Charles P. Baudelaire

[Luna01]

Ballkoni


Dashnore e dashnoreve, nënë e kujtimeve
për mua je çdo detyrë dhe çdo kënaqësi!
Do të bjerë ndërmend bukuria e përkëdhelimeve,
nuri i mbrëmjeve dhe vatra plot ngrohtësi,
dashnore e dashnoreve, nënë e kujtimeve!

Mbrëmjet ndriçuar nga qymyri plot ngrohtësi,
Dhe mbrëmjet në ballkon, me avuj të trëndafiltë mbuluar!
Ah, sa mirësi zemra jote më rrezatonte, sa butësi!
Shpesh ne patëm thënë gjëra të paharruara;
Mbrëmjeve ndriçuar nga qymyri plot ngrohtësi.

Sa të bukur diejt në mbrëmjet e ngrohta të praruara!
Sa e fortë është zemra! Hapësira pa anë e kënd!
Duke u përkulur mbi ty, mbretëreshë e vashave të adhuruara,
më dukej sikur thëthija, parfumin e gjakut tënd.
Sa të bukur diejt në mbrëmjet e ngrohta, të praruara.

Posi mur i madh gjithnjë më shumë nata nxinte
dhe sytë e mi n'errësirë të tutë donin të gjenin.
O helm, o ëmbëlsi, goja frymën tënde thëthinte!
Në duart e mia vëllazërore këmbët e tua flinin.
Porsi mur i madh gjithnjë më shumë nata nxinte.

E njoh artin për të thirrur minuta lumturie,
të kaluarën pashë tulatur nën gjurin tënd.
Pse të kërkoj më kot bukuritë e tua dalldie,
përveçse te trupi, zemra jote, në tjetër vënd?
E njoh artin për të thirrur minuta lumturie!

Këto betime, aroma, puthje që s'kanë të mbaruar,
nga ky hon i ndaluar për ne a do lindin përsëri?
siç ngjiten në qiell diejt e rinuar,
pasi në detra janë larë, zhytur në thellësi?
O betime! O aroma! O puthje që s'kanë të mbaruar!

[Luna01]

Ftesë për udhëtim


Vogëlushe, motërzo,
ëmbëlsinë në mendje ço,
që të ikim larg, të jetojmë të dy!
Të duhemi, kënaqësi të marrim,
të duhemi, e të kemi varrin
në vendin që ngjan me ty!
Diejt n'lagështi zhytur,
nga këto qiej n'mjegull mbytur,
Për shpirtin kahëhirë prej natyre
misterioze në të parë,
si të syve të tu tradhëtarë,
që shkëlqejnë mes lotëve të tyre.
Atje gjithçka është rregull, bukuri,
Luks, epsh dhe qetësi.
Mobilje shkëlqim-mbuluar,
nga vitet krejt lëmuar,
do ishin stoli për dhomën tonë;
Lulet që rrallë lulëzojnë,
aromën e tyre bashkojnë,
me cilëndo aromë,
tavanët larmishëm zbukuruar,
pasqyrat pamje kulluar,
shkëlqim i jetës në Lindje,
gjithçka do t'i ishte shprehur
shpirtit në mënyrë të fshehur,
me gjuhën e mësuar në gjindje.
Atje, ku gjithçka është rregull, bukuri,
Luks, epsh dhe qetësi.
Mbi këto kanale hidh shikimin,
mbi ato anije që dremitin,
e me pamje endacaku,
Janë për të të plotësuar
dhe atë që më pak ke dëshiruar.
Vijnë nga së largu
Diejt që përëndojnë
arat mbulojnë,
kanalet, qytetin n'tërësi,
me nenexhik e me ar i stolisin,
njerëzia dremisin
në një dritë plot ngrohtësi.
Atje ku gjithçka është rregull, bukuri
Luks, epsh, e qetësi.

[Luna01]

Ji i dehur


Duhet të jesh gjithmonë i dehur. Kaq është e tera është e vetmja mënyrë. Për qe mos te ndjesh barrën e kohës qe thyen kurrizin tënd dhe qe te perkul ty ndaj tokes, duhet të jesh vazhdimisht i dehur.

Por me çfarë? Vere, poezi, apo virtyt, si te deshirosh. Por ji i dehur. Dhe ne qoftë se nganjëherë, mbi shkallet e një pallati apo mbi barin e gjelber e një hendeku, ne vetmine vajtore te dhomes tënde, zgjohesh serisht, e dehura tashmë duke u zhdukur apo e ikur, pyet eren, dallgen, yllin, zogun, orën, gjithçka qe është duke fluturuar, gjithçka qe është duke qare, gjithçka qe është duke u rokullisur, gjithçka qe është duke kenduar, gjithçka qe është duke folur. . . pyet sa është ora dhe ere, dallge, yll, zog, ore do të te përgjigjen: "Është ora qe të jesh i dehur! Për qe të mos jesh martiri skllav i kohës, ji i dehur, ji vazhdimisht i dehur! Ne vere, ne poezi ose ne virtyt si te deshirosh."

[Luna01]

Asaj qe shkoj

perkthyer nga: Fan Noli


Rreth meje rruga ulërin edhe bucet.
E gjat'e hollë, sterrë, kujë madhështore,
Një grua shkoj me një fustan të zi për dore,
Q'e kolovitte posht'e lart me salltanet.

Si ëngjëll, si statuj'e gjallë vetëtin.
Si i shastisur dhe i cakërdisur unë,
Nga syr'i saj si qjell që mbrun furtunë
Thëthinja mjaltë që magjeps, dëfrim që grin.

Ia shkrepi dhe u-err. Moj flutur e farosur,
Që me vështrimin tënt më bëre flag'e furrë,
S'të shoh më vallë vec në jetën e pasosur?

Ah, gjetkë, tutje, tepër vonë, ndofta kurrë,
Se unë s'di ku ike, ti ku shkonj's'e di,
Të desha, moj, e dinje, vetë moj, dhe ti.

[Luna01]

Kapaku i tenxheres

perkthyer nga: Fan Noli


Kudo që vete nëpër tok'e nëpër det,
Ku klima ngroh, e dielli të ngrin mynxyrë,
Dishepull i Jesujt, a derr pa selamet,
Lipës i humbur, a miliunar i fryrë.

Fshatar a qytetar, i ckafët a tembel,
Me trurin që lëvrin, a që gërret e fle,
Njeriu, lëmsh prej një mysteri teveqel,
Më kot përpjet'i drithtëruar syt'i ngre.

Dhe qjelli si kube qëndron prej shpelle gufe,
Tavan i ndritur prej një operaje bufe.
Ku cdo xhambaz mi pellk prej gjaku po këcen.

Për mëkatarin tmerr, për murgun shpres'e murme,
Qjelli kapak po e mbulon tenxheren zhurme
Ku e padukur njerëzi'e zezë zjen.

[Diabolis]

Pendim i vonët

E zymtë bukuroshe, kur t'shkosh për të pushuar,
Në fund të nj'monumenti krejt në mermer të zi,
Dhe kur s'do t'i kesh më për shtrat e për shtëpi
Veç një bodrumi t'lagët dhe një grope të thelluar;

Kur guri, duke shtypur at'gjirin e fiksuar
Dhe ijet që t'i dredh një e plogësht energji,
S'do ta lejë të rrahë zemrën e të bëjë dashuri,
Dhe këmbët të baresin udhës së dëshiruar,

Varri, besniku im për ëndrrën e pasosur
(Gjithmonë poetin varri do ta kuptojë prore),
Gjatë netëve pa fund e gjumë - syrgjynosur,

Do t'thotë: "Ç'të shërben moj kurvëz shembullore,
Që s'njohe ç'qan njeriu që shkon për jetë të flejë?"
Dhe krimbi si pendimi lëkurën do ta brejë.

perkthyer nga Vilson Blloshmi
( marre nga gazeta Standart)

[[Perla]]

*Libri është kopsht, është pemëtore, thesar, është festë, është një shoqëri si të thuash, është këshilltar, një mori këshilltarësh.

*Pasioni i çmendur për artin është një krimb që gëlltit gjithçka tjetër.

*E dashura është një shishe me verë, gruaja është shishe vere.

*Gjithçka e bukur dhe fisnike është fruti i arsyes dhe përllogaritjes.

*Gjithmonë ji poet, edhe në prozë.

*Çdo njeri i shëndoshë mund t’i kalojë dy ditë pa ngrënë, por jo pa poezi.

*Çdo njeri që nuk i pranon kushtet e jetës, e shet shpirtin e tij.

*Çdo gazetë, nga rreshti i parë tek i fundit, nuk është gjë tjetër veçse një rrjet tmerresh, unë nuk e kuptoj sesi një dorë e pafajshme mund të prekë një gazetë pa u dridhur nga neveria.

*Secili, me kusht që të dijë si të jetë argëtues, ka të drejtë të flasë për veten.

*Që i vogël unë ndjeva në zemrën time dy gjëra kundërthënëse, tmerrin e jetës dhe harenë e jetës.

*Bukuria është ambicja e vetme, qëllimi ekskluziv i Shijes.

*Por një burrë bandill bosh nuk mund të jetë një burrë vulgar.

*Arsyeja e thjeshtë na tregon ne se gjërat tokësore janë të pakëta, dhe se realiteti i vërtetë ekziston vetëm në ëndërra.

*Edhe sikur të ish provuar se Zoti nuk ka ekzistuar, Feja do të jetë gjithmonë e Shenjtëruar dhe Hyjnore.

*Edhe në shekujt të cilët do të na duken të përbindshëm e të shëmtuar, oreksi i pavdekshëm i bukurisë do të gjejë gjithmonë kënaqësinë.

*Duke pasur parasysh gjithçka, puna është më pak e mërzitëshme se dëfryese.

*Gjithçka për mua shndërrohet në alegori.

*E keqja bëhet pa u lodhur, natyrshëm, në mënyrë fatale; mirësia është gjithmonë frut i mirëfilltë arti.

*Për çdo letër të dërguar nga huadhënësi juaj, shkruani pesëdhjetë rreshta me temë jashtëtokësore dhe do të shpëtoni.

*Për tregtarin, edhe ndershmëria është një spekullim financiar.

*Franca nuk është poetike; madje ajo e ndjen, në fakt, është një gabim i bashkëlindur i poezisë. Mes shkrimtarëve që përdorin vargun, ata të cilët ajo gjithmonë i parapëlqen janë pikërisht më prozaikët.

*Sa pak ka mbetur nga njeriu që ishte dikur, përveç kujtesës së tij! Por kujtimi është e vetmja fomë e vuajtjes.

*Lexues hipokrit, shoku im, vëllai im !

*Unë vështirë mund të pranoj një tip bukurie në të cilën nuk ka Melankoli.

*E kam kultivuar histerinë time me kënaqësi dhe terror.

*Unë kam kujtime më shumë se të isha i moçëm një mijë vjeç.

*E adhuroj Vagnerin, por muzika që parapëlqej është macja e vjerrur nga bishti jashtë një dritarje dhe që përpiqet të kapet në xhama me kthetrat e saj.

*Nëse poeti i është përmbajtur një qëllimi moral, ai ka dobësuar forcën e tij petike.

*Në letërsi si në etikë ekziston rreziku, ashtu si lavdia, të jenë të pakapshme. Aristoteli na ka izoluar ne.

*Frymëzimi vjen duke punuar çdo ditë.

*Është keqkuptimi universal arsyeja pse merremi vesh. Sepse, për fat, nëse njerëzit do ta kuptonin njër tjetrin, ata kurrë nuk do të merreshin vesh.

*Kritika ka lindur nga mitra e artit.

*Është ora të dehemi! të mos jemi më skllevërit martirë të kohës, të jemi pafundësisht të dehur. Me verë, me poezi, apo me virtute, me çfarë të doni.

*Do të ishte e vështirë të mos arrihet në përfundimin se tipi më i përkryer i bukurisë mashkullore është Satani, siç e ka portretizuar Miltoni.

*Do të ishte ndoshta bukur të jesh ndërthurazi viktima dhe ekzekutori.

*Le të ruhemi nga njerëzit e zakonshëm, nga ndjesia e zakonshme, nga ndjenja e zakonshme, nga frymëzimi i zakonshëm dhe nga i qarti.

*Moderniteti është kalimtari, rrjedhësi, rastësia; është njëra gjysmë art, gjysma tjetër është e përjetëshme dhe e patundëshme.

*Muzika e shkumbon qiellin.

*Natyra është tempulli ku kolona të gjallësh lëshojnë zëra të ngatërruar. Njeriu i afrohet asaj nëpërmjet pyjeve të simboleve, të cilët e shikojnë atë me vështrime familjare.

*Natyra…nuk është gjë tjetër veçse zëri i brendshëm i vetinteresit.

*Pothuaj çdo origjinalitet i yni vjen nga vula që koha shtampon mbi ndjeshmërinë tonë.

*Asgjë nuk mund të bëhet ndryshe, veçse pak e nga pak.

*Përparimi, kjo herezi e madhe e rrënimit.

*Kërcimi mund të shpalosë gjithçka misterioze që fshihet në muzikë, dhe e ka meritën shtesë që është njerëzor dhe i prekshëm. Kërcimi është poezi me këmbë dhe krahë.

*Etja e pangopur për gjithçka që shtrihet përtej, dhe të cilën jeta e shpalos, është prova më e gjallë e pavdekshmërisë sonë.

*Jeta e qytetit tonë është e pasur në subjekte poetike dhe të mrekullueshme. Ne jemi mbështjellë dhe larë në një atmosferë të mrekullisë; por ne nuk e vëmë re këtë.

*Njeriu që thotë lutjet e mbrëmjes është një kapiten duke iu rënë borive të tij. Ai mund të flejë.

*Kënaqësia që vjen nga pasqyrimi i së tashmes vjen falë jo vetëm prej bukurisë me të cilën është veshur, por edhe nga cilësia thelbësore e të qenit e tashme.

*Poeti gëzon privilegjin e pakrahasueshëm të jetë vetvetja dhe të tjerët, si të dojë.

*Studimi i bukurisë është një duel në të cilin artisti qan i tmerruar përpara se të jetë mundur.

*Plotshmëria e vetme dhe supreme e dashurisë ndodhet në sigurinë se po veprohet keq. Dhe meshkujt e femrat e dinë që nga lindja se në të keqen gjendet kënaqësia.

*Botën e vërtit rrotull vetëm keqkuptimi.

*Janë po aq lloje të bukurisë sa dhe mënyra të zakonshme të kërkimit të lumturisë.

*Ka momente të ekzistencës kur koha dhe hapësira janë më të thella, dhe vetëdija e ekzistencës është lartësuar pafundësisht.

*Ekzistojnë vetëm tri qenie të respektueshme: prifti, luftëtari dhe poeti. Me ditë, me vra dhe me krijue.

*Nuk ka ëndërr dashurie, sado ideale të jetë ajo, e cila nuk përfundon me një foshnjë topolake, qaramane që varet tek gjinjtë.

*Nuk ka gjemb më të çeliktë se ai i Pafundësisë.

*Nuk ka vepër më të gjatë se ajo të cilën nuk guxoni ta filloni.

*Jeta është një spital ku çdo pacient është i zotëruar nga ideja për të ndërruar shtrat.

*Burrat shkojnë më shumë me ato gra pa të cilat mund të ishin edhe më mirë.

*Të jesh njeri i madh dhe një shenjt për veten, kjo është gjëja më e rëndësishme.

*Ta përdorësh gjuhën në mënyrë të përkryer do të thotë të praktikosh njëfarë magjie joshëse.

*Të thuash fjalën Romantizëm është si të thuash art modern – i cili është intimitet, spiritualitet, ngjyrë, tentim drejt pafundësisë, shprehur nga të gjitha mjetet që zotëron arti.

*Dy cilësi themelore letrare: supernatyralizmi dhe ironia.

*Ne jemi të trysnuar në çdo moment nga konceptimi dhe ndjesia e Kohës. Dhe ka vetëm dy mënyra për t’i ikur e për ta harruar makthin: qejfi dhe puna. Qejfi na konsumon. Puna na forcon. Le të zgjedhim.

*A vjen ti nga parajsa apo ferri, punë e madhe, o Bukuri!

Nga Elida Buçpapaj
Voal

[Edra2009]

Dhembja ekstaza jote,
urrejtja ajri qe ti thith,
shtirja orgazma qe shpirti e trupi yt provojne ne te njejten kohe,
dashuria fantazma qe nuk te le te flesh.
Me fut aty ne strofkullen tende,
lerme te qelbem ere dhe une nga letargjia e gjate e dimrit tend pa fund,
do hedh poshte ate deren e hekurt qe ke vene ne hyrje te asaj shpelle groteske,
dua erresiren tende te me vrase syte
e aty e verber te fshihem nen kraharorin tend
te te perkedhel butesisht fytyren, buzet,floket
e te puth shpirtin tend te virgjer.
E di qe do me kafshosh,do perpelitesh,
do me derrmosh trupin e do kerkosh te jem vakti yt i radhes.
E une e lumtur do te le te me gelltisesh pa fryme!
Do te cjerr zemren nga brenda nate e dite,
ti do ulerasesh,do te bucasin veshet nga gjemtimi i vazhdueshem,
do perpelitesh,do kerkosh te depertosh ate porte celesat e se ciles i kam une
e do duash deshperimisht te kerkosh nje shpelle tjeter
ta ndertosh nga fillimi e ti vendosesh dy porta kesaj radhe.
Fatzi!E ndertova shtratin tim!
Fli i qete.Erresira jote nuk do jete kurre mjaft per mua.

[[Perla]]

Shkruan : Ben Andoni

Nuk ka shumë fjalë, por qoftë dhe botimi më i thjeshtë i Baudelaire, duket gjithmonë një mision i këndshëm dhe pse jo dhe i suksesshëm. Mbase, kjo ka qenë një nga gjërat, që ka pasur në kokë, përkthyesi Alket Çani, kur ka përmbledhur në një vëllim, të botuar estetikisht mirë, një përmbledhje poezish të këtij autori të madh.

Një ese, pastaj nga Paul Valéry, ka treguar mrekullinë e poezisë së autorit dhe periudhën në të cilën veproi ai, kurse më poshtë -sprovën e përkthimit nga vetë Alket Çani dhe me radhë të Edmond Tupjes, Ismail Kadaresë, Fan S. Nolit, Romeo Çollakut, Arben Dedjes.

Duhet të jesh një njohës i mirë i gjuhës, për të gjykuar për cilësinë e përkthimit dhe për mënyrën e ardhjes së Baudelaire në shqip. Por duke pasur në kokë një postulat, sipas të cilit, poezia është tejet e vështirë për të përkthyer dhe gati e pamundur, atëherë ia vlen t’i nënshtrohesh me mirëkuptim punës së përkthyesve, që janë absolutisht disa nga emrat e respektuar të përkthimit nga kjo gjuhë. Nuk besoj se mund të jetë arritur në cilësinë e vargëzimit apo në përshtatjen vende-vende të rimës, por në vetvete poezitë janë të ndjera dhe të sjellin kënaqësi.

Gjithsesi, mjafton që ta lexosh dhe të ndjehesh mirë.
Baudelaire është tentuar të përkthehet nga shumë shqiptarë të trevave të ndryshme. Mungesa e kritikës së specializuar ka lënë shumë shteg për interpretimin e duhur të këtij autori dhe fuqinë e ardhjes së tij në shqip. Për shumë kohë dihet se ka qenë i ndaluar, një gjë e cila më shumë ia ka ngritur vlerat- sesa ia ka ulur në të vërtetë.

Duke u kthyer te Valery, mund të citojmë atë që thotë ai, sipas të cilit, “Me Baudelaire poezia franceze del më në fund nga kufijtë e kombit. Ajo lexohet në botë: imponohet madje si poezia e modernitetit; përfton imitimin, pjellon shumë mëndje. Njerëz të tillë si Swinburne, Gabriele d’Annunzio, Stefan George, dëshmojnë mrekullisht ndikimin bodlerian jashtë Francës”.
Por në një kohë tjetër, përpjekja e sotme e Alket Çanit është shumë më tokësore:”më kishte joshur me ngjyrat e zymta e të larmishme, me forcën e revoltës e, sidomos, me zërin e tij origjinal që thërriste impulset më të fshehta të qenies, duke nxjerrë një konceptim të ri për artin nga misteri, i analizuar mprehtësisht, i gjërave të botës”.
Për fat, shtuar dhe me cilësinë e botimit të mrekullueshëm të ODEON, ai ka arritur të sjellë një nga zërat më interesantë të historisë së poezisë. Do të mjaftonte kjo përpjekje shumë fisnike, për të respektuar dhe nderuar përmbledhjen. Ajo mund të vlerësohet më shumë dhe quhet si një gjë e këndshme, në këtë periudhë kaq të lodhshme politike, që ti të kesh diçka ndryshe. Dhe, në këtë rast, duhet të ndajmë perceptimin e kritikut me kënaqësinë estetike, që ky libër me përmbledhjet e poezive të tij, duket se ia ka arritur plotësisht qëllimit. Mund ndoshta që të përfshiheshin dhe përkthyes të tjerë, por gjithsesi Baudelaire, me përmbledhjen e Çanit, mund të shijohet shqip.

[Xhuxhumaku]

Dehuni pa pushim!

CHARLES BAUDELAIRE


Një libër me poezi dhe prozë të shkurtër, të përzgjedhura nga Charles Baudelaire, në shqip nga Alket Çani, shoqëruar dhe me përkthyes të tjerë të dorës së parë nga frëngjishtja, si Ismail Kadare me përkthimin e poezisë “Albatros”; Edmond Tupja për poezitë “Parfumin ekzotik”, “Vajzës shend e verë”, “Bisedë”, “Lugati”, “Muzika”, “Metamorfoza e vampirit” dhe “Perëndim dielli romantik”; Arben Dedja për poezinë “Abeli dhe Kaini”, si dhe Romeo Çollaku për poezinë “Njeriu dhe deti”





Asaj që shkoi



Rreth meje rruga ulërin dhe buçet,

E gjat’ e hollë, sterrë, kujë madhështore,

Një grua shkoi me një fustan të zi për dore,

Q’e kolovite posht’ e lart me salltanet.



Si ëngjëll, si statuj’ e gjallë vetëtin.

Si i shastisur dhe i çakërdisur unë

Nga syr’i saj si qiell që mbrun furtunë

Thëthinja mjaltë që magjeps, dëfrim që grin.



Ja shkrepi dhe u err. Moj flutur e farosur

Që me vështrimin tënt më bërë flag’ e furrë,

S’të shoh më vallë veç në jetën e pasosur?



Ah, gjetkë, tutje, tepër vonë, ndofta kurrë,

Se unë s’di ku ike, ti ku shkonj s’e di,

Të desha, moj, e dinje, vetë, moj, dhe ti.

Përkthyer nga Fan Noli





Albatros



Shpesh marinarët marrin për zbavitje

Me vete albatrosët, zogjtë fisnikë

Që ngathtësisht mbi det ndjekin anijen

Tek shket mbi gropa, përmbi hone ik.



Të lënë mbi kuvertë, këta princa

Të kaltërsisë, si leshko janë tani

Mjerueshëm varin ata krahë të bardhë

Si rremat e braktisura përbri.



Ky udhëtar me flatra ç’qulls që ngjan,

Ç’i bukur ish, ç’komik duket, i keq.

Dikush ia tall ecjen e tij të çalë.

Një tjetër sqepin me çakmak ia djeg.



Kështu dhe ti, poet, princ resh të larta

Që mbi stuhitë zotëron e qesh,

Porsa të zbresin nëpër tokë e baltra,

Krahët viganë të pengojnë t’ecësh.

Përkthyer nga Ismail Kadare





Njeriu dhe deti



Njeri i lirë, ti detin do ta duash përherë!

Deti është pasqyra jote; shpirtin tënd t’i sodit

Rrokullimës së pagund ku dallga përpëlitet,

Dhe mendjen e ke të hidhur si humnerë.



Të pëlqen me gjoks të zhytesh shëmbëlltyre,

Me sy e krahë e rrok dhe zemra ndonjëherë

Harron rrahjete veta duke ndjekur poteren

E atij rënkimi sovran prej egërsire.



Ju jeni që të dy të mbyllur e të vranët,

Askush, o njeri, nuk t’i ndriçoi zgafellet,

O det, askush s’t’i di thesaret e thella,

Ju jeni xhelozë të t’fshehtave që mbani.



Megjithatë pa reshtur rrjedhës shekullore

Njëri-tjetrin luftoni pa mëshirë as pendim.

Ngaqë e keni për zemër vdekjen e shkatërrimin,

O armiq të përjetshëm, o vëllezër mizorë!

Përkthyer nga Romeo Çollaku





Vajzës shend e verë



Kokën, pamjen e lëvizjet ti m’i ke

Të bukura si një peizazh i rrallë;

Buzëqeshja në fytyrë të lodron e re

Si fllad i freskët në qiellin rrezelarë.



Kalimtar’ i zymtë që del shëtitje

Mahnitet kur ta sheh atë shëndet

Që të shpërthen gjithë llamburitje

Nga llërët deri tek supet e lehtë.



Ngjyrat e ndezura me të cilat përndrit

Rrobat e stolitë e tua tërë shkëlqim,

U ngjallin poetëve thellë në shpirt

Vegimin e një baleti lulesh në agim.



Ato fustane farfuritëse janë përnjëmend

Simbol i mendjes satë plot ngjyra për mua,

O e çmendur që egër po më çmend,

Unë të urrej po aq sa dhe të dua!



Nganjëherë në kopshtin gjithë hijeshi,

Ku plogështia rëndë më kapte,

Kam ndier të më shponte një si qesëndi

Kur në kraharor dielli plagë më hapte.



Dhe pranvera me blerimin e saj pa fund

Ma ka poshtëruar aq keq zemrën e shkretë

Saqë një luleje petlat m’u desh t’ia shkul

Për të dënuar paturpësinë e Natyrës vetë.



Një natë, pra, do të doja marrëzisht,

Kur vjen ora e epshit të ndezur furrë,

Drejt thesareve të kurmit tënd pabesisht

Të zvarritesha pa më të voglën zhurmë,



Që ta ndëshkoja atë trup shend e verë,

Që ta lëndoja të gji, ku fle falja,

Dhe një plagë të gjerë, të thellë humnerë,

Tek barku i habitur ty të të hapja.



Pastaj, o ëmbëlsi marramendëse!

Përmes atyre buzëve djegur nga etja,

Shumë më mahnitëse e më tërheqëse,

Helmin tim, o shpirt, brenda ta derdhja!

Përkthyer nga Edmond Tupja





Soditje shpirtërore



Ji e urtë, o Dhimbja ime, më e qetë ji.

Ti Mbrëmjen thërrisje: ja ku vjen me endje:

Qytetin errësira e mbulon krejt tani,

Disave u sjell paqe, të tjerëve vramendje.



Ndërsa turmë e gjerë e njerëzve trushkulur,

Nën kamxhikun e Qjefit, xhelatit mizor,

Shkon të vjelë pendime në festën e përulur,

Dhimbja ime, këtej eja, më jep dorën,



Larg tyre. Shih si përkulen Vitet e vdekur,

Mbi ballkonet e qiellit, me vjeturina veshur;

Pendimin duke qeshur si del nga thellësitë;



Diellin, që jep shpirt, përgjumur nën një hark,

Dhe, si qefin i gjatë që Lindja e zvarrit,

Dëgjo, o shpirt, dëgj, si ec e ëmbla Natë.

Përkthyer nga Alket Çani





I vdekur i gëzuar

Në një tokë të trashë me shumë kërmij

Një hendek të thellë ta hap dua vetë,

Që të mund të qetohem dhe eshtrat të shtrij

E të fle në harresë si peshkaqeni në det.



I urrej testamentet dhe varret i urrej;

Më mirë se të lyp vajtimet e botës,

Siç jam gjallë, korbat të grish do pëlqeja,

Të më thithnin gjithë gjakun nga skeleti i ndotur



O krimba! Shokë të zinj, shurdhanë e të verbuar,

Po ju vjen një i vdekur i lirë e i gëzuar,

Filozofë qejflinj, o bij të kalbëzimit,



Kurmin tim rrënojë përshkojeni në heshtje,

Dhe thomëni po ka ende ndonjë mundim

Për këtë trup pa shpirt, të vdekur mes të vdekurve!

Përkthyer nga Alket Çani





Ballkoni



Dashnore e dashnorëve, burim i kujtimeve,

O ti, ëndjet e mia! Borxhet e mia, ti!

Ndërmende bukurinë e atyre ledhatimeve,

Hijeshinë e muzgjeve, të vatrës ëmbëlsi,

Dashnore e dashnorëve, burim i kujtimeve!



Mbrëmjet e përflakura nga zjarri i tymtarit,

Dhe mbrëmjet në ballkon me avuj rozë veshur.

Sa i butë gjiri yt!Zemra jote ç’e mbarë!

Gjëra të paharruara kemi thënë ne shpesh

Mbrëmjeve të përflakura nga zjarri i tymtarit.



Mbrëmjeve të nxehta më diej të pashuar!

Sa e fuqishme zemra! Hapësira - e pafund!

Mbi ty i përkulur, mbretëreshë e adhuruar,

Besoja se thithja aromën e gjakut tënd.

Mbrëmjeve të nxehta me diej të pashuar.



Pastaj si natë e ngjeshur bashkoheshim të dy,

Sytë e mi në errësirë sytë e tu zbulonin,

Dhe pija frymën tënde, o helm, o ëmbëlsi!

Këmbët e tua më flinin në duart vëllazërore.

Pastaj si natë e ngjeshur bashkoheshim të dy.



Kam dhuntinë të ndërmend lumturinë tonë të vjetër,

Të rishoh të shkuarën mbi prehrin tënd i shtrirë.

Kapitëset bukuri ku vallë t’i kërkosh tjetër

Veçse në trupin tënd, zemrën tënde të mirë?

Kam dhuntinë të ndërmend lumturinë tonë të vjetër.



Këto bekime, aroma e puthje pa mbarim,

Do lindin vallë prej të panjohurës humnerë,

Siç ngjiten lart në qiell diejt e përtërimë

Pasi janë larë në fund të deteve të thellë?

-O bekime, aroma, o puthje pa mbarim!

Përkthyer nga Alket Çani



Prozë e përkthyer nga Alket Çani



Vetmia



Një gazetar filantrop më thotë se vetmia është e keqe për njeriun; dhe, për të mbështetur tezën e tij, ai citon, ashtu si gjithë ata që nuk besojnë lehtë, fjalë të Etërve të Kishës.

Unë e di që Demoni i frekuenton me dëshirë vendet e shkreta, dhe që fryma e vrasjes dhe shthurjes përflaket mrekullisht te vetmit. Por, do t’ishte e mundur që kjo vetmi të qe e rrezikshme vetëm për shpirtin e ngeshëm e të përçartur që e mbush me pasionet dhe kimerat e tij.

Sigurisht që një llafazan, kënaqësia më e madhe të cilit qëndron tek e folura nga maja e një katedre apo tribune, do rrezikonte shumë të bëhej një i marrë i tërbuar në ishullin e Robinsonit. Nuk kërkoj nga gazetari im virtytet kurajëplota të Kruzoes, por kërkoj që ai të mos i mbulojë me akuza dashnorët e vetmisë dhe të misterit.

Në racat tona dërdëllitëse, ka individë që do pranonin me mosdashjen më të vogël dënimin me vdekje, nëse do t’u lejohej të mbanin nga maja e gijotinës një fjalim të buhishëm, pa u trembur se daullet e Santerre-it do t’u prisnin befasisht fjalën.

Nuk ua qaj hallin, sepse zbuloj se derdhjet e tyre gojëtare u sigurojnë kënaqësi të njëjta me ato që të tjerët i marrin nga heshtja dhe prehja shpirtërore; por i përçmoj.

Unë dua, mbi të gjitha, që gazetari im i mallkuar të më lejë të zbavitem pas qejfit tim. “Ju, pra, nuk provoni kurrë- më thotë ai, me një ton hundor tepër apostolik,- nevojën për të ndarë me dikë tjetër kënaqësitë tuaja?”. Shikojeni ziliqarin e hollë! Ai e di që unë i përbuz kënaqësitë e tij dhe vjen të futet më marifet te të miat, ky ters i urryer!

“Kjo fatkeqësi e madhe që s’mund të jesh i vetëm!...”, thotë diku La Bruyere-i, si për t’i bërë me turp të gjithë ata që ngarendin të përhumben mes turmës, duke pasur frikë se s’do mund ta duronin veten.

“Pothuajse gjithë fatkeqësitë na vijnë ngaqë s’kemi ditur të rrimë në dhomën tonë”, thotë, më duket, një tjetër urtan. Pascal-i, duke thirrur kështu në qelizën e prehjes shpirtërore gjithë ata mendjehumbur që e kërkojnë lumturinë te lëvizja dhe te një prostitucion që do mund ta quaja vëllazërues, po qe se do flisja gjuhën e bukur të shekullit tim.



Cila është e vërteta?



Kam njohur njëfarë Benedikta, që mbushte atmosferën me idel, sytë e së cilës përhapnin dëshirën e madhështisë, të bukurisë, të lavdisë dhe të gjithçkaje që të bën të besosh te pavdekësia.

Por kjo vajzë e mrekullueshme ishte shumë e bukur për të jetuar gjatë; ajo vdiq vetëm pak ditë pasi e kisha njohur, dhe unë vetë e varrosa, një ditë kur pranvera tundte temjanicën e saj gjer te varrezat. Isha unë ai që e varrosa, të mbyllur mirë brenda një tabuti të bërë me një dru aromatik dhe të pavdekshëm si sëndukët e Indisë.

Dhe, teksa sytë i mbaja ngulur mbi vendin ku ishte kallur thesari im, krejt papritur pashë një njeri trupvogël që i ngjante në mënyrë të habitshme të ndjerës e që, duke përplasur me një egërsi histerike e të çuditshme këmbët mbi tokën e shkrifët, thoshte duke u shkrirë së qeshuri: “Jam unë Benedikta e vërtetë! Jam unë, një maskareshë e madhe! Dhe, si dënim për marrëzinë dhe verbimin tënd, ti do më dashurosh kështu siç jam!”

Por unë, i tërbuar, iu përgjigja: Jo, jo jo! Dhe, për ta theksuar më fort refuzimin tim, e godita aq fort tokën me shutë saqë këmba m’u zhyt gjer te gjuri brenda varrit të porsabërë, ku, si një ujk i kapur në grackë, qëndroj i mbërthyer, ndoshta përgjithmonë, në gropën e idealit.





Dehuni

Duhet të jesh gjithmonë i dehur. Këtu qëndron gjithë puna; kjo është e vetmja çështje. Për të mos ndier barrën e tmerrshme të Kohës që ju thyen shpinën e ju kërrus drejt tokës, duhet të deheni pa pushim.

Po me çfarë? Me verë, me poezi a me virtyt, si të doni. Por, dehuni, ama.

Dhe nëse ndonjëherë, në shkallët e një pallati, mbi barin e gjelbër të një hendeku, në vetminë e zymtë të dhomë suaj, ju zgjoheni dhe dehja ju është pakësuar apo zhdukur plotësisht, pyetni erën, valën, yllin, zogun, sahatin, gjithçka që ofshan, gjithçka që ecën, gjithçka që këndon, gjithçka që flet, pyetni sa është ora; dhe era, vala, ylli, zogu, sahati, do t’ju përgjigjen: “Është ora për t’u dehur! Për të mos qenë skllevërit e martirizuar të Kohës, dehuni, dehuni pa reshtur! Me verë, me poezi a me virtyt, sipas dëshirës”

Përkthyer nga Alket Çani


09/09/2009

standart.

[Xhuxhumaku]

Alket Çani me përkthyesit e Baudelaire... Nolin, Kadarenë, Tupen, Çollakun

VIOLETA MURATI


Gjithmonë ndodh një përputhje e çuditshme mes imagjinatës, kohës dhe ndjeshmërisë - për t’u gjetur në një ose nën lëkurë të tjetrit. Kur kjo “rënie dakord” me veten ka brenda revoltë, thyerje rregullash, një kreshpë krenarie që përmbushin gjithë qenien tënde duket se vjen koha për ta rrëfyer si një risi të pashmangshme mes një llave ku të gjithë kanë gjetur nxehtësinë e shpërthimeve vetjake. Nëse kjo ka ndodhur me poetin francez, Charles Baudelaire, në një kohë romantike dhe fuqie perandorake në poezi nga zëra si Hugo, Lamartine, Musset - padyshim përzgjedhja edhe në shqip e tyre, përpos asaj “gjetje vetjake” do të veçonte në këtë inspirim edhe përkthyesin Alket Çanin. Ka pak ditë që ky njohës i frëngjishtes ka sjellë në treg përmbledhjen poetike të Charles Baudelaire, të shoqëruar nga një ese të Paul Valery, një penë që kthen në laborator jo vetëm poetin në fjalë, por gjithë poezinë franceze.

Por, çfarë ka ndodhur më këtë përmbledhje poetike duhet shënuar si ngjarje krejtësisht modeste nga ana e përkthyesit. Çani, pasi na ka njohur në pasthënien e librit, me këtë ide të hershme të tij - për të përkthyer vëllimin e plotë të Baudelaire, “Les Fleurs du mal”, që nuk ia doli dot ta largonte nga mendja- i shoqëron poezitë e përzgjedhura dhe me përkthyes të tjerë, të dorës së parë nga frëngjishtja si Ismail Kadare me përkthimin e poezisë “Albatros”; Edmond Tupja për poezitë “Pargun ekzotik”, “Vajzës shend e verë”, “Bisedë”. “Lugati”, “Muzika” “Metamorfoza e vampirit” dhe “Perëndimi dielli romantik”; Arben Dedja për poezinë “Abeli dhe Kaini”, si dhe Romeo Çollaku për poezinë “Njeriu dhe deti”.

Në këtë shoqërim poetësh e përkthyesish padyshim që risku i mbetet “nivelit” të përkthimit, për ta parë krasimisht si gjuhë, dhe si rrekje skrupuloze e një Baudelaire origjinal. Të gjithë këta përkthyes të poetit të vështirë me dy mendje, në shpirt dhe në imagjinatë; padyshim i japin kësaj përmbledhje poetike leksionin më klasik të një përkthimi strikt, me një gjuhë poetike të adaptueshme për zërin vetjak që përfaqëson Baudelaire në letërsinë franceze. Ndoshta është arsyeja pse me të drejtë edhe në esenë e tij Paul Valery qysh në krye na lajmëron për një poet aq të përkthyer në gjuhët evropiane; si një rast i pashembullt në historinë e letërsisë frënge.

“Baudelaire më kishte tërhequr gjithmonë, herë më shumë e herë më pak, në kohë të ndryshme”, shkruan Çani në pasthënien e librit. Ndërsa ky poet ka ardhur më parë prej këtij përkthyesi duke u njohur nga shtypi periodik letrar Aleph e Mehr Licht, ku më parë janë botuar cikle poezish nga libri i famshëm.

Një arsye pse Baudelaire na vjen prej Çanit ka të bëjë pikërisht me këtë njohje të hershme me poetin francez, dhe një kontakti të vazhdueshëm ndjesor, instiktive në të njëjtën “vetjake” në sentiment. Është një lloj afrie me të shkuarën dhe të sotmen që nganjëherë përkthyesit pa lidhje me poetin nuk gjejnë gjuhën, por Çani duke i takuar një brezi që i drejtohet nxitjeve të impulsit, prishjes së rregullave të ngurta, dhe shkëputjes nga errësira - na tregon pikërisht lidhjen dhe joshjen prej artit të Baudelaire, “ku kufijtë mes së mirës dhe së keqes zhvendoseshin, një art që i bënte legjitime të gjitha prirjet e natyrshme dhe i flakte tej, si sentimentale apo morale, zgjedhat e opinionit. Më kishte joshur me ngjyrat e zymta e të larmishme, me forcën e revoltës, e sidomos, me zërin e tij origjinal që thërriste impulset më të fshehta të qenies, duke nxjerrë një konceptim të ri për artin nga misteri i analizuar mprehtësisht i gjërave të botës”.


04/09/2009

standart

[Xhuxhumaku]

Çani: Pse Baudelaire? Pas mërzisë, pas dashurisë... arratisja!


“... Parisi i Baudelaire ndryshe nga ai i Hugo-së, apo Siante Beuve, shfaqej si mbytës e ngazëllyes në lëkundjet e valëve popullore mbi një oqean të gurtë, e shkuara dhe e tashmja filtroheshin përmes gjysmerrësirës së udhëve apo dhomave të mbyllura; jeta e kryeqytetit zgjerohej e pasurohej nëpërmjet kujtimeve klasike vetjake; ishin të pranishëm sensi i mjerimit i përdëllimit, nevoja e kontaktit njerëzor, arti i të folurit nën zë. Njeriu bodlerian i turmës ishte një njeri që mërzitej dhe Mërzia përshkonte krejt faqet e librit. Nga të gjitha ndjesitë, mërzia, është më mizorja, më shkatërruesja e njëkohësisht, më krijuesja. Ajo e vret atë çka ekziston për t’i bërë vend një universi ireal ku rigjendet poezia. Shpeshherë kjo mërzi kishte nevojë për pretekste, si parfumi i një flakoni të zbrazët, kujtimi i një floknaje apo ishulli të largët, lëkundja e një anijeje... Mërzia ishte përherë e pranishme, duke e veshur gjithçka me një tis realiteti të ëndërrt.

Pas mërzisë, pas dashurisë që është arratisja më e zakontë, më zhgënjyesja e më përjetësisht e rifilluara, pas dramës së artit që përsërit dramën e dashurisë, ku poeti i përndjekur nga njerëzit, bëhet viktimë e fatit, kurba e itinerarit të tij arrin kulmin; i paaftë të arratiset e të jetojë brenda realitetit, poeti futet në një dëshpërim të thellë kur shkrihen të gjitha temat e mëparshme.

Në këtë dëshpërim ka një frikë që pranohet pa frikë edhe në format e saj më foshnjarake, si mbrëmja, vetmia, demoni, vdekja, dhe ndëshkimi; ka një kthim të ironisë, mizorisë, pesimizmit dhe gandizmit, sensualitetit dhe pakënaqësisë; ka një kalim nga fatkeqësia e individit te revolta kundër hiçit.

Baudelaire kishte realizuar çlirimin e artit nga vargonjtë e gjeratëhershëm, kishte krijuar modernitetin, një mënyrë të re të ndjeri, të drejtën për t’u mbështetur te burimet e huaja, ndjenin e revoltës, perspektivat e mbireales.

Me lulet e së keqes, Baudelaire shkroi të parën vepër të madhe ku u shfaq lirizmi në stadin e tij të kulluar, i zhveshur nga idetë e qarta e të dukshme, nga ndjenjat tradicionale dhe nga përshkrimet.

Siç thoshte Bachelard, ai ka folur “në prag të qenies”, duke përdorur mjeshtërisht lëndën e tij për ta përcjellë drejt e tek ne, ka përpunuar një rend përjashtimisht poetik, pa u kufizuar te dukjet apo tek e menjëhershmja dhe ka vazhduar eksplorimin e tokave të panjohura duke i prirë Mallarmesë në “shpjegimin orfeik të Tokës, që është e vetmja detyrë e poetit dhe loja letrare pas excellence”. Pas tij dhe falë tij, poezia “i shpërthen gjithë vargonjtë dhe ju pret aty ku nuk po e kërkonit” (Jacque Maritain). Shpjegimi që Baudelaire i ka dhënë artit të tij vepron sot edhe më fuqishëm se vetë ky art. Poezia e tij të ndërgjegjëson për karakterin jetëshkurtër të bukurisë dhe për domosdoshmërinë e të jetuarit të kohës tënde e për të qenë dëshmitar i saj.

Këto ishin disa prej arsyeve që këmbëngulën atëherë, duke e nxitur më tej atë ide të hershme që përmenda në fillim. Por me kalimin e kohës, kuptova (ose ngaqë s’kisha rrugë tjetër) se edhe një përzgjedhje e bërë me kujdes e përkushtim do të mund të jepte të qartë e të paprekur zërin e veçantë të poetit. Dhe nëse ky zë do të vijë i tillë edhe te lexuesi i shqipes, kjo do të ndodhë për meritat e Fan Nolit, Ismail Kadaresë dhe “Abatrosit” të tij, Edmod Tupes, Arben Dedjes dhe Romeo Çollakut, të cilët, me mirësi, më lejuan ta pasuroj këtë përmbledhje me përkthimet e tyre të vyera”.




04/09/2009

[Xhuxhumaku]

Baudelairei në dy mendje!

PAUL VALERY


Për herë të parë në shqip një përmbledhje e plotë poetike nga Charles Baudelaire, shoqëruar nga një ese e Paul Valery, mbajtur në konferencën e vitit 1929.

Është përkthyesi Alket Çani që e tregon poetin francez si një nga arsyet e tij të hershme për ta sjellë në shqip. Çfarë zhvendos vëmendjen në këtë vëllim është jo vetëm relacioni i poetit me përkthyesin, por dhe shoqërimi unikal, ku Fan Noli, Ismail Kadare, Edmond Tupja, Romeo Çollaku dhe Arben Dedja janë përfshirë në “turmën” poetike të përkthimeve bodleriane







Baudelaire është në kulm të lavdisë.

Vëllimi i vogël “Lulet e së keqes”, që nuk i kalon treqind faqe, baraspeshon në vlerësimin e letrarëve veprën më të famshme e më të mëdha. Ai është përkthyer në shumicën e gjuhëve evropiane; ky është një fakt mbi të cilin do të ndalem një çast, sepse besoj se ai është i pashembullt në historinë e letërsisë frënge. Poetët francezë, në përgjithësi, nuk janë shumë të njohur e të shijuar jashtë Francës. Na japin më lehtësisht avantazhin e prozës; por fuqia poetike na është pranuar me kursim dhe me vështirësi. Rregulli dhe përpikëria që sundojnë në gjuhën tonë që nga shekulli XVII, theksi ynë i veçantë, prozodia jonë strikte, shija që kemi për të thjeshtuar dhe qartësuar; frika ndaj teprimit dhe qesharakes, një lloj skrupulli në shprehje dhe prirja abstrakte e mendjes sonë na kanë bërë një poezi mjaft të ndryshme nga ajo e kombeve të tjerë, shpesh e paperceptueshme prej tyre. La Fontaine u duket i amshtë të huajve. Te Racine nuk hyjnë dot. Harmonitë e tij janë shumë të holla, synimi i tij tejet i kulluar; diskursi i tij tejet elegant e tejet i laryshuar, për t’u ndjerë prej atyre që nuk kanë për gjuhën tonë një njohje intime dhe origjinale. Edhe Victor Hugo-në e njohin jashtë France vetëm për romanet që ka bërë.

Por me Baudelaire-n, poezia franceze del më në fund nga kufijtë e kombit. Ajo lexohet në botë; imponohet, madje, si poezia e modernitetit; përfton imitimin, pjellon shumë mendje. Njerëz të tillë si Swinburne, Gabriele d’Annunzio, Stefan George, dëshmojnë mrekullisht ndikimin bodlerian jashtë Francës. Mund të them, pra, se nëse ka, përmes poetëve tanë, poetë më të mëdhenj e më fuqimisht të talentuar se Baudelaire nuk ka, ama, asnjë më të rëndësishëm se ai.

Ç’gjëje i detyrohet kjo rëndësi e veçantë? Si është e mundur që një qenie aq e veçantë, aq e larguar nga e zakonta si Baudelaire, mundi të krijojë një lëvizje kaq të zgjeruar? Ky nderim i madh postum, kjo pjellori shpirtërore, kjo lavdi që është në periudhën e saj më të lartë, duhet të varen jo vetëm nga vlera e tij si poet, por edhe nga disa rrethana të jashtëzakonshme. Është rrethanë e jashtëzakonshme që një inteligjencë kritike bashkohet me virtytin e poezisë. Baudelaire ia detyron këtë bashkim të rrallë një zbulimi thelbësor; ai kishte lindur i ndjeshëm dhe i përpiktë; kishte një ndjeshmëri, ekzigjenca e së cilës udhëhiqte drejt kërkimeve më delikate të formës; por këto dhunti do ta kishin bërë atë vetëm një rival të Gautier-it, apo një artist të shkëlqyer të Parnasit, nëse, nëpërmjet kureshtjes së mendjes, nuk do kishte pasur meritën të zbulonte në veprat e Edgar Poe-s një botë të re intelektuale. Demoni i mendjemprehtësisë, gjeniu i analizës dhe shpikësi i kombinimeve më të reja e më joshëse të logjikës me imagjinatën, të së mistershmes me njehsimin, psikologu i jashtëzakonshëm, inxhinieri letrar që thellon dhe përdor gjithë burimet e artit, i shfaqen te Edgar Poe dhe e mrekullojnë. Ato mori konceptesh origjinale dhe fjalësh të jashtëzakonta e magjepsin. Talenti i tij shndërrohet, fati i tij ndryshon mrekullisht.

Do t’u kthehem prapë, pak më vonë, pasojave të këtij takimi magjik mes dy mendjeve.

Por më duhet të marr parasysh tani një rrethanë të dytë të rëndësishme të formimit të Baudelaire.

Në kohën kur ai arrin moshën e burrit, romantizmi është në apogjeun e vet; një brez shpërthyes po zotëron perandorinë e Letërsisë: Lamartine, Hugo, Musset, Vigny janë zotat e çastit.

Le ta vëmë veten në situatën e një djaloshi që në vitin 1840 mbërrin në moshën e të shkruarit. Ai është ushqyer nga ata që instinkti i vet e komandon prerazi t’i rrëzojë nga froni. Ekzistenca e tij letrare, që ata e ndollën dhe ushqyen, që lavdia e tyre e nxiti, që veprat e tyre e cytën, varet pikërisht te mohimi, te përmbysja, te zëvendësimi i këtyre njerëzve që i duken se mbushin gjithë hapësirën e famës dhe i ndalojnë, dikush botën e formave, dikush atë të ndijimeve, një tjetër piktoresken, dikush tjetër thellësinë.

Çështja është të dallohesh me çdo çmim nga një bashkësi poetësh të mëdhenj, që janë mbledhur në mënyrë të jashtëzakonshme prej ndonjë rastësie, në të njëjtën epokë, të gjithë në fuqi të plotë.

Problemi i Baudelaire, mundej pra, - duhej pra - të shtrohej kështu: “të jesh një poet i madh, por të mos jesh as Lamartine, as Hugo, as Musset”. Nuk po them se ky problem ishte i vetëdijshëm, por ai ekzistonte medoemos te Baudelaire.

Kjo ishte kredoja e tij. Në lëmet e krijimit, që janë gjithashtu lëmet e krenarisë, domosdoshmëria e të qenit i dalluar është e pandashme nga vetë ekzistenca.

Në projektin e tij të parathënies së “Fleurs du Mal”, Baudelaire shkruan: “Poetë të famshëm i kishin ndarë mes tyre qysh kaherë provincat më të lulëzuara të lëmit poetik, etj. Unë do të bëj, pra, diçka tjetër...”. Si përfundim, ai është i shtyrë, është i detyruar nga gjendja e shpirtit dhe dhuntive të tij t’i kundërvihet sa më qartazi sistemit, ose mungesës së sistemit, që quhet romantizëm.

Nuk po e përcaktoj këtë term. Do duhet, për t’u përpjekur, të kesh humbur çdo ndjenjë përpikërie. Unë këtu po merrem vetëm me rimëkëmbjen e reaksioneve dhe intuitave më të mundshme të poetit tonë “në stadin e lindjes” kur ai përballet me letërsinë e kohës së tij. Baudelaire merr prej saj një përshtypje të caktuar që neve na lejohet, madje lehtësisht, ta rindërtojmë. Ne zotërojmë, në fakt, falë rrjedhës së kohës dhe shtjellimit të fundmë të ngjarjeve letrare, falë edhe Baudelaire, vetë, veprës së tij dhe fatmbarësisë së kësaj vepre, - një mjet të thjeshtë e të sigurt për të saktësuar nga pak idenë tonë detyrimisht të vagullt, dhe herë të pranuar e herë arbitrare, të romantizmit. Ky mjet synon vëzhgimin e asaj që ka ardhur pas romantizmit, që ka ardhur ta venitë, ta korrigjojë dhe kundërshtojë e, së fundi, ta zëvendësojë atë. Mjafton të marrim parasysh lëvizjet dhe veprat që janë prodhuar pas tij, kundër tij, dhe që ishin në mënyrë të pashmangshme, automatikisht, përgjigje të sakta ndaj asaj që ai ishte. Romantizmi i veshtuar kështu ishte, pra, ajo çka natyralizmi iu përgjigj flakë për fjalë, dhe ajo kundër së cilës u mblodh Parnasi; dhe kjo ishte po ashtu ajo që përcaktoi qëndrimin vetjak të Baudelaire. Qe ajo që ngjalli pothuajse njëkohësisht kundër tij dëshirën për përsosuri, - misticizmin e “artit për art”, - domosdoshmërinë e vëzhgimit dhe të ngulitjes jopersonale të gjërave; dëshira, me një fjalë, për një substancë më të fortë e për një formë më mjeshtërore e më të kulluar. Asgjë nuk mund të na vejë më qartë në dijeni për romantikët sesa tërësia e programeve dhe prirjeve të pasardhësve të tyre.

Ndoshta veset e romantizmit nuk janë tjetër veçse tepritë e pandashme të besimit në vetvete?... Adoleshenca e risive është mendjemadhe. Urtësia, përllogaritjet dhe, shkurt, përsosuria shfaqen veçse në momentin e ekonomisë së forcave.

Sidoqoftë, epoka e skrupujve fillon në kohën e rinisë së Baudelaire. Gautier-i tashmë proteston dhe reagon kundër dobësimit të gjendjes së formës, kundër varfërimit apo papastërtisë së ligjërimit. Përpjekjet e ndryshme të Sainte Beuve-t, të Flaubert-it, të Leconte de Lisle-t, do t’i kundërvihen lehtësisë së pasionuar, pathemelisë së stilit, vërshimit të marrëzive dhe tuhafërive... Parnasianë dhe realistë do të pranojnë të humbasin në dendësinë e dukshme, në brusni, në gojëtari, atë që do të fitojnë në thellësi, në vërtetësi, në cilësi teknike dhe intelektuale.

Do thosha, përmbledhtazi, se zëvendësimi i romantizmit nga këto “shkolla” të ndryshme mund të kuptohet si zëvendësimi i një aksioni spontan nga një aksion i medituar:

Vepra romantike, në përgjithësi, e mbart mjaft keq një lexim të ngadalësuare të kreshpëruar të qëndrueshmërive të një lexuesi të vështirë e të rafinuar:

Baudelaire ishte ky lexues. Baudelaire ka interesin më të madh - një interes jetësor - për të kapur, për të konstatuar, për t’i zmadhuar të gjitha dobësitë dhe mangësitë e romantizmit, të vëzhguara nga shumë afër në veprat dhe personat e njerëzve të tij më të mëdhenj.

Romantizmi është në apogjeun e tij, mund t’i thoshte ai vetes, pra, ai është i vdekshëm; dhe ka mundur t’i konsiderojë hyjtë dhe gjys-hyjtë e momentit, me atë sy që Talleyrand-i dhe Metternich-u, në vitin 1807, vështronin me çudi zotin e botës...

Baudelaire vështronte Viktor Hugo-në; nuk është e pamundur të hamendësojmë ç’mendonte ai për të. Hugo mbretëronte; ai kish fituar mbi Lamartine-n avantazhin e një materiali pafundësisht më të fuqishëm e më të përpiktë. Regjistri i gjerë i fjalëve, larmia e ritmeve, bollëku i imazheve të tij e dërrmonin çdo poezi rivale. Por vepra e tij shpeshherë u nënshtrohej vulgariteteve, përhumbej në elokuencë profetike dhe në apostrofa të pafundme. Ai spitullonte me turmën, dialogonte me Zotin. Thjeshtësia e filozofisë së tij, shpërpjesëtimi dhe inkoherenca e shtjellimeve, kontrasti i shpeshtë i mrekullive të detajit me brishtësinë e pretekstit dhe paqëndrueshmërinë e së tërës, gjithçka, së fundi, që mund ta trondiste dhe, pra, ta mësonte dhe orientonte drejt artit të tij vetjak të ardhshëm një vëzhgues të ri e të pamëshirshëm, Baudelaire i duhej ta shënonte në vetvete dhe të shplekste, prej admirimit që i impononin dhuntitë autoritare të Hugo-së, papastërtitë, pakujdesitë, pikat e prekshme të veprës së tij, - domethënë mundësitë e jetës dhe shanset e lavdisë që një artist aq i madh lejonte t’i vilje.

Nëse do të përdornim pak qesëndi dhe pak më tepër mendjehollësi se ç’duhet, do ishte shumë tunduese të përqasje poezinë e Victor Hugo-së me atë të Baudelaire, me synimin për ta konsideruar këtë të fundit tamam si plotësuese të së parës. Nuk po këmbëngul. Duket qartë që Baudelaire ka kërkuar atë që Victor Hugo nuk e kishte bërë; që abstenon nga gjithë efektet me të cilat Victor Hugo ishte i pathyeshëm; që iu kthye një prozodie më pak të lirë dhe skrupulozisht të larguar nga proza; që ndoqi dhe iu bashkua pothuajse gjithmonë prodhimit të sharmit të vazhduar, cilësi e paçmueshme dhe transcendente e disa poezive,- por cilësi që haset pak, dhe kjo pak, fort rrallë e kulluar, në veprën e pamat të Victor Hugo-së.



**

Në vargjet më të mira të Baudelaire, ka një kombinim mishi dhe fryme, një përzierje madhështie, ngrohtësie dhe pikëllimi, përjetësie dhe intimiteti, një bashkim shumë të rrallë të vullnetit me harmoninë, që i veçojnë qartazi nga vargjet parnasiane. Parnasi nuk ishte shumë i ëmbël për Baudelaire. Leconte de Lisle i qortonte shterpësinë. Ai harronte që pjelloria e vërtetë e një poeti nuk qëndron në numrin e vargjeve të tij, por shumë më tepër në shtrirjen e efekteve të tyre. Mund të gjykosh vetëm në rrjedhën e kohës. Ne shohim sot, pas më tepër se gjashtëdhjetë vjetësh, se rezonanca e veprës së vetme dhe jovoluminoze të Baudelaire, mbush ende gjithë sferën poetike, që është e pranishme në mendje, e pamundur të neglizhohet, e fuqizuar nga një numër i konsiderueshëm veprash që rrjedhin prej saj, të cilat nuk janë aspak intime, por pasoja, e që do të duhej, për të qenë i paanshëm, t’ia shtonim përmbledhjes së vogël të “Lules të së keqes”, shumë vepra të rangut të parë dhe një tërësi kërkimesh nga më të thellat dhe më finet që ka ndërmarrë ndonjëherë poezia...

Fragment i esesë mbajtur në Konferencën e vitit 1929


04/09/2009
standrt

[Xhuxhumaku]

Alket Çani; Me Bodlerin tregoj si gjuha lëviz

INTERVISTOI: VIOLETA MURATI


Është hera e parë që Alketi jep një intervistë në media, të cilën nuk do ta shfrytëzojë si rastin për të folur për poezinë e tij, megjithëse “Shtrati i Prokrustit” kaloi në heshtje, ndonëse është një libër për ta renditur si poet i shtratit modern.

Kjo verë e solli në Tiranë për Bodlerin. Sapo është hedhur në treg një botim antologjik, hartuar e zgjedhur prej tij bashkë me një ese të Paul Valery. Përkthyesi i frëngjishtes, që na ka njohur më parë Henri Mishonë, Paul Verlaine, ndonëse interesat e tij të përkthimin janë në të tjerë autorë, jep sigurinë se Bodleri mund të lexohet sot me të njëjtën ndjeshmëri si në shek. XIX



Alket Çani i takon brezit të poetëve, shkrimtarëve dhe përkthyesve që u grupuan si avangardë, por emri i tij nuk është renditur asnjëherë me ta.

Poezia është rrënja e gjithë kontributit të tij në letërsi. Më shumë e njohin si përkthyes, pak si poet. Ai vetë e pranon, se librin e tij të parë me poezi do donte ta “shkatërronte”, pasi në fakt vëllimi i tij të dytë, “Shtrati i Prokrustit” (botuar 2004) është vlerësuar nga kritika dhe nga miqtë e tij të sigurt letrarë. Është hera e parë që Alketi jep një intervistë në media, të cilën nuk do ta shfrytëzojë si rastin për të folur për poezinë e tij, megjithëse “Shtrati i Prokrustit” kaloi në heshtje, ndonëse është një libër për ta renditur si poet i shtratit modern.

Kjo verë e solli në Tiranë për Bodlerin. Sapo është hedhur në treg një botim antologjik, hartuar e zgjedhur prej tij bashkë me një ese të Paul Valery.

Përkthyesi i frëngjishtes, që na ka njohur më parë Henri Mishonë, Paul Verlaine etj., që është aktiv në revistat letrare prestigjioze që dalin këtu si “Aleph”, “Mehr Licht” - nxit mendimin në disa teori estetike të përkthimit që ridimensionojnë gjuhën. Për këtë arsye na ka prezantuar Bodlerin me një strukturë të re përkthimi, të shoqëruar nga përkthyesit më të mirë të tij që nga Noli, Kadare, Çollaku, Dedja. E pranon se kjo është një antologji me zgjedhje personale, si sfidë për të kuptuar pse i duhet një përkthyesi niveli i krahasimit. Kjo si lëvizje, gjuhë, çfarë koha ndryshon si në leksik dhe në fuqi emocionale. “Sa më shumë përkthej, aq më pak besoj te përkthimi. E kam fjalën për përkthimin e poezisë. Në thelb poezia është e papërkthyeshme. Duhet lexuar në origjinal. Nuk është e lehtë të rezistojë gjatë në një gjuhë tjetër. Ndryshojnë shumë gjëra. Një gjuhë mbart një univers të tërë pas vetes, që është i ndryshëm nga universi i një gjuhe tjetër. Gjuha lëviz, me kalimin e kohës disa fjalë vjetrohen, disa të tjera e humbasin fuqinë emocionale që kishin pasur, të tjera bëhen të papërdorshme e të pakuptueshme. Veç këtyre, ndryshon edhe lexues”, - thotë në intervistën e mëposhtme Alketi, duke e ndarë aktin e përkthimit me kënaqësinë estetike.

Prezantimi i Alketit në këtë punë është modeste, e kërkon tregun pa zhurmë, sepse ka besimin që Bodleri lexohet sot, edhe në Shqipëri, pavarësisht se vetë përkthyesi tregon se tani ka autorë të tjerë që e tërheqin më tepër. Ai vazhdon të përkthejë më shumë se të shkruajë poezi, dhe së shpejti pret të nisë për botim një libër me proza të shkurtra plot humor të zi, të shkruar nga shkrimtari francez, Jean Bruller (Vercors), e që titullohet “21 receta praktike për një vdekje të dhunshme”.



Duket se këtë verë u morët më shumë me Bodlerin, për poezitë e të cilit jeni kujdesur në një përzgjedhje, duke i përkthyer në shqip. Është një botim me një fizionomi krejt të veçantë, shoqëruar edhe nga përkthyes të tjerë, nga personalitete si Fan Noli, Kadare, Edmond Tupja e deri tek Romeo Çollaku e Arben Dedja. A mund të na thoni përse kjo strukturë paraqitjeje?



A. Ç. – Më ishin mbledhur disa poezi të Bodlerit që i kisha përkthyer në kohë të ndryshme, shtova edhe ca të tjera gjatë këtij viti. Ndërkohë, e dija që edhe Tupja ishte marrë me këtë autor, që Romeoja kishte përkthyer poezinë “Njeriu dhe deti” dhe Arben Dedja, poezinë “Abeli dhe Kaini”. Përkthimi që i ka bërë Kadareja poezisë “Albatrosi” më pati pëlqyer shumë që kur e kam parë për herë të parë tek libri “Ftesë në studio”.

Nuk është folur aspak, ose pothuajse për Kadarenë përkthyes. Për mendimin tim, ai është një nga përkthyesit tanë më të mirë, në mos më i miri. Më lejoni t’ju them një shembull: tek poezia “Kuajt e Akilit”, Kavafisi thotë se pasi panë Patroklin të vrarë, kuajt e Akilit nisën të qajnë. Gjithë përkthyesit e tjerë do thoshin thjesht: “nisën të qanin kuajt e Akilit”, ose “kuajt e Akilit nisën të qanin”. Kurse Kadereja thotë: “të qajnë nisën kuajt e Akilit”. Kjo është më poetike. Dallohet talenti i Kadaresë, apo jo? Mua më vjen keq që Kadareja nuk është marrë më shumë me përkthime. Po nejse. Ndoshta kjo temë mund të bëhet objekt i një diskutimi tjetër. Meqë jemi te Bodleri dhe meqë Mallarme-ja ka thënë se bota është bërë për të përfunduar në një libër të bukur, mendova të mblidhja ato poezi të Bodlerit që më kishin pëlqyer e që i kisha përkthyer vetë, si dhe ato që nuk do të mundja t’i përktheja më mirë se Tupja, Çollaku, Dedja, Kadereja e, natyrisht, Noli. Ja, kështu u bë ky libër me pesëdhjetë poezi nga Charles Baudelaire (Bodlerin), poet i madh, rëndësinë e të cilit e ka shprehur në mënyrë të shkëlqyer Paul Valery tek eseja që zë vendin e parathënies. Ky libër, të kuptohemi, është një antologji, që do të thotë, në rastin tonë, një zgjedhje personale e hartuesit të saj. Ka pasur nga ata që më kanë thënë se duhej të përfshija edhe përkthyes të tjerë që janë marrë me Bodlerin. Duhet t’u them se nuk i njoh të gjitha përkthimet, se këtu kam mbledhur ato që më pëlqejnë më tepër dhe se nuk i preferoj shumë librat voluminozë me poezi. Libri me poezi nuk duhet të ketë shumë faqe, nuk i shkon shumë poezisë, duket sikur çdo poezi e humbet peshën e vet brenda një libri me vëllim të madh. Apo jo? Dhe libri ka dalë bukur, siç duhet të botohet një libër me poezi. Kjo, edhe për meritë të shtypshkronjës “Maluka”.





Bodleri erdhi në skenën letrare në një kohë kur kishte shpërthyer një brez që cilësohen si perandorë të letërsisë, si Lamartine, Hugo, Musset, Vigny, që janë vlerësuar edhe si zotët e çastit. Më lart ne përmendëm emra përkthyesish gati si “zotët e përkthimit” nga frëngjishtja në shqip që kanë sjellë poetin francez. Pse e vutë veten në këtë sfidë përkthimi antologjik?



A. Ç. - Sigurisht. Këtë e thotë Valery te parathënia. E ka shpjeguar shumë mirë situatën e mjedisit letrar të kohës së Bodlerit. Sa u përket “zotave të përkthimit”, unë ju falënderoj, Violeta, për vlerësimin dhe do kisha dëshirë ta besoja, mirëpo nuk është kështu. Sa më shumë përkthej, aq më pak besoj te përkthimi. E kam fjalën për përkthimin e poezisë. Në thelb poezia është e papërkthyeshme. Duhet lexuar në origjinal. Nuk është e lehtë të rezistojë gjatë në një gjuhë tjetër. Ndryshojnë shumë gjëra. Një gjuhë mbart një univers të tërë pas vetes, që është i ndryshëm nga universi i një gjuhe tjetër. Gjuha lëviz, me kalimin e kohës disa fjalë vjetrohen, disa të tjera e humbasin fuqinë emocionale që kishin pasur, të tjera bëhen të papërdorshme e të pakuptueshme. Veç këtyre, ndryshon edhe lexuesi. Nga ana tjetër, pavarësisht nga këto, akti i përkthimit është shumë i bukur, prej tij merr një kënaqësi të madhe estetike, sidomos kur ia del mbanë, ose kur kujton se ia ke dalë mbanë. Të duket sikur ke bërë ndonjë gjë të madhërishme që ka vlerën e një shpikjeje universale. Po mbase është edhe kështu. Sidoqoftë, është shpeshherë një lloj epifanie.



Bodleri, thoni në pasthënien e librit, është një poet që ka lënë gjurmë tek ju dhe një ide e hershme ju ka nxitur së brendshmi për të përkthyer vëllimin “Lulet e së keqes”. Çfarë dimensioni krijon ky poet tek ju, duke na thënë në njëfarë mënyre pse e gjeni veten te ky autor?



A. Ç. – Atëherë po, sidomos kur isha student. Tani jo edhe aq. Tani ka autorë të tjerë që më tërheqin më tepër. Megjithatë e rilexoj herë pas here me kënaqësi. Nga Bodleri kam njohur dimensionin e modernitetit. Një tjetër poet i mrekullueshëm, Paul Verlaine, e ka thënë shumë mirë: “Origjinaliteti i fuqishëm i Charles Baudelaire-t qëndron te paraqitja e thellë dhe thelbësore e njeriut modern”. Sa për vëllimin e plotë, nuk ma merr mendja se do ta përkthej ndonjëherë, por nuk i dihet.



Në këtë përmbledhje poetike ka edhe prozë nga poeti francez, që na japin një imazh tjetër për Bodlerin dhe na zbulojnë një përfytyrim tjetër. Çfarë ndodh me përkthyesin kur hyn në botën e vështirë të poetit, në origjinalitetin e tij?



A. Ç. – Po. Kam zgjedhur dhjetë poezi në prozë nga libri “Spleen i Parisit”. Bodleri, pasi njohu veprën e Edgar Allan Poe-së, u habit duke gjetur te kjo vepër ngjashmëri dhe afri të mëdha me idetë e tij estetike. Këto proza, për mendimin tim, e shprehin në mënyrë të dukshme e të qëllimtë ndikimin e shkrimtarit amerikan mbi Bodlerin. Nga ana tjetër, këto poezi në prozë e bëjnë Bodlerin (së bashku me Aloysius Bertrand-in) njërin nga themeluesit e këtij zhanri. E mira e punës e do, që, përkthyesi të hyjë sa më thellë në botën e brendshme të autorit që përkthen. Nuk mund ta di se në ç’masë ndodh kjo, por një nga gjërat më të pasigurta që mund ta tregojnë këtë është ndoshta rezultati i përkthimit që, sidoqoftë, është shumë vështirë të gjykohet objektivisht. Ne kemi vetëm perceptimin e asaj që ka ndodhur vërtet. Atë që ka ndodhur vërtet nuk kemi për ta ditur kurrë.



Ashtu siç shkruan edhe Paul Valery në esenë e tij, Bodleri ishte në kulm të lavdisë, duke dalë më në fund nga kufijtë e kombit. A mendoni se Bodleri mund të lexohet sot në Shqipëri?



A. Ç. – Pa dyshim. Pse të mos lexohet? Bodleri është një nga autorët më të mëdhenj të shekullit XIX dhe mbetet përherë aktual sepse temat që ai trajtoi janë tema universale të njeriut dhe mënyra si i trajtoi këto tema është një nga më hulumtueset në letërsinë botërore.



Përveç gjuhës çfarë ju lidh tjetër me botën frankofone?



A. Ç. – Nuk ma merr mendja të ketë ndonjë lidhje tjetër më të fortë se kjo, apo jo?



Para disa viteve ju keni nxjerrë edhe një vëllim poetik që titullohet “Shtrati i Prokrustit”, për të cilin është folur rrallë, është bërë një pasqyrim tepër kalimtar në media. Tani kemi rastin t’ju pyesim ç’ju shtyn drejt poezisë, ju vjen kjo ngaqë përktheni poezi?



A. Ç. – Veç kësaj kam bërë edhe ca gjëra të tjera, në fakt, por, më besoni, e kam pothuajse të pamundur të flas për gjërat e mia. Mund t’ju them vetëm se “Shtrati i Prokrustit”, që është botuar nga “Ombra” në vitin 2004, është një libër që vazhdon gjithmonë të më pëlqejë, në ndryshim nga libri i parë “Metrika e dritës” të cilin s’duhej të kisha pranuar të botohej. Poezi kam filluar të shkruaj përpara se të përktheja. Nëse do të isha nxitur nga përkthimi besoj se nuk do të kisha shkruar vetë. Drejt poezisë më shtyn dëshira për të qenë i padobishëm.



Bodleri është realisht një sfidë, nëse tani na duhet t’ju pyesim se për çfarë do të donit të “kritikoheshit”: për poezinë apo për përkthimin?



A. Ç. – Për asgjë. E përse duhet “të kritikohem”?



Siç kanë ardhur kohët, të duket sikur një poet nuk e mban lexuesi por miqtë, sigurisht ata që merren me letërsi. Pse vjen kjo sipas jush?



A. Ç. – Mendoj se një poet nuk ka nevojë të mbahet nga askush. Lexuesi duhet ta kuptojë se kur lexon një poet të denjë për këtë emër, nuk është duke i bërë nder poezisë, por vetes.



A vazhdoni të shkruani poezi? Dhe si po ecni me përkthimin, ka autorë të tjerë të “fshehtë” që do të na zbuloni?



A. Ç. – Poezi vazhdoj të shkruaj, por rrallë. Nuk jam ndonjë prodhimtar i madh. Vazhdoj edhe me përkthimin dhe së shpejti besoj se do të botoj një libër shumë të këndshëm me proza të shkurtra plot humor të zi, të shkruar nga shkrimtari francez Jean Bruller (Vercors) e që titullohet “21 receta praktike për një vdekje të dhunshme”.



19/09/2009

standart.

[Askusho]

CHARLES BAUDELAIRE
(1821-1867)

Shqipëroi: Vedat Kokona

***
Rri urtë o Brenga ime dhe falmë qetësinë;
Ti mbrëmjen e kërkoje, ja tek po zbret tani;
Pëlhurën mbi qytet të mugëtit po e shtrin,
Disave u sjell paqe, të tjerëve mërzi.

Kur turma e ndyrë e njerzve, që veç dëfrime dinë,
Të fshikur nga kamxhiku i Epshit në gosti
Të poshtër zhgryhen krejt ndërsa pendime u vinë,
O Brengë, nëma dorën, me mua eja e rri

Larg tyre. Shih si kërrusen gjith' vjetët e harruar
Lart nga ballkoni i qiellit me petka të vjetruar,
Si ngrihet Mall'i hidhur nga ujrat buzëgaz;

Nën urë Diell i mekur si bje kur vjen ndajnata
Dhe, si qefin në Lindje, nga hijet ndjekur pas,
Dëgjo, dëgjo, e dashur, si ecë e ëmbël Nata.