Histori e dokumentuar...

[Perendi]

Sa të vërteta na janë thënë, nga "historianët" tanë të kuq, mbi Luftën II-të në territorin shqiptar?




P.S. Të gjitha këto janë në proces-verbale që ndodhen në A.Q.Sh. (Arkivi Qëndror i Shtetit dhe i P.P.Sh.-së )

[Perendi]

Kuvëndi i Mukjes, 1-3 Gusht 1943...
Në hapjen e Konferencës e merr fjalën Hysni Lepenica (Komandant i përgjithshëm i fuqive operative të "Ballit Kombëtar" të jugut) dhe thotë:

--Në fund të fundit c'farë na ndan? Mos emri që mbajmë ne "Balli Kombëtar" që ju e keni italisht "Fronti Nacional-clirimtar"? A nuk është i njëjti emërtim? Apo mos na ndajnë simbolet që mbajmë: ne simbolin kombëtar me shiponjën dy krenore, ndërsa juyllin e kuq të huazuar?
Është turp për ne që të vemë në diskutim cështjen më të shenjtë, fatin e Atdheut! Hajde të bashkohemi në këtë luftë të clirojmë vendin e t'i kthejmë popullit lirinë, pastaj të mendojmë dhe të diskutojmë për sistemin që e ka në dorë populli t'a vendosë me votën e tij të lirë!

Po në të njëjtin vit në 1 mbedhje dypalëshe në jug merrte pjesë edhe Dushan Mugosha, i cili merr fjalën dhe thotë:
--Balli Kombëtar dhe gjithë shqiptarët duhet të lenë cështjen e Kosovës në duart e Nacional-clirimtares së Jugosllavisë. Ajo do të përpiqet për të. Po na dhatë këtë dokument në dorë, atëherë mund të merremi vesh!
Hysni Lepenica i përgjigjet:
--Zoti Dushan!
Ne as mund të përfillim 1 akt të tillë. Po t'a lëmë ne, me anën e 1 dokumenti Kosovën në duart e Nacional-clirimtares jugosllave, zotria jote mund t'a përdori fare mirë nesër atë dokument në parlamentin jugosllav dhe gjetkë. Ne për marrëveshje ju drejtohemi komunistëve shqiptarë e jo të huajve të pa dëshiruar dhe të dyshimtë.
Po në atë mbedhje kur komunistët mundoheshin të shpjegonin pse nuk duhej kërkuar Kosova duke thënë:
--Të kërkosh Kosovën është tradhëti, sepse atë e kërkojnë edhe fashistët!
Përgjigja qe:
--Po mirë, fashistët hanë edhe bukë, pinë edhe ujë. Atëherë të mos hamë bukë e të mos pimë ujë, meqë e bëjnë fashistët?


Në Kuvëndin e Mukjes delegacionet përbëheshin nga 12 anëtarë kryesorë prej sejcilës palë dhe të tjerë:

Balli Kombëtar: Hasan Dosti, Mit'hat Frashëri, Thoma Orollogaj, Skënder Muco, Hysni Lepenica, Isuf Luzaj, Kadri Cakrani, Major Reif Fratari*, Nexhat Peshkëpia, Halil Mëniku*, Ismail Petrela, Vasil Andoni. (*nuk duket mirë emri).
Fronti Nacional-clirimtar: N/Kolonel Jahja Caci, Myslym Peza, Abaz Kupi, Ymer Dishnica, Mustafa Gjinishi, Gogo Nushi, Omer Nishani, Sulo Bogdo, Medar Shtylla, Haki Stërmilli, Spiro Koleka, Shefqet Beja.

Pika që u diskutua më gjatë qe kundër kujt duhej luftuar dhe komunistët ngulnin këmbë "Luftë okupatorit fashist e nazist", deri sa me këmbënguljen e ballistëve u vendos: "Luftë cdo okupatori që cënon kufijtë e Shqipërisë Etnike". Në përfundim të Mukjes (3 Gusht 1943), ndër të tjera, u krijua Komiteti i Përkohshëm për Shpëtimin e Shqipërisë me 6 anëtarë nga sejcila palë dhe vendosën parrullën e përbashkët "Ja vdekje, ja liri".

Por të gjitha vendimet e Mukjes F.N.C.-ja i hodhi poshtë në Labinot dhe pas tij nuk zbatoi as1 nga vendimet që kishin nënshkruar vetë.

Vijon...

[Perendi]

Më vonë në Pleniumin e II të K.Q. të P.K.Sh.-së, mbajtur në Berat Nëntor 1944 Enveri ndër të tjera thotë:
...Direktivat e Kominternit dhe udhëzimet dhe vërejtjet e shokut TITO, ishin për ne fanarët që duhej të na ndritnin gjendjen e krijuar deri në atë kohë dhe të na hapnin fushë punimi në të ardhmen.
...Ne arritëm në Mukje pa e demaskuar si duhej Ballin, pa mundur të bënim diferencimin në rradhët e tij. Qëndrimi ynë karshi tij ka qenë gjithmonë i luajtshëm, hezitues, oportunist...
...Ballistët kërkonin të flisnin me ne dhe tentativat bëheshin të tërthorta, ne nga ana jonë kërkonim t'i jepnim fund kësaj situate dhe mendimi ynë i prerë ishte se s'do të arrinim në as1 rezultat. Në vend që të mendonim për 1 rrugëdalje dhe bashkëpunim, sidomos kur shikonim se Italia po dobësohej, dhe se mund të zëvendësohej me 1 armik më të egër e më të fortë, Mukjen ne e morrëm për 1 gjë normale, ku do të venim më tepër t'i thoshin të 4 të vërtetat në fytyrë Ballit dhe të lanim duart përpara popullit për veprimet që do të bënim më vonë. Ballistët e kuptuan seriozisht Mukjen, dhe, kur në Mukje ne humbëm, ata vunë 1 kapital...
...Pasi kuptuam GABIMIN e Mukjes K.Q. mori masa , por në vend të gjykonte me gjakftohtësi e të bënte 1 analizë serioze, ne na zuri paniku dhe s'dinim të dilnim nga ky gabim...
...Ne zgjodhëm rrugën më të gabuar. Nga oportunizmi i mëparshëm u hodhëm në sektarizëm të ekzagjeruar, u hodhëm në 1 qëndrim të ashpër. Ne u hodhëm në luftë me Ballin. Nga fakti që bisedimet u bënë në plataformën e tyre, ne refuzuam të bisedonim dhe të luftonim në plataformën tonë. Në vend që të vinim në mbledhjen e caktuar dhe atje t'i binim kresë Ballit e të rrëzonim GABIMIN që kishim bërë, ne bëmë mbledhjen e Labinotit.
Me Labinotin ne ia dhamë përgjigjen popullit dhe njëkohësisht i dhamë atij armën për të na luftuar, duke na akuzuar si shkaktarë të prishjes së marrëveshjes dhe të vëllavrasjes.
...Që të gjithë e dimë se sukseset dhe gabimet e Partisë janë të lidhura me 2 shokët jugosllavë MILADIN dhe DUSHAN.
...Do të theksoj zgjedhjen time si sekretar politik. Aliu* s'kishte besim tek asnjëri vec meje. Unë nuk e di për vendimin që u mor për këtë, por di që Aliu e mbrojti tezën që unë të isha sekretar politik. Kjo më ra si nga qielli.
(*ALIU ishte MILADINI.)
...Unë mbroja tezën që mbronte Aliu, sipas së cilës Balli ka forca dhe po ta godasim do të na godasë dhe do të humbasin. Tempo shtroi tezën e demaskimit të Ballit...
...Shikonim që në Vlorë bëheshin ekzekutime, shikonim vrasjet e Brigadës së Parë, shikonim veprimet sektare të Shules (Kristo Themelko), por për këto veprime mjaftoheshim me 1 kritikë të përciptë ndaj Mehmet Shehut.
...Vija teroriste ishte më e theksuar te Dushani dhe tek Aliu me Lirinë (Liri Gega). Dushani gjoja ishte kundër terorit, kundër vrasjeve që bëri Mehmeti në Dumre, por për atë asgjë s'e pengonte të vriste pa gjë të keq më tepër se Mehmeti....
******************************************
Në Janar 1945 Enveri jep urdhër me shkrim trupave që ndodheshin në veri:
--Të asgjësohen pa mëshirë nacionalistët dhe reaksionarët shqiptarë brenda dhe jashtë kufijve, pa treguar as më të voglën tolerancë!

Arkivi Qëndror i Ushtrisë, dosja 45.
******************************************
Kjo që vijon është në kujtimet e Petro Markos (komunist i orëve të para, luftoi në Spanjë, i burgosur në kohën e Zogut pastaj nga Italia fashiste dhe i burgosur edhe nga komunizmi).
...Në 1941 më ngarkuan me detyrë të takohesha me nacionalistët (Balli Kombëtar s'ishte krijuar akoma dhe P.K.Sh.-ja e sapo krijuar përpiqej të zgjerohej duke pasur gjithë intelaktualët shqiptarë në të ). Më në fund foli Mit'hat Frashëri:
--Partinë e themeloi Dushani e Miladini. Dua të pyes: Partia juaj e përfshin Kosovën? Nëse e përfshin Kosovën, eja të bisedojmë nesër! Nëse Kosovën e përfshin Partia Jugosllave, mos eja më të vazhdojmë bisedimet, se Kosovën e shitët!

[Perendi]

Hysni Kapo (Besniku).

Në vitin 1941 takohet me Qazim Koculin (trim i luftës së Vlorës 1920), që ishte 1 njeri me personalitet në popull, dhe donte t'a reklutonte në P.K.Sh. për të pasur dhe popullin me vete. Kur Z.Qazim Koculi s'pranoi duke argumentuar se komunizmi s'ishte për popullin shqiptar, Besniku i thotë:

--S'na bëhet vonë ne për 1 milion qerozë shqiptarë, kur kemi 500 milionë kinezë me vete!!
**********************************

Hysni Kapo në Pleniumin e Beratit, Nëntor 1944

E falenderoj P.K.J.-në që s'ka munguar asnjëherë të na vijë në ndihmë. E gjithë puna udhëhiqej nga Lirija (Liri Gega) dhe ne të gjithë bënim c'na thoshte ajo. Nga Koferenca e Labinotit përfituam dhe menduam të bënim dicka. Biseduam për zgjerimin e Frontit, por në të vërtetë ne s'bëmë gjë, se me ardhjen e Lirisë në Vlorë e shtruam cështjen: O me ne, o s'ka. Nacionalistët (Ballistët, etj) e Vlorës ishin kundër okupatorit dhe Zogut dhe mund të bashkoheshin me ne, por Lirija dhe Dushani prishën shumë punë. Ajo zbatonte vetëm porositë e Miladinit e Dushanit. Puna në Vlorë tregon se sa sektarë kemi qenë. Gjëja më e keqe ka qenë fryma terroriste si në organizata ashtu edhe në ushtri, mendonim se kështu do të zhduknim ata që s'ishin me ne. Një provë e sektarizmit është dhe kjo që po tregoj më poshtë. Kur kapitulloi Italia dhe kur ne po luftonim gjermanët erdhën dhe forcat e Ballit që të luftonim bashkë me ne. Liria na ka thënë se s'duhet t'i pranomin dhe s'duhej t'i linim të luftonin Ballistët, se do fitonin simpati dhe influencë. Si provë terrorizmi më i keq është vrasja e Mynyr Xhindit. Po ta shikojmë cështjen mirë si komunistë, ai s'duhej vrarë. Shpirti terrorist vazhdon edhe sot, edhe te përgjegjësat e lartë. Ka disa që mendojnë se ky mjet, terrori, është i rëndësishëm për të fituar Partia. Këtë shpirt e ka futur Dushani që na fliste me simpati për 1 punë të tillë. Unë e di që kam bërë gabime si ai në Vlorë për punë morali, por mua s'më është bërë as1 kritikë nga shokët e K.Q.
Unë kam konstatuar se përvec Mehmetit shpirtin terrorist e ka edhe Shulja (Kristo Themelko), i cili më ka thënë se po s'i zhdukëm tani, s'kemi kohë kur t'i zhdukim. Ai mendon se kështu do të kalojmë në socializëm.
Sejfulla Malëshova:
--Si mendon ti? Pas ofensivës së dimrit po të kishim pasur 1 qëndrim jo sektar karshi Skënder Mucos dhe nacionalistëve të tjerë në Vlorë, a mund të vinin ata me ne?
Besniku:
--Skënder Mucua e kishte kuptuar qëllimin tonë dhe e kishte humbur besimin te ne, se ne donim ta hiqnim pas hunde prandaj ishte e vështirë. Por sikur atij t'i shtrohej kjo që po shtrohet sot, ai do të ishte nga ana jonë.

[Perendi]

Manush Myftiu, "Heqimi" në Pleniumin e Beratit

...Muharrem Bajraktari, për t'iu larguar konfliktit, shpërndau fuqitë e tij. Duke parë se forcat e tij ishin të pakta, për ne u bë e domosdoshme ta rrethonim e ta likujdonim. Mospërfillja jonë për të, bëri që aksioni ynë të dështonte me humbje shumë të rënda: 28 partizanë të vrarë, 30 të plagosur. Dhe populli e pa se ne e goditëm prapa krahëve.
Edhe në Vlorë menduam se ata që s'ishin me ne duhej të zhdukeshin. Në Vlorë kishim 1 listë me 42 veta të dënuar me vdekje dhe pjesa më e madhe e tyre s'kishin faj.
Me Mehmet Shehun kemi biseduar, meqë Shqipëria do të clirohej shpejt dhe popullit do t'i jepej mundësia e zgjedhjeve, reaksinarët duheshin zhdukur që më parë.
...Në Buzëmadh dërguam Shefqet Pecin dhe Cobanin (Hito Cako). Ata mblodhën fshatin në konferencë dhe pushkatuan 22 veta. 1 përsëritje e Kurdarisë.
Ne vendosëm (sipas Besnikut) që të pushkatohej kushdo që të gjëndej rrugës, dhe kështu u bë. Kur forcat tona u futën në Kurdari, ato dogjën 15-20 shtëpi, një mëhallë dhe vranë 20 fshatarë. U bënë të gjitha të këqijat që mund të bënte 1 forcë mercenare. Partizani kapte pulën, e ripte dhe e piqte vetë. Këtu influencuan Shefqeti me Cobanin. Atje qe edhe Besniku.
*************************************
Liri Gega në Pleniumin e Beratit

Si mereshin qëndrimet politike në K.Q. të Partisë.
U mor 1 qëndrim për Ballin Kombëtar, e ndryshuam atë në Labinot, pastaj e ndryshuam prapë në Përmet. Në Vlorë kemi marrë qëndrime për luftë kundër tij, kurse në Tiranë për të biseduar me të.
*************************************
Gogo Nushi në Pleniumin e Beratit

Tuku (Tuk Jakova) tha këtu se ka tendenca terroriste. Jo vetëm në ushtri, por edhe në Parti, në udhëheqje bile. Dihet se c'ka bërë Brigata e Parë kudo. 1 tendencë e tillë ka qënë vijë për ne. Të gjithë ata që kanë qënë kundërshtarë të politikës sonë, jo kriminelë e kuislingë, ne i konsideronim si armiq dhe përpiqeshim t'i zhduknim nga faqja e dheut. Kjo ka qënë jo vetëm për kundërshtarët, por edhe për ata që ishin anëtarë partie e që kishin 1 pakënaqësi ose që kishin shfaqur 1 dyshim në vijën tonë, kemi pasur direktivë nga K.Q. që t'i zhduknim. Por kemi këtu vrasjen e Mustafa Gjinishit, ose të Mynyr Xhindit e Shefit Hekali në Vlorë me urdhër të Besnikut. Këto gjëra duhet të diskutohen mirë këtu. Këtë shpirt kriminaliteti e kemi parë ditët e fundit në Tiranë.
**************************************
(Më vonë u likujdua dhe Tuku në këtë mënyrë. )
**************************************
Sejfulla Malëshova në Pleniumin e Beratit, Nëntor 1944

E kishim bërë si kishte dashur Aliu (Miladini). Kjo gjëndje me Ballin vazhdoi prapë. Shokët mendonin ta godisnin Ballin me armë, udhë tjetër s'kishte. Ta godisje Ballin atëherë ishte 1 qëndrim sektar, ta lije pa e demaskuar politikisht ishte qëndrim oportunist. Aliu thoshte që s'duhej përmendur fare cështja e bashkimit me Ballin.
Kam marrë pjesë edhe unë në 1 mbledhje ku u shtrua cështja e Mukjes. U ngrit cështja që Dr.Dishnica e Gjinishi të dënoheshin me plumb. Unë e kundërshtova këtë. Ne, sic tha Enveri, pas Mukjes në vend që të bashkoheshim me Ballin, bëmë konferencën e Labinotit, ku dënuam Mukjen. Ky ishte 1 gabim. Megjithatë në Labinot u vendos që të mos e godisnim Ballin me armë, kurse nisëm menjëherë luftën me armë kundër Ballit në kundërshtim me rezolucionin e Labinotit. Ky ishte 1 provokim që bëmë ne.
...Me terror po i zgjidhim të gjitha punët. Po duken simptomat e degjenerimit nga 1 parti politike në 1 bandë kriminelësh.

[Perendi]

Zef Pali "Flaka", për Kuvëndin e Mukjes. (pjesëmarrës i Mukjes)
....Komunistët në Mukje kishin grumbullue disa ceta. Mendojshin se lufta po merrte fund dhe dojshin të mos liheshin mënjanë, kur të zbritshin aleatët. E dijshin se amerikanët dhe inglizët do t'u epshin dorë ma tepër fuqive demokratike të B.K., prandaj kërkuen marrëveshjen e Mukjes.
Mirpo këtu banë disa gabime:
Tue u paraqitun ma tepër nacionalistë sesa komunistë, nuk u kujtuen se B.K. do t'i vinte para cashtjen e Kosovës.
Mgjs fjaltarët e kuq u shpushpurisën t'i rrëshqasin lakut të Shqipnisë Etnike, dalëzotët e Ballit u treguen në naltësinë e misionit kombëtar. Nuk u lanë shteg shokëve të Dushanit të paraqiteshin c'ka nuk ishin...
I dyti gabim i tyne qe "Komiteti për Shpëtimin e Shqipnis", i cili do të shpallej qeveri, porsa ta lypte gjandja e re. Në këtë Komitet muerën pjesë 6 anëtarë të Ballit Kombëtar dhe 6 anëtarë të Nacional-clirimtares komuniste. Mirpo në anën e kuqe nuk kishte vetëm komunistë, kishte edhe asish qi mbaheshin zogistë, socialistë e nacionalistë, po të pa organizuem. Tue qenë puna kështu, 6 përfaqsuesit e clirimtares së kuqe ndaheshin thuajse gjysma nga drejtimet e P.K. Në këtë rast, komunistët do të ishin gjithnji në pakicë.
I treti gabim qe cashtja e zgjidhjes së kryeqytetit, dmth të vendit ku do të shpallej clirimi i vendit. B.K. kërkoi të pushtohet Kruja, qi ishte afër edhe të shpallej zyrtarisht fundi i pushtimit fashist. Zgjedhja e Krujës do të ishte nji akt simbolik me randësi të madhe.
Komunistët nuk e pranuen dhe kërkuen të caktohet Vlona për shpalljen e pavarësisë, ashtu si qe bamë më 1912. Porse Vlona ishte larg edhe ishte ende e pushtueme nga i hueji. Hysni Lepenica ua ktheu: "Unë si vlonjat jam për Krujën, e cila ka në histori shumë ma meritime sesa Vlona"
Atëherë komunistët kërkuan të zgjidhet ndonji qytet i vogël i Shqipnisë së jugut qi ishte në dorën e tyne.
U kuptue se Vlonën e paraqitën sa për të prishë idenë e shpalljes së Pavarsisë në Krujë.
Pika ku ngulën këmbë ma tepër komunistët qe "luftë okupatorit fashist e nazist".
B.K. e kundërshtoi me këtë arsyetim:
"Fashizmi ka rënë dhe pushtimi i tij i ka ditët të numurueme. Gjermania nuk ka synime tokësore në Shqipni. Rreziku mund të vijë ma tepër nga fqinji i veriut, i cili do të kërkojë Kosovën ose nga fqinji i jugut, i cili mund të shtrijë dorën në jug, prandaj duhet shënue "luftë cdo okupatori qi cënon kufijtë e Shqipnisë Etnike"".
Komunistët ishin të lidhun me rezistencën e drapnit jugosllav, ndën kryesinë e Titos ashtu edhe me lëvizjen e kuqe qi njifej si EAM-i grek. Nuk dojshin t'ua prishin qejfin shokëve të idesë. Dhanë e muarën t'a kundërshtojnë Ballin me ca fjalë qi nxuarrën nga thesi i kuq.
Ma në fund u shtrënguen t'a pranojnë se "Shqipnija do të luftojë gjithë ata qi sulmojnë kufijtë e Shqipnisë së plotë".
Delegacioni komunist kryesohej nga Dr.Ymer Dishnica, shoku i ngushtë i Enver Hoxhës.
...Kryetar i kuvëndit u zgjodh Thoma Orollogaj, komunistët e pranuan sepse e cmojshin. Tjetër se nji muej mbas e sulmuen a thue se nuk qenë ata qi e zgjodhën.
Sekretar u zgjodh Mustafa Gjinishi. E pata njohun në Mitrovicë. Ishte i tërhequn nga idetë e Marksit, por ende nuk i kishte braktisë krejt ndjenjat kombëtare.
Mbas Mukjes e takova për herën e fundit. Ishte bamë gati të hynte në Tiranë, kishte në brez nji dhjetëshe dhe nji cantë me bomba.
Mora vesh ma vonë se e vranë shokët e tij andej nga Dibra në nji pusi të kurdisun për arsye qi s'i kap arsyeja.


Kuvendi i Mukjes zgjoi shpresa clirimi dhe bashkimi mes partive qi nuk mund të lidheshin bashkë.
Sekretari i P.K. nji muej ma vonë, mblodhi në Labinot shtabin e kuq. Kërkoi të prishej marrëveshja e Mukjes. Arsyet nuk i mungojshin.
Përfaqsuesit e Titos shifnin në cdo rradhë të dokumentit të nënshkruem "grackën" ku kishin ranë të kuqt dhe fitimin e Ballit! Kosova i tronditi tepër!!


Vijon...

[Perendi]

Zef Pali...vazhdim...
Më vonë agronomi i Pejës më rrëfeu:

Nji mbramje në kohën e mbledhjes së madhe në Mukje, nji maqinë ushtarake me tre oficerë gjermanë u paraqit në zyrën time. Ma prenë shkurt: "Po të presim në Beligrad!". U drodha nga frika gjithë natën e udhëtimit prej Peje në kryeqytetin e Jugosllavisë së pushtueme nga nazistët. Shoqnuesit as nuk hapshin gojën.
Me të arritun në vendin e caktuem, më përcollën në nji sallë ku gjindej nji tryezë e madhe, mbi të cilën shtrihej nji hartë e Shqipnisë. Nji varg oficerësh gjermanë rrijshin të kërrusun mbi hartën e vendit tonë. Më afruan dhe më rrëfyen:
Nji mbedhje e madhe po bëhet afër Krujës mes nacionalistëve dhe komunistëve. Me këtë rast kaq të volitshme - shtuen- nji bombardim i Luft afes do t'ia këputëte kokën rezistencës. Si kujtim do të lamë nji grumbull vorrezash...!

Kur e kuptova qëllimin e gjermanëve, të cilët ishin të lajmëruem shumë saktë, mora zemër dhe dhashë mendimin e kërkuem. U thashtë:
Në Mukje nuk janë mbledhë vetëm komunistët, por asht grumbullue ajka e nacionalizmit shqiptar. Ju, me këtë bombardim do t'i këputni kryet përtërimjes kombëtare shqiptare. Shqiptarët i duen gjermanët edhe qindresa asht e drejtueme kundër italianëve, të cilët tashmë e humbën luftën e tyne edhe janë banë nji peshë edhe për ju. Gjermania nuk humb ndonji gjë nga shpallja e pavarësisë së Shqipnisë, ndërsa nji bombardim i juej do të hapi nji hendek të përjetshëm mes jush dhe nesh.

Nuk mu përgjegjën ma, por natën më kthyen në Pejë, në vendin ku më kishin marrë.
Ndoshta fjalët e mija ndaluen nji tragjedi.



Marrë nga gazeta "Flamuri". (botim pas luftës)

[Perendi]

Zeri i Popullit, nr.11-12 Janar 1943
Lufta e Gjormit

Edhe karta e fundit qe fashizmi u perpoq te loze ne Shqiperi per te percare Luften Nacionalclirimtare te popullit tone deshton ne menyre te shemtuar.
Disa qindra dibrane dhe mirditas qe politika e turpshme e fashizmit mund t'i genjeje duke perfituar nga injoranca dhe pa djallezia e tyre i rekrutoi ne luften faqe zeze te historise ne luften vellavrasese gege kunder toskesh, e pane me syte e tyre se atje, ne malet e Laberise kreshnike, nuk jane sic u kishte thene fashizmi, ruse e greker, qe luftojne kundra shqiptarve, por jane shqiptare vete qe luftojne kundra armikut te felliqur te popullit shqiptar, fashizmit okupator.
Popull, partizane, VULLNETARE TE LIRISE* (*luftetaret e Ballit Kombetar), luftojne sot krah per krah te shkrire ne nje shpirt te vetem qe ka qe ka per deshire e qellim: lirine e popullit shqiptar, lirine e pavaresine e Shqiperise.
Ata e priten me zjarr armikun qe ish pergatitur te hynte ne vatrat e tyre per te shtypur levizjen clirimtare te popullit.
Fashizmi po e humbet besimin dhe ne njerezit e besuar te tij. Vrasja e komisarit te nalte Qazim Koculi, e prefektit te Vlores, Lele Koci eshte 1 deshmi e gjalle e tmerrit te zi fashist.

Autor i ketij artikulli eshte Shefqet Musaraj, shoku dhe bashkeluftetari i Enverit.
Ne vitin 1979 ne revisten "Ylli" nr.7 pohon:
--Me idete komuniste une isha ushqyer qysh nxenes. Anetar i P.K.SH. jam qe ne diten e themelimin te saj.
Per here te pare, me porosi te Partise dhe nen udheheqjen e saj te drejtperdrejte, kam shkruar traktin e diteve te para te Janarit 1943 qe kish per teme luften e Gjormit kunder milicise fashiste italiane. Traktin e shkrova per te dyten here (dmth pas luftes) pas verejtjesh e sugjerimesh konkrete qe bente mbi doreshkrimin tim te pare vete themeluesi dhe udheheqesi i Partise sh.Enver Hoxha.
Verejtjet e tij konsistonin ne ate qe une te isha me realist, me i thjeshte dhe me i prere ne shkrimin tim, te mos zgjatesha ne historira te kota, po te hyja drejtperdrejte ne teme t'i bija fort ne koke armikut dhe tradhetareve...

[Perendi]

Dokument i B.K. drejtuar O.N.C. (A.Q.SH. F.14 D.32)

SHQIPNIJA E SHQIPTARVET--------------GJINOKASTER me d.11/9/1943
JA VDEKJE JA LIRI


------------------ORGANIZATES NACIONAL CLIRIMTARE------------------

Ju njoftojme se Gjinokastra asht ne duart e Shqiptarvet. Qysh pardje kemi kerkuar te viheshim ne kontakt me Juve, per te bashkepunuar dhe k'ordinuar veprimet.
Sot ju ftojme, qe sa me pare te delegoni perfaqsusit tuaj per ket qellim.
Casti asht kretik, nuk lypset t'i shmangemi detyres qi na imponojne rrethanat e luftes kundra okupatorit te ri, interesat e larta te Kombit dhe ato te demokracis Shqiptare.
Ne qofte se nuk do t'i pergjigjeni kesaj Thirje te sinqert nga ana e jone, me hovin qi imponohet nga rasti na duket se merrni nji pergjegjsi te rande per para popullit.
Me prursin prasim nji pergjegje te shpejte.



KOMANDANT I PERGJITHSHEM----------------------------ANTARI KESHILLIT TE QENDRES
TE FUQIVE OPERATIVE-------------------------------------AV. DR. SKENDER MUCO
TE B.K. TE JUGUT-------------------------------------------(FIRMA)
HYSNI LEPENICA
(FIRMA)

[Perendi]

Në ditët e para të Prillit 1939, ditë të zeza të historisë sonë, populli shqiptar ishte më këmbë, me 1 zemër, me 1 parrullë: luftë invazorit fashist të urryer si bishë e Atdheut tonë të dashur; në fshatra dhe qytete të Shqipërisë i madh e i vogël bërtiste: në Durrës, Shëngjin, Vlorë për të mbrojtur Atdheun.
Në Durrës ishte Abaz Kupi me djemtë e Shqipes, luftonte me 1 grusht njerëzish kundër dëshirës së klikës dallkauke që ishte në fuqi, kundra mijëra e mijëra fashistëve që po zbarkonin në Molo. Bazi i Canës dhe djemtë e Shqipërisë, të frymëzuar prej 1 dashurie të madhe për Atdheun, me të vetmen pushkë të shqiptarit, e bënë armikun të kthehej në vapore e të linte në Molo me qindra të vrarë. Major Bazi ishte kudo, zëri i tij dëgjohej: "Djema! Godisni armikun pa mëshirë, se kështu e lyp ndera e Atdheut", dhe pushkët e shqiptarëve kërcisnin mbi fashistët e fëlliqur që turreshin valë-valë. Nga çdo anë, nga çdo mur, nga çdo penxhere e Durrësit vëlonte pushka. Bazi i Canës s'po ia lëshonte vendin, megjithëse armiku përdori topa e aeroplanë, djemtë e Shqipërisë s'trembeshin sadoqë ishin 1 grup njerëzish. Lufta vazhdoi me orë; armiku hidhte si në furrë me mijëra bersalierë dhe përpara kësaj hordhie të madhe të veshur me çelik, Bazi i Canës u tërhoq, por i pathyer, i papërkulur, me zemrën plot dashuri për Atdheun dhe me urrejtje për okupatorin. Në emigracion këtij s'i rrihej, ai e kish zemrën në Shqipëri, në vëllezërit e tij që po luftonin me tërbim fashizmin dhe ky luftëtar çau bjeshkët e Veriut dhe u fut në Atdhe, atje ku e lyp detyra, ku e lyp ndera e Atdheut, u fut me bashkue forcat e tij me atë të shokëve shqiptarë që ishin çue në këmbë. Fshatrat e Krujës zienin, fshatarët rrokën pushkët, pse era e hakmarrjes kish arritur, pse Bazi i Durrësit ishte kthyer me marrë pjesë në Luftën NÇ të popullit shqiptar. Mustafa Merlika u përpoq të kish zinxhirët, u përpoq ta bënte raje të okupatorit, por Bazi i tregoi rrugën këtij korbi të zi, këtij birit bastard të tokës arbërore dhe, si patriot që ishte, i shpalli luftë fashizmit, Merlikës dhe tradhtarëve. Merlika u lëshua si 1 bishë me hordhitë e tij mercenare për me ndjekë çetën e Abaz Kupit, u derdhën mbi miqtë e tij, mbi shokët e tij për me i vra e varë.
Bazi i Canës i goditi fashistët pa mëshirë. Merlika e bëri sheshin e Krujës shesh për varje për djemtë e Bazit. Por Bazi s'tutej dhe thoshte "Vallja vjen pas". Fashizmi dhe Merlika i kanë milicët të lirë me 5 napolona kokën, kurse ne djemtë tanë i kemi vëllezër dhe shokë, por hakën s'e lemë pa e marrë edhe për 100.
Bazi i Canës që luftonte për 1 qëllim të shenjtë: çlirimin e Atdheut nga zgjedha e italianëve, e ka kuptuar fare mirë se trimi i mirë me shokë shumë, se ky hall i madh ka mbuluar gjithë Shqipërinë dhe se 1 bashkim i fortë e i shëndoshë i gjithë shqiptarëve në luftën kundër okupatorit do të jetë shpëtimi i vendit tonë.
Patrioti i vërtetë s'lufton me fjalë, por me punë, me vepra dhe Bazi i Canës mendimet e tij i realizon në fushën e luftës dhe solidar deri në vdekje me të gjithë patriotët e tjerë shqiptarë, u hodh në luftën NÇ: "1 luftë për 1 Atdhe". Më 10 Tetor të vitit 1942, armiku i fëlliqur u godit nga të 4 anët e Shqipërisë, kudo u goditën kolonat, depot, milicët e armikut, kudo në Shqipëri u prenë telat e telefonave. Ky ishte rezultati i kuvendit të burrave shqiptarë, që vendosën të luftonin me armë e me pushkë dhe pa pushim deri në fitore armikun e vendit tonë. Dhe Bazi i Durrësit, Bazi i Krujës, Bazi i Pezës dhe i 10 Tetorit, po e vazhdon dhe do ta vazhdojë deri në fitore luftën kundër okupatorit dhe tradhtarëve.


Artikull i E. Hoxhës botuar te "Zëri i popullit", Nº13/14, Shkurt 1943.