Gjermani i dashuruar pas kishave shqiptare

[Hyllien]

Studiuesi Markus Peters rrëfen lidhjet e tij me Shqipërinë

Gjermani i dashuruar pas kishave shqiptare

Admirina Peçi


Markus Peters duket se është i lidhur fort pas Shqipërisë. Është një gjerman, studioz që rend sa në një arkiv të Shqipërisë në një tjetër, sa në një kishë tek një tjetër, nga veriu në jug të Shqipërisë. Ka mbrojtur një doktoraturë në Tiranë, ka botuar një libër mbi historinë e kishës katolike në Shqipëri, e tashmë po punon për një tjetër libër studimor që flet për ndikimin e jezuitëve në jetën kulturore në Shqipëri. Është konçiz në maksimum, por pak i vështirë për t'i zbërthyer portretin. Në Shqipëri vjen rregullisht që prej vizitës së parë të tij në vitin 1993, në muajin prill me rastin e vizitës së Papa Gjon Palit. Rend pas studimeve të tij, mbledh dhe boton materiale, megjithëse e di që pak kush ka interes për albanologjinë në Gjermani. Kjo vizitë e fundit e tij, lidhet pikërisht me librin që po harton mbi ndikimin e jezuitëve në kulturën shqiptare. Ka kërkuar materiale në Bibliotekën Kombëtare, pastaj disa ditë në arkivin Qendror të Shtetit, një vrap në Shkodër në bibliotekën e jezuitëve... dhe vijon kështu, derisa të mbyllet rrethi i çështjes në kërkimet e tij. Në këtë intervistë për Gazetën Shqiptare, dr. Markus W. Peters, zbulon shumë fakte interesante mbi njohjen dhe interesin e tij ndaj Shqipërisë, e kryesisht mbi kërkimet e tij, kishat dhe personazhet e rëndësishëm si: Anton Harapi, Gjergj Fishta, At Zef Valentini, Anton Xanoni, etj.

-Një nga kontaktet tuaja me Shqipërinë ka qenë ai me gjuhën. Si e keni mësuar gjuhën shqipe?
-Në vitet '88-'89 kam studiuar në Universitetin e Marburgut dhe aty jam takuar për herë të parë me disa arkeologë të njohur si Aleksandër Meksi, Neritan Ceka, Gjerka Karaiskaj,etj. Kontaktet me ta më shtynë të mësoj gjuhën shqipe. Në këtë universitet ofroheshin kurse të gjuhës shqipe, të cilat unë i kam ndjekur.

-Ardhja e parë në Shqipëri?
-Ishte në vitin 1993. Isha këtu me rastin e vizitës së atit të shenjtë në Shqipëri, në muajin prill. Erdha për ta parë.

-Para ca kohësh hartuat një libër me titull "Historia e kishës katolike në Shqipëri". Ç'është ky libër?
-"Historia e kishës katolike në Shqipëri", midis konferencës së paqes në Paris 1919-1920, deri me ardhjen e Papës në Shqipëri në vitin 1993. Ky libër ka qenë dizertacioni im teologjik, i mbrojtur në fakultetin e teologjisë katolike të Universitetit të Bonit në Gjermani. Është i ndarë në kapituj kronologjikë, që pasqyrojnë ngjarjet më të rëndësishme që nga viti 1919, duke vijuar me një pjesë që flet për organizimin administrativ të kishës katolike në Shqipëri, me harta dhe gjithçka tjetër që rrëfen ndarjen administrative të dioqezave shqiptare. Ndërsa në fund është prezantuar një indeks emrash mbi klerikët më të rëndësishëm të kohës, sidomos ipeshkvinjtë, eksponentë si: Gjergj Fishta, Anton Harapi dhe personalitete të tjera, më të shquarit e krishtërimit katolik në Shqipëri.

-Nga gjithë ç'kishit dëgjuar më parë mbi historinë e kishës katolike në Shqipëri dhe ato që ndeshët gjatë kërkimit tuaj shkencor, hasët në befasi?
-Mbi gjithçka më bëri përshtypje situata e mjerueshme gjatë kohës së komunizmit në Shqipëri. Nganjëherë, gjatë studimeve të mia shkencore, jam tronditur nga poshtërsitë që kanë kryer komunistët ndaj kishës katolike, klerit katolik dhe "në emër të drejtësisë", siç e quanin ata. Të manipulosh të drejtën e një shteti, në një mënyrë të tmerrshme, ta quash padrejtësinë të drejtë...çfarë e drejte është kjo.

-Çfarë statistikash keni mbledhur për gjendjen e kishës pas Luftës së Dytë Botërore?
-Ka statistika të ndryshme që dallohen pak prej njëra-tjetrës. Por siç duket, kanë qenë diçka më pak se 3 mijë shkatërrime kishash dhe xhamish. Nëse na duhet të flasim vetëm për shkatërrimin e pasurisë së patundshme të kishës katolike, nuk kemi ende shifra të sakta mbi këtë shkatërrim. E nëse flasim për përfaqësuesit e kësaj kishe në këtë kohë të vështirë, kam gjetur shumë materiale në Arkivin Qendror. Por pjesa më e rëndësishme për të hedhur dritë mbi fatin e tyre, është ende nën administrimin e Ministrisë së Rendit Publik, si dhe në fondin e Shërbimit sekret në Shqipëri. Duhet të shpresojmë se do të vijë dita dikur, të hapen edhe këto fonde arkivore për të hedhur dritë mbi fatin e këtyre klerikëve.

-Si është pritur ky libër pas botimit të tij?
-Nuk ka pasur asnjë reagim, as nga publiku shqiptar dhe as nga ai gjerman. Sepse në Shqipëri, libri nuk është përkthyer ende, për arsye të ndryshme, ndërsa në Gjermani është një libër për një publik shumë të kufizuar, për një rreth shkencëtarësh, ose personash të tjerë, që mund të jenë të interesuar mbi këtë fushë shumë të veçantë.

-Pse e cilësoni kështu?
-Sepse është tematikë albanologjike dhe kjo tematikë në përgjithësi është shumë e panjohur, është njollë e bardhë në ciklin e shkencave të studiuara nëpër universitetet gjermane.

-Mund ta përshkruani udhëtimin tuaj në Shqipëri duke rendur pas këtyre kërkimeve?
-Në fakt kam bërë disa përpjekje pas viteve '90 për të grumbulluar materiale nëpër arkiva të ndryshme si: arkivi qendror, ai i Ministrisë së Rendit, etj. Ishte shumë e vështirë. Me ndihmën e disa institucioneve ndërkombëtare, kam arritur të futem të paktën në Arkivin Qendror. Arkivat e tjerë janë ende të mbyllura. Sidoqoftë, për historinë e Kishës Katolike në Shqipëri, janë të mjaftueshme dosjet që ruhen në Arkivin Qendror. Në rast të kundërt, nuk do të kisha mbrojtur doktoraturën. Por përveç këtyre kërkimeve në arkiva, kam vizituar edhe shumë kisha. Me rastin e një ekspozite në muzeun shtetëror, etno-kulturor në Mynih në vitin 2000, kam publikuar një studim tjetër mbi kishat katolike. Ky studim më ka shtyrë të bëj shumë udhëtime nëpër objekte të veçanta nëpër kisha, nga Shkodra deri në Konispol.

-Mund të veçoni ndonjë kishë, e cila iu ka lënë mbresa nga ana arkitekturës, apo historisë së saj?
-Janë katër kisha që më kanë lënë mbresa. Duke nisur nga veriu i Shqipërisë, do të veçoja katedralen e Shkodrës, që është kisha më e madhe katolike në Ballkan, e pajisur me punime në dru nga Nikolla Idromeno. Ia vlen ta vizitosh këtë kishë. Ndërsa kisha e dytë që më ka bërë përshtypje të veçantë, është ajo e Kepit të Rodonit, aty ku është martuar Skënderbeu me Donikën, kishë krejt e pazbuluar dhe e padokumentuar, të paktën deri në vitin 2000-2001. Fotografinë e parë, nga afresket e saj, e kam publikuar unë në këtë katalog të ekspozuar në Mynih. Mendohet se në këtë fotografi të këtij afresku mesjetar, është Donika duke ecur mbi kalë. Me ndihmën e ambasadës gjermane, u krye më pas edhe restaurimi i saj. Kjo kishë ku është kryer kjo ceremoni martese, është mjaft e rëndësishme mendoj, për historinë e popullit shqiptar. Po ashtu duhet të përmend kishën e Lezhës. Është një kishë shumë interesante duke pasur parasysh historinë e mbrojtjes së saj nga shteti shqiptar, si monument kulture. Ndërsa e katërta, është Baptiseri i Butrintit, një kishë që tregon se në shekullin e gjashtë në kohën e perandorit Justinian, Shqipëria ka pasur një hierarki të plotë të krishterë. Hierarkia kishtare mbulonte gjithë territorin e Shqipërisë, nga veriu në jug, deri në Butrint, ku ndodhet Baptiseri, një nga më të mëdhenjtë e botës romake, i ndërtuar me lëndë ndërtimore të importuara nga Egjipti dhe Greqia. Është një monument madhështor dhe me një mozaik shumë të bukur, që tregon për krishtërimin e lashtë në Shqipëri.

-Ndërsa libri i dytë për të cilin po punoni dhe kërkoni në arkivat e Shqipërisë, lidhet me ndikimin e jezuitëve në kulturën shqiptare. Diçka më tepër rreth tij?
-Ky libër do të trajtojë ndikimin kulturor të jezuitëve në Shqipëri dhe pasqyron të gjithë veprimtaritë e tyre, duke filluar nga hapja e seminarit të priftërinjve, në kohën e pushtimit osman. Ky ishte një hap shumë i rëndësishëm për të përkrahur identitetin kombëtar të Shqipërisë. Mos të harrojmë që jezuitët ishin ata që themeluan muzeun e parë numizmatik (për ekspozimin e monedhave), muzeun e parë etnografik, kanë themeluar observatorin e parë meteorologjik dhe astronomik, ata kanë themeluar arkivin më të madh të asaj kohe, të cilin e dogjën pjesërisht komunistët në vitin 1946 duke konfiskuar pasuritë e tundshme dhe e patundshme të jezuitëve (ndërsa një pjesë shumë e rëndësishme e dokumentacionit, i kaloi më pas Arkivin Qendror). Jezuitët botuan edhe revistën e parë shqipe brenda territorit të Shqipërisë, në vitin 1891 me titull "Lajmëtari i zemrës së Jezu Krishtit". Ky ishte hapi i parë në trajtimin e publicistikës në Shqipëri. Edhe libri i parë në shqip, doli nga shtypshkronja "Zonja e papërlyeme" dhe titullohej "Doktrina e krishterë" e Dom Engjëll Radojës, në vitin 1876. Po ashtu fjalorët e parë janë hartuar po nga jezuitët, qoftë shqip-italisht, qoftë shqip-latinisht. E veç tyre, ishin edhe botimet e librave të parë shkollorë. Mund të them se kontributi i jezuitëve në kulturën shqiptare, ka qenë i jashtëzakonshëm. Ata ishin në një farë mënyre themeli.


Jezuitë të rëndësishëm

Këtë herë është ndalur te jezuitët. Ai e di mirë rolin e tyre në kulturën shqiptare dhe aktualisht, po studion pikërisht këtë ndikim kulturor. Ndërsa rrëfen mbi këtë kërkim, nuk mund të mos ndajë emrat e jezuitëve më të rëndësishëm që ka hasur në arkivat e shumtë. Të parin përmend Zef Valentinin, ndërsa e cilëson "një ndër albanologët më të rëndësishëm që ka publikuar më shumë se 400 botime me tematika të ndryshme albanologjike. Po ashtu ka botuar jo më pak se 25 vëllime të dosjeve që kanë të bëjnë me Shqipërinë nga arkivi i Venedikut". Por siç tregon edhe Peters, Valentini u arratis nga Shqipëria pas kthimit të vendit nën regjimin diktatorial. Shkoi në Romë, ku edhe vdiq në vitin 1979. Në Romë ka publikuar shumicën e shkrimeve të tij. Përveç Zef Valentinit, dr.Peters përmend edhe dy jezuitë të rëndësishëm: Jakomo Jungg, at jezuit i lindur në Pirolin jugor në Itali, i cili erdhi në Shqipëri për t'u angazhuar si publicist dhe prift i apasionuar. "Ai ka pajtuar shumë gjaqe në Malësinë e Madhe dhe ka qenë publicisti më i rëndësishëm përveç Anton Xanonit, i lindur në Durrës, i cili ka publikuar me mijëra faqe me shkrime mbi fenë, duke ndikuar në të mirë të jetës shoqërore në situatën e rëndë të pushtimit otoman deri në vitin 1912.


Në '85-ën do të kalonte Hanin e Hotit, por nuk e lanë

Markus Peters në Shqipërinë e viteve '90
Që në moshën e fëmijërisë sime, kam pasur ëndërr të vizitoja njëherë "Vendin e Shqiponjave". Përpara rreth 10 vjetësh, unë arrita të vij deri në Malin e Zi (Ulqin), por kur u përpoqa që të kaloj nga Hani i Hotit për në Shqipëri, mjerisht u pengova nga ligjet e atëhershme të këtij vendi. Në vitin 1989, kur unë fillova studimet në Universitetin e Margurgut, në Seminarin e arkeologjisë kristiane, për herë të parë m'u dha rasti të njihem me vendin, me kulturën e pasur dhe disa punonjës shkencorë të afirmuar si: Dr. Aleksandër Meksi, dr. Gjerka Karaiskaj,etj. Nga kjo, lindën miqësi të reja. Tanimë që prej vitit 1982 ekzistojnë kontakte të fakultetit teologjik të Marburgut me Shqipërinë, në kontekstin e Arkeologjisë kristiane. Me ndërmjetësinë e një mikut tim nga Korça, u bë plotësisht e mundur që unë të vizitoj për herë të parë Shqipërinë, në prill të vitit 1993, duke hyrë nga Durrësi. Qëndrova vetëm dy ditë që më kënaqën shumë. E për më tepër, për mua u bë e qartë që së shpejti do të mund të vizitoja përsëri miqtë shqiptarë, të kohës së studimit në Marburg. Kështu në verën e vitit 1994, ne mundëm të organizonim dhe të realizonim një ekskursion shkencor me studentë nga Universiteti i Mannheimit dhe i Heidelberg-ut, i cili u mor përsipër nga bashkësia katolike e Universitetit të Mannheim-it. Gjatë tre javëve, ne patëm kënaqësinë të përshkojmë vendin tuaj të mrekullueshëm nga skaji më verior, deri në skajin më jugor. Ne patëm mundësi ta njohim atë në të gjithë dimensionet sociale dhe kulturore. Si një i huaj, këtu gjendesh gjithmonë përballë traditash dhe zakonesh krejt të tjera. Për shembull, ishte një fakt krejt i pazakontë ekzistenca paralele e katolicizmit të ngulitur thellë nga njëra anë dhe e gjakmarrjes nga ana tjetër. Ky paralel paradoksal (ndoshta vetëm në dukje?), reflekton shumë nga konceptet dhe traditat shumë të vjetra të së drejtës civile dhe nga besimi i thellë në "qenien e krijuesit"- Zotit...
Kudo nëpër këtë vend, në u entuziazmuam nga mënyra plot mirënjohje e mikpritjes shqiptare. Tanimë unë kam udhëtuar në 19 shtete evropiane, por asnjëherë nuk kisha përjetuar një pritje të tillë simpatike, të hapur dhe të përzemërt, si tek miqtë e mi dhe mikpritësit e tjerë shqiptarë. Sa shumë pasuri në afrimitetin njerëzor! Unë erdha në vendin tuaj i ngarkuar me paramendime që të krijojnë klishetë komerciale të nxjerra nga statistikat evropianoperëndimore, si për produktin social bruto, për nivelin mesatar të jetesës, etj. Por unë u ktheva i sajdisur me plot mirësi, me shumë përjetime të bukura nga udhëtimet e mrekullueshme si në malësi, ashtu dhe në bregdet....
(Këto shënime janë pjesë e një letre të gjatë me mbresa, dërguar në gazetën "Rilindja demokratike" në vitin 1995 nga Markus W.Peters, pas vizitës së tij në Shqipëri në verën e vitit 1994)


Doktoratura e mbrojtur në Akademinë e Arteve

"Shqipëria më bëri katolik"
Markus Peters thotë se është kthyer nga protestant, në besimtar katolik, pikërisht në Shqipëri. Para librit të tij "Mbi historinë e Kishës katolike në Shqipëri" në vitin 2003, ai kishte punuar dhe kishte mbrojtur doktoraturën me një tjetër libër dhe në Akademinë e Arteve. "Dizertacionin e parë e kam mbrojtur në Shqipëri në fushën e historisë së artit, në vitin 1995, në kohën e demokracisë, pranë Akademisë së Arteve në fushën e historisë së porcelaneve të Thüringen-it (një land gjerman) në shekullin e 18-të. KY është një fakt që më lidh shumë me Shqipërinë",- thotë Markus, ndërsa rrëfen me tej kthimin e tij në besimtar të krishterë. "Në vitin 1995 kur kam mbrojtur doktoraturën time në Shqipëri, jam kthyer në fenë katolike. Unë në të vërtetë kam qenë protestant. Por këtu u njoha me gjithë ata klerikë, njerëz me një bindje të hekurt të krishterë. Ata më krijuan një bindje të plotë në kishën katolike",- thotë Markus, duke theksuar, se kthimin e tij në të kishter, e ka realizuar në Shkodër nga arqipeshkvi i Shkodrës.

[Labeati]

Shume informacion interesant Cyclo. Desha te te shtoj reputacionin po nuk me lejon forumi.
Po ku ke humbe more tash sa kohe, hajde me kambe te mbare rikthimi.

Miqesisht