Polifonia Popullore

[Albo]

Institucioni shpirtëror, në kërkim të institucioneve shtetërore

ZENO JAHAJ

7 prill 2023

Polifonia popullore shqiptare, dallueshëm nga polifoni popullore të shumë shteteve të tjera, përbën një institucion shpirtëror të përmasës kombëtare të shqiptarëve. Si e tillë, krejt ligjshëm, ka vendin e vet ndër institucionet e tjera dhe, të gjitha së bashku, përbëjnë shtyllat e identitetit kombëtar.

Pyeten dhe duhet të pyeten njësoj, si institucione përfaqësuese, brenda e jashtë vendit, deri në UNESCO, agjenci e OKB-së, e mandatuar prej saj të certifikojë trashëgiminë e identiteteve kulturore të kombeve, midis tyre edhe polifonive, e cilësuar, për këtë arsye, si “Ndërgjegjja e Organizatës së Kombeve të Bashkuara”. Por me habi dhe indinjatë, vërejmë se regjistrimi në UNESCO i Polifonisë Popullore Shqiptare, në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit, është bërë me kosto antihistorike, antishkencore dhe që tjetërson identitetin e Kombit Shqiptar.

Në faqen zyrtare elektronike të UNESCO-s (shih linkun: https:// ich.unesco.org/en/lists), nga 16 shtete, që kanë regjistruar, kush një e kush dy polifoni secili, përkatësisht Bullgaria, Greqia, Maqedonia e Veriut, Italia, Kroacia, Franca, Gjeorgjia, Estonia, Lituania, Portugalia, Ukraina, Algjeria, Kina, Republika e Afrikës Qendrore dhe Tonga, vetëm polifonia shqiptare është regjistruar me emrin “Iso-Polifoni”. Polifonitë e vendeve të tjera janë regjistruar vetëm me emrin “Polifoni”, edhe pse të gjitha këndohen me “iso”. Pse kjo ndarje e “Iso”-s nga Polifonia dhe pse vetëm Shqipëria?

Në një video ku duket një grup prej gjashtë këngëtarësh, e titulluar “The Albanian Iso-Polyphony”, e përfshirë edhe kjo nën logon zyrtare të UNESCO-s, me titra në gjuhën angleze, e lëshuar në emër të Republikës së Shqipërisë nga Radio-Televizioni Shqiptar dhe “Këshilli i Muzikës Shqiptare” (shih linkun: https://www.unesco.org/archives/multimedia/document-610), komentohet se e ashtuquajtura “Iso-Polifoni” kushtëzohet nga mitologjia e sirenave. Por një argument historik dhe shkencor na thotë se mitologjitë nuk krijojnë popuj. Përkundrazi.

Janë popujt që krijojnë mitologji. Por edhe sikur të pranojmë logjikën antilogjike, që mitologjitë krijojnë popuj, atëherë përse duhet që etnosi shqiptar, të shkonte në detëra për të mësuar të këndojë kur ai ka mitologji të posaçme për zërat dhe këngët, siç janë shtojzovallet, zanat, orët, të bukurat e dheut etj. Duket se ndarja e iso-s veç nga Polifonia ka për qëllim shpërbërjen e polifonisë, që pastaj të lërë dorë të lirë për ta transferuar origjinën e isos diku larg trojeve shqiptare. Në faqen zyrtare elektronike të UNESCO, (shih linkun UNESCO – Albanian folk iso-polyphony), në referencën “Iso-Polifonia Popullore Shqiptare”, prezantohet, midis të tjerash, se: “Termi ‘iso’ i muzikës tradicionale polifonike shqiptare lidhet me isonin e muzikës kishtare bizantine.” Po në këtë faqe, pas klikimit mbi fotografinë, ku duket një grup prej shtatë këngëtarësh, shkruhet, në tre gjuhë të huaja, anglisht, frëngjisht dhe spanjisht:

“E prejardhur nga muzika kishtare bizantine, iso-polifonia shqiptare…”. Historikisht, Kisha Bizantine u evidentua si e tillë në vitin e Çarjes së Madhe midis dy kishave perëndimore e lindore (v.1054 i erës sonë), domethënë në shekullin e 11-të. Atëherë, sipas tezës se termi “iso” i muzikës tradicionale polifonike shqiptare lidhet me isonin e muzikës kishtare bizantine, i bie që populli shqiptar paska vetëm nëntë shekuj jetë në këto troje ku është sot dhe, përpara këtij shekulli, ose nuk ka qenë fare popull, ose nuk ka qenë fare këtu ku është, ose ka qenë një popull nomad.

Për referencë dinjiteti shtetëror, le të shohim si i kanë prezantuar shtetet e tjerë, polifonitë e tyre, që kanë regjistruar në UNESCO, përkatësisht vetëm ata, të cilët dikur kanë qenë nën pushtetin administrativ të Perandorisë Bizantine: Bullgaria, Gjeorgjia, Greqia, Maqedonia e Veriut dhe Ukraina. Vërejmë se asnjë prej tyre nuk e nxjerr origjinën e polifonisë së vet nga muzika kishtare Bizantine.

Madje, shteti gjeorgjian përcakton se “Himnet liturgjike Bizantine kanë thithur nga tradita polifonike gjeorgjiane, një masë të atillë, saqë tradita gjeorgjiane është bërë pjesë e rëndësishme e himneve liturgjike bizantine”. Ndërkohë, etno-muzikologë të shquar të nivelit botëror, të specializuar për këngën polifonike, nga të gjitha vendet e Europës, bashkohen në përfundimin se njeriu dhe popujt lindin e rriten me këngë dhe se polifonia është burim i çfarëdo muzike polifonike kishtare dhe i çfarëdo muzike polifonike profesionale.

Për këto arsye, dhe jo vetëm, pasqyrimi në UNESCO i këngës shumëzërëshe popullore shqiptare është një goditje ndaj identitetit kombëtar të shqiptarëve, me qëllim që populli shqiptar të prezantohet si popull shtegtar, i ardhur, jo i rrënjëve të këtushme. Autore e kësaj goditjeje është Ministria e Kulturës e Shqipërisë, sepse ajo përbën urën lidhëse institucionale midis institucionit shpirtëror të shqiptarëve që quhet “Kënga Shumëzërëshe Popullore Shqiptare” me institucionin certifikues që quhet “Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën” (UNESCO).

Kjo goditje ka mbi 15 vjet që nxin faqen shqiptare në UNESCO, ndërsa Ministria e Kulturës, Akademia e Shkencave, seksioni përkatës në Ministrinë për Europën dhe Punët e Jashtme, si dhe misioni diplomatik shqiptar në UNESCO, ose nuk dinë gjë, ose mendja të shkon se është bërë një pazar: më jep divorcin e iso-s nga polifonia, të të regjistroj këngën: më jep Toskërinë, të të jap Bizantin. Dhe pastaj, ndoshta pazari vijon: më mirë të mos ndihemi se na presin fondet ata të UNESCO-s, pa në djall të vejë populli, kënga, gjuha, dinjiteti kombëtar, të gjitha!

Është, do thosha, njësoj si pazari Otoman, që e përshkruan madhërisht Kadareja: “Mbaj kryqin, jep gjuhën shqipe. Mbaj kishën, jep Gjergj Kastriotin. Merr tituj, jep emrin shqiptar. Mbaj armën, jep kryqin!”. Si qytetar, i jam drejtuar dhe i drejtohem Ministrit të Kulturës: prisheni këtë pazar poshtërues! Heshtja do të thotë pajtim me goditjen që është bërë. Sa më shumë kohë kalon, aq më shumë do të thotë pranim, miratim, legalizim i atij prezantimi që është bërë në vitin 2005-2008, ku vetëm Shqipëria prezantohet kaq pështirë në UNESCO. Thoshte filozofi i madh Umberto Eko: “Doni ta shpronësoni përfundimisht një popull? Goditeni në identitetin kombëtar. Është mburoja e fundit e tij”.


Panorama

[Albo]

Letër e hapur drejtuar krerëve të shtetit

8 prill 2023



SHOQATA LABERIA

REZOLUTË

Drejtuar: Znj. Elva Margariti Ministre e Kulturës

Për dijeni: Presidentit të Republikës, shkëlqesisë së Tij, z. Bajram Begaj

Kryeministrit z. Edi Rama

Kryetares së Kuvendit, znj. Lindita Nikolla

Kryetarit të Akademisë të Shkencave, prof. Skënder Gjinushi

Ministres për Europën dhe Punët e Jashtme, znj. Olta Xhaçka

Shoqata Atdhetare Kulturore “Labëria”, “Nderi i Kombit”, zhvilloi në sallën “UNESCO” të Muzeut Historik Kombëtar më datën 25 mars 2023, simpoziumin “Polifonia Popullore Shqiptare”, ku morën pjesë etnomuzikologë të njohur të vendit tonë, profesorë, kompozitorë, studiues, artistë, përfaqësues të grupeve polifonike etj., nga i gjithë vendi.

Në simpozium u evidentuan shkencërisht vlerat atdhetare, historike dhe kulturore të Polifonisë Shqiptare dhe, në këtë kuadër, të Polifonisë Labe, të cilat, si pjesë e tërë trashëgimisë shpirtërore të popullit shqiptar, kanë ruajtur origjinën e tyre unike.

U evidentua fakti se për vlerat e rralla etnokulturore të Polifonisë Shqiptare, Fondacioni “Toelfer” në Gjermani i dha çmimin “Europa për Folklorin 1987, e po kështu Instituti i Kulturës Popullore në Akademinë e Shkencave në Tiranë në Tetorin e vitit 1989 organizoi dhe simpoziumin “Vendi që zë Polifonia Shqiptare në Ballkan”, duke përcaktuar qartë këtë kulturë muzikore mesdhetare të shqiptarëve nëpër shekuj.

Duke vlerësuar regjistrimin në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore jo lëndore të Njerëzimit, në UNESCO, të gjithë folësit, shprehën kundërshtim me prezantimin e kësaj polifonie në faqen zyrtare elektronike (në faqet e shkruara, në videot dhe në ilustrimin e fotografive), pasi bie ndesh me të vërtetat shkencore dhe ato historike, duke goditur kështu identitetin kombëtar shqiptar. Këto trillime me synime djallëzore për tjetërsimin e identitetit tonë kombëtar, të thesarit të çmuar të folkut tonë, duhen korrigjuar institucionalisht, pasi bien ndesh me misionin e Ministrisë së Kulturës dhe Akademisë së Shkencave.

Ndarja në faqen zyrtare të UNESCO-s e iso-s nga polifonia dhe interpretimi sikur gjoja isopolifonia vjen nga mitologjia e sirenave greke dhe tezat e shkruara po në atë faqe se “Iso-Polifonia shqiptare buron nga muzika kishtare bizantine” dhe se ajo shoqëron midis të tjerash edhe funeralet e kremtimet fetare etj., janë vetëm disa nga këto goditje në identitetin kombëtar shqiptar. Gjeniu i letrave shqipe Ismail Kadare ka shkruar:

“Populli shqiptar nuk ka identitet gjysmak, të shtirë apo të fshehur pas lajlelulesh mashtruese. Identiteti i tij është gjithashtu i qartë, pavarësisht se dikush nuk dëshiron ta shohë e dikujt nuk i intereson ta shohë. Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër të kontinentit europian, popull themeltar në rrafshin e tij…”. (Marrë nga libri “Indetiteti Europian i shqiptarëve”).

Ndërsa korifeu i letrave shqipe si F. S. Noli shkruante se: “Kur lëngon Shqipëria, zgjohet Labëria dhe kur të vdes të më përcillni me këngë labe”. Akademiku Rexhep Qosja, Kryetar Nderi i Shoqatës “Labëria”, gjatë një vizite në trevën e Labërisë, shkruan: “Në të vërtetë, Labëria, ashtu siç e përjetova unë, është Shqipëria. Labëria shpirtërore është Shqipëria natyrore e kjo do me thënë Shqipëria etnike. Me këngën labe të djeshme e të sotme, jetojnë shqiptarët e të gjitha trojeve shqiptare. Kënga e labërishtes është shembulli më i ndritshëm i vetëdijes së pandarë, i vetëdijes kombëtare shqiptare. Dhe kjo është e kuptueshme. Ajo është kënga e fuqisë morale, shpirtërore të Labërisë, e cila tash 100 vjet është faktor kryesor kombëtar që e lëviz historinë shqiptare të Labërisë, që është bërë thelbi shqiptar”.

Në këtë Simpozium, kumtuesit përforcuan me argumente të reja profesionale dhe historike përcaktimet e bëra nga studiues të shquar shqiptarë si: Ramadan Sokoli, Beniamin Kruta, Shpëtim Kushta, Spiro Shituni, Piro Miso etj., si dhe përcaktimet e bëra nga etnomuzikologë të shquar të huaj të kalibrit botëror, lidhur me termin dhe origjinën e Polifonisë Shqiptare.

Duke vlerësuar sa më sipër, Shoqata Kulturore Atdhetare “Labëria” i kërkon Ministrisë të Kulturës të ushtrojë përgjegjësitë e saj kombëtare e shtetërore, për të ndërhyrë zyrtarisht pranë UNESCO-s, për të fshirë prezantimin aktual të së ashtuquajturës “Iso-Polifoni” në të gjitha anekset përkatëse të faqes zyrtare të kësaj Agjencie të OKB-së, për Polifoninë Shqiptare dhe për ta zëvendësuar atë me prezantim shkencërisht dhe historikisht të mbështetur, si dhe të nënshkruar nga institucionet përkatëse, jo nga individë, kushdo qofshin ata. Ajo kërkon gjithashtu që në faqet zyrtare të Ministrisë së Kulturës, si dhe në botimet zyrtare, të mos lejohen shtrembërime të tilla me karakter antikombëtar, antihistorik e antishkencor.

Ndërkohë, Shoqata Kulturore Atdhetare “Labëria”, bazuar në misionin e saj të miratuar sipas ligjit, nuk do të pranojë zhvillimin e asnjë aktiviteti nën termin “Iso-Polifoni”, por vetëm nën termin “Polifonia Shqiptare”.

Miratuesit e Rezolutës që shprehen kundër termit “Isopolifoni” janë akademik, profesor, deputet, muzikantë, artist, historian dhe përfaqësues të institucioneve shtetërore, si dhe personalitete të Labërisë, mbartës të këngës labe, që janë të shqetësuar për këtë tjetërsim.

PS. Këtë Rezolutë e kanë miratuar të gjithë personat e poshtëshënuar duke komunikuar nominalisht me Kryetarin e Shoqatës “Labëria”, profesor Ago Nezha.

KËSHILLI KOMBËTAR I SHOQATËS ATDHETARE KULTURORE LABËRIA “NDERI I KOMBIT”

Akademik Rexhep Qosja “Nderi i Kombit”,

Kryetar Nderi i Shoqatës Labëria Kryetari i Shoqatës “Labëria”, Prof. Dr. Ago Nezha, “Mjeshtër i Madh” dhe “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”

Nënkryetar Agim Çiraku, biznesmen

Nënkryetar, Agim Rrapi, kryetar i Agrobiznesit Shqiptar

Kryeredaktor i gazetës “Labëria” Albert Zholi, shkrimtar

Bashkim Qeli, ushtarak, sekretar organizativ

Dr. Neki Dredha (ish-Kryetar i Bashkisë Vlorë)

Bejkush Birçe, “Mjeshtër Sporti”

Axhem Gjoni, (ish-nëpunës në aparate qendrore )

Kastriot Muço, (ish-Kryetar i Konfederatës dhe Diplomat)

Gëzim Tushi, “Mjeshtër i Madh” dhe “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”

Kastriot Hadëri, Ushtarak

Agim Mero (ish-Deputet dhe Ministër i Tregëtisë)

Dr.Laver Stroka, Mjek

Ardian Resuli, Biznesmen

Mevlan Balili, Inxhinier

Vojsava Shkurti, (ish-Kryetare e Këshillit të Qarkut Vlorë)

Liri Boshnjaku

Arben Saliu, Drejtor Drejtorie në Ministrinë e Brendshme

Pajtim Bello, (ish Zv.-Ministër i Ekonomisë, Energjetikës dhe Minierave)

Dr. Ylli Kërçani, Mjek

Kujtim Nanaj, Drejtor Tatimesh Tiranë

DR. Izet Çulli, Mjek

Pano Hallkaj, gazetar

Piro Bregu, Ekspert në Kontrollin e Lartë të shtetit

Edmond Vrapi, Diplomat

Perlat Muço, Inxhinier

Dr. Engjëllush, Avduli Namik Jahaj, biznesmen

Albert Abazi, studiues, Kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve dhe Artistëve “Petro Marko”, Vlorë

Sefer Pasha, shkrimtar

Faik Memushi, (ish-deputet)

Jashik Maçi Jurist (avokat)

Vexhi Gjoni, Kolonel (ish-Komandant Divizioni)

Yzedin Dhuli, Jurist

Feksor Shkurti, kryeredaktori i gazetës “Fterra Jonë”

KRYETARËT E DEGËVE NË RRETHE

Ahmet Dema, Vlorë dhe nënkryetar i Shoqatës “Labëria”

Dr. Robert Çelo, Gjirokastër dhe nënkryetar i Shoqatës “Labëria”

Asim Canaj, Sarandë

Myrdar Jera, Tepelenë

Baftjar Abazaj, Fier

Pëllumb Bënça, Patos

Prof. Asoc. Zaho Golemi, Tiranë

Neki Haskoçela, Orikum

Kastriot Bezati, “Mjeshtër i Madh”, Kryetar i Shoqatës “Përmeti”

Dr. Asqeri Llanaj, Kryetar i Shoqatës Atdhetare Kulturore “Cakran”

EKSPERTË TË POLIFONISË

Mjeshtër i Madh Zhani Ciko, Akademik në Akademinë Ndërkombëtare “Imperialis “

Prof. Dr. Aleksandër Peçi

Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, “Mjeshtër i Madh” dhe “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”

“Mjeshtër i Madh”, Bajram Lapi

“Mjeshtër i Madh”, Ermir Dizdari

Studiues Zeno Jahaj

Studiues, Fitim Çaushi

Dr. Oleg Arapi, dirigjent

PERSONALITETE TË SHQUARA TË LABËRISË

Ismail Kadare, “Nderi Kombit”

Helena Kadare, Shkrimtare

Prof. Dr. Ismet Elezi, Jurist

Prof. Dr. Ksenofon Kristafi

Prof. Dr. Sokol Sadushi, Zv. Kryetar i Gjykatës së Lartë

Prof. Dr. Et’hem Ruka, Akademik (Ish-ministër i Arsimit), Rektor në Universitetin “Luarasi”

Prof. Dr. Fatos Tarifa, Kryetar i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave Prof.

Dr. Pëllumb Xhufi, Akademik, Anëtar i Akademisë së Shkencave

Prof. Dr. Paskal Milo, (ish-ministër i Jashtëm), Anëtar i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave Prof.

Dr. Arben Malaj (ish-deputet, ministër i Financave dhe Ekonomisë)

Marin Mema, gazetar në “Top Channel” Akademik

Apollon Baçe, Arkeolog

Prof. Dr. Fatos Klosi, (ish-Kryetar i Shërbimit Informativ)

Dr. Shkëlqim Hajdari, Inspektor i Përgjithshëm i Inspektoratit Qendror

Fatmir Toçi (ish-deputet) Kalorës i Urdhrit të Flamurit, Urdhri “Naim Frashëri i Artë”

Prof. Dr. Sokrat Sinaj, Akademik (profesor “Emeritus” në Zvicër)

Prof. Dr. Sherif Lusho, Dekan, Universiteti “Polis”, Medalje “Naim Frashëri i Artë”

Prof. Dr. Bilal Shkurti (ish-Rektor në Universitetin “Ismail Qemali” Vlorë

Prof. Dr. Rexhep Uka (ish Zv.-Kryeministër dhe ministër i Bujqësisë )

Prof. Dr. Shezai Rrokaj, (ish-Rektor i Universitetit të Tiranës)

Viktor Berdo (Gjeneral)

Eni Çobani, Juriste

Daut Gumeni, Shkrimtar

Ruki Kondaj, Presidente e Shoqatës së Torontos, Kanada

Berat Luzha, Gazetar, shkrimtar (ish-deputet i Kosovës )

Aldrin Dalipi, Kryetar i Qarkut të Tiranës

Dr. Hajro Limaj, Kolonel, “Ministër Këshilltar”

Prof. Dr. Natasha Hodo

Prof. Dr. Hektor Veshi, gazetar, shkrimtar

Vllasova Musta, Poete, skenariste Magjistre e Shkencave Sociale

Labëri Luzha (Në Ministrinë e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Inovacionit, Prishtinë )

Dr. Migena Arllati, (Profesore në Gjakovë)

Prof. Dr. Diana Shehu

Prof. Dr. Pajtim Riba, “Mjeshtër i Madh”

Prof. Dr. Profit Canaj (Profesor Emeritus, ishDekan i Fakultetit të Kulturës Fizike, mban Urdhrin “Naim Frashëri Argjend”, “Naim Frashëri Klasi III”

Dr. Skënder Brataj, Drejtor i Qendrës të Urgjencës Mjekësore

Dr. Astrit Aliaj, ish-Komandant i Akademisë të Detarisë, Prefekt në Gjirokastër, Atashe Ushtarak i Mbrojtjes të RSH, në Itali, Spanjë, Zvicër.

Dhimitër Gjoka gazetar, shkrimtar, “Mjeshtër i Madh” Prof. Dr. Fatos Çoçoli, analist Prof. Dr. Shyqyri Hysi, studiues dhe njohës i folklorit

DEPUTET TË KUVENDIT

Elisa Spiropali Deputete

Fatmir Xhafa Deputet

Ina Zhupa Deputete

Bujar Leskaj Deputet

Vullnet Sinaj Deputet

Anila Denaj Deputete

Etjen Xhafa Deputet

KRYETARË TË BASHKIVE TË TREVËS SË LABËRISË

Dritan Leli, Kryetari i Bashkisë Vlorë

Tërmet Peçi, Kryetar i Bashkisë Tepelenë

Gjergji Goro, Kryetar i Bashkisë Himarë

PERSONALITETE TË SHQUARA TË ARTIT, MIQ TË LABËRISË

Margarita Xhepa, “Nderi i Kombit”

Reshat Arbana, “Nderi i Kombit”

Bujar Asqeriu, “Nderi i Kombit”

Muntaz Dhrami, “Nderi i Kombit”

Luftar Paja, “Artist i Popullit”

Birçe Hasko, “Artist i Merituar”, “Mjeshtër i Madh”

Murat Kerraj, Skulptor

KËNGËTARË TË KËNGËS LABE

Golik Jaupi, “Artist i Popullit”, “Mjeshtër i Madh

Berdo Berdo, “Mjeshtër i Madh”

Nazif Çela, “Mjeshtër i Madh”

Fatosh Liko, “Mjeshtër i Madh” etj



Panorama

[Albo]

Ministër i Kulturës, hiqeni njollën nga UNESCO!

ZENO JAHAJ

7 janar 2023

Ministër! Dyshoj nëse e dini që regjistrimi i muzikës polifonike tradicionale shqiptare në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit në UNESCO është bërë me kosto antishkencore, antihistorike e antikombëtare. Për lehtësinë tuaj, ju referoj se, në faqen zyrtare të UNESCO, linku “Albanian folk isopolyphony”, shkruhet: “Iso-polifonia folklorike shqiptare. Regjistruar në vitin 2008, në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit (origjinalisht shpallur në vitin 2005), muzika polifonike tradicionale shqiptare mund të ndahet në dy grupe të mëdha stilistike të kënduara nga Gegët në Shqipërinë e Veriut dhe Toskët e Labët që jetojnë në pjesën jugore të vendit. Termi ‘iso’ është i lidhur me ‘ison’ e muzikës së kishës Bizantine dhe i referohet isos (anglisht: ‘drone’) që shoqëron të kënduarit polifonik. Isua (drone) performohet në dy mënyra: te Toskët, ajo është gjithnjë e vijueshme dhe këndohet me rrokjen ‘e’, duke përdorur frymëmarrje të lëkundshme, ndërsa te Labët, isua (‘drone’) ngandonjëherë këndohet si një ton ritmik, i performuar në tekstin e këngës. E ofruar kryesisht nga këngëtarë meshkuj, tradicionalisht muzika shoqëron një varg të gjerë ngjarjesh sociale, si dasmat, funeralet, festat e të korrave, kremtimet fetare dhe festivalet…

Iso-polifonia shqiptare karakterizohet nga këngë që përbëhen nga dy pjesë ‘solo’, nga një melodi dhe nga një kundërmelodi me iso (‘drone’) korale. Struktura e pjesëve ‘solo’ ndryshon sipas mënyrave të ndryshme të interpretimit të isos (‘drone’), e cila ka një larmi të madhe strukturash, veçanërisht në stilin popullor të adoptuar nga të gjitha grupet që performojnë këtë muzikë…”.

Ju referoj se, po në këtë faqe zyrtare të UNESCO-s, tinëzisht, pas klikimit mbi fotografinë ku duket një grup prej shtatë këngëtarësh, shkruhet në tri gjuhë të huaja (anglisht, frëngjisht, spanjisht) se: “Iso-polifonia shqiptare, e prejardhur nga muzika e Kishës Bizantine, është një formë e sofistikuar e të kënduarit në grup…”.

Mund të vërehet se, UNESCO ka shpallur “Trashëgimi Kulturore Jolëndore të Njerëzimit” edhe 20 këngë polifonike nga popuj të tjerë, përkatësisht: nga Bullgaria, Greqia, Maqedonia e Veriut, Italia, Kroacia, Franca, Gjeorgjia, Estonia, Lituania, Portugalia, Ukraina, Algjeria, Kina, Republika e Afrikës Qendrore dhe Tonga. Shumica e tyre e kanë “ison” pjesë integrale të tyre, por të gjitha janë emërtuar “Polifoni”, jo “Iso-Polifoni”, sepse ‘iso’ nuk është gjë tjetër veçse një nga zërat që përbën këngën shumëzërëshe, zëri përforcues në kuadër të zërave të tjerë, zëri që, siç shprehet në gjuhën e popullit, “mban”, ose “mbush” këngën.

Përkundër kësaj të vërtete shkencore, kënga shumëzërëshe folklorike shqiptare është emërtuar “Iso-polifoni”! Nga vendet e përmendura më sipër, Bullgaria, Gjeorgjia, Greqia, Maqedonia e Veriut, Shqipëria dhe Ukraina, dikur, kanë qenë nën pushtetin administrativ të Perandorisë Bizantine (330-1453). Nga këto vende, në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit të UNESCO-s, janë shpallur: “Të kënduarit shumëpalësh Visoko, nga Dolen dhe Satovcha, Bullgaria Jugperëndimore”; “Të kënduarit polifonik gjeorgjian”; “Kënga polifonike Karavan, e Epirit, Greqi”; “Të kënduarit dypalësh meshkuj Glasoechko, në Dolni Polog, Maqedonia e Veriut”; “Këngët e Kozakëve të Rajonit Dnipropetrovsk, Ukrainë”. Institucionet shtetërore të këtyre vendeve, me dinjitet shkencor, kanë referuar në UNESCO se origjina e këngëve përkatëse është e lashtë dhe buron nga tradita popullore. Asnjëra prej tyre nuk referohet ta ketë origjinën nga muzika e Kishës Bizantine. Për më tepër, institucionet e Gjeorgjisë, me argument shkencor, kanë referuar zyrtarisht se “Himnet liturgjike Bizantine kanë marrë nga tradita polifonike gjeorgjiane…”.

Ndërkohë, etno-muzikologë të shquar të nivelit botëror si: çekët Ludwik Kuba, Bruno Nettl; austriakët Erich Moritz von Hornbostel, Siegfried Nadel, Gerald Florian Messner, Rudolf Brandl, Gerhard Kubik; gjermanët Marius Schneider, Curt Sachs, Hans Hickman, Anne Draffkorn Kilmer; polakët Joseph Yasser, Bozena Muszkalska; amerikanët Charles Seeger, Erich Stockman, Alan Lomax, William H. Tallmadge; holandezi Jaap Kunst; francezët Yvette Jeanne Grimaud, Simha Arom; belgu Paul Collaer; sllovenët Oscar Elschek, Alica Elschekova; ganezi Kwabena Nketia; suedezët Ernst Emsheimer, Jan Ling; hebreu Edith Gerson-Kiwi; kroati Cvjetko Rihtman; bullgari Nikolai Kaufman; letonezët Karl Brambats, Martin Boiko; gjeorgjianët Nino Tsitsishvili, Joseph Jordania; shqiptarët Ramadan Sokoli, Beniamin Kruta e Spiro Shituni, e shumë e shumë të tjerë, kanë vërtetuar se kënga shumëzërëshe (polifonia) tradicionale është e lashtë sa vetë popujt bartës të saj, se ajo ka shoqëruar formësimin dhe zhvillimin e popujve dhe se kjo polifoni është burim i çfarëdo muzike polifonike kishtare dhe i çfarëdo muzike polifonike profesionale.

Kjo do të thotë se shpallja, sipas së cilës kënga shumëzërëshe (iso-polifonia!) shqiptare buron nga muzika kishtare bizantine, është e pathemeltë, pavërtetë. E vërtetë, shkencërisht dhe historikisht, është e kundërta. Padija në çështjet fetare mund të jetë padjallëzi, por në këtë rast është edhe mëkat.

Një absurd akoma më i paimagjinueshëm që le të nënkuptohet nga pasqyrimi i këngës shumëzërëshe (isopolifonisë!) në faqen zyrtare të UNESCOs, është se populli shqiptar paska qenë një popull shëtitës (nomad), i cili paska ardhur në trojet ku është sot, pikërisht në kohën e identifikimit të kishës Bizantine (në vitin 1054 të erës sonë), çka e ka detyruar popullin shqiptar të shkojë në kishë dhe të mësojë iso-polifoninë! Sa kundërshkencore e kundërhistorike, aq edhe fyese e poshtëruese!

Pastaj, si për t’iu vënë kapakun këtyre absurditeteve, po në faqen zyrtare të UNESCO-s, populli shqiptar – bartës i këngës polifonike, është ndarë në Gegë, Toskë dhe Labë! Një ndarje e tillë mund të jetë çdo gjë, por vetëm etno-muzikore nuk është! Kombëtare jo e jo!

Pothuajse të gjithë etnomuzikologët e shquar të botës e kanë referuar këngën shumëzërëshe shqiptare si unike në llojin e vet, si për nga shtrirja gjeografike, ashtu edhe për nga muzikaliteti. Është kjo arsyeja që kënga shumëzërëshe shqiptare, me këtë term, e meriton të jetë në Thesarin e Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit. Por, jo me koston antishkencore, antihistorike e antikombëtare me të cilën është pasqyruar në faqen zyrtare të UNESCO-s, çka, me siguri matematike, është ofruar nga Ministria e Kulturës e Shqipërisë dhe “ekspertët” e saj. (Është absurd më vete fakti që, të gjitha interpretimet e mësipërme në faqen zyrtare të UNESCO-s, nuk janë nënshkruar nga institucionet përkatëse shqiptare, por nga një individ!) Ministër i Kulturës!

Nuk është përgjegjësia juaj që regjistrimi, në vitin 2005 apo në vitin 2008, i muzikës polifonike tradicionale shqiptare në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit, në UNESCO, është bërë me kosto antishkencore, antihistorike dhe antikombëtare. Por kombi shqiptar, Shqipëria dhe kënga shumëzërëshe shqiptare, nuk janë të ministrit të atëhershëm. Nëse vijoni të mos jeni të informuar, të mos ju bëjë përshtypje dhe të mos veproni për ta hequr këtë njollë, atëherë përgjegjësia është e juaja dhe, këtë herë, në shkallën e fajit të një përmase kombëtare.

Prandaj, Ministër, hiqeni këtë njollë! Është një nga arsyet pse jeni aty.


Panorama

[Albo]

Po kryetarit të Akademisë së Shkencave kush do t’i tregojë…

FITIM CAUSHI

11 prill 2023

Po kryetarit të Akademisë së Shkencave, Skënder Gjinushi, kush do t’i tregojë që eminenca e tij, alias, nënkryetari i Akademisë së Shkencave, Vaso Tole, ka qenë autori dhe protagonisti i sipërmarrjes për ta regjistruar këngën polifonike shqiptare në UNESKO me prejardhje nga sirenat greke. Pra, me origjinë helene! As zërat e profesorëve më në zë të fushës për këtë marrëzi dashakeqe me prapavijë ogurzezë nuk i ka dëgjuar zoti Gjinushi?! Ç’ka bërë në thelb akademiku Tole? As më shumë dhe as më pak, ka tjetërsuar identitetin e këngës shqiptare.

Paçka se mundohet ta justifikojë firmën e tij në dokumentin e adresuar në UNESKO me retorikën “Synimi i dosjes ishte që të regjistrohej në UNESCO trashëgimia me shumë zëra e Shqipërisë, që përfshin Toskërinë dhe Labërinë”. Mjerisht, Tole nuk ka regjistruar në UNESCO trashëgiminë me shumë zëra të Shqipërisë, po “isopolifoninë” e sirenave greke. Kjo konfirmohet lehtësisht ndër të tjera në videon “The Albanian Iso-Polyphony”, pjesë e faqes zyrtare të UNESCO-s, e lëshuar, në emër të Republikës së Shqipërisë, Radio Televizioni Shqiptar dhe Këshilli i Muzikës Shqiptare, ku, e ashtuquajtura “Iso-Polifoni” kushtëzohet nga mitologjia e sirenave. Videon për “isopolifoninë” e konfirmon edhe “Enciklopedia e Iso-polifonisë” me autor Vasil Tolen: “Dosja e përgatitur nga pala shqiptare përfshin:

1.Kërkesën zyrtare të Komisionit Kombëtar Shqiptar të UNESCO. 2.Bibliografinë e punimeve të autorëve të huaj për isopolifoninë.
3.Bibliografinë e punimeve të autorëve shqiptar për isopolifoninë.
4.Të dhëna dhe botime zyrtare ku këndohet në iso-polifoni.
5.Pesë format e tjera të propozuara siç kërkohet në formularin e aplikimit
6. Studimin e plotë shkencor për isopolifoninë nga Vasil S. Tole.
7. Studimin ‘Odiseja dhe Sirenat’, grishje drejt viseve isopolifonike të Epirit, 2005 nga
Vasil S. Tole.
8. Harta të ndryshme të Shqipërisë.
9. Një video profesionale e tipit korsive e titulluar Albanian Iso-polyphoni, 10 minuta, e cila pasqyron elementët më të rëndësishëm të dukurisë muzikore të isopolifonisë.
10. Autorizime dhe dokumente që provojnë të drejtën e autorit për materialet mëposhtme. (Enciklopedia e Isopolifonisë Shqiptare, Uegen, 2007, f. 128-129)

Pra, video për “isopolifoninë”, është futur në UNESCO nga Vasil S. Tole. Në këtë enciklopedi ai ka shkruar: “Si ekspert i etnomuzikologjisë në vitin 2005, Vasil Tole përgatiti dosjen e isopolifonisë popullore shqiptare, e cila u shpall nga UNESCO “Kryevepër e trashëgimisë gojore të njerëzimit” (Enciklopedia e isopolifonisë, vep. e cit. f. 320).

Shkurt; në UNESCO ka hyrë dosja e përgatitur nga Vasil Tole dhe jo dosja e përgatitur nga shteti shqiptar. Përse duhej ta përgatiste atë një fillestar i etnomuzikologjisë, që nuk kishte botuar asnjë studim shkencor deri në vitin 2003 dhe jo një komision me specialistë të vërtetë të fushës. Përballë kritikave Tole reagon në mënyrë të çuditshme: “Qëllimi i aplikimit të shtetit shqiptar në UNESCO, ishte që e gjithë zona natyrale e këndimit me shumë zëra në Shqipërinë e Jugut, të ishte e përfshirë…”. Cili institucion shqiptar e ka autorizuar Vasil Tolen ta tjetër sojë trashëgiminë shpirtërore të popullit shqiptar si “isopolifoni” dhe ta paraqesë si huazim nga krijimtaria e popullit grek me harta që përfshijnë territore deri në Shkumbin? Përse Tole e çon hapësirën e isopolifonisë së sirenave greke deri në Shkumbin, kur Epiri është me origjinë arbërore? Pse kjo koincidencë e “isopolifonisë” së Toles, me pretendimet e shovinizmit grek për territor deri në Shkumbin, ndërkohë që ende mbahet i ngrehur Ligji i Luftës?

Përse i duhej autorizimi për të drejtën e autorit, Vasil Toles, kur ai e përgatiti dosjen për UNESCO-s, në emër të shtetit shqiptar? Çfarë duhej në atë dosje dhe libri i tij për sirenat greke! Kryetari i Akademisë nuk e di se në këtë libër të katër elementët e kopertinës, Odisea, Sirenat, Isopolifonia dhe Epiri, konsiderohen prej autorit me origjinë etnike greke. Vetë Tole shkruan: ”Iliada” dhe “Odisea”, përbëjnë burimin e parë historik, monumentin e parë të shkruar, i cili përshkon aktet e trimërisë së parahelenëve në këtë epokë”. Pra, thënë ndryshe, polifonia shqiptare studiohet mbi një libër – “Odisea” – që i kushtohet parahelenëve. Këtu qartësohet problemi dhe të katër elementët bazë që dominojnë librin e Toles janë etnitete greke, jehonë e parahelenëve dhe jo e parailirëve, ndonëse Homeri i konsideron trojanët Dardani. Tole në punimin e vet shprehet se sirenat kanë prejardhje nga mitologjia greke, po çfarë lidhja ka polifonia e popullit shqiptar me mitologjinë e sirenave greke, që është futur në UNESCO si isopolifoni? Akademiku Tole pretendon se dosjen për UNESCO e ka adresuar shteti shqiptar sipas kërkesës zyrtare të Komisionit Kombëtar Shqiptar. Po cila është e vërteta? Tole gënjen kur thotë se kërkesa mban firmën e Komiteti Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore Shpirtërore. Në fakt, nga pesë anëtarë të këtij Komiteti tre prej tyre jo vetëm nuk kanë nënshkruar një dokument të tillë, por as kanë pasur dijeni për një procedurë të tillë. Edhe sot e kësaj dite ata e pohojnë me gojën e tyre. E pohon këtë Afërdita Onuzi, ish-drejtoresha e Institutit të Kulturës Popullore, Ermir Dizdari, ish-drejtor i Qendrës Kombëtare të Veprimtarive Folklorike dhe Koço Gjipali, drejtori i Inventarizimit të Monumenteve të Kulturës. Pra, nga pesë anëtarë të Komitetit, tre syresh nuk kanë marrë pjesë, madje nuk kanë as dijeni për atë dosje.

Mbetet enigmë nëse ka pasur dijeni vetë ministri dhe Sekretari i Komitetit të UNESCO-s në Ministrinë e Punëve të Jashtme?! Për të fshehur problemin kryesor, Tole bën “patriotin”: “Tendenca e kundërshtuesve është që të rrudhin e zvogëlojnë shtrirjen gjeografike që përfshin kjo traditë e jashtëzakonshme vetëm në një zone të caktuar”, por ai nuk e motivon karakterin e kundërshtimit nga studiues, muzikantë, intelektualë dhe shoqata “Labëria” ndaj diversionit të tij. Ai akuzon kundërshtuesit, sepse nuk pranojnë shtrirjen e “isopolifonisë” greke në territorin natyror shqiptar, e ca më pak deri në Shkumbin, ku Tole ka shtrirë hartën e “isopolifonisë”! Është ky një diversion politik që kundërshtohet prej vitesh.

Nuk është e vërtetë ajo që thotë Tole se shoqata “Labëria” kërkon ta rrudhë polifoninë popullore shqiptare, e cila shtrihet edhe më lart Shkumbinit, deri në Strugë e Kërçovë, madje edhe më lart, në Veri të Shqipërisë, për të cilën studiuesi boshnjak Cvjetko-Rihtman ka shkruar: ”Prania e polifonisë dyzërëshe në këto zona mund të shpjegohet si një trashëgim i huazuar nga fiset e lashta ilire, ose e kanë ruajtur ilirët e sllavizuar në këto treva. Nëse për mungesë provash objektive nuk mund të thuhet asgjë e sigurt mbi kulturën etnike të Epirit dhe Ilirisë, përse Tole e emërton “isopolifoni te grekët e Epirit në Greqinë Veriore”, ndërkohë që termi Greqi Veriore sot i përgjigjet një nocioni politik, jo etnik, për shkak të vendimit të Konferencës së Ambasadorëve të Londrës në 1913. Tinëzisht Tole mundohet t’u kundërpërgjigjet kundërshtarëve të tij duke u shprehur; “Në asnjë rresht të dosjes nuk ka shprehje që polifonia jonë rrjedh nga muzika bizantine dhe të arrish në konkluzion të tillë, duke u nisur nga kjo, është qartazi abuzive dhe keqdashëse…”.

Po si rezulton kjo në faqen zyrtare elektronike të UNESKOS. E zeza në të bardhë duket qartazi: “Termi ‘iso’ i muzikës tradicionale polifonike shqiptare lidhet me isonin e muzikës kishtare bizantine”. Po në këtë faqe, pas klikimit mbi fotografinë ku duket një grup prej shtatë këngëtarësh, shkruhet në tre gjuhë të huaja: “E prejardhur nga muzika kishtare bizantine, iso-polifonia shqiptare…”. në fund të së cilës shfaqet sigla personale Vasil S.Tole. Nëse Tole ka bindjen se dosja e futur në UNESCO nuk e ka këtë dëshmi, ai duhet të kishte vrapuar në UNESCO dhe ta sqaronte problemin.

Ndër të tjera, në kumtesat e tij të famshme Tole rreket të sqarojë: “Futja e isopolifonisë në listën e kryeveprave që mbrohen nga UNESCO, do të sjellë më shumë mbështetje financiare për grupet popullore dhe studimet për isopolifoninë”. Po ku kanë shkuar këto fonde, në llogarinë e Shtetit Shqiptar apo në llogarinë e ndonjë individi?! Një problem ky që ka nevojë urgjente për t’u hetuar. A duhet hetuar ky problem nga organet kompetente? Strumbullari i këtij zullumi nis me termin Isopolifoni, alias shpikje e Vaso Toles, krahut të djathtë të Kreut të Akademisë së Shkencave.

“Sapo u bë i njohur nocioni iso-polifoni, shprehet etnomuzikologun Spiro Shituni, u prit me irritim të madh, si nga qarqet shoqërorë në përgjithësi, ashtu edhe nga qarqet shkencoro-artistikë në veçanti. Po kështu pohon dhe punonjësi shkencor i ish-Institutit të Kulturës Popullore, studiuesi i njohur etnoorganolog, Pirro Miso, që ka bërë një numër artikujsh shkencorë për këtë çështje. Për të përgjithësuar estetikisht mendimet mbi përdorimin ose mos-përdorimin e nocionit isopolifoni, Presidenti i Akademisë Shqiptare të Arteve dhe Shkencave, kompozitori i mirënjohur, Limos Dizdari, organizoi një diskutim të gjerë me studiues, kompozitorë, muzicienë, vjershëtorë, këngëtarë, instrumentistë nga i gjithë vendi. Në tërë këtë sagë u vërejt se vazhdimisht në bisht të situatës qëndroi Instituti i Antropologjisë Kulturore dhe i Studimit të Artit, ndonëse është i specializuar për studimin e aspekteve të identitetit etnik të kombit shqiptar. Po ashtu, as Ministria e Kulturës e Shqipërisë s’e ka luajtur deri më sot rolin e saj përkatës administrativ! Nocioni iso-polifoni u përdor gjerësisht, për herë të parë, në librin me titull Folklori muzikor: Polifonia shqiptare (Tole 1999), të etnomuzikologut Vasil S. Tole.

Aty ai u shfaq si një kalorës i guximshëm polemist, i paparë ndonjëherë në historinë e etnomuzikologjisë shqiptare! Qysh në Parathënie-n dramatikisht të shkurtër, ai erdhi me një varg deklaratash të tejskajshme, të cilat, janë, në radhë të parë, sa profesionalisht të gabuara, aq edhe moralisht të shëmtuara. Me arrogancë të shquar dhe jashtë çdo natyre akademike të një libri me pretendime shkencorë, ai ecën vendosmërisht në rrugën e mohimit të arritjeve të mëparshme etnomuzikologjike. Tole shpreh kështu mendimet e tij plotësisht jashtë përvojës kërkimoro-shkencore. Për sa i takon nocionit iso-polifoni, shpjegimi i përmbajtjes së tij, nga ana e studiuesit, mjerisht, është ndoshta absurditeti profesional më i madh i parë ndonjëherë në etnomuzikologjinë shqiptare deri më sot. Nocioni isopolifoni shkon hapur kundër pikëpamjeve të studiuesve të tjerë etnomuzikologë e muzikologë shqiptarë, të djeshëm ose bashkëkohorë.

Nocioni iso-polifoni, mjerisht është përdorur subjektivisht, personalisht, arbitrarisht… Por shkenca e etnomuzikologjisë shqiptare nuk mund të përparojë asnjëherë përmes fantazisë. Janë vetëm idetë e shëndosha teoriko-estetike me anë të të cilave ajo mund të ecë përpara. Terminologjia nuk mund dhe nuk duhet të jetë, në asnjë mënyrë monopol i ndonjë studiuesi të veçantë. Të pranosh se muzika tradicionale shumëzërëshe e Shqipërisë së Jugut është elitare në krahasim me muzikën tradicionale njëzërëshe të Shqipërisë së Veriut, s’është veçse një qëndrim i njëanshëm estetik, një interpretim i gabuar i tipareve të tyre melodiko-modalë, një paragjykim pa asnjë bazë teorike ose praktike. Mediokritet i plotë”.

Panorama

[Albo]

Të fshehtat e dosjes “UNESCO” për Polifoninë Shqiptare

ZENO JAHAJ

26 prill 2023

Habitshëm, pas afro 20 vjetësh, konstatohet se, për të regjistruar Polifoninë Shqiptare në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit, do të jenë hartuar dy dosje. Njëra ka të ngjarë të jetë zhdukur. Tjetra, krejt e tjetërsuar, duket se është dërguar në UNESCO.

Nëpunësit e UNESCO-s, Agjenci e OKB-së në Paris, i kanë të gjitha instrumentet për të hetuar e vërtetuar vetë vlerat e çdo kandidature. Për Polifoninë Shqiptare, ndoshta e kanë pasur akoma më të lehtë sepse, jo vetëm që ajo është unike në madhështinë e vet, por edhe sepse ajo e kishte bërë vetë rrugën e Francës, qëkurse në shekullin e kaluar, në Festivalin e famshëm në Dijon.

Gjithsesi, nëpunësit e UNESCO-s, të neveritur nga gjella “interpretuese” që iu është servirur nga Shqipëria, kanë pranuar që, në faqen zyrtare elektronike të Agjencisë, Polifonia Shqiptare të regjistrohet me emrin “Iso-Polifoni”, kur 16 shtete të tjera i kanë regjistruar vlerat e tyre kulturore me emrin “Polifoni”, edhe pse të gjitha, absolutisht të gjitha, këndohen me “iso”.

Shqipëria si dhi në mes të dhenve! Por, çështja nuk qëndron thjesht te dallimi në këtë kopé. Çështja është se, dikush është i interesuar ta shpërbëjë polifoninë shqiptare në “iso” dhe në “polifoni” dhe motivi i fshehur i kësaj shpërbërjeje, jepet në një video që gjendet në linkun The Albanian Iso Polyphony, me logon e UNESCO-s. Në këtë video të dërguar nga institucionet shqiptare me titullin “The Albanian Iso-Polyphony”, iso-ja kushtëzohet me mitologjinë e Sirenave. Por, për çudi (dhe jo vetëm), po aty, kalohet ca më tutje sesa kushtëzimi mitologjik, kur shkruhet: “Etnomuzikologjia, siç është vëzhguar që nga ekzistenca e Sirenave në mitologjinë e stërgjyshërve tanë…”. Qartazi, misioni paska qenë edhe më i thellë sesa origjina e iso-s: kushtëzimi i origjinës kombëtare shqiptare nga mitologjia e Sirenave! Dhe kjo tezë prezantohet pikërisht në një Agjenci të OKB-së!

Për ta përforcuar këtë tezë, në faqen zyrtare elektronike të UNESCO-s, shkruhet: “Termi ‘iso’ që shoqëron të kënduarit polifonik, është i lidhur me ‘ison’ e muzikës së kishës Bizantine”. Dhe, tinëzisht, po aty, pas klikimit mbi fotografinë ku janë shtatë këngëtarë, shkruhet: “Iso-polifonia shqiptare buron nga muzika kishtare bizantine”! Me siguri, nëpunësit e UNESCO-s do të jenë neveritur akoma më shumë, kur kanë parë se vetëm Shqipëria i kërkon rrënjët jashtë rrënjëve të veta, ndërkohë që shtetet e tjerë, të përgjegjshëm shkencërisht dhe historikisht, përmes polifonisë, identifikojnë rrënjët e lashta të popujve të tyre. Madje, Gjeorgjia dikton: “Himnet liturgjike Bizantine, kanë thithur nga tradita polifonike gjeorgjiane, një masë të atillë, saqë tradita gjeorgjiane është bërë pjesë e rëndësishme e himneve liturgjike bizantine.” Ashtu sikurse, ndër dhjetëra jo-shqiptarë, njeri prej tyre, Yves Bonnefoy, historian i famshëm dhe i paanshëm francez i gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë, shkruan: “Kultura mbijetuese para-kristiane shqiptare tregon se mitologjia dhe folklori shqiptar janë me origjinë të lashtë dhe pothuajse të gjitha elementët e tyre janë pagane”.

Në videon shqiptare shkruhet se Iso-Polifonia Shqiptare ndahet në “Polifoni të thatë” dhe në “Polifoni detare” dhe se “…Bazuar në Iso-Polifoninë Mesdhetare dhe këngët tradicionale, liturgjia dhe melurgjia e të qarit akoma qan vdekjen e Krishtit dhe ringjalljen e tij. Me anë të Polifonisë, J.S.Bah kreu evolucionin real në muzikë, duke arritur kulmin e tij me polifoninë gjithëpërfshirëse të Ligettit në shekullin e 20-të. Polifonia do të mbetet gjithnjë një këngë magjike e Sirenave, ose një kabá me klarinetë e performuar nga Mjeshtri Laveri…”.

Zyrtarët e UNESCO-s do të jenë çoroditur që Polifonia Shqiptare u shpjegokërka me një cocktail unik në botë për nga përzierja: liturgji, melurgji, qarje, polifoni e thatë, polifoni e njomë, vdekje, Krisht, ringjallje, Sirena, Laver Bariu! Ashtu siç do të kenë zgurdulluar sytë, kur kandidatura shqiptare është paraqitur si e lidhur me kompozitorin gjerman Johann Sebastian Bach (i cili u shqua kryesisht me Koralet Luterane!) dhe me kompozitorin hungarez György Sándor Ligeti (i cili u shqua thjesht se theu barrierat e status quo-së në muzikë!), a thua se këta mjeshtra të mëdhenj të kombeve të vet, do të kenë kaluar më parë nga shkolla shqiptare e polifonisë për t’u bërë ata që u bënë!

Por, përtej ofertës së këtij cocktail-i, autorët e videos, paskan pasur edhe një mision tjetër: rishikimin e gjeografisë dhe historisë së Shqipërisë! Sipas tyre: “Muzika iso-polifonike shtrihet në një territor gjeografik ku përfshihet shumica e Shqipërisë Jugore. Dy zona të mëdha etnografike dallohen në këtë territor gjeografik: Toskëria dhe Labëria. Gjysma jugore e këtij shteti është quajtur Epir dhe pjesa tjetër është quajtur Iliri.” Në vijim, autorët e videos, paraqesin një hartë, sipas të cilës, Kosova shtrihet në Shkup, ndërsa Serbia shtrihet përreth Prizrenit! Si për ta bërë më bindës këtë version, paraqesin edhe një shqiponjë, e cila vjen nga Stambolli për në viset shqiptare, a thua se shqiponjat qenkan një shpend i huaj për malet shqiptare, paçka se shqiptarët ia dedikojnë pikërisht shqiponjës emrin e tyre kombëtar!

Autorët e “Dosjes UNESCO” i janë shmangur hartës natyrore të shtrirjes gjeografike të polifonisë shqiptare. Ata kanë shmangur kriterin shkencor që polifonia shqiptare shtrihet mbi baza etnografike, specifikisht sipas fshatrave e qyteteve, sepse një nga veçoritë e papërsëritshme të saj, është se ajo ndryshon nga një fshat në fshatin tjetër fqinj. Në vend të hartës natyrore, autorët e dosjes kanë përdorur hartën e tyre me termat “gegë” e “toskë”, terma të cilët jo vetëm që janë të papërcaktuara gjeografikisht, por janë sa të tejkaluar në kohë, aq edhe të dënueshëm, ngase çojnë ujë në mullirin e përçarjes kombëtare. Qartazi, terma të tillë janë edhe të pasaktë për referim të shtrirjes së polifonisë. Atëherë, një pikëpyetje e madhe shtrohet se përse autorët e “Dosjes UNESCO”, në videon e paraqitur, kanë afishuar grupe folklorike të lokalizuara me përzgjedhje, ndërkohë që kanë përjashtuar nga afishimi fshatra dhe qytete të rretheve Skrapar, Berat, Vlorë, Gramsh, Korçë e gjetkë. Po ashtu, një pikëpyetje tjetër e madhe, shtrohet se përse në video janë evidentuar me përparësi këngë vajtimi, kur misioni natyror i Polifonisë Popullore është himnizimi i vijimësisë së jetës njerëzore dhe historisë lokale e kombëtare, jo i vdekjes së tyre.

Prezantimet në faqen zyrtare të UNESCO-s dhe videon “prezantuese” i paska dërguar, sikurse shkruhet në hyrje të saj, Republika e Shqipërisë, Radio-Televizioni Shqiptar dhe një fantazmë me emrin “Këshilli i Muzikës Shqiptare”. Institucionet tona shtetërore, përkatësisht Ministria e Kulturës, Akademia e Shkencave, Misioni Diplomatik në UNESCO, drejtoria për UNESCO-n në Ministrinë për Europën dhe Punët e Jashtme dhe Drejtoria e Radio-Televizionit Shqiptar, kanë përgjegjësinë morale, institucionale e kombëtare, të përkthejnë shkrimet / titrat dhe të transkriptojnë tekstet e këngëve të videos, fotografitë dhe pas fotografitë e prezantuara në dosjen “UNESCO”, me qëllim që të identifikojnë kush është ky “Këshill i Muzikës Shqiptare” dhe pastaj, të bëjnë analizën e konsideracioneve të dyshimta të paraqitura në atë dosje dhe në atë video.

“Shqipëria – thotë Kadareja, nuk do të mund të ishte në këtë botë veçse serioze dhe morale. Ky do të ishte kushtëzimi numër një, pa të cilin Shqipëria, thjesht, do të pushonte së qeni”. Dhe këtë përgjegjësi e kemi të gjithë, ne si qytetarë, ashtu edhe institucionet përfaqësuese shtetërore, të cilat nuk kanë arsye tjetër përse ekzistojnë.


Panorama

[Albo]

Ç’kërkon Bizanti në Polifoninë Popullore Shqiptare?

ZENO JAHAJ

17 maj, 2023

Prezantimi në UNESCO, Agjenci e OKB-së, i së ashtuquajturës në formë “Isopolifoni Shqiptare”, ka legalizuar, në thelb, gjashtë teza, të cilat pështjellojnë, poshtërojnë e tjetërsojnë identitetin dhe historinë kombëtare shqiptare.

Këto teza janë paraqitur nëpërmjet formularit “UNESCO ENTRY FORM”, që kanë dërguar institucione shtetërore apo institucione fantazmë shqiptare me nënshkrime individuale, ose janë dërguar nga individë, duke anashkaluar / abuzuar institucionet shtetërore shqiptare (shih faqen zyrtare të UNESCO-s, si dhe pas fotografive/videove filmike në linkun: albanian-folk-iso-polyphony-00155 dhe linkun: archives/multimedia/document610).

Për të hedhur dritë mbi përmbajtjen e secilës nga tezat e mësipërme, si dhe mbi zbatimin e procedurave ligjore për dërgim në UNESCO dhe mbi fatin e projekteve lidhur me “mbrojtjen e iso-polifonisë popullore shqiptare”, do të paraqes, në vijim, shkrimet analitike përkatëse. Në shkrimin e sotëm do të përpiqem të hedh dritë mbi vetëm njërën nga tezat e mësipërme: “Iso-Polifonia shqiptare rrjedh nga muzika kishtare bizantine”. Perandoria e Bizantit është një entitet relativisht i vonë historik, lindja e së cilës fillon në vitin 330 të erës sonë. Përkundër, populli shqiptar, jo vetëm që është paraBizantin, por është aq i lashtë, saqë, edhe urrejtësit më të mëdhenj ndaj tij, sadoqë të gërmojnë, nuk do mund të gjejnë dot të dhëna për ta kundërshtuar të vërtetën se ky është një popull nga më të hershmit, në mos më i hershmi, vendës në trojet e veta, jo ardhës.

Në këto troje, ai kultivoi tokën e bagëtitë, pasuritë lëndore të përjetshme që i dha Zoti e koha e, bashkë me to, ndërtoi, mbolli e rriti edhe pasuritë e veta shpirtërore, midis tyre këngën njëzërëshe e shumëzërëshe. Sepse, çdo jetë lëndore e njeriut, e të gjithë popujve, nuk mund të përfytyrohet pa jetën jolëndore, shpirtërore. Ky është ligj universal, sa hyjnor, aq edhe tokësor. Madje, është vërtetuar shkencërisht se njeriu këndon përpara se të flasë dhe se, të kënduarit, shërben si gjendje kalimtare midis vokalizimit primitiv dhe të folurit. Në veprën monumentale “Kush e bëri pyetjen e parë? Origjina e të Kënduarit në Kor, Inteligjencës, Gjuhës dhe të Folurit”, Joseph Jordania, etnomuzikolog i shquar i kohës sonë, fitues i Çmimit “Fumio Koizumi” për etnomuzikologjinë (një alternativë e Çmimit Nobël), shkruan: “Origjina e të kënduarit polifonik është shumë më e thellë dhe është e lidhur me fazat më të hershme të evolucionit njerëzor.

Polifonia ka qenë një pjesë e rëndësishme e sistemit mbrojtës të njerëzve të parë (hominidëve)”. Ky përfundimi shkencor është kaq domethënës, saqë meriton të përsëritet: të kënduarit polifonik është pjesë e rëndësishme e sistemit mbrojtës! Çka do të thotë se kënga, për më tepër ajo shumëzërëshe, iu jep fuqinë shpirtërore njerëzve, grupeve e popujve, për të bashkëplotësuar fuqinë fizike të tyre, për të ndërtuar kështu një ledh mbrojtës ndaj të papriturave apo pabesive të jetës, ngado që mund të vijnë. Muzikologu i shquar gjerman, Curt Sachs, afirmon se polifonia, “e lashtë në vetvete, padyshim ka qenë e njohur të paktën pesëmijë vjet më përpara”.

Ndërsa Jan Ling, Profesor i Muzikologjisë dhe Rektor Universiteti në Suedi, autor i librit “Historia e Muzikës Folklorike të Europës”, afirmon se ideja, sipas së cilës polifonia popullore e merr origjinën nga modelet e artit muzikor, është arkivuar përfundimisht si e pathemeltë. Ndërkohë, studiuesi i shquar shqiptar, Prof. Ramadan Sokoli, ka përcaktuar shkencërisht se “…është shtruar çështja nëse polifonia e siujdhesës ballkanike është me prejardhje të lashtë dhe ka mbijetuar deri në kohën tonë, apo kemi të bëjmë me diçka të ardhur nga vende të largëta! Disa hulumtues e kanë kundruar polifoninë popullore të kësaj siujdhese, si rrjedhojë e ndikimit të liturgjisë bizantine, por ky hamendësim, as është vërtetuar, as është miratuar. Madje, është pohuar e kundërta: huazimet e liturgjisë kishtare nga traditat popullore.

Polifonia popullore shqiptare, e cila shtjellohet në shkallë të gjymta pentatonike, nuk ka ndonjë lidhje morfologjike me literaturën bizantine…”. Po ashtu, prof. Beniamin Kruta ka përcaktuar se “Karakterin autokton të polifonisë shqiptare dhe lidhjet e saj me kulturën muzikore të lashtësisë ilire e provojnë, veç të tjerash, dhe gjurmët e saj të ruajtura në trojet e vjetra ilire… Polifonia shqiptare mbulon një territor të gjerë që shtrihet që nga hapësirat verilindore përreth Strugës… dhe krejt Jugut të Shqipërisë, deri në thellësi të Çamërisë”. Institucionet e Shqipërisë apo individë nga Shqipëria, të cilët legalizuan ndërkombëtarisht të bastarduar në UNESCO “Iso-Polifoninë Shqiptare”, ndoshta as nuk e dinë që Bizanti nuk është komb, që nuk ka komb bizantin, as popull bizantin.

Për rrjedhim, nuk mund të ketë këngë bizantine. Për më tepër, në kohën e Perandorisë Bizantine, trevat shqiptare shtrihen në periferinë më të largët të saj, në krahasim, të themi, me trevat greke apo bullgare. Atëherë, logjika më e thjeshtë do të kërkonte që, sa më të afërt gjeografikisht me Bizantin të ishin popujt apo kombet, aq më shumë duhet të kultivonin polifoninë. Por, ka ndodhur e kundërta. Polifonia Greke “Caravan” ruhet vetëm në zonën e Epirit në Greqinë Veriperëndimore, ndërsa Polifonia Bullgare “Bistritsa Babi”, ruhet vetëm në rajonin Shoplouk, në Bullgarinë perëndimore.

Të dyja, edhe ajo greke, edhe ajo bullgare, janë regjistruar në UNESCO në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit, por me autoritet shkencor dhe dinjitet kombëtar, asnjëra nuk e lidh prejardhjen e vet nga muzika kishtare bizantine. Madje, në prezantimet e tyre, as që përmendet fare termi “kishë”, e jo më kishë bizantine. Ndërkohë, asnjë nga mbi 17 vendet e tjera, të cilat kanë regjistruar polifonitë e tyre në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit, nuk e kërkon origjinën në kishë, por vetëm në popull. Madje, Gjeorgjia, në prezantimin për Këngën Polifonike Gjeorgjiane, shkruan: “Himnet liturgjike Bizantine kanë thithur nga tradita polifonike gjeorgjiane në një masë të tillë saqë këto tradita janë bërë një shprehje e rëndësishme e himneve liturgjike bizantine”.

Për korrektesë dhe respekt, le të referohemi se çfarë është vetë “muzika kishtare bizantine”, e cila, për vlerat e veta, është regjistruar në vitin 2019 në Listën Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jolëndore të Njerëzimit. Në prezantimin e saj në faqen zyrtare të UNESCO-s shkruhet, midis të tjerash se muzika kishtare bizantine “…është ekskluzivisht muzikë vokale; ajo është thelbësisht monofonike”, edhe pse e shoqëruar me iso. E qartë si drita e diellit: muzika kishtare bizantine nuk ka asnjë lidhje me dhe asnjë kushtëzim ndaj çfarëdo polifonie popullore. Por, edhe sikur të supozonim se muzika kishtare bizantine është polifoni, prapëseprapë, ajo është polifoni profesionale, e kompozuar posaçërisht për këngë dhe himne në funksion të ceremonive oborrtare e fetare dhe që këndohet nga i njëjti grup i specializuar për këtë qëllim.

Përkundër, polifonia popullore është polifoni tradicionale, që del natyrshëm nga shpirti i bartësve të saj, në çdo kohë e në çdo vend, për të mbajtur gjallë të kaluarën dhe vlerat identitare, trashëgiminë historike e kulturore, për të përjetuar gëzimet e hidhërimet si pjesë të jetës njerëzore. Kësisoj, është absurde që polifonia tradicionale mund të prodhohet prej polifonisë profesionale. E kundërta është e vërtetë. Madje, “Me zgjerimin e Kristianizmit në Europën Mesjetare, u bënë përpjekje për ta mbytur muzikën folklorike popullore, për shkak të shoqërimit të saj me ritet dhe zakonet pagane”. (Britannica Concise Encyclopedia, 2008, pg. 687). Kështu, prezantuesit e tezës se “IsoPolifonia shqiptare rrjedh nga muzika kishtare bizantine”, e kanë paraqitur kombin dhe popullin shqiptar të para-Perandorisë Bizantine si një tufë paranjerëzore.

Sipas kësaj teze, kjo tufë, duhej të shkonte në Bizant, posaçërisht në kishën jokombëtare bizantine, për të mësuar si të këndonte dhe si të kalonte nga gjendja paranjerëzore në gjendje njerëzore. Ky është poshtërim, jo vetëm për popullin e kombin shqiptar, por për çdo popull e komb. Sepse është injorim i së vërtetës absolute se “muzika folklorike është melodia origjinale e njeriut, pasqyra muzikore e botës” (Friedrich Nietzsche). Është fyerje edhe për çdo kimi kombëtare, sepse “Kombi, para së gjithash, është një shpirt, një parim shpirtëror” (Ernest Renan). Shpirti është pjesa thelbësore e të gjitha qenieve të ndjeshme. Muzika, qoftë ajo monofonike apo polifonike, është shprehje e shpirtit njerëzor, akti i parë i komunikimit të njeriut me jetën dhe me botën.


Panorama

[Albo]

15 vjet isopolifonia shqiptare në listën e UNESCO-s



29 nentor 2020

Presidenti i Republikës Ilir Meta mori pjesë dhe përshëndeti veprimtarinë artistiko-kulturore që u mbajt në Muzeun Etnografik të Vlorës, në 15-vjetorin e përfshirjes së isopolifonisë shqiptare në listën e “Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit”, të mbrojtura nga UNESCO-ja.

Gjatë fjalës së tij Meta tha se “gjuha, kënga polifonike dhe identiteti i shqiptarit kanë qenë dhe do të jenë përherë një e të pandara”.

Presidenti Meta uroi veçanërisht korifejtë shqiptarë të polifonisë, ata që “në rolet e ‘Marrësit’, ‘Prerësit’, ‘Hedhësit’ dhe ‘Isos’ së kësaj kënge, kanë mbajtur gjallë dhe transmetuar këtë traditë të shquar kombëtare, brez pas brezi.”

Duke përshëndetur kontributin e grupeve krijuese, bartësve, interpretuesve, rapsodëve, muzikologëve, studiuesve dhe artistëve të folklorit e kulturës popullore, Presidenti theksoi se ky akt vlerësimi i UNESCO-s reflekton shkallën e lartë të cilësisë së trashëgimisë sonë shpirtërore kombëtare, identitetin e spikatur kulturor dhe talentin e bartur në vite të genit shqiptar. Gjuha, kënga polifonike dhe identiteti i shqiptarit kanë qenë dhe do të jenë përherë një e të pandarë!”

Në fjalën përshëndetëse, Presidenti Meta u shpreh se “Në këtë ditë të shenjtë të ngritjes së Flamurit tonë Kombëtar këtu në Vlorë ndihem dyfish i gëzuar, sepse krahas nderimit të veprës së lavdishme të firmëtarëve të Pavarësisë me në krye Ismail Bej Vlorën, po përkujtojmë sot edhe një arritje të shënuar të kulturës sonë shpirtërore dhe kombëtare si komb: 15-vjetorin e përfshirjes së isopolifonisë shqiptare në listën e ‘Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit’, të mbrojtura nga UNESCO-ja”.

“Ku tjetër më bukur se sa në Vlorë dhe kur më shumë se sa sot, pikërisht këtu në djepin e lirisë dhe të polifonisë, në këtë qytet të ndërtuar mbi atdhedashurinë, midis valëve të detit dhe maleve të Çikës, do të mund ta festonim këtë përvjetor të shquar! Shqiptarët nuk e ndanë kurrë këngën nga pushka apo flamurin kombëtar nga gjuha dhe eposi etno-kulturor! E meritojnë gjigandi Lefter Çipa dhe të gjithë korifenjtë e polifonisë këtë nder dhe kënaqësi për gjithçka që kanë bërë për atdheun, për flamurin, për shpirtin kulturor të kombit dhe lartësimin deri në UNESCO të polifonisë shqiptare”, u shpreh Meta.

Presidenti solli në vëmendje se data 25 nëntor e vitit 2005 është dhe do të mbetet një datë historike për kulturën shpirtërore të popullit shqiptar.

Në atë ditë, 15 vite më parë, nga selia qendrore e UNESCO-s në Paris, Drejtor i saj i Përgjithshëm kumtoi për të gjithë botën se dukuria e ‘Polifonisë me iso’ e Shqipërisë futet në listën e ‘Kryeveprave të trashëgimisë gojore të njerëzimit’ të mbrojtura nga UNESCO-ja.

Juria ndërkombëtare e mbledhur në Paris nga data 21-24 nëntor 2005, e përzgjodhi polifoninë tonë për t’u përfshirë në listën ‘Kryevepër e njerëzimit’ midis 60 kandidaturave të propozuara nga shtete të ndryshme në çdo anë të botës.

Presidenti theksoi se, “Polifonia, gjuha shqipe dhe shqiptaria janë një. Ajo lindi nga vajtimi dhe u bë këngë përmes muzikalitetit të gjuhës sonë të bukur, për të cilën populli nuk thotë ‘e lexoi’, por ‘e këndoi’, sepse kënga ruajti edhe gjuhën. Kjo traditë madhështore e shoqëron shqiptarin nga lindja në vdekje dhe i ka dhënë kuptim këtij udhëtimi njerëzor, në çdo kohë e nën çdo sistem”.

“Se çfarë përfaqëson polifonia më lejoni sot të citoj përsëri ikonën e saj Lefter Çipën, i cili na mblodhi sot në këtë takim të paharruar: ‘Polifonia shqiptare, njëkohësisht është këngë klasike, këngë perëndie, për ta parë, për ta dëgjuar, për ta puthur, për ta dashuruar. Por duhet patur kujdes me dashurinë e saj. Duhet ta duash me gjithë shpirt, të të hyjë në gjak e deje. Polifonia është shpirti i ditës, dhe zëri i natës, është bota shpirtërore e shqiptarit. Aty ku dëgjohen zërat e polifonisë, të bën të besosh se aty ka zot.”- u shpreh gjatë fjalës së tij Meta.

Ndërsa theksoi se “sot kujtojmë, nderojmë dhe do të vlerësojmë të gjithë ata korifej të këngës, me emra të përveçëm e që njihen nga të gjithë, të cilët në rolet e ndryshme, sepse polifonia është ekip, kanë mbajtur gjallë dhe transmetuar gjithë këtë traditë të madhe”.

Meta tha se “Presidenca ka dekoruar me tituj nderi disa prej artistëve të folklorit të spikatur të vendit, sot jemi mbledhur të vlerësojmë disa të tjerë të shquar prej qarkut të Vlorës, në të ardhmen do të rikthehemi sërish këtu, por edhe në treva të tjera, si dhe do të shkojmë në të tjera treva për të vendosur në piedestal të tjerë artistë me emër të këngës polifonike dhe folklorit në përgjithësi”.

Ai tha se, një nderim të veçantë e kam edhe për studiuesit, muzikologët dhe folkloristët e mëdhenj si Prof. Ramadan Sokoli, Prof. Benjamin Kruta, Prof. Spiro Shetuni, Prof. Afërdita Onuzi, Prof. Vaso Tole, Prof. Piro Miso e shumë të tjerë si dhe për të gjitha ato institucione studimore, të cilët e vendosën polifoninë shqiptare në shtratin e një strukture vlerash të mirë studiuara shkencërisht.

Por sot është dita që të kujtojmë dhe vlerësojmë me nderim edhe të gjithë ata këngëtarë e këngëtare popullore anonimë, ‘të heshtur’, të cilët nuk kanë emër pasi njihen thjesht me emrin ‘kori i isos’, ose ata që ‘ia mbushin këngës’ apo siç thonë ‘që bëjnë eee’.

Presidenti nderoi me Titullin “Mjeshtër i Madh” këngëtarët dhe valltarët e talentuar Arap Çeloleskaj dhe Taip Madani (pas vdekjes); zoti Sejmen Gjokoli, zonja Katina Mërkuri, zotit Hysen Ruka, zoti Rrahman Nuredini; zoti Syrja Hodo, zonja Fatbardha Brahimaj, zoti Abdyl Lizaj dhe zoti Berdo Berdaj për kontributet e paçmueshme në interpretimin, ruajtjen, transmetimin dhe popullarizimin e vlerave të polifonisë me iso, në festivalet folklorike nëpër skenat kombëtare dhe ndërkombëtare.

Me Dekoratën “Nder i Kombit” Kreu i Shtetit çmoi poetin e shquar Lefter Çipa në vlerësim të rolit të tij brilant si krijues, rapsod, mbartës dhe interpretues i perlave të këngëve polifonike shqiptare tradicionale dhe bashkëkohore duke e quajtur: “Poet të talentuar me frymëzim thellësisht kombëtar dhe me vargje të shtrydhura nga dallgët e detit dhe të përshkuara nga dashuria për dheun e mëmëdheut dhe frymëzues i përjetshëm i bukurisë së jetës dhe shpirtit njerëzor, eposit historik dhe vlerave morale, identitetit dhe ndjenjës kombëtare”.

Zotit Dhimitër Varfi iu akordua Titulli “Kalorës i Urdhrit të Flamurit” për talentin artistik, interpretimin e spikatur dhe zërin e veçantë prej tenori, si dhe rolin unik në mbajtjen gjallë, kultivimin dhe përsosmërinë e këngës himarjote.

Ndërsa me “Titullin Naim Frashëri” Presidenti Meta çmoi zotin Sinan Gjoleka dhe zoti Dule Beqir Gjoka për kontributet e tyre vyera si këngëtarë, valltarë dhe instrumentistë popullor të shquar të Labërisë.

ATA

[Albo]

Mbi debatin e rilindur mbi iso-polifoninë shqiptare

Tjetërsimi i thelbit të një problemi.
Mbi debatin e rilindur mbi iso-polifoninë shqiptare.

Nga Timo Mërkuri

III-Prapavija reale e debatit.

Në pamje të parë, krijohet përshtypja se kemi të bëjmë me një debat shkencor, për të eleminuar disa gabime të një akademiku, (V. Tole) i cili paska …devijuar në hullitë antishqiptare me tezën e tij iso-polifonike. Madje jo vetëm kaq, por e paska veçuar popullin shqiptar si “dhinë e zgjebosur” (sic) nga vendet e tjera polifonike. Për këtë arsye…është e nevojëshme që të nënshkruhet një memorandum drejtuar kësaj Ministrie (të Kulturës dhe Turizmit) dhe UNESCO që…të korigjohet emri iso-polifoni dhe ajo të mbajë emrin e vërtetë “Polifonia shqiptare”. Në kushtet e sotme, vijojnë debatuesit, ….rëndësi ka organizimi i një veprimtarie shkencore, ku … të vendosin kolegjialisht se çfarë emri duhet ti sugjerohet UNESCO për të ruajtur traditën tonë në brezat e ardhshëm…

Me këtë mënyrë …eleminohet gabimi dhe faji i madh i akademikut V.Tole i cili, nuk ka marë mendimin e kundërshtuesve dhe as ndonjë vendim ministrie apo qeverie, por… e ka bërë si Mehmeti me kokën e vetë, duke i vënë këngës sonë shumëzërëshe emrin “Iso-polifoni”, në kohën që ajo thirej me emrin “polifoni”.

a-Se sa seriozisht mund të miret një sugjerim i tillë drejtuar UNESCO, unë nuk kam ndërmënd të shprehem e të debatoj, por unë do ti ftoja miqësisht debatuesit kundërshtues që të shohin me qartësi se në cilën rrugë po ecin, ashtu të zemëruar siç janë. Këtu nuk është fjala për Vaso Tolen, por për diçka shumë më të madhe, para së cilës edhe V. Tole, por edhe kundërshtuesit e tij janë shumë të vegjël. Këtu është fjala për këngën tonë popullore me iso, identitetin shqiptar të saj, origjinën e saj nga rritet mortore, fenomenin vetëmshqiptar “iso”, origjinën, rolin dhe funksionin e tij në këngën popullore, duke dëshmuar në këtë mënyrë direkt lashtësinë e saj dhe indirekt edhe lashtësinë e popullit tonë në këto troje ku jemi sot, madje dhe më gjërë. Dhe së fundi edhe vlerësimin që i bëhet nga institucione prestigjioze si UNESCO, kësaj aritjeje të popullit tonë, duke e marë në mbrojtje si një kryevepër e njerëzimit.

b-Unë ju theksoj tre momente të vlerësimit të këngës sonë popullore me iso.
-Rasti i parë është fakti që kolosët e tragjedive të antikitetit e morën iso-polifoninë nga populli, ende “foshnjë”, e përpunuan dhe e bënë pjesë organike të artit skenik. Kundërshtuesit e kësaj teze e mohojnë këtë fakt, por ja që kori dhe korifeu qëndrojnë kokëfortë te arti skenik i antikitetit.
-Rasti i dytë është kur korifejtë e krishtërimit e morën iso-polifoninë nga populli, e përpunuan dhe e bënë pjesë organike të hymneve fetare. Studimi i Jan Kukuzelit mbi mënyrat e mbajtjes së iso-s ( në hymnografinë kishtare) dhe aplikimi i tyre në ritet kishtare (madje edhe sot) është dëshmi e vitalitetit të iso-s, në radhë të parë.
-Rasti i tretë është vlerësimi që ju bë nga UNESCO duke e shpallur iso-polifoninë si një kryevepër të njerëzimit.

c-Kundërshtuesit kërkojnë që, UNESCO të anullojë aktin e njohjes së këngës sonë iso-polifonike si kryevepër të njerëzimit dhe të presë sa të mblidhen ata në një konferencë shkencore, të gjejnë një emër dhe, pasi t’ja japin UNESCO, ajo ta çertifikojë.
Që në pamje të parë duket mungesa e një serioziteti sepse trajtohet UNESCO si gjëndja civile e ndonjë komune, ku çdo shtetas mund të ndërojë emrin apo mbiemrin sa herë që dëshiron.
c.1–Kërkohet firmosja e një memoradumi dhe organizimi i një veprimtarie shkencore për heqjen e emrit iso-polifoni dhe rivendosjen e emrit polifoni. Por askush nuk na thotë se me çfarë memoradumi apo vendim i organizmave shtetërore apo shkencore është vendosur emri“polifoni” Nuk ka pasur asnjë vendim të tillë.
Pra me vendosjen e emrit iso-polifoni nuk është shkelur asnjë vendim i mëparshëm shtetëror apo shkencor. Është hera e parë që zyrtarizohet dhe institucionalizohet emri i këngës sonë popullore me iso. Emërtimi “polifoni” nuk ka qënë një një emërtim zyrtar dhe shkencor. Theksuam më sipër se i pari që e përdori këtë emër ka qënë R.Sokoli, por edhe ai e quajti …kënga polifonike me iso… Pra e kushtëzoi emrin e këngës sonë popullore me iso, të cilën kundërshtuesit e iso-polifonisë e përjashtojnë kategorikisht.
c.2-Kërkohet heqja e iso-s nga emërtimi i këngës sonë iso-polifonike duke e quajtur vetëm polifonike. Sepse, sipas autorit të studimit…Vaso Tole… e ka veçuar popullin shqiptar nga vendet e tjera polifonike…si dhinë e zgjebosur…duke i vënë këtë emërtim…, ndërsa në një faqe më parë shtron pyetjen …Çi prishi punë popullit shqiptar dhe kulturës shqiptare termi polifoni?
Popullit shqiptar nuk i prishi punë termi polifoni, por ama duhet të theksojmë se ky emërtim nuk e dalloi artin e tij oral nga arti oral i vendeve fqinje apo dhe më larg. Shumica e popujve ( për mos të thënë të gjithë popujt) kultivojnë polifoninë, në kuptimin e këngës me shumë zëra.
Karakteristika thelbësore e këngës sonë popullore që e dallon nga popujt e tjerë, nuk është polifonia, por është iso-ja..
-Iso-ja është pashaporta e identitetit kombëtar të këngës sonë popullore. Kënga popullore pa iso mund të jetë këngë e cilitdo popull që praktikon polifoninë.
-Iso-ja nuk është bishtsqepari, siç e quan studiuesi F Ç. Ajo është më e vjetër se kënga, është fara nga mbiu kënga, është rrënja që ushqen pemën e këngës, është deti që mban anien dhe aniet e këngës. Ta quash iso-n, bishtsqepari i këngës sonë popullore, do të thotë që nuk e njeh fare botën e këngës sonë popullore.
c.3- UNESCO pikërisht për këtë e vlerësoi këngën tonë popullore me iso, për ison dhe jo për polifoninë. Sepse, në rast se kënga jonë nuk do kishte iso-n, nuk kishte asnjë arsye pse të shpallej si kryevepër e trashëgimisë kulturore të njerëzimit. Kandidatura e këngës polifonike e çdo shteti ballkanik do ishte një rivale serioze përballë kandidaturës shqiptare. Dhe në qoftë se kësaj kandidature të vendit tjetër pretendent, do ti shtonim edhe suportet eko-politike të vendit përkatës, atëherë mundësia e vlerësimit të kandidaturës shqiptare do minimizohej deri në eleminim.
Kandidatura shqiptare kishte një element bazë që nuk e kishte asnjë shtet tjetër, dhe ajo që është më kryesorja është se ky element vinte që nga lashtësia e kombit (më të vjetër në Ballkan) dhe nuk ishte prodhim teknik por ishte produkt shpirtëror. Në rast se shtetet e tjera kishin guslën apo mandolinën, dajren apo violinën, kënga shqiptare kishte dhe ka iso-n.Në morinë e polifonive botërore kënga popullore shqiptare dallohet për vetë faktin, se shtylla e saj veterbrore është iso. Nuk është as zëri i rastësishëm i këngëtarëve dhe as veglat muzikore që shoqërojnë këngën.
Këtë element bazë të këngës sonë popullore vlerësoi UNESCO në vendimin e saj.
Dhe propozimi na bëhet tani pikërisht për të hequr nga emërtimi i saj këtë element bazë të këngës, këtë gurthemeli të kësaj kështjelle arti. Na rrofshin bedenat pastaj…
c.4-Dhe për sa i përket cilësimit… i veçuar si dhi e zgjebosur…unë përsëri i ftoj autorët për korigjim teksti. Populli ynë është i veçantë nga popujt e tjerë, është nga popujt më të vjetër në Europë, ka gjuhën e tij të veçantë e të vjetër, ka doket e zakonet e tij, veshjen e këngën e tij të veçantë nga të tjerët, AND dhe identitetin e tij. Kjo e bën atë popull më vete dhe jo …dhi e zgjebosur e veçuar, nga ndonjë… stan polifonik.

ç-Po për çfarë arsyeje filloi ky sulm ndaj iso-polifonisë duke u fshehur pas kritikave ndaj akademikut të nderuar V.Tole?
Këtë pyetje e shtron edhe vetë studiuesi F.Ç, por e kufizon vetëm te …fillimi i polemikës me akademikun V. Tole dhe po vetë përgjigjet duke parashtruar si :
-arsye të parë: -origjinën e tij ( e F.Ç.) nga vendi i (iso)polifonisë.
-arsye të dytë- ka punuar me këngën popullore mbi dyzet vjet, duke organizuar shumë koncerte polifonike, lëndën muzikore e ka mbledhur direkt në fshatrat dhe stanet e labërisë, disa prej tyre i ka regjistruar në TVSH dhe i ka future edhe në Teatrin e Operës dhe Baletit, Teatrin e Estradës, Qëndrës Ndërkombëtare të Kulturës, në Korfuz, Janinë, Kozencë etj etj . në një kohë që V. Tole nuk ka pregatitur as një koncert polifonik…
-arsyeja e tretë- ai ka ngjitur në kalanë e Festivaleve Folklorike disa këngë cilësore të epikës dhe lirikës labe, ndërsa V. Tole nuk ka shpurë asnjë këngë…
ç.1-Unë skam ndërmënd të lexoj të tjera për Belulin, por asnjë nga arsyet e paraqitura nuk është argument thelbësor.
Unë mendoj se ndjenja e inferioritetit që manifeston autori, ndjenja e lënies mënjanë në “festën e triumfit të këngës sonë popullore” që është vlerësimi nga UNESCO, ndjenja e “shpërfilljes”, sipas tyre, nga akademiku V.Tole …pas një pune dyzetëvjeçare të tyre në shërbim të kulturës popullore etj etj, kanë gjeneruar (në degjenerim) një …fillim i polemikës me akademikun V.Tole.
Dhe ky nuk është një process individual i një personi të vetëm. Ky filloi si një process individual me një shkrim në internet, por vazhdoi me zgjimin e të gjithë të mënjanuarve (gjasme), të shpërfillurve (gjasme).
ç.2- Duhet të kuptojmë se askush nuk ka mënjanuar njeri, askush nuk ka mohuar punën dhe kontributin disa vjeçar të njerëzve të kulturës popullore, askush nuk ka privatizuar dafinat e fitores…
Kjo nuk është fitorja dhe suksesi i një individi të vetëm, ky nuk është suksesi i një brezi të vetëm. Ky është vlerësim për gjithë brezat shqiptarë në shekuj, për gjithë kombin shqiptar sepse kënga është e gjithë kombit dhe jo e një individi.
Të gjithë ne shqiptarët jemi triumfatorë me këtë vlerësim që i bëri UNESCO këngës sonë iso-
polifonike. Por në radhë të parë të “paradës së triumfatorëve”, sigurisht, janë ata që kanë lëvruar këngën tonë popullore, qofshin këta këngëtarë apo specialistë kulture. Dhe mbi të gjitha, nderimi u takon nënave tona, që me lotët e ligjërimeve të tyre kan vaditur pemën stërshekullore të këngës sonë popullore. Emrat nuk kanë asnjë rëndësi. Madhështia e tyre qëndron pikërisht aty ku qëndron edhe madhështia e këngës sonë popullore, te anonimati dhe kolektiviteti i saj.
Edhe unë, ashtu si edhe studiuesi F. Ç, ashtu si edhe akademiku V.Tole, ashtu si të gjithë shqiptarët kudo që janë, kemi mbi balliin tonë, në mos një gjethe dafine të kurorës triumfatore të vlerësimit të këngës sonë popullore së paku, hijen e e kësaj kurore të dafintë. Edhe për këtë duhet të jemi krenarë.
ç.3- Nuk është vetëm kaqë. Vendimi i 25 Nëntorit 2005 i UNESCO për të shpallur këngën iso-polifonike si kryevepër të trashëgimisë kulturore të njerëzimit dhe për ta marë atë nën mbrojtje, xhelozoi jo pak vende fqinjë dhe më tejë. Mendoni pak, vetëm në Shqipërinë e Jugut, janë katër kryevepra të njerëzimit të mbrojtura nga UNESCO. Dhe konkretisht Butrinti, Gjirokastra, Berati dhe si qershia mbi tortë erdhi dhe Iso-polifonia. Një dëndësi të tillë kryeveprash të njerëzimit, të mara në mbrojtje nga UNESCO, rrallë kombe të tjera e kanë. Ngjashmëria e polifonisë shqiptare (duke përjashtuar prej saj ison) me polifoninë e vendeve të tjera është një shteg i mirë pretendimi prej atyre vendeve për të ulur nga piedestali iso-polifoninë shqiptare dhe për të ngjitur në vend të saj polifoninë e vendeve të tyre. Por këtë ulje nga piedestali nuk mund ta bënte askush më mirë se vetë shqiptarët. Nisja e debatit të disa studiuesve me akademikun V. Tole për …shpërfillje, lënie mënjanë, mosvlerësim të kontributit të tyre etj etj. ishtë si një shi i papritur në kufijtë e shkretëtirës.
Veçse ky sulm, veç akademikun e nderuar duhej të godiste pikërisht elementin më thelbësor, më karakteristik, më të lashtë dhe më të fortë të këngës sonë popullore.
Pikërisht iso-n .
Iso e ardhur nga shekujt, duhej të vritet pikërisht në kohën e kurorëzimit, si dhëndëri ditën e dasmës..Në pragun e shtëpisë. Ajo nuk do jetë vrasje. Ajo nuk do jetë vdekje.Ajo do jetë gjëmë.
Dhe atëherë do vajtohet me shkulje flokësh e me çjerje faqesh, me klithma plot llahtar…Mjerë etnomuzikologjia shqiptare dhe kënga popullore shqiptare…ç’i bënë bijtë e saj*.

*- Reshti i fundit, në korsiv është perifrazim i rreshtit të fundit të librit “Tjetërsimi i polifonisë shqiptare” të F. Çaushit.

Botuar i plotë te libri “Identiteti Iso-polifonik” MILOSAO Sarandë 2018