"Skanderbegu" ... SS

[Toro]

Ai Kosta Savici si serb qe eshte , me pare duhet te shohi traun ne syrin e vet, sesa qimen ne syrin e tjetrit. Vullnetaret serbe ne Waffen SS sipas disa burimeve shkojne nga 10 mije deri ne 50 mije, ndersa numri maksimal i shqiptareve ( sipas historianeve antishqiptare ka qene 9 mije). Faktikisht vetem 6500 ishin shqiptare ne Divizionin Skanderbeg. Dhe serbet kane pasur vullnetare ne Waffen SS...Dhe greke ka pasur ...Dhe daneze ka pasur ....bullgare ka pasur.

Jo pa qellim i kam permendur danezet dhe bullgaret. Qe te dy popujt ( se bashku me shqiptaret) kane merite historike qe i mbrojten cifutet gjate LIIB, nderkohe qe paralelisht kishin vullnetare ne Waffen SS.

Kam pare dikur ne faqen e internetit te Urdhrit te Betejes se Waffen SS ( e cila sot nuk ekziston me) sesa ishte me saktesi numri i vullnetareve te cdo kombesie. Serbet numeronin sipas kesaj faqeje 50 mije ( cetniket nuk citohen si aleate te SS por si armiq dhe te gjermaneve dhe te partizaneve te Titos). Pra serbet me popullsi 4 here me teper se shqiptaret ne Jugosllavine e LIIB kishin 8 here me teper vullnetare ne Waffen SS!!!!

Po ju citoj gjithashtu dhe nje fragment nga nje faqe revizionistesh te historise ( pak a shume me neutrale sesa Kosta Savic):
As the year went on, more and more foreign volunteer divisions were formed. This meant that flexible leadership was needed to handle the different cultural distinctions and surprisingly, the Waffen-SS was equal to the task. Although organized religion was kept separate from the Waffen-SS, volunteers from devout Catholic, Moslem, Greek Catholic and Orthodox countries were given total freedom to practice their religions with their own clergy. For morale purposes, ethnic cultural activities were actively encouraged. It was quite a contrast to the way some minority groups were treated in the Allied armies at the time.

Some of the foreign SS divisions composed of Russian and Moslem volunteers had to be disbanded, since the time and personnel needed to develop these units were lacking. By the autumn of 1944 the Waffen-SS European volunteer tally sheet contained the following elements: 2 Dutch brigades, 2 Belgian brigades, 1 French brigade and 1 Italian brigade, (all being transformed into divisions), 2 Croat Moslem divisions, 1 Albanian Moslem division, 2 Hungarian divisions with 2 more in the works that never panned out, 2 Scandinavian/German divisions, 2 Latvian divisions, 1 Estonian division, 2 Russian divisions (both of which would later be transferred to the Vlasov Liberation Army), 1 Ukranian division, 1 Italian/German division, 1 Hungarian/German division, 1 Balkan/German division, 1 Serbian division, numerous ethnic brigades from the Soviet Union, and small detachments of Spaniards, Britons, Greeks, Romanians, Bulgarians, Arabs and Indians. The foreign SS units were all suitably supplied with national badges, insignia and unit distinctions. And while there were many volunteers from such neutral countries as Ireland, Sweden and Switzerland they could not be openly designated as such so as not to offend their respective governments.

E megjithate Savici permend vetem shqiptaret, boshnjaket dhe kroatet ne shkrimet e tija. Pra eshte tendencioz dhe si i tille eshte i pavlere!

Dhe dicka tjeter....Ne mishmashin e LIIB te Jugosllavise se shume kombesive, ku u vrane jo pak por 1,55 milione njerez ( nga te cilet vetem 300 mije ishin ushtare) dhe nga ku u deportuan 60 mije cifute, te akuzosh vetem shqiptaret ( dhe boshnjaket me kroatet) sic ben Savic, nderkohe qe shqiptaret VETEM NGARKUAN NEPER VAGONA TRENI 281 cifute ( as i vrane , as i masakruan, as i deportuan, thjesht u ngarkuan me detyren e hipjes se tyre ne vagonat e trenit ne Prishtine) per mua eshte mendjeshkurtesi.
Savic nuk permend as masakrat serbe te cetnikeve ne Kosove, as genocidin qe kishte filluar ne 1918 -me krijimin e Jugosllavise deri ne 1941 kur u nderpre nga pushtimi gjerman, nuk permend as deportimet e rreth 500 mije shqiptareve ne Turqi para LIIB, as vijimin e genocidit pas LIIB. Per Savic ekzistojne vetem viktima serbe dhe Albanian Nazis!

R2T, divizioni mori urdher dhe aprovim nga Himleri te formohej ne prill 1944, u mblodh ne fund te majit dhe u seleksionuan nga 9 mije vullnetare vetem 6500, u trajnua ne qershor 1944 dhe u shperbe ne nentor 1944! Ne nentor 1944 u krijua kampfgruppe Skanderbeg me mbeturinat e divizionit,ku numri i shqiptareve nuk i kalonte disa dhjetera ( 70-80 vete), pjesa tjeter ishin gjermane, pra nuk ishte shqiptar!
Pra nga qershori i 1944 deri ne nentor 1944 jane 6 muaj , jo nje vit e gjysem!

[Legjion]

Faktikisht vetem 6500 ishin shqiptare ne Divizionin Skanderbeg. Dhe serbet kane pasur vullnetare ne Waffen SS...Dhe greke ka pasur ...Dhe daneze ka pasur ....bullgare ka pasur.

E ç'lidhje kanë këto? Danezët, bullgarët e grekët nuk kanë patur divizion të veçantë! Ti kundër kujt ke dalë me shpatë në dorë kaq i indinjuar?

Jo pa qellim i kam permendur danezet dhe bullgaret. Qe te dy popujt ( se bashku me shqiptaret) kane merite historike qe i mbrojten cifutet gjate LIIB, nderkohe qe paralelisht kishin vullnetare ne Waffen SS.

Ç'hyjnë çifutët këtu? Pse i solle "jo pa qëllim" çifutët në temë, se po më duket e çuditshme?

Kam pare dikur ne faqen e internetit te Urdhrit te Betejes se Waffen SS ( e cila sot nuk ekziston me) sesa ishte me saktesi numri i vullnetareve te cdo kombesie. Serbet numeronin sipas kesaj faqeje 50 mije ( cetniket nuk citohen si aleate te SS por si armiq dhe te gjermaneve dhe te partizaneve te Titos). Pra serbet me popullsi 4 here me teper se shqiptaret ne Jugosllavine e LIIB kishin 8 here me teper vullnetare ne Waffen SS!!!!

Po mbaje pak pompozitetin edhe në kufij normalë se qesh kush i lexon këto. Ti ia kalove dhe propagandës serbe! Me zor e çojnë numrin tërë trillime deri në 10.000 vetë gjatë 43 në trupën vullnetare Srpska Dobrovoljacki Korpus që u krijua nga partia fashiste serbe Zbor, dhe aq të thekura janë trillimet saqë as vetë serbët nuk shkruanjnë as mbi 3.000 serbë të jenë përmendur zyrtarisht diku. Aq shumë serbë kishte në Waffen SS saqë asnjë historian joserb nuk shkruan asgjë për ta! Me kë po lufton ti Toro, se sikur ke hapur thesin për arsye personale më duket mua!

Po ju citoj gjithashtu dhe nje fragment nga nje faqe revizionistesh te historise ( pak a shume me neutrale sesa Kosta Savic):

Ajo faqja revizioniste është nga lituanezë të cilët kushedi nga ç'frymë pro-serbe janë nisur e shkruajnë "gabimisht" 1 divizion serb. Kështu si "gabimisht" trupa vullnetare dhe divizioni SS sado vullnetar me qenë, kanë dallime. Ai informacion i padëmshëm aty lart është i trilluar. Në divizionet Waffen-SS nuk ka patur as serbë as bullgarë as grekë as danezë!

Per kete trupe kam lexuar edhe ne Albania Country Study of the US Congress.

http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/altoc.html
fjala e kërkuar: Skanderbeg SS

Some Balli Kombetar units cooperated with the Germans against the communists, and several Balli Kombetar leaders held positions in the German-sponsored regime. Albanian collaborators, especially the Skanderbeg SS Division, also expelled and killed Serbs living in Kosovo. In December 1943, a third resistance organization, an anticommunist, anti-German royalist group known as Legality, took shape in Albania's northern mountains.
Data as of April 1992

Kaq thoshte aty (përveç nqs ke qenë në librarinë fizike të kongresit amerikan).


Skanderbeg SS është pjesë e historisë luftarake të Shqipërisë e shqiptarëve (me veten tonë a nën Romë a nën Napoleon a nën Turqi a nën Gjermani), e asaj historie që na ka sjellë deri këtu, kështu lërini çështjet personale e sillni fakte nqs. dëshironi, mjaft me interpretime e propagandë.

Psh. hapësi i temës për çfarë e ka sjellë shkrimin, ku është burimi dhe cila është tema?

[R2T]

R2T, divizioni mori urdher dhe aprovim nga Himleri te formohej ne prill 1944, u mblodh ne fund te majit dhe u seleksionuan nga 9 mije vullnetare vetem 6500, u trajnua ne qershor 1944 dhe u shperbe ne nentor 1944! Ne nentor 1944 u krijua kampfgruppe Skanderbeg me mbeturinat e divizionit,ku numri i shqiptareve nuk i kalonte disa dhjetera ( 70-80 vete), pjesa tjeter ishin gjermane, pra nuk ishte shqiptar!
Pra nga qershori i 1944 deri ne nentor 1944 jane 6 muaj , jo nje vit e gjysem!

Jam dakort me datat e tua, vetem se une nuk thashe se divizioni jetoi nje vit e gjysem por se trupat vepruan per nje vit e gjysem. Me kete nenkuptova se vullnetare te trupave SS luftuan nga momenti i krijimit deri ne fund te LIIB.

[Toro]

R2T,
Berthama e divizionit ishte marre nga batalioni 128 i divizionit "Hanxhar" ( apo "Princ Ojgen"-nuk jam i sigurt per emrin) dhe ishte i perbere nga trupa shqiptare ( myslimane kryesisht). "Hanxhar" eshte krijuar aty rreth 1943 dhe eshte trajnuar ne France. Pra shqiptare ne rradhe te Waffen SS ka pasur dhe para se te krijohej Divizioni Skanderbeg ne 1944. Por si njesi e mirefillte ushtarake e perbere nga shqiptare ( oficere dhe ushtare) me emer shqiptar dhe me shenja dalluese kombetare Skanderbeg filloi ne 1944.

Legjion,
Nuk do te te jap rendesi duke te te replikuar!

[Legjion]

Nihil curo de ista tua stulta superstitione.

[Xhuxhumaku]

Pse, ka pasur Lufte II Boterore ne Kosove?

E Diele, 22 Maj 2005

Valon A. Syla

Cokollata e pare qe e hengren kosovaret, kishte ardhur bashke me italianet dhe gjermanet fashiste gjate viteve 1943-44. Kete s'e harron kurre Xhevati 72-vjec nga Istogu, cili thote

se cokollaten e mbanim ne goje me ore te tera - qe kenaqesia te zgjaste sa me shume. Xhevatit, ate ia kishte dhene nje oficer italian me emrin Xhuzepe. Per t'ia kthyer te miren, Xhevati i kishte vjedhur nje pale corape te leshta nga shtepia dhe ia kishte falur oficerit italian.

Xhevati e pershkruante oficerin si te pashem dhe shume pedant. Nganjehere i detyronte femijet te kryejne pune rreth kazermes se ushtareve dhe me pas i paguante me cokollata. Keshtu, te gjithe femijet e Istogut vraponin te Xhuzepe per cokollata. Ne Gjakove, ne anen tjeter, nazistet i priten edhe me sepete plot petlla, duke brohoritur "Rrofte Baba Hitler". Ne vende te tjera, si Orllani i Batllaves, kosovaret rezistuan duke mos ditur se me ke po luftojne. Keshtu tregon Bahriu 82-vjec i cili shpjegon se "porsa ia nisem me gjuajt 'cklau-cklau', gjermanet na kthyen 'rrabaurrabau'". "Dikur erdhen e na kapen per veshi; na mobilizuan me ruajt katundin."

Keta shembuj ilustrojne paksa historine tragjikomike te Luftes Dyte Boterore ne Kosove. Shpeshhere, ardhja e nazizmit dhe fashizmit ishte perjetuar si clirim. Asokohe, nje plak vendor me plis te bardhe nuk e kishte fare te qarte se kush ishte Hitleri, e kush Cercilli. Per shqiptaret e Kosoves, nazistet hapen shkollat ne gjuhen shqipe; per nje moment, u bene te lire te udhetojne nga Gjirokastra e deri ne Mitrovice, pa i penguar kush.

Redaktoret e historise

Gjate periudhes naziste ne Kosove, historianet kane regjistruar rreth 200 te vrare. Ndersa, pas largimit se gjermaneve e italianeve - dhe, ardhjes se partizaneve jugosllave - u vrane mbi 80,000 veta. Edhe me shume te tjere u burgosen, u persekutuan dhe braktisen Kosoven.

Me vone, gjate periudhes se Jugosllavise, te rralle ishin ata historiane te cilet shkruajten per keto ngjarje. Edhe atehere kur benin kete, i pershtateshin regjimit komunist. Sot, historianet shkruajne dhe rishkruajne ndryshe. Ata, historine e levizjeve te ndryshme shoqerore mundohen ta paraqesin te organizuar - dhe, mbi te gjitha, kombetare - edhe atehere kur kjo nuk ka qene e vertete. Neper tregimet e tyre sot mbizoteron romantizmi nacional me te cilin deshmoret shnderrohen ne martire, e martiret ne heronj.

Madje, ndodh edhe qe personalitetet e medha historike t'i shpallin tradhetare apo antikombetare, varesisht nga kerkesat e kohes dhe te regjimit. Dic e ngjashme ka ndodhur

shpesh ne Shqiperine post-enveriane dhe ne Serbi me historianet serbe. Kjo teknike e redaktimit te historise u pervetesua edhe nga shqiptaret e Kosoves gjate viteve '90-te.

Kerkesa per lapidar

Nje leter i erdhi dite me heret komunes se Prishtines nga Lidhja e Historianeve te Kosoves, "Ali Hadri". Ne te kerkohej qe t'i ngrihej nje lapidar qytetareve te pushkatuar ne nentor 1944. Keta qytetare te rene deshmore, nga Lidhja e historianeve cilesohen pjesetare te Levizjes Kombetare te Kosoves. Mbase, me deshire qe t'i paraqesin ata sa me te organizuar, sa me idealiste e kombetare - sic edhe pershkruhen ne kerkese.

Faktet historike te viteve te Luftes II Boterore nuk deshmojne per ndonje idealizem te vecante mes shqiptareve te Kosoves. Sot, dikush do te mund t'i quan edhe profashiste, edhe pro-komuniste. E verteta duket te jete me prozaike: teper te rralle ishin ata qe ishin udhehequr prej cfaredo ideologjie. Shumica syresh, gjate viteve '40-te ishte e preokupuar me ruajtjen e pronave dhe te familjeve per shkak te nderrimeve te shpeshta e te pergjakshme te regjimeve.

Edhe grupet e prishtinasve te pushkatuar ne nentor te vitit 1944 kishin qene viktime e nderrimeve te kursit te fuqive boterore. Eshte veshtire te besohet se kane pasur ndonje

idealizem te forte, apo, edhe me e pabesueshme, te kene qene pjesetare te ndonje organizate "kombetare". Asokohe, ka qene ky nje koncept ende i hershem per Kosoven.

Megjithate, eshte e qarte se ata duhet te mbahen ne mend si nje fryme qytetare me e vetedijshme, e cila e kishte pasur te qarte kercenimin e ripushtimit te Kosoves se pasluftes. Po ate vit, ai sapo kishte filluar.

Me siguri mund te thuhet se keta prishtinase nuk kane qene as komuniste, balliste apo fashiste. Kishin qene qytetare te organizuar mbi baza individuale kunder komunizmit,

te cilit nuk i besonin. Ate e konsideronin pushtues, vjedhes te pronave dhe pasurive te tyre. Mirepo, jane pikerisht lapidaret e "heronjeve te paemer" ata qe me se lehti mund t'i pershtaten cdo kerkese politike. Prishtinaset e vrare deri dje ishin kullashe e kuislinge. Prej sot, do te jene veprimtare kombetare.

Ndoshta neser do te kuptohet se s'ishin tjeter vecse qytetare. Civile, si ne.

valon.syla@gazetaexpress.com

Marre nga gazeta "Exspres", Kosove

[Llapi]

SABRI GODO ME SKENDERBEUN NË DIKTATURË - Shkruan: Akad. Rexhep QOSJA




SABRI GODO ME SKENDERBEUN NË DIKTATURË

Shkruan: Akad. Rexhep QOSJA

Janë bërë tridhjetë vjet që nga boti mi i parë i romanit të Sabri Godos, Skëndërbeu. Sivjet ribotohet i për punuar me rastin e gjashtëqind vjetorit të lindjes së Heroit tonë kombëtar, Skëndërbeut. Por si roman shumë i kërkuar dhe shumë i lexuar ai është ribotuar edhe herë të tjera në Tiranë e në Prishtinë.
E kuptueshme.
Mbamendja e së kaluarës, njohja e saj, shpjegimi i saj, mësimi prej saj e karakterizojnë kulturën evropiane, prandaj e karakterizojnë edhe kulturën tonë kombëtare si kulturë, në radhë të parë, evropiane. Nuk e thotë rastësisht Herodoti se historinë e shkruajmë me qëllim që “me kohë të mos zvogëlohet rëndësia e asaj që kanë krijuar njerëzit – rëndësia e veprave të mëdha e të mrekullueshme...”
Romani i Sabri Godos, Skëndërbeu, është roman i madh për figurën më të madhe historike të popullit shqiptar dhe për shqiptarët në përgjithësi në kohën e tij, prej brezave të mëvonshëm të quajtur Moti i Madh.
Siç dihet për Skëndërbeun janë bërë shumë vepra të fushave të ndryshme të dijes e të arteve.
Për Skëndërbeun janë shkruar shumë vepra shkencore: monografi, studime, artikuj.
Janë bërë shumë skulptura, piktura, gravura, janë kompozuar vepra muzikore dhe janë bërë filma artistikë.
Për Skëndërbeun më së shumti janë shkruar vepra letrare: poezi, poema lirike, poema liriko-epike, epope, drama dhe romane.
Për të kanë shkruar shumë të huajt.
E kuptueshme
Skëndërbeu ishte prijësi i luftërave më të mëdha e më të gjata kundër depërtimit të turqve në Ballkan. Megjithëse të bëra, kryesisht, në truallin shqiptar, luftërat e drejtuara prej tij kishin përmasën evropiane: me to mbrohej edhe Perëndimi prej përshtrirjes së Perandorisë Otomane dhe krishtërimi prej përshtrirjes së islamit. Kjo përmasë historike, qytetëruese dhe fetare e luftërave të tij, të shpeshtën e herëve, përbën përmbajtjen e veprave letrare që për Skëndërbeun kanë shkruar autorë të ndryshëm evropianë dhe amerikanë.
Në të gjitha periudhat e letërsisë shqipe, për Skëndërbeun dhe luftërat e drejtuera prej tij, kanë shkruar edhe autorë shqiptarë. Mund të thuhet, madje, se numrin më të madh të veprave letrare për të e kanë shkruar vetë shqiptarët.
E kuptueshme.
Skëndërbeu është figurë e madhe e historisë kombëtare: është prijësi shpirtëror dhe politik i popullit, është komandanti dhe strategu i luftërave më të gjata dhe më të lavdishme të popullit shqiptar për mbrojtje prej pushtuesve, është luftëtari më i lavdishëm për lirinë e popullit shqiptar. Jeta e tij, bëmat e tij janë bërë përmbajtja historike e vetëdijes liridashëse të kombit shqiptar.
Për Skëndërbeun janë shkruar tipa të ndryshëm romanesh.
Më së shumti janë shkruar romane romantike, në të cilat historia e vërtetë zëvendësohet nga kallëzime për historinë që dëshirohet. Në to idealizohen mjedisi, personazhet, vetitë, të bërat, në përgjithësi jeta dhe vdekja e tyre!
Për Skëndërbeun janë shkruar shumë edhe romane ideologjike, që përfaqësojnë një tip të romanit romantik, në letërsinë tonë më të shpeshtë pas Luftës së Dytë Botërore. Historizmi këtu vihet në shërbim të ideologjisë së shkrimtarit dhe të regjimit të cilit ai i shërben. Dhe është një kornizë brenda së cilës e vërteta historike dhe e vërteta artistike pësojnë thjeshtësim dhe shtrembërim të madh!
Por, për Skëndërbeun janë shkruar edhe romane në të cilat njeriu prijës, njeriu komandant dhe strateg, njeriu politik apo njeriu krijues para së gjithash janë njerëz që me fatin e tyre, me përjetimet, gëzimet e dhembjet e tyre, në të vërtetë e simbolizojnë fatin e njeriut në përgjithësi. Këto janë romane në të cilat arrihet një domethënie më e përgjithshme. Këtij tipi të romaneve për Skëndërbeun i takon edhe romani për Skëndërbeun i autorit Sabri Godo.
Poetika e tij
Romani i Sabri Godos, Skëndërbeu, pa dyshim, është romani më i mirë i shkruar për heroin tonë kombëtar dhe, njëkohësisht, njëri nga romanet më të mira të shkruara në gjuhën shqipe deri sot.
Le ta them rishtazi: e kuptueshme.
Dhuntia e veçantë krijuese, që dëshmohet në të gjitha prozat e tij, mjeshtëria posaçërisht e dukshme gjuhësore, kultura e gjerë historike dhe përkushtimi i jashtëzakonshëm ndaj historisë kombëtare i kanë bërë të mundshme Sabri Godos të sendërtojë një pamje historike artistike mbi epokën e Skëndërbeun, pothuaj, të pasendërtueshme në romanet e tjera për të.
Romani i Sabri Godos dallon prej romaneve të tjerë për Skëndërbeun edhe për nga procedimi krijues, edhe për nga gjerësia e lëndës së përfshirë historike, edhe për nga thellësia e kuptimit, por edhe për nga cilësia artistike e tij.
Ky në të vërtetë është roman - kronikë: në të zbatohet procedimi që cilëson historinë dhe kronikën. Në të nuk ka fabulë, dhe nuk ka subjekt, si në romanin romantik-aventuristik, çfarë shkruanin, fjala vjen, Valter Skoti dhe një varg romantikësh të mëvonshëm. Kompozicioni i tij nuk përcaktohet nga subjekti po nga ballafaqimi i dy botërave: i botës që mbrohet dhe i botës që sulmon.
Historia, vërtet, është nocioni themelor, përcaktues, i poetikës së tij. Sabri Godo e hulumton ose, më mirë të thuhet, e krijon të vërtetën historike të kohës në të cilën ka jetuar Skëndërbeu duke shfrytëzuar dokumentet – aty ku dokumentet nuk mungojnë; duke futur në përdorim fiksionin – . aty ku dokumentet e ruajtura nuk mjaftojnë dhe duke përdorur me dhunti të rrallë krijuese magjinë e fjalës – si në rastin e parë, ashtu edhe në rastin e dytë.
Dhe, kështu, në romanin e tij për Skëndërbeun do të gjejmë histori të mjaftueshme sa të krijojmë përfytyrim të plotë për kohën që e mbulon romani dhe mjeshtëri të veçantë krijuese sa atë përfytyrim ta bëjë artistikisht të paharruar.
Për këto arsye mund të thuhet se në romanin e Sabri Godos janë bërë të qarta ngjarjet, të bërat dhe bëmat që përpara janë paraqitur të mjegulluara; janë kthyer së mbari ato që, si e thotë edhe vetë autori në përmbyllje të romanit për Ali Pashë Tepelenën, janë paraqitur së prapthi dhe janë bërë të shumëkuptimshme ato që më parë janë paraqitur kuptimisht të thjeshtësuara.
Koha, hapësira, populli
Romani i Sabri Godos Skëndërbeu është roman për një epokë. Ajo është epokë e daljes edhe të popullit shqiptar prej të ashtuquajturit terr mesjetar dhe e krijimit të vetëdijes së re që sillte Rilindja Evropiane, para së gjithash ajo italiane. Koha që mbulon romani është kohë kthesë në historinë shqiptare. Fatkeqësisht, epoka që nis pas kësaj kthese nuk do të jetë epokë e ngritjes që shënojnë popujt e Evropës Perëndimore, po epokë e rënies nën pushtimin osman, që popullit shqiptar do t’i sjellë humbjen e lirisë, prapangelje të madhe në zhvillimin historik dhe ndërlikime në identitetin e tij.
Romani i Sabri Godos, Skëndërbeu, është vepër në të cilën me ngjarje historike, me bëma, me ballafaqime të mëdha luftarake, me jetë e me vdekje, mbulohet një hapësirë e madhe, sado më së shpeshti mbulohet hapësira në të cilën e ka bërë shtëpinë e tij populli shqiptar, hapësira – udhëkryq mes Lindjes e Perëndimit, në të cilën ballafaqohen pushtues të ndryshëm, synime dhe interesa të ndryshme, qytetërime të ndryshme, në të cilën takohen apo edhe ballafaqohen krishtërimi dhe islami. Kjo hapësirë e gjerë doemos ndikon në përbërjen e romanit, por kjo hapësirë e gjërë me konfliktet që ndodhin në të doemos ndikon në zgjerimin e vëllimit semantik të tekstit letrar.
Përpos jetës së përditshme, ngritjes madhështore historike dhe, më në fund, vdekjes së Skëndërbeut, në roman janë paraqitur edhe shumë personazhe të tjera: personazhe historike dhe personazhe të imagjinuara. Numri i tyre me të vërtetë shumë i madh, veçantitë e tyre, shprehitë, virtytet dhe veset e tyre të ndryshme, fatet e tyre të ndryshme, të bërat a mëkatet e tyre të vogla a të mëdha, janë artistikisht shumë përshtypjelënëse. Qoftë përmes tyre, qoftë edhe përpos tyre, në roman është paraqitur jeta e popullit, qëndresa e tij, por edhe vuajtjet dhe pësimet e tij. Të gjitha këto bëjnë që romani në shqyrtim të quhet jo vetëm roman për Skëndërbeun, por roman për një popull – për popullin shqiptar. Në të vërtetë, ky është roman historik për ballafaqimin e popullit të vogël shqiptar, në krye me Skëndërbeun, me një fuqi të madhe të kohës: me Perandorinë Otomane.
Roman për figura të mëdha historike, që jetojnë në thyerje të dy epokave dhe për ngjarje vendimtare historike, që përcaktojnë të ardhmen e popullit shqiptar në shekujt që vijnë, romani Skëndërbeu është njëkohësisht roman me shkëlqim të fuqishëm poetik – meditativ. Kuptimi që sendërtohet nga fatet e dëshmuara me të vërtetat historike dhe të vërtetat artistike gjithsesi është tragjik: liria, idealet, të drejtat, kuptimi i jetës në vazhdimësi janë rrezikuar prej fuqisë. Pavarësisht prej së drejtës që i takon për jetë, për liri, për identitet dhe integritet shpirtëror njeriun e kufizon apo e rrezikon fuqia e të fortit, që quhet dhunë dhe ligji i natyrës, që quhet vdekje.
Koha e shkuar dhe koha jonë
Romanet historike, zakonisht, shkruhen për t’u mbajtur mend historia, pëvojat dhe vlerat e saj. Por, romanet historike mund të shkruhen edhe për t’iu shmangur të së tanishmes, për të shprehur mospajtimin me të këqijat e saj. Nuk ka dyshim se në romanin e Sabri Godos, Skëndërbeu, i shohim qartë që të dy këto arsye për shkrimin e tij. Është shkruar për t’u forcuar mbamendja e asaj kohe të lavdishme të historisë shqiptare, për t’u përjetësuar edhe me fuqinë e artit vlerat për të cilat është jetuar jeta dhe është pranuar vdekja e që janë bërë përbërës karakterizues të identitetit kombëtar shqiptar. Është shkruar, ndërkaq, edhe për t’u shprehur me gjuhën e mbuluar të artit letrar mospajtimi me politikën dhe me ideologjinë sunduese të kohës kur është shkruar; është shkruar për të gjetur shpjegime për të vërtetat, mashtrimet e gënjeshtrat që nuk mund të kërkoheshin në kohën kur është shkruar; është shkruar për të gjetur ngushëllimet për pësimet e shumëllojshme në të tanishmen dhe për të gjetur shpresën për të ardhmen.Arsye, pa dyshim, të mëdha, që gjithmonë i frymëzojnë veprat e mëdha të artit e të shkencës.
Prishtinë, nëntor 2005

[hilir]

NJË “LETËR E DJEGUR” PËR LUFTËTARIN E SHQIPËRISË ETNIKE

Varri i tij mbeti i hapur përplot gjashtëdhjetë vjetë. Ka mbetur peshojë e rëndë, vrragë në shpirtin e nënës Ajne që e kërkoi për tërë jetën birin e saj. ”E kam pasë djalë azgan”, thoshte ajo, ndërsa kur bënte be thoshte: “Pasha bjeshkën ku m’ka metë djali”. Kjo bjeshkë e tmerrshme, si hije e zezë apo si mallkim, athua si do të jetë përfytyruar në shpirtin e sytë e nënës Ajne?!...

Nga Ilir Hajdari

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, solli në pushtet komunistët dhe lavdinë e tyre vëllazërim-bashkimiane, titoiste etj., ndërsa të tjerët, shqiptarë patriotë, që kishin qëllim prej zemre e mendje të shëndoshë bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm, u lanë në harresë. Dëshmitë për ata njerëz që ranë në altarin e lirisë, kanë ardhur të zbehta pas më shumë se gjashtë dekadash. Vijnë disi të mjegullta ato ngjarje të lavdishme të historisë sonë, të asaj historie, heronjtë e së cilës deshën ta bënin Shqipërinë. Ata u persekutuan, u dënuan e të tjerëve iu mohua sakrifica e bërë për atdhe, thënë shkurt u anatemuan nga sistemi komunist, sistem i cili solli ricopëtimin e krahinave shqiptare.
Një “epitet” i mohimit për sakrficën ndaj atdheut si “dekoratë”, dekada me radhë iu nda edhe luftëtarit Hajdar Jupë Hajdari nga fshati Bec, komuna e Gjakovës, ku, për plot gjashtëdhjetë vjet u la në harresë, pa titull si dëshmor i kombit, pa merita për sakrificën, ndërsa për familjarët asnjë përgjigje për humbjen e birit të tyre.
Nga të dhënat e familjarëve, mësojmë se Hajdar Jupa u lind në fshatin Bec në vitin 1915. Si djali më i madh i Jupë Hajdarit dhe i nënës Ajne ai u kalit me traditën dhe idetë përparimtare nga gjiu i kësaj familje. Gjyshi i tij, Hajdar Kameri, ka qenë burrë me zë në këto anë. Kulla e tij është djegur disa herë nga armiqtë e vendit. Bajram Jupa (1930), vëllau më i vogël i Hajdarit, shpalos kujtimet e dëgjuara nga të tjerët për gjyshin e tij. “Babgjyshi, qysh thojke baba, ka liftue kunraj turkijes. Asht kanë i varruem. A kanë trim i madh e s’ju ka trem syni. Kur asht majt ni mledhje n’Junik me udhëheqësat e atëhershëm, asht kanë edhe babgjyshi aty. Gjithkah asht shku për me i nimu vatanit. Emni i tij asht i shkruem n’derë t’Stamollit. Edhe kisha e Becit asht maru prej gurëve që i ka sjellë për ndërtimin e xhamisë, po nuk e di se pse u maru kisha e jo xhamija. Kjo ka ndodhë në kohën e austro-hungarisë”.
Si fëmijë Hajdari kishte përjetuar rëndë plagët e të jatit nga plumbat e pushtuesve. Babai i Hajdarit, Dërvish Jupa, nga këto përplasje me armikun kishte marrë 36 plagë në trupin e tij. Bajram Jupa kujton momentet se si në odën e burrave vinin njerëz me nam në këto anë si: Qel Shabani, Maxhun Nimani, Mehmet e Adem Aga nga Rashkoci etj. “Ata vishin n’kullen tonë se e nishin veten ma t’sigurt edhe se baba asht kanë trim i madh. Kush nuk ka mujt me ia ba fjalen dysh. Për të njajtën ditë asht ba myhyb edhe dervish, baba. Ksisoji rrallë ka bo vaki naj kund”, rrëfen në mënyrë modeste plaku, Bajrami, i cili mezi mundohet të kujtojë ato ngjarje të shkuara.
Kulla e familjes së Jupë Hajdarit ishte halë në sy për armikun. Disa herë është bastisur shtëpia dhe janë maltretuar djemtë, me pretekst se në këtë kullë ka kriminel të strehuar dhe në kërkim të armëve. Në masakrën e prillit të vitit 1941, në Bec, ku serbët vranë mbi 20 vetë, gra fëmijë e pleq, dhe ku kishin djegur e plaçkitur mbarë katundin, gjyshja e Hajdarit, Shake Gashja, kishte qënduar në oborr duke e parë shtëpinë tek po digjej, ndësa familjarët e tjerë të kullës kishin braktisur katundin dhe kishin ikur kush kah të munden për t’iu shpëtuar masakrave serbe. Për gjyshën e Hajdarit thonë se ka qenë me nam. “N’shone rrugën se po vjen Shake Gashja”, kujton Zizë Sadikja (bijë e Zhrellës), bashkëshortja e Hajdar Jupës, këtë moment interesant kur ajo shkonte nëpër dasme e konagjeqe e kah mos me kali e me kobure n’shokë.



Fillim vitet e Luftës së Dytë Botërore e gjejnë Hajdar Jupën të angazhuar si vepimtar e bashkëpunëtor i organizatës Balli Kombëtar. Në këtë fomacion bënin pjesë edhe burra e trima të tjerë nga Beci: Musë Sadiku, Dërvish Myrta, Din Mehmeti, Fazli Azllani, Dulë Sadiku, Prekë Shabani, Mëhill Ndou, Ukë Sokoli, Rrustem Delia, Ali Binaku, Isuf Musa, Fazli Ahmeti, Dervish Isufi, Rexhep Zeneli, Ramë Isufi, Bajram Musa etj.
Zizë Sadikja, e cila është martuar në moshën 19 vjeçe me Hajdarin, kujton momentet kur kanë jetuar sëbashku me bashkëshortin e saj. “Kemi jetu vetëm pesë vjetë me burrin. Djalin e kam pasë 4 vjeç kur Hajdari ka marrë rrugën për në luftë. Ai asht kanë SS me uniformë të gjermanëve. Ma s’pari asht kanë n’kazemen e Pejes. Aty ka nejt nja ni gjys viti. Asht ardh nja dy her me na pa n’shpi. Uniforma e tij asht kanë e verdhë. Pushkë e allti i mante me veti. Shoqni ma t’madhe ka pasë me Halil Dulën e Zhdrell’s. Me ta (Halilin) janë kanë n’ kazerm t’Gjakovës. Mas gjasht muajsh që ka nejt n’Pejë ka ardh në kazermën e Gjakovës. Hasani (vëllau i dytë me radhë i Hajdarit) ia qojke bukën mëngjes për mëngjes n’kazerm. Rrugën e bajke herë me kali e herë me kamë. Ni ditë kur Hasani ia qon bukën, nuk e gjeti aty. E kishin pasë qu për në Pej”. Për këtë moment të transfeimit nga kazerma e Gjakovës në atë të Pejës, ka treguar Halil Dula, i cili atë natë kishte ikur nga kazerma dhe, sikurse tregon ai, e kishte lutur Hajdarin që të ikte edhe ai, por ky nuk kishte pranuar të bënte një veprim të tillë. Nëna Zizë rrëfën në vazhdim se si nga kazerma e Pejës e kishin dërguar në kufirin me Malin e Zi. “Prej Pejës e kanë qu në front kah Cërna Gorja, qysh thojshin. Kalun do kohë e na e prunë “letren e djegun””, shpalosë kujtimet e atyre viteve të vështira, plaka e urtë dhe e fortë, e cila jetoi që ta rrisë të vetmin djalë, Selimin, e tani i përkundë fëmijët e nipit e të mbesës.
Ruke Hajdari (vjeç, 70), motra e Hajdar Jupës, evokon kujtimet e nënës së saj. “Vëllau i jem e ka pasë armën ma të randë e me rrethatore anemanë gjoksit. Nëpër tana luftat që janë ba atë kohë, qysh thojke nana jeme, ai asht kanë në vijën e parë të frontit, sepse asht kanë i zoti. Ka mytë shkije sa ka mujtë derisa ju kanë hargju krejtë fyshekët. Aty ka mbetë i vramë”. Një bashkëluftëtarë i Hajdar Jupës, Zymer Luma nga Cërmjani (tani i ndjerë), i cili kishte qenë në ato beteja të ashpra thotë se: “Kur jemi tërhjekur nga pozicionet tona të frontit e kam parë Hajdarin të vrarë bashkë me shumë të tjerë. Aty i kemi lënë të gjithë të vrarët dhe nuk jemi kthyer kurrë më që ti varrosim”. Në këtë luftë, që u zhvillua në vitin 1943-944 në Shekullar, kanë marrë pjesë tre batalione dhe njësi tjera civile të organizuar për mbrojtjen e kufirit shqiptar nga depërtimi i çetnikëve serbë në Kosovë. Bajram Jupa thotë se batalioni SS gjerman i Gjakovës, në të cilin bënte pjesë Hajdari, ka qenë duke marshuar përgjatë një lugine në mes bjeshkëve. Në ecje e sipër, ky batalion është ra në pritë nga komunistët çetnikë serbë e malazez me ç’rast është gri po thuajse i tëri. Për këtë dhe beteja të tjera të ngjashme, ingjinier Xhafer Deva do të shkruante më vonë: “Mal më bëhej zemra kur shikoja ata shqiptarë që lëshoheshin drejt vekjes me aq dashuri, sikur të shkonin në dasmë”.
Pas vrasjes së Hajdarit, shtëpia e Jupë Hajdarit ka qenë halë në sytë e komunistëve. Është bastisur disa herë gjatë luftës dhe pas saj. “Cetniktë erdhen edhe i morën djemtë, Hasanin edhe Zymerin dhe nuk e dijë se kah dojshin me i qu. Nana Ajne e n’shoj qenin dhe vrapoj mbas djemve që t’i ndalte. Nga shtëpia e deri mi Vojsa, ka shku pas djemve derisa i ka kthy në shtëpi”, tregon Bajram Jupa, i cili kujton se në atë kohë edhe vëllai tjetër, i treti me radhë, Hyseni, kishte qenë ushtar i patizanëve, në të njëjtën qetë ku bënte pjesë edhe heroina Ganimete Tëbeshi.
Vrasja e Hajdar Jupës ishte një nga atao vrasjet e shumta që kanë ndodhur ndër shekuj te shqiptarët, për ruajtjen e atdheut, për të mos e koritur bajrakun, familjen dhe vetveten. Ai ra dëshmorë pa e tradhtuar atdheun, shokët, pushkën, betimin që e kishte dhënë para flamurit, ku e kishte veshur unifomën e ushtarakut për t’i shërbyer qoftë edhe një ditë të vetme atdheut e po qe nevoja edhe të vdiset pë të në fushën e nderit, që armiqtë e vendit të mos e zaptojnë tokën arbërore. I frymëzuar deri në dhembje, poeti i madh At Fishta do të shkuante kohë më pëpara: “Më mirë dekun e n’dhe me kja, se pë t’gjallë me mbetë nën shkja”.
Pra, Hajdar Jupa, tama si në vagjet e Fishtës, pranoi që të vdiste më përpara se të jetonte i gjallë nën robërinë e Serbisë fashiste. Varri i tij mbeti i hapur përplot gjashtëdhjetë vjetë. Ka mbetur peshojë e rëndë, vrragë në shpirtin e nënës Ajne që e kërkoi për tërë jetën birin e saj. ”E kam pasë djalë azgan”, thoshte ajo, ndërsa kur bënte be thoshte: “Pasha bjeshkën ku m’ka metë djali”. Kjo bjeshkë e tmerrshme, si hije e zezë apo si mallkim, athua si do të jetë përfytyruar në shpirtin e sytë e nënës Ajne?!... Deri vonë e kanë pritur se ai do të kthehet. Nuk kanë besuar se është vra. Babai i tij, Dërvish Jupa, e ka kërkuar gjithandej qoftë edhe varrin e tij, por më kot. Mbeti vetëm krenaria bashkë me dhembjen. Te shokët mbeti shembull se si duhet të vdiset për atdheun. Gjaku i tij u bë fryt i vazhdimësisë së luftës për liri, ndërsa varri i tij gjurmë e pashlyer në ndërgjegjen historike.