Restaurimet e kishave dhe manastireve orthodhokse

[Albo]

"Trashegimi pa kufi" rinderton Voskopojen

E Enjte, 28 Korrik 2005

Korce:Voskopoja dhe zhvillimi i saj ka sjelle ne qytetin e Korces perfaqeses te nje fondacioni francez i quajtur "Trashegimi pa kufi" i cili mes vemendjes per restaurimin dhe kthimin ne identitet te monumenteve te rralla ne vende te ndryshme te botes ka mare ne mbrojtje ne Shqiperi Voskopojen. Ne nje takim me prefektin e Korces Niko Peleshi eshte kerkuar edhe mbeshtetja e ketij institucioni ne planin strategjik te zhvillimit te kesaj zone turistike dhe historike ne vend. Plani strategjik i zhvillimi prezantuar ne prefekturen e Korces eshte hartuar me komunen e Voskopojes dhe fondacionin francez "trashegimi pa kufi" dhe ka si qellim zhvillimin shoqeror, mjedisor te Voskopojes dhe vlerave unikale te saj. Pritet qe strategjia e zhvillimit ekonomik dhe social te ece paralelisht me zhvillimin e kesaj zone ne pikpamjen e ndertimeve mbas vendimit te KRRTSH-se per masterplanin e Voskopjes e cila do te ngrihet mbi ate ekzistuese duke ruajtur vlerat e saj dhe do te shtrihet ne nje siperfaqe prej 180 mije hektaresh. Prefekti korcar ka garantuar vemendjen e strukturave te shtetit per kete zone me nje status te vecante ne pikmamjen kulturore dhe historike, ndersa retsaturimi i kishave dhe manastireve mbetet nevoja me urgjente ne kete zone. Aktualisht fondacioni franzec qe ka mare persiper te hartoje planin strategjik te Voskopojes qe daton ne fillim te shekullit te XVII-te, eshte duke restauruar kishen e Shen Thanasit qe vjen qe nga krijimi i Voskopojes, ndersa afresket dhe ikonat e saj mbajne per autor vellezerit Zografi.

Irena Vreto

[Albo]

Kisha e Shën Athanasit, ne kerkim te identitetit

E Shtune, 23 Korrik 2005

Nje nga kishat me te vjetra te Voskopojes ajo e Shen Athanasit do ti nenshtrohet procesit te restaurimit qe i ka munguar qe prej nje shekulli. Kisha e Shen Athanasit

nje nga 24 kishat e Voskpojes qe iu ka mbijetuar shkaterimeve dhe shekujve aktualisht ne gjendje vajtuese do te restaurohet ne muret rrethuese te saj si dhe ne afresket e rralla te saj. Kisha e cila eshte Monumenet kulture daton shekullin e XVII-te dhe eshte ndertuar nga 5 mjeshtra te njohur nga Kosturi, ndersa pikturat murale te saj ne pjesen me te madhe te tyre jane veper e vellezerve Shpataraku. Nje pjese e mire e ketyre afreskeve jane tejet te renduara, ndersa ne procesin e restaurimit jane resaturatoret franceze ata qe kane mare persiper me teknikat e tyre te larta ti japin imazhin e munguar kesaj vepre te rendesihme te kultit dhe historise. Projekti qe ka startuar vetem disa dite me pare ne Voskopoje do te mundesohet ne bashkepunim me specialistet shqiptare te Instituit te Monumenteve dhe shoqates franceze te restauratoreve. Jane plot 6 ekipe restauratoresh qe jane zhvendosur ne Voskopoje te cilet do te punojne per 6 muaj per te restauruar nje veper te rralle ende ne kushte te veshtira ne Voskopoje sic eshte kisha e Shen Athanasit.

Irena Vreto

[Albo]

Përfundojnë restaurimet në afreskët e hajatit në Shën Thanas

J.Gjançi

Përfundon faza e restaurimit të pikturave murale në Kishën e Shën Thanasit në Voskopojë, e cila funksionon si një kantier-shkollë ndërkombëtar. Objekt ishte pikërisht kjo kishë e vitit 1724 për arsye se ofron një bashkësi të jashtëzakontë pikturash murale pasbizantine të shekullit XVIII. Puna e kryer gjatë tri javëve konsistoi në konsolidimin e pikturave murale të hajatit dhe në konservimin e faqes lindore të kishës. Sipas drejtores së Institutit të Monumenteve të Kulturës, Edlira Çaushi, e cila edhe punonte në restaurim, është vera e vitit të katërt që ky Institut kryen punime në këtë objekt. Edhe pse përfundoi kantieri-shkollë, puna restauruese do të vazhdojë me dyert, dritaret dhe murin rrethues të kishës. IMK ka mundur të sigurojë fonde për këtë objekt me vlera të padiskutueshme, me një arkitekturë e pikturë të spikatur nga autorët vëllezër Zografi. Krahas punës restauruese, studiues gjermanë e italianë kanë marrë përsipër që të kryejnë edhe studime rreth vlerave të pikturave murale dhe t’i botojnë ato në një botim shkencor në muajt e ardhshëm. Në Voskopojë, ku në shekullin XVIII lulëzoi qyteti me të njëjtin emër, dhe pati zhvillim ekonomik, demografik e kulturor intensiv, janë ruajtur vetëm pesë kisha dhe një manastir. Brenda tyre ruhen afreskë madhështorë të pikturuar nga mjeshtër të pikturës së re bizantine. Kishat ortodokse të Voskopojës sot janë në gjendje të mjerueshme, edhe pse Voskopoja prej disa vitesh ka hyrë në listën e 100 monumenteve botërorë në rrezik. Ashtu si dhe vitin e kaluar në iniciativën ndërkombëtare të shkollës-kantier janë përfshirë Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore në Francë në partneritet me Institutin e Monumenteve të Kulturës në Shqipëri dhe “Trashëgimi pa Kufij“. Këtë vit në kantierin shkollës përfaqësoheshin edhe Shkolla e Mastrihtit (Vende të Ulëta), Instituti Qëndror për Restaurimin në Romë, dhe Universiteti i Marburgut (Gjermani).

[Albo]

Përfundoi restaurimi i kishës së Profetit Ilia në fshatin Goriçaj të rrethit të Lushnjës

Kisha e fshatit Goriçaj është një kishë e tipit bazilikë. Si të gjitha kishat në Myzeqe, ajo është e ndarë në tri nefe me kolona druri, të cilat lidhen me njëra-tjetrën me harqe jokonstruktive, të realizuara me çatma. Ajo ka gjithashtu, tavan druri të dekoruar.

Nga elementet dhe nga natyra e ndërtimit kisha duhet të jetë ndërtuar në fillim të shekullit të XX-të. Këtë e tregojnë edhe fasadat e dekoruara me elemente neoklasike, e zakonshme për ndërtimet e atyre viteve. Pavarësisht se nuk është një monument kulture, kisha mbart në vetvete elemente karakteristike dhe unikale, të denja për t’i ruajtur dhe për t’ia transmetuar brezave që do të vijnë.

Vlerë tjetër shumë e rëndësishme është ajo shpirtërore për banorët vendës, të cilët kanë kohë që dëshirojnë ta shohin kishën e tyre të restauruar. Kjo kishë ka rëndësi, sepse ka mbledhur dhe mbledh banorët e disa fshatrave, një traditë e hershme e besimtarëve të asaj zone. Në të, si në kohët e hershme, edhe në ditët e sotme kryhen Liturgjia Hyjnore, pagëzime, martesa, shërbesa varrimi, për të gjithë komunitetin.

Vetë mjedisi përreth rruga, selvitë, varret tregojnë që ky kompleks ruan ende anën funksionale të shërbimit ndaj besimtarëve. Me kërkesën e besimtarëve të zonës për ta pasur kishën funksionale si më parë, si dhe me dëshirën e madhe të Kryepiskopit Anastas për restaurimin e kishave të vjetra, program ky që vazhdon prej vitesh, Fortlumturia e Tij akordoi një fond prej 5 milion lekësh të rinj për realizimin e punimeve.

Në kishë u kryen këto ndërhyrje: rikonstruksioni i tavanit dekorativ, ribërje e kolonave të naosit së bashku me kapitelet dhe harqet përkatës, realizim dhe vendosje e Tryezës së Shenjtë, pajisja me dyer dhe dritare druri, shtrimi i dyshemesë, realizimi i gjinekonitit (katit të dytë), suvatime dhe lyerje të brendshme dhe të jashtme, punime drenazhimi rreth kishës, shtrimi i trotuarit rreth saj etj.

Fshati Goriçaj dhe zona përreth tij do të kenë kishën e profetit Ilia, tashmë të restauruar për të kryer ceremonitë e tyre.

Ark.Rest. Gentian (Joan) Stratobërdha

[Albo]

Kontributi i Kishës për restaurimin

Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, krahas përpjekjeve kolosale që ka bërë dhe bën në të gjitha fushat për rimëkëmbjen e saj nga gërmadhat, i kushton një kujdes të veçantë ruajtjes, evidentimit dhe restaurimit të trashëgimisë orthodhokse. Deri më sot, nën kujdesin e drejtpërdrejtë dhe mbështetjen financiare të Fortlumturisë së Tij, Kryepiskopit Anastas, është bërë e mundur të kryhen ndërhyrje restauruese në 60 kisha e manastire, monumente kulture.

Duke u nisur nga viti 1991 dhe deri në fund të vitit 2008, janë shpenzuar miliona euro. Ndërkohë investimet për vitin 2009 vazhdojnë me restaurimin e dy manastireve dhe të një kishe, fond ky që arrin në shumën 620 mijë euro. Më poshtë po japim të dhëna mbi disa nga restaurimet e kryera deri më sot. Kisha e Shën Nikollës, Grabovë, Gramsh, shek. XVIII. U restaurua në vitet 1997-2001. U krye rikonstruksioni i plotë dhe rindërtimi i pjesëve të shembura dhe u restaurua tavani dekorativ.

Kisha e Manastirit të Shën Joan Vladimirit, Shënjon, Elbasan, shek. XI-XIV, u restaurua plotësisht, pasi në gjendjen ekzistuese kishin ngelur vetëm muret e degraduara.

Kisha e Shën Marisë, Leusë, Përmet, fillimi i shek. XIX, u restaurua në vitet 1999-2000, duke ndërhyrë në themelet e dëmtuara nga rrëshqitja e shtresave të tokës dhe u bë restaurimi i plotë i saj. Në interierin e kishës u restauruan afresket, ikonostasi dhe të gjitha elementet e gdhendura në dru.

Kisha e të Gjithë Shenjtorëve, Himarë. Kjo kishë që ishte shumë e dëmtuar, pasi ishte përdorur si depo, u restaurua plotësisht në dy faza, 1993-1994 dhe 2000-2002.

Manastiri i Shën Dhimitrit, Qeparo, datohet qe nga viti 1760. U restaurua plotësisht kisha dhe konakët e saj.

Kisha e Fjetjes së të Tërëshenjtës, Vrahogoranxi, Gjirokastër. U pikturua në vitin 1622 nga Onufër Qiprioti. Restaurimi u krye midis viteve 2001-2004, duke u bërë konsolidimi i plotë i të gjitha elementeve arkitektonike dhe konstruktive si dhe pastrimi e konservimi i pikturës murale.

Kisha e Fjetjes së të Tërëshenjtës, Zervat, Gjirokastër. Në një gur të murosur në kambanore mban datën 1553. Punimet u kryen midis viteve 2002-2005, duke bërë restaurimin e plotë të kishës dhe në pjesën e brendshme restaurimin e afreskeve dhe të ikonostasit.

Manastiri i Ardenicës. Kisha është pikturuar në vitin 1744 nga vëllezërit Zografi, ndërsa ikonostasi nga hieromonaku Konstandin Shpataraku. Janë bërë punime restaurimi në konakët, katholikon dhe në paraklisin e Shën Triadhës.

Manastiri i Shën Kozmait në fshatin Kolkondas, Fier. Kisha e Shenjtit daton në vitin 1814, por manastiri mendohet të jetë më i hershëm. Fillimisht u hoqën nga kompleksi i manastirit volume të mëdha dherash të sjella në kohëra nga ndryshimi i shtratit të lumit Seman, dhe gjatë këtyre punimeve u zbulua dhe afresku i Shën Kozmait. Kisha kryesore u restaurua në vitet 1996-2000. Nga viti 2007 dhe në vazhdim në këtë kompleks janë duke u restauruar pjesa e mbetur e kishës së Shën Marisë, paraklisi i Shën Kozmait dhe konsolidimi i konakëve të zbuluar.

Kisha e Shën Gjergjit, Libofshë, Fier. Daton shek. XVIII dhe u pikturua në vitin 1782 nga familja e njohur e Zografëve. Restaurimi u krye në vitet 1996-1998, duke përfshirë rindërtimin e kambanores, konsolidimin dhe restaurimin e kishës dhe konservimin e tavanit dekorativ dhe pikturës murale.

Manastiri “Fjetja e së Tërëshenjtës”, Zvërnec,Vlorë. Faza e parë e ndërtimit i përket shekujve XIII-XIV, dhe e dyta shek. XVIII. Restaurimi i këtij kompleksi u krye në kohë të ndryshme, nga viti 1999-2003. U bë rikonstruksioni i plotë i konakëve, restaurimi arkitektonik dhe konstruktiv i kishës, konservimi i pikturës së mbetur dhe restaurimi i ikonostasit. Për lidhjen e tokës me ishullin ku ndodhet manastiri u ndërtua një urë druri 290m e gjatë.

Manastiri i Shën Jorgjit në fshatin Çukë, Sarandë, shek. XVII. Restaurimi ka nisur në vitin 2005 dhe në vazhdim. çshtë bërë rindërtimi dhe restaurimi i konakëve të rrënuar, konsolidimi i mureve rrethues dhe i oborrit, restaurimi arkitektonik dhe konstruktiv i kishës, si dhe pastrimi e konservimi i pikturës murale.

[Albo]

Ligjet parashikojnë qartë se kush janë përgjegjësit për ruajtjen e monumenteve

- Kisha Orthodhokse ka restauruar plotësisht 65 nga 165 objekte që mbajnë statusin monument kulture të trashëgimisë sonë kulturore

- Z. Apollon Baçe ka kërkuar që Kisha Orthodhokse të marrë në mbrojtje kishat në jug të vendit, duke i mbrojtur kështu, edhe nga vjedhjet. Cili është reagimi juaj?

Në marrëveshjen e vitit 2009: NDËRMJET KËSHILLIT TË MINISTRAVE TË REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË DHE KISHËS ORTHODHOKSE AUTOQEFALE TË SHQIPË- RISË “PËR RREGULLIMIN E MARRËDHË- NIEVE TË NDËRSJELLA” thuhet: Objektet e kultit që kanë statusin e monumentit të kulturës t’i kthehen në pronësi Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë dhe do të mbrohen e trajtohen nga ligji për trashëgiminë kulturore. Duke bërë një përmbledhje të përafërt të numrit të këtyre monumenteve, kemi 165 kisha monumente kulture të periudhës bizantine dhe pasbizantine (pa futur këtu bazilikat rrënojë të periudhës paleokristiane), te cilat sipas detyrimit ligjor duhet t’i kthehen Kishës sonë, por për të cilat shteti vazhdon të ruajë detyrimin për t’i mbrojtur dhe restauruar.

Pra, nuk është i pranueshëm një kthim selektiv dhe as nuk mund të imagjinohet, siç të krijohet përshtypja nga intervista e z. Baçe, se shteti nuk ka më detyrime për ruajtjen e tyre. Legjislacioni është i qartë. Ligjet si ai penal, edhe ai i trashëgimisë kulturore, parashikojnë se kush janë përgjegjësit për ruajtjen e atyre monumenteve. Nuk mendojmë se është e nevojshme të përmendim këtu fraza të tëra të ligjeve në fuqi, por e rëndësishme që njerëzit dhe strukturat përkatëse duhet t’i njohin mirë këto ligje, që më pas t’i zbatojnë ato ashtu siç janë parashikuar. Monumentet ligjërisht duhet të mbrohen nga shteti dhe shteti është ai që duhet të përgatisë strukturat përkatëse dhe sistemin mbrojtës të tyre.

Përveç kthimit të të gjitha kishave të rrëmbyera dhunshëm nga monizmi, Komuniteti Orthodhoks i Shqipërisë kërkon edhe kthimin e gjithçkaje tjetër të grabitur: ikonave, arkivave, librave e enë- ve të shenjta, trojeve të vendeve të shenjta etj. Pra, nuk është vetëm një çështje godinash.

Sa për afirmimin e z. Baçe, se Kisha duhet t’u ngjitet maleve për të ruajtur e riparuar kishat monument dhe nuk ka pse te ngrejë kisha të reja (aty ku sot ndodhen shumica dërrmuese e besimtarëve), nuk ia vlen të ndalesh, se nga sa duket ka të bëjë me paragjykimet personale të artikullshkruesit dhe jo me postin e tij.

- Si është gjendja e këtyre kishave dhe si kujdeset për to Kisha Orthodhokse?

Është gjithashtu e çuditshme që këto thënie dalin nga njerëz të cilët e njohin shumë mirë kontributin e Kishës Orthodhokse në këta 20 vjet në fushën e monumenteve të kulturës. Pikërisht në Voskopjojë Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë po restauron aktualisht kishën e manastirit të Shën Prodhromit, e cila është monument kulture e kategorisë së parë, pa harruar faktin që në vitet ’98 -’99 Kisha Orthodhokse në bashkëpunim me degën e monumenteve në Korçë ka investuar një vlerë të madhe për restaurimin e kishës së Fjetjes së Shën Marisë, kishës së Shën Kollit dhe kishës së Taksiarkëve. Si qytetarë, si besimtarë, por dhe si shtet dashamirës të trashëgimisë sonë kulturore duhet të falënderojmë Kishën dhe veçanërisht Kryepiskopin Anastas, të cilët në këtë periudhë të errët të monumenteve shqiptare kanë restauruar plotësisht më shumë se 65 nga 165 objekte që mbajnë statusin monument kulture të trashë- gimisë sonë kulturore. Duke filluar gradualisht që në fillim të viteve 90 -të , restaurimi i tyre nga Kisha Orthodhokse është bërë në mënyrën më profesionale të mundur, duke ndjekur në mënyrë të pashembullt detyrimet që kanë ndaj ligjit të trashëgimisë kulturore.

Kujtojmë këtu se Kisha ka restauruar plotë- sisht dhe në përputhje me të gjitha ligjet e shtetit perla të trashëgimisë sonë kombëtare si manastiret e Zvërnecit, Ardenicës, Shën Joan Vladimirit, Shën Kozmait, Kakomesë, Shën Jorgjit apo kisha me vlera tepër të veçanta e të rrezikuara të shkatërroheshin si ajo e Leusës, Vllahogoranxisë, Zervatit, Libofshës, Shën e Premtes etj. Gjithashtu, janë edhe 160 kisha të rrënuara, që nuk kanë qenë futur në listën e monumenteve të kulturës, të cilat janë riparuar apo ringritur. Përse ky kontribut i Kishës nuk përmendet pothuajse fare, dhe kujt i vjen keq për këtë? Pse Kisha Orthodhokse nuk falënderohet për 8 milionë eurot e investuara në restaurimet e monumenteve të kulturës, të cilat vetë shteti shqiptar i ka për detyrë t’i ruajë e t’i restaurojë? Pa përmendur këtu që Kisha Orthodhokse në këto 8 milionë euro të investuara në monumentet e kulturës i ka paguar shtetit të gjitha tatimet. Në momentin që shteti ynë, nuk ka mundësi të ndërhyjë fuqishëm në monumentet e kulturës së kësaj kategorie, pse nuk e lehtëson Kishën Orthodhokse nga barra e taksave që rëndojnë investimet në monumentet shqiptare të kulturës, për të përmirësuar mirëmbajtjen e tyre? Është dhe ana tjetër e medaljes: Ka monumente që vazhdojnë të përdoren ende nga organet shtetërore. Apo dëgjon që një drejtor lokal i monumenteve të kulturës kërkon të marrë në zotërim një manastir dhe ta menaxhojë atë për të përfituar nga turistët. Këto situata, pavarë- sisht se nuk janë shumë të përsëritura, na bëjnë të mendojmë sikur disa njerëzve i ka mbetur koha në vitin 1967 dhe duan të rishtetëzojnë kishat, por tani për të përfituar ata vetë ekonomikisht. Pra, do thoshim, se para se të hidheshin shashka të tilla për të tërhequr vëmendjen nga problemet reale, duhet falënderuar Kisha Orthodhokse për gjithë këtë kontribut dhe të zbatohen ligjet ekzistuese, të cilat obligojnë si në njohjen e pronësisë së Kishës, por edhe shprehen për detyrimet e shtetit në ruajtjen e vlerave të kulturës kombëtare.

Thoma Dhima
(Botuar në Gazeta Shqiptare)