si fizikan mund të them vetëm këtë se libri në fjalë ka një vëllim tepër të madh (361 faqe) dhe një densitet (ky nocion po ashtu fizik) gjithashtu shumë të madh, në kuptimin e mendimeve, të ideve, të fjalorit e të shprehjes së pasur të autorit.

Për nga pesha dhe për nga niveli autori në këtë vepër shqyrton një lëndë tepër të rëndë në një nivel shumë të lartë shkencor prandaj, vetvetiu, kjo vepër kërkon një analizë shkencore e profesionale shumë më të specializuar se që mund ta bëjmë ne këtu. Por si shqiptar i përvuajtur, si jeni ju të gjithë, jeta më ka imponuar dhe ka nxitur interesimin tim edhe për këtë lloj literature duke me bindur pa mëshirshëm se nuk ka as bukë e as kripë, as ujë (po mendoj në ato puse ku okupatori serb sot në Kosovë po i hedh kafshët të cilat po i mbytë më parë), as ajër (gjithë ai kundërmim në Kosovë nga kufomat e shqiptarëve të masakruar nga okupatori serb!), e asnjë lloj shkence të mirëfilltë, pra, as matematikë e as fizikë pa liri dhe pavarësi.

Gjaku që shqiptarët sot po derdhin në Kosovë në luftën për liri dhe pavarësi ne, të gjithë shqiptarëve, na ka imponuar që temat politike të shndërrohen në tema ditore numër një. Këtë interesim po e nxit edhe më tepër ramja e komunizmit e cila e ka përforcuar edhe më shumë nacionalizmin në botë. Këto fakte pa dyshim i ka pasë parasysh edhe vetë autori dr. Hysamedin Feraj, i cili në pjesën e parë të librit paraqet teoritë dhe konceptet themelore të mendimit politik për të dëshmuar, në radhë të parë, metodat dhe vështrimin e vetë objektiv shkencor në analizën që i bënë këtij mendimi, por në anën tjetër, që kjo paraqitje t’u ndihmojë lexuesve të shumtë ta kuptojnë mirë, më në fund, edhe vet autorin, sidomos në ato raste, në të cilat konkludimet e tij janë të ndryshme, madje ndonjëherë edhe të kundërta me kuptimet dhe parafytyrimet tona, që është ky një takt i veçantë i autorit me të cilin ai shpreh respektin e vetë ndaj lexuesit.

Kjo vepër që, siç thotë autori, është rezultat i punës kërkimore dhjetëvjeçare të tij, me përjashtim të një kapitulli të vogël të shtuar. Punimi në fjalë, pra është teza e tij me tjetër titull e mbrojtur (janar 1997) në disertacionin e doktoraturës.

Libri përmban edhe tri pjesë të tjera: dy traditat themelore, stalinizmi si burim i enverizmit, enverizmi. Vet sasia e këtyre temave të numërta, që, nga ana tjetër janë po ashtu shumë të ndërlikuara, tregon se autori i ka hyrë një pune tejet të vështirë dhe të mundimshme shkencore e cila në shumë aspekte është multidisciplinare.

Faktikisht autori në këtë vepër studjon dhe zbërthen tërësinë e mendimit politik në të gjitha periudhat që nga lindja e tij e deri te, inkluzivisht , enverizmi. Pas një parapërgatitje të themeltë e të gjatë, autori i qaset kësaj pune kaq të vështirë me seriozitetin më të madh të një hulumtuesi shkencor dhe me përgjegjësinë më të madhe morale e njerëzore, si thotë vetë autori, “për idetë, qëndrimet, dhe interpretimet e parashtruara”.

Nga kjo peshë e përgjegjësisë, autori shumë më herët shkoqitet nga mënyra e mëparshme e të menduarit të vetë dogmatik të trashëguar e të kultivuar në mjedisin e vet shoqëror e politik dhe i afrohet mënyrës së re të të menduarit të mpreftë kritik e racional me një shikim të rinjë të distancuar e të kthjelltë të një fuqie përdalluese të re objektive. Shembë ai në vete nga themeli kuptimet e idetë e veta, e madje, edhe mitet dhe idolet e veta të vjetra (E. Hoxha) dhe filloi të dyshojë në çdo gjë e të kërkojë argumente për çdo gjë.

Një botë e tërë e re tani u gjetë para tij. Filloi ai më pastaj të studjojë mendimin politik shqiptar që nga lindja e tij dhe të bëjë një ndërtim të ri llogjik të historisë së ideve politike shqiptare për periudhën gati njëmijëvjeçare i cili do të ishte i qëndrueshëm në kohë. Meqë i shembi të vetat, me të cilat edhe pse fuqishëm prapëseprapë nuk qëndroi gjatë i lidhur, autori nuk nguron t’i lëkundë apo edhe t’i shembë edhe shumë kuptime, parafytyrime madje edhe heronjtë e mite tona (Skëndërbeu, A. Frahsëri, I. Boletini, P. Bogdani etj.).

Mjafton që ato të mos përputhen me definacionin. Në fakt, ideja e parë e autorit ishte ajo që më vonë mbeti e fundit, të studjojë e të gjejë përgjigje në këtë: a është enverizmi nacionalizëm shqiptar? Dhe, siç ngjanë jo rrallëherë në shkencë, fundi e sjell studjuesin që në fillim, në nisje të ideve dhe rrymave të para të mendimit politik shqiptar, në shek. IX.

Në studimet e deritanishme shkencore të mendimit politik shqiptar ka pasë mosdije, paqartësi e anarki vlersimesh, por ka pasë edhe forcë të detyrueshme , argumentum baculinum (dëshmia me dajak). Asnjëherë më parë nuk ka ngjarë e kundërta. Dhe, përderisa politika dhe pushteti nuk do të jenë nën mbikqyrjen dhe kontrollin e rreptë të vlerësimit rigoroz të shkencës dhe të kulturës, mund të thuhet se edhe mendimi politik nuk do të jetë i lirë, e as studimi i këtij mendimi, sikur që nuk do të jenë krejtësisht të lirë as Shqipëria dhe as shqiptarët.

Kjo bën që kjo vepër dhe vepra të tjera të ngjashme të reja të jenë shumë të kërkuara nga lexuesit. Sepse nuk është vetëm “shkolla ajo që na mëson” (F. L. fq. 331), por, pasi individët t’i kenë kryer të gjitha nivelet shkollore janë vetë këta njerëz ata të cilët duhet ta mësojnë shkollën dhe ta reformojnë atë, qoftë edhe atëhere kur është fjala për mendimin politik shqiptar.

Ndër veçoritë kryesore të këtij libri konsideroj këtë fakt, pra, se ky nuk është libër i dalur nga kabinetet apo laboratoriumet partiake të mendimit dogmatik, të cilat si të vetmet ekzistonin deri tani, dhe as nuk është ndonjë trajtim folklorik apo literar i çështjes kombëtare, me të cilat po ashtu, janë ngopur lexuesit, por është produkt i një mendimi të lirë dhe racional të lartë shkencor dhe rezultat i një analize të thellë të çështjeve në shqyrtim, të studjuara për herë të parë nga ky këndvështrim në tërësinë kohore të tyre njëmijëvjeçare.

Përsos kësaj libri paraqitet në një kohë të konflikteve dhe furtunave partiake me gjakderdhje në Shqipëri në luftën për pushtet, prandaj është mirë që për të kaluarën të flitet me argumentin e shkencës dhe të bëhet me dije përgjegjësia para historisë se, në mos jo sot, atëhere gjithësesi jo më larg se nesër, kështu, me argumente e fakte shkencore do të flitet për të sotmen.

Në këtë aspekt, nga e sotmja e lexuesit dhe nga e djeshmja autori i librit sfidon dhe do të zgjojë lavdata e debate të ashpra, kritika e polemika të rrepta, do të ketë përkrahje dhe kundërshtime, do të ketë qasje të ndërshme shkencore sikur edhe politizime dhe përpjekje për shfrytëzim për interesa partiake. Por, para së gjithash, ky libër gjithsesi do ta nxitë dhe do ta avancojë fuqishëm mendimin politik shqiptar, në bazë të metodës “me libër kundër librit”, si metodë e vetme akademike e lejueshme dhe e pranueshme, që është edhe një vlerë tjetër e veçantë e këtij libri drejt begatimit të trezorit shkencor me kësi lloj vepra.

Nacionalizmin këtu autori e trajton nga definicioni i Ernest Gellnerit të zgjeruar nga Hobsbaum. Sipas Gellnerit “nacionalizmi është parim politik sipas të cilit njësia politike duhet të jetë kongruente me njësinë ndërkombëtare”.

Këtë definicion Hosbaum e pasuron duke e zgjeruar dhe duke e trajtuar këtë parim si parim kryesor politik, parim mbi të gjitha parimet. Nacionalizmi shqiptar në këtë vepër njëherit është edhe objekt i studimit edhe instrumenti kryesor i autorit me të cilin kriter ai analizon dhe vlerëson deri në imtësitë më të vogla si dhe klasifikon mendimin politik shqiptar e madje kuantifikon distancën në mes rrymave politike shqiptare (fq. 188).

Tërë mendimin politik shqiptar gjatë historisë njëmijëvjeçare autori e shikon të ndarë në dy tradita themelore të dallueshme qartë njëra-nga tjetra: 1.) tradita e bashkëpunimit me sundimtarët fqinjë ballkanas sllavë e grekë kundër sundimtarëve të tjerë jashtëballkanikë, dhe 2.) tradita e bashkëpunimit me popujt jashtëballkanikë kundër sundimtarëve ballkanas, sllavë e grekë.

Kjo është teza bosht e me kryesore e autorit, i cili mandej në këto dy vertikale historike klasifikon dhe bën gjashtë prerje horizontale sipas periudhave të ndryshme vendimtare historike që nga shekulli IX deri në shekullin XX – gjashtë ndarje të mëdha siç i quan autori.

Secila prej këtyre ndarjeve, në bazë të ideve dhe sjelljeve që përmbajnë i takon njërës apo tjetrës traditë. Në ndarjen e gjashtë autori fut bashkarisht në të njëjtin grup zogistët, nolistët dhe komunistët (këta më së paku duronin njëri-tjetrin) përballë rrymës tjetër, rrymës irredentiste që është nacionaliste e pastër.

Në shekullin e XIX nga këto dy tradita lindën rrymat e ndryshme politike që u quajtën “serbofile” e “grekomane” si dhe ato “turkomane” e “nacionaliste” shqiptare. Shqiptarët për shkak të pozitës së tyre gjatë historisë kanë përjetuar shumë okupime.

Karakteristikat kryesore të okupuesve shqiptarë gjatë shekujve autori i ka shkoqitur dhe i ka përpunuar jashtëzakonisht mirë dhe në bazë të tyre dr. Feraj parashtron tezat kryesore të tij.

Sipas dr. Feraj, Perandoria bizantine krahas konvertimit të dhunshëm në besimin në kishë të lindjes, sllavizonte dhe greqizonte brutalisht shqiptarët dhe kështu kërcënonte vet ekzistencën e shqiptarëve. Ndërkaq Perandoria Osmane sillte Islamizmin, por nuk asimilonte shqiptarët. Përsos këtyre sy dallimeve në sferën shpirtërore e ekzistenciale dallim i madh i okupuesve ishte e dhe në sferën e ndërrimeve demografike.

Perandoria Romake dhe Perandoria Osmane ishin tranzite, ndërsa sllavizimi ndërronte strukturën kombëtare dhe vendosej përgjithmonë në trevat ballkanike. Në këtë situatë, shkruan dr. Feraj, shtrirja e Perandorisë Osmane në Ballkan e ka ruajtur substancën etnike shqiptare, përkundër të këqijave të tjera që i ka shkaktuar.

Kjo situatë e përhershme e shqiptarëve në mes të rrezikut nga zhdukja masive që nga koha e bizantit, të cilës së pari ortodoksonin dhe më pastaj sllavizonin dhe greqizonin, dhe Perandorisë Osmane, si më pak e rrezikshme, prandaj edhe më e pranueshme, është njëherit edhe “metafizika” politike e shqiptarëve. Sepse, sipas dr. Feraj, shqiptarët asnjëherë në histori nuk janë ndodhur në situatë për të zgjedhur në mes të mirës dhe të keqes, në mes lirisë dhe pushtimit , por vetëm në mes të keqes dhe të keqes më të vogël.

Nga kjo autori nxjerrë guximshëm tezën, në fillim paradoksale, se të gjithë shqiptarët nacionalizmi nuk ka lindur nga lufta e shqiptarëve kundër pushtuesit, veçse ka lindur nga bashkëpunimi me pushtuesit, por me atë më pak të rrezikshëm, pra me armiqtë dhe pushtuesit jashtëballkanikë kundër armiqve dhe pushtuesve asimilues ballkanas sllavë e grekë, me synimin që në fund të lirohemi nga të gjithë pushtuesit.

Edhe pse idetë e para për nacionalizmin dhe për kombin shqiptar hasën në shumë dokumente e shkrime publicistike te Rilindasit, sipas autorit themelues që paraqitën në mënyrë sistematike dhe programatike e metodologjike idenë e kombit dhe vetëdijen nacionaliste shqiptare janë Pashko Vasa (ish-guvernator i përgjithshëm i Libanit) në dy essetë e tij “Shqypnia dhe shqyptarët” (1879) dhe “E vërteta për Shqipërinë dhe shqiptarët” (1879) si dhe Sami Frashëri në essenë “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të jetë?” njëzetë vjet më vonë.

Pas pavarësisë sipas nacionalizmit shqiptar, shteti shqiptar kondicionohet dhe nuk do të mundet të forcohet politikisht e as të zhvillohet ekonomikisht pa u bashkuar edhe me pjesët e tjera të kombit edhe të territorit shqiptar. Prandaj nacionalizmi shqiptar ka për parim kryesor politik veprimtarinë politike, duke përfshirë edhe luftën e armatosur, ky i fundit kriter më dallues i tij, për të realizuar përputhjen e kufijve të njesisë politike me njësinë kombëtare.

[Hyllien]

Un prap se marr vesh pse ky perserit pjese here pas here. Cna ka gjet. Sajo ndonje rrene te ndryshme cdo here te pakten. Me postime te tilla nuk mund te besh dot debat ne asnje vije llogjike. Nese ka nje fare kuptimi debati Skenderbeu Katolik-Orthodhoks a ku di un, debate te tilla mbi Skenderbeun e Fan Nolin apo figura te tjera qe jane BOSHTI i shqiperise nuk ka kuptim te besh debat ishin antikombetar apo jo.

[Lioness]

Pas leximit të “Skicë e mendimit politik shqiptar”, ky respekt më është forcuar edhe më. E them me plot gojën që “Skicë e mendimit politik shqiptar” është njëra ndër punimet më sfiduese dhe më interesante që është shkruar ndonjëherë në lëmin e politologjisë shqiptare.

Tri syresh janë vlerat parësore të “Skicë e mendimit politik shqiptar” të zotit H. Feraj.

Së dyti, gjuha: formulimi konciz i zotit Feraj te “Skicë e mendimit politik shqiptar” i ka qëruar gjithandej me konsekuencë të gjitha ngarkesat ideologjike, krahinore e religjioze, e besa edhe ato kuazipatriotike e folklorike, që shfaqen ende, si sëmundje e përzgjatur foshnjërie, te politologjia shqiptare.

Së treti, guximi dhe qasja shkencore pa kompromis. Te Hysamedin Feraj nuk ka mëshirë për lopët e shenjta, gjatë ndërtimit të modelit të vet kuptimor, i cili shkon diametralisht kundër të gjitha përsiatjeve të derisotshme zyrtare dhe gjysëm zyrtare të shqiptarëve rreth vetvetes zoti Feraj nuk zbrapset as para tabuve më të paprekshme të shoqërisë shqiptare.

Këto tri vlera, në kombinim, e kthejnë “Skicën e mendimit politik shqiptar” në domosdoshmëri kategorike për këdo që synon të formojë mendim të plotë për historinë e idesë politike te shqiptarët.

“Shembulli që e qartëson me kthjelltësinë më të madhe këtë kuptim të termit serbofil është Isa Boletini..... Isa Boletini është rasti më i dokumentuar i zbatimit të programeve politike serbe e malazeze ndaj shqiptarëve si vegël e lojtar i lojës politike të qeverive serbe e malazeze ndaj shqiptarëve.... (fusnota, fq. 124).

Ose: “Skëndërbeu, Pjetër Bogdani etj., u ndodhën jo thjeshtë krahas Perëndimit, por krahas sllavëve, krahas serbëve e rusëve, krahas armiqve kryesorë sipas konceptit nacionalist shqiptar, në luftë kundër Perandorisë osmane” (fusnota, fq. 83).

Ose, ca më mirë: “..... Skëndërbeu....., nuk ishte luftëtar i vëërtetë për liri kundër të gjithë pushtuesve, por përkundrazi, ishte i prirë për bashkëpunim me pushtuesit më të rrezikshëm, pushtuesit sllavë, kundër një pushtuesi tjetër, pushtuesit osman....” (fusnota, fq. 84).

Teza kaq provokative nuk janë thënë kurrë nga ndonjë studjues shqiptar. .

Studiues Shqiptar????? Feraj? Nje ferre eshte ky, por pa gjemba. Sepse cdo shqiptar me nje pike gjaku shqiptari pallavra te tilla sensaciolizmi i shumezon me zero. Isa Boletini, Gjergj Kastrioti, Pjeter Bogdani jane armiq? (Se po the u ndodhen krahas armiqve, dmth jane armiq.) Dhe sa per informacionin e ferres, emri eshte GJERGJ KASTRIOTI, Skenderbeu eshte nje titull i dhene nga otomanet, dhe me ate titull ua nxorri syte Gjergji per 25 vjet.

Ky "pseudo-historiani" jo-shqiptar ka kaq gabime historike dhe mekate nacionaliste ne shkrimin e tij, sa nuk di ku t'i kap e ku t'i le. Por po kapem shpejt e shpejt me nje thenje te tille, qe shqiptaret nuk zgjodhen te keqen e vogel, dmth pushtimin nga nje perandori pa efekte shkombetarizimi, por preferuan te keqen e madhe, dmth ambicjet e fqinjeve. Injoranca e ketij aludimi nuk ka kufi. E para e punes, kategorikisht nuk eshte e vertete qe Gjergj Kastrioti, apo Pjeter Bogdani, apo Isa Boletini ndermoren akte te tilla, perkundrazi. Por c'eshte me kryesorja ky individ nuk e ka idene e organizimit te P.O, dhe aq me keq konsekuencat qe pesoi Ballkani, dhe me specifikisht, Shqiperia si rrjedhoje.

Perandoria Otomane nuk kishte nje identitet kombetar, por ishte theokraci islamike. Si e tille baza e kodit ligjor zyrtar i Perandorise ishte Sharia. Eshte per kete arsye qe identitetet perkatese nacionaliste nuk i interesonin perandorise. Popullesia e perandorise u nda ne zimmis (qe do te thote mbrojtje per jo-myslymanet, te krishteret dhe cifutet, per sa kohe sa ishin dakort te pranonin dominimin e Islamit, te paguanin taksat dhe te kishin nje status ligjor dhe social inferior ne krahasim me myslymanet.) Disa nga ligjet diskriminuese ishin permasat te pri-aprovuara te objekteve fetare (me te vogla se ato myslymane), stili, ngjyra dhe tekstile perkatese per veshjen e popullesise jo-myslymane.

Zimmis nuk u lejohej te mbanin kuaj apo arme. Dhe per me teper, ne gjyqe te ndryshme, deshmia e nje zimmi ishte ne nje pozite te disfavorshme ne krahasim me ate te nje myslymane. (Keto ishin rregullat e perandorise.)

Zimmis u ndane ne millete, qe do te thote komb fetar. Mileti Orthodoks, (me i madhi ne numer nga jo-myslymanet) mileti cifut, dhe mileti armenian (qe kishin Patriarkun e tyre ne Konstandinopole, dhe nen kete milet binin dhe katoliket e perandorise.) Myslymanet ishin de facto milleti i katert. Ishte pikerisht kjo ndarje ne linja fetare e Ballkanit (specifikisht) qe pati shume pasoja, per me teper negative per Shqiperine. Mileti ishte nje term ku ethniciteti nuk luan rol, por thjesht nje kualifikim fetar i popullesise. Si rrjedhoje, me kalimin e kohes, te pakten ne Shqiperi, popullesia orthodokse (grekofone dhe albanofone) kategorikohej si greke, nga e cila vuajme problemet qe kemi sot kur bie fjala per ceshtjen e Epirit. Gjithashtu, gjate shkembimit te popullesise pas luftes se pare Boterore, shqiptaret orthodoks te Camerise nuk u debuan, apo u shkembyen, por ishin camet myslymane (qe nga vendasit apo nga vete perkufizimi i perandorise ishin aka turq) qe vuajten.

Nuk dua te vazhdoj me gjate per jenicerizmin dhe te tjera efekte te perandorise. Por dua te them kaq, qe kur perendimi (pas luftrave 30 vjecare fetare) vendosi ne Traktatin e Westfalise krijimin e identiteteve kombetare ne Europe jo vetem ne baze te fese (Perandia e Shenjte Romane) por ne baze te ethnicitetit perkates, dhe atribute te tjera te perbashketa ekonomike, sociale, historike dhe kulturore, ne nje kohe kur nocioni komb-shtate lindi dhe mori krahe ne Europe, shqiptaret ishin "pis-milet." (Eshte disi ironik fakti qe Konferenca e Lezhes se Gjergj Kastriotit ishte thelbesisht e ngjashme me Traktatin e Westfalise dhe 200 vjete me pare.)

Une mund t'i fal perandorise otomane perdhunimin, vrasjet, djegjet, rrembimin e djemve per t'i bere jenicere, taksat e dreqi me te bire, por nuk do te falja kurre erresiren 5-shekullore te Shqiperise (dhe Ballkanit) nderkohe qe Europa mori krahe gjate Rilindjes, Iluminizmit, dhe revolucioneve te tjera (ekonomike dhe ideologjike.) Nderkohe qe mesjeta (quajtur ndryshe "Dark Ages") e Europes fillon fundin e saj ne shek. 13, Mesjeta (koha e erret) e Shqiperise fillon fundin ne 1912, ne Nentorin e Dyte, ku Ismail Qemali ngriti Flamurin e Gjergj Kastriotit, kur ai i dha krahe serish shqiponjes, edhe pse nje shqiponje e lodhur ndershekuj, kur ai i dha jete endres se shqiptare, per te shqyer zinxhiret e roberise otomane.

Ti Sabri, i sjell me endje te madhe keto lloj artikujsh anti-shqiptare. Ke mbushur forumin me teza te tilla, ashtu si tek helmi qe ke derdhur tek tema e Nolit.
Ky eshte paralajmerimi i dyte dhe i fundit. Nqs vazhdon te sjellesh ne forum plehra te tilla, do perjashtohesh. Ky eshte forum shqiptar, idete dhe shkrimet e tua perbejne ne thelb apostasi te shqiptarizmit, dhe per kete nuk do tolerohen.

[King_Gentius]

Shum bukur ke fol Lioness.

[Sabriu]

“Zoti zbriti për të parë qytetin dhe kullën
(e Babelit) që kishin ndërtuar njerëzit dhe tha: -

“Këta të gjithë, pra, janë një popull dhe flasin

një gjuhë të përbashkët ..... të zbresim dhe të

ngatërrojmë gjuhën e tyre që ata të

mos e kuptojnë njëri – tjetrin”.



Libri i Zanafillës. 11-5,6.

[Legjion]

sabrimoviç sofistikohuni ca propagandisht or tipa se na hapët barkun, keni mbet pa fonde kto kohë? ala ke frojdi e? si thu

[dibrani2006]

Skenderbeu i ka pranuar 3 fe, ndoshta e dini ndoshta jo por akoma me duket se pini qumesht, vetem debate jeni duke bere asgje tjeter SKENDERBEU eshte figura me e madhe Shqipetare dhe ju jeni duke perzitur fete dhe SKENDERBEUN me fe ka qene si te gjithe Shqipetaret flasi per kohen para 600 apo 700 vjete katolik nuk ka pas Shqipetare musliman apo ortodoks, por dihet turku dhe greku i ka bere.dhe tani çdo njeri e ka nga nje fe, por te paret tane dihet se nga feja kane qene te gjithe katolik dhe nuk ka asgje te keqe ketu, duhet te dime origjinen tone kjo eshte historia jone shekullore nuk jame kundra aty Shqipetari çfare fe ka, ne kur bejm darsma nuk ngrejme flamur fejesh por flamurin kombetar Shqipetare.Kombi eshte nje kurse fete jane te shumta edhe zoti ka dhene nje kombe dhe shume fe interesant kjo.fund

[arber x]

“Zoti zbriti për të parë qytetin dhe kullën
(e Babelit) që kishin ndërtuar njerëzit dhe tha: -

“Këta të gjithë, pra, janë një popull dhe flasin

një gjuhë të përbashkët ..... të zbresim dhe të

ngatërrojmë gjuhën e tyre që ata të

mos e kuptojnë njëri – tjetrin”.



Libri i Zanafillës. 11-5,6.

Mos indirekt po ankohesh qe spo te kupton njeri???

[niku-nyc]

Ata qe e shofin Skenderbeun si armik ose anti-shqiptar jan vetem ekstremistet fetare qe skan gjake Shqiptare. Jan ata qe e urrejn sepse Skenderbeu ne gjith Evropen njihet si shpetusi i Evropes kur Turqia ishte ne kulmin me te larte te fuqise. Skenderbeu e turpen historine Turke dhe Perandorine Turke gjithashtu i thyen ndjenjat dhe esktremizve!


Keta ekstremist kan inat qe Skenderbeu nuk e pranoi fene Islame edhe pse u rrembye me zorre si shume femije te tjere dhe feja me zorre asnjeher nuk pranoet nga askush.
Skenderbeu po te ishte Muslimane nuk do te kthehej ne Shqiperi per ta shpetuar, por do kthehej si pushtues me ushtrin Osmane! Ai beri te kunderten e la Turqine dhe u kthye mbrapa ne Shqiperi ku gjith Shqiptaret ishin katolike.





Ai qe eshte Shqiptar i vertet nuk e quan Skenderbeun anti-shqiptar.
Keto gjera degjoen vetem nga historiane Turq dhe ektremistet e Islamit. Keto fakte fallso kaloen tek budallenjt Shqiptare qe jan ekstremist fetare dhe e urrejn Skenderbeun per arsye fetare dhe jo per arsye historike!

Eshte thjesht propagande Turke dhe Islamike jo qe ta hedhin posht Skenderbeun por qe ta quajn ate luftetare Islamik. Nuk duan ta quajn hero i Shqiperise por hero i Islamizmit!



Kurr mos i besoni Turqit dhe faktet qe nxjerin ekstremistet fetare!

[King_Gentius]

Para nja dy muajsh po bisedoja me nje Boshnjak (musliman). Ai me tha, ju shqiptaret muslimane jeni tradhtare te vellazerise islame se ju admironi Skenderbeun, qe ishte kasap i madh i clirimtareve muslimane (turqve)

[Alket123]

kam frike se do me hidheni ne gryke por libri i hysamedin feraj konkretizon hapur skenat e erreta qe shumica e njerezeve per shekuj nuk i dinin. nje fjale e urte thote "e verteta nuk harrohet".

i heq kapelen z. feraj per kete veper kumptimplote dhe kurajoze.

[forum126]

11 dhjetor 2005 /TN

Nuhi Ismajli

Figura e kryeheroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, që nga ditët e para të lavdisë së tij e gjer më sot, ka frymëzuar vepra të shumta e të larmishme të fushave të ndryshme të krijimtarisë së autorëve shqiptarë e botërorë.
.

KUSH DHE PSE E PO NXJERR SOT SKËNDERBEUN NË MEJDAN?

Hysamedin Feraj


Debati i sotëm për Skëndertbeun nuk ka asnjë lidhje me Skënderbeun real, por me përdorimin dhe përdoruesit e tij. Skënderbeu real mund të përdoret dhe është përdorë për politika shumë të ndryshme dhe të kundërta. Skënderbeu ka bërë luftë kundër fuqisë më të madhe të kohës, kundër superfuqisë botërore. Prandaj ai mund të përdoret si shembull i luftës kundër superfuqive dhe të bëhet thirrje “hajde t’i shpallim luftë fuqisë më të madhe të kohës tonë, SHBA-ave, si Skënderbeu fuqisë më të madhe të kohës së tij. Kush është kundër kësaj politike është kundër Skënderbeut!’. Kështu u përdor, për shembull, nga Enver Hoxha për t’iu shpallë luftë dy superfuqive. Skënderbu u bashku me papatin kundër rilindjes europiane dhe Europës moderne. Prandaj ai mund të përdoret si shembull për luftën kundër modernitetit europian dhe të bëhet thirrje ‘hajde t’i bashkohemi reaksionit europian kundër rrymave moderne e modernizuese europiane si Skënderbeu që u bashkua me Papën në luftën kunër përpjekjeve europiane për ndarjen e kishës nga shteti, sekularizimin, rilindjen, humanizimin, iluminimin dhe sot pasmodernizimin!’. Kështu mund të përdoret sot në luftën ndaj filozofive europiane pasmoderne, për shtrirjen e të drejtave dhe lirive njerëzore në grupet sociale, kulturore etj., të shtypura nga modernja. Kush është kundër kësaj politike është kundër Skënderbeut. Skënderbeu ka vrarë masivisht shqiptarët që ishin kthyer në fenë islame. Prandaj Skënderbeu mund të përdoret për të bërë thirrje që të masakrohen masivisht pakicat fetare siç masakroi Skënderbeut fshatarët mysliman të rrethit të Krujës. Kush është kundër kësaj politike është kundër Skënderbeut! Skënderbeu e ka ndërruar fenë disa herë dhe mund të bëhet thirrje ta ndërrojmë fenë përditë ‘si Skënderbeu!’. Kush është kundër kësaj sjelljeje ndaj fesë është kundër Skënderbeut! Skëndërbeu ka luftuar për lirinë e atdheut kundër islamikëve dhe të krishterëve. Prandaj sot mund të bëhet thirrje të luftohet për lirinë e atdheut pavarësisht nga feja. Kush është kundër kësaj politike është kundër Skënderbeut! Skënderbeu u përpoqë të krijojë e forcojë shtetin shqiptar. Prandaj sot duhet të përpiqemi për krijimin dhe forcimin e shtetit shqiptar. Kush është kundër kësaj politike është kundër Skënderbeut!


Skënderbeu...

Siç shihet mundësitë e instrumentalizimit dhe përdorimit të Skënderbeut për politikën e ditës janë të shumëta, gati të pafundme. Prandaj debati i sotëm për Skëndërbeun nuk ka asnjë lidhje me vlerësimin ose përshkrimin e Skënderbut real, por me vlerësimin e përdoruesve të sotëm të Skënderbut. Debati për Skënderbeun nuk ka lidhje me Skënderbeun por me dy politika që u propopzohen sot shqiptarëve: njëra, shqiptarocentrike, që vë në qendër shqiptarët dhe gjithçka tjetër e sheh në shërbim të kombit shqiptar; tjetra, katolikocentrike, që vë në qendër fenë katolike ndërsa kombin shqiptar e sheh në shërbim të katolicizmit botëror. Rryma katolikocentrike u propozon shqiptarëve të kthehen në katolik. Kaq është programi i tyre politik. Ky është qëllim normal i kishës katolike kudo në botë dhe Vatikanit: të kthej sa më shumë njerëz në këtë botë në fenë katolike. Të tjerat pastaj janë mjete për arritjen e këtij qëllimi. Skënderbeu për ta është mjet, vegël: Skënderbeu përdoret për t’ua mbushë mendjen shqiptarëve të kthehen në katolik. Ndjenjat kombëtare të shqiptarëve preken si mjet për t’i shty të kthehen në katolik. Dijet manipulohen që t’i shtyjnë të kthehen në katolik. Situata politike e shqiptarëve manipulohet për t’i shty të kthehen në katolik. P.sh. bëhen përpjekje ta kuptojnë situatën e vet sikur janë para alternativës të zgjedhin: ose katolik dhe bashkim kombëtar, ose jokatolik dhe as bashkim kombëtar. Kështu ndjenja kombëtare përdoret në shërbim të kthimit në katolik pavarësisht vullnetit, dëshirës dhe zgjedhjes së tyre të lirë. Pavarësiht edhe se nuk ndodhen në këtë situatë. Gjithë këto aspekte, mjete kur shkruhen, kur shkruhet për secilën duket sikur ka një debat të madh, interesant, të larmishëm etj. Në fakt është fare e thjeshtë, vetëm një kërkesë: kthehuni në katolik. Kombi, pavarësia, bashkimi, Skënderbeu, Nënë Tereza për ta s’kanë asnjë rëndësi veçse si vegla. Rryma katolikocentrike nuk interesohet as për ndjenjat dhe mendimet e katolikëve shqiptar. Qendra e saj është kthimi i shqiptarëve jokatolik në katolik, ndërsa vetë katolikët nuk vlerësohen ndryshe vetëm se si vegla për kthimin në katolik të të tjerëve. Kjo rrymëë bën qartë dallimin ndërmjet dy grupeve katolikësh shqiptar: katolikët që kanë vënë fenë mbi kombin osa kundër kombit - të cilët i vlerëson lartë; dhe katolikët që kanë vënë kombin mbi fenë - të cilët i urren. Në këtë të fundit përfshihen katolik të tillë si Pashko Vasa, Fishta, Mjeda etj. Deri tani vlerësohej Bajraktari i Mirditës, por nuk është çudi të filloi të urrehet sapo të bëhet gjërësisht e ditur se edhe ai ka luftuar krah Sulltanit dhe ka pasë titullin pasha me tre tuje. Ndjenjat e popullsisë shqiptare katolike po ashtu nuk kanë rëndësi. Kështu p.sh. katoliku Skënderbe vlerësohet lartë nga rryma masonike, por nuk është vlerësuar kështu nga shqiptarët katolik si popullsi. Katoliku Dukagjin nuk vlersohet nga masonikët edhe pse është vlerësuar nga popullsia shqiptare katolike (dhe jokatolike). Ku shihet kjo? Në faktin se të dy kanë lënë nga një Kanun. Në popullsinë katolike shqiptare Kanuni i Skëndërbeut nuk ka pasë asnjë respekt a ndikim. Ndërsa Kanuni i Lekës ka qenë gjithë jeta e tyre (juridike, morale, kulturore, civile etj.). Por ndjenjat e popullsisë katolike shqiptare, autoriteti i padikutueshëm i shprehjes ‘Kështu e ka lënë Leka’ etj., nuk kanë rëndësi për katolikcentrikët sepse qëllimi nuk janë katolikët shqiptar, por kthimi i sa më shumë njerëzve në katolik (si statistikë, si shifra jo si njerëz me ndjenja, me shpirtë, me histori etj., - sepse këto janë kombëtare). Mirëpo dihet se Skënderbeu dhe Dukagjinët nuk kanë shkuar aq mirë - se p.sh. Skënderbeu iu nënshtrua Vatikanit pa marrë parasysh rrjedhojat për vendin dhe popullin e vet, ndërsa Dukagjinasit menduan për vendin e popullin shqiptar pavarësisht ambicieve të Vatikanit, Skëndërbeu kish miqësi familjare e politike me serbët, dërsa Dukagjinasit jo etj., – aq sa Vatikani gati i shkishëroi pse kundërshtonin politikën shkatrrimtare të Skënderbeut. Pra, dukagjinasit nuk i ka dashtë shumë Vatikani dhe i ka dashtë populli; Skënderbeun nuk e ka dashtë aq shumë populli por e ka dashtë Vatikani. Rryma e sotme katolike do të harroj Dulagjinasit dhe të glorifikoj Skënderbeun krejt pavarësisht ndjenjave të popullsisë katolike shqiptare.


Rryma katolikocentrike është bërë vegël e nacionalshovinizmav e serb e grekë. Pavarësisht se qëllimi kryesor i katolikocentrikëve mund të jetë kthimi i sa më shumë njerëzve në katolik, në kontekstin e sotëm rajonal e shqiptar, më shumë se këtij qëllimi i shërben nacionalizmit serb. Sot nacionalizmi serb e quan të humbur Kosovën pavarësinë e së cilës nuk mund ta ndaloj. Nacionalizmi i sotëm serb është nacionalizmi pasvarësisë së Kosovës. Mbas pavarësisë së Kosovës nacionalizmi serb dëshiron dhe punon për konfliktimin brenda shqiptarëve. Me këtë pengon bashkimin kombëtar dhe krijimin e një shteti e kombi seriozisht rival e konkurues, ruan mundësinë e futjes në konflikt të dy shteteve të vogla shqiptare dhe sundimin mbi të dyja, argumenton aftësinë e vet parashikuese se pavarësia e Kosovës shton pasigurinë e grindjet në rajon, se shqiptarët e Kosovës e Shqipërisë nuk shkojnë mirë as me njëri-tjetrin, se ndoshta Serbia duhet rikthyer në Kosovë. Tani, rryma katolikocentrike e di se gjasat për rikthimin masiv të shqiptarëve në katolik janë zero, duke e ditë se shqiptarët katolikë janë një pakicë fetare e parëndësishme dhe mbi të gjitha kur edhe brenda katolikëve shqiptar masonët katolikocentrikë janë një pakicë e vogël. Çka synohet prej tyre është krijimi i një klime acarimi, stresi në radhët e shqiptarëve dhe, aq së të munden, të nxisin vija konflikti ndërmjet shqiptarëve siç kërkohet nga nacionalizmi serb. P.sh. një prej veglave të masonerisë katolikocentrike, K. Myftaraj, i referohet drejtpërdrejtë udhëzimit të Koshtunicës për kthimin e konfliktit nga serbo-shqiptar në brenda-shqiptar dhe menjhërë mbas kësaj vetë Myftaraj kërkon fillimin e luftës Gegni-Toskni. Propaganda që filloi në këtë drejtim është shpifje dhe logjikisht kontradiktore gati deri në humoristike. Kështu p.sh. vetë e vë fenë mbi kombin, pastaj kërkon që në emër të kombit shqiptarët të kthehen në katolik! Myftaraj lavdëron Skënderbeun katolik dhe kërkon që shqiptarët të kthehen në protestan sipas shembullit ...të Skendërbeut e Nënë Terezës! Me kthimin në katolik shqiptarëve u premtohen shumë të mira, ndërsa shqiptarët shohin se kjo rrymëë nuk ka asnjë ndjenjë respekti për ndjenjat e katolikëve që janë! etj. Por propaganda e nacional-shovinizmit serb për periudhën post-pavarësi e Kosovës nuk shqetësohet për saktësinë faktike apo logjike, sa për arritjen e qëllimit: tensionin, acarimin, stresin dhe konfliktin brenda-shqiptar. Të tjerat e dinë vetë serbët. Kjo veprimtari u shtua në prag të vitit 2005 sepse mendohet se Kosova mund të marrë pavarësinë. Fakti se u shtua është mobilizimi i dy gazetave më të mëdha të afërta me PD-në: ‘TemA’ e Mero Bazes dhe ‘55’ e Fahri Balliut. Deri tani rryma katolikocentrike ka qenë propagandar kreysisht në gazeta lokale, ndërsa tani janë mobilizuar gazetat kryesore dhe propagandistët kryesor të PD-së, Mero Bazse dhe Fahri Balliu. Kësaj rrymëë serbofile katolikocentrike iu kundërvu, si gjithnjë, që në fillim Abdi Baleta. Mero i nxori në mejdan... Skënderbeun! Kështu, rikthimi tek skënderbeu s’kishte ndonjë lidhje konfliktin e sotëm që është ndërmjet nacionalizmit shqiptar, përfaqësuar nga Baleta, dhe nacionalshovinizmit serb përfaqësuar nga PD dhe Mero Baze e Fahri Balliu. Por Skënderbeu mund të përdoret për gjithçka dhe Mero vendosi ta përdorë në shërbim të nacionalshovinizmit serb. Edhe diskutimi i Baletës nuk ka asnjëlidhje me Sekdënrbeun real por me përdorimin e tij nga Baze dhe të tjerët në shërbim të nacionalshovinizmit serb kundër të cilit del Baleta. Se si mund të përdore dhe është përdorë Skënderbeu është një çështje e gjatë, e cila është trajtuar para pesë vitesh në artikullin “Mbi debatin për Skënderbeun” botuar në “Rimëkëmbja” janar-shkurt 2000. Ky artikull do të ribotohet këtu si përgjigje në çështjet e debatit të rikthyer për të. Artikulli do të jepet pa ndryshime, ndonëse shumë aspekte të prekura në të ndërkohë janë vërtetuar e rivërtetuar nga shkrime shkencore, dhe asnjë nuk është cënuar shkencërisht. Do të ribotohet ashtu, pa ndryshime, edhe sepse shumë vetë e kërkojnë, ose ankoheshin se nuk e gjejnë. Ky do të jetë një rast edhe për ta.



.

[forum126]

Dëshmi tjetër e vetëdijës mbifetare etnike të Skënderbeut

Gjergj Kastrioti, jo vetëm i të krishterëve, edhe i myslimanëve


Gazmend SHPUZA

Skënderbeu, në kushtet e hapjes së Shqipërisë, i përditësuar si emblemë, si garanci e përfshirjes sonë në Evropë, përfaqëson një dukuri historike madhore të përmasave jo vetëm kombëtare, por dhe në shkallë evropiane dhe më gjerë. Ai ndihmon fuqishëm për krijimin e hapësirave të mëdha të komunikimit të bartësve të tij me botën moderne. Politizimi dhe ideologjizimi i kësaj figure madhore në të kaluarën dhe, jo më pak, sot nuk ka arritur dhe nuk do të arrijë dhe në të ardhmen ta zhveshë atë nga tiparet e tij, sa reale po aq dhe universale.
Epoka e Skënderbeut përfaqëson një nga elementët kyç që përbën boshtin e vetidentifikimit kolektiv të shqiptarëve, që i kanë bërë ata të ndjehen një komb i vetëm. Fakti që kujtimi i Skënderbeut si hero kombëtar u ruajt prej më se pesë shekujsh në kujtesën kolektive të shqiptarëve, në shumicë mbizotëruese myslimanë, është tepër domethënës. Si të tillë, ata, përfshi dhe të krishterët, e zhveshën nga aureola fetare me të cilën u përpoqën dhe përpiqen ta paraqesin klerikët si ata të krishterë dhe ata myslimanë. Prandaj jeta dhe vepra e Skënderbeut ruan një rëndësi të madhe aktuale
Nëse në mendjet e shqiptarëve nuk do të kishte zënë vend përfytyrimi si hero kombëtar, i vënë në diskutim nga shumë anë, miti i Gjergj Kastriotit – Skënderbeut do të ishte krejtësisht jashtë funksionit të vet të pretenduar dhe teorikisht. Ai nuk do të kishte mbijetuar po të mos qëndronte mbi ndarjet fetare të bartësve të këtij miti pa dallim besimi.
Vlerësimin e Skënderbeut si hero kombëtar dhe jo si hero fetar në mënyrë lapidare dhe bindëse e ka dhënë një prift si Patër Gjergj Fishta. Me rastin e 450-vjetorit ai shkruante: “Kangët e poetëve e legjendat e rapsoditë e populllit e shfaqin Skënderbeun vetëm si një fatos feje; por para synit të historiakut e të vrojtarit të paanshëm Skëndebeu është fatosi i lirisë dhe i pavarësisë së kombeve, tue qenë që dëshira e lirisë qe ajo që ma së pari e shtyni atë burrë të përmendun me rrokë armët për Shqipninë. Skënderbeu me atë trimni e rreptësi, me të cilën luftoi kundër turqve, që ishin myslimanë, luftoi edhe kundër venedikasve që ishin të krishtenë. Prandaj të gjithë shqiptarët e vërtetë, pa ndërlikim partie a besimi, do ta nderojnë Skënderbeun si një fatos të kombit e do t’u bahet nam me kremtue emnin e punën e tij. Skënderbeu është ideali i lirisë e i pavarësisë së Shqipërisë.”
Karakterizimi fishtian u kundërvihet përpjekjeve që bëhen dhe sot e kësaj ditë për ta minimizuar dhe reduktuar rëndësinë, madhështinë e figurës legjendare të Skënderbeut në rrafsh kombëtar dhe ndërkombëtar. Trajtimi tërësisht në rrafsh fetar dhe, për rrjedhim, mohimi i karakterit kombëtar dhe humanist i luftrave të Skënderbeut nuk ka të bëjë vetëm me debatin shkencor. Nuk mund të përligjen përpjekjet që bëhen për ta parcelizuar fetarisht Skënderbeun me pretendimin se gjithë kjo do të lehtësonte integrimin e Shqipërisë në Europë. Të gjitha këto mendime që qarkullojnë sot tek ne, poshtë e përpjetë edhe në rrethe akademike, nuk bëjnë gjë tjetër veçse të dëshmojnë katërcipërisht, se platforma e Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe qëndrimi jo vetëm atdhetar, por dhe shkencor i saj ndaj epokës së Skënderbeut mbeten aktuale dhe sot e kësaj ditë. I rritur midis feve, u bë për rilindasit simbol i karkaterit mbifetar e afetar që duhej të kishte kultura shqiptare. “Patriotizmi fetar” që po shfaqet sot, nuk është gjë tjetër, veçse rikthim te një mendësi parakombëtare, e papërshtatshme e, madje e dëmshme për njësimin kombëtar të shqiptarëve. Ai kontraston haptazi me vlerësimet objektive të një pater Gjergj Fishte.
“Fetarizimi”, “krishterizimi”, “antiislamizimi” i luftës kundërosmane të popullit shqiptar në shek. XV nën udhëheqjen e Skënderbeut, përbën, pavarësisht nga përdorimi i fesë në të dy kampet ndërluftuese të kohës, një shtrembërim të së vërtetës historike. Për të vënë në pah këtë të vërtetë kemi dhe dëshmi të cilat në të kaluarën u amplifikuan për arsyet politike dhe ideologjike që dihen. Porse, gjithësesi, sot ato nuk mund të lihen më një anë.
Nga përvoja e gjatë e përpjekjeve për të siguruar ndihmat e domosdoshme nga shtetet italiane dhe sidomos nga Papati për luftën e përbashkët, heroi ynë kombëtar, duke qenë vetë i ritit ortodoks, që njihte për të parë feje Papën (sepse Patriku i Stambollit qe vënë në shërbim të sulltan Memetit të Dytë) dhe i rritur pranë oborrit të sulltanit, në një mjedis mysliman, (ai u kthye dhe në bektashi), kishte arritur, sipas dokumenteve të kohës, në disa përfundime që dëshmonin se ai nuk ishte një i krishterë dhe aq i devotshëm sa ta justifikonte titullin “atlet i Krishtit”.
Më 14 shkurt 1467, dokumenton studiuesi i përkushtuar i biografit të Skënderbeut, Marin Barlecit, historiani rumun Francisk Pall, çka kumtohet për herë të parë në shqip më 1967, Heroi i Krujës “i dëshpëruar” i deklaronte një kardinali, se “s’ka marrë nga Papa asnjë grosh”. Nga ana tjetër, Ambasadori i Milanos në Vatikan raportonte se Skënderbeu me përqeshje deklaronte se “tani e tutje ai donte të bënte luftë kundër kishës e jo kundër turkut”. Në përfundim të vizitës së tij te Papa, Skënderbeu do të deklaronte se “nuk besonte që mund të gjendej mizori më e madhe në botë sesa te këta priftërinj”. Pohime si ato, që u rreshtuan më sipër, sado që të merren me rezervë, dëshmojnë bindshëm që motivet fetare në luftën e Skënderbeut qenë në rrafsh të fundit. Edhe aq sa mund të vijnë në shprehje, ato qenë diktuar jo nga karakteri i luftës që ai udhëhoqi, por nga besmi që kishin armiqtë kryesor të vendit tonë dhe nga nevoja e sigurimit të aleatëve. Këta, pas rënies së Stambollit në duart e turqve nuk mund të kërkoheshin te krerët e Kishës Lindore e cila i qe nënshtruar sulltanëve.
Dëshmi tjetër e vetëdijës mbifetare etnike të Skënderbeut dhe të bashkëluftëtarëve të tij është dhe historicizmi të cilit i drejtohej ai, epirotizmi i tij. Skënderbeu, nga sa na dëshmon Papa Piu II në kujtimet e tij, dhe, siç dihet tashmë nga të gjithë, në një letër drejtuar princit të Tarantos, Jan Antonit, pranon me shumë krenari prejardhjen epirote të popullit të vet. Me këtë deklaratë ai, me sa dimë, është i pari që shpreh pa mëdyshje dhe përkatësinë e tij etnike, duke lënë më një anë etnonimin arbëresh. Asokohe ky emërtim kishte marrë karakter sektar sepse me të identifikoheshin vetëm arbëreshët katolikë. Skënderbeu dhe të tjerë më pas e patën të qartë se ky përcaktim si i tillë, tashmë përjashtonte prej tij jo vetëm arbëreshët ortodoksë por dhe arbëreshët që kishin nisur të islamizoheshin, prandaj duhej braktisur. Megjithëse fama që kishte fituar në ballë të luftës së popullit të vet për liri ishte shumë më e madhe se sa ajo që kishte fituar në radhët e ushtrisë së sulltanit, Gjergj Kastrioti e ruajti emrin e turqizuar Skënder. Ai ishte i vetëdijshëm për ndryshimet në pikëpamje fetare që kishin filluar dhe po thelloheshin në gjirin e popullit të tij. Prandaj, megjithë vlerësimin e lartë që i bënte Evropa e krishterë, duke e shpallur si “atlet të Krishtit”, ai nuk mendoi dhe as nuk mori mundimin deri sa vdiq ta kristianizonte apo ta evropianizonte emrin që kishte marrë në mesin e turqve e të nënshkruante Aleksandër. Neoarbëreshët nën shembullin e Skënderbeut, me vetpërcaktimin epirot u ngritën mbi konceptet fetare të përcaktimeve etnike të Mesjetës dhe përqafuan koncepte moderne mbifetare. Kjo ishte shprehje e një vetëdije të lartë etnike, e një ndërgjegjeje të spikatur historike. Ishte vetë realiteti pasarbëresh, me larminë e tij fetare, i cili kërkonte në kushtet e mbizotërimit të politikave teokratike një zgjidhje pozitive në përputhje me të. Kishat ortodokse dhe perandoritë ballkanike, duke vënë shenjën e barazimit midis besimit dhe kombësisë i konsideronin paraardhësit tanë turq, grek, latinë dhe sllavë. Në këto rrethana, të cilat i vunë neoarbëreshët përballë rrezikut që të humbisnin njësinë e tyre etnike, iu drejtuan trashëgimisë historike që nga kohët e lashta. Ajo ofronte mundësi zgjidhjeje të larmishme dhe zgjidhjen më të përshtatshme e bëri Skënderbeu.
Roli i traditës skënderbeiane në përballimin e politikave kishtare dhe shtetërore teokratike ballkanike për kapërcimin e një krize plotësisht të mundshme të identitetit etnik kombëtar nga paraardhësit tanë shprehet qartë dhe bindshëm në të gjithë këtë proces.
Paraardhësit tanë, që nga Skënderbeu dhe humanistët më pas, duke u ngritur mbi kritere teokratike i kapërcyen me sukses të plotë rrjedhimet që sillte mungesa e një kishe nacionale. Shqiptarët u bashkuan për rreth Skënderbeut pa dallim besimi, e përsërisim, në se ishin të krishterë latinë, të krishterë bizantinë, pravosllavë dhe unitë apo edhe të sapokthyer në islamë. Konsekuent në qëndrimet e veta Gjergj Kastrioti qe i gatshëm që për hirëëë të interesave të atdheut të luftonte dhe luftoi kundër vëllezërve të një feje. Prandaj, për të gjitha sa u tha më sipër dhe përkundrejt epitetit “atlet i Krishtit”, të dhënë nga autoritetet më të larta të kishës katolike, për motive të caktuara, Princi i Epirit, Kryezoti i Shqipërisë është përjetësuar, si Hero Kombëtar në një popullsi me shumicë mbizotëruese myslimane dhe ndryshe nuk mund të ndodhte.
Përballë këtij realiteti historik madhor para kryesive të bashkësive fetare të shqiptarëve në shtetin amë, në Kosovë, në Maqedoni, në Mal të Zi dhe në Diasporë del detyra që të reflektojnë thellë dhe të bëhen interpretë autentikë të ndërgjegjes kombëtare të besimtarëve që udhëheqin në lutjet e tyre përpara Zotit.
Më së parit, qëndrimi i deritanishëm i krerëve të bashkësive islame, i cili pranon, pa diskutim Gjergj Kastriotin si Hero Kombëtar është i pamjaftueshëm. Ai duhet të pajtohet plotësisht me ndjenjat e besimtarëve myslimanë ndaj Heroit të vet Kombëtar, çka vlen të shprehet qartë dhe hapur. Edhe përpjekjet për “privatizimin” e Skënderbeut, fetarisht, nga përfaqësues të bashkësive të krishtera, katolike dhe ortodokse, kudo që ndodhen, duke iu kundërvënë hapur karakterizimit të Patër Gjergjit, e vënë në pikëpyetje figurën e tij si hero kombëtar, e cënojnë rendë imazhin e vërtetë të tij si të tillë.
I pakuptueshëm në këtë drejtim mbetet, për mendimin tonë, qëndrimi i heshtur i komunitetit bektashian ndaj Skënderbeut. Ai është shumë larg mësimeve të shenjtorit të bektashizmit shqiptar, Naim Frashërit. Qerbelaja e Naimit nuk mund të kuptohet pa Historinë e tij të Skënderbeut.
Memoriali i ngritur me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit, pikërisht sepse qëndron mbi themelet e një kishe të kthyer në xhami dhe, nuk e teprojmë të themi, se qëndron edhe mbi themelet e një tempulli pagan pranë mureve të lashtë të Lisit të ilirëve, zotave të të cilëve u ka kënduar aq bukur Dom Ndre Mjeda, është dhe do të mbetet një faltore e shenjtë kombëtare për të gjithë shqiptarët pa dallim besimi. Ai memorial mbetet faltore e fesë së shqiptarëve, shqiptarisë, të cilën e hyjnizoi dhe e hymnizoi Pashko Vasa në vitet e lavdishme të Lidhjes së Prizrenit. Ceremonitë fetare të kryera deri më tani te ky monument i atdhetarizmit të mbarë shqiptarëve kërkojnë ta privatizojnë tempullin e përbashkët të të gjithë shqiptarëve dhe të tëhuajsojnë prej tij shumicën e tyre. Veprime të këtij lloji për parcelizimin fetar të heroit kombëtar i shërbejnë përçarjes kombëtare të shqiptarëve.
Ceremonitë fetare, lutje, mesha, dua, mevlude dhe të tjera në nderim të heroit kombëtar të shqiptarëve, epirotit Gjergj Kastrioti Skënderbeut, e kanë vendin e vet në të gjitha faltoret e shqiptarëve, në të gjitha tempujt fetar, në xhami, kisha e teqe, pa dallim, dhe pse jo dhe në të gjitha tempujt e kulturëës.
Vendimi i ministrit të Kulturës të disa viteve më parë, zotit Teodor Laço për të ndaluar ceremoni të tilla separatiste në vendvarrimin e heroit të Krujës në Lezhë nuk kishte pse të anullohej. Ai mbetet një vendim plotësisht i drejtë, në radhë të pare, për të gjitha arsyet që u përpoqëm të parashtronim më sipër dhe jo sepse u bë nën trysninë e rivaliteteve midis krerëve të kishave për të kryer ceremonitë e tyre në të, për ta privatizuar këtë pronë të përbashkët të kombit shqiptar.
Krerët e bashkësive fetare shqiptare mund të vijnë të gjithë në këtë faltore të përbashkët përkrah njëri-tjetrit dhe të hyjnizojnë në gjuhën shqipe Atin e kombit shqiptar, shenjtin e shqiptarisë, jo vetëm të të krishterëve, por dhe të myslimanëve. Ata mund t’i drejtohen për këtë qëllim jo vetëm Naimit, jo vetëm pater Gjergjit, por të gjithë poetëve tanë rilindas dhe pasrilindas. Si thirrjet për ta konsideruar Skënderbeun thjesht si një “atlet të Krishtit”, si trajtesat “shkencore” të nivelit pasuniversitar për shkurorëzimin e vijës politike të “skënderbegasve” përballë vijës, të pretenduar, “nacionaliste” të “vasalistëve”, apo dhe kërkesat për destruktimin e mitit të tij, çojnë në një pikë. Ata, pa dashur e ndoshta më shumë me dashje, mëtojnë, në fund të fundit, ta privojnë popullin shqiptar nga heroi i vet kombëtar. Ne e kemi realisht një hero të tillë të përmasave evropiane, pa pasur nevojë ta mitologjizojmë atë, dhe nuk mund të lejohet t’i bihet mohit apo edhe të përbaltet me një mënyrë apo me një tjetër. Sulmet ndaj mitit të Skënderbeut për destruktimin e tij, me pretendimin për një të ashtuquajtur rishikim kritik të thelbit të tij nuk mund të shërbejnë tjetër veçse për mohimin e tij, për përçarjen e shqiptarëve. Skënderbeu mbetet mishërim i idealit patriotik, i idealit të unitetit kombëtar, i virtyteve të popullit të vet. Prandaj në vitin jubilar të lindjes së tij, siç na mëson dhe Fishta i madh, është në nderin e të gjithë “shqiptarëvet të vërtetë”, “pa ndërlikim partie a besimi” ta nderojnë Skënderbeun “si një fatos të kombit” si “ideali i lirisë e i pavarësisë së Shqipërisë.” Thirrja e Fishtës u drejtohet më së pari krerëve fetarë të të gjitha besimeve. Skënderbeu objektivisht, i shërben fuqimisht përfshirjes së popullit tonë në rrjedhat demokratizuese moderne evropiane, të cilave ai u përkiste tërësisht qysh në fillimet e tyre, që para afro 600 vjetëve, jo vetëm me luftën e tij por dhe me pikëpamjet moderne për kombin. Përvoja skënderbegiane na mëson që përfshirja, integrimi i shqiptarëve si komb në Europë nuk mund të arrihet mbi baza fetare.

[forum126]

Një Skënderbe "turk"
http://www.revistaklan.com/material.php?id=260


Me sytë e një historiani turk, heroi kombëtar shqiptar krejtësisht i çmitizuar. Jo më prijësi i kryengritjeve dhe burri i shtetit. Por një luftatar idhnak, hakmarrës dhe dredharak që e luftonte Turqinë vetëm për shkak të interesave të veta



Që Skënderbeu nuk ka qenë ai kalorësi i çartur i rrëfenjave të moçme, që me një të ngritur të shpatës këpuste dhjetëra koka turqish, kjo është një gjë që e dinë të gjithë. Edhe që ai nuk u morr peng i vogël për të jetuar 29 vjet në oborrin e sulltanit, ashtu siç e duan legjendat, por që përkundrazi me përjashtim të disa periudhave të shkurtra ka jetuar në Shqipëri, edhe kjo tashmë është e shkruar në tekstet historike. Po sikur në vend të një heroi që përveç luftrave mbrojtëse ka edhe meritën e krijimit të të parit shtet të mirëfilltë shqiptar të lexonim se bëhej fjalë vetëm për një luftëtar idhnak, që luftonte për çështje fetare po aq sa për hakmarrje dhe plaçkitje? Atëherë do të duhej të shfletonin historinë e perandorisë turke. Ku një figurë si ajo e heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu do të zinte një vend të vogël, një vend fare periferik. Të njëjtin vend që zinin edhe zotërimet e tij në krahasim me përpasat e perandorisë osmane. Por përveç vendit të vogël që do të zinte historia e Skënderbeut brenda historisë osmane, ajo që do të na habiste më tepër do të ishin vetë faktet historike, do të zbulonim një Skenderbej kaq të ndryshëm jo vetëm nga historia e Barletit por edhe nga historia pa mitizime e teksteve të shkollës. Do të zbulonim një Skenderbej si ai që përshkruan historiani turk Sulejman Kulçe, një pjesë e veprës së të cilit tashmë është e botuar edhe në shqip në librin "Shqipëria në historinë osmane". Në një frymë krejt tjetër nga ajo që ka shoqëruar çdo tekst shqiptar, aty mund të lexosh të gjitha bëmat luftarake të Skenderbeut tashmë jo si një hero kombëtar që luftonte për një shtet por për luftrat e një njeriu, vërtet trim, që e nisi luftën për një inat thjesht personal ndaj sulltanit, që lidhi aleanca të dyshimta me katolikët e Venedikut dhe që vdiq pasi forca e tij ishte dobësuar. Një portret pra i një të vdekshmi të thjeshtë që mbart gjithë veset e virtytet e rracës njerëzore dhe jo i një mbinjeriu. Dhe për ta bërë ndoshta më njerëzor, apo thjesht për t'i ulur vlerat, siç nuk e ka bërë asnjë historian, gjatë gjithë kohës Sulejman Kylçe e quan Gjergj Kastriot Skenderbeun thjesht Iskander. Si të ishte një ushtar i thjeshtë.

Përpara se Skënderbeu të bëhej luftëtari i madh që do ta njihnin të gjithë, ai do të kalonte njëfarë kohe si pjesë e ushtrisë turke, do të stërvitej aty dhe do të njihte taktikat e saj, gjë e cila në të ardhmen do ta ndihmonte të kishte më tepër sukses në ekspeditat e tij ushtarake. Për historianin turk Sulejman Kylçe, historia është pak a shumë e ngjashme me atë letrare të Barletit, sipas të cilës Skënderbeu së bashku me të vëllezërit iu dorëzuan sulltanit. Kurse historiani turk shkruan se dorëzimi i djemve të Gjon Kastriotit, princit të Mirditës (në të vërtetë të Matit, me qendër Krujën), ndodhi kur ai u nënshtrua pa kundërshtim përpara ngadhënjimeve të Muratit II në Shqipëri. Prandaj, sipas rregullit të asaj saj kohe atij iu morrën peng katër djemtë e tij dhe u dërguan në kryeqytetin e Turqisë osmane, Edrene, në vitin 1422.

Gjergj Kastrioti që ishte më i vogël dhe më i zjarrtë se vëllezërit e tij kishte lindur më 1414. Kylçe shkruan se sulltani e mbajti në një vend me djemtë e tij dhe u kujdes në mënyrë të veçantë për edukimin dhe arsimin e tij: dhe emrin ia ngjiti Iskander, sipas emrit turqisht të Lekës së Madh. Në saraje ai qëndroi deri në moshën madhore ku thuhet të ketë rënë në sy si njeri mjaft i zgjuar dhe i zoti, gjë që do ta bënte t'i besoheshin detyra të ndryshme shtetërore. Ende 18 vjeç, iu dha posti i sanxhakbeut. Në emër të ushtrisë së sulltani, ai mori pjesë në disa luftra, ku në mënyrë të veçantë si luftëtar spikati në betejat e zhvilluara në Turqi dhe në Siri.

Sulejman Kylçe e përshkruan Skënderbeun e tij si njeri mjaft ambicioz, idhnak e hakmarrës. Dhe ishin pikërisht këto arsyet që do ta shtynin të prishej me Turqinë, më pak fjalë sipas historianit turk të "tradhtonte" sulltanin. Si "mollë sherri" në këtë rast kishte shërbyer Kruja: pas vdekjes së Gjon Kastriotit, që ishte sanxhakbej i Krujës dhe që me anë të influencës së qeverisë osmane kishte fituar një famë të madhe, vendi i tij kishte mbetur vakant. Skënderi, pasi të tre vëllezërit që ishin pranë sulltanit i kishin vdekur kohë më parë (historianë të ndryshëm japin variantin e helmimit) tanimë e llogariste veten kandidat për vendin e të atit, e quante veten trashëgimtarin e ligjshëm të Krujës. Për shkak se deri në atë kohë ai i kishte shërbyer sulltanit në disa detyra civile dhe ushtarake, duke fituar kështu simpatinë e tij, as që i shkonte ndër mend se mund të mos e emëronin në vend të të atit. Në atë kohë ai ishte 25 - 26 vjeç.

Historiani turk shkruan se sulltani, duke e njohur karakterin e Iskanderit nuk e gjeti me vend këtë emërim: ndoshta edhe për arsye se kishte të tjera plane për të, në dobi të shtetit turk. Dërgoi në Krujë një tjetër sanxhakbej dhe kur Iskanderi e mori vesh këtë punë, u zemërua së tepërmi duke e quajtur si një poshtëërim që po i bëhej. Dhe që nga ky moment nisi të përgjonte rastin për të kundërvepruar. Historiani turk Kylçe nuk flet fare për betejën e Nishit prej nga ku Skënderbeu u largua së bashku me treqind kalorësit shqiptarë. Në vend të kësaj ai shkruan se rasti erdhi kur armata turke ndodhej në More dhe Skënderi që ndodhej aty zhvilloi bisedime e u mor vesh me parësinë shqiptare, që kishte ardhur për t'u bashkuar me armatën e sulltanit dhe përgatiti planin e kryengritjes. Një natë hyri në çadrën e nishanxhiut (shkruesi i fermaneve të sulltanit) dhe i kërkoi të shkruante një ferman në emër të tij për sanxhakun e të atit. I kërcënuar ai shkroi ç'iu kërkua dhe ia dorëzoi Skënderit, i cili menjëherë sapo mori fermanin vrau nishanxhiun dhe iku bashkë me shqiptarët që ishin në armatën turke.

Historiani turk shkruan se, kur Skënderi arriti në Dibër, u bashkua me parësinë shqiptare që e priste dhe shkoi në Krujë. La njerëzit e tij jashtë kalasë dhe vetë vajti e i tregoi fermanin sanxhakbeut duke i marrë kështu çelësat e kalasë. Puna e parë e tij ishte të fuste në kala njerëzit e tij dhe në një moment të caktuar të vriste rojen turke të kalasë si dhe sanxhakbeun. "Ja!", - shkruan historiani turk Kylçe, -"Flamuri i kryengritjes që u shpalos në këtë mënyrë u valëvit për shumë vjet me radhë. Kjo ngjarje që ndodhi në kohën e përhapjes dhe të vendosjes së turqve në Ballkan, dalëngadalë doli në plan të parë: sepse princat e Toskërisë dhe Gegërisë, vojvoda i Malit të Zi, qeveria e Venedikut dhe Papa u morën vesh dhe u bashkuan me Skënderin".

Pastaj e gjithë ajo që nga historianët trajtohet si një kryengritje e madhe e përgjithshme kundër Turqisë, në librin e historianit turk Sulejman Kulçe është thjesht një varg luftrash dhe betejash të Skendërbeut me ushtritë e sulltanit. Në libër rrëfehet se herën e parë kundër Skënderbeut u dërgua Evrenoz Aglu Isa beu, i cili mori dhe sasi plaçke dhe skllevër dhe rrugës për kthim zbuloi se grykat ishin zënë: mezi shpëtoi pas një lufte të rreptë dhe u kthye në Edrene në vitin 1437. Dhjetë vjet më vonë, sulltani u shtrëngua vetë të nisej në luftë kundër Skënderit ndërsa me vete kishte marrë edhe trashëgimtarin Mehmetin. Kur arriti në Krujë dhe e rrethoi, prishi kanalet e ujit të kalasë. Historiani turk shkruan se pas kësaj shtrëngese Kruja u pushtua, por Skënnderi nuk u kap pasi qe tërhequr në male. Me afrimin e stinës së dimrit sulltanit iu desh të largohej dhe në kthim ai i propozoi Skënderbeut paqen, por propozimi i tij u rrëzua. "Gjatë rrugës armata e tij u bastis nga Skënderi", shkruan historiani turk teksa rrëfen se një marrëveshje mes dy palëve u arrit në vitin 1451, kur me vdekjen e sulltan Muratit në fron hipi i biri, Mehmeti II i cili morri emrin Fatih, (ngjadhënjimtar) i cili bashkë me gjithë delegacionet që erdhën ta uronin për postin, pranoi edhe të dërguarin e Skënderbeut me të cilin bëri një armëpushim trevjeçar, kohë gjatë të cilës do të merrej me pushtimin e Stambollit. Vitet e mëvonshme sulltani do të merrej me të tjera luftra: në Serbi, Bosnjë Hercegovinë, Serbi, Kosovë, Greqi. "Kaluan dhjetë vjet", shkruan Kylçe, "që kur Fatihu u kurorëzua mbret dhe Skënderi i përballonte gjithnjë me fitore ushtritë e tij ndërsa në botën e krishterë numërohej i vetmi hero". Por jo gjithçka do vazhdonte kaq mirë: pas një beteje në Berat ku Skënderi sipas historianit turk kishte humbur pesë mijë luftëtarë dhe komandantët e tij më të zotë, ai nisi dredhitë: bëri sikur nga ushtria e tij ishte larguar një Moze nga Dibra (bëhet fjalë për Moisi Golemin) dhe e dërgoi në Stamboll ku ai i kërkoi sulltanit t'i jepej një ushtri prej 15 mijë vetësh për të sjellë kokën e Skënderit. Sulltani u bind dhe i besoi armatën, por kur u gjend në Dibrën e poshtme Moisi Golemi kaloi në anën e Skënderbeut dhe ushtrinë osmane e shpartalluan.

Në të njëjtën mënyrë me Moisi Golemin, historiani Kylçe trajton edhe atë që njihet si tradhtia e Hamza Kastriotit, ku ky i fundit nuk paska tradhtuar të ungjin por besimin e sulltanit i cili e kishte dërguar në krye të një ekspedite me 11 mijë këmbësorë dhe 6 mijë kalorës për pushtimin e Shqipërisë. "Edhe kjo tradhti e Hamzait", shkruan ai, -"I kushtoi shumë shtetit turk...". Pas kësaj beteje, ku Skënderbeu kishte marrë peng një sanxhakbej, Sulltani u detyrua që për lirimin e robit t'i ofronte atij një tjetër paqe, së bashku me 15 mijë dukatë florinj. Historiani turk shkruan se kohën e kësaj paqeje Skënderbeu e shfrytëzoi për ekspeditat ushtarake në Itali ku luftoi kundër Karlit VII të Francës në përkrahje të mbretit Ferdinand të Napolit kurse Sulltani Mehmeti pushtoi Morenë dhe Durrësin duke i dhënë një gusht Venedikut që ishte i lidhur me Skënderin. Kjo paqe nuk zgjati më shumë se tre vjet dhe sipas Kylçes u prish për shkak të aleancave të Skënderbeut me Papa Piun II, i cili po bënte planet e një kryqëzate antiosmane. Pas kësaj rifilluan betejat. Pas dështimeve të para turke, sulltani dërgoi kundër Skënderbeut Ballaban beun, që kishte ndihmuar në pushtimin e Stambollit. Historiani turk shkruan se luftrat e Skënderbeut me Ballabanin nuk ishin të thjeshta për t'u fituar. Në përpjekje me të Skënderbeu humbi tetë nga komandantët e tij më të mirë kurse në një betejë të dytë u plagos edhe vetë, por ushtria e tij nuk u mund. Pas kësaj, sulltan Fatihu u nis vetë në luftë kundër Skënderbeut i cili sipas historianit Kylçe kur dëgjoi për këtë inkursion të ushtrisë otomane u largua nga qendra e tij, Kruja. Kishte filluar fushata që në historinë skënderbegiane njihet me emrin "Rrethimi i dytë i Krujës".

Faktin që ushtria e Skënderbeut po dobësohej nga ky "rrethim" nuk përmendet vetëm nga historiani turk Kylçe, por edhe nga dëshmitë e mbledhura të Itali. Por ndryshe nga historiani turk, dëshmitë italiane tregojnë se lajmet për disfatat shqiptare kishin mbizotëruar vetëm në fillim: shumë shpejt në Romë erdhën lajme të kundërta që tregonin se ushtria shqiptare nuk ishte dërrmuar, se Kruja nuk ishte pushtuar nga sulltani. Kylçe flet për shpartallime të ushtrisë turke nga ana e Skënderbeut me anë të sulmeve që ai i quan "bastisje", por vetëm sa i përmend. Pasi në stilin e gjithë kronikanëve apo dhe historianëve turq, nuk merret me dështimet. Përkundrazi, përshkruan se si sulltan Fatihu ndaj Krujës ndoqi taktikën e izolimit: ndërtoi një kala të re në Elbasan në anë të së cilës i preu rrugën Skënderbeut pastaj dogji një qytet që ky i fundit e kishte ndërtuar pranë Durrësit. Pa përmendur fare udhëtimin e dështuar të Skënderbeut në Itali në kërkim të aleatëve, pa folur më pas as për atë që quhet "rrethimi i tretë i Krujës", Kylçe shkruan se "Skënderi i cili pa përgatitjet turke, e kuptoi se nuk do të ketë sukses; la çdo gjë të tij dhe u tërhoq në drejtim të Lezhës. Qendrën e tij, Krujën që e mbrojti për 25 vjet, ia la venedikasve... Skënderi tanimë i kishte mbushur 63 vjetët". Sipas historianit turk, për shtatë vite me radhë, Skënderbeu duhet të ketë jetuar në Lezhë ndërsa ka vdekur rreth moshës 70 vjeçare. Krejt ndryshe nga ç'e ka dëshmuar Gjon Muzaka i cili në kujtimet e tij ka shkruar se "Zotin Skënderbe e kapën ethet në Lezhë dhe aty vdiq, më 1466, në moshën 63 vjeçare". Dhe ç'është më e rëndësishmja nuk ishte aspak i tërhequr nga pafuqia për t'u bërë ballë dyndjeve turke, përkundrazi, ishte duke bërë planet për sulmin ndaj kalasë së Elbasanit ku gjendej garnizoni turk.

Detajet që kanë të bëjnë me betejat nuk janë të vetmet ndryshime mes historisë "turke" të Skënderbeut dhe asaj "shqiptare. Ajo që është më thelbësorja është vetë fryma. "Skënderi në Shqipëri e varte çdo turk që i binte në dorë. Megjithatë gjaku i derdhur nuk qe për asnjë qëllim të shenjtë", shkruan historiani turk ndërsa pohon që në këtë rast bëhet fjalë për një komandant me vlerë: "Por jo aq sa thuhet... Tek ai mungoi zgjuarsia, dituria, pikëpamjet e Fatihut dhe zotësia për të mëkëmbur një shtet të ri". Në fakt në asnjë rresht historiani turk nuk flet për Besëlidhjen e Lezhës, nuk flet as për marrëdhëniet me shtetet evropiane... E megjithatë në fund detyrohet të pranojë së paku se "Iskanderi ka qenë një hero, një komandant me vlerë". Vetëm kaq. Sepse Skënderbeu i tij ishte thjesht një njeri, aspak i mbinatyrshëm.



Një histori brenda perandorisë

"Shqipëria në historinë osmane" është botuar në Izmrir në vitin 1944. Autori i tij Sulejman Kylçe me origjinë shqiptare nga Luma, ka qenë adjutant i Shemsi Pashës, boshnjak shqiptar, besnik i sulltan Hamitit II dhe i emërruar prej tij komandant divizioni me detyrë për të ruajtur qetësinë në Kosovë. Vetë autori, i cili ka mbaruar Akademinë Ushtarake të Stambollit dhe ka qëndruar në Shqipëri me detyra të rëndësishme që nga viti 1905 deri në ikjen përfundimtare të turqve nga Shqipëria në vitin 1913. Dhe megjithëse librin e ka botuar në vitin '44, Kylçe nuk është aspak i zhveshur nga koncepti perandorak në të shikuarin e gjërave.

Përmbajtja e librit është kontrolluar edhe nga mareshall Fevzi Çakmak Pasha, kryetar i Shtatmadhërisë së Republikës Turke, i cili gjithashtu ka qëndruar në Shqipëri deri në fund të luftës ballkanike. Në shqip libri është përgatitur për botim dhe është pajisur me shënime nga Zyber Hasan Bakiu.

[forum126]

SKËNDERBEU LUFTOI PËR MBROJTJEN E ATDHEUT APO TË KRISHTERIMIT?


Ali M. BASHA

“Kangët e poetve e legjendat e rapsoditë e popullit e çfaqin Skanderbegun vetëm si nji fatos fejet, por para synit t’historikut e t’vrojtarit t’paanshëm Skanderbegu është fatos i liris e i pavarsis s’kombeve, tuj kenë q* dishiri i liris qe aj q* ma s’parit e shtyni at burrë t’përmendun me rrokë armët për Shqypni. Skanderbegu me at trimni e rreptsi me t’cillën luftoj kundra turqve, q* ishin musliman, luftoj edhe kundra venedikasve, q* ishin t’kshtenë...”

Patër Gjegj Fishta[1]



Një miku im, historian i shquar, më pat thanë dikur se bashkësia muslimane shqiptare, në raste të veçanta, duhet të organizojë ndonjë ceremoni fetare për Skënderbeun, i cili ka qenë “Prodhimi ma hyjnuer i racës shqyptare”[2] dhe këtë mund ta realizojë p.sh. me ndonjë rast përvjetori në kujtim të tij, mund të zbresë ndonjë hatme e nuk e di se çfarë. Me kartën e tij nuk duhen lënë të tjerët të luajnë si të duan. Ai ka qenë sa musliman, aq edhe i krishterë, por mbi të gjitha ai ka qenë atdhetar – përfundoi miku sugjerimin e vet.

Gjendja e krijuar pas një periudhe gati gjysëmshekullore të ateizmit në pushtet, po shfrytëzohet nga forca të interesuara për një trajtim të shtrembër të dukurive dhe të historisë fetare në vendin tonë. Në këto ujëra bëjnë pjesë edhe qëndrimet që mbahen ndaj Heroit Kombëtar të mbarë popullit shqiptar, pa dallim besimi, Gjergj Kastriotit, Skënderbeut. Këtu duhet evidentuar se kemi të bëjmë me qëndrime intolerante, që lidhen me trajtimin sektar, fetar të figurës së tij, në kundërshtim me të vërtetat historike. Pozicionet e kundërta që mbahen, duke e reduktuar trajtimin dhe paraqitjen e tij në atë të heroit fetar, thjesht si “atlet të Krishtit” nga njëra anë, dhe mohimi i atdhetarizmit të tij, nga ana tjetër, bashkohen në një pikë: në zhvlerësimin e figurës së tij madhore, jo vetëm në rrafsh kombëtar, por edhe më gjerë.

Duke u analizuar në këtë prizëm, janë të pavend, të paragjykuara dhe keqdashëse për vendin tonë pretendimet për ta paraqitur Skënderbeun, në radhë të parë, si “mbrojtës të krishtërimit”, duke mënjanuar e lënë në hije atë që është kryesorja – mbrojtjen që ai i bëri atdheut të tij.

Heronjtë kombëtarë shqiptarë shpeshherë janë përdorur nga ato fuqi të mëdha, që kanë influencuar politikat shqiptare, sikur t’i kishin heronj të dalë nga populli i vet. E parë në këtë prizëm edhe në kohët që po kalojmë, propagandistë të ndryshëm, që nuk përfaqësojnë interesat e vendit tonë, përpiqen ta identifikojnë, propagandojnë dhe “privatizojnë” Skënderbeun si “shenjtin” e tyre.

Dihet se figura e Skënderbeut u përdor nga propaganda e regjimit komunist si simbol “progresi” kundër “regresit oriental”; por miti i Skënderbeut u përdor edhe nga fuqitë përëndimore për qëllime të paragjykuara që në themelimin e shtetit të ri shqiptar. Kështu, kur fuqitë europiane vendosën që të krijonin Shqipërinë e vitit 1913, pasi kishin bërë ndarjen e tokave shqiptare mes fqinjëve grabitqarë, ata e patën parë me vend që këtij populli me shumicë muslimane, mund t’i caktonin për ta sunduar edhe mbretër të krishterë.[3] Madje pati nga kandidatët në fjalë, që i ripagëzuan fëmijët e vet me emrat Skënder dhe Donika.[4] Të tjerë europianë, pretendentë për fronin shqiptar si spanjolli Don Juan de Alandro Perez e emëroi veten Gjon Kastrioti (si i ati i Skënderbeut).[5] Kështu, për të mos u zgjatur me këtë çështje, të gjithë kandidatët në një formë a në një tjetër përpiqeshin të “argumentonin” lidhjet e tyre me vendin tonë nëpërmjet “afërsisë” që kishin me Heroin tonë Kombëtar. Veprime që në ato kohë kishin regjisorët dhe prapavijën e tyre. Por pranimi apo mospranimi nga ana e popullit shqiptar i një mbreti të huaj, nuk duhet trajtuar në asnjë mënyrë si çështje ksenofobie apo ksenomanie. Kandidatët e shumtë për fronin e Shqipërisë, me kombësi nga më të ndryshmet si: turke, arabe, spanjolle, italiane, gjermane, rumune etj., me fe katolike, ortodokse, muslimane e protestante nuk bënin gjë tjetër, veçse përfaqësonin interesa e synime të ndryshme të shteteve të huaja apo, pse jo, edhe të blloqeve ushtarake në prag të Luftës së Parë Botërore.

Por për ne shqiptarët, Skënderbeu nuk duhet dhe logjikisht nuk mund të prezantojë, modelet e të tjerëve, qofshin grekë, italianë, sllavë (katolikë apo ortodoksë). Pak rëndësi ka nëse ai ishte musliman apo i krishterë si individ, apo se si janë interpretuar apo manipuluar faktet, por ai në asnjë mënyrë nuk mund të pranohet si “mbrojtës i krishterimit kundër islamit”[6], apo si “simbol i vëllazërisë shqiptaro-serbe”, sepse “Shqyptari nuk e dijti vedin kurr për ma shqyptàr se në kohën e këtij kreshniku, megjithëse përherë ndër lufta” [7]. Prandaj, nëse Skënderbeu do të pranohej si i tillë, ai nuk do të ngelej më hero i shqiptarëve, por thjesht një kukull historike në duar të Serbisë, Kishës së Romës apo Athinës, venecianëve, Napolit etj., gjë që së paku do të thotë jo vetëm falsifikim i të vërtetave historike, por edhe shkatërrim i historisë së kombit tonë.

Patriotët shqiptarë, që e prezantuan Skënderbeun mes shqiptarësh gjatë fillimeve të shekullit 20-të, panë tek ai Heroin Kombëtar të shqiptarëve dhe jo heroin kryqtar, apo heroin shqiptar me origjinë serbe. Kështu, Skënderbeu naimian është Hero Kombëtar që lufton kundër pushtuesit turk dhe në të njëjtën kohë është vigjilent në mbrojtje të Shqipërisë ndaj intrigave të Europës së krishterë. Naimi me pendën e vet u ritregoi shqiptarëve një Skënderbe “të harruar” nga historia e shkruar me paragjykime, Skënderbe që do të ishte kampion i shqiptarizmit. Në poemën naimiane, Skënderbeu nuk portretizohet si bir i Papës, “as atlet i krishterimit”, as si serb. Ai në idealin naimian na shfaqet si pëllumb lirie, shpresë për kombin. Skënderbeu i Naimit, si me thënë, është një version i ringjallur shqiptar i Imam Hysejnit që lufton të mallkuarin ‘Jezid’ (në rastin tonë: turqit), në Qerbelanë e shenjtë, në rastin tonë –Kruja.

Edhe Sami Frashëri, dijetar i madh dhe ideolog nga më të shquarit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare – vëlla i Naimit, e ka paraqitur Skënderbeun mes shqiptarësh si viktimë e konspiracioneve dhe intrigave të Papës e mbretërve të krishterë të Evropës së asaj kohe, të cilët nga njëra anë e inkurajonin në luftën e tij mbrojtëse ndaj turqve dhe, nga ana tjetër, nuk i dhanë asnjë ndihmë.[8]

Skënderbeu jetoi në shekullin e 15-të, ne jetojmë në shekullin e 21-të. Ç’përfaqëson Skënderbeu për ne pas kaq shekujsh? Ai ka jetuar e jeton në vazhdimësi midis nesh. Problemi për të cilin ai luftoi shekuj më parë, ka qenë ai që patëm ne gjatë Rilindjes sonë, por edhe në vazhdim: Davidi i reckosur me një hobe në dorë që luftoi kundër Goliathit – sipas shprehjes së F. Nolit – të armatosur deri në dhëmbë dhe të tillë pas turqve kanë ardhur tek ne edhe të tjerë. Ai fitoi dhe ne fituam.

Më 1912 Ismail Qemali ngriti flamurin e Skënderbeut[9] në Vlorë dhe e shpalli Pavarësinë e vendit. Skënderbeu ka qenë frymëzuesi i shqiptarëve brenda e jashtë kufinjve kudo që ndodheshin gjatë viteve të para të mundimshme, që kanë shoqëruar vendin tonë në vazhdimësi.

Shpeshherë në masmedian e shkruar, natyrisht, për propagandë, shtrohet pyetja: Cila ka qenë feja e Skënderbeut? A ka qenë ai një i krishterë i muslimanizuar, apo një musliman i krishterizuar (gazeta “Dita” dt. 1 korrik 2001) dhe më tepër anohet se ai gjatë gjithë jetës paska mbajtur marrëdhënie të ngushta me kishën dhe me papën. Kështu, Papa Piu II dhe Papa Pali II e kanë cilësuar luftëtarin me dashuri si “Shpata e krishterimit”, “Shtylla e Kishës së shenjtë”etj. etj. Megjithë këtë ka edhe studiues të njohur të periudhës së Skënderbeut, siç janë p.sh. “Foigti dhe Falmerajeri, të cilët na thonë se papët i ndihmuan Skënderbeut vetëm me bekime apostolike dhe me ligjërata panegjirike” [10]– gjë për të cilën ka pasur diskutime. Nuk është qëllimi ynë të merremi me këto kontestime apo konfirmime. Ka, gjithashtu, edhe historianë të njohur që në vlerësimin për të zënë në gojë vetëm kontributin që ka dhënë për lirinë e kombit të vet: “Gjergj Kastrioti është një nga kryeluftëtarët më të mbaruar, më faqebardhë dhe më të mëdhenj të botës. Sa ishte i gjallë, e ruajti lirinë e kombit. Këtë nuk mundi t’ua linte si trashëgim stërnipërve, ashtu si nuk muntnë as të dy bashkatdhetarët e tij të dëgjuar, Pirrua dhe Ali Pasha. Po këta i kapërceu jo vetëm në madhështinë morale, por edhe në fatmirësinë që u hoq nga fusha e veprimeve midis famës dhe shkëlqimit, si mundës i kurorëzuar me dafina, i cili u thye vetëm prej vdekjes”.[11]

Por duhet evidentuar edhe fakti se në rrethet e historianëve tanë njihen njëkohësisht edhe pohimet e tij kur ka qenë tek Papa dhe ka dalë prej andej i pezmatuar dhe i zhgënjyer, të paktën për tri aspekte dhe konkretisht se: a) Ata nuk e besonin, sepse ai ishte shqiptar; b) Qëllimi përfundimtar i Venedikut ishte pushtimi i Krujës[12], por “ai do t’ia japë atë më parë me gjithë çka sulltanit”; dhe ç) “Më parë do të kishte dashur të bënte luftë me Kishën se sa me turkun”.[13]

Madje Edwin E. Jacques, në librin e tij me titull “Shqiptarët” ka edhe një nëntitull të tillë: “Tradhtia e aleatëve të krishterë ndaj Skënderbeut”[14]



Diskutimet për ta zgjidhur këtë rebus janë nga më të ndryshmet. Sillen citime nga studiues të njohur nga më të dëgjuarit në lëmin e historisë. Kështu, pyetjes së mësipërme ja se si i përgjigjet historiani amerikan, Edwin Jacques: “Në kuadrin e thënieve dhe të kundërthënieve mbi të, është e dobishme që të shqyrtojmë nëse Skënderbeu ishte vërtet i shtyrë nga bindjet fetare apo, siç pretendojnë disa, ai e përdori besimin thjesht si një mjet për arritjen e pavarësisë së Shqipërisë. Fetih Pasha, një ish-ministër i Turqisë në Beograd, pohoi se në kohën kur Skënderbeu komandonte një forcë ushtarake në Anadoll (Azi e Vogël), “arkivat dëshmojnë se ai ishte një musliman i mirë. Mirëpo, pas vdekjes së të atit, në 1432-in, sulltani ia dha principatën e Krujës një tjetri, në vend që t’ia ofronte atij vendin e të jatit. Që prej asaj kohe, ai u bashkua fshehurazi me kishën romane, me shpresë që të gjente një mjet për realizimin e qëllimeve të veta”[15]. Një mendim të tillë e kanë shprehur edhe shumë muslimanë të tjerë, madje njëri prej tyre e ka quajtur Skënderbeun me tallje “Gjenerali i Kryqit” duke deklaruar se Skënderbeu nuk luftoi kurrë për kryqin, por për atdheun e tij; ai nuk luftoi kundër fesë islame, por kundër turqve”.[16]

Për masat e krishterizuara të Europës, islami dhe krishterimi, ashtu si ortodoksia dhe katolicizmi, apo më vonë katolicizmi dhe protestanizmi, ishin më shumë dy sisteme të ndryshme të riteve religjioze. Prandaj në Europën e krishterë mesjetare, ndërrimi i fesë nuk ishte ndonjë problem i madh teologjik për shumicën e njerëzve të thjeshtë, të cilët nuk i kujtonin dhe nuk trajtonin islamin dhe krishterimin si dy religjione të kundërta në doktrina[17]. Duke u nisur nga kjo, Fan Noli ka shkruar për babain e Skënderbeut se “në çështjen e fesë, Gjon Kastrioti ishte shqiptar i kulluar. Ai nuk ishte ithtar fanatik i ndonjë feje, por e ndërronte këtë sipas politikës si ditës. Ai ishte katolik roman, si aleat i Venedikut, më 1407, ortodoks grek, si aleat i Stefan Llazareviqit të Serbisë; prej 1419 deri më 1426 musliman, si aleat i Muratit II, prej 1430 deri më 1438, përsëri katolik roman si aleat e qytetar nderi i Venedikut dhe i Raguzës...”[18].

Dhe më vonë, në një ribotim të ripunuar të “Historia e Skënderbeut” – Kryzotit të Arbërisë (1405-1468), mendimin e sipërm Noli e riparaqit duke shfaqur të njëjtin mendim edhe për të bijtë e Gjon Kastriotit: “Që të gjithë, si Gjon Kastrioti ashtu dhe të bijtë, për të shpëtuar nga katastrofa e motit 1430, u konvertuan muhamedanë për sy e faqe. Sipas dëshmimeve të papës Pius II dhe të kronikanit raguzan, Lukari, Gjon Kastrioti vetë mori një emër musliman dhe u quajt Hamza (A thua është rastësi që edhe i nipi i tij nga djali është thirrur Hamza?! –shënimi im A. B.). Nga kjo merret vesh që ishte shqiptar i kulluar dhe e ndërronte fenë sipas politikës së ditës ... Gjerq Kastrioti, si edhe të vëllezërit, merrte pjesë në shpeditat turke afër kufirit të Shqipërisë me trumba shqiptare bashibozuke brenda në ushtrinë feudale turke, dhe jo në ushtrinë e rregullt të jeniçerëve. Ndryshimi është këtu: Jeniçerët me oficerët e tyre shërbenin në ushtri gjer sa mplakeshin dhe pastaj lëshoheshin në pension. Bashibozukët, feudalët, edhe aliatët shërbenin sa kohë kishte luftë. Dhe pastaj këtheheshin në shtëpi ku qëndronin gjersa të thirreshin për ndonjë shpeditë tjetër. Midis turqve në periudhat e shpeditave, Gjergj Kastrioti, si muhamedan, mori mbiemrin Skënderbe, po kur kthehej në shtëpi, për vakancat në periudhën e armisticave (armëpushimeve), bëhej prapë i krishterë. Kështu venecianët e pranuan si aleat edhe qytetar honorar më 1438, duke ditur që ishte i krishterë, por raguzanët e refuzuan më 1438, se e kujtonin muhamedan”,[19] dhe, “Në qoftë se i biri që është bërë turk e musulman merr urdhra nga sulltani për të plaçkitur tokat e Republikës, Kastrioti kërkon që të mos mbajë përgjegjësi ai vetë për këtë gjë”[20] dhe si përfundim mund të paraqesim konkluzionin e Fan Nolit se “Tani nuk është e nevojshme të supozohet se Skënderbeu u bë musliman me pahir në pallatin e sulltanit. Ka më tepër të ngjarë që ai ta ketë bërë një gjë të tillë nën fuqinë e butë bindëse të t’et, që u bë “turk dhe musliman”, ashtu siç na thotë Piu II – në një vend të harruar të librit të tij...”[21]. Po kështu edhe studiuesi i njohur për shkrimet e rëndësishme që ka bërë në lidhje me historinë e Shqipërisë, veçanërisht për historikun e katolicizmit në Shqipëri si dhe të formimit të fiseve e të dinastive shqiptare etj., Dr. Milan Shuflaj, nuk e zë në gojë fare “rikthimin e Skënderbeut në katolicizëm”, por thotë: “...ndërkaq i biri i tij, Gjergji, i cili, duke qenë peng i turqve (para vitit 1428), kaloi në fenë islame dhe mori emrin Skënderbeg, bëhet dinasti më i fuqishëm i Shqipërisë”[22]

Siç dihet, para kohës së Skënderbeut kishte filluar procesi i islamizimit, të paktën, siç e konfirmon Fan Noli, që nga koha e Balshajve[23], dhe vazhdoi më vonë me intensitet. Kështu, p.sh. edhe vetë Skënderbeu në rrethin e tij, përveç të nipit – djalit të vëllait, Hamzait, ka pasur edhe njerëz të tjerë të ndryshuar, madje disa prej të cilëve sapo kishte vdekur Skënderbeu, qoftë nga gjaku i tij, apo nga njerëzit e së shoqes, se “Pjesat e Shqipërisë të zaptuara prej turqve, u vunë nën qeverimin e një të nipi prej motre të Skënderbeut, i cili ishte kthyer muhamedan e rronte pranë sulltanit”[24], “Arianiti – vjehrri i Skënderbeut – (Arajniti ose Araniti) i Kaninës kish tre bij dhe nëntë bija; një nga të bijat, Vojsava, u martua me Gjon Çernoviçin e Malit të Zi dhe i biri i saj, i kthyer muhamedan dhe i emëruar Skënderbe Çernoviç, zaptoi Malin e Zi me ndihmën e sulltanit; një tjatër bijë, Helena, u martua me Gjergj Dukagjinin dhe bijtë e saj të gjithë u kthyen në muhamedanë...”[25]

Duhet evidentuar se shpresa e vetme për të, ishte mbështetja tek Përëndia, pavarësisht nga besimi që kishte: “Më 1450, Skënderbeu u neverit prej papës, prej fuqive europiane, prej shokëve të tij, me një ushtri të demoralizuar nga paniku dhe s’i mbetej tjatër shpresë veç Përëndisë”.[26]

Për ta përfunduar çështjen e vlerësimit të atdhedashurisë së Skënderbeut, të cilin duhet ta vlerësojmë për çka realizoi dhe jo ta përdorim për dëshirat e disa misionarëve apo institucioneve, që e cilësojnë atë si “Mburojë të krishterimit”etj., po sjellim vlerësimin e bërë nga At Gjergj Fishta, më 19 kallnuer 1917 në shkrimin “Skënderbegu dhe shqiptarët”, ku theksohet se “Mbas katërqind e pesëdhjetë vjetësh u kremtue për t’parën herë n’Shqypni dita e dekës s’ Skanderbegut. Kjo e kremte është nji shej i mirë: është shej se shpirti ase ndiesit e Skanderbegut kan fillue me u ngjallë ndër zemra t’shqyptarëve. Kangët e poetve e legjendat e rapsoditë e popullit e çfaqin Skanderbegun vetëm si nji fatos fejet, por para synit t’historikut e t’vrojtarit t’paanshëm Skanderbegu është fatos i liris e i pavarsis s’kombeve, tuj kenë q* dishiri i liris qe aj q* ma s’parit e shtyni at burrë t’përmendun me rrokë armët për Shqypni. Skanderbegu me at trimni e rreptsi me t’cillën luftoj kundra turqve, q* ishin musliman, luftoj edhe kundra venedikasve, q* ishin t’kshtenë. Prandaj t’gjithë shqyptarët e vërtetë pa ndërlikim partiet e besimit, do ta nderojnë Skanderbegun si nji fatos t’komit, e do t’u bahet nam me kremtue emnin e punën e tij. Skënderbegu është ideali i liris e i pavarsis s’Shqypnis”.[27] Më qartë dhe më troç nuk ka se si thuhet e vërteta dhe jo nga një njeri sidokudo, por nga goja e Gjergj Fishtës, të cilit, për shkak të pozitës, profesionit që i kushtoi jetën, nuk do t’ia merrnim për të madhe, nëse do të bashkohej me korin e Kishës për këtë çështje, por ai ban dallimin e “kangëve të poetëve dhe legjendat e rapsoditë nga analiza e historianit dhe e vrojtarit t’ paanshëm”, pra prej tij nuk kemi asnjë përpjekje për t’iu shmangur të vërtetës, përkundrazi e thotë atë troç.

Barleti lavdëron bukurinë trupore të Kastriotëve, Topiajve e Arianitëve, duke evidentuar se prej kësaj race shumë të bukur, me gjak të nxehtë dinarik, dolën kalorës të përmendur në luftërat e kufinjve e pastaj kundra turqve. Prodhimi më hyjnor i këtij seleksioni, luftëtari më i tmerrshëm që krijoi përgjithësisht përleshja e Europës me turqit është Gjergj Kastrioti, Skënderbeu.

Skënderbeu, figura më e përkryer e popullit tonë, mbetet i pavdekshëm në toponime, në këngë, në tregime legjendare e në ligje (Kanuni i Skënderbeut), si hero jo vetëm i matjanëve, i dibranëve e i krutanëve, por i tërë shqiptarëve, pa dallim krahinor, fetar e shoqëror. Emri i tij jeton në Mat (fusha e Skënderbeut), në disa shkëmbinj, njëri prej të cilëve mban emrin “Gjurma e atit të Skanderbegut”[28] etj. Gjatë shekujve të zotërimit fetar islam nuk u krijua në vendin tonë një antiskënderbe. Siç e ka vënë re dom Nikollë Mazrreku, Skënderbeu dhe Lekë Dukagjini nuk u konsideruan kaurra[29], ndërsa Karamahmut Bushatlliu krenohej duke e quajtur veten pasardhës i Skënderbeut dhe kërkonte ta ndiqte atë[30]. Shpirti liridashës i Gjergj Kastriotit ndjehej edhe në Pashallikun e Janinës.[31] Bushatllinjtë dhe Ali pashë Tepelena, duke u siguruar të krishterëve liri fetare, i lanë Lëvizjes Kombëtare një trashëgimi të vyer.

Epokës skënderbeiane nuk mund t’i drejtohesh duke e reduktuar rëndësinë dhe karakterin e luftës së shqiptarëve, të udhëhequr nga një Hero Kombëtar, si Skënderbeu, të rritur, midis feve, në një luftë me karakter fetar të “kryqit” kundër “gjysmëhënës”. Vetë Gjergj Kastrioti, jo vetëm që nuk është shprehur për një karakter të tillë të minimizuar të luftës të udhëhequr prej tij, përkundrazi, ai e ka bërë plotësisht të qartë me vepra se do të luftonte kundër kujtdo që do të cënonte interesat e atdheut të tij, pavarësisht se në cilën shenjë fetare fshihej rreziku. Megjithëse u ndodhën midis dy rreziqeve dhe u detyruan të luftonin në dy fronte, edhe kundër një fuqie islame, siç qe Perandoria Osmane, edhe kundër një fuqie të krishterë, siç qe Republika e Venedikut, në ato kohë shqiptarët qenë në gjendje të përcaktonin drejt përparësinë e drejtimit kryesor të luftës së tyre për liri dhe historia e njeh Skënderbeun si një komandant trim, i cili gjithmonë ka kërkuar prej luftëtarëve të tij: “ta ndanin fenë nga armiqtë me pretendimet e tyre të padrejta...”[32]

Në këto 500 e sa vjet figura e Skënderbeut dhe vepra e tij, siç dihet dhe siç pranohet, janë gjendur, jo rrallë, në pikën e kryqëzimit të vlerësimeve të ndryshme, shpesh kontradiktore, sa glorifikuese, po aq dhe reduktuese, minizuese e, madje, deri edhe nënvleftësuese e mohuese. Në rastin më të mirë, Skënderbeu është parë, përgjithësisht, nga historiografia e huaj, si “kordhëtar” i madh, si luftëtar për “lirinë”, për “krishtërimin”, kundër “Islamit dhe Lindjes”. Në të gjitha këto raste ai nuk është marrë sa dhe si duhet i lidhur me mjedisin shqiptar dhe me sfondin konkret historiko-shoqëror të tij. Këtyre vlerësimeve, gjithësesi, të cunguara (pa bërë fjalë për pikëpamjet e gabuara e të shtrembëruara dhe, madje, edhe tendencioze, që nuk kanë munguar), historiografia shqiptare u ka vënë përballë, në mënyrë të argumentuar, jo vetëm figurën e një strategu të madh ushtarak dhe atë të luftëtarit për liri, por edhe atë të një burrë shteti të përmasave europiane. Ndryshe nga qëndrimet e përmendura më parë, ajo ka provuar dhe ka nxjerrë në pah karakterin shqiptar, çlirimtar të luftës së Skënderbeut, ndihmesën madhore të luftës së popullit shqiptar, nën udhëheqjen e tij, në mbrojtje të qytetërimit përëndimor, të Rilindjes europiane.[33]

Pesha dhe roli i motiveve fetare të luftës së shqiptarëve në shekullin e 15-të ose janë minimizuar, ose edhe janë injoruar (për motive, në pamje të parë, të pashpjegueshme, po të kihet parasysh një autor si Athanas Gegaj, prift).[34] Edhe atëherë kur janë mbivlerësuar këto motive të dorës së dytë, qoftë edhe nga një personalitet si peshkop Noli, në rrafsh të parë, në fund të fundit, është vënë në pah karakteri kombëtar i kësaj epoke.[35] Kjo vlen edhe për humanistin Marin Barleti, prift dhe për Frang Bardhin, peshkop, i cili u ngrit me forcë në mbrojtje të kombësisë, të shqiptarësisë së Skënderbeut.[36] Historiografia e sotme shqiptare ka zbërthyer e dokumentuar në rrugë shkencore karakterin kombëtar të personalitetit të Gjergj Kastrioti-Skënderbeut dhe të mbarë luftës së udhëhequr prej tij.

Vetë Heroi ynë Kombëtar na shfaqet krenar dhe i nderuar për preardhjen e tij. Në letrën që i dërgoi Princit të Tarantit më 31 tetor 1460 do të shkruante: “Në qoftë se kronikat tona nuk gënjejnë, ta dini se ne quhemi epirotë (Skënderbeu i konsideronte shqiptarët pasardhës të Pirros e të Lekës së Madh, kështu edhe Merkurr Bua)[37], dhe, në kohëra të ndryshme, stërgjyshërit tanë kanë kaluar në vendin që ju mbani sot dhe kanë bërë me romakët luftime të mëdha, nga të cilat, siç e gjejmë (të shkruar), më të shumtën e herës kanë dalë me nder se sa me turp”.[38] Në Commentarii Skënderbeu shton: “Të parët tanë qenë epirotë: Prej tyre doli Pirroja, hovin e të cilit Romakët mezi mundën ta përballonin dhe i cili pushtoi me armë Taranton dhe shumë vende të tjera të Italisë. S’ke sesi u vë përballë burrave të fortë epirotë tarantinët, racë e ndyrë dhe e lindur për të lidhur vistra cironkash”[39]

Pikëpamjet që i reduktojnë përmasat e figurës së Skënderbeut në atë të një heroi fetar, nuk kanë zënë vend tek autorët shqiptarë. Një vlerësim i tillë kaq i ngushtë dhe sektar i bie ndesh faktit tjetër që shumica mbizotëruese e popullsisë shqiptare u islamizua pas vendosjes së sundimit osman.

Përfytyrimin e Skënderbeut si hero kombëtar, të zhveshur, përgjithësisht, nga veshja fetare, e kishin mbarë Rilindasit, qofshin ata arbëreshë, me De Radën në krye (ndonjë përjashtim midis tyre në këtë pikë mund të bëhet për Bilotën), si dhe të gjithë të tjerët në Shqipëri. Edhe autorët e besimit të krishterë tek ne, qofshin edhe klerikë, që nga Fishta, siç e cituam, dhe Mjeda, panë te Skënderbeu një Hero Kombëtar. Fishta u drejtohet shpeshherë nipave të Gjergj Kastriotit, pa dallim besimi. Vënia në pah, nga ana e ndonjërit, në ndonjë rast e përkatësisë fetare që Skënderbeu pati kur lindi dhe kur vdiq, nuk e ndryshon fare këndin e vështrimit dhe të vlerësimit të tij, kryekëput, si Hero Kombëtar.

Përkundrejt përpjekjeve për ta reduktuar personalitetin e tij në një kuadër tepër të ngushtë për të, të një luftëtari fetar, të një kryqtari, të një “kondotieri” këto vite të fundit, në kundërshtim me të vërtetën historike dhe me mendimin më të përgjithshëm shkencor vendës dhe të huaj, vërehen si prirje për të mohuar karakterin kombëtar të jetës dhe të veprimtarisë së heroit të Krujës, pretendohet se ai me luftën e tij, na paska sakrifikuar, siç dëgjojmë të thuhet, edhe kombin.

Këto vështrime të quajtura “të reja”, por që nuk janë gjë tjetër veçse një kthim në “teza” të kahershme, faktikisht, të vjetëruara, janë në kundërshtim të hapur me përfytyrimin e rilindasve për historinë skënderbeiane dhe, për më tepër, ato nuk përputhen me realitetin historik. Kjo epokë nuk duhet marrë e shkëputur, por duhet parë si dukuri ligjësore e historisë shqiptare, si hallkë ndërlidhëse me historinë e vendeve të Ballkanit, të Lindjes së Afërme dhe të Europës Përëndimore.

Karakteri kombëtar i epokës skënderbeiane, i argumentuar nga historiografia shqiptare, mbetet aktual, pavarësisht përpjekjeve, të cilat vështirë se mund të merren në konsideratë për të mohuar rëndësinë e luftërave të Skënderbeut apo për t’i vlerësuar ato negativisht. Ky karakterizim u kundërvihet edhe përpjekjeve që bëhen sot e kësaj ditë për ta minimizuar dhe reduktuar rëndësinë dhe madhështinë e figurës legjendare të Skënderbeut në rrafsh kombëtar dhe ndërkombëtar. Trajtimi tërësisht në rrafsh fetar dhe, për rrjedhim, mohimi i karakterit kombëtar dhe humanist i luftërave të Skënderbeut, nuk ka të bëjë vetëm me debatin shkencor.

Theksimi i motiveve fetare të luftës së shqiptarëve në shekullin e 15-të, cilësimi i Skënderbeut thjesht si një “kampion i krishtërimit”, për hirëë të nevojave të politikës dhe të diplomacisë, të ashtuquajtura të ditës, nuk e përligjin veten. Po ashtu, nuk e përligj veten asnjë përpjekje që bëhet për ta parcelizuar fetarisht Skënderbeun me pretendimin se gjithë kjo do të lehtësonte integrimin e Shqipërisë në Europë. Të gjitha këto mendime që qarkullojnë sot tek ne poshtë e përpjetë, nuk bëjnë gjë tjetër veçse dëshmojnë katërcipërisht se platforma e Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe qëndrimi i saj ndaj epokës së Skënderbeut, mbeten në rend të ditës dhe sot e kësaj ditë. Skënderbeu, i rritur midis feve, u bë për rilindasit simbol i karakterit mbifetar që duhej të kishte kultura shqiptare, ndryshe kombi nuk bashkohej. Ky patriotizëm fetar që po shfaqet sot, nuk është gjë tjetër, siç është pranuar me të drejtë, veçse një rikthim te një mendësi parakombëtare.

Pra, trajtimi i trashëgimisë historike kombëtare kryekëput mbi kritere fetare është tepër i ngushtë dhe i njëanshëm dhe tejet i dëmshëm, për të mos thënë më shumë, për gjykimin dhe vlerësimin e realitetit shqiptar qysh nga shekulli 15-të e më tej. Në trajtimin e epokës skënderbeiane qysh nga koha e saj e deri sot, duhen pasur mirë parasysh ndryshimet që kanë ndodhur në përbërjen fetare të popullsisë. Përndryshe, një shtrim i tillë i cunguar në rrafsh fetar i këtij problemi historik, nuk i ndihmon sot zgjidhjes së çështjes kombëtare mbarëshqiptare.[40]

Së fundi duam të evidentojmë se nga një këndvështrim objektiv, është për të ardhur keq që pothuajse të gjithë kronikanët e hershëm të kësaj epoke heroike kanë qenë klerikë të flaktë e të dëgjuar dhe kjo është një nga shkaqet që ka sjellë ngjyrime e propagandë këmbëngulëse kristiane rreth figurës e bëmave të tij. Përshkrimet e tyre në mënyrë të pashmangshme, kanë ngjyrime të forta për shkak të bindjeve të tyre fetare. Historianët Giovio, Lavardin, Duponcet e të tjerë mbushin faqe të tëra me fjalime e letra të devotshme të Skënderbeut. Sikur këto të ishin autentike, do të mund të depërtonim, përmes historianit, tek vetë luftëtari. Një studiues gjerman mbështet pohimin se ato fjalime të devotshme kanë më shumë tingëllim prej historianësh priftërinj, sesa prej Skënderbeu luftëtar.[41] Prandaj ne me të drejtë, duke e mbyllur këtë shkrim për figurën madhore të Heroit tonë Kombëtar, duke marrë në konsideratë mbishtresat e vëna rreth figurës së tij, na shkon mendja te një diferencim që bën njëri nga ideologët tanë të mëdhenj të Rilindjes sonë Kombëtare, Sami Frashëri, ndërmjet gjeografisë e historisë: “Historia është më e gjërë se gjeografia, sepse në histori kundërthëniet janë të shumta. Një pjesë e historisë është rrenë e thjeshtë, e cila, me kalimin e kohës dhe me përsëritjen e përhershme, merret si e vërtetë... Sa më shumë që të ndryshojnë burimet e saj, po aq ndryshon edhe interpretimi. Ngjarjet i ndryshojnë herë me qëllim e herë duke gabuar, ashtu që vështirë është që në mesin e tyre të gjendet ajo që është e vërtetë... Është detyrë e atyre që merren me histori që të mos marrin gjithnjë si të vërtetë atë që shkruhet në libër, pa i analizuar ngjarjet, pa i verifikuar burimet...” [42]



Bibliografia e përdorur:



I.Periodikë dhe konferenca shkencore:

1)Studime historike. Viti 1967, nr. 4.

2)Zani i Naltë, prill, 1936.

3)Universi. Nr. 1, 2000

4)Konferenca e dytë e Studimeve Albanologjike. Vëll. I, Tiranë, 1969.

5)Simpozium për Skënderbeun, Prishtinë, 1969.



II.Vëllime:

1) Edwin E. Jacques. Shqiptarët.I. Kartë e pendë. 1995.

2)Eqrem bëj Vlora. Kujtime. Vëllimi i parë. 1885-1912.

3)Fan Noli. Histori e Skënderbeut (Gjerq Kastrioti (Skënderbeu), mbreti i shqiptarëve 1412 – 1468. Botim i vitit 1921. Në F. S. Noli. Vepra 4.

4)Gazmend Shpuza. Kuvendime për historinë kombëtare. Dituria, Tiranë, 2000.

5)Gjerq Kastrioti (Skënderbeu) prej peshkop Fan Stilian Nolit – doktor i shkencave filozofike. Në F. S. Noli. Vepra 4.

8)Histori e Skënderbeut, kryezotit të Arbërisë (1405-1468). E shkroi peshkopi Fan S. Noli. E botoi Federata pan-shqiptare Vatra. Boston, Massachusetts. 1950. Në F. S. Noli; Vepra 4.

9)Kahreman Ulqini. Faktorë kulturorë e fetarë – Shkodër, 1999.

10)P. Marin Sirdani O.F.M. Shqypnija e Shqyptarët (Botim i dytë). Shkodër –shtypshkronja “A.Gj. Fishta” – 1941.

11)Milan Shuflaj. Serbët dhe shqiptarët. Bargjini. Tiranë, 2002.

12)Përndritje. Lajmëtari, 2000.

13)Sami Frashëri. Vepra. Vëll. 9-të. Logos – A. Personalitetet Shqiptare në “Kamusu Al ‘Alam” të Sami Frashërit. Logos – A. Shkup, 1994.

14)Tajar Zavalani. Histori e Shqipërisë.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] Shih librin “Përndritje”, Lajmëtari, 2000, fq. 60.

[2] Milan Shuflaj. Cituar sipas P. Marin Sirdani O.F.M. Shqypnija e Shqyptarët (Botim i dytë). Shkodër –shtypshkronja “A.Gj. Fishta” – 1941. Fq. 18.

[3] Numri i kandidatëve për fronin e Shqipërisë, sipas shtypit të kohës arrinte në rreth 17. Ndërmjet tyre kishte muslimanë e të krishterë. Përsa u përket të krishterëve që ishin kandidatë për fronin e Shqipërisë në ato kohë, mund të përmendim: Alandro Kastrioti, si pasardhës i Skënderbeut; Alber Gjika, i mbështetur nga Italia dhe nga një pjesë e klerit katolik shqiptar; duka Monpansie, francezët; italianët, duka i Abrucos dhe markezi i Auletas, princi danez Aksel, princi gjerman fon Vyrtenberg, madje dhe përfaqësuesi i Britanisë së Madhe në Egjipt, Kitçener dhe princi gjerman Vilhelm fon Vid, nip i mbretëreshës së Gjermanisë dhe kushëri i mbretit të Greqisë, etj. (Për më tepër për këtë çështje shiko: Gazmend Shpuza. Kuvendime për historinë kombëtare. Dituria, 2000, fq. 156.)

[4] Është fjala për Princ Vidin. Ai kishte dy fëmijë, një djalë dhe një vajzë. Për nder të atdheut të tyre të ri, fëmijët u ripagëzuan me emra shqiptarë: Skënder dhe Donika. Shiko: Tajar Zavalani. Histori e Shqipërisëë – mendimi shqiptar. Phoenix & Shtëpia e Librit, 1998.fq. 237. Ndërsa kapiteni Heaton Armstrong – sekretar i Princ Vidit, çështjen e ndërrimit të emrit të djalit kërthi të Princ Vidit, Viktorit, e shtron sikur gjoja u quajt njëzëri Skënderbe nga shqiptarët, sipas mbretit dhe Heroit të tyre Kombëtar, Gjergj Katriotit (!?). Shiko: Kapiten Heaton Armstrong. Gjashtë muaj mbretëri, 1914. Onufri, 2001. fq.46.

[5] Eqrem bëj Vlora që e ka takuar personalisht don Alandron, ka shkruar për të:

Ne e njihnim Parisin dhe qëndrimi në “Ville lumiere” nuk na dha asgjë të re. Vetëm një takim këtu ka lënë mbresa të thella në kujtesën time, sepse ai ka një lidhje të çuditshme me ngritjen për herë të parë të flamurit kombëtar në Shqipëri. Ne deomos që i bëmë një vizitë në Paris don Alandro Kastriotit në shtëpinë e tij, një vilë e bukur në Jugendstil. Mua më interesonte veçanërisht biblioteka e mbushur me libra shumë të bukur dhe të rrallë albanologjikë, si dhe koleksioni i tij i madh i gravurave. Por, për fat të keq, pas vdekjes së don Alandros, kjo bibliotekë humbi. Një pjesë u shpërnda nga sekretari i tij shqiptar, Leka, një pjesë u shit apo u vodh. Me rëndësi të madhe ka qenë sidomos një listë me dokumente të ndryshme të Arkivit Shtetëror të Barcelonës, ku bëhej fjalë për Shqipërinë.

Don Alandro ka qenë një burrë i kultivuar dhe i arsimuar dhe e vetmja gjë që e bënte disi qesharak, ishte mania e tij, thuajse fëminore, për t’u quajtur shqiptar (Ai këtë e shpjegonte kështu: Një stërgjysh i don Alandros kishte qenë nënmbret spanjoll i Napolit në vitin 1600 dhe ishte martuar me një vajzë të shtëpisë së Kastriotëve, markezën Auleta. Prej andej rridhte don Alandro. Po përse ai befas i ndjente veten më tepër shqiptar sesa spanjoll, këtë nuk e di. Mua më tregoi se kjo stërgjyshe i qenka shfaqur njëherë në ëndërr dhe e paska urdhëruar: “Lufto për pavarësinë e Shqipërisë dhe do të bëhesh mbret”. Dhe atëherë ai filloi të luftojë) dhe për të bërë diçka të madhe për Shqipërinë që të kishte, kështu, të drejtë mbi fronin shqiptar... Don Alandro na ftoi për darkë në vilën e madhe, si pallat, te një kushëriri i tij, ku na njohu me shoqërinë “e lartë”, të pranishme. Pasi përfundoi darka, një shërbëtor solli një kuti kadifeje të kuqe mbi një tabaka argjendi dhe e vendosi para don Alandros, i cili u ngrit dhe me ca lëvizje teatrale (fundja ishte spanjoll dhe nuk mund të bënte pa luajtur pakëz komedi) na mbajti një fjalë të bukur për ndjenjat e tij atdhetare për Shqipërinë që i kishte trashëguar prej të parëve dhe, duke përfunduar, tha: “Unë jam plak njeri dhe nuk e di nëse do të jetoj deri në ditën që Shqipëria do të shpallet e pavarur. Vetëm që jam i bindur që ajo ditë po afrohet me hapa vigane”. Pastaj ai hapi kutinë e kadifenjtë, nxorri prej andej një flamur shqiptar – një shqiponjë e zezë dykrenore në fushë të kuqe dhe ma dha mua: “Ditën që do të plotësohet ëndrra ime, po ju ngarkoj ta ngrini këtë flamur dhe të mendoni për mua”. Unë e mora flamurin shumë serioz, duke e mposhtur me vështirësi gazin dhe më pak fjalë e falënderova atë për besimin dhe interesin që tregonte për Shqipërinë. Pesë vjet rresht e ruajta unë këtë flamur në dhomën time të gjumit, varur në një gozhdë anash krevatit, derisa erdhi vërtet dita që kishte profetizuar don Alandroja i gjorë dhe, krejt papritur e krejt rastësisht, ky flamur u ngrit vërtet si simbol i pavarësisë së Shqipërisë. Për më tepër shiko: Bota shqiptare. Eqrem bëj Vlora. Kujtime. Vëllimi i parë 1885-1912.





[6] Në një artikull të gazetës “Rilindja”, më 21 mars 1936 shtroheshin disa çështje që binin në kundërshtim me relitetin islam në vendin tonë. Aty shqyrtohej shtrembët edhe kjo çështje. Në përgjigje për këtë çështje “Zani i Naltë”, shkruante: “Skënderbeu nuk ka luftue për kryq, por për atdhe; nuk ka luftue kundër fesë islame, por kundër turqve. Duhet të dihet se vetë Skënderbeu ka qenë muhamedan (musliman – shënimi im: A. B.), e nuk ka themel ajo që thuhet se ai u ba i krishtenë, sepse, po të bahesh i krishtenë, shqiptarët s’kishin me e dijtë emnin “Skënderbej” (ndoshta koha do të kishte bërë punën e vet duke e fshirë nga kujtesa e njerzve – shënimi im: A.B.). Më anë tjetër, krah për krah me Skënderbeun, ka qenë edhe nipi i tij, Hamza bëj Kastrioti, për të cilin askush nuk ka pretendue se e la fenë islame...” Për më tepër shiko: Zani i Naltë. Prill, 1936, fq. 107-108.

[7] P. Marin Sirdani O.F.M. Vepër e cituar. Fq. 18.

[8] Skënderbeu “Duke qenë një njeri jashtzakonisht trim, i aftë dhe me përvojë luftarake, Papa dhe mbretërit e tjerë të krishterë të Europës, me qëllim që ta përdorin si mbrojtës, e trimëronin dhe e stimulonin atë për të luftuar kundër turqve osmanllinj. Ndonëse i premtonin se do t’i shkonin mbrapa dhe se do t’i ndihmonin, këtë nuk e bënë kurrë...”. Shih: Sami Frashëri. Vepra, vëll. 9 – Personalitetet shqiptare në “Kamus Al-Alam” të Sami Frashërit. Zëri “Shqiptarët”. Logos Shkup – 1994 fq. 30. Ndërsa kur përshkruan Skënderbeun, thotë: “Mbretërit e krishterë të Europës, e, sidomos, Papa dhe mbreti i Hungarisë, duke konsideruar se Skënderbeu do të jetë një digë hekuri kundër Perandorisë Osmane dhe pasi që e futën në zjarr Skënderbeun, bënin sehir (vështronin) nga larg...”. Po aty fq. 126.



[9] “Si erdhi, pastaj, Skënderbeu në qytetin e Krujës urdhëroi që të hiqnin flamurin e turkut dhe të vinin të tijin, me shqiponjën e zezë me dy krerë në fushë të kuqe”. F. Noli, Vepra 4. fq. 345.

[10] Johan Filip Falmerajeri (1790-1860). Vëll. IX, fq. 88; Voigt. Vëll. III, fq. 54. Cituar sipas: Fan Noli, Vepra vëll. 4, fq. 227.

[11] Po aty. Fq. 596.

[12] Dokumentet veneciane vërtetojnë se Republika e Venedikut u përpoq të gjente një njeri që të vriste Skënderbeun duke e shpërblyer me një pension të përjetshëm. (Shih: Ljubich Listine, vëll. IX, fq. 268-269. Dokumenti i datës 4 maj 1448. Sipas F. Noli. Vepra 4, fq. 612).

[13] “...Atmosfera e mosbesimit nuk do të zhduket në marrëdhëniet shqiptaro-venedikase as në periudhën e fundit të veprimtarisë së Skënderbeut, kur edhe vetë Venediku ishte i preokupuar për shpëtimin e zotërimeve të veta përballë invazionit otoman, që po bëhej gjithnjë e më kanosës. Të dy palët e njihnin plotësisht gjendjen e nderë që ekzistonte në marrëdhëniet e tyre. Kjo pasqyrohet shumë mirë nga letra e 31 korrikut 1464 që ambasadori milanez në Venedik i shkruante dukës së Milanos në të cilën tregonte se nga ana e Anton Venierit, këshilltar i Dukës së Venedikut, kishte marrë këtë përgjigje: “Ne nuk i besojmë atij (Skënderbeut) për asgjë, sepse është shqiptar dhe është tradhëtar dhe i lig” (J. Radonic. Gjuragj Kastrioti Skanderbeg i Arbanija, u XV vjeku. Beograd, 1942; nr. 274). Nga ana tjetër, nga një letër e 24 janarit 1467 e ambasadorëve milanezë në Romë, Lorezo Da Pesaro dhe Agostini de Rossi informohemi se “edhe ai, Skënderbeu, shumë qartë e kuptoi se qëllimi i asaj Sinjorie (Venedikut) priret ta pushtojë atë qytet (Krujën) dhe thotë se më parë do t’ia jap atë me gjithë çka mbetet sulltanit” (F. Pall. I rapporti italo-albanesi intorno alla metà del secolo XV; në arch. Stor. Prov. Napol. IV, 1965; Napoli, 1966; nr. LXXII).

Skënderbeu shkoi në Itali në çastet më të vështira për Shqipërinë, i shoqëruar nga pak njerëz me pamjen e “një njeriu shumë të thjeshtë”. Qëndrimi i tij formonte një kontrast shumë të fortë me atë që mbante ndaj rrezikut turk klasa sunduese europiane, qëndrimin e së cilës aq mirë e ka shprehur në pranverë të vitit 1465 vëzhguesi i vëmendshëm i këtyre ngjarjeve, Gerardo de Collis: “Zotërinjtë e të krishterëve, të cilët kanë nxjerrë të holla nga popujt e tyre, sipas pretekstit të kësaj ndërmarrjeje (luftës antiturke) dhe pastaj i kanë futur në xhep për dobinë e tyre” (J. Radomir. Gjuragj... vepër e cituar; nr. 293). Papa Pali II, u përpoq me anë të justifikimeve boshe dhe, pas ceremonive zyrtare, të fshihte qëndrimin e tij të vërtetë dhe të largonte sa më parë Skënderbeun nga Roma. Bile bëri që të largohej në një mënyrë që e ofendonte Heroin Shqiptar në dinjitetin e tij njerëzor. Pas një qëndrimi prej dy muajsh, Skënderbeu më në fund u nis duke e kuptuar në mënyrë të plotë e përfundimtare qëndrimin e vërtetë që mbahej ndaj tij, duke marrë me vete ndjenja të thella përbuzjeje dhe urrejtjeje, ndjenja që ai i shprehu në çastin e largimit nga Roma duke thënë: “Më parë do të donte të bënte luftë me Kishën se sa me turqit” (P. Fall. I rapporti...vepër e cituar; nr. LXXVII) dhe se “nuk besonte se mund të gjendej mizori më e madhe në botë se sa në këta priftërinj” (Po aty; nr. LXXIII). Për më gjërë për këtë çështje shih: Kasëm Biçoku. Mbi disa aspekte të marrëdhënieve të Skënderbeut me shtetet kryesore italiane në fitet e fundit të eprimtarisë së tij. Studime Historike. Viti 1967; nr. 4, fq. 51; 57; 60.

[14] Shih: Edwin E. Jacques. Shqiptarët vëll. I. Kartë e pendë. 1995. fq. 266-269.

[15] Dukagjin – Zadeh 1920, 5,6. Sipas: Edwin E. Jacques. Vepër e cituar Fq.278.

[16] Për më gjërë shiko: Po aty.

[17] Shih: A.K. Bogdan; Historia e shqiptarëve nga ilirët e lashtë në erën e Islamit; në revistën “Univers”, nr. 1, 2001; fq.57

[18] F. S. Noli, Gjergj Kastrioti Skënderbeu 1405-1468, Tiranë, 1967, fq. 64. Vepra 4; fq. 244-245. Tiranë, 1989.

[19] Po aty. Fq. 500, 506.

[20] Po aty, fq. 246. Shif edhe fq. 257.

[21] Pius II, Asia and Europa, kap. XV, fq. 337; sht. Nr. 28. Po aty fq. 256.

[22] Milan Shuflaj. Serbët dhe shqiptarët. Bargjini. Tiranë. 2002. Fq. 27.

[23] F. S. Noli, Gjergj Kastrioti Skënderbeu 1405-1468, Tiranë, 1967, Vepra 4; fq. 201-201

[24] Po aty; fq. 199.

[25] Po aty, fq. 147.

[26]Po aty, fq. 137.

[27] Përndritje; Lajmëtari, 2000, fq. 60.

[28] Shiko: Milan Shuflaj. Vepër e cituar. Bargjini. Tiranë. 2002. Fq.245-246.

[29] Shih: N. Barcolla, Skandali “Cordignano” dhe mbrojtja e kombit shqiptar; Tiranë, 1941. fq. 242.

[30] Shih: S.N. Naçi, Pashallëku i Shkodrës nën sundimin e Bushatllinjve (1757-1796 ), Tiranë, 1964, fq. 166, 242.

[31] Shih: .N. Burileanu, I romeni di Albania, Bologna, 1912, fq. 250. Sipas Kahreman Ulqini. Faktorë kulturorë e fetarë. Shkodër, 1999, fq. 51.

[32] Sipas: Edwin E. Jacques. Vepër e cituar. Fq. 278.

[33] Shih: Konferenca e Dytë e Studimeve Albanologjike, vëll. I, Tiranë, 1969. Simpozium për Skënderbeun, Prishtinë, 1969.

[34] A. Gegaj, L’Albanie et l’Invasion turque au XV siecle; Louvian, 1937; po ai, Arbëria dhe Gjergj Kastrioti 1405-1468, “Eurorilindja”, Tiranë, 1995. Sipas G. Shpuza. Kuvendime për historinë kombëtare, “Dituria”, 2000, fq. 69.

[35] F. S. Noli, Histori e Skënderbeut”, Boston, 1921; Dj. Kortcha, “Tri pyetje nga jeta e Skënderbeut”, Tiranë, 1923.

[36] Shih: Gazmend Shpuza, Përfytyrimi naimian për Skënderbeun si hero kombëtar. Në Seminarin XVII ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare, përmbledhje e ligjëratave, referimeve, kumtesave dhe diskutimeve. Tiranë, 16 – 31 gusht 1995. Eurorilindja, Tiranë, 1995, fq. 685-698.

[37] C.N. Sathas, Documents inedits relatifs a l’histoire de la Grece au Moyen Age. Tome I, Paris, 1880, fq. XXVII. Sipas K. Ulqini. Faktorë kulturorë e fetarë, Shkodër, 1999. Fq. 38.

[38] Skënderbeu Princit të Tarantos, te Makushevi; Monumenta Slavorum, vëll. II fq. 123, sht. 31. Fan Noli. Vepra; vëll. 4. Shkrime historike.Tiranë, 1989, fq. 308.

[39] Fan Noli; vepra e përmendur, fq. 321.

[40] Për më tepër për këtë çështje shiko: Gazmend Shpuza. Kuvendime për historinë kombëtare. Dituria, Tiranë, 2000, fq. 62-78.

[41] Hammer-Purgstall 1835, 2:346. Sipas: Edwin E. Jacques. Vepër e cituar. Fq. 279.



[42] Sami Frashëri. Vepra. Vëll. 9-të. Logos – A. Personalitetet Shqiptare në Kamusu Al Alam të Sami Frashërit. Logos – A. Shkup, 1994. Fq.12-13.