A e ruajti feja islame popullin shqiptar nga asimilimi?

Pa marre parasyshe ane tjera qofshin pozitive apo negative, une mendoj se feja Islame i ka ruajtur sidomos Shqiptaret e Maqedonise nga asimilimi. Me sa e kam verejtur une shumica e popullsise fatkeqesit vetedijen fetare e kane pasur me te ngritur sesa ate kombetare. Pra sikur te kishim fene te njejte me Maqedonet do te beheshin martesa me ta pa problem dhe do te ndiheshim me te afert me ta meqe edhe kufiri ka ushtruar nje pengese te madhe qe te kemi marredhenie me te drejtpersedrejta me Shqiperine apo Shqiptare te tjere jashte kufive...

Ai komunitet shqiptar qe eshte ne Turqi jane shqiptaret qe u larguan kryesisht nga Kosova, zona e Maqedonise dhe Camet e Jugut.

Shqiptaret e hersheme ne Azine e vogel, jane shqiptaret e krishtere orthodhokse pasi Azia e vogel nuk ka qene nje vend i banuar nga turq e muslimane, ka qene nje vend i banuar nga te krishtere, greke e shqiptare bashke. Dhe kjo perpara se te vinin Turqit ne shekullin e XIV dhe te shperngulnin me dhune te gjithe vendasit, qe nuk e kane bere vetem ne shekujt e kaluar, e kane bere edhe ne mesin e shekullit te XX, kur vendosin qe ti perzene te gjithe te krishteret nga Stambolli. Komuniteti shqiptar orthodhoks ne Stamboll i mbetur ne vitet 1920 ishte rreth 20,000 shqiptare, kurse ai musliman 300,000.

Keta iken te detyruar nga qendrimi i qeverise turke drejt Amerikes. Shembulli me i mire eshte vetem Fan Noli i cili kish lindur ne nje fshat shqiptar ne Azine e Vogel, dhe ishte shqiptar.

Turqit jane te huaj ne ate toke qe banojne sot, meqe te pelqen te "citosh" historine.

Shqiperia nuk e fitoi pavaresine kunder vullnetit te Portes se Larte. Ismail Qemali vinte nga parlamenti Turk shkoi ne Europe per kerkuar njohjen e shtetit shqiptar. Dhe dy dite pasi u shpall pavaresia ne Vlore Ismail Qemali solli anijet Turke. Pra Ismail Qemali nuk ka punuar kunder vullnetit te Portes se Larte. Vete Turqia kur e pa se nuk e mbronte dot shqiperine nga copetimi donte qe shqiperia te njihej si shtet i vetem. Prandaj edhe i shoqi i mbeses se Ismail Qemalit thonte se ka shume per te studiuar per Ismail Qemalin. Nderkohe qe kam permendur Ismail Qemalin: pse mendoni ju se u largua nga Shqiperia? Pse nuk qendroi ketu?

Ismail Qemali u surgjynos duke u izoluar ne Libi per 10 vjet me urdher te sulltan Abdyl Hamidit, dhe ishte kundershtari me i madh i tij, per tiu kthyer me pas liria me renien e Hamidit dhe me ardhjen ne pushtet te Xhon Turqve ne 1908. Ismail Qemali ishte njeri i kulturuar dhe liberal qe nuk ishte fryme konservatore brenda perandorise otomane, ishte fryme reformiste. Ai nuk ishte deputet i Portes se Larte, ai ishte deputeti i Beratit ne parlamentin turk.

Prandaj mos e njollos emrin e Ismail Qemalit duke e zene ne goje, se ti nuk e ke idene se kush ishte dhe cfare bindjesh kish. Ismail Qemali pas kercenimeve te Portes se Larte u strehua ne Athine se bashku me Sulejman Delvinen, prej nga ka bere edhe nje deklarate qe njerezve si ju nuk u pelqen ta citojne: "Populli grek eshte populli vella natyral i shqiptareve."

Terri informativ qe ekziston mbi figuren e Ismail Qemalit sponsorizohet sa nga propaganda islamike edhe nga ajo matane Adriatikut, pasi ai i perdori me mjeshteri te dyja palet, por ne fund nuk ngriti nje flamur me gjysem henez, as nje flamur me nje shkabe me nje koke, ngriti flamurin e Gjergj Kastriotit!

Historia osmane e cila nuk ka pasur ne politiken e saj te vjeter asimilimin e kombeve. Kete politike nuk e ka pasur asnjehere, duke filluar qe para 6 shekujsh. Nuk e ka pasur as atehere kur ne Europe vdisnin nga semundjet infektive.

Marrjen e femijeve nga djepi i nenave shqiptare per ti rritur si ushtare turq ne fene islame, te duket gje si asimilim? Te te jap edhe nje shembull se mbase e ke harruar? Gjergj Kastriot Skenderbeun. Marrjen peng te femijeve te princerve orthodhokse shqiptare ne Ballkan per ti mbajtur keta te nenshtruar nen sundimin e sulltanit, te duket gje si asimilim? Prishjen e kishave dhe ngritjen ne vend te tyre te xhamive, duke filluar me Kishen me te madhe ne gjithe Krishterimin, Hagia Sofia ne Stamboll, qe sot eshte kthyer ne xhami, te duket gje asimilim? Ndarjen e tokave shqiptare ne kater vilajete, duke i perzier shqiptaret me popujt fqinje, te duket gje si perca e sundo? Emerimi me urdher te sulltanit te gjithe shqiptareve me ne emer ne cepat e largeta te perandorise, sa me larg Shqiperise, te duket gje si asimilim? Mohimi i shkollimit ne gjuhen ametare shqiptare qe sulltani u beri shqiptareve, edhe pse popujve te tjere fqinje ua njohu kete te drejte, te duket gje si asimilim? Perpjekjet e xhonturqve per te shkruajtur gjuhen shqipe me alfabetin arab, te duket gje asimilim? Fakti qe sot ne gjithe Evropen dhe Ballkanin e Krishtere, gjejme edhe nje Shqiperi me nje shumice besimtaresh muslimane, te duket gje asimilim? Apo Islamizimi i shqiptareve ra nga qielli nuk erdhi me pushtimin e trojeve shqiptare nga Turqia?

Kur sulltani nuk ka dashur kurre te asimiloje shqiptare, kaq budalla ishte ai Gjergj Kastrioti qe i shpalli lufte sulltanit e gjithe perandorise se tij?

Shqiptaret nuk jane asimiluar nga Turqit kurre. Asimilim eshte bere ne Greqi e serbi o Albo. Shqiptaret ne shtetin osman jane njohur si shqiptare per shekuj dhe nukjane asimiluar. Edhe kur i permend egjiptjaneve se je shqiptare thone me krenari se kane pasur nje mbret shqiptar ne krye. Pra Mehmet Aliu njihej si shqiptar.

Islami dhe Katolicizmi jane "fara te huaja" ne Ballkan, dhe sado ti te mundohesh te vraposh kunder-rrymes, murrit nuk do ti biesh dot me koke. Ballkani banohet nga popuj te besimit orthodhoks, qe per 14 shekuj bashkejetuan ne paqe me njeri-tjetrin pasi ndanin nje fe dhe nje besim dhe e kishin besnikerine e tyre me Konstandinopojen, qytetin e Konstandinit, jo Stambollin e sotem.

Ate qe e ngre dhuna, e rrezon liria!

Dhe nuk ka qene ne politiken osmane asimilimi kombetar. Ne shtetin osman kane jetuar mbi 36 kombe te ndryshme dhe asnje nuk eshte asimiluar.

Me cila prej atyre 36 popujve ka maredhenie miqesore Turqia? Me vellezerit arabe qe nuk i shohin dot me sy se edhe ata vete u pushtuan nga turqit? Me armenet qe e kane hermetizuar kufirin me Turqine dhe nuk kalon kembe njeriu prej dekadash? Me qipriotet apo greket, serbet, bullgaret, rumunet, austriaket, hungarezet, ruset, francezet, etj? Eshte fati i Turqise qe ekziston nje superfuqi si SHBA dhe nje Izrael, se pa keto te dyja, Turqise do ti kish ardhur fundi me kohe.

Dje Turqia kish 36 popuj te shtypur, sot ka 36 popuj qe e kane hale ne sy Turqine!

Une kam pasur mendimin se Shteti Osman konsiderohej si Shtetet e Bashkuara te mesjetes, dhe kujtoja se jam i vetmi por ketu ne forum ne kete teme pashe se kete mendim e ka edhe Ismail Kadareja.

Shteti Osman ka qeni KALIFATI i mesjetes, pasi qyteterimi turk nuk njeh as "shtetin" dhe as "kombin", por njeh KALIFATIN. Sa per Kadarene, Kadareja ka thene edhe "Islamizmi baraz me Fondamentalizem". Apo te shpetoi nga mendja qe ta citoje me lart?

Mundoheni te shfajesojeni me fjalet e Kadarese, kur ky vete e ka hedhur poshte me kohe emrin qe ai mban!

Albo

Une e kam merak gjithmone, pergjigjen e nis nga pyetja. Aty duhet kerkuar e jo kodra pas bregut. Kur ne pyetje permendet "populli shqiptar", kjo do te thote se ai nuk qenka asimiluar, perndryshe nuk do kishte kuptim fjalia.
Pra perfundimi 1 : populli shqiptar nuk eshte asimiluar

Zogu i kukuvajkes, shiko sa llogjike e bukur. Fakti qe sot ka nje "popull shqiptar" do te thote se feja islame dhe turqia nuk na ka asimiluar ne shqiptaret. Po te na kish asimiluar, nuk do te kish me Shqiperi apo jo?

Kjo llogjika jote shume e "holle" eshte si puna e e Vanit qe tha se genjeshtrat nuk jane te keqija, pasi edhe na genjejne, por edhe genjejme kur na e do puna. Edhe kjo puna tende o zog kukuvajke.

Ne 1910, Faik Konica boton tek gazeta Albania ne Bruksel flamurin tone kombetar te Gjergj Kastriotit, te cilin e mori nga shoqatat e arberesheve ne Itali, te cilet e ruajten ate flamur, ate kulture dhe ate besim fetar te te pareve per 5 shekuj, vazhdojne ta ruajne edhe sot e kesaj dite.

Ne 1912, Ismail Qemali i cili ashtu si Konica shpenzoi kohe dhe krijoi kontakte me arbereshet e Italise, ngriti ne Vlore po te njejtin flamur qe erdhi nga arbereshet e Italise. Sic rrefen Eqrem Bej Vlora qe ishte i pranishem, flamuri i Ismail Beut ngjante me "flamurin e baba Krajlit" per malesoret katolike shqiptare qe ne 1910-1911 u strehuan nga Mal te Zi gjate kryengritjes kunder Portes se Larte. Sic vazhdon me tej Eqrem Bej Vlora, shume pak veta ne ate shesh e njihin flamurin tone kombetar, pasi gjeri ne ate dite ne tokat shqiptare ishte valvitur gjysem heneza per plot 5 shekuj.

Nuk mund te besh me faj delegatet e mbledhur ne Vlore ne 1912 pasi nuk kishin patur mundesi te shkolloheshin ne gjuhen shqipe shumica, por mos kujtoni se ju jeni me te zgjuar se ata, pasi as ju nuk e keni idene se cfare perfaqeson flamuri yne kombetar.

Vetem flamuri i Gjergj Kastriotit ne doren e Ismail Bej Vlores, qe ishte vete musliman, simbolizon ringjalljen tone kombetare. Pasi vetem ai flamur na bashkon me gjysmen e kombit te debuar nga trojet shqiptare, na bashkon shpirterisht me te paret tane, na bashkon me popujt e tjere ballkanike, na ben te ndihemi evropiane.

Po te kishit arritur ti kuptonit gjerat aq thelle, do ta kishit te qarte se cili eshte identiteti i vertete kombetar shqiptar dhe cili eshte identiteti i importuar dhe imponuar me dhune.

Albo

Kur sundimit osman në Evropë i erdhi fundi, kombet e krishtera të cilat ata i kishin sunduar prej shekujsh ishin ende aty, me gjuhët e tyre, kulturat, fetë e tyre, po ashtu, në një farë mënyre, edhe me institucionet e tyre të paprekura dhe të gatshme të rimerrnin egzistencë të pavarur kombëtare. E njëjta nuk mund të thuhet për ata muslimanë që mbetën pas sundimit turk në Ballkan, apo pas sundimit maur në Spanjë.

Sa toka kishin ne zoterim shqiptaret para pushtimit turk?
Sa toka u ngelen ne 1912 kur fituan pavaresine nga Turqia?
Sa ishin shqiptaret ne numer ne Ballkan perpara se ti pushtonte Turqia?
Sa jane shqiptaret sot ne numer ne bote e ne Ballkan?

Nga populli me trojet dhe popullsine me te madhe ne Ballkan, shqiptaret u katandisen ne popullin me te vogel si ne troje edhe ne numer me renien e perandorise turke.

Ervin Hatibi mund te perdredhi fjalet e te shkruaje poezi, por nuk ze dot diellin me shoshe, se lavdi Zotit, jo te gjithe shqiptaret zgjohen te braktisin fene e te pareve dhe te pushtojne traditen e pushtuesit.

Albo

Postuar më parë nga Albo

se lavdi Zotit, jo te gjithe shqiptaret zgjohen te braktisin fene e te pareve dhe te pushtojne traditen e pushtuesit.

Albo

Po ti pse u bane ortodoks , apo ishte feja e te parve ?
O jane armiq te shqiptarve greket ose s'ka tjeter...!Pse e mban fene e tyre kur edhe ato pushtuan tokat e Shqiperise..?Kur akoma pretendojne per troje imagjinare brenda Shqiperise..?!Kur shfaqin hapur rracizmin e tyre ndaj nesh , dhunojne , percmojne si asnje lloj kombi tjeter..?! Etj etj , veti te kombit te 'emancipuar' grek !
Se mos na dalesh me ndonje teori qe shqiptaret ishin greke..., jo per gja por kam besim tek titulli qe mban..lol

AgainstAllGods une nuk kam prova te noterizuara por pse gjysherit e tu me breza taksoheshin me pak se gjysherit e mi? Ishin bashkepunetore te turqve? kot nuk ti jep njeri keto favore. Vertetoma ti ketu kete psene para se te vertetosh qenien time grek.

Me cfare te drejte ti atehere me gjak tradhetari guxon te ofendosh nje te krishter shqiptar? Harrova se tradhetaret i pret nje denim apo mallkim. Po shikoni autogolin kur gjysherit e tu u konvertuan tani ne shekullin e 21. Si ndihesh kur je myslyman ne mes te Europes?

Postuar më parë nga vioxx

o xen musimoni

mjaft u hoqe si i paanshem kur nuk je i tille. afeksionin tend per turqine e muslimanizmin ruaje se ste kritikon njeri, por te paktun behu burre dhe pranoje, e mos na u hiq si njeri i paanshem qe ngrihet mbi inatet e momentit dhe sheh larg. Se po te ishe me te vertete kaq i paanshem dhe largpames nuk do na sillje ketu ne forum shkrime nga muslimani i betuar E. Hatibi i cili e ka mjekrren me te te gjate se Al Zawhari por do sillje citimet e pavdekshme te I.Kadarese tek "Ura me tri Harqe" ku e quan pushtimin turk si nje 'nate e keqe pafund 500 vjecare' dhe cdo gje qe solli turku si 'nje helm pafund'. keshtu do flisje nese me verte te dhembe shpirti me shume per shiperine sesa per turkomuslimanine.

Qendrimi me i paanshem qe mund te mbaja une ne kete rast eshte te mos merresha hiç me ty dhe te vazhdoja te beja ndonje gje te vlefshme.

Po te lexosh me vemendje dhe te vesh trurin ne pune do kuptosh shume gjera nga ato qe kam sjelle, por ti e ke nda menjen qe eshte ashtu siç thua ti dhe nuk te ben pershtypje asnje fakt historik. Ervin Hatibi me te vertete musliman eshte dhe mjekrren e ka goxha te madhe. Por nuk eshte mjekrra e Hatibit qe duhet te behet pjese e diskutimit, eshte mendja e tij dhe faktet qe ai ka sjelle. Nese do lexoje me vemendje, do kuptoje se keto fakte nuk vijne prej njerezve qe duan te mbrojne Islamin, Osmanllinjte apo turqit por nga studiues e analiste te cilet jane te paanshem dhe pretendojne te thone diçka per hir te objektivitetit historik dhe jo prej pasioneve te verbra. S'dua te humb kohe me te gjithe ata qe kalojne ne shkrim po merrem vetem me te parin. Bernard Lewis eshte nder njohesit me te mire te Shtetit Osman dhe te Lindjes ne pergjithesi. Nese nuk e di akoma, te them gjithashtu se eshte edhe çifut. Pra, nuk ka ndonje "epsh" te madh per t'i mbrojtur muslimanet ne ato qe thote. Edhe ne e paste, ai epsh nuk buron nga fanatizmi fetar.

Nese akoma te shqeteson mjekrra e Ervin Hatibit, dua te te kujtoj ne rradhe te pare nje proverbe qe e thote populli yne: "Mos i shiko gunen, por shikoi punen!". S'ka nevoje te bej komente te gjata per punen e Ervin Hatibit. Gjithashtu te them se kur te marresh "mjekrren" per ta perdorur si "argumentnt" dhe si element negativ, kujto se edhe HEROI YNE KOMBETAR, Gjergj Kastriot Skenderbeu, ka pase mjekerr; mbase me te gjate se te Hatibit.

Xeno me ke kenaq me ket shkrimin.

Vioxx ty daku mos te vij keq, por sikur te shkonin me shume te shkruje ke ato temat orale me alxhida. Aq di aq shkru, kurse ketu sdi gjo hic ene shkru me shume nga te gjithe. Hap krahun se na cudise.

Postuar më parë nga AgainstAllOdds

Po ti pse u bane ortodoks , apo ishte feja e te parve ?
O jane armiq te shqiptarve greket ose s'ka tjeter...!Pse e mban fene e tyre kur edhe ato pushtuan tokat e Shqiperise..?Kur akoma pretendojne per troje imagjinare brenda Shqiperise..?!Kur shfaqin hapur rracizmin e tyre ndaj nesh , dhunojne , percmojne si asnje lloj kombi tjeter..?! Etj etj , veti te kombit te 'emancipuar' grek !
Se mos na dalesh me ndonje teori qe shqiptaret ishin greke..., jo per gja por kam besim tek titulli qe mban..lol

"Te paret", sipas Albo-s ose ndonje tjetri, fillojne aty ku i intereson.
A ka llogjike?
JO.

Pushtues, per Abo-ne a ndonje tjeter, eshte vetem ai qe nuk ka fene e tij. Po pati te njejtin besim me te, edhe ne i paste vra me qindra mijera çam, edhe ne past bo krime nga me makabret, edhe ne dashte me ia marr edhe gjysmen e asaj toke te cungume qe ka, prape eshte i mire.
A ka llogjike?
JO.

nejse...AAO...good point. Keto pyetjet retorike qe ke ba, shpjegojne shume.
________
P.S. DM...vioxx vetem ne ato tema ka rendiment...lol...i morri ca ballit.

Nje pergjigje shume dinjitoze, ndonese jo pa gabime, ia ka dhene Kastriot Myftaraj, tezave te Hysamedin Faraj-t, qe sjell Ervin Hatibi:



Critice 12 argumenteve t’Ferajt per drejtsine e zgjedhjes integrationiste osmane dhe islamice t’ shqiptarve

Feraj pretendon se “integracionistët” osmano-islamicë shqiptarë, paten s’ parit, motive ethnice, kur establishun relatione t’ mira me osmant. Kjo kahse:

depërtimi i Perandorisë Osmane në Ballkan dhe pushtimi i Shqipërisë i gjeti pjesën më të madhe të shqiptarëve nën sundimin serb, bullgar, grek dhe bizantin dhe se, në krahasim me rrezikun osman, rreziku që paraqisnin këta pushtues për ekzistencën etnike të shqiptarëve ishte shumë më i madh sesa rreziku që paraqiste në këtë drejtim pushtimi osman. (ibid. f. 51.)Si piknisje të arsyetimit, Feraj, ka nji t’ pavertete t’ cillen e kam permendë ma nalt, pra thesis se ardhja e osmanve i gjeti shqiptart nan occupation-in e fqijve. Krejt e kundreta asht e vertete. Kjenë fqijte serbo-grekë, ata qi, pasi u paten ba shume t’ kqija arbnve, kjenë tuj vujtë tash revanshin e ktyne t’ fundit. Knjazt serbë, t’cillet e paten da n’ njiqind copa mbretnin e Dushanit, vujshin msymjen e Balshajve, prej Bosnie n’ Kosove. N’ Toskni, Gjin Bue Shpata msyu n’ Greece Northore, ku kjenë nji numer principatash t’ dobta, t’ krijume kah disintegrationi i Byzantium-it. Fuqizimi i shqiptarve kje nji prej arsyeve qi i bani greekt dhe slavt me u ba vassalë t’ turkve.

Kur osmant fillun msymjen kundra trevave shqiptare (1385), tashma fqijte serbo-grekë kjenë ba vassalë t’ Sulltanit. T’ paret qi e bane ket gja kjenë princat serbe, qi dominojshin mbeturinat e mbretnis s’ Stefan Dushanit, t’ cillet u bane vassalë t’ Sulltanit pasi humben betejen e Marica-s, n’ 1371. I pari qi e bani ket gja kje Krajleviq Marko, heroi i eposit serb. M’ 1372 u ba vassal i Sulltanit edhe emperori byzantin, Joan V. N’ ket vit Joan V muer pjese me trupa byzantine n’ nji fushate turce n’ Anadoll. Po n’ vitin 1372 vassal i Sulltanit u ba edhe cari bulgar Ivan Shishman. Serbt dhe greekt u tregun vassalt ma besnikë t’ Sulltanit. Prej vitit 1372 deri n’ vitin 1458, kur turkit e annexatun pa lufte Serbia-n, pat veq nji rebelim serb, beteja e Fushe-Kosoves, n’ 1389. Fill pas saj, i biri i Kral Lazarit t’ vrame, u kthye n’ vassal besnik i Sulltanit. Tuj kenë se fqijte serbo-greekë kjenë ba vassalë t’ Sulltanit, rreziku osman, kje per shqiptart nji factor qi ringjallte rrezikun serbo-grek.

Sa per ate se rreziku qi paraqeste pushtimi osman kje ma i vogel sa ai qi paraqeste pushtimi serb, bullgar, greek apo bizantin, po sjell pjese prej documenteve officiale turke, si prove qi dishmon se rreziku osman kje i njajte me t’ tjeret. Kshtu n' “Fetih-name i Akçe Hisar” (Proclamata officiale osmane per occupimin e Krujes n' 1478), thuhet:

Kur të pafet Akçe hisarit dëgjuan zërin e fortë e dridhmëdhënës që lëshuan forcat gjithmonë fitimtare dhe plot vlera të ushtrisë lavdimadhe të kopshteve të qiellit, nuk mundën të qëndronin më në fortesën e tyre... Atyre iu prish mendja dhe i pushtoi frika. Prandaj, me të shpejtë, donin s’donin e vunë qafën në zinxhirin e nënshtrimit dhe e dhanë fortesën. Por edhe me këtë dorëzim ata nuk shpëtuan, sepse një gjë e këtillë ishte e nevojshme. E ç’ i vlen pikëllimi një njeriu, i cili pati shpresë se mos era ia hidhte shtizën e harkut mbi pallatin e lartë! Posa që nga lajmëtarët e padukshëm të paracaktimit {fatit} u lëshua thirrja: “Vrajini të pafetë gjer tek i fundit”, sulltani të cilit i qesh fati dhe s’ i ndahet fitorja, të pafetë e kësaj fortese i shkoi nën shpatën shkatërrimtare, zharritëse dhe ua rrëmbeu jetën këtyre kundërshtarëve fatgremisur, duke skuqur sipërfaqen e fushës dhe të lëndinës me gjakun e këtyre tradhëtarëve të pafe.

... Urdhëri mbretëror është titull i shkresës së paracaktimit dhe motoja e shpalljes së kumtesës (profetike). Prandaj ata vrapuan sipas urdhërit të lartë. Lakmia e grabitjes dhe e plaçkitje së atij vendi ua ndezi sytë. Ata e braktisën atë vend dhe viset përqark asaj fortese. Ata batërdisën gratë e këtyre armiqvet vulëhumbur si të ishin ato cullufe fytyrëhënash plot me nishane të zeza.

...Thirrjet që nga krahërorët e tyre të dërmuar arritën gjer te tavani i Saturnit. Gjithsejt rreth pesëmijë të pafe që ishin secili një djall naftëhedhës dhe vetëtimëlëshues, u bënë kështu pre i shpatës së mprehtë dhe qokë e shigjetës goditëse... Turma e luftëtarëve u kënaq dhe u gëzua me plaçkë të shumëllojshme dhe të panumërt. Ata që mbetën nga armiku, gratë dhe fëmijët, i vunë në prangat poshtëruese të robërimit dhe i lidhën me zinxhirët e mjerimit. Paskëtaj do të fillojë shkatërrimi i kishave, ndërtimi i medreseve, ndalimi i këmbanave dhe prishja e ligjevet. Brenda në zemrat e të pafeve ku kishte bërë vend pafesia dhe mëkati, paskëtaj do të çelë burbuqja e besimit në një zot të vetëm. (“Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV”, burime osmane, Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë, Tiranë 1968, f. 380- 381-382.)

Ndersa n’ letren qi Sulltan Mehmedi II i qon djalit t’vet Bajazitit (trashgimtari i fronit) gjate fushates osmane n’ Shqipni, n’ 1466, thuhet:

Kur t’u mbërrijë kjo letër, le t’u bëhet e ditur: disa kohë më parë të pafetë shqiptarë- zoti i shfarostë! - kishin shpërthyer në kryengritje dhe në rebelizëm... Ndërkaq shumicën e atyre të pabindurve i bëmë pre të shpatave të mprehta dhe zharritëse. Pjesën tjetër e lidhëm me zinxhirët e robërimit dhe me vargonjtë e poshtërimit .(ibid. f. 324.)

Nji tjeter chronican turk, Hoxha Sadeddin, shkrun kshtu per occupation-in e Durresit prej turkve:

Brendia e kështjellës u mbush plot me luftëtarë dhe flamuri ngadhnjyes u valavit mbi kullat e saj. Ata filluan të shfarosin të pafetë që ndodheshin brenda e jashtë kështjellës. Luftëtarët që ndodheshin jashtë kështjellës hynë në të me ndihmën e atyre që kishin hyrë brenda saj...Ushtarët islamë u kënaqën nga trofea e pasur që zunë, ndërsa çelësat e kështjellës së bashku me dhurata të panumërta i dërguan në selinë e padishahut të lumtur. (ibid. f. 272-273.)

Ndersa chronicani turk Tursuni, kshtu e pershkrun fushaten e Sulltan Mehmetit II, n’ Luginen e Shkumbinit, n’ vitin 1466:

Në vitin tetëqind e shtatëdhjetë në pranverë çdo luftëtar ngjeshi shpatën me gëzim, duke thënë se do të nisej për në luftën kundër shqiptarëvet... Lajmi i padukshëm bëri që në veshin e të pafevet keqbërës të arrinte zëri i versetit trembës: “O ju milingona , hyni në foletë tuaja që të mos ju shtypë Sulejmani dhe ushtria e tij”. Nga ky zë frikëdhënës dhe nga kjo dridhmë tmerronjëse të pafetë e mallkuar u mpinë dhe e humbën mendjen. Ata zunë shtigjet e malevet dhe të luginavet të rrezikshme, ku kishin kullat e tyre dhe bënë ç’ ishte e mundur për të rezistuar dhe për të kundërshtuar. Nga që ishin tepër të këqinj, ata rezistuan me kokëfortësi dhe me tërbim të madh.

Por [luftëtarët] e ushtrisë mbretërore, që donin të fitonin shpërblimin moral të luftës dhe që shpresonin të hidhnin në dorë plaçkë të madhe, u vërsulën në atë mënyrë që çdo mal i egër dhe çdo luginë e thellë, ji duk si një fushë e shtruar, pa të përdredhura dhe pa vende të ngritura. Në çdo kullë që arritën e pushtuan me ndihmën e zotit të madh. Aq shumë plaçkë që flet dhe plaçkë që nuk flet grabitën, sa që për djemtë me pamje engjëlli dhe për vajzat si hyri që vlenin 3-4 mijë akçe, mund të thuhej kjo vjershë:

Ata që do të shihnin këto hyri

në shtatore,

Patjetër do të thoshin se këto janë

prej parajsës.

Të tillë bukuroshe që po të të shihnin në fytyrë ta prishnin mendjen, u dhanë për treqint ose katërqint akçe. Gjedhet që ishin të kategorisë “verdhane me ngjyrë të shkëlqyer që flladiste syrin e vështruese”, u shitën për katër pesë akçe, kurse një dele që i shëmbëllente dashit të birit të Abrahamit, nuk shitej as edhe për dy akçe. Cdo shatorre u mbush plot e përplot me me plaçkë të grabitur...Sipas zakonit të mëparshëm, i cili nuk mund të ndryshohet, sepse është ligj i zotit, fëmijët e të miturit e tyre i bënë të gjithë robër. Kurse meshkujt e rritur i prunë të lidhur me zinxhira dhe në çdo stacion, në praninë e padishahut, shkuan në shpatë aq të pafe sa nuk mund të llogariten... Shpirtrave të tyre të etur u dhanë të shijonin verën e asgjësimit që rridhte nga çezma e shpatave të lagura. Pati vende ku ranë nën shpatën ligjore tremijë, katërmijë dhe shtatëmijë të pafe. Luginat e thella për shkak të kufomave muarën pamjen e kodrave. Gjaku rridhte në fushat e gjëra si lumi Amur-Darja. (ibid. f. 100-101-104.)Qka bajshin ma teper serbt, bulgart, greekt dhe bizantint?

Sa per “racionalitetin” e zgjedhjes integracioniste dhe profitet qi shqiptart paten prej “integrimit” n' Empire-n Osmane, Feraj sjell 12 argumente. Ia vlen me analyzu shkurtimisht ato.

Feraj thote: “Së pari, Perandoria Osmane e frenoi procesin asimilues sllav dhe grek të shqiptarëve”. (H. Fera, “Skicë…”, f. 51.)

Kjo nuk asht e vertete. Sikur kam tregu dhe ma poshte, ky rrezik pat marrë fund n’ kohen kur u shfaqen turkit n’ Ballkan, madje at’here pat gjasa qi greekt e slavt t’u rrezikojshin prej assimilimit ethnico-religious arbën. N’ kohen qi turkit msyn Balkans-gjysa e dyte e shekullit XIV- Empire Serbe e krijume prej Stefan Dushanit u dissolutu (shperba) pas vdekjes së ktij t’fundit (1355), prej luftes civile midis princave serbë per ndamjen e trashigimis së Dushanit. Empire Byzantine nuk e muer ma vedin pas Kryqates së Katert (1204) dhe atbote Greece kje e dame n’ nji numer t’ madh principatash t’dobta, t’ dominume, disa prej princash occidentalë, disa prej despotsh localë, t’cillat luftojshin perpetualisht mes vedit.

N’ ket kohe, nisi ngrejtja arbnore. Balshajt, t’cillet u kthyen n' catholicë pas vdekjes së Dushanit, moren krejt Gegnin deri n' Vardar, tuj includu dhe Kosova-n, dhe arriten deri n' Bosnie. N' Toskni, Gjin Bue Shpata, pasi krijoi nji principate t’madhe, hyni n' lufte me despotat greeke dhe perparoi thelle n’ Greece continentale. Kjenë t’gjitha gjasat qi atbote me u kriju nji Empire Arbnore n' region, ose s’ pakut nji mbretni nationale gege. E para prej ketyne u pengu prej dasis ethnico-religiouse midis toskve orthodoxë dhe gegve catholicë, ndersa e dyta prej dyndjes osmane.

Së dyti, Perandoria Osmane ishte shumë tolerante në pikëpamjen etnike. Presioni asimilues etnik osman ka qenë shumë më i vogël në krahasim me presionin e deriatëhershëm sllav dhe grek. (ibid. f. 53.)
E ku ndryshonte presioni asimilues ethnic turk kah ai slav dhe greek? T’ dy palet e perdorojshin religionin si mjet t’ assimilimit national. Derisa per greekt dhe per serbt, i convertumi n' orthodox kje greek, respectivisht serb, per turkit, i convertumi n’ musliman kje turk. Madje Turkey e ndjeki ket practicë me nji conseguence shume ma t’ madhe se greekt (byzantiniant) apo serbt dhe bulgart. Kjo se kurrkush prej ktyne pushtuesve nuk ia doli me ua ndryshu religionin, e per pasojë emnat, arbnve (gegve) Fakti qi 90 % e shqiptarve u shndrrun n' “turq” nuk dishmon per tolerancë.

Së treti, Perandoria Osmane ishte shumë më tolerante nga pikëpamja fetare. a) derisa ortodoksizimi i shqiptarëve bëhej me dhunë të egër fizike dhe ekonomike, islamizimi përgjithësisht bëhej mbi baza vullnetare, në praninë e dy dëshmitarëve, të gjykatësit etj ., ose edhe nën presion ekonomik. “Kanuni i Stefan Dushanit” parashikonte damkosjen me hekur të skuqur në fytyrë, konfiskimin e shtëpisë dhe pasurisë së çdo shqiptari që nuk pranonte të konvertohej në ortodoks. (ibid. f. 53.)
Religioni islam asht ndoshta i vetmi religion ku intoleranca kundrejt religionve t’tjera jepet si parim i articulum kah vet Zoti (Allahu). N' Kuran thuhet:

E kush kërkon fe tjetër përvec fesë islame, atij kurrsesi nuk do i pranohet dhe në botën tjetër është nga të dëshpëruarit (Suretu Ali Imran 3: 85)
N’ essence, parimet dhe practicat turke t’proselitimit (fekthimit) assesi nuk ndryshojshin prej atyne serbe. Religioni islam e dan njerzimin n’ dy category qi jane “besimtarët” dhe “nonbesimtarët”. Por, dallimi besimtar-nonbesimtar nuk asht ashtu si n’ Occident ku ky dallim shpreh ate midis atij qi beson tek Zoti (pavarsisht kah religioni) dhe atij qi nuk beson tek Zoti (atheisti). N’ notionin islam ky dallim asht midis atij qi asht i religionit islamic dhe atij qi nuk asht i ktij religioni. Ktu futen njilloj si christiant ashtu dhe budistat, atheistat etj. Fjala “musliman”, n' arabisht donmethanë “besimtar”. Pranej kur n’ Kuran (perkthimi shqip), folet per “nonbesimtarët” duhet ditë se fjala asht per “nonmuslimant”. N’ Kuran thuhet se i vetmi religion i vertete asht Islami dhe se religionet e tjera jane t’ rreme dhe ndjeksit e tyne nuk e acceptojne Islamin veq kah kryeneqsia:

Feja e pranueshme tek Allahu është Islami, e atyre që u është dhënë libri, pasi mësuan të vërtetën, vetëm nga zilia mes vete kundërshtuan. E kush mohon argumentet e Allahut, le ta dijë se Allahut shpejt do t’ja japë llogarinë. (Suretu Ali Imran 3: 19)

Sikur kam tregu ma nalt, Empire Osmane, tuj kenë nji shtet islamic, nuk mujtte me kenë tolerante n’ aspectin religious, sepse Allahu, n' Kuran, e pat ba obligim luften kundra nonmuslimanëve:

Ajo nuk mujtte me kenë tolerante kah ana religiouse, kahse Xhihadi kje motivi i fushatave t’saj ushtarake n' permjet t’cillave u occupojshin vendet nonmuslimane. Kto fushata u qujshin ghaza, term ky qi domethane fushata t’medha t’ luftes s’ shejtë, ndersa generalët qi delshin fitimtarë n' to u qujshin ghazij, domethane luftetar i madh, fitues n' luften e shejte. Ky titull u rujt deri n' fund t’existence-s së Empires Osmane, n' shekullin XX. Trevat e occupume dhe popullsia e tyne nonmuslimane, u kqyrshin si trofe lufte. Sipas Kuranit ato treva dhe gjithshka u ndodhte n’ to, tuj includu dhe njerzit, u bajshin propriety e Sulltanit, n' cillesin e Chaliph-it, kreut t’ religionit islam, i cilli ua jipte n' perdorim ghazijve dhe ulemave. Fitimtart muslimanë paten t’drejtë me i vra nonmuslimant, qi pergjithsisht kjenë christianë, n’ rast se kta nuk acceptojshin Islamin.

Por, nonmuslimant, mujtshin me jetu, n’se u merrshin n’ mbrojtje prej muslimanve, gja qi u sigurojte tuj e ble jetën e tyne dhe t’ familjarve t’ tyne me ane t’ pagimit t’ nji taxe qi u qujte Jizyah (lexo: “xhisja”), ndryshe “taxa e jetës”. Nepermjet xhisjes u mujtte me u ble no thjesht e drejta e ushtrimit t’ religionit, por edhe e drejta e të jetumit. Pasi acceptojshin me pagu xhisjen, nonmuslimant-banues n’ nji shtet musliman, u qujshin “el dhimmë” (arabisht: “t’ mbrojtun”). Ai qi e pagujte xhisjen mujtej me continu me jetu dhe dhe me ushtru besimin e maparshem, ndersa ai qi nuk e pagujte u vritte s’ bashkut me familjart e vet. Pra relationet midis shtetit islamic, gjegjsisht turk dhe shtetasve të vet christianë, kjenë ato t’ vrasësit- blackmailer kah njana ane, dhe të victimes kah ana tjetër. N’ librin e Ferajt ka nji apology t’ madhe t’ xhisjes, ku ai thotë:

Xhizja nuk ishte taksë e papërballueshme ekonomikisht. Nga ana tjetër, duke paguar xhizjen meshkujt liroheshin nga shërbimi ushtarak. Në atë kohë çlirimi nga shërbimi ushtarak dhe mbajtja e një krahu pune në shtëpi mund të ishte më e vlefshme se sa mospagimi i taksës, por shkuarja ushtar, nga nuk dihej nëse kthehej apo jo ndonjëherë. Shkurt, xhizja ishte një mundësi zgjedhjeje: të zgjedhësh nëse do të kryesh shërbimin ushtarak ose t’a paguash atë. Mundësia për të zgjedhur e zgjeron dhe nuk e ngushton lirinë. Xhizjen nuk e paguanin të gjithë anëtarët e familjes por në rradhë të parë ata që ishin të detyruar të kryenin shërbimin ushtarak dhe e zëvendësonin atë me para, me taksën e xhizjes. Por edhe sikur xhizja të kishte qenë një taksë e papërballueshme nuk mund të krahasohet me dhunën fizike ortodoksizuese serbe, me damkosjen me hekur të skuqur përveç dhunës ekonomike. (H. Feraj, “Skicë...”, f. 53.)

Se qka kje xhisja n' t’ vertete, ma mire asht me iu referu Kuranit sesa Ferajt. N' Kuran per xhisjen thuhet:

Luftoni ata që nuk besojnë Allahun e as botën tjeter, nuk e mbajne ate ate qi e ndaloi Allahu dhe i dërgumi i Tij, nuk e besojnë religionin e vertete, prej atyne të cilëve u është dhënë libri, derisa ta japin xhisjen n’ dorë e tuj kenë t’ mposhtun. (suretu Et Tevbe 9: 29)

Ata qi u asht dhane libri jane christiant dhe hebrejt. Pra, muslimanëve u bahet obligim me luftu kundra gjithe pjeses tjeter t’botes nonmuslimane qi nuk beson tek Allahu dhe kjo lufte duhet me continue derisa me u defeatu nonmuslimant dhe me u detyru me acceptu Islamin ose derisa me u binde me pagu xhisjen. Ktu nuk folet per zgjedhje midis sherbimit ushtarak dhe ndejtjes n' shtepi, sikur shprehet Feraj, por per subjugation (mposhtje) dhe pagim tributi, n’ cambim t’ jetes. Kje prej conceptit t’ xhisjes si taxe qi i duhej kerku gjithe pjeses tjeter t’ njerzimit qi nuk kje muslimane, pavarsisht se nuk bante pjese mbrenda kufijve t’ shtetit Islamic, qi vet Muhamedi, si kreu i pare i shtetit Islamic, u qoi letra sovranve t’ shteteve t’ tjera, midis t’cillve edhe Emperorit byzantin, Heracle-n’ kohen e Muhamedit kufijte e Chaliphatit arab kjenë shumë larg atyne të Byzantit- ku u ofrojte kto tre alternativa:

Prano Islamin… nëse nuk do paguaj tatimin e xhizjes… nëse nuk do, mos i pengo shtetasit tuaj nëse ata duan të pranojnë Islamin, ose të paguajnë xhisjen. (Muhamed Hamidullah, “Hyrje në Islam”, “Logos A”, Shkup 1995, f. 193.)

E verteta asht se xhisja, tuj kenë n’ essence nji instrument proselitimi (fekthimi) pat n’ strategy-n e vet shndrrimin n' nji peshe t’ paperballueshme. Masa e saj u rrit shume, sidomos n’ fund t’ shekullit XVII, kur edhe u kryen 90% t’ convertimeve n' hapsinen shqiptare. Asht e tepert me u thanë se, nuk pat asnji lidhje midis xhisjes dhe shërbimit ushtarak, sikur thote Feraj. Xhisjen e pagujshin edhe pleqt qi nuk kjenë n’ moshe me shku ushtarë, si dhe vejushat. Pagimi i xhisjes, edhe n' se sillte sigurimin e nji krahu pune, sikur thoteFeraj, nuk kje ndonji perspect shume galdues, kahse n’ raste luftnash popullsia u ngarkojte me taxe speciale, qi e bajshin fictiv ket profit. Pastaj, asht nji fyemje e stermadhe per shqiptart, me e paraqitë argumentin n' termat e Ferajt: nji zgjedhje midis kryemjes s’ sherbimit ushtarak dhe pagimit t’ktij detyrimi n’money. Del sikur shqiptart kanë kenë njerz per t’ cillet aspecti shpirtnor e cultural i problemit nuk pat kurrfare randsie. Per ta paten randsi veq calculimet financiale. Asht nji humor i zi ajo shka thote Feraj se, edhe n’se xhisja kje e paperballueshme, ajo nuk u krahasojte me dhunen physice serbe, t’ ushtrume per synime convertuese religiouse. Kjo kuptohet sikur me consideru se mospagimi i xhisjes lejte si alternativa: ose pranimin e Islamit, ose vdekjen e sigurt së bashkut me pjestarët e familjes.

Sa per pyetjet qi ban Feraj:

Pse te shqiptarët xhizja ishte presion i mjaftueshëm për ndërrimin e fesë, ndërsa tek popujt e tjerë jo? (H. Feraj, “Skicë…”, f. 58.) Pergjegjia asht e thjeshte: Popujt e tjere christianë t’ Empire Osmane, kjenë orthodoxë dhe si t’ tille kjenë nan mbrojtjen e Patriarchanes s’ Constantinopolit, qi kje njoftë si nji institution official turk, me nji status sipas t’ cillit pati mjaft t’ drejta dhe privilege. Kjo vlejte dhe per toskt orthodoxt. Ndersa gegt, tuj kenë catholicë, madje t’ vetmit catholicë t’ mbetun mbrenda Empire Osmane, nuk paten kurrfare mbrojtje ligjore dhe u kqyrshin prej dominuesve islamicë si nji specie qi u dojte zhdukë. Pranej mbi ta u ushtrojte dhunë e pakufizume, si physice ashtu edhe fiscale, me synim proselitimin islamic. Pyetjes s’ Ferajt mujtesh me iu pergjegjë edhe me nji kundërpyetje mjaft domethanse: Pse 90% e convertimeve të shqiptarve n’ islamism ndodhen n’ fund të shekullit XVII, n’ kohen kur pati nji rritje disafish t’ shumes s’ detyrimit t’ xhisjes, dhe no ma pare?

Per mnyren sesi u detyrun shqiptart me pagu xhisjen, me u convertu n' religionin islamic dhe n’ pergjithsi per methodet qi perdorun turkit me perhape Islamin n' Shqipni, ma mire me ndigju sesi shprehen chronicant osmanë t’ kohes. Tursuni shkrun kshtu n’ pershkrimin e fushats osmane n’ Shqipni n' vitin 1466:

Të pafetë e vilajetit që shpëtuan nga kjo masakër u përulën, u nënshtruan duke pranuar që të paguajnë xhizjen [e ligjshme] të sheriatit dhe taksat zakonore. (Lufta shqiptaro-turke...”, f. 104.)
Tek proclamationi official osman per occupation-in e Krujes (1478) thuhet:

Ata që mbetën nga armiku, gratë dhe fëmijët, i vunë në prangat poshtëruese të robërimit dhe i lidhën me zinxhirët e mjerimit. Paskëtaj do të fillojë shkatërrimi i kishave, ndërtimi i medreseve, ndalimi i këmbanave dhe prishja e ligjevet. Brenda në zemrat e të pafeve ku kishte bërë vend pafesia dhe mëkati, paskëtaj do të çelë burbuqja e besimit në një zot të vetëm.(ibid. f. 382.)

Idrisi Bitlisi kshtu shkrun per fushaten e pare osmane n’ Shqipni, t’ commandum prej Timur Tashit, n' gjysen e dyte t’ shekullit XIV:

Në fillim u caktuan për sulm një numër luftëtarësh akënxhinj. Këtyre ju nxitën lakminë për plaçkë meqë kështu ishte zakoni i pushtuesve të vendeve. Po kështu edhe kryeparët me eksperiencë, prijësat dhe komandantët e luftës, do të ngulnin shtizat e flamujve dhe shigjetat mbi armikun e fesë të rrëzuar për tokë, do të shkulnin nga rrënjët lisin e madh të mosbesimit, të shenjtë për ta (arbnit catholicë- K. M.) dhe do të coptonin predikuesit e paganizmit dhe të herezisë, kështu që me kalimin e mjaft ditëve dhe mujave të dukeshin atje frutet e parullave islamike. (ibid. f. 130.)
Dhe t’ gjitha kto u bane vertet. Kurani u sjell n' Shqipni, ashtku si kudo tjeter n’ bote, tuj u mbajtë n' majen e jataganit dhe kush nuk acceptojte Kuranin pati si alternative me provu tehun e jataganit n’ qafen e vet.

Së katërti, islamizim nuk do të thoshte osmanizim ose turqizim, ndërsa ortodoksizimi ishte njëkohësisht edhe sllavizim edhe greqizim. a)në Perandorinë Bizantine si gjuhë kishtare u vendos gjuha slave e greke. Meqënëse gjuha përbën karakteristikë thelbësore të përkatësisë etnike vendosja e gjuhës slave e greke si gjuhë kishtare e shndërroi kishën në institucion që ndikonte përkatësinë etnike dhe që vetë mori karakter etnik duke u shndërruar në kishë serbe e më vonë edhe në kishë “greke”. Në Perandorinë Osmane gjuhë e kishës ortodokse vazhdoi të mbetet sllavishtja e greqishtja ndërsa e besimit islam arabishtja. Gjuha arabe e islamizmit nuk paraqiste të njëjtin rrezik për shqiptarët sepse nuk ishte gjuhë e popullit sundimtar(osmanëve), as gjuhë e një popullsie të dyndur dhe as gjuhë e një popullsie etnike fqinjë që e ushtronte presionin mbi shqiptarët për përvetësimin e saj. Në Shqipëri, feja islame mori shumë elemente nga traditat e vendit dhe, sipas Skënder Rizajt, u bë fe kombëtare e shqiptarëve. Sipas tij, kush islamizohej në Kosovë nuk bëhej osman, mbasi osman etnik nuk kishte fare, por bëhej shqiptar(turk=shqiptar musliman, në kuptimin e termit të asaj kohe). Po ashtu, feja ortodokse ishte bërë fe kombëtare serbe dhe prandaj kush ortodoksizohej konsiderohej serb pavarësisht nga prejardhja etnike. Në këto rrethana ortodoksizim do të thoshte edhe asimilim etnik, ndërsa islamizim nuk do të thoshte asimilim etnik. (H. Feraj, “Skicë...”, f. 54.)
Feraj ka t’ drejte kur definon si dy critere të asimilimit ethnic: religionin dhe gjuhen. Actioni assimilues ethnic serb dhe greek u realisojte n’permjet convertimit n’ religionin orthodox si dhe n’permjet ndalimit t’ mesimit t’ gjuhes shqipe dhe futjes s’ gjuhes serbe, respectivisht greeke. Edhe actioni assimilues turk i pati kta elemente, religionin islam dhe gjuhen turke. Ai shqiptar, qi u convertojte n’ musliman dhe merrte emen t’ tille u qujte turk, gja t’ cillen e pohon edhe vet Feraj, shi ashtu si ai qi u bajte orthodox dhe merrte emen t’ tille, tuj u qujtë greek, respectivisht slav. N’ rast se proselitimi kah Islami nuk intentojte, sikur thote Feraj, edhe assimilation-in ethnic (turkizim), at’here si shpjegohet qi atij qi kthejte religionin iu kerkojte qi veq emnit t’vet me ndryshu edhe emnin e babes, edhe sikur ky i fundit me pasë vdekë prej kohesh? Lidhun me ket, Skender Rizaj (mentori islamic i Ferajt) shkrun per proselitimin:

Atëhere kadiu e shtinte kandidatin të regjistrohej në protokollin(sixhil, turq. sicil) e kadiut; për shembull, Pjetri i biri i Markut bëhet Ali i biri i Abdullahut. Emri i parë është emri i islamizuar, kurse emri i dytë: Abdullah, në vend të emrit të babait të krishterë, emri i të cilit nuk duhej të përmendej. Abdullah, domethënë, rob i Zotit(Allahut)…Sa për ilustrim po përmendim vetëm disa nga të islamizuarit e parë. Nga komuniteti i taraphanës së Novobërdës, më 1669-70 përmenden: Muslih, i biri i Abdullahut; Perviz, i biri i Abdullahut; Rexhep i biri i Abdullahu; Jusuf, i biri i Abdullahut; Hasan i biri i Abdullahut; Hamza i biri i Abdullahut. Kurse prej të islamizuarve të parë të Gjakovës ishin(1571) ishin: Sylejman, i biri i Abdullahut; Hyseini i biri i Abdullahut; (“Rreth përhapjes së Islamit ndër shqiptarë, “Penda”, Prizren, 2001, f. 144.)Q’ tolerance! Ai qi u bante musliman duhej me mohu baben e vet dhe gjithe t’ parët e vet. Per t’ t’parët fillojshin dhe mbarojshin tek nji “Abdullah” inexistues. Kshtu, t’gjithe shqiptart qi proselitun dhe u banë muslimanë, u banë bijtë e ktij “Abdullahit”- virtualisht “bastardt” e atij. Shka tjeter mujtte me kenë intentioni i ktij veprimi radical veq bjerrjes s’ kujtesës historice nationale dhe culturale, e cilla formsohet qi n’ familje?

Facti qi gjuha religiouse islame kje arabishtja dhe no turkshtja, asfare nuk e trivializon instrumentimin e religionit islam, n’ framework-un (kuadrin) e actionit assimilues turk. Sepse turkshtja kje larg arabishtes po aq sa slavonishtja dhe greekishtja liturgice nga vernakula (gjuha popullore) greeke dhe serbe. Slavonishtja dhe greekishtja liturgice u kuptojshin me shumë vshtirsi kah populli, pranej Vuk Karaxhiqi, n’ shekullin XIX zgjedhi serbishten popullore, si versionin qi do t’ u bajte serbishtja normative, ndersa greekt zgjedhen demotikan, versionin popullor. N’ anen tjeter, i gjithe systemi educational per shqiptart muslimanë kje n’ gjuhen turke dhe i tille mbeti deri n’ vitin 1912.

Qi turkt e conceivojshin islamization-in si assimilation national, kjo kuptohet prej factit se ata, deri n' fund të occupimit t’ tyne, continuojshin me e ndalu rreptsisht mesimin e gjuhes shqipe prej shqiptarve muslimanë. Edhe n' gusht 1912, n’ 14 kerkesat e kryngritsve shqiptarë drejtu Portes s’ Nalte, njana kje hapja e shkollave n’ gjuhen shqipe. Edhe sot e ksaj dite shqiptarve n’ Turkey, ndonse jane disa million, shteti turk nuk ua njef t’ drejten e educationit (arsimit) n’ gjuhen shqipe, ndryshe kah q’ban bie fjala shteti italian, i cilli ua njef ket t’ drejte arbneshve. T’ gjitha kto dishmojne per nji action t’ fuqishem assimilues turk.

Pranej nuk ka sens theorema e Ferajt: turk=shqiptar musliman, n’ kuptimin e termit t’ asaj kohe. N’ ket pike, ma s’ parit ka randsi ajo sesi e conceivojshin turkit ket gja. Facti qi ata islamizimin e shoqnojshin me mesimin e gjuhes turke dhe me ndalimin e mesimit t’ gjuhes shqipe, tregon synimet e tyne asimiluese. N’ kto rrethana, mujtet me u thane se islamization-i turk kje assimilation ethnic, po aq sa orthodoxization-i greeko-slav. Tuj dashtë me kriju boshtin e national-islamismit shqiptar, Feraj, tuj imitu Baletën merr persiper me u marrë edhe me theology islame. Feraj shkrun:

Në Shqipëri, feja islame mori shumë elemente nga tradita e vendit dhe, sipas Skënder Rizajt, u bë fe kombëtare e shqiptarëve. (H. Feraj, “Skicë...”, f. 54.)

Por Islami asht nji religion absolutisht conservator dhe si i tille, deri ma tash nuk ka pasë kurrfare reformimi. Gjithshka mbetet ashtu sikur asht shkrujt n’ Kuran, sipas atyne qi Allahu i persjelli Muhamedit. Ato rregulla duhen ndjekë literalisht. Kuptohet qi kurrfare ndryshimesh nuk mujtshin me i ba shqiptart ktij religioni. Sikur me pasë ndodhe ndryshime, asht detyrim i Ferajt, qi ka paraqite ket thesis, me thanë se cillat jane ato. Por Feraj nuk e ka ba ket gja sepse thesis-in n' fjalë ai e ka paraqitë veq n’ sens speculues; me supportu iden se Islami u ba “fe kombëtare” e shqiptarve, qi asht parimi i national-islamismit shqiptar.

Sa per atë se islamization nuk domethane osmanization, kjo asht nji e vertete qi nuk ka asnji vlerë si argument sepse me u ba “osman” domethane me u ba nanshtetas i Empires Osmane. Osmanë kjenë edhe crishtent qi jetojshin mbrenda Empires dhe kjenë nashtetas t’ Sulltanit. Adjectivi “osmane” pas fjalës “empire” tregojte dynastin qi kje n’ krye t’ ktij shteti dhe qi i jepte emnin atij (prej knej emni i shtetasve t’ vet “osmanë”), ashtu sikur adjectivi “habsburgase” pas fjales “empire” (kur kje fjala per Empire-n Austro-Hungarian-e) tregojte se cilla dynasti kje n’ krye t’ ktij shteti.

Ndersa Baleta, tuj trajtu convertimin si nji theolog islam i vertete, n’ polemic t’vet me Kiqo Blushin thote:

«Z. Blushi i vesh dukurisë historike të konvertimit të shqiptarëve në islamizëm shumë tipare negative për kombin shqiptar . Ai harron se të gjitha fetë monoteiste kanë lindur nga konvertimi i njerëzve paganë». (Abdi Baleta, “Shqiptarët përballë shovinizmit serbo-grek”, “Koha” Tirane 1995, f. 62.)

Mos ndoshta Baleta kerkon me na thane se shqiptart para se me u convertu n’ muslimanë kjenë paganë? Nuk e din Baleta se shqiptart e paten leshu paganismin gjashte shekuj para arabve, tuj kenë nji prej popujve t’ parë qi u ungjillizun prej Apostle Pal? Ma tej, Baleta, paraqit thesis t’ vet theologico-historice per convertimin e shqiptarve:

Por arsyeja themelore e konvertimit të shqiptarëve në myslimanizëm ka qenë një nevojë historike për t’i bërë ballë presionit asimilues të popullsisë fqinje sllave e greke që vepronin nëpërmjet fesë ortodokse dhe drejtoheshin nga Patriarkana e Stambollit, që ishte një shtet brenda shtetit në Perandorinë Osmane e qeveriste të gjithë të krishterët. Pra konvertimi në islamizëm ka qenë një akt me rëndësi të madhe për ruajtjen e individualitetit dhe personalitetit etnik-kombëtar të shqiptarëve, një veprim i zgjuar, që dëshmon për nivel të lartë ndërgjgjegjeje të veçantë kombëtare brenda kuadrit të një perandorie.

Të gjithë studiuesit seriozë pohojnë e pranojnë se Perandoria Osmane asnjëherë nuk ka ndjekur politikën e konvertimit me dhunë të popullsisë të krishtere të territoreve të pushtuara, në fenë islame. Pra Perandoria ka patur politikë fetare liberale nga e cila ka përfituar Patriarkana. Po të ishte ndryshe në rradhë të parë e në mënyrë masive turqit do të kishin konvertuar bullgarët, serbët, grekët, veçanërisht ata të Azisë së Vogël, pra popullsitë e pushtuara më shpejt e që nuk rezistuan si shqiptarët. (ibid. f. 63.)

Ashtu si n' gjitha thesis t’ Baletas, edhe tek kjo, me ia zbulu pavertetsin, mjafton me evidentu kundreshtit e shumta qi gjinden n’ te. N’ mnyre t’ permbledhun, thesis e maeperme e Baletas mujtet me u paraqite kshtu:

Shqiptart u convertun n’ muslimanë, no prej presionit të ushtrum prej Turkey-s, e cilla kje mjaft liberale (tolerante) perketas religionit, por me i shpetu trysnis orthodoxisues t’ ushtrum prej Patriarchane-s s’ Constantinople, e cilla, tuj profitu kah «liberalizmi religjioz» pati siguru shume privilege dhe kje ba nji “shtet brenda shtetit” n’ Empire-n Osmane.

Këtu dalin do pyetje. S’ parit, cillet shqiptarë u rrezikojshin prej trysnis proselituese orthodoxe t’ ushtrume prej Patriarchane-s? Sigurisht qi no shqiptart e Tosknis, sepse ata kjenë orthodoxë. Kah kta të fundit, veq nji paksi u convertu n' bektashism, me profitu privileget qi vijshin prej alliances tosko-turke, thesis kjo t’ cillen kam me e shtjellu ma hollsisht, ma pas n' ket liber. Asht e kjarte se ata qi u rrezikojshin prej presionit convertues orthodox kjenë shqiptart catholicë, qi jetojshin n’ trevat e Gegnis, t’ cillet paten kenë kahera nan shinjestren e centreve orthodoxe serbe, bulgare dhe greeke. Tash Patriarchane e Constantinople pati mujtsi me ushtru pression proselitues kundrejt tyne, sepse sulltant turkë i paten accordu asaj nji status t’ privilegum, tuj e njoftë si administratoren e bashksis orthodoxe t’ Empires Turke (Perjashto arment qi paten organizim m’ vedi.), ndryshe t’ qujtun Rum-Mileti, kreu i t’ cillit kje Patriarch-u.
Ky i fundit kje pjestar i Divanit t’ sulltanit, si nji pashë me kater tuge. Sipas statusit t’ accordum prej sulltanve, bashksis orthodoxe të Empires iu garantojte authonomy factice; ushtrim i lire i religionit, e drejta e shkollimit n’ gjuhen greeke (per serbt n' gjuhen serbe), vetgovernim sipas normave traditionale me kusht qi me pagu taxet etj. Por, pse Empire Turke, qi sipas Baletas dhe Ferajt ka kenë kaq “liberale”, perketas religionit, nuk ua accordoi kto privilege edhe shqiptarve catholicë t’ Gegnis, gja qi iu dha mujtsine atyne me u mbrojtë prej pressionit orthodox dhe me ushtru n’ liri besimin e vet?

Pergjigjia e ksaj pyetjeje asht: Sepse Turkey ndjekte nji standard t’ dyfishte vis-a-vis christianve. Ajo kje liberale kundrejt orthodoxve, por shume e ashper kundrejt catholicve. Pse? Sepse Turkey dajte me orthodoxt anmiqsin kundrejt Romes catholice, qi kje anmiku i vet kryesor. T’ gjitha fuqit occidentale-anmike t’ Turkey-s, tuj nisë qi prej Empires s’ Shejte Romane, Poland, Venice, Spain, Naple, kjenë shtete catholice.

Turkit i njifshin mirë ndjenjat e orthodox-ve dhe e dijshin pergjegjen qi i paten dhanë t’ dergumit të Papes n’ Constantinople, pak para se kjo e fundit me u occupu prej turkve: “Ma mirë me u ngrejte mbi qytet çallma e turkut sesa capela e cardinalit”. Pra, shqiptart catholicë, fill pas occupation-it turk, u ndodhen, paradoxalisht, nan pressionin orthodoxisues, sepse Turkey kje n’ anen e orthodox-ve kundra catholic-ve dhe e pati shndrru Patriarchane t’ Constantinople n’“nji shtet mbrenda shtetit”, sikur thotë Baleta. Kjo kje arsyeja qi nuk u convertun n’ Islam serbt, greekt e bulgart orthodoxë, por veq gegt dhe bosniakt catholicë.

Me shumë gjase, turkit, me dinaknin e tyne t’ njoftun orientale, i kanë lane dore t’ lire Patriarchane-s me ushtru pression proselitues mbi shqiptart catholicë, n’ mnyre qi me e ba ma t’ lehte kthimin e ktyne t’ fundit kah Islami, pasi kjo mbette e vetmja alternative per ta. Sa per thesis t’ Baletas se convertimi i shqiptarve kah Islami pat kenë “një akt me rëndësi të madhe për ruajtjen e individualitetit dhe personalitetit etnik-kombëtar të shqiptarëve, një veprim i zgjuar, që dëshmon për nivel të lartë ndërgjegjeje kombëtare brenda kuadrit të një perandorie”, (ibid. f. 63.)

Kjo fare lehtë mujtet me u kundershtu me shembullin e kazarve, qi Baleta e sjell pak ma poshte:

Konvertimi fetar për vetëmbrojtje kombëtare është dukuri e njohur. Kazarët që kishin mbretërinë e tyre midis Kaspikut dhe Detit të Zi, në shekujt X-XI u konvertuan në fenë ebraike për të ruajtur identitetin para rrezikut muslimano-arab në Lindje dhe greko-bizantin në Perëndim. (ibid. f. 63.)
Argumenti “kazar” kthehet kundra vet Baletas, sepse del qi shqiptart e shekullit XVII, kur edhe u ba 90% e convertimeve kah Islami, nuk paten aq “nivel të lartë ndërgjegjeje të veçantë kombëtare” sa kazart e shekujve X-XI. Kta t’ fundit e paten kuptue kjarte se islamization-i kje per identity t’ tyne ethnic po aq i rrezikshem sa orthodoxization-i. Kjo kahse Islami, ashtu sikur Orthodoxia, e identificojte religionin me nationality, tuj e qujtë arab apo turk të convertumin n' religionin islam.

N’ rast se nuk dum me acceptu factin (gjithsesi no t’ vertete) se kazart e shekujve X-XI paten nji vetdije nationale ma të nalte se arbnit (shqiptart) e shekullit XVII, duhet me acceptu se kthimi i shqiptarve n’ islamism kje nji process i dhunshem, i kryem me dhune physice dhe fiscale (xhisja). Por Baleta, si nji national-islamic per të cillin ideali islam prevalon kundrejt idealit national, asht i primun me acceptu qi shqiptart e fundshekullit XVII e paten vetdijen nationale ma t’ dobt e kazart e shekujve X-XI, mjaft me u provu thesis se Islami u acceptu vullnetarisht kah shqiptart.

Tash jam tuj u rikthye tek 12 pikat e Ferajt.

Së pesti, administrata civile dhe ushtarake në Shqipëri nën Perandorinë Osmane ishte pothuajse tërësisht shqiptare. (H. Feraj, “Skicë…”, f. 55.)
N’ t’ vertete, levelet e nalta t’ ksaj administrate, si n’ Toskni ashtu dhe n’ Gegni, kjenë thujse krejtsisht toske. Por, gjithsesi, edhe sikur thesis e Ferajt me u marre pa kurrfarë reserve, nuk provon kurrgja tjetër veq factit se turkit paten kriju n’ Shqipni nji class bashkpuntorsh t’ corruptum moralisht dhe economicisht, practicë e randomte kjo e pushtuesve n’ history.

Edhe ata shqiptarë q’ sherbyn n’ rangjet e nalta t’ Empire-s Osmane, kjenë n’ shumsin absolute toskë. Ktu mjaft me permende se prej 24 Vezirve t’ Mdhaj (post homolog me ate t’ kryeministrit) shqiptarë qi pati Turkey, 22 kjenë toskë dhe vetem dy kjenë gegë. Dy Vezirat e Medhaj gegë, Ahmed Pashe Dukagjini (dukagjinas) dhe Tarhonxhu Mustafa Pasha (matian), e mbajten kete post per shume pak kohe dhe t’ dy u executun. Ahmed Pashe Dukagjini e mbajti ket post per 2 muj e 17 dite, ndersa Tarhonxhu Mustafa Pasha e mbajti postin 9, 5 muj. Ky i fundit, prej emnit duket si turk dhe ndoshta ka kenë i biri i nji officeri turk i vendue n’ Mat. Kto t’ dhana i kam marre prej librit t’ Nexhip P. Alpan dhe Nesip Kaçi, “Shqiptarët në Perandorinë Osmane”, “Albin”, Tirane 1997, f. 36- 37-38.

Dhe do prej Vezirave t’ Mdhaj toskë sherbyn ma teper se nji here, si rasti i Mustafa Nail Pashes, prej katundit Plase t’ Korqes, qi u ba tre here Vezir i Madh n’ gjysen e dyte t’ shekullit XIX. Prej 22 Vezirve t’ Medhaj toske, kater kjenë prej Vlone. Ata kjenë Ajaz Ahmet Pasha, Lutfi Pasha (dhandrri i Sulltan Sulejmanit t’ Madhnueshem), Koxha Sinan Pasha dhe Mehmet Ferit Pashë Vlora, kushrini i Ismail Qemal Vlores, i fundit Vezir i Madh i eres s’ absolutizmit, qi dha dorhekjen pas fitores s’ Revolutionit Johnnturk. Pese Vezira t’ Mdhaj kane kenë prej familjes s’ Qyprillijve, prej Berati. Me 22 Vezire t’ Mdhaj, prej 65 qi i pati gjithsejt Empire Osmane, toskt mbajne vendin e pare mes t’ gjitha ethnive qi paten kenë pjese e Empire-s, tuj kenë madje edhe para vet turkve.

Së gjashti, Perandoria Osmane linte të lirë ruajtjen dhe ushtrimin e traditave të vendit. (ibid. f. 55.)

Traditiont e nji nationi jane mnyra me t’ cillen trashigohet prej brezit n’ brez genius-i i ktij nationi, gjegjsisht virtutet, vlerat e tij. Me ane t’ traditionve generon milieu i ktij nationi. Qdo bashksi ethnice, para se me u consitutu si nji nation, ka pase tradition, me ane t’ s’ cillave u trashigojshin virtutet e tij. Por kto kjenë virtute tribale (doket). N’ nationet occidentale traditiont nationale kane ardhe tuj u u cultivue dhe n’ kte process virtutet tribale, t’ ndikume prej vlerave christiane dhe jetes urbane, jane kthye n’ virtute t’ nji shoqnie t’ civilizume. Kshtu, kto natione ia kane arrite kriju shoqni moderne dhe shtete.

Albant (gegt), tuj kenë nji popull catholic, paten fillu process-in e cultivimit t’ traditionve dhe virtuteve t’ tyne tribale. Occupation-i turk u pat ardhe n’ vigjilje t’ kalimit prej nji shoqnie me virtute tribale (doket) n’ nji shoqni t’ civilizume. Empire Osmane, tuj kenë nji despotism oriental, nuk krijojte kushtet per cultivimin e traditionve, n’ sense occidental t’ fjales. Pranej ky process u nderpre.

Nji factor relevant n’ process-in e cultivimit t’ traditionve ka kenë shkrimi. Varsisht pasjes ose no t’ shkrimit nationt u dajshin n’ literale, ose nonliterale. Madje nji bashksi nonliterale nuk mujtet me u qujte “nation”. Ajo asht “ethni” apo e shumta “popull”. Ka dy mnyra t’ lanies s’ lire t’nji populli me ushtru traditiont e veta. Njana asht ajo literale (me leju cultivimin me shkrim n’ gjuhen e vendit t’ cultures vendase) dhe tjetra ajo nonliterale (mos me leju cultivimin me shkrim n’ gjuhen e vendit t’ cultures vendase). E para, ajo literale, asht ajo qi u kje leju greekve, serbve arabve, t’cillët paten liri me cultivu gjuhen e vet dhe me ane t’ saj edhe culturen e vet. Kshtu ata i rujshin tradition-et e tyne dhe i zhvillojshin ato.

E dyta, ajo nonliterale, asht ajo qi u kje leju gabelve, magjupve, romve dhe popullsive t’ tjera nomade, t’cillat nuk paten nji gjuhe t’shkrujtme dhe as nji culture t’zhvillume. Kjo mnyra e dyte asht mnyra natyrore e rujtjes së traditionve, e cilla nuk ndryshon fare prej phase-s barbare t’popullit respectiv. Shqiptart nuk e paten statusin e “milet”-it si greekt, arment apo nji status t’ ngjashem si serbt. Pranej, e drejta e tyne e ushtrimit t’lire t’traditioneve kje ajo e llojit t’ dyte, si e romve, gabelve dhe magjypve.

Së shtati, Perandoria Osmane kishte sistemin politik më “demokratik” dhe më të përparuar të asaj kohe. Në sistemin osman edhe shtresat e ulëta raja, vendosej nën mbrojtjen ligjore dhe nuk lihej në varësi të drejtpërdrejtë të zotërisë si bujkrobi në Evropë dhe vendet e tjera. (ibid. f. 57.)
Ma poshte kam me analyzu ma hollsisht systemin politic t’ nji theocracy-e islamice, qka kje Turkey, pranej ktu kam me u ndale shkurt. Termi “raja” (“reya”) ka si donmethanie ma pak se turme: “kope”. Sa per ate qi thote Feraj per bujkrobnit, n' shekullin XV, kur turkitt occupun Shqipnin, n' Europe nuk pati ma bujkroben. Madje edhe n’ kohen kur pati t’ tille, feudali nuk mujtte me u sjelle sikur dojte me te, kahse nderhyjshin authority shoqnore t’ pamvaruna e para s’ gjithash Kisha.

N’ boten islame individi kje absolutisht i pambrojtun para abusimeve. Atje, no vetem fshatari qi kje “bujkrob” i sulltanit, por edhe banort e qyteteve kjenë “roben”. Kjo sepse, sipas notionit islamic mbi individin, ky i fundit kje rob i Allahut (sikur kam tregu ma nalt cillido i kthym n' Islam u qunte Abdullah-rob i Allahut). Por, derisa Allahu kje n’ qiell, n’toke n’ emen t’ tij pushtetin mbi robt e pati pasë Sulltani, qi kje kreu i shtetit dhe i religionit (Khalif). Islami ashte nji system religious-politic ku nuk ka dasi midis xhamis dhe shtetit, pranej n’ Empire-n Osmane dominojte xhamia-shtet n’ krye t’ s’ cilles kje Sulltani-kreu i religionit dhe i shtetit.

Prej knej reality social-juridic qi “rob i Allahut” donmethanë “rob i sulltanit”. Individi n' shoqnin osmane krejtsisht kje shtypë shi per ate gja per t’ cillen, Ferajt, n' caleydoscopin e vet, ku gjanat duken permbys, i duket si burim i liris individuale. Turkey osmane kje nji despotism oriental, sikur e qun Karl A. Wittfogeli, n’ librin e vet “Despotismi oriental” dhe si i tille atje kje ajo phenomenë qi ky studiues e definon si “një shtet më fuqishëm sesa shoqëria”. (Karl A. Wittfogel “Despotismi oriental”, “Toena”, Tirane 2000, f. )Shoqnia pati veq dy pole, kah njana anë dominuesi absolut, ndersa kah ana tjeter gjithe popullsia qi kje propriety e vet, po ashtu si kafshet. T’ gjithe, qi kah officiali ma i naltë dhe deri tek lypsi ma i fundit, kjenë “skllevnit” e dominuesit (Sulltanit) dhe madje iu dojte me e pasë nder ket gja.

Nji prove e mungeses s’ plote t’ individuality njerzor n’ ket shoqni, kje facti se kurrkujt veq dominuesit nuk u lejojte me mbajtë mbiemen. T’gjithe, qi prej Vezirit t’ Madh (kryeministrit), qi i qojte nji report me shkrim sulltanit, dhe deri tek katnari ma i fundit qi delte para gjykates, per vjedhjen e nji deleje, shenojshin n’ actet officiale vetem emnin, por no mbiemnin. Faik Konica do t’u tallte shpesh me ket practice turke. Por, ajo kje n’ logicen e conceptit t’ rajas si kope qeniesh t’ gjalla. N’ conceptin e e rajas njeriu kje kafshe. Por kafshet shtëpiake nuk kanë mbiemna, por veq emna. A ka ndigju kush naj qen apo kalë apo magar me mbiemen? Po ashtu edhe nanshtetasit-kafshe t’ dominuesit oriental nuk u dojte me pasë mbiemna. Nan ket sovran jeta e t’ gjithve mujt me u definu si “Terror total- nënshtrim total-vetmi totale” (Wittfogel).

Systemi politic osman nuk favourizojte cultivimin e traditionve, gjegjsisht virtuteve, kah rrafshi tribal tek nji rrafsh ma i nalte. Nji prej traditionve ma t’ randsishme, gjegjsisht virtuteve, qi i mungojte systemit t’ vlerave osmane, kje discipline. Discipline kje dhe asht nji prej traditionve kryesore t’ nji nationi occidental, tuj kenë njiherit virtut dhe vlere. Discipline asht factori determinant n’ krijimin e nji shoqnie dhe shteti solid asht discipline. Discipline asht boshti i nji shoqnie t’ civilizume. Discipline n’ gjuhet occidentale, donmethane s’ parit dy gjana:

1) Practice e t’ bamunit t’ njerzve me iu binde rregullave stricte t’ sjelljes dhe t’ ndeshkimit t’ tyne, kur nuk u binden ktyne rregullave.

2) Cillsia qi posesson nji individ me kenë i afte me u sjelle dhe punu n’ nji mnyre t’ controllume, qi involvon bindjen tek nji numer rregullash stricte.

Pra, discipline cultivohet fillimisht me mjete shtrenguese, por mandej ajo kthehet n’ tradition dhe mjetet shtrenguese bahen pergjithsisht non-necessare. N’ nji shoqni t’ civilizume discipline asht veti e shtetarit, ministrit, gjykatsit, bussinesman-it, mjekut, journalist-it, ushtarit, policit, nxansit, pastruesit etj. N’ qdo rrafsh t’ shoqnis ka nji discipline t’ veprimtaris n’ ate rrafsh. Ky asht nji tjeter kuptim i fjales discipline n’ gjuhet occidentale: Discipline e nji veprimtarie asht necessity e veprimit n’ nji mnyre strict t’ controllume, sipas nji numri rregullash qi kjo veprimtari involvon.

Nji factor n’ rujtjen e discipline asht edhe devotioni kundrejt nationit.

N’ Empire Osmane , systemi politic-shtetnor nuk u cultivojte nji tradition discipline, me siguru commitment-in e antarve t’ shoqnis. N’ base t’ systemit governues osman kje timari. Timari kje nji pjese e e territorit t’ Empire qi iu jipte me e governu nji prijsi ushtarak, nji functionari apo nji clericu. Timarliu, sikur u qujte marrsi i timarit, pati pushtet t’ pakufizum n’ domenin e vet, dhe pati t’ drejte me qite t’ ardhuna atje. Por, timarliu pati detyrimin me i dhane Sulltanit nji pjese t’ t’ ardhunave si dhe me kriju nji troupe ushtarake me t’ cillen duhej me shku n’ fushata, kur e thirrte Sulltani. Random, Sulltani i jipte nji prijsi t’ randsishem ushtarak nji njisi t madhe qi u qujte sanxhak. Ky kje nji system piramidal qi tek sanxhaku nuk pati fundin, por veq nji level.

Mandej, kje kreu i sanxhakut (sanxhakbegi), i cilli virtualisht pati t’ drejten me emnu timarlijt per njisit ma t’ vogla t’ sanxhakut. Tuj ba ket, qdo sanxhakbeg krijojte tarafin (clanin) e vet, ku bajshin pjese timarlijte e sanxhakut t’ vet, qi prej zotit t’ nji krahine dhe deri tek ai i nji katundi. Kta kjenë t’ perkushtum kundrejt sanxhakbegit, po per ate motiv qi ky kje i perkushtum kundrejt Sulltanit. Pra, per shkak t’ benefitve qi u qujshin qelepire. Deri edhe njerzit e thjeshte, qi shkojshin n’ fushata pas krenve t’ tyne, shkojshin me ba pre (plaçkë).

Ky kje nji system gjigan i mercenarizmit, ku bindja dhe discipline kundrejt shtetit dhe, n’ sense occidental t’ fjales, kjenë notione t’ panjoftuna. Madje shteti practicisht nuk existojte. Sulltani kje n’ rolin e kreut t’ nji shoqnie mercenarsh, t’ ngjashme me ato qi veprojshin n’ Europe n’ Mesjete. Bindja dhe discipline kjenë nji mall qi u jipte perkunder shperblimit. Kur hekej benefiti, mirrte fund dhe detyrimi me u binde dhe discipline. Madje, shume shpesh, timarlijte u rebelojshin se gjykojshin se nuk u kje dhane benefiti i duhun. Kjo practice nuk stimulojte cultivimin e traditionit t’ disciplines t’ individit n’ shoqni dhe kundrejt shtetit. Ky kje nji system qi ushqejte corruption-in material dhe moral, anarchy-n sociale dhe zhdukte qdo premise per cultivimin e disciplines, si nji tradition.

Edhe pas reformave t’ Tanzimatit, kur systemi i timareve u eliminu me ligj dhe u installu modeli occidental i administratimit, systemi i timareve continuoi me existu practicisht. Kjo ndodhi sepse, njerzit me t’ cillet kje tuj u zbatu modeli occidental i administrimit, paten psychology-n e timarliut. Si pasoje, tash u timarizu administrata shtetnore. Ai qi u bajte titullar i nji ministrie ose governor i nji regioni, e kqyrte ate si feudin e vet dhe krijojte tarafin me njerez t’ besum, t’cillve u dajte postet. Shkurt krijojte nji system me ane t’ t’ cillit qitte t’ ardhuna, n’ mnyre t’ paligjshme.

Tuj jetu n’ nji shoqni t’ tille per 500 vite, shqiptart, ndonse rujten doket e tyne, u osmanizun n’ rrafshin psychosocial. Shqiptart vertet i rujten tradition-et (doket) e hershme, por ato mbeten n’ level tribal. Shqiptart, toskë dhe gegë, hyne n’ shekullin XX si ethni qi u mungojshin virtutet moderne dhe n’ radhe t’ pare discipline civile, qi kje e domosdoshme me u consitutu nji shoqni dhe nji shtet solid.

“Së teti, Perandoria Osmane nuk ka organizuar shpërngulje të shqiptarëve si sllavët e grekët”. (ibid. f. 56.)Ket Feraj ma mire mos me e thanë sepse deportimet e shqiptarve serbt e greekt i kanë n’ saje t’ accord-ve shtetnore me Turkey-n, sipas termave t’ s’ cillave, n’ Turkey u deportun afersisht 600 mije shqiptarë. Kshtu, Turkey acceptoi me u ba bashkfajtore n' genocidin serb.

Edhe n’ rastin e deportimit t’ shqiptarve t’ Kosoves dhe t’ trevave t’ tjera ishqiptare n’ ish-Yugoslavia, ka pasë nji bashkpunim slavo tosk. N’ vitin 1953, governmenti yugoslav dhe governmenti turk arriten n’ nji agreement per deportimin e muslimanve, pjesa ma e madhe e t’ cilleve kjenë shqiptarë, n’ Turkey. Si base sherbeu agreement-i yugoslavo-turk i vitit 1937, zbatimi i t’ cillit u pengue kah fillimi i Luftes s’ Dyte Botnore. Kah pala turke, negotiationet i drejtoi zvendskryeministri dhe ministri i jashtem turk, Fuad Kyprili, kah familja e famshme e Kyprilijve, me origine prej Beratit t’ Tosknis. Gjate vitit 1953, Fuad Kyprili e visitoi do here Yugoslavia-n dhe u taku me Tito-n, Rankoviqin, Pijade-n etj. Per visiten e Kyprylys, n’ Belgrade, n’ maj 1953, studiuesi shqiptar kah Kosova, Dr. Hakif Bajrami, shkrun:

Natën, ndërsa shumica e anëtarëve të delegacionit parlamentar jugosllav flinin, Moshe Pijade, në emër të qeverisë jugosllave, bënte pazar me Fuat Kyprylinë për shpërnguljen masive të shqiptarëve. (Dr. Hakif Bajrami, “Shpërngulja e shqiptarëve prej trevave të veta pas Luftës së Dytë Botërore”, n’ “Çështja e Kosovës- një problem historik dhe aktual”, Simpozium i mbajtur në Tiranë, më 15-16 prill 1993, Instituti i Historisë Prishtinë, Instituti i Historisë Tiranë, Tirane 1996, f. 270.)

Sipas agreement-it qi arriten Pijade dhe Kypryliu, n’ perioden prej vitit 1953 deri n’ 1967, u deportun n’ Turkey 410 mije shqiptarë prej Kosoves dhe trevave t’ tjera shqiptare n’ Yugoslavia. Fuad Kyprilia nuk kje prej atyne qi nuk e dijte se shka kje tuj ba. Ai kje nji prej historianve ma t’ njoftun n’ Turkey dhe nji njoftes i mire i qashtjes shqiptare. Me gjase, shi per ket arsye ai kje ngarkue me ket detyre. Por si tosk ai ndjekte tradition-in antigeg.

Së nënti, osmanët nuk ishin popullsi e dyndur dhe shfuqizuan sllavët e grekët. (ibid. f. 56.)E verteta asht, se turkit, ashtu si qdo occupues, deploy-un n’ Shqipni ushtri bashke me t’ cillat, natyrisht qi paten ardhë dhe familjet e tyne. Po ashtu ardhen edhe clericë islamicë (hoxhë, ulema, dervishë), mesues t’ turkishtes, nji pjese e administration-it etj. Kta mbeten n’ Shqipni. Ndryshe nuk ka si shpjegohet existenca n’ Shqipni e njerzve me typare asiatice si Feraj. Proven se turkit vendun edhe colonë n’ trevat shqiptare na e sjellin chronicant osmanë t’ kohes s’ occupimit. Chronicani Tursun n’ pershkrimin qi i ban fushates s’ Mehmedit II n’ Shqipni n’ vitin 1466, tregon se n’ Elbasan u vendun colonë turkë:

Në të vërtetë është një vend i këndshëm me shumë ujë të rrjedhshëm dhe i përshtatshëm për bujqësi. Meqënëse populli ishte i bindur se ky vend do të lulëzonte, erdhën këtu nga çdo anë myslimanë, ndërtuan banesa dhe u vendosën aty. Në përputhje me pozitën e tij atë e quajtën Ilbasan (turk. “fortesa qi dominon”- K. M.). (Lufta shqiptaro-turke...”, f. 101.)

Nji tjeter chronican, Hoxha Sadeddin, kshtu shkrun n’ chronicle t’ vet per occupation-in e Durrsit n' vitin 1501:

Shtëpitë ua ndanë ushtarëve dhe qytetarëve, ndërsa rajatë e shpërndarë andej këtej e lulëzuan qytetin si brenda ashtu dhe jashtë. (ibid. f. 273.)
Por Turkey bani edhe nji gja tjeter ma diabolice tuj sjellë n’ trevat shqiptare qindra mija romë, magjupë dhe gabelë, gja qi u ba me synimin e kjarte me dobsu ethnicum-in compact shqiptar. N' fact, n’ Shqipni, si gjate periodes byzantine, ashtu edhe gjate periodes s’ occupation-it serb, depertimi i elementit ethnic greek dhe serb mbeti n’ permasa shume t’ vogla, me shume gjase ma pak se nji i huj per qdo tridhet-katerdhet shqiptarë. N’ kto permasa asht edhe depertimi i elementit ethnic turko-bosniac. N' se nuk ka pasë dyndje turke, at’here si e shpjegon Feraj presencen e minority turk n’ Kosova dhe n’ Shqipnin Lindore, si dhe presencen e shume familjeve me origine turke n’ Republice t’ Shqipnis?

Së dhjeti, Perandoria Osmane nuk ka ndërmarrë asnjëherë fushatë intensive për ndërrimin e toponimisë shqiptare ndërsa pushtuesit serbë (gjatë sundimit bizantin) ushtronin një presion intensive në këtë drejtim. (H. Feraj, “Skicë...”, f. 57.) Si gjith’ occupuesit e huj, edhe turkit i perkthyn n’ gjuhen e tyne toponimet shqiptare, ose i qujten n’ të tjere emna, shpesh tuj u nisë kah greekishtja apo slavishtja. Kshtu Arbnin e qujten “Arnautluk”, tuj u nisë prej greekishtes “Alvania” (Albani), Durrsin e qujten “Draç” (slavisht), Krujen e qujtën “Ak-Hisar” (turkisht), Orikun e qujtën “Pasha Liman” (turkisht), Tetoven e qujten “Kalkendil” (turkisht) etj. Por, edhe pse Empire Osmane ushtroi nji trysni tejet intensive per ndryshimin e emnave toponimet turkisht nuk u fixun. Por Empire Osmane ndryshoi emnat e njerzve, prej christianë n’ muslimanë, qka asht edhe ma e keqe. Kjo pasi njerzit mujten me i ndryshu lehtsisht emnat geographice sikur me dashtë, por asht shumë ma e veshtire per njerzit me ndryshu emnat e veta massivisht.

Së njëmbëdhjeti, nën Perandorinë Osmane Shqipëria arriti një zhvillim të rëndësishëm ekonomik: deri në shekullin XVIII të krahasueshëm me rajonet më të zhvilluara të Europës së asaj kohe. (ibid. f. 57.)Mos ndoshta kjo asht mnyra sesi Feraj ban humor? Sikur me u marre seriousisht kjo thesis, at’here me e kundrshtu ate mjaft me thane se tractati i parë i capitulationeve midis Turkey-s dhe nji fuqie europeane u nanshkru n’ vitin 1537, n’ kohen e Sulejmanit të Madhnueshem, pra n' kulmin e fuqis ushtarake dhe economice t’ Turkey-s. Ky asht nji fact mjaft significant. Ky tractat, i cilli ma pas do t’u bajte modeli i accordeve coloniale midis fuqive europeane dhe Turkey-s e vendeve të tjera asiatice dhe africane, e vejte Turkey-n n' position-in e nji colonie qi e furnizon me lande t’ para metropolin (n’ ket rast France-n) dhe i hap dyert per productet e saj industriale. Pas France-s, Turkey pati nanshkru ksi tractatesh dhe me Britain e Madhe, Austro-Hungary, Russia, Germany, Italy.

N’ t’ njajtin rapport colonial pati kenë Turkey me Europen edhe gjate dy shekujve para Sulejmanit të Madhnueshëm dhe n’ t’ njajtin rapport pati me mbetë edhe n’ kater shekujt pas tij. Si resultat i disbalancimit shume t’ madh t’ rapportit import-export, n' kambimet tregtare midis Turkeys dhe Europes, bilanci i pagesave i Empire-s Osmane pati kenë gjithhere negativ dhe borxhi i saj erdh tuj u rritë shume.

Reformat e Tanzimatit nuk paten success dhe, n’ vitin 1881, Empire Osmane, tuj mos kenë e afte me pagu detyrimet e veta financiale kundrejt vendeve europeane, u shtrengu me declaru bankruptcy-n financial. Fuqit europeane krijun nji ent controllues t’ qujtë Administration-i i Borxhit Public Otoman, qi practicisht u ba tutori i plotfuqishem i shtetit osman.

Në ket shtet, Shqipnia nuk mujtej me prosperu, as economicisht dhe as n’ ndonji rrafsh tjetër. E verteta asht se, deri para occupation-it turk, Shqipnija, e specificisht Gegnija, n’ rrafsh economic dhe cultural kje tuj prosperu n’ t’ njajtin hap me Occident-in. Ket zhvillim e ndali occupimi turk, i cilli e ktheu Shqipnin dhete shekuj pas, n’ terrin dhe shkatrrimin e dyndjeve barbare. Kah ky terr, Shqipnija nuk ka dalë as sot e ksaj dite. Feraj tash nis e ushtrohet n’ propagande osmane:

Vetëm në rajonin më të zhvilluar të Shqipërisë, në Kosovë, ushtroheshin mbi dyzet zeje të cilësisë më të lartë dhe, po ashtu, një pjesë e madhe e kapitaleve financiale zotëroheshin nga bankierët shqiptarë. Në Perandorinë Osmane, krahas hebrejve, grekëve, sllavëve etj., shqiptarët ishin ndër zotëruesit më të mëdhenj të kapitaleve të Perandorisë, ndërsa në Shqipëri ata ishin pothuajse zotëruesit e plotë të tyre. (ibid. f. 58.)

Feraj ban mire me na thanë se cillat kjenë kto 40 lloje “zejesh të cilësisë së lartë”. N' fact, ato kanë existu vetem n’ fantasy-n e Ferajt. Turkey e exploitoi Kosova-n njilloj si serbt para dhe pas saj, madje n’ disa aspecte edhe ma keq. Tuj kenë se economicisht Turkey kje nji coloni-furnizuese me landë t’ para e Europes, Kosova e pasun n’ minerale, u shndrru n’ nji hypercoloni, n’ nji coloni t’ colonis. Turkey ia rrëmbejte Kosova-s pasunit e saj minerale me i shitë ato n’ Europe, sepse vetë nuk pati kurrfare capacity perpunues e productiv.

N' visionin e vet surrealist per Kosovën e kohes osmane, Feraj shef atje edhe “bankierë shqiptarë”. Kjo asht absurde sepse, n' Turkey, nuk pati bankerë muslimanë dhe madje edhe pas reformave t’ Tanzimatit u ndalojte dhe hapja e bankave kah muslimant. Kjo ndodhte sepse Kurani literalisht e ndalojte ate qi kje kushti i domosdoshem per veprimtarin bankare: kamaten mbi qarkullimin e pareve (Vendet arabe nuk paten banka deri n' fund t’ viteve të shtatdheta t’ shekullit XX). Kjo kje arsyeja kryesore qi, n’ Empire-n Osmane, tregtija dhe qarkullimi i pares u bajte prej hebrejve dhe t’ crishtenve orthodoxë (greekt dhe arment).

N’ Empire Osmane banka e parë u hap n’ vitin 1850 prej fuqive europiane, me e creditu Turkey-n n’ kambim t’ pasunive t’ saj nantoksore dhe t’ rrugve t’ kalimit. Kjo banke kje paraardhse e institutioneve financiale occidentale qi financojshin vendet e botes së trete. Mbrenda 30 vitesh Turkia u mbyt n' borxhe dhe n' 1880 declaroi bankruptcy, tuj kriju kshtu precedentin e ksaj phenomene masive n' shekullin XX.

Duket perfushe pavertetsia e thesis s’ Ferajt se shqiptart kjenë ndër zotnuesit ma t’ mdhaj t’ capitaleve financiale n' Empire-n Osmane. Cillët shqiptarë? Catholict sigurisht qi no, sepse practicisht kjenë jasht ligjit. Muslimant e paten ndalim kuranik ket veprimtari. Ata qi betshin kjenë veq orthodoxt. Por, derisa Empire Osmane dhe Shqipnija, si pjese e saj, paten nji nivel kaq t’ naltë zhvillimi economic, si ndodhi qi Shqipnija doli kah occupation-i turk si vendi ma i prapambetun i Europës, madje edhe shume ma e prapambetun se vendet fqije, qi paten dalë kah occupation-i turk do decada para saj? Feraj sigurisht qi e ka nji pergjegje edhe per ket pyetje. Ai thote se:

Kosovën si rajoni më i zhvilluar i Shqipërisë dhe i Ballkanit e shkatërruan luftrat e Austrisë, Serbisë dhe, në aleancë me ta të forcave shqiptare-katolike të udhëhequra nga P. Bogdani kundër Perandorisë Osmane që u zhvillua pikërisht në këtë rajon. Mbas kësaj, edhe pse shqiptarët nuk mundën ta rimarrin veten asnjëherë nga ky shkatërrim, sidoqoftë, deri në fillim të shekullit XIX mbetën së paku në nivelin e zhvillimit ballkanik. (ibid. f. 58.)

E para rrene e Ferajt, n’ ket thesis asht ajo e fuqive qi perbajshin alliancën qi luftoi kundër turkve gjatë luftës së viteve 1684-1699, kur army e coalitionit occidental hyni n’ territorin shqiptar, tuj arrite deri n' Shkup dhe n' Prizren. Allianca antiosmane e asaj kohe nuk kje nji alliance midis Austria-s dhe Serbia-s. S’ parit, n’ ate kohe nuk existojte nji shtet serb. Serbija, ashtu si edhe Shqipnija kje nan occupation-in turk. Allianca antiosmane e ksaj kohe kje nji alliance e shteteve catolice antiosmane dhe u pagzu kah Papa Inocenti IX me emnin “Allianca e Shejte”.

N’ te nuk bajte pjese Austria, per factin e thjeshtë se atbote nuk existojte nji shtet me emnin “Austri”, por kje Empire e Shejte Romane e Nationit German nan sovranity t’ Habsburgve. At’here, kjo empire, luftoi kundra Turkey-t, n' alliance me Venicen, Toskane-n dhe Poland-in. Me army-t e ktij coalitioni, kur ato hynë n’ territorin osman, u bashkun dhe forca kah popujt e territoreve t’ occupume, si hungarianë, croatianë, serbë, gegë, rumunë, t’ cillet me ket rast dojshin me u liru prej occupation-it turk.

Asht tejet donmethans facti se, kur trupat e “Alliances s’ Shejte” u futen n’ Turkey-n Europeanë, kreu i coalitionit, Emperori i Shejtë Roman, Leopoldi II, n’ thirrjen e vet t’ dates 6 prill 1690, qi ua drejtoi t’ gjithe popujve t’ regionit, qi kjenë tuj vujtë occupation-in turk, dhe me ane t’ s’ cilles i ftojte kta me iu bashku armatave alliate n’ nji lufte qi kje tuj sjelle edhe lirimin e ktyne popujve, kujdeset qi, mjedis t’ gjithe popujve t’ regionit t’ cillet i permend me rradhe, me iu drejtu “imprimis uero populo albanensi”(“n’ rradhe t’ pare popullit alban”). Kqyr: “Dokumente të shekujve XVI-XVII per historinë e Shqipërisë”, Vol IV-1675-1690, Instituti i Historisë, Tiranë 1990, f. 357.).

Pra, habsburgt catholicë (austriact e mavonshem), si alliat kryesor n’ region, kqyrshin albant catholicë (gegt) dhe no serbt apo popuj t’ tjere orthodoxë. Ky dallim pat ardhë me siguri prej factit qi, n’ ate kohe 90% e gegve kjenë catholicë, pra edhe albanë t’ njimendt, qi dajshin t’ njajtin religion me shtetet e coalitionit european. Kjo kje arsyeja qi, gjate luftes s’ viteve 1689-1690, contigenti kryesor qi u bashku me alliatet kje ai shqiptar i primun prej Pjetër Bogdanit dhe qi pati mbi njizet mije vetë. Kjo shkaktoi si reagim, kah ana e osmanve, rritjen e presionit islamizues n' Gegni, pas terhekjes s’ army-s s’ coalitionit n' vitin 1690.

Turkit me t’ drejt’ e kqyrshin perkatsin catholice t’ popullsis gege si shkakun kryesor qi ajo u bashkojte me t’ gjitha fushatat occidentale antiosmane, pranej deciduen qi krejt me e bjerrë catholicismin shqiptar. N’ zbatim t’ ktij plani, n' ket kohë, xhisja u shumfishu dhe si pasoje u ba 90 % e proselitimeve. Sipas Ferajt, nuk kje dashte qi gegt kundra Turkey-t dhe, as t’u bashkojshin me coalitionin catholic european sepse, kundra turkve kjenë tuj luftu edhe serbt, t’ cillet po ashtu kjenë bashku me ket coalition. Me ket rast, Feraj, evocon nji thesis tejet banale t’ propagandes osmane, e cilla u potencojte shqiptarve muslimanë iden se, kush ngren krye kundra sulltanit asht njeriu i shkjaut.

N’ visionin e Ferajt, prosperimi qi paskan arritë Kosova dhe krejt Shqipnija gjatë occupation-it asiatic osman, na kenka shkatrru prej “dyndjeve barbare” occidentale, gjegjsisht t’ army-s s’ coalitionit catholic european n’ hapsinen shqiptare Ketu gjindena para nji prej parimeve kryesore t’ national-islamismit shqiptar: antioccidentalismit. Per Ferajn, si edhe per Baletan, e keqja shqiptarve u ka ardhë dhe u vjen kah Occidenti. E verteta historice asht se, sikur diftova ma nalt, n’ kohen kur army-t e “Alliances së Shejte” u futen n’ Kosove, atje kje krye ma pak se 10 % e islamisimit të shqiptarve. 90 % e gegve (includu shqiptart e Kosova-s) kjenë catholicë. Kjo bani qi army catholice me u pritë me shume dashamirsi dhe me iu mujtsu perparimi deri n’ Shkup(1690). Kto army nuk bane asnji shkatrrim n’ kto treva dashamirse. Perkundra ksaj, kjenë turkit ata qi, tuj u tërhekë kah Kosova, lane pas toke t’ djegun.

Ndersa Austro-Hungary ka kenë e interesume me investu n’ Shqipni dhe specificisht n’ Kosova, edhe n’ perioden osmane. Por, per nji paradox ironic, kur ajo pat dashtë me ba nji gja t’ tille, pengese janë ba “integracionistët”. Kshtu, n' vitin 1908, kur austro-hungariant fillun punimet per ndertimin e hekurudhes Mitrovicë-Novipazar (segmenti Selanik-Mitrovicë kje ndërtu kah francezt), hekurudhë kjo qi do ta lidhte hapsinen shqiptare me systemin hekurudhor european, “integracionistët” e udhëhekë kah Hasan Prishtina, i cilli veprojte sipas kshillave t’ Ismail Qemalit, organizun revolten e Ferrizajt.

Ata i manipulun shqiptart e Kosovës, tuj u thanë se Porta e Naltë ua pati shitë tokat e tyne austriacve dhe, forcen e armatume kryengrejtse prej mbi 30. 000 vetash, qi u tubu n’ Ferrizaj, ata e perdoren si “Shpatën e Damocles”, me e detyru sulltanin me acceptu kerkesat e johnturkve. Ky asht nji illustrim i mnyres sesi “integracionistët” i vejshin interesat e tyne pragmatice si caste cosmopolitane osmane (qi synojte rritjen e pushtetit t’ vet n’ framework imperial), mbi interesat nationale shqiptare. Kjo n’ sense qi ndertimi i hekurudhes qi do ta lidhte vendin me rrjetin hekurudhor european kje nji interes strategic national).

Së dymbëdhjeti, as nën sundimin bizantin dhe as nën sundim osman, shqiptarët nuk arritën të krijojnë mbretëri apo principata të pavarura. Perandoria Osmane frenoi dhe shembi principatat e pavarura shqiptare që u krijuan nga fundi i sundimit bizantin. Por vetë krijimi i këtyre principatave në masë të madhe ishte rezultat i depërtimit të Perandorisë Osmane në Ballkan, çka çoi në dobësimin dhe rënien e sundimit bizantin që ishte bërë pengesë për zhvillimin e shqiptarëve në rrugën evropiane të principatave etj. Këto principata jetuan derisa Perandoria Osmane që kishte ndihmuar krijimin e tyre arriti në territoret e tyre dhe i shembi e i pushtoi.(“Skicë…”, f. 58.)

E verteta historike asht se principatat shqiptare t’ Mesjets u krijun, ma s’ parit, si resultat i dobsimit dhe ranies s’ pushtetit byzantin, gja qi u shkaktu prej msymjeve qi ardhen kah Occidenti: debarcation-t e normanve n’ bregdetin shqiptar (1081, 1104,1185), Kryqata e Katert 1204 (e cilla arriti me occupu Constantinople dhe pas s’ cilles Empire Byzantine nuk u ngrejt kurrë ma pertej levelit t’ nji fuqie t’ rangut të dyte), si dhe ardhja e Anjou-ve (1271). Si resultat i ksaj u krijun dhe principatat e para shqiptare si ajo e Arbnit (fundi i shekullit XII). Aty kah mesi i shekullit XIII, kur Mbreti i Naple, Robert Anjou erdh n’ Shqipni gjeti tashme princa albanë catholicë qi paten territoret e veta dhe t’cillet mbreti ua njofti t’drejtat sikur del edhe kah documente- ku ai u drejtohet atyne si “Kontët, baronët dhe prelatët e Albania-s”.

Kur u fuqizun osmant dhe nisen me e msy seriousisht Empire-n Byzantine, aty kah mesi i shekullit XIV, kjo e fundit kje dobsu krejt. Thujse gjithe zotnimet e saj balkanse tashme kjenë includu n' Empire-n jeteshkurten serbe t’ Stefan Dushanit. Koha e boom-it t’ krijimit t’ principatave shqiptare pati ardhe pas dissolution-it t’ Empires Serbe, pas vdekjes s’ Stefan Dushanit (1355). Edhe ktu pati nji factor occidental: lufta e Mbretnis Hungariane (nan t’ cillen at’here kjenë edhe croatet, slovent e bohemt) kunder Serbia-s.

Turkit shkelen n' Balkans, shi n’ kohën e vdekjes s’ Dushanit dhe nuk ndikun n' dissolution-in (shperbamjen) e mbretnis s’ lanë prej tij. Ajo u dissolutu prej luftnave per pushtet mes trashigimtarve t’Dushanit dhe princave t’tjere serbë. Pas ranies serbe erdh ngritja shqiptare, sikur e kam tregu ma nalt, me krijimin e shume principatave, kah t’ cillat ma e fuqishme duel ajo e Balshajve, qi kje tuj e bashku krejt hapsinen shqiptare n’ nji shtet t’ vetem, catholic. Balshajt muerën Kosoven dhe madje arriten deri n’ Bosnie. N' ket action Balshajt paten edhe supportin e fuqive occidentale dhe t’ Romes, kahse ata kjenë catholice. Të preocupum kah ngrejtja albane, fqinjt serbë e greekë, por edhe toskë, dhe i ftun forcat turke, qi t’u vijshin n' ndihmë n’ luften e tyne kundra Balshajve.

Allianca turko-serbo-tosko-greeke i defeatoi Balshajt (1386) dhe shkatrroi ma t’ fuqishmen e principatave albane, ate qi practicisht includojte krejt Gegnin dhe nji pjese t’ madhe t’ Tosknis. Pas ksaj Turkey nisi luften me subjugatu dhe annxatu krejt principatat shqiptare dhe nuk e pushoi ket lufte, derisa nuk i shkatrroi të gjitha dhe occupoi vendin (1479). Pra, Turkey, no vetem qi nuk ndihmoi n’ krijimin e principatave albane, por kje, s’ bashku me fqijte serbë, greekë dhe toskë, factori kryesor per shkatrrimin e tyne. Por, ajo qka duhet evidentu n’ mnyre t’ veqante, asht facti se Feraj integracionismin n’ Empire-n Osmane nuk e shef thjesht si nji zgjedhje convenuese per shqiptart n’ kohen ardhjes s’ Empires Osmane n’ hapsinen shqiptare, si dhe gjate occupation-it t’ saj disashekullor, por e kqyr si nji aspiration t’ shqiptarve me u integru n' botën islame. Kjo e ban zgjedhjen integracioniste shqiptaro-osmane nji veprim t’ vlefshem per t’ gjitha kohnat, edhe per kohen n’ t’ cillën jetojna, si edhe per ardhmnin.

Kur permbledh argumentin e vet mbi motivet qi paten shqiptart me zgjedhë alternativen “integracioniste”, Feraj, paraqit si motiv edhe ate qi ai e definon si “parapëlqimi i besimit islam”. (ibid. f. 62.) Feraj, nuk sjell asnji argument të vetem n' support t’ ksaj thesis t’ habitshme. Perse kje dashte qi, gegt catholicë, apo edhe toskt orthodoxë, me parapëlqy Islamin? Dhe sikur kjo me kenë e vertete, perse shqiptart u islamizun pas occupation-it turk dhe no n’ t’ njajten kohe me arabt, n’ shekullin VII, kur Muhamedi u bani thirrje gjithe vendeve t’ botes me acceptu Islamin? Feraj nuk ka pergjegje per kto pyetje. Synimi i Ferajt asht vetem me thane se ethnit shqiptare kane vocation shpirtnor islam. Pra, zgjedhja integracioniste kah bota islame mbetet edhe sot e vlefshme.

Në conversation-et e mija t’ shumta dhe t’ gjata me Ferajn rreth paradigmes së vet, atij gjithhere i pelqejte me thane se ka paraqitë dymbdhetë argumente n’ support t’ theory-s s’ vet t’ “integracionizmit” n' Empire-n Osmane. N’ t’ vertete, tek t’ dymbdhet argumentat e Ferajt nuk sjellet kurrgja e re. Ato jane vetem nji ricyclim i propagandes banale turke qi iu bajte shqiptarve n’ kohen e occupation-it osman. Turkit, tuj profitu kah facti se shqiptarve muslimanë u kje bjerr kujtesa historice, u thojshin atyne se ardhja e turkve i pati shpetu shqiptart prej dominationit serb dhe greek dhe se ata shqiptarë qi folshin e luftojshin kundra turkve bajnë lojen e greekve, serbve dhe t’ Patriarchane Orthodoxe. Tash, kto thesis banale, t’ propagandes osmane, i evocon Feraj me i futë n' mendimin national bashkekohor shqiptar, t’ veshme me nji luster “shkencore” dhe “academice”.

Pasi ka paraqitë 12 argumentat e veta, Feraj, u drejton kundreshtarve t’ theory-s s’ vet, do pyetje, n’ lidhje me Empire-n Osmane, per t’ cillat nantext-i asht se pergjigjen e kane marre prej argumentave t’veta:

Si është e mundur që “vendi më i prapambetur i Europës” është njëkohësisht fuqia më e madhe e botës? A është historike teza se qytetërimi Europian ka qenë qytetërimi më i përparuar në të gjitha kohërat, ndërsa Perandoria Osmane ishte e prapambetur sepse ishte “aziatike”? Në qoftë se Perandoria Osmane ka qenë gjithnjë më e prapambetur se Europa, atëherë c’kuptim ka teza se nga fundi i shekullit XVIII e këtej si rezultat i zhvillimit të revolucionit industrial në Evropën Perëndimore, Perandoria Osmane mbeti prapa saj? A është historike të shtrihet gjendja e saj e dy shekujve të fundit edhe në gjithë shekujt e mëparshëm të ekzistencës së saj? (ibid. f. 59.)



Qi nji vend i prapambetë me kenë fuqi e madhe ushtarake, kjo nuk asht nji gja e habitshme pasi ka shume shembuj n’ kohen e jone. Kshtu, Bashkimi Soviet dhe Russia e sotme, kje shume ma i fuqishem ushtarakisht sesa Japan-i dhe Germany-a Occidentale (sot Germany-a e bashkume), por economicisht kje shume ma i prapambetë. E njajta gja mujtet me u thane edhe per Korea-n e North-it, n’ krahasim me Japan. E para ka mbi 1 milion ushtare dhe asht ma e fuqishme ushtarakisht se Japan-i, ndersa n' aspectin economic asht shume ma prapa. E njajta gja mujtej me u thane edhe sikur me u krahasu Shqipnia communiste dhe Denmarka, qi paten afersisht t’ njajtat permasa n’ territor dhe popullsi. E para kje shume ma e forte ushtarakisht dhe e militarizume se e dyta, por e dyta kje shume ma e zhvillume economicisht. Kjo difference vjen per shkak se nji shtet i pazhvillum mujtet me u ba fuqi e randsishme ushtarake, n’ rast se i shpenzon, n’ rrafsh ushtarak, pjesen ma t’ madhe t’ burimeve dhe t’ardhunave t’veta.

Nji shtet i ngjashem me Bashkimin Soviet, Korea-n Northore apo Shqipnin communiste kje Empire Osmane. Empire Osmane nuk ka kenë kurrherë n' existencen e vet fuqia ma e madhe ushtarake e botes. Fuqit e mdha kane kenë gjithherë europeane: Venice, France, Spain, Empire e Shejte Romane, Britain e Madhe, Russia, Germany-a etj. Supremacy ushtarake e Turkey-t n’ shekujt XIV-XVI erdh per factin se atbote Turkey u ndesh me shtete n’ ranie, si Byzantium, principatat greeke, serbe , bulgare. Shteti ma i fuqishem me t’ cillin luftojshin turkit n’ shekujt XV-XVI kje Hungary, e cilla atbote kje nji fuqi europeane mesatare. Turkey arriti fitore kundrejt Venice-s, por veq n’ betejat toskore, ku Venice, si fuqi detare, nuk kje e afte me qite forca consistente. Perndryshe, n’ dete epersia e Venice kje e plote kundrejt Turkey.

Sa per thesis se Empire Osmane mbeti pas aty kah fundi i shekullit XVIII, per shkak t’Revolution-it Industrial, qi Feraj e jep si apriori t’acceptueshme, ajo asht nji thesis qi duhet provu. Pse n' Empire-n Osmane nuk u ba Revolutioni Industrial? Mandej edhe para ktij revolutioni, sikur kam tregu me facte, Turkey kje e varme prej Occidentit per productet industriale. N’ Turkey shtypshkroja e parë u ndertu n' vitin 1720, kur, n’ Europe kje hapë prej Gutenbergut n' vitin 1450, pra n' “epokën e territ” sikur e qun Baleta. Por edhe ket shtypshkroje t’ pare turke e hapi nji hungarian, i cilli u detyru me e mbylle do vite ma pas se clerict muslimanë e qujten si veper t’ djallit.

Shqiptarve iu imposu (imponu) dhunshem nji religion (islamismi), clerict e t’ cillis, n’ fund t’ shekullit XIX u thojshin njerzve se “të ngrënët me lugë metalike është mëkat”. U dojte ngranë me lugë drunit, sikur pati ba Muhamedi n' shekullin VII. Dhe kto fjale nuk gjinden n' librin e ndonji authori occidental antiislamic, por n’ librin e nji studiuesi bashkekohas fundamentalist islamic turk, qi ka kenë edhe militant i Partis s’ Erbakan. Ky studiues quhet Ismet Ozel dhe libri i vet “Tre çështje-teknika qytetërimi tëhuajësimi”, prej kah asht marre kjo fjali, asht perkthye edhe n' gjuhen shqipe (Logos-A, Shkup 1998, f. 153.), dhe distribuohet edhe n’ Tiranë kah structurat e Komunitetit Musliman.Ozel e permend ket story-n e lugve, me illustru thesis t’ vet sesa e pabasume asht critice kundrejt veprimeve t’ kryeme n’ t’ shkumen kah clerict muslimanë dhe shteti osman.

Sipas Ozel, ndalimi i lugve metalice asht kerkue me shpetu prej bankruptcy-s t’ sigurt me mija e mija zejtarë qi productojshin luge t’ drujta gjithandej Empire-s Osmane, t’ cillet nuk e perballojshin dot competition-in e lugve metalice, qi u importojshin prej Occident-it. Por, Ozel, nuk shpjegon se perse, edhe n’ fund t’ shekullit XIX, Empire Osmane pati mbetë n’ ate level zhvillimi sa me continue me u productu dhe perdorë lugë drunit, t’ cillat Europa i pati zvendsue me luge metalice, qi n’ shekullin XV. Pra n' kulmin e asaj qi Baleta e qun “epoka e errësirës”, n’ ate shekull kur turkt paten ardhë n’ Shqipni dhe me u rrembye shqiptarve europeanë prej durve lugt metalice me ua zavendsu me luge drunit.

Dyndja turke resultoi nji dam tejet i madh edhe per Occident-in qi nuk u occupu prej turkve, kahse turkit kjenë sjellsit n' Europe t’murtajes së vitit 1348 (e para e ktij lloji dhe ma e tmerrshmja n' history-n e Occident-i). Tuj kenë me origine kah China, epidemy-a u persjell tek europeant n’permjet turkve, t’ cillet e perdoren virusin e saj si nji arme bactereologice. Gjate rrethimit t’ nji fortese genoese n’ Crime, ata hudhen mbrenda saj kafshe t’ infectume me virusin e murtajes, qka qoi n' perhapjen e epidemy-s tek mbrojtsit e forteses. Ma vone këta, tuj udhetue me anijet e tyne drejt Genoa-s, e perhapen murtajen n' krejt Europen, prej Italy, n' France, Balkans, Germany, Scandinavia, Britain t’ Madhe etj. Vdiq 1/3 e popullsis s’ Europes (25 million vet) dhe thujse krejt popullsia e qyteteve, e cilla kje ma e prekme, per shkak t’dendsis. Numni i popullsis s’ para 1348-s u arrit veq n' shekullin XVI. Mujtet me u thane me siguri se murtaja e vitit 1348 e ngadalsoi zhvillim e Occident-it dhe i zvogloi capacity-t e tij me perballu msymjen turke.