Teoria e pergjitshme e relativitetit

[elda]

Ne nje liber biografik per Albert Einstein dhe flitej edhe per Teorine e pergjitshme te relativitetit qe Einstein-i nxorri ne vitin 1916. Ne baze te saj qendron pohimi qe "1 trup qe nuk eshte nen ndikimi e forcave te jashtme ruan gjendjen e tij te levizjes sipas gjeodezikeve te hapesires 4-permasore" (permasa e katert eshte koha). Gjeodezik quhet vija me e shkurter qe bashkon 2 pika qe nje hapesire "te lakuar". Nje hapesire quhet e lakuar nqs shuma e kendeve te nje trekendeshi ne kete hapesire eshte e ndryshme nga 180 grade, psh nje trekndesh mbi siperfaqen e tokes me nje kulm ne pol dhe 2 ne ekuador e ka shumen e kendeve me te madhe se 180 grade meqenese te dy kendet ne baze jane nga 90 grade (meridianet jane pingul me ekuadorin). Sipas kesaj toeri gjjithesia eshte e pakufizuar ne hapesire, por materia qe mbush ate eshte e fundme (siperfaqja e tokes eshte e pafundme...ne sensin qe ngado qe te ikesh nuk arrin nje fund, por qytetet qe ndodhen mbi ate jane te fundem). Keshtu qe nqs leviz ne hapesiren 4-permasore sipas gjeodezikeve te fushes gravitacionale kthehesh atje ku u nise(ne te njejten hapesire dhe kohe). Se si mund te jete kjo levizje eshte e pamundur ta imagjinosh meqe truri i njeriut mund te imagjinoje deri ne 3 permasa megjithate eshte nje perfundim shume interesant....

[The Hobbit]

Me te vertete eshte nje teori teper interesante. Ekuacionet e T. se Relat. na thone se nese egziston mjaft materie ne gjithesi, atehere kjo mund te perkule (et beje nje vije te perkulur, te myset) keshtu qe gjithesia dhe gjendet "e mbyllur" dhe fillon te tkurret. Eshte njelloj e drejte veçse qe nese dendesia e lendes eshte me e vogel se nga nje mase kritike, ekuacionet parashikojne se gjithesia vazhdimisht do te tkurret. perderisa nuk do te egzistojne kushtet e domosdoshme te "lakohet" pra te tkurret.
Me fjale te tjera dhe ndersa dendesia e materies ne gjith. nuk eshte konstante, me baze teorine e Rel. gjithesia eshte e perkohshme dhe e paqendrueshme.
Megjithate Aishtajni vendosi se idea e nje gjithesie "qe bymehet" do duhej te lihej jashte dhe te kalohej me çdo lloj menyre dhe kostoje.
Ne ate kohe bote e shkences mendonte se gjithesia eshtte e pafundme, e perjetshme dhe e pandryshueshme, pra si rrjedhim ishte statike.
Me 1922 matematikani rus Friedman zbuloi nje gabim algjebrik ne ekuacionet e Aishtajnit. Pas ndreqjes se keti gabimi zgjidhjet kishin si konkluzion dhe vertetuan se gjithesia eshte e ndryshueshme.
Ne kete pike nevojitet te permendet diçka qe do te na ndriçoje mjaft. Keto jane si ngjarjet e asaj kohe si dhe zbulimet e sotme. Shkenc. e fillimit te shek. te 20-te kembengulen shume se gjith. duhet te jete statike dhe e pafundme dhe kjo kishte shpjegimin e saj.
Deri ne shek. e 15-te njerzit besonin se yjet jane aq sa shikon syri, por sa me shume teleskope te komplikur jane zbuluar aq me teper duket se hapesira yjore s'ka fund. Keshtu dolen ne pefund. se gjithesia nuk ka mundesi tjeter ve,se te jete e pafundme dhe e perjetshme.
Veçse sot te gjitha keto hidhen poshte dhe po rishikohen, sepse gjithesia duket te shfaqet e paqendrueshme. Ky realitet perkushtezon faktin se dikur, dhe diku filloi ne nje pike dhe si rrjedhoje nuk eshte e pafundme. Ky kendveshtrim na drejton en mendimin se Gjithesia ka fillim dhe krijues dhe eshte produkt krijimi.
Eshte me te vertete nje teme e madhe ku mund te themi shume gjera, qe madje shpeshhere mendja jone nuk mundet t'i kape, por megjithate en do te perpiqemi aq sa mundemi te kuptojme keto mistere kaq te medha.
Me respekt The hobbit