Ali Këlcyra, aristokrati kuqezi

[Xhuxhumaku]

Një vepër nga Tanush Frashëri për demokratin patriot, figurë qendrore e Ballit Kombëtar. Pinjolli i Këlcyrave, parë përtej legjendës së historianëve të PPSH-së

Ali Këlcyra, Aristokrati kuqezi

Elsa Demo

Kush është Ali Këlcyra? Një vepër e historianit Tanush Frashëri përmbush qëllimin për ta parë figurën e demokratit patriot përtej legjendave të PPSH-së që deri dje e ka futur në historiografinë e saj si “tradhtari”, “kolaboracionisti”, “bajlozi”. Shumë vite jetë i kaloi në mërgim, një dënim me vdekje u nënshkrua për të nga organet e gjyqësisë së monarkisë, PKSh donte ta shiste tek Aleatët si kriminel lufte, dhe që nga dita e instalimit të diktaturës komuniste deri kur mbylli sytë jashtë atdheut, në Itali në 1963 e më pas, fushata anti Ali Këlcyra është endur si hije. Edhe një vepër kushtuar kësaj figure, tanimë sipas burimeve arkivore, në dritën e të vërtetës, promovohet jashtë Shqipërisë. Sot në mbrëmje për të dhe “Lahutën e malcisë” të at Gjergj Fishtës përkthyer anglisht nga Robert Elsie dhe botuar nga “IB Tauris Publisher”, një pritje do të mbahet në dhomën e komunave të Parlamentit Britanik në Londër. Kjo u arrit nga bashkëpunimi i shoqatës gjithëpartiake Shqipëri-Britani, pranë parlamentit britanik me Qendrën për Studime Shqiptare e cila drejtohet nga publicisti Bejtullah Destani. Shtëpia botuese “Çabej” drejtuar nga Brikena Çabej bashkë me këtë Qendër sjellin shqip “Ali Këlcyra, aristokrati kuqezi”, kërkimin disavjeçar të studiuesit Tanush Frashëri.
Ali Këlcyra u lind në Këlcyrë më 28 maj 1891. Mësimet e para i merr në vendlindje. Ndjek liceun “Gallata Saraj” në Stamboll. Studion në Mulqije, shkollë e lartë e shkencave politiko-administrative e ekonomike. Me shpërthimin e Luftës I Ballkanike kthehet në Këlcyrë, dhe shpallja e pavarësisë e gjen në atdhe. Gjatë ripushtimit të Jugut nga ushtritë greke largohet me muhaxhirët e tjerë në Vlorë. Në emër të tyre përshëndet Princ Vidin e princeshën Sofi që erdhën të vizitonin të ikurit nga zonat e pushtuara. Lë atdheun dhe vendoset në San Demetrio Korone, tek arbëreshët e Italisë. Në 1915 vazhdon studimet në Fakultetin e Drejtësisë në Romë kohë kur përqafon idetë e socialdemokracisë, miqësohet me Avni Rustemin dhe shokun e betejave Stavro Vinjau.
Kthehet në atdhe një vit më pas dhe bashkë me Themistokli Gërmenjin e të tjerë, ndërmerr nismën e krijimit të çetave kombëtare shqiptare. Në 1918 kthehet sërish, shkon në Vlorë ku në një mbledhje të fshehtë themelohet organizata që u quajt “Mbrojtja Kombëtare”. Komanda italiane e dëbon nga territoret nën administrimin e saj. Komitetet e MK-së kishin tashmë për qëllim organizimin e luftës së armatosur kundër italianëve që ndodheshin këtu për “mbrojtjen” nga ushtritë greke që ishin vendosur rreth kufirit. Merr pjesë në Kongresin e Lushnjes, zgjidhet në Kuvendin Kombëtar si deputet i prefekturës së Gjirokastrës dhe qysh në seancën e parë propozon që në apelin e deputetëve të hiqet titulli “bej”. Lëvizja e Qershorit shënon mërgimin e tij të parë larg atdheut për 15 vjet. Në 1925 themelohet në Bari organizata BASHKOMB, ku zgjidhet në komitetin drejtues dhe sekretar i saj. Një vit më vonë, gjyqi i hetimeve politike në Tiranë lëshon një “Letër përdhuni” kundër tij për t’u hetuar nën akuzën e “propagandës kundër shtetit, regjimit e kryetarit të Republikës”. Në Fletoren zyrtare botohet vendimi i dënimit me vdekje dhe i konfiskimit të pasurisë.
Gjatë qëndrimit në Paris, Ali Këlcyra bën raporte për gjendjen në Shqipëri dhe për politikën profashiste të Mbretit Zog, duke shkruar në të përditshmet “Le Quotidien”, “Le Matin” etj. Në 1939 bashkë me Mehdi Frashërin është në krye të Frontit të Rezistencës që kthehet në “Nacionalizma shqiptare. Balli Kombëtar”. Në 1944 nga tribuna e Kongresit të Ballit Kombëtar shtron edhe një herë nevojën për t’u bërë thirrje komunistëve të heqin dorë nga lufta civile. Në këtë moment hedh idenë e krijimit të një Fronti Kombëtar për t’i bërë ballë luftës në dy krahë.
Në nëntor të atij viti, bashkë me familjen të hipur në një varkë mbërrijnë në Bari dhe dorëzohet me tjerë tek Aleatët. Mbyllet në kampin Santa Fara.
“Nga formimi akademik Ali Këlcyra ishte jurist, një jurist me prirje politike, pikëpamjet e të cilit kanë për bazament veprën e Didëroit “E drejta natyrore”, traktatin historiko-politik të Monteskjesë “Fryma e ligjeve” dhe posaçërisht traktatin politik “Mbi kontratën shoqërore” të Rusosë”. Një figurë që kishte një vizion dialektik për vendosjen e demokracisë e shtetit të së drejtës, në përputhje me alternativat që shtronte praktika politike e statuore e vendit të tij”, shkruan Tanush Frashëri. Autori pohon se e njohu Ali Këlcyrën e vërtetë dhe u magnetizua prej kësaj figure sidomos kur pa tek ai “gatishmërinë, vullnetin dhe durimin për të debatuar me kundërshtarët e vet politikë, në momentet e luftës vëllavrasëse, lidhur me nevojat e vendit e popullit në çastet tragjike që kalonte ai (1943); paanësia në gjykimin e qëndrimin që mban për ngjarjet që shkruan në pjesën më të madhe të të cilave ai ka qenë pjesëmarrës aktiv”.
Frashëri nuk nguron të vërë theksin tek ata historianë të djeshëm, po ata të sotmit që po rishkruajnë historinë, të cilët u bënë pjesë e fushatës anti Ali Këlcyra në linjën e qëndrimit të PPSH-së që e quante “vegël e fashistëve”, “tradhtari”, etj. Ky qëndrim ndaj njërit prej udhëheqësve të Ballit Kombëtar e kishte fillin në kohën kur PKSH e nxiste Aleatët në Itali që opozitarët duke i quajtur kolaboracionistë kërkonte t’ia dorëzonin si kriminel lufte.
“Jam përpjekur të shkruaj pa zemërim e me paanësi të them të vërtetën, pse e vërteta nuk fyen njeri, aq më tepër kur “Ai që e di dhe thotë një gënjeshtër është një kriminel”- shkruan autori duke cituar njëherësh Bertold Brehtin. Kjo vepër historike është mbështetur në punën e hollësishme e të lodhshme arkivore në Arkivat e Republikës Italiane, ato angleze, sigurisht arkivat shqiptare dhe fondi arkivor i Këlcyrave.

26/10/2005
KATEGORIA: Kulture.Shekulli.

[Xhuxhumaku]

Prof. Ernest Koliqi flet ndërsa trupi i Ali Këlcyrës përcillet në 29 shtator 1963 në varrezat Acatolico di Testaccio, ku varrosen personalitetet e shquara të huaja

Ata qi do të kenë fatin me këthye n’atdhe

Ernest Koliqi

Edhe nji tjetër Atdhetar shpirtmadh u zhduk nga mesi ynë. Edhe nji udhëhjekës i palodhun qi ecte në krye t'aradhve të Liris humbi ndër hijet e mëdhaja të dekës. Edhe nji pohues i ides së Shqipnisë së lirë, çerdhe e vokët e shqiptarvet të vëllaznuem sipër paragjykimeve të çdo lloji, në ditët kur ma fort ndihej nevoja e ndërhymjes së Tij ndërtuese, po e len shprazët vendin e vet në barrikadën e luftimit kundra dhunuesave të traditave shejta qi janë palci jetësuer i atdheut t’onë. Ali Këlcyra shkoi: nuk do t’a kemi ma trupnisht për bri në përpjekje t’ashpër për shpëtimin e Shqipnis. Ai Shqipnis s’onë qyshë në moshë ma të blerë i kushtoi fuqin e nji mendjeje së ndritun nga kultura dhe zjarrmin e nji zemre qi rrahte përherë në plotëni ndiesish bujare. Në Lindje e në Perëndim, ku filloi e ku sosi pregatitjen e Tij kulturore, Ai thithi nga burimet e ditunis ato mendime, ato parime, ato piknisje qi vyejshin për t’a realizue idealin kombëtar. U ushqye me at kulturë të shëndoshtë qi mëson me themelue jetën vetjake dhe kombëtare mbi nderë, mbi besë e mbi burrni, mbi kët granit trikandësh të shpirtit shqiptar, ku përjetësohet trashigimi i shuguruem me gjak fisnik prej stërgjyshave. Por trashigimin e etnicizmit t’one ma të çmueshëm, Ai nuk u orvat t’a mpronte në qindrime statike por dinamikisht t’a përtrinte me fuqi krijuese me idenat ma të reja të kohës. Kur në vend t’one nji mendësi mesjetare, tepricë damcore e nji robnije shekujsh, ngujonte shumicën e popullit shqiptar në mendime e rendime shoqnore anakronike, Ali Këlcyra, ndonse pinjuell i nji dere feudale, doli papritmas si flamurtar i demokracis. Në luftën e ideve, qi i hapi kombit horizonte të reja, gojtaria e Tij jashtëzakonisht prekëse e tërhjekëse vringëlloi si shpatë e mprehët. Me at gojtari lartushtuese Ai thei e shpartalloi perde errsije, kundërshtoi çdo trajte tyranie, lëshoi kushtrime për liri e rilindje. E nuk qe prej atyne qi nxisin të tjerët në përleshje luftarake tue ndejun larg rrezikut: në Të fjalën e shoqnonte veprimi. Në kryengritjen e Vlonës Ai mori pjesë si luftëtar i thjeshtë; në luftën kundra komunizmit Ai u fut guximtarisht mu në strofull të dërmuesave të Shqipnis Etnike e të shqiptarizmit qi mbetën shtang me armë të ngrime ndër duer, të çuditun nga trimnia e Tij e pashoqe. Shum punoi Ali Këlcyra për liri, pamvarsi e naltësim shoqnuer të Shqipnis dhe Shqipnija, e rrëmbyeme në nji shakulluer ngjarjesh orëzeza, nuk mujt me ia shpërblye ndryshej mundin e zellin veçse me mërgime, vuajtje e salvime. Krejt jetën e vetit Atdheut ia kushtoi dhe nuk pat prej si as pozitat zyrtare, as kënaqësit morale qi meritonte. Kët vrejtje jam kah e baj unë, sepse fisnikija e natyrshme e këtij Atdhedashësi të rrallë, ndjenja vetmohuese, qi i a pajiste shkëlqimtarisht shpirtin, nuk lanë kurr asnji ankim m’u vizatue në buzë të Tija.
Ai ruente në zemër, edhe në moshën e shtyeme, nji hov ndiesish atdhetare qi ishte për Të shpërblim i mjaftueshëm. Veprimtaria patriotike ishte për Të e natyrshme si frymëmarrja qi mban gjallë trupnisht njeriun. Prendvera e përpjekjeve të para kombëtare lulëzonte përherë freski-plotë në gjak të Ali Këlcyrës dhe përhapte dalldi atdhedashëse rreth e rrotull tue thekë këdo qi kishte fatin t’a afrojë.
Ai po zhduket sot nga mesi ynë, por po na len nji testament shpirtnuer, qi duhet t’a ruejmë në mendë e në zemër mbi udha të vështira të mërgimit deri sa t’agojë dita qi të mundemi me i a dorëzue djalërisë shqiptare n’atdhe të liruem. “Bashkohuni me nji ndiesi vëllaznore e në nji qëllim të vetëm epruer. Bashkohuni n’emën të Nanës Shqipni dhe shkrini fuqi t’uaja në nji përpjekje kompakte për çlirimin e Saj nga zgjedha zvetnuese qi po i a than e po i a shkymbe në gji tharmet ma të thella autoktone.”
Ali!
Hija ka më na pri edhe mbas sodit n’udhë qi Ti burrnisht e bujarisht ke rrahë drejt plotësimit t’idealeve ma të larta të kombit. Në vrullin e traditave, urtisht të njomsueme nga fryma e kohës tue u shtye në përtrimje shoqnore deri aty ku të mos preket palci qenësuar ethnik, ashtu si Ti na mësove me fjalë e me vepër, na do t’a vazhdojmë veprën epike t’Ande e të Rilindsavet të mëdhenj. E ndër çaste dyshimi, lodhjeje, ngurrimi, do të ngjallim në mbamendjen t’onë shembullin t’And qi ruejtë të pashkimun në mes mjerimeve e padrejtësive të fatit e të njerzve nji dritë ndiesish agimore.
Ali!
Kur Perendia, qi nuk do ta lajë pa shpërblim gjakun e derdhun për të drejtat e shenjta t’ona, do të çeli në qiellin e atdheut agimin e Liris, ata qi do të kenë fatin me këthye n’atdhe, kanë me pa në rrezet e atij agimi, tue xixëllue e lumnue edhe shpirtin t’And bujar, tekembramja të qetësuem e të kënaqun.


26/10/2005
KATEGORIA: Kulture.Shekulli.

[Xhuxhumaku]

Ali Këlcyra, aristokrati ballist

Ka një dritëhije kaq të madhe ky personazh potent i historisë sonë, saqë të duhet të mendosh mirë, kur të pasqyrosh figurinën e tij. Nga historia jonë, ka mbetur i skalitur keq për Marrëveshjen e njohur të Dalmazzo-Këlcyrës, e cila në vetvete i vuri dhe “damkën” Ballit Kombëtar. Ndoshta, kjo ka qenë një nga elementët, nga ku ka filluar grishja e Z. Tanush Frashëri te “Çabej” për të zbardhur staturën e shumëpërfolur të Ali Këlcyrës... me librin “Aristokrati kuqezi”

Ben Andoni

A mund t’i kesh zili jetën një njeriu të tillë? Familje me oxhak, shkollim perfekt i huaj, emigrim i stërgjatë, antizogist, antifashist, demagog i rrallë, përsëri emigrim…vdekje e nderuar. Ndoshta po, por më shumë jo. Ali Këlcyrës, njeriut që u ngrit në Parlament për të hequr titullin “Bej” (ai vetë e posedonte), duhet t’i ketë pëlqyer së shumti kjo jetë. Në një foto të jetës së pasluftës, sikur mos t’i mjaftojë ajo stërbredhje, të shikon i ngrefosur, sikur të ketë fituar të gjitha. Faktikisht nga lufta ka dalë i humbur, i rraskapitur, pa pasuri... dhe ca më shumë ka humbur dhe atdheun…Pikërisht, këtë figurë kaq me dritë-hije, që historiografia komuniste na e nguli në kokë me traktatin e famshëm Dalmazzo-Këlcyra (momenti që hapi rrugën e shikimit ndryshe Ballit Kombëtar), i ka kushtuar një punim të fundit shumë serioz, Z. Tanush Frashëri tek “Çabej”. Mbase, edhe falë mbështetjes së Brikena Çabejt, për ta përfshirë studimin historik në kolanën e librave të saj të zgjedhur të historisë…

Nën vështrimin e historianëve

Një vështrim interesant për Këlcyrën na vjen nga Bernd Fisher, në punimin, që ai i ka bërë situatës shqiptare të Luftës Dytë Botërore. “Komiteti Qëndror, i krijuar për të drejtuar vijën politike, përfshinte edhe disa anëtarë më të moderuar për të drejtuar vijën politike, edhe disa anëtarë më të moderuar dhe të rinj, por meqënëse këta elementë u arrestuan shpejt nga italianët, drejtimi i Ballit u mbeti anëtarëve konservatorë më të vjetër në moshë-të prirur nga kolaboracionizmi. Këtu përshiheshin një numër individësh nga i ashtëquajturi “grupi i Parisit”, antizogistë, të cilët kishin kaluar gjatë periudhës midis dy luftrave disa vjet mërgimi në Francë dhe ishin kthyer vetëm pas pushtimit Italian. Më i shquari në këtë grup, ishte Ali Këlcyra, i cili kishte paraqitjen dhe gojëtarinë e traditës së Partisë së dikurshme radikale franceze, por mbetej gjithsesi një politikan i shkollës së Zogut dhe Rexhep Mitrovica, i cili më pas do të kryesonte në qeverinë kolaboracioniste nën pushtimin Italian…”. Kaq të mjafton, për të formuar një opinion të parë për Këlcyrën në skenën historike shqiptare.

Protokolli Dalmaco-Këlcyra

Kuptohet se, ajo që e ka mbajtur të gjallë në historinë e Shqipërisë është roli i tij në Protokollin e njohur si Dalmaco-Këlcyra. Autori Frashëri ka meritën se ka bërë një punë shumë qëmtuese për të qepur pa fund ngjarje, duke na dhënë rolin e tij të vërtetë në këtë qerthull. Në vitin 1943, në Shqipëri, situata ishte krejtësisht jashtë kontrollit, ndërsa grupimet e atëhershme kanë shumë e shumë probleme, më së shumti mes vete. Rënia e pritshme e qeverisë të Mustafa Krujës duket se është pritur mirë. Por, për fat të keq- nuk pritet gati asgjë- nga ata të cilët mendohet se do ta zëvendësojnë. Kabineti i ri i Maliq Bushatit, ashtu si edhe pritet, nuk mund të sjellë asgjë të re. “Me programin e tij thjesht kombëtar” sjell një “thellim të mëtejshëm të përçarjes mes interesave italiane dhe shqiptare”, ankohen forcat italiane…Gjenerali Dalmazzo duke ndërmarrë shumë veprime në jug- mendon që do të tkurrë shumë forcat e rezistencës për ti dhënë pastaj një goditje shumë të egër me Operacionin “Delta”. Por, në kokë, ka një ide që e mundon shpesh: Po sikur të fillojë kryengritja në jug, çfarë mund të ndodhë. E ka gjithsesi një rrugëdalje, që mund t’u interesojë të gjithëve. Nuni i këtij mendimi, në botimin e fundit të “Çabejt”, shihet qartë se është vetë Jakomoni e merr vetë situatën në dorë. Ky thërret kryeministrin dhe i kërkon mundësinë e një takimi mes përfaqësuesve të rezistencës dhe përfaqësuesve të italianëve, por në rrethana private.”Forcat e rezistencës nacionaliste e komuniste në fillim të pranverës 1943, vuanin nga mungesa e armatimeve të nevojshme dhe nuk duhet ishin në gjendje të bënin ballë për një kohë të gjatë sulmeve të trupave fashiste, që kishin epërsi sidomos në armatime”, thuhet tek “Aristokrati kuqezi”... Më 4 mars 1943, Maliq Bushati, shtron një drekë intime për një rreth të ngushtë miqsh prej katër të ftuarish, ku gjenden gjeneral Dalmazzo, N.Vlora dhe A.Këlcyra. Dy ditë më vonë bisedohet normalisht dhe konkretisht. Dalmazzo shkruan se “nacionalistët ekstremistë” nënvizuan pëlqimin e tyre “të marrin kontakt me karakter politik me autoritetet ushtarale në vend të autoriteteve politike kopetente”…Kurse Këlcyra, anëtari më potent i nacionalistëve, vazhdon t’i përmbahet rrugës së tij që: “Programi i nacionalistëve shqiptarë është ’Shqipëri e shqiptarëve’. Nga ana tjetër, vazhdon të mëtojë se “synimet tona nuk kufizohen vetëm me rimëkëmbjen e xhandarmarisë dhe ushtrisë me karakter tërësisht kombëtar…Bashkëpunimi nuk zë fill nga një orientim i vetvetishëm psikologjik, por vetëm nga detyrimi moral për të ndalur pushtimin e Shqipërisë së jugut nga ana e trupave bullgare ose sidoqoftë të pengojë gjakderdhjen dhe rrënimet që do të shkaktojë operacioni i paralajmëruar i policisë..”. Kjo bën që të ketë shumë keqkuptime, ndërsa përfaqësuesit e Ballit premtojnë të përpilojnë një projekt- deklaratë të re në mbledhjen tjetër. Ali Këlcyra paraqiti bocën me titull “Protokoll- Nderi”….Ajo që erdhi më pas dihet. Komunistët jo vetëm nuk u bindën por Mehmet Shehu veproi egër me çetën e tij, duke bërë që italianët t’i përgjigjeshin me pushkatimin e qindra vetëve, sidomos në të gjithë krahinën e Vlorës…Ndërkohë që Ali Këlcyra këmbëngul dhe madje pas lidhjeve me Nacional-Çlirimtaren nxjerr nevojën e një xhandarmërie shqiptare, roli i të cilës ishte mbrojtja e kufinjve. Por, nuk mund t’i bindë komunistët, që pas kësaj, tashmë e kanë të përcaktuar si një armik për vdekje...


Shkurt...për Ali Këlcyrën

Ky armik i komunistëve, zogistëve...etj është një figurë, që ndoshta e ka merituar më parë studimin....I lindur në Këlcyrë më 1891, Ali Këlcyra shpejt do të binte në sy për cilësitë e mira të inteligjencës natyrale. Që i vogël flet përveç gjuhës kombëtare, frëngjisht, greqisht e turqisht. Në shtator 1904, familja e tij- një nga familjet më të njohura të Shqipërisë e ka dërguar për të studiuar djalin në Gallata Saraj…. Ai do të mbetet po kaq i suksessëm dhe në një nga shkollat më elitare të kohës. Në vitin 1909 do të marrë diplomën e pjekurisë me ‘Bachalier es-lettres-es sciences’. Vitin tjetër e ardhmja e tij dihet: vazhdon shkollën në Mulqije, shkollë e lartë turke të shkencave politiko-administrative-ekonomike. Ky është dhe vendi që për herë të parë njihet me ndikimet komuniste. Ndërkohë ka ardhur Lufta e Parë Botërore, ku ai do të rikthehet në Këlcyrë. Më 1912 do të marrë pjesë në Kuvendin e Vlorës, ndërsa pushtimi i vendit të tij prej grekëve do të thotë privim nga shumë gjëra. Arrin të dalë më 1914 nga zona e luftës dhe fillon e merr pjesë vetë në kaosin e luftës së kohës. Shfaqet në jetën e vendit teksa përshëndet ardhjen e Vidit me një fjalim në frëngjisht. Një vit më vonë do të shkojë te arbëreshët në San Demetrio Korone, ku studion në drejtimin e Mehdi Frashërit dhe thellon edhe njohuritë e letërsisë shqiptare dhe italiane. Një vit më vonë është në Fakultetin e Drejtësisë në Romë, ku do të njihet me Avni Rustemin dhe Stavro Vinjaun, por edhe me kryeredaktorin e “Avanti” organit të PSI-së, Treves. Nuk humb lidhjet me Shqipërinë, dhe një vit më vonë- vjen në Gjirokastër dhe fillon bisedat për krijimin e një fronti të përbashkët kundër grekëve. Bashkëpunon me Gërmenjin, Butkën etj. Kthehet në Itali dhe mbaron studimet universitare, por biografët e tij thonë se do të rikthehet prej gjendjes në Shqipëri. Një vit më vonë e hasim në Kongresin e Lushnjes…Në luftën e Vlorës, caktohet të shkojë në Itali ku futet në bisedime me autoritetet të njohura të vendit për luftën. Merr pjesë në Luftën e Vlorës në grupin që hapi luftën në Tepelenë dhe është një nga funksionarët që merret me procedurat e lëshimit të qytetit. Pas vdekjes së Avni Rustemit largohet në dhjetor 1924 nga vendi, një mërgim që do të zgjaste 15 vjet. Në këtë kohë merr titullin Dr. i shkencave juridike dhe vendoset në Bari, ku do të themelojë organizatën BASHKOMB, me atribute si sekretar i saj. Ka një jetë shumë aktive, ndërsa endet nëpër Evropë i përndjekur nga serbët dhe nga italianët. Ca më tej akoma, Riza Cerova orvatet që ta vrasë. Në këtë kohë shkruan për “Kotidien” dhe “Matën”,”Ymanite” “La Rypublikë”, “Liberte” etj dhe ka shumë aktivitet. Në tetor-dhjetor 1939, tashmë i kthyer në vend, krijon me një grup intelektualësh të kohës “Frontin e Rezistencës”, ku Frashëri, Dosti dhe ai vetë krijojnë tezat e programit që titullohen “Nacionalizma shqiptare, Balli Kombëtar”. Përfundimisht më 1941 internohet, ndërsa në 1942 në Tiranë krijohet Balli Kombëtar, ku Frashëri paraqet “Dekalogun” e tij. Më 1943 takohet me gjeneral Dalmazzon, takim i cili më 13 mars do të lindë projekt-protokoll marrëveshjen për fundin e gjakderdhjes. Episodi më i hidhur për të është koha, kur në qershor të këtij viti e kapin komunistët që e lirojnë më pas, të detyruar nga një presion i madh…Bën një jetë aktive dhe vazhdimisht bën thirrje për një luftë jo vëllavrasëse. Kjo nuk mjafton, sepse komunistët fitojnë, ndërsa ai në nëntor 1944 i duhet të lerë vendin, për të mos u kthyer më... me një peshkarexhë.


Epilogu

Vuan shumë në kampet ku i fusin aleatët, ngaqë i duhet të justifikojë dhe akuzën e PKSH për “krime lufte”. Endet nëpër Evropë dhe në 1947 përfundon në Kajro, ku fillon rezistencën në mërgim. Shkon andej-këndej, derisa për mbijetesë kërkon të punojë si mësues në Egjipt. Rezistenca e kërkon të udhëtojë dhe të luftojë sërish, ndërsa kthehet në Romë, ku do fillojë përgatitjet në shumë plane. Në vitin 1953 është anëtar i Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, kohë kur ushtrohet përsëri fjala e tij si orator i shkëlqyer. E gjen duke folur me Zavalanin, ku ky i fundit i kërkon ndihmë dhe kudo ku ka shqiptarë. Pajtohet dhe me Zogun. Në fund, kjo figurë kaq e përfolur dhe shumë aktive i afrohet zgripit të jetës. Më 24 shtator të vitit 1963, eksponenti i lartë i Ballit Kombëtar bie në koma. Varroset në Akatoliko di Tesaçio, në një vend ku janë figurat më të njohura të Italisë dhe përfundimisht i ndarë dhe së vdekuri larg Shqipërisë së tij...ndoshta për të riardhur me këtë përpjekje shumë serioze dhe lavdëruese të Tanush Frashërit me “Çabejn” me titullin që e meriton më së vërteti “Aristokrati kuqezi”.




Kundërshtari

Sejfi Vllamasi, si e portretizon*
Ali Këlcyra dallohej midis shokëve të tij si ambicioz dhe si një demagog shkatërrues. Ai nuk ishte ashtu si mundohej të tregohet. Me të kam qenë katër vjet koleg në parlament dhe 14 vjet në emigracion, bashkëpunëtor në një organizatë në “Bashkimin Kombëtar” më 1924-1939 dhe më ka takuar ta njoh në të gjitha aspektet e jetës së tij politike. Aliu nuk ka qenë i sinqertë në propozimet e tij në fillim të hapjes së parlamentit më 1921, kur tha: “Të mos përdoret emri ‘bej’ në parlament”. Këtë propozim e bëri me qëllim që të thoshte se vetëm ai është një demokrat dhe se vlerën personale e konsideronte më superiore nga çdo paragjykim tjetër. Kurse konstatimet e mia, gjatë një bashkëpunimi aq të gjatë kanë qenë në kundërshtim të plotë me pretendimet e tij. Ai e luftonte Zogun, pse atë në rangun e vet e konsideronte rival, i cili abuzivisht i kishte zënë vendin, që i përkiste jo vetëm atij si “oxhak”, por edhe se kishte plus edhe diplomën e drejtësisë nga Universiteti i Romës. Ai kritikonte bejlerët për arsye se këta, në personin e Aliut, nuk konstatonin cilësitë e një udhëheqësi as edhe cilësitë si burrë shteti. Aliu s’mund të duronte ndikimin e personave jooxhakë në punët e shtetit, të cilët me mënyra të tërthorta e të mshefta i luftonte për vdekje…
Ali Këlcyra ishte aktiv, energjik, guximtar dhe dispononte një lehtësi gjuhe speciale, por negative përveç agjitacionit. Eshtë mjaft i zoti si orator, kur ai flet mbi situatën e përgjithshme, ku e ka fushën e lirë e të gjerë e ku mund të flasë çdo gjë që mund t’i ikë logjikës së të vërtetës. Atij i pëlqen më tepër forma e dukshme sesa esenca e vërtetë që s’vlen për reklam... Me një fjalë për kohët anormale është pozitiv, por për kohët normale negativ dhe shkatërrues...
Vllamasi, ka qenë një kundërshtar i tij ideor

abc NR.9-Ben Andoni
31.10.2005

[Albo]

Aristokratja e fundit

Nga Mero Baze

Hëna është e fundmja e familjes Këlcyra. Vajza e vetme e Ali Këlcyrës, pinjollit të fundit të oxhakut të madh të jugut, është dhe arkiva e fundit e gjallë e së vërtetës së madhe të deformimit të historisë sonë. Një 72-vjeçare që të huton me energjitë e saj dhe lidhjen me Shqipërinë, ka disa rekorde që na bëjnë të turpërohemi të gjithëve. Ka ikur nga Shqipëria në fund të nëntorit 1944 dhe nuk ka pranuar të marrë shtetësinë austriake, por ruan atë shqiptare, për të cilën nuk është e qartë, nëse e ka apo jo në regjistrat e Tiranës. Ka lindur në Paris dhe ka shkuar 3 vjeç e gjysmë në Këlcyrë dhe ka ikur andej rreth 9 vjeç. Kaq pak vite të fëmijërisë së saj i kanë mbajtur peng gjithë jetën. Prej atëherë, jeta e saj normale është ndërprerë dhe jeta e mëpastajme është e përdhunuar nga historia. Fëmijëria e saj ka kaluar nëpër tymin e cigares që zgjatej gjatë bisedave të babait të saj me elitën shqiptare të ikur në mërgim dhe personalitete të huaja. Adoleshenca e saj ka ikur nën këshillat pedante të Eqerem Bej Vlorës që e shëtiste muzeumeve të Romës dhe e nxiste të thithte gjithçka nga kultura që ofron qyteti. Rinia e saj ka mbetur e dyzuar nga nevoja për të qenë pranë Ali Këlcyrës dhe Eqerem Vlorës si vajzë dhe mbesë dhe nga dëshira për të bërë diçka për jetët që shuheshin larg Shqipërisë. Megjithëse Shqipëria u hap në vitin 1990 dhe tashmë është një vend normal, ku njerëzit mund të kthehen dhe të ikin, Hëna Këlcyra ka vazhduar me dyzimin e saj historik. Dëshmitare e madhe e vlerave, çfarë ne si shoqëri kemi flakur rrugëve, ajo e ka të vështirë të pranojë që kthimi i saj në Shqipëri të jetë një vizitë e thjeshtë. Në emër të asaj që ka ndodhur, ajo nuk pranon të fyejë rikthimin. Nuk jam i sigurt se çfarë kërkon vërtet, por ajo që e mundon është se shoqëria jonë nuk mund të sillet sikur nuk ka ndodhur asgjë. Eqerem Bej Vlora ka vdekur në duart e saj dhe libri i tij i mrekullueshëm së bashku me dorëshkrimet e tjera të tij janë ende në shtëpinë e saj në Vjenë. Gjashtë muaj para tij ka vdekur dhe Ali Këlcyra, babai i saj që hoqi publikisht në parlamentin e Shqipërisë titullin “Bej” për veten e vet, duke e konsideruar atë një titull të Perandorisë Osmane të pavlerë në një shoqëri të lirë. Shqetësimet me të cilat vdiqën këta dy burra të mëdhenj në duart e saj dhe shqetësimet e sotme të shoqërisë shqiptare nuk janë në një gjatësi vale dhe Hëna Këlcyra kërkon një përgjigje për këtë. Kërkon një përgjigje nga politika shqiptare që ka injoruar në thelb rehabilitimin real të elitës së mëparshme politike. Kërkon një shpjegim nga historiografia jonë që vazhdon të groposë vlerat, ngjarjet dhe të vërtetat historike. Kërkon dhe një shpjegim biologjik për kromozomet e një specieje pa shpresa për zhdukje sigurimsash, që vazhdojnë ta trajtojnë familjen e saj si “shfrytëzuese të popullit” dhe vazhdojnë të shkruajnë trakte kundër tyre.

Hëna Këlcyra nuk ka pengesa fizike për të ardhur në Shqipëri përveç një copë pasaporte refugjati që mban që nga viti 1944, ku thuhet se lejohet udhëtimi për në çdo vend të botës përveç Shqipërisë, një procedurë normale për azilantët politikë. Por hezitimi i saj ka ngjyrat e veta të vërteta që nuk kuptohen menjëherë, nëse nuk njeh historinë e saj dhe të familjes së saj të madhe. Në vitin 1992, i ka dhënë fund këtij hezitimi. Njëherë ka nisur planet për t’u kthyer në Këlcyrë. Kishte bërë një projekt shumë njerëzor. Do të shkonte në Këlcyrë të merrte 20 djem të rinj të pashkolluar, t’i sillte në Vjenë t`iu mësonte zanate të thjeshta dhe t’i kthente te pronat e veta atje. Nuk e dinte se një gurore po i afrohej si përbindësh kullave të tyre të rrënuara dhe dyqanet e tyre në qytet ishin humbur nëpër gërmadhat e komunizmit dhe paskomunizmit. Plani nuk funksionoi. Këlcyra që ka në kokë Hëna dhe Këlcyra e mbetur pas komunizmit, janë si kullat që ka në kujtesë të fëmijërisë Hëna dhe rrënojat e sotme. Shumë gjëra i ka ndërprerë historia me dhunë dhe kanë mbetur shumë pak fajtorë të identifikuar, te të cilët mund të drejtohesh për t`u ballafaquar me atë që ka ndodhur. Rikthimi është gjëja që ajo ka ëndërruar më shumë se çdo gjë tjetër gjithë jetën e saj, por ka nevojë të ketë një vëmendje për këtë. Ka nevojë të bindet që zonja Topalli, e cila drejton sot Kuvendin, ta dijë se babai i saj ka qenë në një Kuvend me paraardhësit e Topallit, ka nevojë të bindet që presidenti Topi, që drejton sot vendin, ta dijë se pronat e familjes së saj kanë nevojë për t`u ribërë dinjitoze nën emrin e një fondacioni “Këlcyra” dhe të përdoren për të ndriçuar historinë dhe shkollimin e fëmijëve të Këlcyrës, ka nevojë të bindet, se kryeministri Berisha dhe opozitarët e tij dinë të respektojnë të vërtetat historike dhe t’i hapin rrugë një historie të shkruar pa komplekse.

Ky hezitim e mban me trup në Vjenë dhe mendjen në Këlcyrë 72-vjeçaren. Është një hezitim aristokrat, i cili na skuq të gjithëve.

* * *

Hëna Këlcyra ka lindur në Paris, ku Ali Këlcyra gjendej prej vitit 1930, si azilant i dënuar me vdekje prej Ahmet Zogut pas ngjarjeve të vitit 1924. Në krye të “Bashkimit Kombëtar”, një organizatë reformiste që synonte rregulla të qarta për lojën politike në Shqipëri, liri shtypi dhe konkurrencë politike, Ali Këlcyra formoi padyshim penalitetet më të mëdha për jetën e vet dhe familjes së vet. Një bej modern i shkolluar që heq dorë nga titulli dhe merr pjesë në formimin e parlamentarizmit shqiptar pas katër vitesh jete politike largohet dhe për 14 vjet nuk kthehet dot në Shqipëri. Karakteri i tij i fortë e kishte bërë atë joelastik në çështjet diplomatike më fqinjët dhe aleatët tanë dhe për një kohë të gjatë ai ia kishte arritur të ishte hasëm me italianët, jugosllavët, grekët dhe më pas dhe anglezët. Kulmi i idealizmit të tij është rikthimi në Shqipëri, në gusht të vitit 1939, për të organizuar rezistencën në jug të Shqipërisë. Nga Parisi në Itali pas shumë bisedimesh zhgënjyese ai hyri nga Brindizi në Sarandë dhe në fund të gushtit u vendos në sarajet e tij në Këlcyrë, të cilat kundërshtarët e tij politikë i kishin masakruar, duke iu marrë dhe një pjesë të gurëve të shtëpisë. Sarajet, të cilat ishin djegur fillimisht më 1914, kur xhaxhai i Ali Këlcyrës nuk pranoi qeverinë e Zografit dhe kufirin grek në Këlcyrë, ishin dëmtuar nga Musa Juka, kur u dënua Ali Këlcyra pas vitit 1924, janë djegur dy herë nga italianët më 1940 dhe 1942 dhe do të shkatërroheshin fare nga regjimi i Enver Hoxhës. Hëna Këlcyra i ka të gjitha këto momente të ngulitura në mendjen e saj si një film plot ngjyra. Ajo nuk ka mëri me askënd nga kundërshtarët politikë të babait të saj gjatë kohës së Zogut dhe komunizmit. Për vetë Ahmet Zogun të flet me dhimbsuri dhe tregon se ai e ka dashur shumë, kur kanë jetuar bashkë në Egjipt pas luftës, edhe pse Ali Këlcyra nuk u pajtua kurrë përfundimisht me të. Po ashtu, mendon se, megjithëse Mehmet Shehu ishte një kundërshtar publik i babait të saj, ajo do ta kishte pranuar më parë se Enver Hoxha, si udhëheqës komunist të Shqipërisë. Dhe arsyet këtu janë paksa aristokratike. Ajo tregon se Enver Hoxha ka shkuar në shtëpinë e tyre në Paris për të uruar për lindjen e Hënës. Në atë kohë, ai kishte shkuar të tentonte për të studiuar në Montpelje, por thuajse nuk mori asnjë vit. Në përpjekje për t`u afruar me Ali Këlcyrën, pas disa vitesh ai i kishte kërkuar atij të anëtarësohej në “Bashkimin Demokrat”, por Këlcyra nuk e kishte pranuar, me arsyetimin se kjo është një organizatë e njerëzve që kanë kontribute politike kundër regjimit në Shqipëri dhe jo një vend që mbledh njerëzit që kanë halle personale. Hoxha më pas ishte lidhur me Eqerem Libohovën dhe ai i kishte rregulluar një punë në konsullatën tonë në Belgjikë, ku u pushua, pasi u gjend e vjedhur arka e konsullatës. Kjo është ajo çka Hëna kujton për Enver Hoxhën, kurse për Mehmet Shehun ka një vizion tjetër. Ja njeh inkriminimin ideologjik dhe mizoritë, por ka respekt, se ishte ushtarak i shkolluar dhe njohës i luftës guerile. Mendon se Lufta në Spanjë i dha përvojë që diti ta përdorë gjatë luftës në Shqipëri. Me babain e saj ka pasë disa polemika publike gjatë luftës, sidomos në Berat dhe Rrapë të Dervenit.

Toleranca e saj ndaj figurave historike, me të cilat babai i saj është puthur dhe përleshur, është një kulturë që na mungon. Puna e saj 31-vjeçare pranë ambasadës amerikane në Vjenë, ku ka monitoruar zhvillimet në Shqipëri, çdo lajm dhe gazetë që dilte nga Tirana komuniste e ka bërë realiste dhe shumë të qartë për historinë tonë të përbashkët.

Ajo nuk dëshiron të vijë të jetojë në Tiranë. Akoma në ëndrrat e saj është një shtëpi buzë mullirit të saj në Këlcyrë, buzë Vjosës, një shtëpi fëmijësh, një qendër për pleq të braktisur, një fondacion për shkollimin e fëmijëve të Këlcyrës, të gjitha këto duke përdorur pronat e braktisura të familjes Këlcyra, trashëgimtare e të cilave është ajo dhe kushërira e saj Shega, vajza e Muhamet Këlcyrës, e cila është masakruar nga burgjet dhe izolimet gjatë komunizmit në Shqipëri. E mësuar të jetojë në Vjenë prej më shumë së 40 vjetësh, është vizitore e rregullt e operave dhe teatrove të Vjenës, ajo ka krijuar një “saraj” të vogël në një fshat austriak afër kufirit me Çekinë, rreth 90 km larg Vjenës. Ka blerë aty një shtëpi fermeri, ka rregulluar bahçen e tij dhe ka krijuar një “saraj” të vogël me dhjetë dhoma, hangarë dhe bahçe plot me mollë. E ka zbukuruar, duke ëndërruar se po e bën në Këlcyrë. Imazhet e forta të kthimit dhe ikjes së saj nga Këlcyra janë të pashpjegueshme. Ajo të tregon me të njëjtën qartësi sikur të kenë ndodhur dje të qarat e saj si fëmijë e trembur nga pishtarët e ndezur në saraje natën e parë në Këlcyrë, kur kjo nuk e kuptonte dot pse nuk kishte drita, të qarat e fshatarëve rreth Këlcyrës, kur kjo si fëmijë iu hynte në shtëpi dhe ata i shtronin të hanin dhe të qarat e saj, ditën që ka ikur nga Këlcyra me parandjenjën se nuk do kthehej më. Lotët e saj, kur shkoi ditën e parë dhe të qarat, kur iku i kishte qarta. Por nuk kuptonte pse qanin njerëzit, kur ajo iu shkonte si fëmijë në shtëpi. Dhe xhaxhai i saj i kishte shpjeguar se qanin, ngaqë ajo nuk ishe djalë dhe Ali Këlcyra do mbyllte oxhakun me të.

* * *

Në shtëpinë e Hëna Këlcyrës në Vjenë dhe në “sarajet” e saj në fshat nuk ka pasuri. Babai i saj vdiq, duke jetuar me honoraret e radios “Evropa e Lirë”, ku shkruante komente dhe me disa çeqe dhuratë që i niste nga SHBA, një nga miqtë besnikë të familjes së tij. Por aty gjendet një pasuri që na mungon ne në Tiranë. Në raftet e banesave të saj ka dhjetëra fotografi të rralla të historisë sonë të munguar, dorëshkrime të Eqerem Bej Vlorës dhe mbi të gjitha, një arkivë e gjallë e historisë sonë, Hëna Këlcyra. Fotografitë e kullave të paprishura të Këlcyrës, shtëpia e bejlerëve të Vlorës dhe dhjetëra fotografi fisnikësh shqiptarë, politikanë dhe mendimtarë të viteve `30 flenë në raftet e saj. Hezitimi i saj për të ardhur lidhet me këto vogëlsira që mbajnë gjallë jetën e saj. Mban me vete një tavolinë shkrimi të Ali Këlcyrës, syzet e tij, briskun e fundit të rrojes, furçën dhe peshqirin. Ajo nuk mund të kthehet pa ato në atdhe. Dhe nuk mund t`i kthejë ato në një vend ku ia fyejnë. Do dhe ajo Shqipërinë e saj. Historinë e saj.


* Hëna Këlcyra formalisht thirret Hana Klissura në dokumentet e saj si azilante politike 63-vjeçare


Në foto: Hëna Këlcyra me Eqerem Bej Vlorën në vitet gjashtëdhjetë në Romë. Eqerem Bej Vlora ka vdekur në duart e saj ndërsa shkruante kujtimet

Tema

[Albo]

Përse ia keni ndërruar emrin Ismail Qemal Bej Vlorës?

Nga Hana Klissura (Hëna Këlcyra)

I dashur Mero!

Pjekja me ju në Vjenë qe për mua një dhuratë, sepse unë prej kohësh doja një mundësi për të komunikuar me njerëzit në Shqipëri, si dhe me Këlcyrën e rrethin e saj. Shumë herë më bëhet pyetja: “Pse nuk ke shkuar ende në Shqipëri, nëse ke mallëngjim për vendin tënd….?” Përgjigjet e mia, si të huajve, ashtu dhe pjesëtarëve të familjes, iu dukeshin anakronike. Sot, meqë ju po më jepni rastin, do kërkoj të jem sa më e kjartë të jetë e mundur. Edhe nëse sot flas për ngjarje shumë private të jetës sime, nuk është shumë kollaj. Është si të futësh gishtin në një plagë. Po përdor një gjuhë shumë të thjeshtë dhe mbase jo në nivelin e përshtatshëm të gazetës suaj, por unë flas dhe e kuptoj shumë mirë gjuhën shqipe. Në një intervistë është shumë e zorshme të shpreh me lehtësi mendimet dhe ndjenjat e mia. Por mendoj se, si ju, ashtu dhe lexuesit nuk do të çuditeni, se fundja unë dua me këtë letër të bëj të ditur të vërtetën dhe të kontribuoj për historinë e kaluar, kur të rishkruhet në një të ardhme të afërt.

Dua të sqaroj lexuesit mbi dy pika që unë i konsideroj të rëndësishme.

Unë përdor gjithmonë titullin “Bej” ose “Pasha” jo sepse i pëlqej, por, sepse i përkasin asaj kohe, në të cilën ata tituj iu jepeshin atyre njerëzve që pikësëpari kishin cilësitë e duhura për to. Përse ne sot e quajmë Gjergj Kastriotin, Skënderbeu, kurse Ismail Qemal Bej Vlorën, Ismail Qemali? I heqim jo vetëm titullin Bej, por edhe mbiemrin, që nesër, brezat e ardhshëm, si dhe të huajt mos ta dinë prej cilës familje rridhte ai. Sigurisht, ky titull nuk është i nevojshëm të përdoret për brezat e rinj. Por, klasës së bejlerëve, që bënë sakrifica të mëdha për pavarësinë dhe njohjen e atdheut tonë si një shtet i lirë, ne nuk kemi të drejtë t`iu heqim sot një titull të trashëguar ose të fituar. Edhe nëse populli shqiptar sot është i indoktrinuar nga ideologjia marksiste-komuniste, duhet të mësojë të rrojë në botën evropiane, në të cilën ai bën pjesë.

Nashti të rrijmë tek emri Klissura (Këlcyra). Në bazë të hartave të vjetra, qyteti i Këlcyrës quhesh Clissura që vjen nga clausura ose klavsura, që do të thotë grykë. Në vitin 1272, domethënë dy shekuj para pushtimit turk, ky emër iu dha nga Mbreti Charles D’Anjon, që ishte njëkohësisht Mbreti i Napolit dhe i Shqipërisë vetëm për atë vit, ndërsa Andrea Muzaka, ishte Kont i Clissanies, me detyrë që të mbronte ish-udhën romake që kalonte aty. Kur ushtria osmane zaptoi Shqipërinë, familja u bë myslimane (sipas akteve të Kadastrës së Stambollit, djali i tij u quajt nga Theodhor në Jakup) dhe mori titullin “Bej”, pa përdorur mbiemrin që në Perandorinë Osmane, si dhe tek hebrenjtë nuk përdorej. Por, babai më ka treguar se ata ende kishin një hambar me dokumente dhe, duke qenë familje bektashinjsh, nuk e zinin në gojë emrin e krishterë, por thoshin: “Kur ishim ashtu”. Gjyshi dhe vëllezërit e tij e përdornin këtë mbiemër në kartëvizitat e tyre që kam parë dhe në shtëpi. Dokumentet që erdhën nga Gallatasaraj, Liceu Frëng në Stamboll, përmbajnë këtë mbiemër; po ashtu dhe aktlindja ime në Paris ose dokumentet e tjera në mërgim. Sigurisht, pjesëtarët e familjes Klissura kanë qenë pjestarë të oxhakut të Këlcyrës dhe bejlerët e këtij qyteti. Ne kishim në Këlcyrë dhe një familje të Gurit, që ishin bejlerë, por jo bejlerë të oxhakut të Këlcyrës. Pra, unë, duke rrojtur në shekullin e XXI, nuk përdor as titullin “konteshë”, as “hanëm”, (versioni i beut për gratë), por nuk e shikoj përse të rinovoj mbiemrin që më përket, aq më shumë që jam e fundit që mund ta përdor. Për ta bërë më të kuptueshme këtë farë monografie të oxhakut të Këlcyrës, po ju bashkoj dhe një pemë të familjes që ka të bëjë me Sarajet e sotme të Këlcyrës prej Hejbetullah Hanëmit që i vendosi deri te babai im që lindi dhe jetoi atje.

Me këtë rast, zoti Baze, dua t`iu shpreh dhe njëherë mirënjohjen time, si dhe simpatinë që ndjej për ju .


Me respekt,
Hana Klissura

Tema
19 nentor 2007

[Albo]

"Rrefej Ali Kelcyren"

Blendi Fevziu per "Opinion+"
E Hene, 24 Dhjetor 2007

Hana Kelcyra, e bija e Ali Kelcyres, rrefen ne kete interviste kthimin e babait te saj ne Shqiperi, njohjen me Enver Hoxhen, marredheniet me mbretin Zog dhe lidhjet me Ballin Kombetar. Ali Kelcyra ishte nje nga firmetaret e Aktit te Pavaresise se Shqiperise, i dekoruar pak dite me pare nga Presidenti i Republikes, Bamir Topi, me urdhrin "Gjergj Kastrioti Skenderbeu".

Pse keni lindur ne Paris?

"Kam lindur (ne vitin 1936), sepse babai ishte ne emigracion kunder mbretit Zog".

Ali Kelcyra ka qene dy here ne emigracion. Nje here i denuar me vdekje nga mbreti Zog...

"Tri here nga mbreti Zog".

Tri here nga mbreti Zog dhe nje here nga komunistet?

"Nga komunistet nuk e di, nje here apo me shume. Por, nga mbreti Zog e di qe tri here".

Ju keni lindur ne Paris, ne vitin 1936. Cili ishte mjedisi i pare qe mbani mend ne Paris?

"Nga Parisi nuk mbaj mend asnje gje dhe eshte shume interesant qe kur ikem nga Parisi dhe erdhem ne Shqiperi. Udhetimi ka vazhduar pak a shume nje jave, apo dhjete dite. Une nuk mbaj mend as udhetimin ne tren, as kurrgje. Hapet nje drite ne kujtimet e mia ne momentin qe une hipi ne vaporin nga Brindisi per ne Sarande dhe gjeja qe me ka bere pershtypje kane qene penxheret rrumbullake te vaporit. Arritem ne Sarande, fjetem atje dhe te nesermen, apo ate dite, nuk e mbaj mend mire, arritem ne Kelcyre. Kelcyren e mbaj mend shume mire se me beri pershtypje, qe nuk kishte drita edhe dolen njerezit me shandane, me qiri dhe une isha 3 vjec e gjysme, e shihja prapa ketyre shandaneve hijet e tyre dhe njerezit shumoheshin, pata shume frike, u tmerrova. Por, te nesermen, si sot ne mengjes ketu, u zgjova shume heret dhe pashe qe kishte dale dielli dhe ajo ishte pjekja e pare me Kelcyren".

Ju u kthyet ne shtepi per arsye se, Ali Kelcyra, nje nga deputetet e pare te Parlamentit shqiptar, kishte vendosur te rikthehej ne Shqiperi per t'u marre me politike. Si kishte hyre fillimisht ne politike babai juaj?

"Babai im, me ekzaktesi nuk e di. E di qe ka marre pjese ne Vlore, eshte pjekur me princ Vidin dhe mbretereshen Sofi, besoj eshte fjalimi i pare qe ka bere, politik, mbretereshes Sofi, pasi ai kishte bere studimet ne Gallatasarai dhe zoteronte gjuhen frengjishte. Mbreteresha Sofi nuk ka ditur shqip. Keshtu qe, ky u zgjodh pasi kishte lehtesi ne te folme dhe i mbajti mbretereshes Sofi nje fjalim. Besoj se ky ka qene akti i pare i tij".

Cilat kane qene marredheniet e babait tuaj me Ahmet Zogun?

"Jo te mira. Nuk kane pasur marredhenie te mira, nuk ka funksionuar".

Per cfare arsye?

"Nuk e di, ka qene edhe mbase se nuk ka pasur simpati reciproke. Madje, shume me vone, mbreti Zog ne Egjipt, kur u takuan (kur jane takuar per here te pare nuk kam qene atje, por nga fundi u ndodha dhe une aty) ka pasur shume simpati per mua. Me te vertete me ka trajtuar si niperit dhe mbesat e tij. Megjithese une nuk kam asnje relate familjare me familjen mbreterore. Domethene, te kaluara, apo me statutin, familja mbreterore nuk ka fis me bejleret".

Si shpjegohet qe babai juaj, i cili vinte nga nje familje e njohur bejleresh te Kelcyres, u rendit me forcat qe kontestonin bejleret, me Fan Nolin, me Luigj Gurakuqin etj., ne Parlamentin e pare?

"Besoj qe eshte nje reaksion me shkollen qe beri, pasi ai ka studiuar ne Gallatasarai dhe eshte rritur ajo influenca e Frances, e kultures franceze".

Babai juaj u arratis per ne Paris ne vitin 1924. Si e kujtonte ai emigracionin shqiptar ne Paris?

"Si e kujtonte, ne krahasim me emigracionin e dyte ose te trete, se eshte edhe nje emigracion ne Luften e Pare Boterore. Kete emigracion e kujtonte sigurisht me te lehte, ate te Parisit, sepse edhe nese ishte denuar me vdekje, te gjitha keto peripecite, babai kishte kontakt me personalitete. Si Mehdi bej Frasheri, kur vinte delegacioni shqiptar ne Kombet e Bashkuara, ai piqesh me ta. Ndersa me qeverine e Enver Hoxhes, jo babai, por asnje, te themi keshtu haptazi (nese kane pasur kontakte keshtu te fshehura qe nuk e besoj) nuk kane pasur asnje kontakt. Domethene, ishte si nata me diten".

Babai juaj e ka njohur Enver Hoxhen ne Paris, ku ai ishte student, apo kur kishte lene studimet pergjysme dhe jetonte ne Paris?

"Jo, me duket studionte akoma. Kur ka vdekur vellai i babait, Faiku, ka ardhur madje per ngushellim. Pasi babai nepermjet vellait te tij, e dinte qe ky nuk studionte mire, apo nuk kishte nota. Pervec kesaj, ai e njihte zoti Hoxha, si kunati i mikut dhe shokut te tij, Bari Omarit. Pas vdekjes se vellait, kam lindur une, pas nje viti ose pak me shume, dhe ka ardhur per te uruar per lindjen time, Enver Hoxha".

Si e kujtonte babai juaj Enver Hoxhen me pas, ne emigracion?

"Nuk i ka bere nje pershtypje te mire, pasi besoj jo heren e pare, por heren e dyte, zoti Hoxha kerkoi qe te futesh ne Bashkimin Demokratik dhe babai nuk e pranoi, pasi tha se kjo ishte sepse zoti Hoxha humbiste bursen qe i kishte dhene Ekrem Libohova. Familja e Hoxhave vijne nga Gjirokastra dhe bejleret e Libohoves kane pasur nje fare mbrojtje per disa familje nga ato ane. Keshtu ishte Shqiperia atehere, duhet te kishe keto lidhjet per te pasur nje burse. Me qartesi nuk e di, po ky nuk i kishte kaluar provimet, nje vit ta falnin, vitin e dyte ta perjashtonin bursen. Kaq ishte e vertete qe babai vajti, nuk eshte se jemi kunder regjimit te mbretit Zog, por po humbnin bursen edhe per kete nuk e pranoi.

Me ka treguar nje dite qe, i gjetem nje pune ne rrethet e Parisit. Perfundimisht Eqerem Libohova, qe ishte minister ne ate kohe dhe i gjeti nje pune ne Bruksel, ne konsullaten shqiptare dhe, me sa kam une dijeni, atje ka pasur kontaktet e para me Kominternin".

Pra, Enver Hoxha ishte ne mbrojtje te Eqerem bej Libohoves, njeri nga ministrat me te rendesishem te qeverise se mbretit?

"Po".

Per sa kohe ka vazhduar kjo perkujdesje?

"Po, deri sa u kthyem ne Shqiperi. Pastaj ndodhi nje aksident, qe kasa e konsullates u vodh, nuk dihet nga kush, por ky ishte pergjegjes. Thoshin qe ky e vodhi per vete, e vodhi per propaganden qe kishte pasur Kominterni dhe i duheshin fonde. Kjo mbeti nje enigme".

U vodh kasa e konsullates kur Enver Hoxha ishte pergjegjes?

"Po, ishte pergjegjes, e thirren ne Tirane se do te behej gjyqi. Erdhi ne Tirane me 7 prill dhe kjo nuk u sqarua kurre".

Pra, nuk u mor vesh nese ai ishte autori i vjedhjes?

"Po sepse nuk mund te themi qe i mori apo s'i mori".

Ju personalisht e keni njohur Eqerem bej Libohoven?

"Po".

C'mendime kishte me pas ne emigrim, megjithese ai vdiq heret?

"Nuk kam pasur nje okazion per te folur me te. Eqerem bej Libohova ka qene me te vertete nje diplomat, mbase nuk ka pasur kalibrin e Myfit beut, ai ka qene nje politikan, ndersa Eqerem beu ka qene thjesht nje diplomat, edhe fjalet i kufizonte, i maste. Nuk kam pasur nje informate, isha teper e vogel".

Ne momentin qe u kthyet ne Kelcyre, qe sic e thate ishit 3 vjec e gjysme, ne vitin 1939, ne gusht te 1939, Shqiperia ishte e pushtuar nga Italia. A eshte e vertete qe Ali Kelcyra ka mirepritur pushtimin italian te Shqiperise?

"Jo, ne asnje menyre. Kur u degjua qe fuqite ushtarake po sulmonin Shqiperine, jo vetem babai, por komplet Komiteti i Bashkimit Demokratik, i ka derguar mbretit Zog nje telegraf, duke i paraqitur te rezistonte dhe keto ishin te gatshem te vinin dhe ta mbronin, edhe pse ata ishin kundershtar te mbretit, por per te mbrojtur Shqiperine. Kur ka arritur ky telegrafi, mbreti Zog ka qene ne Greqi. Princ Leka lindi me 5 prill dhe me 7 u be pushtimi. Baba ka pasur shume pjekje me Musa Juken ne Egjipt".

Pas vitit 1944?

"Jo, kur vajti ne Egjipt per t'u takuar me mbretin Zog. Babai me thoshte se bisedat me Musa Juken kane qene shume me interesante se bisedat qe kane pasur me mbretin Zog per situaten e Shqiperise, gjate regjimit te mbretit Zog".

Gjate luftes, Ali Kelcyra u perfshi shpejt ne nje nga organizatat politike dhe u be nje nga kreret e Ballit Kombetar...

"Po, sepse ka ardhur me kete qellim, qe te perfshihej ne politike. Babai im qe perpara nje dileme: Te mbetej ne emigracion duke luftuar Italine, se mbreti Zog ishte larguar, ose te kthehesh ne Shqiperi. Ai anonte te rrinte perjashta. Mamaja ime anonte qe te kthehej se ajo kishte shume te aferm dhe e kishte marre malli per njerezit. Por, personi vendimtar qe e ka influencuar babane te kthehet, ka qene nje anglez, Hilli. Ata kishin biseduar dhe i tha qe kaq vjet ke luftuar mbretin Zog dhe kurre nuk do t'ia kishe arritur qellimit qe ta rrezoje, nese nuk do te vinte Italia. Nga jashte nuk behet dot asnje rezistence, duhet te shkosh ne vend dhe aty mund te kesh sukses per te luftuar. Keshtu vendosi babai te kthehej, mori kontaktet e para me ambasaden italiane ne France. Kerkoi qe te kthehej si privat, mos ta detyronin te merrej me ceshtje politike. Domosdo ambasadori dhe ambasada nuk ishte ne gjendje te pergjigjeshin pa pyetur Palaco Kixhin (qeverine italiane). Ai tha: Po. Kam degjuar ne disa dosje se ai personi qe kishte shkruar: "Con tempo verra il piacere", qe do me thene se kur te vinte babai do t'i vinte deshira per t'u marre me politike dhe te behej minister. Qeveria italiane atehere kishte nevoje per keta njerez qe nuk ishin te komprometuar me mbretin Zog".

Ne momentin qe u kthyet ne Shqiperi, a ishte Ali Kelcyra per nje kryengritje te armatosur ndaj italianeve apo jo?

"Te armatosur nuk e di. Ka ardhur per te organizuar nje rezistence, kaq ishte e vertete, nuk kishte mbushur as javen ne Kelcyre dhe ka marre mamane dhe gjoja per t'i kallezuar Shqiperine, ka shetitur 6 muaj e ka marre kontakte me persona. Ndersa mua me ka lene vetem nje here 3 muaj, nje here 4 muaj. Me ka lene vetem ne Kelcyre me xhaxhane e tij dhe nje here me tezen".

[Albo]

Topi dekoron firmetaret e Pavaresise

E Diele, 23 Dhjetor 2007

Pese personalitete te historise shqiptare, u dekoruan dje me Urdhrin “Gjergj Kastrioti Skenderbeu”. Ne ambientet e Kryesise se Kuvendit, ne nje ceremoni te organizuar nga Kryetarja e Kuvendit, Jozefina Topalli, Presidenti Bamir Topi dekoroi pas vdekjes, te pese personalitetet te historise, firmetare te Aktit te Pavaresise, Lef Nosi, Dom Nikolle Kacorri, Mit’hat Frasheri, Pandeli Evangjeli e Ali Kelcyra. “Dekorimi eshte nje nder qe nuk i bejme ne atyre, por nje nder qe ata na kane bere ne dhe historise sone. Une gjithmone kam menduar se nje vend i mire dhe nje komb i mire nuk e sheh kurre historine bardhezi”, tha Topalli gjate ceremonise. Kryetarja falenderoi familjaret e pranishem ne ceremonine e dekorimit, duke vleresuar figurat si intelektuale qe ne kohe jashtezakonisht te veshtira te shtetit shqiptar, kur te tjere kerkonin copetimin e trojeve shqiptare, gjeten kuraje, sakrifikuan cdo gje, edhe jeten e tyre, vendosen firmen ne aktin me te rendesishem, me te shenjte te kombit tone, qe eshte Pavaresia.

Koha Jone

[Albo]

Frashëri: Ali Këlcyra, figura më e shtrembëruar pas Zogut

Aida Tuci

Me shumë punë dhe durim historiani Tanush Frashëri arriti të krijojë të parin arkiv personal të një prej figurave më të përfolura të historisë së Shqipërisë. Kërkoi me ngulm dhe mblodhi në bodrumet e shtëpisë së pasardhëses së Ali Këlcyrës, gjithçka ai kishte lënë të shkruar; kujtime politike, shkrime dhe letërkëmbime. I gjeti të futura në ca qese plastike të hedhura ashtu kuturu në bodrumin e një pallati, por pati durimin e çeliktë që bashkë me bashkëshorten e tij Afife Frashëri (Vlora), stërmbesë e Ismail Qemalit, të çonte në fund dëshirën e Ali Këlcyrës…botimin e dorëshkrimeve të tij. Një antologji e historisë së Shqipërisë e ka cilësuar ai librin “Shkrime për historinë e Shqipërisë”, bazuar në kujtimet dhe dorëshkrimet e ish-kreut të Ballit Kombëtar, Ali Këlcyrës. “Zor se mund të ketë një periudhë tjetër në historinë shqiptare si ajo e kohës së sundimit komunist, në të cilën historianët të kenë nxirë dhe shtrembëruar kaq shumë historinë”, – thotë Frashëri. E në këtë vorbull gënjeshtrash, historia nuk kurseu as figurat historike, ku një prej tyre është dhe Ali Këlcyra. “Përveçse të plotësoja dëshirën e tij që këto dorëshkrime të shihnin dritën e botimit, pikësynimi tjetër për mua si historian ishte dëshira që në të ardhmen ta shohim Ali Këlcyrën ashtu siç ka qenë“…Por siç do të lexoni dhe nga intervista e Tanush Frashërit për suplementin e librit në “Mapo“, në misionin e tij ka hasur pengesa pikërisht nga e bija e Ali Këlcyrës, Hana Këlcyra. Kjo e fundit, siç vëren Frashëri, ka penguar jo vetëm me indiferencën e saj për të treguar të vërtetën mbi të atin, por dhe me të pavërtetat e shumta që ka deklaruar publikisht rreth tij.



Zoti Frashëri, pas librit “Ali Këlcyra aristokrati kuqezi”, ju i prezantoni lexuesit “Shkrime për Historinë e Shqipërisë”. Si iu qasët kujtimeve dhe dorëshkrimeve politike të Këlcyrës?

Në kohën kur mësova nga e shoqja e Ali Këlcyrës, Adivija (Dudushi), se Aliu kishte lënë mjaft shkrime, iu vura së bijës (Hana Këlcyrës) që të m‘i jepte, por ajo e bëri veshin e shurdhët gjer ditën kur firma që kishte në zotërim pallatin ku banonte Hana, kërkoi nga qiraxhinjtë të zbraznin bodrumet se do të kryenin ri-izolimin e tyre. Shkrimet e Aliut qenë futur në ca qeska plastike të pluhurosura e ishin përplasur në dyshemenë e bodrumit, sipër të cilave qenë hedhur mobilie të vjetra. Shkrimet ishin ngatërruar keqas, sa mua dhe gruas na u desh një kohë shumë e gjatë të rindërtonim atë pjesë të dorëshkrimeve që sot janë botuar tek Shtëpia Botuese “Onufri”.



Komunistët, siç pohoni në krye të librit, krijuan një raport të shtrembër me të vërtetën. Po Ali Këlcyra si pozicionohet në këtë raport?

Ali Këlcyra i ka bërë të qarta marrëdhëniet me të vërtetën kur shkruan se udhëhiqet nga dy parime: nuk ndikohet nga smira personale në çmimin e vlerave të vërteta morale dhe intelektuale të bashkatdhetarëve, qofshin këta edhe kundërshtarët e tij; të përshkruajë pa pasion ngjarjet kombëtare, qofshin këto të madhërishme apo lënduese të prestigjit kombëtar, për të qenë kësisoj një pasqyrë e përpiktë e rrjedhës së ngjarjeve e të ndihmojë në formimin shoqëror e politik. Është kundërshtar i mendimit që të fshihen ose të justifikohen mungesat shoqërore, vetjake dhe kolektive – qofshin ato të tilla sa të na vijë turp. Shtrembërimin e së vërtetës historike ai e quan një krim.



Cila figurë historike (krahasuar me historinë që na është mëkuar për vite me radhë) e sjellë në këndvështrimin e Ali Këlcyrës është mitizuar dhe cila është çuposur (shtrembëruar) më shumë?

Figura më e mitizuar nga regjimi komunist është pa dyshim ajo e Enver Hoxhës, i cili me kulturën e një liceisti mesatar, që jepte në vjeshtë shtatë lëndë, u ngrit në rangun e njeriut që ka vetëm një datë: atë të lindjes, dhe u propagandua nga papagalli i regjimit si “themeluesi i shtetit modern”, por do të thosha… mbështetur mbi pedagogjinë e kufomave dhe sidomos mbi genocidin e intelektualëve. Figura më e çuposur pas asaj të mbretit Zog është ajo e Ali Këlcyrës, që i veshën dhe vijojnë me kryeneçësi t‘i veshin Protokollin Dalmazzo-Këlcyra, i cili nuk ekziston; e bëjnë fajtor për dështimin e komunistëve në mbrojtje të Kurveleshit, qendër komuniste, aq sa quhej “Republika e Kuqe“, me akuzën se pas marrëveshjes Dalmazzo- Këlcyra (…) zbulimi ushtarak armik mori të dhëna të hollësishme për vendosjen e çetave partizane (Historia e Luftës Nacionalçlirimtare (f.188, bleu IV) dhe për këtë akuzë në librin-përrallë të mësipërm nuk citohet asnjë burim.



Si historian, çfarë ju ka befasuar më shumë gjatë hulumtimeve në këto dokumente dhe materiale?

Befasimi im më i madh m‘u krijua kur përpara meje qëndronte një dosje e fryrë me dokumentet e Shërbimit Informativ të Ushtrisë Italiane (SIM-it). Isha shumë i emocionuar sepse prej tyre varej nëse ishte i vërtetë protokolli, apo ishte një gënjeshtër e paskrupullt që na u tund një gjysmë shekulli si prova e tradhtisë.



Si ka qenë Ali Këlcyra sipas jush?

Ali Këlcyra ka qenë një figurë karizmatike e historisë sonë. Është ushqyer me idetë socialdemokrate qysh në bankat e shkollës. Ai mendonte se kur është fjala për shpëtimin e atdheut, asnjë skrupull moral nuk e pengonte të ulej për bisedime edhe me pushtuesin, mjaft që të lehtësoheshin vuajtjet e popullit dhe të ndalej shkatërrimi i vendit. Ai nuk ka qenë kurrë në shërbim të pushtuesve, ashtu siç e kanë trumbetuar dhe vazhdojnë ta paraqesin historianët komunistë -edhe pse u dekorua nga instancat e larta të shtetit me mllefin e tyre zemërak: ‘bashkëpunoi me italianët për pushtimin e Shqipërisë, nënshkroi protokollin – që ekziston në fantazinë e tyre deliruese, bashkëpunoi me pushtuesit gjermanë. Kanë harruar të shënojnë se kur ndiqte mësimet në Liceun e Galatasaray ishte ‘agjent bashkëpunëtor i pushtuesit osman të vendit tonë’.



Pse dështoi politikisht?

Ali Këlcyra pohon se ishte gabim mosdalja në ilegalitet e anëtarëve të KQ të Ballit Kombëtar; një e metë tjetër ishte gabimi taktik i skrupujve të tepruar ndaj komunistëve, që vazhdonin t’i quanin si vëllezër të një ideologjie tjetër dhe iu bënin thirrje të luftonin së bashku okupatorin dhe jo njëri-tjetrin; meraku i tepruar për të kufizuar sa më shumë humbjet në njerëz e rrënimin e vendit; ceni tjetër ishte taktika e thirrjes së ndjenjave patriotike dhe mospërpjekja për t’iu përgjigjur dhunës komuniste me dhunë -siç vepruan p.sh. në një fshat të Korçës, ku komunistët me në krye Dushan Mugoshën i therën fshatarët, kurse Mugosha, dr. Kasimatit kur po i priste fytin, i ulërinte si i xhindosur: “Thirr tashti po deshe, Kosova shqiptare!” Ardhja e misioneve ushtarake angleze në Shqipëri e prishi baraspeshën mes dy organizatave të rezistencës; çmenduria e legalistëve që bashkëpunonin me komunistët dhe së fundi bashkimi i komunistëve italianë me shokët shqiptarë shpuri në radhët partizanëve teknikë ushtarake dhe kuadro të specializuara.



Si kanë qenë marrëdhëniet e tij me komunistët, në veçanti me Mehmet Shehun dhe Enver Hoxhën?

Ali Këlcyra nuk ka pasur me Enver Hoxhën asnjë lidhje. Madje dua të theksoj se në një intervistë, e bija e Aliut ka pretenduar se kur lindi ajo, shkoi për urim edhe Enver Hoxha. Kjo është një gënjeshtër në diell. Dudushi, nëna e Hanës, që ishte një arkiv e vërtetë ngjarjesh dhe kujtimesh, nuk na e ka përmendur asnjëherë këtë profkë të Hanës. Me gjalljen e Dudushit, Hana nuk e ka cekur askurrë. Po le të shohim faktet: Hana ka lindur më 8 mars 1936. Hoxha ishte kthyer në Shqipëri qysh më 1935. Në vitin 1936 ai ishte i punësuar, prandaj s‘kishte si të gjendej në Paris për të bërë urimet e rastit. E po kështu edhe t‘i ketë gjetur punë Aliu. Dr.Hasan Jero ka shkruar për këtë periudhë dhe siç dihet, ka qenë mirëbërësi i E. Hoxhës po profka të tilla, nuk ka thënë në pohimet e tij. Sa për takimin me Mehmet Shehun, Ali Këlcyra është takuar tek “Rrapi i Dervenit“. Takim tjetër me të Aliu nuk përmend më.



Cila nga agjenturat e huaja ka pasur më tepër ndikim në Shqipëri?

Më tepër nga të gjithë ndikim kanë pasur jugosllavët, që e krijuan PKSH-në, që i zgjodhën drejtuesin, që i hartonin materialet propagandistike, që hartonin rezolutat dhe që drejtonin strategjinë dhe diktonin qëndrimet ndaj forcave të tjera nacionaliste, që më në fund deklaruan haptas, përmes përfaqësuesit të tyre – Velimir Stojiniç-it, Ju jeni të vegjël, jeni kafshatë e mirë për imperializmin. Pa Jugosllavinë, ju nuk mund ta mbani pushtetin, (…) le të jenë këto marrëdhënie një konfederatë dhe më tutje. Dhe e rropën vendin tonë.



A e ka parë si gabim të Ballit Kombëtar bashkëpunimin me pushtuesit?

Ali Këlcyra ka bashkëpunuar me pushtuesin vetëm në fantazinë e sëmurë të historianëve komunistë, kriptokomunistë dhe neokomunistë, të cilët për mungesë provash sajojnë legjendën e bashkëveprimit me zaptuesit e vendit. Sa më shumë po futen në arkiva jo më të zgjedhurit e partisë, që ishin gati të falsifikonin çdo gjë, aq më shumë çirren për kooperimin e Aliut me të dy okupatorët, ashtu siç po rreken të vërtetojnë (kinse) Zogu nënshkroi një marrëveshje me Pasiç-in dhe pastaj me Titon, që të dalë i larë Mesia i tyre, Enveri.



Si e karakterizon Ali Këlcyra Ahmet Zogun dhe, a keni hasur ndonjë dëshmi nëse ka pasur kontakte mes tyre apo bashkëpunim gjatë kohës në mërgim?

Ali Këlcyra e ka kritikuar vazhdimisht mbretin Zog dhe madje nganjëherë edhe pa të drejtë. Pas 1944-ës u ngarkua të bisedonte, në kohën kur mbreti Zog ishte në Egjipt. Aliu u afrua me mbretin Zog me qëllim që të bashkonin forcat e ndryshme politike në një front të vetëm për çlirimin e vendit nga sundimi brutal komunist. Gjer dje e luftoi me ndërgjegje të plotë, sot i dhanë dorën njëri-tjetrit, jo se u përulën, por e bënë për një qëllim të lartë- mbi çdo gjë qëndronte për të dyja palët interesi i mëmëdheut. Mes A. Këlcyrës, mbretit Zog dhe familjes mbretërore u krijuan marrëdhënie njerëzore të ngrohta.

E bija e Ali Këlcyrës nuk thotë të vërtetën kur në intervistën e dhënë ka mëtuar se A. Këlcyra e urrente Zogun dhe familja e saj nuk mban lidhje me Zogollët. Halla e mbretit Zog, Hedije. H. Zogu ka qenë martuar me Isuf Biçakun. Nga kjo martesë lindën disa fëmijë, midis të cilëve ishte edhe Afifeja, që u martua me Sali pashë Vrionin dhe lindi, mes fëmijëve të tjerë, edhe Adivije-Dudushin, nënën e Hanës. Kështu, halla e Zogut ishte gjyshja e nënës së të bijës së Aliut. E sa për relatat miqësore e të përzemërta, janë disa telegrame ngushëllimi të mbretit Zog për vdekjen e motrës së Aliut-hallë e Hanës, si edhe përgjigjen e Aliut. Mbreti Leka i shkruan: Mësuam me tronditje për vdekjen tragjike të motrës suaj në atdhe. Ju lutemi pranoni ngushëllimet tona”. Ndërsa Aliu i përgjigjet: Shpejtoj t’ju shpreh mirënjohjen time të thellë për ngushëllimet që patët mirësinë të më dërgoni me rastin e vdekjes së motrës sime. Komunikimi mes tyre ka vazhduar gjatë kësaj kohe. Ndërkohë që familja mbretërore ka dërguar dhe telegrame ngushëllimi për vdekjen e Ali Këlcyrës. “Humbja e patriotit Ali beu që çmohet për përpjekjet e mëdha të Shqipërisë na preku thellësisht. Ju ngushëlloj e të keni durim”, – shkruan nga Madridi Leka I, trashëgimtari i fronit. Ndërsa Nana Mbretëreshë, Geraldina shkruan në telegramin ngushëllues: Vdekja e idhët e Ali beut që e kam njoft mirë si njanin nga burrat e mëdhenj shqiptarë më ka ra shumë keq. Zoti t’ju laj juve e t’ju japë durim.



Ali Këlcyra: E vërteta e Protokollit Dalmazzo-Këlcyra

“Për fat të keq, teksti i plotë i kësaj projekt-marrëveshjeje mbeti në Shqipëri së bashku me të gjitha dokumentet e tjera të organizatës sonë, por jam i bindur se autoritetet italiane duhet të kenë në arkivat e tyre një kopje të tij. Sidoqoftë jam i sigurt që pikat thelbësore të tij janë si më poshtë”,- kështu shkruan Ali Këlcyra në kujtimet politike. Më poshtë ai rikujton pikat e kësaj marrëveshjeje:

Protokoll Nderi

Komandanti i Armatës IX, gjeneral Renzo Dalmazzo, me cilësinë e kryekomandantit të trupave italiane në Shqipëri dhe z. Nuredin Vlora e Ali Këlcyra, si përfaqësues të lëvizjes nacionaliste shqiptare, me qëllim që të reshtin katastrofën dhe plojën nga të dyja anët, të pashmangshme gjatë një operacioni në shkallë të gjerë, vendosën, me miratimin edhe të qeverisë së Tiranës, të nënshkruajnë protokollin e mëposhtëm:



1- Të dy delegatët e lëvizjes nacionaliste i deklarojnë nën përgjegjësinë e tyre personale kryekomandantit të trupave italiane se asnjë kryengritje e përgjithshme nuk do të ngjasë në Shqipëri brenda kohës kur protokolli do të jetë në fuqi. Ky angazhim do të jetë i vlefshëm, me kushtin që trupat fashiste të lëvizin me mjetet e transportit vetëm nëpër rrugët kombëtare dhe të shmangin depërtimin në zonat e brendshme të vendit ku janë vendosur forcat e rezistencës.

2- Do të shihet si kryengritje e përgjithshme lëvizja në të cilën do të marrë pjesë shumica e popullsisë së katër krahinave të Jugut të Shqipërisë.

3- Të dy delegatët nacionalistë, në rast të aksioneve të forcave komuniste kundër trupave italiane, kërkojnë që ndjekja dhe masat ndëshkimore kundër tyre të kufizohen në pesë kilometra nga të dyja anët e rrugës, për të shmangur kështu dëmtimet dhe vuajtjet e popullsisë, pa dallime ideologjike, nga veprimet e komunistëve.

4- Ky protokoll do të jetë i vlefshëm vetëm për dy muaj, kohë e mjaftueshme për qeverinë për të kryer detyrën e saj ndaj vendit. Për këtë qëllim, është i domosdoshëm zëvendësimi i armës së karabinierisë me xhandarmërinë shqiptare, të organizuar e armatosur më së miri, dhe krijimi i një ushtrie të pakët në numër e të rekrutuar nga gjiri i popullsisë kosovare”.



Gjeneral Dalmazzo nuk pranoi ta nënshkruante këtë marrëveshje, duke deklaruar se nuk ishte në gjendje të dallonte forcat komuniste nga ato nacionaliste e duke nënvizuar se ishte e vështirë për autoritetet ushtarake të përcaktonin prirjet ideologjike të çetave që mund të vepronin kundër autokolonave. Veçanërisht Dalmazzo kundërshtoi kufizimin që u vinte marrëveshja trupave italiane për të hyrë në zonat e brendshme të vendit, sidomos në rastet kur sulmoheshin nga çetat shqiptare. Për të gjitha arsyet e mësipërme, kjo marrëveshje, që nuk ishte gjë tjetër veçse një armëpushim, nuk u përfundua edhe pse bisedimet dështuan plotësisht për shkak të qëndrimit të palëkundur të dy delegatëve patriotë, taktika zvarritëse e të cilëve kishte për qëllim vonimin e fillimit të operacionit fashist, komunistët shqiptarë dhe mbrojtësit e tyre titistë të asokohshëm bënë shumë zhurmë rreth kësaj çështjeje dhe e pagëzuan me emrin Protokolli Dalmazzo-Këlcyra. Qëllimi i tyre nuk qe vetëm demaskimi i armikut më të rrezikshëm të tyre, Ali Këlcyrës, por sidomos përligjja për pasivitetin e turpshëm të udhëheqësve komunistë dhe për disfatën e forcave partizane gjatë zhvillimit të operacionit, siç do ta shpjegoj më poshtë.

Me t’u ndërprerë bisedimet, nisi menjëherë operacioni ndëshkimor në shkallë të gjerë në Jug të vendit, nën komandën e gjeneral Olivieri-t. Trupat fashiste, me pishtarë të ndezur në dorë e me urdhrin që t’i shuanin vetëm në kufirin me Greqinë, u nisën nga Vlora e marshuan drejt Jugut, duke djegur e shkatërruar çdo gjë që u dilte përpara.

Panorama

[medaur]

Vari leshte kolaboratore te pushtuesit,tradhetare,me keq se komunistat