Njė vėshtrim mbi Wehhabizmin
Sipas Ehl-i Sunnetit
nga: Ejjub Sabri Pasha
Wehhabizmi ėshtė njė rrymė ekstremiste, e pėrhapur kėto dy shekujt e fundit brenda tokave islame, qė ka ndėrmarrė sulme tė egra dogmatike ndaj shumicės sė muslimanėve, duke i akuzuar ata si tė dalė nga feja, politeistė dhe jobesimtarė.
Ejjub Sabri Pasha (v. 1308 H./1890), admiral i prapavijės nė kohėn e sulltanit tė tridhjetė e katėrt osman Abdul-Hamid II (1258-1336 H/1842-1918) shkroi njė libėr historik, nė tė cilin e shtjelloi hollėsisht wehhabizmin. (Mirat ul-Haramein, vėll. III, ff. 99; pesė vėllime nė turqisht, Sh. B. Matbae-i Bahrije, 1301-1306 H.)
Ajo qė vijon, ėshtė marrė kryesisht nga ai libėr.
1. Prapavija e Wehhabizmit
Wehhabizmi u themelua nga Muhammed ibn Abdul-Wehhabi, qė u lind nė Hureimile tė Nexhdit, mė 1115 H./1703 dhe vdiq mė 1206 H./1791. Ai kishte udhėtuar pėr tregti nė Basra, Bagdad, Iran, Indi dhe Damask, ku gjeti librat e ligė tė Ahmed Ibn Tejmijjes (661-728H/1263-1328), pėrmbajtja e tė cilėve nuk pėrputhej me Ehl-i Sunnetin. Duke qenė mendjehollė e fjalėshumė, ai u bė i njohur si Shejh en-Nexhdi. Pėr tia rritur famėn vetes, ai ndoqi mėsime nga dijetarė hanbeli tė Medines e mė pas tė Damaskut dhe, pas kthimit nė Nexhd, shkroi shumė libra. Libri i tij Kitab et-Teuhid u plotėsua me shėnime nga i nipi, Abdur-Rahmani dhe depėrtoi nė Egjipt, ku u botua me titull Feth ul-Mexhid nga njė wehhabi me emrin Muhammed Hamid. Idetė e Muhammed ibn Abdul-Wehhabit mashtruan banorėt fshatarė tė Darijjes dhe prijėsin e tyre, Muhammed ibn Saudin. Numri i atyre qė pranuan idetė e tija, tė cilat ai i quajti wehhabizėm, u rrit dhe ai u vetėcaktua kadi ndėrsa Muhammed ibn Saudi, emir (sundimtar). Ai e deklaroi si ligj se vetėm pasardhėsit e tyre mund ti zėvendėsonin ata.
Babai i Muhammedit, Abdul-Wehhabi, qė ishte njė musliman i mirė sunni si dhe dijetarėt e Medines e kuptuan nga fjalėt e Muhammedit se ai do niste njė lėvizje heretike dhe i kėshilluan tė gjithė qė tė mos flisnin me tė. Por ai e shpalli haptas wehhabizmin mė 1150 H. (1737). Pėr ti mashtruar dhe ēorientuar tė paditurit, ai pėrēmoi ixhtihadin e ulemave tė Islamit. Ai madje shkoi aq larg sa ti quante pjesėtarėt e Ehl-i Sunnetit qafirė (jobesimtarė). Ai pohonte se ata qė vizitojnė faltoren e njė profeti ose ndonjėrit nga eulijatė dhe i drejtohej atij mė Ja Nebiullah (o Pejgamber i Allahut) ose p.sh. Ja Abdul-Kadir, bėhen politeistė (mushrikunė).
Sipas wehhabive, ai qė thotė se ndokush pėrveē Allahut bėn diēka ėshtė jobesimtar, kafir. Pėr shembull, ai qė pohon se ky ilaē ma zbuti dhimbjen, ose Allahu ma pranoi namazin pranė varrit tė filan waliu, bėhet jobesimtar. Pėr tė vėrtetuar kėtė pretendim, ata shtrojnė si argument ajetin Ijjake nestain (vetėm nga Ti kėrkojmė ndihmė) tė Sures Fatiha dhe ajetet qė flasin pėr tewekkul.
Nė fund tė pjesės sė dytė tė librit el-Usul el-Arbaa fi Tardid ul-Wehhabijje, i nderuari Hakim es-Sirhindi el-Muxheddidi shkruan:
Wehhabitė dhe jomedhhebistėt se kuptojnė dot domethėnien e mexhaz-it (alegorisė, simbolit) dhe istiara-sė (metaforės). Saherė qė dikush thotė se ai bėri diēka, ata e quajnė politeist (mushrik) ose jobesimtar (kafir) edhe pse shprehja e tij ėshtė njė mexhaz.
Ndėrkohė, Allahu Teala thotė nė shumė ajete tė Kuranit Famėlartė se Ai ėshtė bėrėsi i vėrtetė i ēdo veprimi dhe se njeriu ėshtė veprues mexhazi (simbolik). Nė ajetin 57 tė Sures el-Enamė dhe nė Suren Jusuf, Ai thotė: {Gjykimi (hukm) ėshtė vetėm i Allahut}, d.m.th. Allahu i Lartėsuar ėshtė Gjykuesi i vetėm (Hakim). Nė ajetin 65 tė Sures Nisa, Allahu thotė: {Pėr Zotin tėnd (o Muhammed), ata nuk do tė jenė besimtarė tė vėrtetė gjersa tė mos zgjedhin ty gjykues (juhakkimuneke) tė asaj pėr tė cilėn debatojnė}. Ajeti i parė pohon se Allahu Teala ėshtė i vetmi Hakim i Vėrtetė, kurse i dyti pohon se njeriu mund tė quhet hakim metaforikisht.
Ēdo musliman e di se Allahu Teala ėshtė i Vetmi qė jep jetė dhe e merr atė, sepse, nė ajetin 56 tė Sures Junus, Ai thotė {Ai jep jetė dhe jep vdekje}, e nė ajetin 42 tė Sures Zumer Ai thotė: {Allahu i merr shpirtrat kur ėshtė ēasti i vdekjes sė tyre}. Nė ajetin 11 tė Sures Sexhde, Ai thotė nė mėnyrė mexhazi: {Engjėlli i vdekjes, i cili ėshtė caktuar pėr ju, jua merr shpirtrat dhe pastaj do tė ktheheni te Zoti juaj}.
Allahu Teala ėshtė i Vetmi qė i shėndosh tė sėmurėt, sepse ajeti 80 i Sures Shuara pohon: {Dhe kur tė sėmurem, Ai mė shėron}. Kurani citon fjalėt e Hazreti Isait nė ajetin 49 tė Suren Al-i Imran, duke thėnė: {Unė i shėroj tė verbėrit, tė sėmurėt nė lėkurė dhe me lejen e Allahut i ngjall tė vdekurit}. Nė tė vėrtetė, ai qė i dhuron fėmijė njeriut ėshtė Allahu; por ajeti 19 i Sures Merjem, pėrcjell fjalėt e Hazreti Xhibraiilit a.s.: {Unė jam vetėm i dėrguar i Zotit tėnd pėr tė tė dhuruar njė djalė tė pastėr} qė janė mexhazi.
Mbikėqyrėsi i vėrtetė i njeriut ėshtė Allahu Teala. Ajeti 257 i Sures el-Bekare e pohon kėtė haptas: {Allahu ėshtė waliu (Mbikėqyrėsi, Kujdestari) i atyre qė besuan}. Dhe, duke thėnė se {Waliu juaj ėshtė Allahu dhe i Dėrguari i Tij dhe ata qė besuan e qė e falin namazin dhe japin zekatin duke bėrė ruku} (el-Maide, 55) e {Pejgamberi ėshtė mė wali ndaj besimtarėve se ata ndaj vetes sė tyre} (el-Ahzabė, 6), Ai don tė thotė se edhe njeriu, paēka se simbolikisht, ėshtė wali. Nė mėnyrė tė ngjashme, ndihmėsi i vėrtetė ėshtė Allahu Teala, por Ai ka thėnė muin edhe pėr njerėzit, metaforikisht. Nė ajetin 2 tė Sures Maide, Allahu thotė: {Ndihmohuni mes vete me tė mira e nė tė mbara}. Wehhabitė e pėrdorin fjalėn mushrik (politeist) pėr ata muslimanė qė e quajnė dikė abd (rob, shėrbėtor) tė dikujt veēmas Allahut, p.sh. Abdun-Nebi ose Abdur-Resul; mirėpo, nė ajetin 32 tė Sures Nurė, thuhet {edhe robėrit dhe robėreshat tuaja}. Zoti (Rabb) i vėrtetė ėshtė Allahu Teala, por edhe dikush tjetėr veēmas Allahut mund tė quhet rabb metaforikisht; nė ajetin 41 tė Sures Jusuf thuhet {Mė pėrkujto mua te zotėriu (rabb) yt}.
Istighadha ėshtė ajo qė wehhabitė i kundėrvihen mė shumė: tė kėrkuarit ndihmė ose mbrojtje prej dikujt tjetėr pėrveē Allahut, gjė qė ata e quajnė politeizėm. Ėshtė e vėrtetė se, siē e dinė tėrė muslimanėt, istighadha ėshtė vetėm pėr Allahun Tealaa. Megjithatė, ėshtė e lejueshme qė metaforikisht tė thuhet se mund ti bėhet istighadha dikujt, sepse, nė ajetin 15 tė Sures el-Kasas thuhet: {dhe ai i anės sė tij i kėrkoi ndihmė kundėr armikut}. Njė hadith pohon: Ata do tė bėjnė istighadha-nė e Ademit nė vendin e Mahsharit. Njė hadith i regjistruar nė el-Hisn ul-Hasin thotė: Ai qė ka nevojė pėr ndihmė duhet tė thotė: O robėrit e Allahut! Mė ndihmoni! Ky hadith urdhėron se, [nė rast nevoje] duhet kėrkuar ndihmė nga dikush qė nuk ėshtė pranė.
Tė kėrkosh shefaat dhe ndihmė nga Resulullahu dhe eulijatė nuk do tė thotė tė braktisėsh Allahun apo tė harrosh se Ai ėshtė Krijuesi. Ajo ėshtė si tė presėsh shi nga Allahu pėrmes shkaqeve apo mjeteve (wasite) tė reve, tė presėsh shėrim nga Allahu pėrmes marrjes sė ilaēit, tė presėsh fitore nga Allahu duke pėrdorur topa, bomba, raketa dhe aeroplanė. Kėto janė shkaqe. Allahu krijon gjithēka pėrmes shkaqesh. Nuk ėshtė politeizėm (shirk) ti pėrdorėsh kėto shkaqe. Pejgamberėt a.s. i kanė pėrdorur gjithmonė shkaqet. Ashtu siē shkojmė te njė burim pėr tė pirė ujė, tė cilin e ka krijuar Allahu, dhe tek furra pėr tė ngrėnė bukė, tė cilėn sėrish e ka krijuar Allahu, dhe ashtu siē armatosemi e pėrgatitemi qė Allahu tė na japė fitore, po ashtu ia drejtojmė zemrat shpirtit tė njė profeti ose waliu, qė Allahu tė na i pranojė lutjet. Tė pėrdorėsh radio pėr tė dėgjuar njė tingull qė Allahu krijon pėrmes valėve elektromagnetike nuk do tė thotė tė braktisėsh Allahun e ti mbėshtetesh njė kutie, sepse Allahu ėshtė Ai qė ia dhuron kėtė veēanti, kėtė fuqi instalimeve nė kutinė e radios. Allahu e ka fshehur Gjithfuqinė e Tij nė ēdo gjė. Njė politesit adhuron idhuj por smendon pėr Allahun. Mirėpo njė musliman, duke pėrdorur shkaqe dhe mjete, mendon pėr Allahun, i Cili i jep efikasitet dhe veēanti shkaqeve dhe krijesave. Gjithēka qė dėshiron, ai e pret nga Allahu. Ai e di se ēdo gjė qė merr, i vjen nga Allahu. Wehhabitė, nė fakt, u pėrmbahen mjeteve dhe i pėrdorin ato nė ēėshtjet e dynjasė. Ata i kėnaqin dėshirat e tyre sensuale nė ēdo lloj mėnyre, por quajnė politeizėm sigurimin e mjeteve pėr tė fituar ahiretin. Ēkoncept teuhidi ėshtė ky?
Pėr shkak se ato fjalė tė Muhammed ibn Abdul-Wehabit pajtoheshin krejtėsisht me dėshirat sensuale, ata qė skishin dituri fetare, ranė kollaj nė grackė. Ata pohuan se dijetarėt e Ehl-i Sunnetit dhe muslimanėt e rrugės sė drejtė ishin jobesimtarė. Emirėve, wehhabizmi iu duk krejt nė pėrputhje me dėshirat e tyre pėr tė rritur pushtetin e pėr ti zgjeruar tokat dhe territoret e tyre. Ata i detyruan fiset arabe tė bėheshin wehhabi. Ata i vranė tė gjithė ata qė su besuan atyre. Fshatarėt, nga frika e vdekjes, iu bindėn emirit tė Darijjes, Muhammed ibn Saudit. Tė bėrit ushtarė tė emirit u shkonte shumė pėr shtat dėshirave tė tyre pėr tė sulmuar jetėn, pronėn dhe nderin e jowehhabive.
Vėllai i Muhammed ibn Abdul-Wehhabit, Shejh Sulejmani, ishte njė alim i Ehl-i Sunnetit. Ky njeri i bekuar e hodhi poshtė wehhabizmin nė librin e tij es-Sawaik ul-Ilahijje fir-raddi alal-Wehhabijje e punoi kundėr pėrhapjes sė bindjeve tė tij heretike.
Mėsuesit e Muhammedit, qė e kuptuan se ai i kishte hapur rrugė sė keqes, i hodhėn poshtė librat e tij devijues. Ata deklaruan se ai ishte shmangur dhe e rrėzuan wehhabizmin, pėrmes ajeteve dhe haditheve. Megjithatė, tė gjitha kėto e rritėn urrejtjen dhe armiqėsinė e wehhabizmit kundėr muslimanėve.
Parimet heretike tė wehhabizmit u pėrhapėn jo vetėm me fjalė por edhe me mizori e gjakderdhje. Ndėr mizorėt qė i ngjyen duart me gjak tė pafajshėm nė kėtė drejtim, emiri i Darijjes - Muhammed ibn Saudi, ishte mė zemėrguri. Ky njeri, qė ėshtė paraardhėsi i emirėve tė Arabisė Saudite, vinte nga fisi i Banu Hanifes dhe ishte njė nga pasardhėsit e atyre qė i kishin besuar Musejleme el-Kedhdhabit (gėnjeshtarit) si profet.
Wehhabitė shtiren sikur janė tė sinqertė nė besimin nė Njėshmėrinė e Allahut dhe se kėsisoj i shmangen mosbesimit, dhe gjoja se tė gjithė muslimanėt kishin qenė politeistė pėr gjashtėqind vjetė e se wehhabitė po pėrpiqeshin ti shpėtonin nga kufri. Pėr tė mbėshtetur idetė e tyre, ata pėrmendin ajetin e pestė tė Sures Ahkaf dhe ajetin 106 tė Sures Junus. Ndėrkohė, tė gjitha komentimet (tefsir) tė Kuranit shkruajnė njėzėri se kėto dy ajete dhe shumė tė tjera si kėto janė zbritur pėr politeistėt. Ajeti i parė thotė: {Kush ėshtė mė i humbur se ai qė pos Allahut lut diēka qė nuk i pėrgjigjet atij deri nė Kijamet, sepse ata (qė luten) janė gafilė ndaj lutjes sė tyre}. Kurse ajeti i dytė thotė: {Dhe mos lut tjetėrkėnd pos Allahut, ndonjė (idhull) qė nuk tė sjell as dobi as dėm; e nėse e bėn atė, dije se i ke bėrė padrejtėsi vetvetes.}
Nė librin e tyre Keshf esh-Shubhat, wehhabitė e keqinterpretojnė ajetin e tretė tė Sures Zumer, ku Allahu thotė: {Ndėrsa ata qė nė vend tė Tij adhurojnė miq tė tjerė (duke thėnė): ne nuk i adhurojmė ata pėr tjetėr, vetėm qė tė na afrojnė sa mė pranė Allahut}. Ky ajet citon fjalėt e politeistėve qė adhurojnė idhuj. Wehhabitė ia pėrngjisin muslimanėt qė kėrkojnė shefaat (ndėrmjetėsim) atyre politeistėve dhe pohojnė me qėllim se edhe politeistėt besonin se idhujt e tyre nuk kishin fuqi krijuese e se vetėm Allahu ishte Krijuesi. Duke interpretuar kėtė ajet, libri Ruh ul-Bejan thotė:
Qeniet njerėzore janė krijuar me aftėsinė pėr ta njohur (dhe pranuar) Krijuesin qė i ka krijuar ato dhe gjithēka tjetėr. Ēdo krijesė njerėzore e ndjen dėshirėn pėr ta adhuruar krijuesin e vet dhe pėr tiu afruar Atij. Mirėpo, kjo aftėsi dhe dėshirė mund tė zhvleftėsohet, sepse, nefsi (egoja), Shejtani ose shoqėria e keqe mund ta mashtrojnė njeriun, e pėr pasojė, me shkatėrrimin e kėsaj dėshire tė brendshme, njeriu bėhet ose politeist ose jobesimtar nė Krijuesin dhe nė Ditėn e Gjykimit, si masonėt ateistė. Gjėja e ēmuar ėshtė marifa qė buron nga teuhidi. Shenja e saj ėshtė besimi nė profetėt dhe librat e tyre duke i ndjekur ata, pra ajo ėshtė rast i tė afruarit tek Allahu. Shejtani ishte krijuar pėr tė bėrė sexhde, por ai refuzoi tė ulej nė sexhde nė njė mėnyrė tė pahijshme pėr krijimin e tij dhe gjithashtu disa mendimtarė u bėnė jobesimtarė sepse kėrkuan ti afroheshin Allahut jo duke ndjekur profetėt, por mendjen e tyre. Pėr tiu afruar Allahut, muslimanėt i pėrmbahen Sheriatit, gjė qė ua mbush zemrat me dritė shpirtėrore, dhe cilėsia hyjnore e bukurisė (xhemal) shpaloset nė zemrat e tyre. Pėrkundrazi, politeistėt, pėr tiu afruar Allahut, nuk ndjekin as Profetin as Sheriatin, por nefset (egot) dhe bidatet (shpikjet) e tyre, e kėsisoj zemrat e tyre nxihen dhe shpirtrat u errėsohen. Nė fund tė kėtij ajeti, Allahu thotė se ata gėnjejnė nė pohimin e tyre, {Ne nuk i adhurojmė ata pėr tjetėr veēse qė tė na afrojnė sa mė afėr Allahut}. Siē kuptohet lehtė, ėshtė padrejtėsi e madhe nga ana e wehhabive qė ti marrin ajetin 25 tė Sures Lukman qė thotė: {Nėse i pyet ata (jobesimtarėt): Kush i krijoi qiejt dhe tokėn?, me siguri do tė tė thonė: Allahu} dhe ajetin 87 e Sures Zuhrufė qė thotė: {Po nėse i pyet: Kush i krijoi ata?, me siguri do tė thonė: Allahu} si argumente dhe tė pohojnė: Edhe politeistėt e dinin se Krijuesi ishte vetėm Allahu. Ata i adhuronin idhujt qė ata tė ndėrmjetėonin pėr ta nė Ditėn e Gjykimit. Pėr kėtė arsye ata u bėnė politeistė (mushrikunė) dhe jobesimtarė (kafirunė).
Kėto fjalė tė wehhabive janė shumė tė gabuara dhe tė pambėshtetura, sepse ne muslimanėt nuk adhurojmė as profetėt, as eulijatė e as nuk themi se ata janė shokė ose partnerė tė Allahut. Ne besojmė se profetėt dhe eulijatė janė krijesa dhe qenie njerėzore qė nuk duhen adhuruar. Ne besojmė se ata janė krijesat e dashura tė Allahut dhe Allahu do ti mėshirojė krijesat e Tija pėr hir tė tė dashurve tė Tij. Vetėm Allahu ėshtė Ai qė krijon dėmin dhe dobinė. Vetėm Ai ėshtė i denjė pėr adhurim. Ne themi se ai i mėshiron krijesat e Tija njerėzore pėr hir tė tė dashurve tė Vet. Kurse politeistėt thonė se idhujt e tyre nuk janė krijues, duke besuar se kėta janė tė denjė pėr tu adhuruar dhe ja pėrse ata i adhurojnė. Duke qenė se ata pohojnė se idhujt janė tė denjė pėr tu adhuruar, ata bėhen politeistė. Pėrndryshe, ata sdo tė ishin bėrė politeistė pse thonė qė duan tu bėhet ndėrmjetėsim.
Shihet qartė se pėrngjitja e Ehl-i Sunnetit me jobesimtarėt idhujtarė, nga ana e wehhabive, ėshtė majft e gabuar. Tė gjitha ajetet qė ata parashtrojnė janė zbritur pėr jobesimtarėt dhe politeistėt idhujtarė. Libri i tyre, Keshf ul-Shubuhat i shtrembėron kuptimet e ajeteve dhe pėrdor sofizma, duke thėnė se muslimanėt e Ehl-i Sunnetit janė politeistė. Ai rekomandon qė muslimanėt jowehhabi duhen vrarė dhe se prona e tyre duhet plaēkitur.
Hazreti Abdullah ibn Umeri r.a. transmeton dy hadithe qė thonė:
Ata e kanė braktisur rrugėn e drejtė. Ata u kanė mveshur muslimanėve [kuptimin e] ajeteve qė janė zbritur pėr jobesimtarėt.
Nga ato qė frikėsohem pėr ummetin tim, gjėja mė e tmerrshme ėshtė interpretimi i tyre i Kuranit sipas opinioneve tė tyre dhe shpjegimeve tė tyre pa vend.
Kėto dy hadithe paralajmėronin shfaqjen e wehhabive dhe faktin se, duke i keqinterpretuar ajetet qė ishin zbritur pėr jobesimtarėt, ata do tua vishnin muslimanėve.
Njė tjetėr person qė, duke e kuptuar se Muhammed ibn Abdul-Wehabi kishte ide heretike dhe mė vonė do tė bėhej i dėmshėm, e kėshilloi atė ishte Muhammed ibn Sulejman el-Medeni (vdiq nė Medine mė 1194 H./1779), njė nga ulematė e mėdhenj tė Medines. Ai ishte jurist shafii dhe shkroi shumė libra. Shėnimet e tij pėr librin et-Tuhfet ul-Muhtaj, njė koment mbi librin Minhaxh, i dhanė atij famė tė madhe. Nė librin dy-vėllimėsh el-Fetawa, qė rrėzon wehhabizmin, ai shkruan:
O Muhammed ibn Abdul-Wehhab! Mos i shaj muslimanėt! Pėr hir tė Allahut, po tė kėshilloj. Po, nėse dikush thotė se dikush tjetėr nga Allahu i krijon veprat, thuaja atij tė vėrtetėn! Por ata qė u pėrmbahen mjeteve (wasile) dhe qė besojnė se, si shkaqet ashtu dhe fuqia vepruese nė to janė krijuar nga Allahu, smund tė quhen qafirė. Mė mirė tė quhet njė musliman qafir sesa tė gjthė muslimanėt. Ai qė braktis tufėn do shmanget mė kollaj. Ajeti 115 i Sures Nisa e vėrteton fjalėn time: {Kush i kundėrvihet tė Dėrguarit, pasi qė i ėshtė bėrė e qartė e vėrteta dhe ndjek rrugė tjetėr nga ajo e besimtarėve, Ne e lėmė atė nė atė qė ka zgjedhur dhe e fusim nė Xhehenem. Pėrfundim i keq ėshtė ai.}
Ndonėse wehhabitė kanė njė numėr tė madh parimesh tė gabuara, besimi i tyre mbėshtetet nė tre rrėnjė:
1. Ata thonė se ibadetet pėrfshihen nė iman dhe ai qė nuk kryen njė farz (pėr shembull faljen e namazit nga pėrtacia, ose dhėnien e zekatit nga koprracia, edhe pse e beson se ato janė farze) do tė bėhet jobesimtar (kafir); ai duhet vrarė dhe pasuria e tij duhet shpėrndarė mes wehhabive.
El-Shehristani shkruan:
Ulematė e Ehl-i Sunnetit kanė pohuar njėzėri se ibadetet nuk pėrfshihen nė iman. Ai qė nuk e kryen njė farz pėr shkak tė pėrtacisė, ndonėse e beson qė ėshtė farz, nuk bėhet kafir. Nuk ka patur njėzėshmėri vetėm mbi ata qė nuk kryejnė namazin; sipas medhhebit hanbeli, ai qė nuk e fal namazin pėr shkak tė pėrtacisė, bėhet jobesimtar.
Nė medhhebin hanbeli thuhet se vetėm ai qė nuk fal namazin bėhet jobesimtar. Nuk flitet pėr ibadete tė tjera. Prandaj, do ishte gabim qė wehhabitė tė konsideroheshin si hanbelitė nė kėtė drejtim. Ata qė nuk i pėrkasin asnjėrit prej katėr medhhebeve nuk janė nga Ehl-i Sunneti. Mė parė kemi shpjeguar se as ata qė nuk i pėrkasin Ehl-i Sunnetit smund tė jenė hanbeli.
2. Ata pohojnė se ai qė kėrkon shefaat nga shpirtrat e profetėve ose eulijave, apo ua viziton varret dhe lutet duke i konsideruar si ndėrmjetės bėhet kafir dhe se tė vdekurit nuk kanė kurrfarė perceptimi.
Sikur ai qė i fliste njė tė vdekuri nė varr tė ishte kafir, Pejgamberi ynė s.a, ulematė e mėdhenj dhe eulijatė nuk do tė ishin lutur nė kėtė mėnyrė. Ishte praktikė e Profetit tonė s.a. qė ti bėnte vizitė Varrezės Bakije nė Medine dhe shehidėve tė Uhudit. Nė tė vėrtetė, nė faqen 485 tė librit Feth ul-Mexhid tė shkruar nga wehhabitė, pohohet se ai i pėrshėndeste dhe fliste me ta.
Pejgamberi (s.a.) ynė thonte gjithmonė nė lutjet e tij: Allahumme inni esaluke bi-hakkis-sailina aleike (O Zoti im, po Tė kėrkoj nė emėr tė atyre qė Ti u ke dhėnė saherė qė Tė kanė kėrkuar) dhe ka rekomanduar qė tė lutemi kėshtu. Kur shkoi tek Fatime bint Esedi, nėna e Hazreti Aliut, me duart e tij tė bekuara tė ngritura lart ai tha: Ighfir li-ummi Fatimete bint Esed we wassi alejhe med-helehe bi-hakki nebijjike wel-enbiai ledhine min kabli. Inneke erham ur-rahimin. (O Allah! Falja nėnės Fatime bint Esed mėkatet e saja. Zgjeroja vendin ku ndodhet! Pranoje kėtė lutje timen pėr hakkun e Profetit Tėnd dhe tė profetėve qė erdhėn para meje! Vėrtet, Ti je mė i Mėshirshmi i mėshiruesve!)
Nė njė hadith tė transmetuar nga Nesaiu dhe Tirmidhiu, thuhet se Pejgamberi (s.a.) e urdhėroi njė tė verbėr, qė i kėrkoi tė lutej pėr shėrimin e tij, tė merrte abdes, tė falte dy rekate namaz dhe atėherė tė thonte: Allahumme inni asaluke we atawaxhxhahu ileike bi nebijjike Muhammedin nebir-Rahmeh, ja Muhammedu inni atawaxhxhahu bike ila Rabbi fi haxhatihe dhehi li tekdije li, Allahumme fe-sheffihu fijje. Nė kėtė lutje, njeriu i verbėr u urdhėrua ta merrte Hazreti Muhhamedin si ndėrmjetės qė duaja e tij tė pranohej. Sahabėt e recitonin shpesh kėtė lutje. Ajo citohet edhe nė librin el-Hisn ul-Hasin me referencat pėrkatėse dhe, nė shpjegimet e saj, interpretohet kthehem drejt Teje nėpėrmjet Pejgamberit Tėnd.
Kėto dua tregojnė se lejohet tė vendosen ata qė duhen nga Allahu si ndėrmjetės dhe ti lutemi Allahut pėr hir tė tyre.
Shejh Ali Mahfudh (v. 1361 H./1942), njė nga ulematė e mėdhenj tė Universitetit tė el-Ezherit e lavdėron mjaft Ibn Tejmijjen dhe Abduhun nė librin e tij el-Ibda. Megjithatė, ai gjithashtu shkruan:
Nuk ėshtė e drejtė tė thuhet se eulijatė kontrollojnė ēėshtjet e dynjasė pas vdekjes, si p.sh. shėrimin e tė sėmurėve, shpėtimin e atyre qė janė nė prag tė mbytjes, tė ndihmuarit e atyre qė janė pėrballė armikut dhe gjetjen e sendeve tė humbura. Ėshtė e gabuar tė thuhet se, ngaqė eulijatė janė shumė tė mėdhenj, Allahu ua ka lėnė kėto detyra atyre dhe se ata bėjnė ēfarė duan e se ai qė kapet pas tyre nuk do tė humbasė. Mirėpo, ndėr eulijatė e Tij, Allahu bekon ata qė do Ai, qofshin gjallė a tė vdekur dhe nėpėrmjet kerameteve tė tyre Ai shėron tė sėmurin, shpėton atė qė ėshtė duke u mbytur, ndihmon atė qė ndodhet pėrballė armikut dhe bėn qė gjėrat e humbura tė gjehen. Kjo ėshtė logjike. Edhe Kurani na i mėson kėto fakte.
Hazreti Abdul-Ghani en-Nebulusi ka thėnė:
Njė hadith kudsi, qė Buhariu e transmeton nga Ebu Hureira, tregon: Allahu Teala ka thėnė: Robėrit e mi nuk Mė afrohen mė shumė sesa nėpėrmjet farzeve. Nėse robėrit e Mi bėjnė ibadete shtesė dashuria Ime pėr ta rritet saqė Unė bėhem veshi me tė cilin dėgjojnė, syri me tė cilin shikojnė, dora me tė cilėn veprojnė dhe kėmba me tė cilėn ecin dhe Unė u jap ēfarėdo qė tė Mė kėrkojnė. Nėse besojnė te Unė, Unė i mbroj ata. Ibadetet shtesė tė pėrmendura kėtu janė [siē shkruhet nė komentin e Tahtawiut] sunnetet dhe nafilet e kryera nga ata qė kanė bėrė farzet. Ky hadith tregon se ai qė, pasi ka kryer farzet (adhurimet e detyrueshme), kryen edhe nafile do tė fitojė dashurinė e Allahut dhe lutjet e ti do tė pranohen.
Qofshin gjallė apo tė vdekur, kur luten pėr tė tjerėt, njerėz tė tillė marrin atė qė kėrkojnė. Ata madje dėgjojnė edhe kur janė tė vdekur. Ashtu sikurse edhe kur ishin gjallė, ata nuk i kthejnė lutėsit mbrapsht me duart bosh, por luten pėr ta. Pėr kėtė arsye, njė hadith pohon: Kur jeni nė telashe, kėrkoni ndihmėn e atyre qė janė nė varre!
Nė tė vėrtetė, Muslimanėt mbeten akoma muslimanė kur ndodhen nė varr mu ashtu siē janė edhe kur ndodhen nė gjumė. Pejgamberėt janė akoma pejgamberė pas vdekjes mu ashtu siē ishin kur ndodheshin nė gjumė. Sepse, ėshtė shpirti ai qė e bėn dikė musliman apo pejgamber. Kur njeriu vdes, shpirti i tij nuk ndryshon. Ky fakt ėshtė shtjelluar nė librin Umdat ul-Akaid nga imam Abdullah en-Nasifi. Nė mėnyrė tė ngjashme, eulijatė mbeten akoma eulija edhe kur janė tė vdekur, mu ashtu siē ishin kur ndodheshin nė gjumė. Nė njė tjetėr libėr tonin, kemi vėrtetuar se eulijatė zotėrojnė keramete edhe pas vdekjes.
Vazhdon.
Krijoni Kontakt