Lidhur me polemiken per kullen ne qendren e Tiranes)
Korrieri, 11 Shkurt 2005
Zoti Llonēari,
Lexova nė Korrieri shkrimin tuaj lidhur me polemikėn pėr kullėn nė
qendėr tė Tiranės dhe mė sė pari desha t'ju falenderoj si pėr
mbėshtetjen profesionale qė i keni dhėnė disa mendimeve tė mija ashtu
dhe pėr aktin intelektual tė daljes me mendimet dhe shqetėsimet tuaja
nė skenėn tonė tmerrėsisht tė vėshtirė publike. Shkrimi juaj mė
kujtoi thėnien e vjetėr: "E vėrteta hollohet, por nuk kėputet". Me
zė "tė holluar", por jo tė kėputur, ju falenderoj dhe njė herė.
Por desha megjithatė t'u sqaroj disa gjėra, aq mė tepėr qė kohėt e
fundit nė kėtė nahinė tonė, qė disa e quajnė "shqiptarofolėse", ka
lindur edhe grindja se cili fshat ėshtė mė i qytetėruar Tirana apo
Prishtina. E nė kėto kontekst shkrimi juaj pėr disa ėshtė shenjė se
ju andej nga Prishtina jeni mė superiorė se ne kėtej e pėr disa tė
tjerė se jeni shumė shumė mė inferiorė e se bash shkrimi juaj ėshtė
shenja mė flagrante e kėsaj prapambetjeje tė madhe.
Duke qenė se unė jam me idetė e shkrimit tuaj, por nga ana tjetėr
duhet tė bėj tifo pėr fshatin tim, lejomėni tė bėj, pra, disa sqarime:
Zoti Llonēari,
Mos mendoni se edhe kėtu nė Tiranė nuk ka njerėz tė ditur qė mendojnė
kėshtu si ju. Edhe Maks Velo me tė cilin ju polemizoni ka pasur mė
parė kėto ide aq sa ka bėrė thirrje publike pėr shembjen e dy
kullave nė bulevardin e Tiranės, madje nė veshin tim kanė arritur
edhe fjalė kolegėsh tė tij se ai pretendon se idetė e mija unė i
kam "tė huazuara" prej tij. Poende, shumė nga idetė qė theksoni kur
thoni se ngritja e njė rrokaqielli tė tillė nuk sfidon tjetėr
gjė "pėrveē vlerave tė sheshit dhe qytetarėt" apo kur thoni se e
drejta e pamjes, qoftė edhe "nė ose nga hapėsirat publike" ėshtė "e
drejtė e patjetėrsueshme e njeriut" dhe paraqet nė vetvete njė ndėr
kualitetet mė tė qėndrueshme tė njė indi urban "pėr mė tepėr tė njė
fokusi urbanistik siē ėshtė sheshi Skėndėrbej." janė ide qė i ka
pasur edhe kryebashkiaku Edi Rama nė njė kohė kur nuk ishte nė kėtė
post, e kur, siē e pėrmendni edhe ju, u hodh ideja e parė e ngritjes
sė njė kulle nė atė shesh. Asokohe unė dhe ish piktori Edi Rama u
hidhėruam shumė se mos na zihej pamja e malit tė Dajtit dhe bėmė ēmos
ta prishnim planin e atij qė donte tė na e zinte.
Pra, nėse mendoni se ju andej nga Prishtina jeni superiorė nė ide e
dije e keni gabim. Problemi i tjetėrsimit tė kėtyre njerėzve e tė
shumė tė tjerėve si ata, zoti Llonēari, nuk ka tė bėjė me njohjen,
por me atė konstatimin tuaj se objektet e tilla si rrokaqiellat nė
qendėr "janė po aq produkt i sėmundjeve sociopatologjike sa edhe
ndėrtimet e egra nė periferi tė Tiranės." Pa pretenduar t'i hyj kėsaj
teme e ta trajtoj nė tėrė seriozitetin qė meriton nė kontekstin e
idesė tjetėr qė shprehni nė shkrimin tuaj se "arkitektura ka ndikim
tė madh nė formėsimin e mendėsisė sė njerėzve" desha t'ju ve nė dukje
se fakti qė tani kėta njerėz dalin me tezėn se meqėnėse Tiranėn e
prishėn komunistėt, e prishėn edhe bashkiakėt nė kohėn e Berishės
tani ta prishim edhe ne nuk ėshtė tjetėr veēse shprehje e
pėrkeqėsimit tė kėsaj sėmundjeje dhe jo e paditurisė sė elitės sonė,
largqoftė. Vetė fakti qė kjo sėmundje ka kapur edhe M. Velon i cili
grahmėn e fundit tė protestės, pėrpara se ta kapte kjo sėmundja, e
lėshoi, me sa mbaj mend, kur u prish kinemaja mė e vjetėr nė Tiranėn
historike pėr t'i lėnė vendin njė kompleksi monstruoz mega-ndėrtesash
ėshtė shenjė se virusi i kėsaj flame po ecėn. Pra duhet tė na
kuptoni, kemi tė bėjmė me njė flamė qė na ka rėnė, nuk jemi kėta qė
jemi. E kjo flamė e ky pėrkeqėsim i saj ka njė shpjegim shumė banal,
qė ėshtė "banaliteti i sė keqes" qė e bėn tė pamundur dhe tė
pavlefshėm jo vetėm kompetencėn tuaj profesionale apo pėrpjekjen time
intelektuale, por edhe debatin se cila elitė ėshtė mė superore ajo e
Prishtinės apo ajo e Tiranės. Prandaj, ju lutem, ēėshtjen e
superioritetit apo inferioritetit lėreni nė atė se cili e flet dhe e
shkruan mė mirė shqipen standarte, mos e ngatėrroni me arkitekturėn e
muzikėn e mė the tė thashė.
Qė tė shpjegohem pak mė shkoqur:
Ju e dini se ē'ėshtė "flama e arit" sikundėr do ta quante Ēaplini, -
ajo e ēon njeriun deri nė atė kondicion qė t'i duket tjetri si pulė
qė mund ta hajė (besoj ta kujtoni filmin e famshėm). Kjo flamė e ka
fajin, zoti Llonēari; ajo ka zėnė njė pjesė tė mirė tė elitės sonė
politiko biznesore, i ka bėrė tu duken tė shėmtuara shtėpitė e
vjetra tė Tiranės, orientalet apo vilat dykatėshe italiane, por edhe
ēdo oborr ku mund tė ketė mbetur pak bar. Kėshtu qė i hedhin pėrtokė
pėr tė ngritur nė vend tė tyre mega-godina betoni. Jo vetėm, por
kėshtu thonė po shkojmė drejt Evropės. Ju e quani kėtė "sėmundje
sociopatologjike". Por mos kujtoni se mund tė mburreni se jeni i pari
qė e ka thėnė kėtė ide. Edhe kėtė e ka thėnė M. Velo i pari. Kurse
dikush nga elita jonė e ka thėnė nė njė gjuhė figurative popullore
duke e quajtur Tiranėn e katandisur kėsisoj "pre qensh". Pėrfytyroni
kufomėn e njė kafshe tė vrarė qė e shqyejnė nga tė mundin njė lukuni
qensh ja kjo ėshtė pjesa e mbetur e Tiranės historike e lagjeve me
shtėpi orientale apo e atyre me vila tė ndėrtuara nė kohėn midis dy
luftrave. Janė qen tė tėrbuar, zoti Llanēari, qė shqyejnė dhe
kafshojnė nga tė mundin, pa asnjė projekt; kafshojnė njėri tjetrin e
tėrbohen e harbohen gjithnjė e mė shumė - njė pjesė e mirė pa e
kuptuar fare tėrbimin e tyre. Aq sa ajo shprehja e njohur
arabe "qentė le tė lehin karvani shkon pėrpara" kėtu ėshtė
zėvendėsuar me shprehjen: "njerėzit le tė lehin karvani i qenve tė
tėrbuar shkon pėrpara". E nė kėto kushte, ju e kuptoni, nuk mund tė
presėsh qė tė mėnēurit tė dalin tė luftojnė me qentė e tėrbuar. A nuk
e kemi ne atė shprehjen "tė marrit lėshoi rrugėn". Shyqyr qė ėshtė
Tirana historike qė ta hanė dhe tė qetėsohen e tė mos na hanė ne. Por
prap, ta dini mirė, ne jemi superior, se edhe ai mė i tėrbuari syresh
shqipen standart e flet mė mirė se akademikėt tuaj.
Unė nuk e mohoj se nė kėtė "sėmundje sociopatologjike" apo "tėrbim"
ka shumė injorancė, dhe se nė kėtė injorancė hyn edhe njė koncept i
ngushtė i shqiptarėve tė kėsaj nahisė sonė pėr atė qė rėndom
quhet "cilėsi e jetės" e cila pėr ne, gjithnjė e mė shumė do tė thotė
jetė ose nė shtėpi ose nė kafe-restorante e mund tė na pėrmendni edhe
ju WC-tė alla frėnga qė i vumė pas rėnies sė komunizmit. Ndoshta mund
tė na pėrmendni se nė tėrė kėtė mori ndėrtimesh qė e ka bėrė Tiranėn
tė pesėfishuar si numėr banorėsh nuk ju figuron asnjė kinema e re,
por vetėm 2 tė vjetra. Ju mund tė na thoni se nuk kemi ngritur asnjė
muzeum tė ri e se edhe ata ekzistuesit janė pakėsuar dhe po pakėsohen
dita ditės pėr tua lėnė vendin mega-godinave tė banimit, se nuk ju
figuron asnjė shkollė e re publike, asnjė rrugė e re, asnjė teatėr i
ri, pėr tė mos folur pėr fushat sportive ku edhe ato tė paktat
ekzistuese ia kanė lėnė vendin mega-godinave. Por unė prap, nė
mbrojtje tė fshatit tim, do t'ju them se kjo ėshtė punė e flamės se
edhe nė kohėn mė tė zezė atė tė Hoxhės Tirana kishte 7 kinema kur
ishte vetėm 150000 banorė, kishte mė shumė muzeume, shkolla, kopshte,
ēerdhe parqe fusha sporti e tė tjera gjėra nga ato qė e kthejnė njė
tufė individėsh nė komunitet.
.
Ju prap do tė ngulmoni e do tė mė thoni se nuk ju duken ashtu edhe
aq "tė tėrbuar" ndėrtuesit tanė madje se mund t'ju ketė qėlluar duke
folur me ta pėr rrokaqiellat me tė cilat po mbushet Tirana, e t'ju
kenė thėnė tė njėjtin mendim qė keni edhe ju se ato konsiderohen sot
nė botė si njė e "keqė e domosdoshme", apo mund tė mė sillni shembull
se kur vjen puna pėr tė ndėrtuar shtėpitė e tyre ata dinė mirė se si
i ngrėnė, se ku i ngrenė apo se ku i blejnė - madje se njė pjesė i
blejnė jashtė shtetit nė mes tė gjelbėrimit.
Kėtu mė zutė ngushtė, por po ju them se ka edhe njė arėsye tjetėr,
madhore, pse po ndodh kjo qė shihni: puna e vėshtirė, por e lavdishme
pėr ndėrtimin e kapitalizmit zoti Llonēari. Sakrifica pėr ndėrtimin e
Shqipėrisė kapitaliste e kėrkon njė ēmim dhe Tirana historike hyn nė
pjesėn qė duhet sakrifikuar. Problemi ėshtė se ne na duhet tė
krijojmė elitėn kapitaliste, zoti Llonēari. A nuk mendoni ju se ia
vlen tė shkatėrrosh ca shtėpi tė vjetra pėr tė krijuar elitėn tonė tė
re? A e keni parasysh se sa fėmijė nga tė biznesmenėve e politikanėve
qė po ndėrtojnė sot po shkollohen nėpėr shkollat mė tė mira
perėndimore vetėm e vetėm nė sajė tė kėsaj Tirane historike? Si do tė
mund tė arrijmė ne tė bėhemi kompetitivė nė tregun e lirė pa krijimin
e kėsaj elite?
Jo vetėm, por baballarėt e kėsaj elite tė re qė po lind kanė edhe njė
mision tė madh: emancipimin e popullit shqiptar. A e dini ju se
shumica e atyre qė ndėrtojnė nuk i hedhin tėrė lekėt qė fitojnė vetėm
pėr fėmijėt e tyre, por sakrifikojnė edhe pėr fėmijėt e gjithė
Shqipėrisė. Besoj ta keni dėgjuar se 80% e pronarėve tė televizioneve
tona private janė edhe ndėrtues. A mund tė mbahen tėrė ato
televizione moderne, tėrė ai staf e mė the tė thashė, qė po emancipon
Shqipėrinė, pa ato para zoti Llonēari? Ju mund tė fėrkoni sytė nga
kėto qė ju them e tė mė sillni si shembull katandisjen qė i kishte
bėrė gazeta mė e madhe e vendit, Shekulli i datės 4 Shkurt, shkrimit
tuaj profesional. Kurse unė po ju them: Mos kujtoni kurrsesi se
Shekulli ka njė staf ashtu dhe aq injorant sa pėr tė mos kuptuar se
shkrimi i njė ligjėruesi tė arkitekturės nė Fakultetin e Prishtinės,
qoftė edhe si replikė, meritonte tė botohej nė njė vend me atė Velos
e jo tė katandisej nė shtatė reshta tek letrat e lexuesve. Me sa di
unė, madje, pronari i Shekullit ėshtė goxha kompetent nė arkitekturė
se merret edhe me ndėrtime, plus qė e ka mik pėr kokė Kryetarin e
Bashkisė, qė, siē mund ta dini, u shpall kėtė vit nė internet si
kryetari mė i mirė i botės. (Meqė ra fjala: A mund tė ėndėrroni ju qė
kryetari i bashkisė sė Prishtinės tė arrijė kėto maja. Dhe mendoni,
nė kushtet kur Tirana nuk ka plan urbanistik dhe ka ajrin dhjetė herė
mė tė ndotur se tėrė qytetet evropiane? Po sikur tė kishim plan
urbanistik dhe ajrin tė pastėr si Gjeneva, ku do tė arrinim?)
Absolutisht mos t'ju shkojė mendja tė talleni me nivelin e medias
sonė dhe aq mė pak pėr cenzurim pėr shkak lidhjesh korruptive midis
biznesit dhe politikės. Sipas meje shkrimin mund tė mos jua kenė
botuar se, po ta vesh re, ju prekni atje aleatin tonė tė madh SHBA.
Seē keni njė paragraf ku aludoni se Kullat Binjake e meritonin tė
rrėzoheshin sepse kishin shkaktuar frustrime tek njerėzit duke u bėrė
shkak i lindjes sė fondamentalizmit. E me kėtė, pėrveē tė tjerash,
keni treguar mosmirėnjohjen mė tė madhe pėr ndihmėn qė dha SHBA pėr
ēlirimin e Kosovės. Prandaj pėr tė mirėn tuaj e kanė bėrė, pėr t'ju
mbrojtur nga zėmėrimi i bashkatdhetarėve tanė tė ndershėm dhe
liridashės.
Ju prap mund tė mė thoni: mirė televizionet private qė duhen mbajtur
me paratė e ndėrtimeve po pse publiku - ngase mund tė keni lexuar se
drejtori i TVSH seē ka blerė njė vilė nė qendėr me ndihmėn e Nanos
dhe me ndihmėn e Ramės kėrkon tė ngrerė njė mega-godinė atje, por
kėto, ju siguroj, janė vetėm thashetheme keqdashėsish. Ne kemi planin
francez tani pėr qendrėn, qė ėshtė ligj dhe nuk guxon kush ta prekė.
Pėrsėri ju do tė thoni se para tre vjetėsh kishim njė ligj tjetėr,
atė tė shpalljes monument kulture tė qendrės.
Nuk ka rėndėsi kjo.
Rėndėsi ka qė revolucionin e Tiranės ne do ta shpėrndajmė nė tė
gjithė botėn, zoti Llonēari, ne kemi edhe shumė shokė nė tė gjithė
vendet e botės qė do tė bėhen pėrēuesit nė Francė, Gjermani, Itali,
Angli tė kėtij revolucioni. Kemi edhe inteligjencien popullore qė
krah pėr krah me njerėzit e punės ndėrton Tiranėn e re. Kam frikė se
vetėm kur ta shihni Romėn, Parisin, Vjenėn, tė lyer si Tirana, e me
grataēiela nė oborret e shkollave e nė vendet mes pallateve katėr
katėshe ku tani kanė lulishte e parqe ku luajnė fėmijėt do tė bindeni
pėr kėtė. Por atėhere do tė jetė vonė, prandaj, pėr tė tejkaluar
prapambetjen tuaj, do tė bėnit mirė tė merrnit edhe studentėt tuaj tė
Prishtinės dhe tė vini kėtej.
Tė mirupafshim sa mė parė nė Tiranėn heroike.
Me respekt
Fatos Lubonja
P.S
Llonēari eshte ligjerues ne Fakultetin e Ndertimataris dhe Arkitektures ne Prishtine.
Krijoni Kontakt