Ernesto Sabato

[shigjeta]

Ernesto Sabato ka lindur ne 24 Qershor 1911 ne Rojas, Argjentine. Ka marr titullin “Doktor” ne shkencat fiziko-matematike, ne Universitetin e La Plata-s. Ne vitin 1938, Shoqata per Progresin e Shkencave, e kryesuar nga Prof. Dr. Bernardo Houssay, i akordon bursen e vitit si kandidati me i mire i vitit per te punuar ne institutin “Curie” te Parisit. Karrieren e shkencave fiziko-matematike e zhvilloi nderkohe qe shkruante dhe pikturonte. Ne Paris lidhet me grupin surrealist. Ne 1939, me fillimin e luftes, shkon ne Cambridge, ku ralizon nje punim mbi relativitetin, te botuar ne revisten “Physical Review”. Me pas kthehet ne La Plata, ku jep mesime ne degen e relativitetit dhe ne mekaniken kuantike, ne Institutin e Fizikes te Universitetit, ku kishte kryer studimet. Pas dy vjetesh e braktis pergjithmone aktivitetin e tij shkencor, per t’iu perkushtuar i teri letersise dhe piktures.

[shigjeta]

Pjesa e meposhtme eshte shkeputur nga libri i tij “Tuneli”, botuar ne 1948. Libri eshte botuar dhe perkthyer edhe ne shqip nga Mira Meksi.

Ishte nje pritje e pafund. Nuk di sa kohe kaloi neper oret e botes, nga ajo koha e paemert dhe e gjithesishme e oreve, qe nuk do t’ia dije per ndjenjat tona, per fatin tone, per lindjen a gremisjen e nje dashurie, per pritjen e nje vdekjeje. Por nga koha ime qe nje sasi e pafund dhe e koklavitur, plot me ndodhi dhe me kthime prapa, nje lume i erret dhe here -here i rrembyeshem, here-here cuditerisht i paqte dhe, pothuaj, nje det i palevizshem dhe i perhershem, kur Maria dhe une ishim perballe njeri-tjetrit, duke u veshtruar si te ngrire; pastaj ai kthehej prap ne nje lume te rrembyeshem qe na zvarriste koheve te femijerise si ne enderr, dhe e shihja si fluturonte çmendurazi me kalin e saj, me leshtra qe ia merrte era dhe syte e perndezur, ndersa veten time e shihja ne fshatin tim ne jug, ne dhomen time prej te semuri, me fytyren ngjitur pas xhamit te dritares, duke veshtruar edhe une deboren me sy te perndezur. Ishte njelloj sikur te dy te kishim jetuar neper shtigje a tunele paralele, pa ditur se shkonim krahperkrah, si shpirtra te ngjashem ne kohe te ngjashme, per t’u takuar ne fund te ketyre shtigjeve, perpara nje skene qe une kisha pikturuar, si nje çeles qe mund ta perdorte vetem ajo, si nje lloj njoftimi te fshehte se une ndodhesha atje dhe se shtigjet ishin bashkuar, me ne fund, dhe ora e takimit kishte mberritur...

Ora e takimit kishte mberritur! Por, a ishin puqur vetet shigjet tona dhe a qene bashkuar shpirtrat tane? Ç’enderr marroke paskesh qene e gjithe kjo! Jo, shtigjet vazhdonin te ishin paralele, ndonjese tanime muri qe i ndante ishte prej xhami dhe une arrija ta shikoja Marien si nje figure te heshtur dhe te paprekshme…Jo, as ky mur nuk ishe perhere keshtu: hera-here kthehej ne nje mur prej guri te zi, dhe atehere une nuk e dija se c’ndodhte ne anen tjeter, se ç’ndodhte me te ne keto grimca kohe anonime, ç’gjera te çuditshme benin vaki; deri me shkonte mendja se, ato çaste, fytyra e saj nderronte, se nje feçke pertallese e shtremberonte dhe se kishte, ndoshta, shkembime te zgerdhirash me nje tjeter feçke dhe se e gjithe historia e shtigjeve ishte nje shpikje qesharake, apo thjesht nja bindja ime dhe se, sidoqofte, ekzistonte nje tunel i vetem, i erret dhe vetmitar, tuneli neper te cilin kishte rrjedhur femijeria dhe rinia ime, e gjithe jeta ime. Dhe, nga nje copez e tejdukshme e murit prej guri, une kisha pare kete vajze dhe kisha menduar se edhe ajo vinte nga nje tjeter tunel paralel me timin, nderkohe qe, ne te vertete, ajo i perkiste botes se madhe, botes pa kufi te atyre qe nuk jetojne neper tunele; dhe ndoshta i qe afruar nga kersheria njeres prej dritareve te mia te çuditshme dhe i kishte zene syri spektaklin e vetmise sime pa shpetim, ose e kishte terhequr gjuha memece, çelesi i piktures sime dhe atehere ndersa une beja perpara gjithmone brenda tunelit tim, ajo jetonte jashte jeten e saj te natyrshme, jeten e rremujshme te njerezve qe jetojne perjashta, ate jeten e çuditshme dhe absurde, ku ka vallezime dhe festa dhe gezim dhe mendjelehtesi. Dhe, nganjehere, qellonte qe, kur une kaloja perpara njeres prej dritareve te mia, ajo ishte duke me pritur e pagoje dhe plot ankth (Perse me priste? Dhe perse e pagoje dhe plot ankth?); porse nganjehere ndodhte qe ajo te mos vinte ne kohe, apo e harronte kete qenien e mjere te mbyllur dhe atehere une, me fytyren e ngjeshur pas murit prej xhami, e shikoja larg tek buzeqeshte apo vallezonte shkujdesurazi, ose, ç’ishte me e keqja, nuk ma zinte syri gjekundi dhe e perfytyroja ne vende te paarritshme apo te felliqura. Dhe atehere e ndjeja se fati im ishte perfundesisht me i vetmuar se sa e kisha perfytyruar.

Pjese te tjera te librit mund t'i gjeni ne keto lidhje:

http://www.albasoul.com/modules.php?...rticle&sid=134

http://www.albasoul.com/modules.php?...rticle&sid=179

http://www.albasoul.com/modules.php?...rticle&sid=269

[Xhuxhumaku]

Jam tepër krenar për çfarë unë kam prej shqiptari

» Dërguar më: 12/09/2010 - 13:32

JULIA CONSTENLA

Biografinë e Ernesto Sábatos duhet ta fillojmë nga Kalabria, prej nga erdhën (në Argjentinë) prindërit e tij, aty nga fundi i shekullit XIX. Si shumë të tjerë të ardhur rishtas, nga ai rajon, edhe ata u futën në jetën e një vendi i cili u ofronte njerëzve me vullnet të mirë mundësi të mëdha pune. Udhëtimi i parë i Françesko Sábatos, babait të Ernestos, qe nxitur nga i vëllai i vet më i madh, Pedroja. Me të mbërritur, ai filloi punë në shtrimin e rrugëve me kalldrëm dhe në veprat e rrjetit të tubacioneve për të frenuar përrenjtë që përmbytnin qytetin e Buenos Airesit. Ishte pjesëtar i një ndërmarrjeje të vogël familjare e cila punonte për llogari të të tretëve. “Të afërmit e vet e shfrytëzonin aq shumë, sa u prish me ta dhe nuk i zinte më në gojë - tregon Ernestoja. - Im at ishte një burrë me taban dhe i fjalës. Nuk dinte ta dridhte kurrë.”
Në fund të shekullit XIX ishte tepër i shpeshtë ai tranzit fshatarësh e argatësh që mbërrinin në Rio de la Plata për të punuar dhe për të bërë para, me të cilat do të ndihmonin, pastaj, ekonomikisht familjarët e tyre që ndodheshin në Itali. Të tjerë shpresonin të arrinin të blenin një banesë të thjeshtë, duke përmirësuar kështu jetën e tyre të vështirë.
Françesko Sábatoja mbërriti në Buenos Aires në bordin e anijes Italie, si pasagjer i klasës së tretë. Sigurisht do të ketë ndarë me udhëtarë të tjerë atë mbresë të zakonshme që provonin të gjithë ata që kapërcenin Atllantikun atëherë. Dukja në horizont e Shkëmbit të Gjibraltarit ishte pragu që tregonte hyrjen e një bote tjetër. Për ata që linin Evropën në atë kohë, ai kataná i errët ishte fundi i universit të njohur prej tyre. Me të kapërcyer atë masë gjigande strralli përballë Spanjës, do t’u duhej, për javë të tëra, të përballeshin me oqeanin para se t’u zinte këmba në terra incognita. Tej horizontit të pafund i priste Bota e Re, pothuaj e pakapshme, bashkë me ëndrrat e tyre dhe frikën për të papriturat.
Disa bij emigrantësh, midis tyre edhe Ernesto Sábatoja, kanë lënë përshkrime prekëse për pasigurinë dhe vetminë e madhe të atyre ikjeve. Ato shënime na kanë bërë të imagjinojmë vuajtjen, coptimin e zemrës, të atyre që ndaheshin për jetë nga njerëzit dhe vendi i tyre. Do të mbeteshin shkret, pa gëzimet, pa dhimbjet që patën në jetë. Në ato çaste lamtumire, në sytë e prindit mbetej e ngrirë fytyra pikëlluese e birit që e shihte për të fundit herë, mbetej melankolia e gruas së mjerë që nuk do të ishte kurrë më nën mbrojtjen e tij të endërruar. Dhe në mendjen e atyre që përcillnin ngelej shtangia nga frika e njeriut të përvuajtur që ikte larg për t’u ndeshur me njerëz të panjohur, me fjalë të pakuptueshme, me një faqe të pafund historie, ende të pashkruar, histori e cila, sa të mbërrinte, do të fillonte me emrin e tij të ndryshuar.

Një shprehje thotë se meksikanët rrjedhin prej actekëve, peruanët prej inkëve dhe argjentinasit prej anijeve.

“Këtu (Argjentinë) nuk pati qytetërime të lashta indigjenësh, si në Peru apo në Meksikë - pohon Sábatoja. - Argjentina qe ngritur mbi pampën, një metaforë asgjëje. Shikoni këtë qytet: këtu mbërritën miliona emigrantë në pak dekada. Qyteti i kaloi dyqind mijë banorë në fund të shekullit XIX, kësaj monstre të kohës. Askush nuk mund të jetojë pa atdhe, pa një tokë në të cilën të ngulet, të cilën e dashuron. Emigrantët kishin nevojë urgjente për atdhe, për atë gjë solide, të ngjitur për shpirti, pas të cilës do të lidheshin fort. Dhe në atë perëndim të shekullit XIX, mbërritën në keto dhera tërë baltë turma njerëzish të këputur nga varfëria, prej fshatrave italiane, spanjolle, polake, ruse, gjermane, libaneze... Vinin me guximin që të jep shpresa. Shumica gjeti një tjetër lloj mjerimi, mjerimin e zi të vetmisë. Kishin lënë nënat, të dashurat, vëllezërit. Si të mos lindte tangoja e famshme për këtë shkak?

MIDIS SHKRONJAVE DHE GJAKUT

Në një fragment nga Apologji dhe refuzim Sábatoja jep mendimet e veta mbi atdheun:
I mbështetur tek muri i Kostaneras, me shpinë nga lumi i madh pranë, në ndonjë buzëmbrëmje vere, rri e kundroj siluetën e këtij përbindshi të frikshëm, këtij Buenos Airesi të shqetësuar dhe gjigand, të butë dhe të ashpër, të urryer dhe të dashur. Dhe, duke e parë pyes veten se çfarë jemi, çfarë ndodh me ne, ku shkojmë. Pyetje që bëhen edhe më të ankthshme këto ditë që bien gjethe e rizojnë shira të ftohtë. Dhe në këtë mërzi shiu, ne të gjithë jemi të trembur, zemrat tona nuk rrahin me të njëjtin ritëm, ndryshe nga ç’ndodh me një komb që lufton për lirinë e vet, që vuan brengën e vet kolektive apo jeton lavdinë e vet të zakonshme. Dhe atëherë, e pyes përsëri veten për kuptimin e ekzistencës tonë, për fatet e të gjithëve ne që jetojmë dhe vuajmë këtu. Sepse, edhe pse në çdo cep të Tokës jeta është mistershëm kontradiktore, të duket se këtu kjo gjë dëshirohet e kërkohet ethshëm, ndoshta nga cilësia e emigracionit dhe larmisë që na karakterizon. Dhe tashmë duket se askush nuk do të dijë se cila është e vërteta dhe mbi ç’parime duhet ta ndërtojmë atdheun tonë.

Në shkurt të 1980, gazeta La Vanguardia e Barcelonës i paraqiti Sábatos Pyetsorin Proust, bazuar në pyetjet e autorit të Në kërkim të kohës së humbur, pë t’u përgjigjur me shkrim në një album. Pyetjes se ku dëshironte të jetonte, ky bir emigrantësh kalabrezë iu përgjigj:

Aty ku jetoj, në tokën time. Ashtu siç është, e pafatë, me të meta, është imja. Sepse, aty kam lindur, aty kam qenë fëmijë, aty kam pasur iluzione, aty kam pasur ëndrra për të ndryshuar botën, aty kam dashur, aty kam vuajtur. Sepse, ajo tokë na mëkoi jo vetëm gëzimet dhe virtytet e saj, por, mbi të gjitha, edhe brengat e pasiguritë e saj.

Ajo lidhje u këput për Françeskon dhe Xhiovaninan para se të agonte shekulli i XX. Dhe mbrapa mbetën ëndrrat që patën, dëshirat për të ndryshuar botën dhe lidhjet e forta familjare. Mbase, me duart e tyre puntore nuk e kishin prekur dot kurrë lumturinë e vërtetë, mbase, atje në Kalabri, lumturia për ta qe vetëm e ashpër, e vrazhdë dhe tepër e shkurtër, por pikërisht atje mësuan ç’ishte drita, aroma, shija, tingujt dhe tërë misteret e fëmijërisë.
Françesko Sábatoja kishte lindur në brigjet e detit Tirren, ndërsa e shoqja, Xhiovana Ferraro, në San Martino di Finita, një fshat në Apenine, në rajonin Paola, ku katërqind vjet më parë qe strehuar si refugjat një komunitet shqiptar, i cili kishte ruajtur me xhelozi gjuhën dhe zakonet e veta.
Edhe sot e kësaj dite, banorët e atyre krahinave janë aq shqiptarë sa ç’janë edhe italianë. Ernesto Toçi, stërgjyshja e të cilit ishte kushërira e parë e gjyshes nga nëna e Ernesto Sábatos, është një nga mbrojtësit më të mirë të rrënjëve kulturore të komunitetit shqiptar. Për të treguar forcën shpirtërore të atij populli vital, ai tregon historinë e një profesori shqiptar të lindur në Kalabri, fëmijët e të cilit flisnin shumë mirë shqip, italisht, anglisht dhe frëngjisht. Aty nga fundi i viteve gjashtëdhjetë (shekullit XX) profesori jetonte në Paris ku jepte kurse të gjuhës dhe letërsisë italiane. Një mbrëmje, kur u kthye nga universiteti, dëgjoi që bijtë e tij bisedonin frëngjisht me njëri-tjetrin. Atëherë, mblodhi familjen dhe duke treguar derën e shtëpisë tha:
“Kjo derë mbyllet jo vetëm për të mos hyrë qentë dhe furtunat, por edhe për të mos dalë prej këtej ajo çka na përket vetëm neve. Nën këtë çati do të flitet vetëm gjuha jonë shqipe. Kurrë mos harroni se jemi shqiptarë”.
Profesor Toçi ka hulumtuar historitë e disa banorëve të San Martino di Finita-s, midis tyre edhe të Ferrarëve, paraardhësve të nënës së Ernesto Sábatos, dhe sot përpiqet të rimëkëmbë artezaninë që po zhduket.
“Kam organizuar kurse për të përhapur teknikën e hershme të tjerrjes - tregon Toçi pa e fshehur krenarinë e vet. - Disa shtresa të pajës së nuses stërgjyshërit tanë i bënin duke tjerrë fije gjineshtre, bimë e egër që rritet në krahinën tonë. Tani, kjo zotësi ka humbur. Po ashtu është zhdukur krimbi i mëndafshit: filli i mëndafshit që prodhohej këtu eksportohej në qytetet e lulëzuara të Lukës, Venecias dhe Firences”.
Ka mundësi që edhe Xhiovana Ferraro të ketë endur ndonjë çull me fije gjineshtre në pajën e saj. Kjo grua fine, e fliste në mënyrë të përsosur shqipen, të vetmen gjuhë që kishte mësuar në fshat qysh në fëmijëri. Por në Argjentinë, ku duhet të quhej jo Xhiovana po Juana, me kohë nuk e foli dot më. I ati i Sábatos, përkundrazi, ishte një fshatar i kalabrez, i varfër nga ekonomia dhe edukimi, që nuk dinte gjë për paraardhësit dhe origjinën e tij çifute.

Në një intervistë të botuar në një revistë në Kalabri, para tridhjetë vjetësh, Sábatoja thotë:

“Jam tepër krenar për çfarë unë kam prej shqiptari. Gjithmonë më është dukur e habitshme që një bir italiani, si unë, të ketë të tillë vetëdije për vdekjen”.
Tek Abaddón, el exterminador, romani i tretë i tij, Sábatoja tregon se, kur ai vetë ndodhej në Paris, kërkonte një gramatikë të shqipes. Shpesh për të përligjur temperamentin e vet, Sábatoja përmend fjalët e Gijom Apoliner (Guillaume Apollinaire) për popullin shqiptar:
“Energji mbinjerëzore dhe prirje për vetëvrasje. Duket gjë e papajtueshme? Sipas meje, kjo është karakteristikë rrace”.

INAT I VJETËR

Thuhet se fisi nga nëna i donja Huanës, rrjedhur nga një degë e të famshmes familje Kavalkanti, kur martoi gjyshen e Sábatos, i dha një goxha pajë, të cilën burri i saj shqiptar e shleu në pak kohë.
Kishte qenë një burrë gazmor, i dhënë pas verës dhe femrave - thotë për të Sábatoja. - Ime më thoshte se ia kishte nxirë jetën gjyshes time, gjë për të cilën nëna ime kurrë nuk e fali.”
Për donja Huanën nëna e saj kishte qenë një grua model dhe ajo gjithmonë e kishte qortuar stërgjyshen e Sábatos, pse nuk u kishte bërë ballë presioneve të një xhaxhai të vet. Ky prift ishte kujdestar i fëmijëve të Markezit të San Martinos dhe, me sa duket, kishte ushtruar influencën e vet për t’u bërë ajo martesë. Nga madhështia kavalkante kishte ngelur vetëm një unazë me inicialet MS që Maria Sanmarko, stërgjyshja e Ernestos, e martuar me Kavalkantin, e mbajti derisa vdiq. Donja Huana ia dha këtë unazë të çmuar Matildës, gruas së Sábatos, sepse inicialet e kësaj, çuditërisht, përputheshin me ato të unazës. Kjo e fundit e ruan edhe sot e kësaj dite këtë unazë dhe ka vendosur t’ia lërë si trashëgim të mbesës, Marina Sábato, vajza e madhe e Horhes (bir i Sábatos).
“Gjyshja ime vdiq kur ime më ishte tetë vjeçe - thotë Sábatoja. - Mbase për këtë e mori shumë zët të atin. Ishte një inat që në një farë mënyre e hodhi edhe mbi Shqipërinë dhe shqiptarët. Ne, fëmijëve, si pa dashje, na mësoi ca fjalë nga gjuha e fëmijërisë së saj. Unë di për shembull se bukë do të thotë pan, verë do të thotë vino, bir - hijo etj. Më vjen keq që nuk e mësova dot këtë gjuhë, sepse shqiptarët dhe historia e tyre në Itali më kanë magjepsur.”
Shqiptarët nuk vinin me qëllim pushtimi dhe qëndruan përfundimisht. Sábatoja dyshon se Ferraro, mbiemri i tij nga nëna, nuk ishte origjinal. “Shumë shqiptarë qenë të detyruar të merrnin mbiemra italianë. Emri origjinal i familjes së nënës time është Papic.”
Toçi, përkundrazi, ka tjetër mendim. “Papic, të cilin ne e shkruajmë Päpic, nuk është mbiemër shqiptar - thotë ai. - Këtu është fjala për një farë nofke përçmuese që, në të vërtetë, është një mënyrë me të cilën akoma është zakon ta quajnë një degë të Ferrarëve, degë që nuk është ajo e familjes së nënës së Ernesto Sábatos. Kjo nofkë ka ekzistuar këtu e tre breza, por aktualisht ka filluar të humbasë. Nofkat trashëgohen, mbi të gjitha, kur bazohen mbi karakteristikat e pamjes fizike apo mbi zanatin e atyre që u përkasin.”
Shekuj më parë, në Apeninet kalabreze ngriheshin katunde ku strehoheshin grupe njerëzish fatkeq e të përndjekur. Vendoseshin në maja, pothuaj, të papushtueshme për t’u mbrojtur prej banditëve të cilët kontrollonin një brez të gjerë pyjesh. Në bregdet nguleshin çifutët si Sábatot, origjina ebraike e të cilëve humbet në mjegullat e kohës. Ata mund të jenë edhe pjesë e kolonëve që erdhën nga Palestina gjatë Perandorisë Romake. Prej tyre, ata që u bënë besnikë të Kishës Valdense, më vonë, u vendosën pranë këtyre majave. Një komunitet i ardhur nga veriu u vendos në shërbim të një baroni të krahinës dhe themeloi më 1315 Guardia Piemonteze, fshat i cili me vite u fortifikua duke u rrethuar me mure.
Banorëve të kësaj qendre të fortifikuar, më 3 qershor 1561, Markés de Spineli, zot i Fuskaldos, u ngriti një kurth dhe i masakroi. Ai e bëri këtë nga dëshira e ethshme që kishte për të përmirësuar marrëdhëniet dhe tregëtitë e veta me klerin e Romës. Kjo ndodhi në momentin kur valdensët - të cilët deri atëherë ishin besnikë të një kulti të thjeshtë dhe pothuaj të fshehtë -, nëpërmjet predikatorëve, qenë njohur me mësimet e Luterit dhe qenë nxitur prej tyre. Atëherë, edhe ata vendosën të hiqnin dorë nga feja e tyre e veçuar dhe të deklaronin pranimin e Kishës Valdense. Edhe sot e kësaj dite, kush viziton atë zonë është i ftuar të nderojë viktimat e asj pusie në portën e murit rrethues të qytezës, që njihet si Porta e Gjakut.
Huana Ferraro në rrëfimet e saj, të cilat ia mori e reja Matildë dhe i hodhi në ditarin e vet, kujtonte bashkëfshatarët e saj të Guardia Piemontezes dhe zakonet e tyre interesante. “Ditën zbrisnin poshtë për të punuar arat dhe për të mbledhur gështenja - tregon Matilda. - Por, me t’u errur ktheheshin në fshat dhe mbyllnin portën e murit. Në kujtimet e donja Huanës kishte fjalë të pakuptueshme, sigurisht, qenë shprehje idiomatike të ndonjë dialekti të Piemontes që u ruajtën shekuj pas mërgimit.”
Fuskladoja, ku lindi i ati i Sábatos, është fshati i parë në jug të Guardia Piemontezes, nja njëqind e nëntëdhjetë metra mbi nivelin e detit. Nga sheshi qëndror, i rrethuar prej një shkalle të madhe dhe një parmaku me gurë të latuar, mund të shikosh detin. Fshati mbështetet në një brinjë mali. Atje, jo vetëm duket se është e mundur, por edhe e lehtë, bile e këndshme, të shkosh për të gjetur rrënjët e familjes Sábato. Pragjykimet e përhapura për praninë e mafias dhe egërsinë e vendit zhbëhen përpara ngrohtësisë së banorëve dhe bukurisë së peisazhit.

*) Nga libri biografik i autores “SABATO, EL HOMBRE una biografia”

milosao.

[shigjeta]

Ndahet nga jeta shkrimtari i madh Ernesto Sabato

BUENOS AJRES- Shkrimtari argjentinas, Ernesto Sabato vdiq në moshën 99-vjeçare në shtëpinë e tij në Santos Lugares, provinca e Buenos Ajresit, njoftoi sot për median bashkëshortja e tij, Elvira Gonzalez Fraga.
"Dy javë më parë ai mori një bronkit dhe në moshën e tij kjo ishte fatale", deklaroi Gonzalez Fraga duke konfirmuar vdekjen e atij që konsiderohej si shkrimtari më i madh argjentinas ende gjallë. Autori i "Tuneli" (1948), "Heronj dhe varre" (1961), etj, do mbushte 100 vjeç më 24 qershor.

Me prejardhje nga Kalabria e Italisë, i cilësuar si i barazvlefshëm me Borges, Marquez, Cortazar, Sabato
tregonte me krenari se në studion e tij kishte një gravurë veneciane te heroit të madh të shqiptarëve Gjergj Kastriot Skënderbeut.
Sabato ka vizituar Shqipërinë në mes të prillit të vitit 1996, ku deklaroi se ”Jam shumë i emocionuar që ndodhem këtu sepse një e katërta e gjakut tim është shqiptar".

Disa vite më parë qeveria e Argjentinës i dorëzoi shkrimtarit Ernesto Sabato fitues i çmimit Servantes të letërsisë në 1984 (çmimi më i madh i letërsisë spanjolle), 320.000 dollarë për krijimin e një muzeu, i cili do të mbante emrin e tij . Shtëpia e shkrimtarit më origjinë shqiptare në Santo Lugares, shumë shpejt do të quhej shtëpia Muze Sabato.

(m.a/BalkanWeb)

[sirena_adria]

112 vjet nga lindja e shkrimtarit arbëresh, Ernesto Sabato

Sábato ka lindur në Rojas, provincia de Buenos Aires në Argjentinë më 24 qershor, 1911. Nëna e tij Juana Maria Ferrari rridhte nga një familje arbëreshe e Italisë, ndërsa babai i tij, Franciso Sabato, po ashtu ishte nga Italia. Ata kishin njëmbëdhjetë fëmijë, të gjithë djem. Ernesto ishte fëmija i dhjetë i familjes Sábato. Ditën që lindi, vëllau më i madh vdiq dhe e ëma e pagëzoi Ernesto sipas vëllait të tij.[1]

Ai kreu shkollën e mesme më 1928 dhe u regjistrua në Universidad de La Plata, ku studioi fizikë dhe matematikë. Në vitin 1930 ai iu bashkua partisë komuniste dhe në atë kohë takoi Matilde Kusminsky Richter, që atëherë ishte shtatëmbëdhjetë vjeç. Të dy lanë familjet dhe studimet dhe filluan të jetojnë bashkë. Ernesto përdorte një emër konspirativ dhe ishte mjaft aktiv në parti. Në vitin 1933 ai u bë sekretar i Rinisë Komuniste, por po fillonte të zhgënjehej me partinë dhe kishte dyshime. Më 1934 ishte dërguar si delegat në Bruksel në Kongresin kundër fashizmit dhe luftës, prej aty duhej të udhëtonte për Moskë për një periudhë ‘spastrimi’. Në Bruksel Ernesto kuptoi natyrën e vërtetë të partisë komuniste dhe iku në Paris, ku jetoi i fshehur pasi partia po e kërkonte. Pa miq dhe pa para, ai fillon të shkruajë romanin e tij të parë.

Në vitin 1935 ai kthehet në Argjentinë ku martohet me Matilden dhe vazhdon studimet në Universidad de La Plata. Në vitin 1938 doktoron në fizikë dhe fiton bursë për të hulumtuar rrezatimin atomic në Laboratorin Curie në Paris. Matilde dhe djali i tyre, Jorge Federico shkojnë me të. Gjatë qëndrimit në Francë ai vazhdon të shkruajë dhe të pikturojë. Më 1939 bursa iu transferua për Massachusetts Institute of Technology. Ai kthehet në Argjentinë dhe fillon të ligjërojë matematikë dhe fizikë në Universidad de La Plata. Ftohet t’i bashkohet revistës Jugu, ku takohet me Jorge Luis Borges dhe të dy bëhen miq. Më 1941 fillon të shkruajë për gazetën La Nacion.

Në vitin 1943 ai kalon një “krizë ekzistenciale” dhe vendos të lërë shkencën dhe t’i përkushtohet krejtësisht vetëm shkrimit dhe pikturimit. Jep dorëheqje nga univeristeti dhe bashkë me familjen zhvendoset në male (Provincia de Cordoba). Fillon të shkruajë dhe shpejt përfundon librin Njëshi dhe gjithësia, që u botua më 1945. Në këtë libër Sábato haptas mohon shkencën dhe racionalen. Fiton çmime dhe nderime për këtë libër.

Roman i tij i parë Tuneli botohet më 1948. Më 1951 botohet libri tjetër Njerëz dhe dhëmbëzorë, me refleksione për paratë, arsyen dhe kalueshmërinë e kohës. Një studim për konceptet e botës dhe jetës moderne duke filluar nga Renesansa. Në vitin 1953 botohet libri Heterodoxia, që është definuar si fjalor i njeriut në krizë. Më 1955 bëhet drejtor i gazetës Mundo Argentino. Në këtë kohë Argjentina ishte në trazira politike. Më 1956 botohen dy librat më kontraverse të Sábatos: El otro rostro del Peronismo (Fytyra tjetër e peronizmit) dhe Torturas y Libertad de Prensa (Torturat dhe liria e shtypit).

Në vitin 1961 boton romanin e tij të dytë Sobre héroes y tumbas (Mbi heronjtë dhe varrezat), një studim psikologjik i njeriut i thurur me idetë filozofike të botuara më parë në librat e tij me ese. Kapitullin Raport për të verbërit shumë studiues e quajnë kryevepër të letërsisë botërore.

Në vitin 1971 fillon të shkruajë për gazetën La Opinion. Në vitin 1973 boton romanin e tretë Abaddón, el exterminador (Abadon, engjëlli i shkatërrimit), një libër për vizionin apokaliptik të botës moderne dhe për triumfin e të keqës.

Në vitin 1977 Italia i akordon çmimin “Medicci”, ndërsa më 1978, në Spanjë e dekoron me urdhrin Gran Cruz de la Orden al Mérito Civil.

Më 1984 presidenti i Argjentinës Raúl Alfonsín e emëron kryetar të Comisión Nacional sobre la Desaparición de las Personas (CONADEP), (Komisioni Kombëtar për Personat e Zhdukur), komision që ka hulumtuar rastet e personave të zhdukur gjatë diktaturës ushtarake në Argjentinë. Libri Nunca Más (Kurrë më) në të cilin jepen dëshmitë e atyre që shpëtuan dhe të dëshmitarëve të zhdukjes dhe vrasjes së mëse njëzetmijë njerëzve, është botuar si rezultat i hulumtimit të këtyre tragjedive.

Organizata e Shteteve Amerikane (O. A. S.) i jep çmimin Gabriel Mistral, ndërsa mbreti i Spanjës, Huan Karlos, e dekoron me çmimin Miguel de Cervantes. Dekorohet prapë nga Italia më 1985 me Urdhrin për Merita dhe më 1987 Fransoa Miteran, kryetar i Francës e dekoron me gradën Komandant i Legjionit të Nderit. Ka marrë gradën “Doktor nderi” (Honoris causa) nga Univeristeti Murica, Spanjë, Universidad de Rosario, Argjentinë, Universidad de Campinas, Brazil, Universidad del Litoral, Santa Fe, Università degli Studi di Torino, Itali Më 1995 në Shqipëri merr titullin Ismail Kadare, të ndarë nga fondacioni Velija. Vdiq në shtëpinë e tij në Argjentinë, më 30 prill 2011 në moshën 99 vjeçare.


/ KultPlus.com

https://www.kultplus.com/lajme/112-v...rnesto-sabato/

[sirena_adria]

Ernesto Sabato kur iu nda çmimi “Kadare” në Shqipëri: Ky ishte më i madh se çmimi Nobel

“Jam kthyer nga Shqipëria ku u nderova me Çmimin Kadare. Isha i dërrmuar, por shkova atje për të respektuar atë vend të varfër e heroik, i cili e jepte për herë parë për mua atë çmim.

Në qytetin e Tiranës m’u bënë nderimet më emocionuese në jetën time. Ky popull i vuajtur nga një tirani e egër, ku ende duken gjurmët e diktaturës: fytyra të prishura nga heqkeqja, bunkerë të përzishëm, me të cilët diktatori kishte mbushur vendin, më priti si një mbrojtës, si një mbret, si birin e saj të dashur.

Në dorëzimin e këtij Çmimi pati këngë dhe valle që s’do t’i harroj kurrë. Shkrimtari shqiptar, Visar Zhiti, më dorëzoi një urnë me dhé që e kishte sjellë nga vendlindja e nënës sime. Ai më tregoi një fletore që e kishte mbajtur fshehur në burg; me ca germa të vockla kishte kopjuar një tekst nga Kamy dhe fragmentin “Djalosh i dashur dhe i largët” nga libri im «Engjëlli i skëterrës». Me lot në sy, më tha se për shumë vjet që kishte qëndruar si i burgosur politik në qelitë e errëta, çdo ditë lexonte këto faqe, fshehtas, që të mund të rezistonte. U trondita dhe u mallëngjeva njëherazi, që me fjalët e mia i paskësha shërbyer atij heroi nga të shumtët të tillë që banojnë në atë vend, sot përsëri në luftë.

Të nesërmen na përcollën me muzikë e me lule; pata aq shumë emocione sa në korridoret e aeroportit të Vjenës më ra të fiktë. Elvira vrapoi të gjente një mjek dhe vetëm pas disa orësh mundëm të niseshim për në Madrid.

Jam kthyer përsëri në shtëpi dhe mendoj për ato që pashë në atë tokë të të parëve të mi, një popull që vjen nga vuajtje e nënshtrim për dekada të tëra; dhe nuk do t’i harroj kurrë ato nëna që kanë parë bijtë e tyre të vdesin në mënyrat më barbare e, megjithatë, vazhdojnë të jenë aq shpirtmëdha. Në vetminë e dhomës sime, zemërpërvëluar nga vdekja e Horhes, po pyes veten se cili Zot fshihet pas vuajtjes.”

– ERNESTO SÁBATO (pjesë nga libri i tij “Përpara fundit”)

Më 30 prill 2011 u nda nga jeta Ernesto Sábato (24 qershor 1911 – 30 prill 2011) shkrimtari dhe eseisti argjentinas me prejardhje arbëreshe. Për veprën e tij letrare është nderuar me shumë çmime kombëtare e ndërkombëtare, midis të cilëve me çmimin Romani më i Mirë i Huaj, në Paris (1976) për romanin “Ëngjëlli i skëterrës” dhe Çmimin Migel Servantes (1984). Në vitin 1995 u ftua të vinte në Shqipëri, ku iu dha çmimi Kadare dhe u nderua me titullin Nderi i Kombit, për të cilin, i entuziazmuar, u shpreh se për të ky ishte më i madh se çmimi Nobel.


/ KultPlus.com

https://www.kultplus.com/lajme/ernes...cmimi-nobel-4/