Giovanni Verga

[Xhuxhumaku]

Ulkonja

Giovanni VERGA

Giovanni Verga, romancier dhe tregimtar ishquar italian lindi më 2 shtator 1840, nCatania. Në këtë vend jetoi fëmijërinë dhe rininë, duke e njohur mirë mjedisin siçilian të cilin pastaj do ta përshkruajë në shumë prej veprave të veta. Më 1865 transferohet në Firenze, ndërsa më 1872 në Milano, ku i bie në sy kontrasti që egzistonte mes veriut dhe tokës së tij. Në veprën e tij vërejmë tri periudha: e para ka karakter romantiko-patriotik (Karbonarët e maleve); e dyta është romantiko-pasionale. Gjatë kësaj periudhe shkruan romane dashurie plot me sensualitet. (Një mëkatare, Eva, Eros, etj.); në të tretën, që quhet periudha veriste u rikthehet shkrimeve për Siçilinë. Flet jo më për botën fallso borgjeze, po për botën e njerëzve të thjeshtë në të cilën ka poezi. Giovanni Verga vdiq në vendlindje, Catania më 27 janar 1922, larg njerëzve, rrumujës dhe famës në një vetmi të plotë.

Ishte e gjatë, thatime, veçse kishte një gjoks të fortë e të mbledhur prej zeshkaneje, - e megjithatë nuk ishte më e re - ishte e zbehtë si të kishte përherë malarien, e mbi atë zbehtësi dy sy të mëdhenj, na, dhe buzë të njoma e të kuqe që ju përpinin të gjithëve.

Në katund i thonin Ulkonja sepse nuk kish të ngopur kurrë, - prej asgjëje. Gratë bënin kryqin tek e shihnin të kalonte, të vetme si një bushtër, me atë lëkundje endacake dhe të dyshimtë prej ulkonje të uritur; me ato buzë të kuqe, ajo i shpulponte bijtë dhe burrat e tyre sa hap e mbyll sytë, dhe veç duke i parë me ata sy prej demoneje i ndillte pas fundit, si të ishin përpara altarit të Shën Agripinës. Për fat Ulkonja nuk vinte kurrë në kishë, as për Pashkët e Mëdha, as për Krishtlindje, as për të dëgjuar meshën, as për t'u rrëfyer. - Atë Angjelini i Shën Mërise së Jezuit kishte humbur shpirtin për të.

Marikia, e gjora, vajzë e mirë dhe e dashur, qante fshehurazi, sepse ishte e bija e Ulkonjës, e askush nuk do ta hiqte për grua, megjithëse kishte goxha prikë në sënduk, dhe tokën e saj të mirë nën diell, si çdo vajzë tjetër e katundit. Njëherë Ulkonja u dashurua me një djalosh të pashëm që qe kthyer nga ushtria, dhe korrte kashtën në ngastrat e noterit; por të dashuruar nga ajo që thuhet me gjithë mend, të ndiesh djegien e mishit nën bezen e kraholit, dhe duke ia ngulur sytë në të tijtë, të provosh etjen që të zë në orët e nxehta të qershorit në fund të rrafshultës. Por ai vazhdonte të korrte i qetë, me hundën mbi dorzat e i thoshte: - O po ç'keni Donja Pina? ? Në fushat e paana ku brambullonte veç fluturimi i gjinkallave, kur dielli rrihte si plumb, Ulkonja grumbullonte duaj mbi duaj e kapule mbi kapule, pa u lodhur kurrë, pa e shtrirë mesin një çast, pa i mbështetur buzët në kutruve, vetëm për t'i ndenjur ngjitur si morr Nanit, që korrte e korrte dhe kohë më kohë e pyeste: - Çfarë doni Donja Pina? -

Një mbrëmje ajo ia tha, në kohën kur burrat dremisnin në lëmë, të lodhur nga dita e gjatë, dhe qentë ulërinin poshtë e përpjetë fshatit të terratisur: - Ty të dua! Ty që je i bukur si dielli, e i ëmbël si mjalti. Të dua ty!

- Ndërsa unë dua tët bijë, që është lëneshë - ia ktheu Nani duke qeshur.

Ulkonja rrasi duart ndër flokë, duke çjerrë tëmthat pa nxjerrë një fjalë, e iku; dhe s'u duk më në lëmë. Por në tetor, atëherë kur nxirrnin vajin, e pa përsëri Nanin, ai punonte ngjitur me shtëpinë e saj, dhe gërrvima e trokullës s'e linte të flinte gjithë natën e natës.

- Kap thesin e ullinjve, - i tha së bijës, - dhe eja -.

Nani shtynte nën makinë ullinjtë me lopatë dhe i bërtiste mushkës - Yaah! - që të mos ndalej. - E do time bijë, Marikinë? - e pyeti Donja Pina. - Ç'i jepni bijës suaj, Marikisë? - ia ktheu Nani. - Ajo ka plangën e t'et, e mbi të unë i jap shtëpinë; mjaft që mua të më lini një cep në kuzhinë për të vënë një shtrumë kashte. Po qenë gjërat kështu mund ta bisedojmë për Kërshëndella - i tha Nani. Nani ishte i përlyer e i fëlliqur kokë e këmbë nga vaji i ullinjve që fermentoheshin e Marikia nuk e donte dhe pikë; por e ëma e mbërtheu për flokësh, dhe me dhëmbët e shtrënguar i tha: - Po s'e more, të vrava!

Ulkonja pothuajse u sëmur, njerëzia thoshin se kur plaket, djalli bëhet heremit. Nuk bridhte më sa andej këndej; nuk qëndronte më tek porta, me ata sy prej të përshpirtshmeje. Kur ajo ia qepte sytë fytyrës së tij, i dhëndri niste e qeshte, dhe i nxirrte përpara petkat e Shën Mërisë për t'u mbrojtur. Marikia rrinte në shtëpi për të mënduar foshnjat, ndërsa e ëma shkonte për të punuar arave me burrat, m'u si një burrë, për të prashitur, për të gërrmuar, për të ngarë qetë, për të krasitur vreshtat, si të ishte vorè e murrlan i janarit, si të ishte shirokë e gushtit, atëherë kur mushkave u vareshin kaptinat si lavjerrësa, dhe burrat flinin permbys rrëzë murit per t'u ruajtur nga era e veriut. Në atë orë, midis drekëherës dhe muzgut, kur asnjë grua përsëmbari nuk sorrollatet, Donja Pina ishte e vetmja gjallesë që shihej duke bredhur katundit mbi gurët përvëlues të rrugicave, midis kallamishteve të përzhitura të fushave të paana që humbnin nëpër vapë, larg, larg drejt Etnës mjegulluese ku qielli i rëndohej horizontit.

- Zgjohu! - i tha Ulkonja Nanit që flinte në hendek me kryet midis krahëve, pranë gardhit tërë pluhur. - Zgjohu, se të kam prurë verë për të lagur gërrmazin.

Nani zgurdulloi sytë e hutuar këndej e andej gjumit, duke e gjetur para vetes të drejtë, të zbehtë, me gjoksin e kapardisur dhe sytë e zinj si karboni, dhe shtriqi krahët në ajër.

- Jo! gruaja e mirë nuk vjen vërdallë në kohën midis mbasdites e mbrëmjes ngashërehej Nani duke kredhur sërish fytyrën në barin e thatë të hendekut, në fund, në fund, me thonjtë ndër flokë.

- Ikni, ikni! mos ejani më në lëmë! -

Dhe në të vërtetë ajo ikte, Ulkonja, duke rilidhur gërshetat krenare, me shikimin mbërthyer në gurët përvëlues kundruall hapave të saj, me sytë e zinj si karboni. Por në lëmë u kthye edhe herë të tjera, dhe Nani nuk i tha kurrgjë. Përkundrazi, kur vonohej të vinte, në kohën ndërmjet mbasdites e mbrëmjes, ai dilte ta priste në krye të rrugicës së bardhë e të shkretë, me djersën mbi ballë - dhe pastaj rraste duart ndër flokë dhe përsëriste sa herë: - Ikni! ikni! mos ejani më në lëmë.

Marikia qante natë e dite, e si një ulkonjëz e vockël dhe ajo, ia ngulte në fytyrë sytë e përflakur lotësh e xhelozie së ëmës kur e shihte të kthehej nga fushat gjithmonë të zbehtë e të pafjalë.

- Kobëzezë! - i thoshte. - Nënë kobëzezë!

- Hesht!

- Vjedhacake! vjedhacake!

- Hesht!

- Do shkoj te karabinierët, do shkoj!

- Shko!

Dhe shkoi vërtet, me camërdhokët përqafe, pa iu trembur asgjëje, pa derdhur një lot, si një e marrë, sepse tani e donte edhe ajo atë burrë që ia kishin dhënë me pahir, të përlyer e të fëlliqur nga ullinjtë që fermentoheshin.

Brigadieri i karabinierëve dërgoi të thërrisnin Nanin; iu kanos deri me galerë e me dru. Nani zu të ngashërehej, të shkulte leshrat; s'mohoi asgjë, s'u mundua të shfajësohej. - Ajo është tundimi!

- thoshte; - është tundimi i ferrit! - U hodh në këmbët e brigadierit duke iu përgjëruar ta dërgonte në galerë.

- Vini dorën në zemër zoti brigadier, më hiqni nga ky ferr! Urdhëroni të më vrasin, më çoni në burg! Mos ma lini ta shoh më, kurrë! kurrë!

- Jo! iu përgjigj Ulkonja brigadierit m'anë tjetër - Kur e dhashë shtëpinë për prikë, une kam mbajtur për vete një cep për të fjetur në kuzhinë. Shtëpia është e imja, nuk dua të largohem.

Pak kohë më vonë, Nani sa s'vdiq nga shkelmi i një mushke që e goditi në kraharor; por prifti refuzoi t'ia sillte Zotin pranë nëse Ulkonja nuk dilte nga shtëpia. Ulkonja iku, dhe atëherë i dhëndri mundi të përgatitej për të ikur edhe ai si një i krishterë i mirë; u rrëfye e u soll me shenja pendese të tilla sa të gjithë fqinjët e kureshtarët qanin përpara shtratit të fatziut. Më mirë do pat qenë për të që të kishte vdekur atë ditë, përpara se të shërohej, e të kthehej djalli për ta tunduar, e për t'iu futur në shpirt e në trup. - Lermëni! - i thoshte Ulkonjës - Ju përgjërohem, më lini të qetë! Unë kam parë vdekjen me sy! Marikinë e gjorë e ka dërrmuar dëshpërimi. Tashmë e di tërë katundi! Kur nuk ju shoh, është më mirë për ju dhe për mua? -

E do të kish dashur të shkulte sytë nga balli për të mos parë më ata të Ulkonjës, që kur i nguleshin në të tijtë e bënin të humbte shpirtin dhe trupin. Nuk dinte ç'të bënte më për t'u çliruar nga magjepsja. U pagoi mesha shpirtrave të Purgatorit, dhe shkoi të kërkonte ndihmë te prifti e te brigadieri. Për Pashkë vajti të rrëfehej, dhe për pendesë, lëpiu me gjuhë faqe tërë botës, gjashtë pëllëmbë mbi gurët e oborrit përpara kishës - e pastaj, duke qenë se Ulkonja kthehej ta tundonte:

- Dëgjoni! - i tha, - mos ejani më në lëmë, sepse nëse vini të më kërkoni, ju betohem për Zotin, do ju vras!

- Vritmëni! - ia ktheu Ulkonja, - se mua aq më bën; por pa ju nuk dua të rri -.

Ai e pa së largu midis gjelbërimit të të mbjellave, ndali së mihuri vreshtin, e shkoi të hiqte sopatën nga vidhi. Ulkonja e pa tek vinte, të zbehtë, të përhënur, me sopatën që vetëtinte në diell, dhe nuk u mbraps qoftë një hap të vetëm, nuk i uli sytë, vazhdoi t'i shkonte përkundrejt, me duart e mbushura me tufa lulëkuqesh të zjarrta, dhe duke e ngrënë me sytë e zinj. - Ah! gjëma shpirtit tuaj! - belbëzoi Nani.



Përktheu: Eris Gjermeni