"Peoples"
Faleminderit per mesazhin.
Per sa i perket nivelit te fotografise ne Shqiperi nuk mund te te sqaroj thjeshte vetem me nje mesazh.
Problemi i fotografise ne Shqiperi lidhet me te gjitha problemet e tjera qe kane Artet Vizive ne pergjithesi. Ato jane te shumta dhe une me keqardhje ve re qe situata vlen shume per te deshiruar.
Peoples, une nuk ndodhem ne Shqiperi. Te gjitha lajmet per Shqiperine i marr nepermjet te ashtuquajturave "gazeta shqiptare" ne internet, Forumit si dhe bisedave telefonike me miqte e mi.
Une nuk kam pare asnje punim tjeter perveē nje fotoje te nje mikut tim qe me duket se ben pjese ne Forum.
Ne kete ekspozite une nuk doja te futesha ne kunkurim por thjesht te jepja nje mesazh per gjendjen aktuale te Shqiperise e veēanerisht te kutures shqiptare...
Vepren time une e kam titulluar "PORTA E....".
Per te realizuar kete koncept me ka ngacmuar shume tregimi i te madhit Edgar Allan Poe, te cilin po e postoj jo vetem per ty por edhe per ata qe ndoshta nuk e kane lexuar. Ne perkthim ka disa difekte te vogla por mua me intereson mesazhi, per te kuptuar jo vetem simbolin e "Murtajes se Kuqe", por edhe simbolin e "Princit Prospero" dhe portes se tij.
EDGAR ALLAN POE
(1809-1849)
Maska e Murtajės sė Kuqe
"Murtaja e Kuqe" kishte kohė qė shkretonte vendin. Asnjėherė s'kishte rėnė epidemi mė fatale, mė e neveritshme. Rruga e mundimeve dhe damka e saj ishte gjaku kuqėlimģ dhe llahtaria e gjakut. Tė zinin dhembje therėse, marramendje tė befta e mė pas, shpėrthim gjaku nga poret, me shpėrbėrje tė trupit. Njollat e pėrskuqura mbi trup, e nė veēanti nė fytyrėn e viktimės, ishin shenja e sėmundjes, qė ia zinte rrugėn ndihmės dhe simpatisė sė njerėzisė. Dhe nga shenja e parė, te pėrparimi dhe pėrfundinni i sėmundies, s'kalonte mė shumė se gjysmė ore.
Ama princ Prosperoja mbetej i lumtur, sfidues dhe i menēur. Kur zotėrimeve tė tij iu pėrgjysmua popullsia, ai thirrģ nė pallat njė mijė shokė tė giallė e gazmorė, ndėr fisnikė e dama tė oborrit, e me kėta u mby11, nė vetmi tė plotė, nė njė nga manastiret e tij tė fortifikuara. Ky ish njė ndėrtim gjigant dhe madhėshtor, vepėr e vetė shijes ekscentrike, por prapė lartėsisht aristokratike, tė Princit. Njė mur i fortė e i lartė e qarkonte. E ky mur dyert i kishte te hekurta. Oborrtarėt, sapo hynė, sollėn kudhra, furra e ēekanė, dhe salduan drynat. Ata vendosėn tė bllokonin hyrjen, madje edhe daljen, pėr shpėrthimet e dėshpėrimit nga jashtė a tė orgjisė nga brenda. Dhe manastiri ishte furnizuar si duhet. Me kėto masa, oborrtarėt mendonin tė sfidonin epideminė. Bota jashtė le tė bėnte ē'tė donte, Ndėrkohė, ishte budallallėk tė dėshpėroheshe, ishte budallallėk tė mendoje. Princi kishte menduar pėr ēdo lloj qejfi. Kishte palaēo, kishte pehlivanė, kishte balerina, kishte muzikantė, ishte Bukuria, ishte edhe alkooli, Tė gjitha, bashkė me sigurinė, ishin brenda. Jashtė ishte "Murtaja e Kuqe".
Andej nga fundi i muajit tė pestė a tė giashtė qė kur hynė, e nė ēastin kur epidemia jashtė bėnte kėrdinė, princ Prosperoja na i dėfreu tė njė mijė miqtė e tij nė njė ballo me maska tė njė madhėshtie tė paarritshme. Ishte njė skenė epshndjellėse kjo maskaradė. Por, sė pari, lermėni t'ju tregoj pėr dhomat ku ajo u bė. Ato ishin shtatė njė suitė perandorake.
Sidoqoftė, nė shumė pallate, kėto lloj suitash formojnė njė varg tė drejtė, e dvert tėrhiqen deri nė fund, e pamja e pėrgjithshme nga salla zor se pengohet. Por kėtu puna ndryshonte, siē dhe duhej pritur, nga trilli i dukės pėr tė pazakontėn, Apartamentet ishin renditur aq ērregullisht, saqė pamja mund tė kapte niėkohėsisht veē pak mė shumė se njė ndarje. Ēdo njėzet tridhjetė metra kishte njė kthesė tė fortė, e nė ēdo kthesė, njė efekt tė ri. Si majtas, ashtu edhe djathtas, nė mes tė ēdo muri, njė dritare e gjatė dhe e ngushtė gotike shihte nė njė korridor qorr, qė ndiqte gjarpėrimet e suitės. Kėto dritare qenė me qelq tė ngjyrosur, me njė ngjyrė qė i shkonte nuancės mbizotėruese tė zbukurimeve tė dhomės ku binin. Mė lindorja, p.sh., ishte blu, dhe blu tė gjalla i kishte dhe dritaret. E dyta dhomė ishte e purpurt me omamente e tapiceri, tė purpurt i kishte dhe xhamat. E treta qe tėrėsisht jeshile, po ashtu dhe dritaret. E katėrta qe mobiluar e ndriēuar nė tė portokalltė e pesta me te bardhė e gjashta vjollcė. Apartamenti i shtatė ishte veshur plotėsisht me tapiceri kadifeje tė zezė, qė mbulonte tavan e mure dhe binte me palė tė rėnda mbi njė qilim prej sė njėjtės copė e ngjyrė. Veēse nė kėtė dhomė ngjyra e dritareve stononte me zbukurimet. Xhamat kėtu ishin tė pėrskuqur me ngjyrė gjaku tė mpiksur. Dhe nė asnjė nga tė shtatė ndarjet s'kishte llambė, as sbandan, mes tėrė atyre zbukurimeve tė florinjta qė ishin hedhur lart e poshtė ose qė varesbin nga tavani. Drita nė vargun, suitėn e dhomave nuk buronte nga asnjė llambė, nga asniė kandil. Nė korridoret pranė suitės qėndronin, pėrballė ēdo dritareje, trekėmbėsha tė rėndė, kurorėzuar me flakė beku, qė projektonin rrezet pėrmes qelqit tė ngjyrosur, e kėshtu ndriēonin fort dhomėn. Dhe krijoheshin shumė e shumė iluzione tė ēuditshme, fantastike. Por nė dhomėn perėndimore, nė atė tė zezėn, efekti i dritės sė zjarrit qė vėrshonte mbi veshjet e errėsuara mes xhamave tė pėrgjakur, ishte fare i llahtarshėm dhe u impononte njė pamje aq tė tmerruar fytyrave tė atyre qė hynin, saqė tė paktė ishin ata tė ftuar qė guxonin tė shkelnin aty.
Kjo e ndarė kishte, pranė murit perėndimor, njė sahat gjigant ebani. Lavjerrėsi i tij lėkundej lart e poshtė me njė kumbim tė mbytur, tė rėndė e monoton; kur akrepi i minutave bente njė qarkulljm tė plotė nė fushė dhe duhej tė binte ora, nga musbkėritė e tunxhta tė sahatit buronte njė tingull i qartė, i lartė, i thellė dhe tepėr melodioz, por me njė notė e timbėr aq tė veēantė, saqė nė ēdo orėkalim, muzjkantėt e orkestrės ishin tė detyruar tė ndalnin momentalisht punėn e tyre, pėr t'i vėnė veshin tingullit; dhe, tė detyruar, vallėzuesit pushonin lėvizjet; nė gjithė mbrėmjen gazmore bėhej niė pėshtjellim i shkurtėr; dhe, ndėrsa ding dongu i sahatit dėgjohej ende, mė tė dehurit zbehesbin dhe mė tė moshuarit kalonin dorėn mbi ballė, si tė ėndėrronin a tė meditonin. Megjithatė, kur jehonat pushonin tėrėsisht, njė e qeshur e lehtė njėherėsh pėrfshinte mbrėmjen; muzikantėt shģhnin njėri tjetrin dhe buzėqeshnin, ndofta pėr nervozizmin a budallallėkun e tyre, dhe me pėshpėritje i betoheshin njėri-tjetrit se nė orėn pasardhėse rėnia e sahatit s'do t'i emociononte mė; pastaj, pas njė intervali gjashtėdhjetėminutash (te cilat pėrfshijnė tre mijė e gjashtėqind sekonda tė kohės qė fluturon) vinte prapė rėnia e sahatit, bashkė me pėshtjellimin, tronditien dhe meditimin e mėparshėm.
Ama, pavarėsisht nga tė gjitha kėto, ky qe njė dėfrim gazmor e madhėshtor. Shijet o dukės ishin vėrtet speciale. Ai kishte finese piktori pėr ngiyrat dhe efektet. Ai e pėrbuzte dekorin thjesht tė modės. Planet e tģj ishin tė guximshnie dhe tė flakta dhe krijimet i shndritnin me njė shkėlqim barbar. Kishte ca qė e mendonin tė ēmendur, pasuesit e tij e dinin qė ai s'ishte i tillė. Por ama, duhej ta dėgjoje, ta shihje e ta prekje pėr tė qenė i sigurt qė ai nuk ishte i tillė.
Ai kishte qenė ideatori dhe realizuesi i pjesės mė tė madhe tė zbukurinieve tė zmontueshme tė tė shtatė dhomave me rastin e kėsaj grande fete: shija e tij udhėzuese u kishte dhėnė frymė tė maskuarve. Vėrtet, maskat ishin groteske. Kishte tepėr shkėlqim, pėrshkėnditje, kripė e fantastikė tepėr prej saj qė kemģ parė te 'Hernani". Kishte figura arabeskore me gjymtyrė tė zhdimensionuara, me kėnde tė shformuara.
Kishte haluēinacione delirante, si ato tė tė ēmendurve. Kishte shumė nga e bukura, nga e pangopura, nga e pazakonta, diēka nga e tmerrshmja, dhe jo pak nga ajo qė mund tė shkaktojė neveri. Andej kėtej nėpėr shtatė dhomat parakalonte realisht njė turmė ėndrrash. Dhe kėto ėndrra gjarpėronin brenda dhe pėrreth, duke u nuancuar nga dhomat dhe duke bėrė qė nmzika e ēmendur e orkestrės tė dėgjohej si jehonė e hapave tė tyre. Dhe ja, tani sahati i ebantė bie, ai ndodhet nė hollin e kadifenjtė. Dhe atėherė, pėr njė ēast, giithēka hesht, gjjthēka rresht, veē zėrit tė sahatit. Ėndrrat ngrijnė aty ku i zuri. Por jehona e ding dongut davaritet ajo veē pėr njė ēast vazhdoi dhe njė qeshje e lehtė, gjysmė e mbytur pluskon pas tyre, pas ikjes sė tvre. Dhe ja pėrsėri muzika frvhet, dhe ėndrrat ngjallen, gjarpėrojnė lart e poshtė mė gėzueshėm se pėrherė, nuancuar nga dritaret shumėngjyrėshe prej ku rrjedhin rrezet e trekėmbėshave. Por tani, nė mė perėndimoren dhomė tė tė shtatave, ska valltarė tė maskuar qė guxojnė tė hyjnė, se nata po shkon, mes xhamave tė pėrgjakur rrjedh njė dritė me e kuqe; e zeza e veshjeve tė pėrzishme tė dhomės nga tmerri tė shtang; dhe atij qė me kėmbė shkel qilimin e pėrzishėm, sahati i ebantė aty pranė i komunikon njė thirrje tė mbvtur, mė solemne e mė tė rėndė sesa ajo qė arrin nė veshėt c atyre qė u jepen kėnaqėsive mė tė largėta tė apartamenteve tė tjera.
Dhe kėto apartamente qenė plot e pėrplot, nė to rrihte ethshėm pulsi i jetės. Dhe orgjia vazhdoi stuhishėm derisa, sė fundi, sahati filloi tingėllimin e mesnatės. Dhe atėherė muzika pushoi, siē ju kam thėnė; kėrcimet ndaluan dhe njė pushim i tronditur i gjithēkaje, si dhe mė parė, ndodhi. Ama tani sahati duhet tč kumbonte dymbėdhjetė herė, e prandaj ngjau qė me shumė mundim u zvarrit (se pati kohė) nė meditimet e mendimtarėve orgjiakė. Dhe prandaj ndoshta ndodhi qė, para se jehonat e fundit tė kumbimit tė fundit tė mbyteshin nė heshtje, shumė individė nė turmė patėn kohė tė diktonin praninė e njė figure tė maskuar qė s'kishte tėrhequr vėmendjen e askujt mė parė. Dhe, pasi thashethemnaja pėr kėtė prani tč re o pėrhap me pėshpėritje, nga e gjithė shoqėria na buroi njė zhurmė, nje mėrmėritje mosmiratimi dhe habie e, pėrfundimisht, tmerri, llahtarie e pėrēmimi.
Natyrisht, nė njė mbledhje fantazmash si ajo qė ju pikturova, kėtė ndjenjė mund la nxitė vetėm njė pamje fare e pazakontė. Se vėrtet, liēensa e maskaradės atė mbrėmje ishte pothuajse e pakufizuar, por figura nė fjalė ishte bėrė mė katolike se papa, ajo i kishte kaluar madje dhe kufjltė e dekorit tė papėrcaktuar tė priricit. Ka tela, edhe nė zemrat mė tė pandijshme, qė s'mund tė preken pa shkaktuar emocion. Edhe tek tė dalurit fare, pėr tė cilėt jeta dhe vdekja s'janė veē tallje, ka punė me tė cilat s'mund te tallesh. Seriozisht tani tė gjjthė tė ftuarit e ndien thellė se nė kostumin dhe nė qėndrimin e tė panjohurit nuk kishte as zgjuarsi, as edukatė. Figura qe e gjatė dhe e hollė, e perēosur nga koka te kėmbet me qefinin e tė vdekurit. Maska qė fshihte fytyrėn, ishte aq e ngjashme me njė fytyrė kufome, saqė edhe vėzhgimi mė i hollėsishėm do ta kishte pasur tė vėshtirė tė zbulonte mashtrimin. E megjithatė, kjo mund tė durohej, nė mos edhe tė miratohej, nga orgjiakėt e pėrdalė pėrreth. Por mumja kishte pamjen e tė vdekurit nga Murtaja e Kuqe. Veshja e saj qe e niollosur me gjak dhe balli i saj i gjerė, si dhe tė gjitha tiparet e fytvrės, ishin pikluar me tmerrin e pergjakur.
Kur princ Prosperos i zunė sytė kėtė pamje spektrale (fantazmė) (e cila, me nje lėvizje rėndė rėndė e solemne, si tė deshte ta luante me mirė rolin, endej mes vallėzuesve), ai kaloi nė konvulsion, nė njė dridhje tė pėrgjithshme tmerri a neverie; por prapė, njė ēast mė vonė, fytyra iu skuq nga tėrbimi.
"Kush guxon, pyeti ai i ngjirur oborrtarėt qė i rrinin pranė kush guxon tė na fyejė me kėtė pėrqeshje blasfemie? Kapeni, demaskojeni, qė ta dimė kė do tė varim me lindjen e diellit, andej nga fortifikimet".
Princ Prosperoja kėto fjalė i tha nė dhomėn lindore, ose blu, ku edhe po rrinte ndėrkohė. Ato kumbuan nė tė gjitha dhomat me zė tė lartė e te qartė, se princi ishte burrė guximtar dhe i fortė fizikisht, dhe muzika kishte heshtur me shenjėn e tij.
Nė dhomėn blu rrinte princi, me njė grup oborrtarėsh tė zbehur pranė tjj. Nė fillim, ndėrsa ai fliste, ndodhi njė lėvizje e lehtė e kėtij grupi nė drejtlm tė ndėrhyrėsit, i cili gjithashtu ishte pranė, por qė tani, me mė hap tė vendosur dhe solemn iu afrua folėsit. Pėr shkak tė njė arė nderimi tė paemėr, qė mjeshtėria e mumjes kishte frymėzuar nė tė gjithė tė ftuarit, askush nuk guxoi tė ngrejė dorė dhe ta kapė; dhe kėshtu, e papenguar nga askush, Mumja kaloi vetėm njė metėr pranė figurės sė princit, ndėrsa turma e madhe e njerėzve, me njė impuls tė vetėm, o tkurr nga qendrat e dhomave pėr anash mureve. Ajo hapi rrugėn pandalshėm (dhe me tė njėjtin hap solemm e tė matur qė e kishte dalluar qė nė fillim, kaloi mes dbomės blu pėr tek e purpurta nga e purpurta te jeshilja nga jeshilja te portokalli nga kjo te e bardha dhe madje te vjollca, para se tė bėhej njė lėvizje e vendosur pėr ta arrestuar. Atėherė ama, princ Prosperoja, duke u ēmendur nga tėrbimi dhe nga turpi pėr burracakėsinė e tii kalimtare, o sul me ngut pėrmes gjashtė dhomave, pavarėsisht se askush nuk e ndoqi nga pas, pėr shkak tė njė frike vdekjeje qė i kjshte mbėrthyer tė gjithė. Princi kishte zhveshur e mbante lart njė kamė dhe iu afrua me vrull njė metėr a njė metėr e gjysmė figurės qė po tėrhiqej, ndėrsa kjo e fundit, pasi arriti fundin e apartamentit tė kadifenjtė, u kthye befas dhe pėrballoi ndjekėsin. U dėgjua me britmė e mprehtė dhe kama ra duke shkėlqyer mbi qilimin e zi, mbi te cilin njė ēast mė vonė ra i vdekur dhe princ Prosperoja. Atėherė, me guximin e tė dėshpėruarit, njė grumbull orgjiakėsh o sul nė apartamentin e zi dhe, pasi e mbėrthyen mumjen, figura e gjatč e sė cģlės qėndronte drejt nė kėmbė e palėvizur pėrbrenda hijes sė sahatit tė ebantė, ranė nė grahmat e njė tmerri te patreguar, kur panė se qefini dhe maska e kufomės nuk pėrmbanin asgjė brenda.
Tani e vunė re praninė e Murtajės sė Kuqe. Ajo kishte hyrė si hajduti natėn. Dhe njė nga nje ranė orgjiakėt nė sallat e pėrgjakura tė orgjisė sė tyre, dhe secili vdiq nė pozicionin e dėshpėruar tė rėnies sė tij. Dhe jeta e sahatit pushoi me mbarimin e gaztorit tė fundit dhe flakėt e trekėmbėshave e dhanė frymėn e fundit. Dhe Errėsira, Kalbja dhe Murtaja e Kuqe sunduan mbi giithēka pa kufi.
Pėrkthim nga Lluka Qafoku
1999
Peoples, po te dergoj kete linkun lidhur me mjeshtrat e fotografise
http://masters-of-photography.com/
Me respekt
Shjpend Bengu
Krijoni Kontakt