Gjergj Fishta... në vitin 2005

[Brari]

SPECIALE

Falsifikatorët e Veprës së Gjergj Fishtës

Nga At Zef Pllumi

Para pak ditësh bleva librin “Gjergj Fisha- Vepra
Letrare. 1. Lirika. Mrizi i Zanave,” pregatitun nga
dr.Ndue Zef Toma, botues z.Frano Kulli e Vencenzo
Golletti, Lezhë. Simbas paraqitjes, grupi i redaksisë
përbâhet nga dr.Tonin Çobani (kryeredaktor), me antarë
dr.Ndue Zef Toma, dr.Stefan Çepaliku, dr.Tefë Topani,
dr.Hamit Boriçi. Në pamjen e parë kjo redaksi prej
pesë doktorësh, do t’ishte e lakmueshme për çdo
institut, por ç‘e don...! Në këtë rasë vepra e tyne
nuk rrezaton as dije e as art.
Në fillim botuesi Frano Kulli ka shkrue “Dy fjalë për
botimin”, ndër të cilat kërkon nji mbështetje
shkencore për punën antishkencore që âsht tue bâ. Ai
shkruen: “Kemi vepruar kështu, dhe për këtë kemi qenë
në një mendje që të gjithë, duke vlerësuar faktin se
vetë Fishta punonte mbi gjuhën e veprave të veta sa
herë i botonte a i ribotonte ato. Këtë na e pohon Atë
Viktor Volaj, miku dhe ndihmësi, që i qe pranë deri në
çastet e fundit të jetës, kur shprehet: “N’ortografi u
mbështeta mbi nj’ato kritere, mbas të cillash dy muej
para deket qortuem bashkë me poetin trembëdhét kangët
e para të “Lahutës...”. Ndërsa me ndrrime të vogla qi
bani aty këtu i zhduki edhe disa trajta nëndialektore,
sidomos të Zadrimës, si: kjoshna për kjoshim, jena për
jemi etj., si dhe trajtat e sinkopueme, kur s’e lypte
nevoja, tue kenë mendimi në nji botim definitiv me i
zhdukë do trajta nëndialektore që nuk kishin nji arsye
të posaçme shprehjeje”. Mbas leximit të citatit të At
Viktor Volajt, së vedit vjen pyetja: z.Frano, ç‘kërkon
nga Volaj, mbrojtjen apo akuzën? Volaj vetëm mbas
pëlqimit të Poetit bante ndonji ndryshim të vogël,
ndërsa z.Kulli vazhdon: “E thënë edhe më shkurt kemi
arsyetuar të bëjmë atë që do ta bënte Fishta vetë,
nëse jeta do të kishte ligjësi të tjera për njerëz të
formatit të tij... pra, sikur t’ishte banor i kësaj
botës sonë të sotme dhe këtë sipërmarrje ta
administronte vetë.”
Kjo shprehje âsht një fantazi e sëmundë e botuesit,
z.Kulli, sepse Fishta kurr nuk do të pranonte me
shkrue nji gjuhë jo të llojit të tij. Nuk e di a e din
z.Kulli se kur Komisija Letrare e Shkodrës, në të
cilën ai ishte nji ndër kryesorët, vendosi që të
përdorej e folmja e Elbasanit, Fishta nuk shkroi kurr
n’atë të folme as edhe nji rresht, e jo ma t’u
nënshtrohej rregullave t’imponueme nga nji diktator që
nuk kuptonte fare nga gjuha e letërsia. Fishta ishte
krejtësisht kundra manipulimeve të gjuhës nga
shtetarët, edhe sikur t’ishin maskuem mbas ndonji
kongresi shkencëtarësh e shkrimtarësh. Ai ishte për
nji gjuhë të gjallë të njaj populli të lirë, e cila do
të zhvillohej vazhdimisht ashtu si populli e jo të
mbetej e paralizueme nga rregullat e shkencëtarëve
pedanta. Sigurisht ajo mund të pranohej për letra
zyrtare e ndoshta edhe për gazetat e përditshme, por
jo për poetët e shkrimtarët, të cilët duhet të kenë
lirinë, se vetëm atëherë lindin veprat e çmueshme për
letërsinë artistike.
Ndigjoni z.z.doktora të redaksisë Kulli e Golletti! A
keni ndigjue ndonjiherë se Dante Alighieri e Francesko
Petrarka poetë të shek. XIV, të jenë botue në gjuhën e
sotme italiane, e cila gjatë shekujve ka ndrrue aq
shumë? Gjithashtu mund u pyesim edhe për poetët e
shkrimtarët francezë. Zotni doktora të nderuem, në
veri të Shqipnisë lindi e u zhvillue e fuqishme
Shkolla e Letërsisë Katolike, e cila që nga Pjetër
Zarishi, At Leonard de Martino, Mjeda, Ndoc Nikaj,
Fishta, Gjeçovi, Prendushi, At Anton Harapi, Lazër
Shantoja, Bernardin Palaj, Donat Kurti e të tjerë
shkrimtarë klerikë, të cilëve iu shtua edhe çeta e
letrarëve laikë si Luigj Gurakuqi, Filip Shiroka, Hilë
Mosi, Ernest Koliqi, Gaspër Pali e deri të Migjeni,
shkruen po në këtë gjuhë dhe, të brumosun nga letërsia
klasike si edhe nga shkollat romantike t’Evropës, i
çuen në kulme aq të nalta letrat shqipe, sa u punuen
vepra me vlerë të rrallë ndër të gjitha llojet e
metrikave e gjinive letrare. Si mund të përkthehen ato
në gjuhën e sotme, e cila i përket nji shkolle tjetër
letrare, realizmit socialist!? Qarku i shkrimtarëve të
jugut të Shqipnisë, tue fillue te Naim Frashëri,
Çajupi, Asdreni, Noli, Ali Asllani, Lasgushi e Kuteli,
të gjithë të mëdhaj e të fuqishëm, nuk arritën të
krijojnë nji shkollë të vetme letrare.
Zoti botues Kulli, këtë sipërmarrje që po drejtoni
bashkë me redaksinë tuej, e pati mendue para pak
vjetësh shtëpia “Toena”, por ajo pati aq urti sa iu
drejtue të gjithë profesorëve të letërsisë ndër
universitetet tona, tue i dërgue edhe modelin e
përkthimit të “Lahutës së Malcis”. Pak kush ia pranoi
(a mâ mirë askush), sepse pak mâ vonë, me nji
parathanie të prof.Jorgo Bulos, ai lajmoi se po bânte
botimin e “Lahutës” krejtësisht si atë të parin (të
vitit 1937). Ky ishte botimi i 10-të, tue mos numrue
botimet e pjesshme në formë broshurash e që nisin nga
viti 1905.

* * *
Tash po shqyrtojmë shtrembëtimet e dhunimet e bame
ndaj artit Fishtjan në botimin e sipërpërmendun. Ajo
redaksi e ndërtueme prej pesë doktorash, mâ së pari do
të kishte bâ mirë me lexue botimin e katërt të “Mrizit
të zanave”, f.XI, ku At Volaj tregon parimet mbi
leximin metrik të veprave të Fishtës. Këtu po analizoj
disa ndryshime të bame në poezinë “Gjuha Shqype”
(strofa e parë, rreshti i dytë):

Fishta: Qi vallzon n’blerim të Prillit (8 rrokje)
Kulli: Që vallëzon n’blerim të Prillit (9 rrokje)

Pra, fjala vallëzon, e shkrueme me ë në mes, në
metrikën e Fishtës shton nji rrokje. Në rreshtin e
gjashtë të kësaj strofe:

Fishta: Porsi gjama e rrfés zhgjetare (8 rrokje)
Kulli: Porsi gjama e rrufesë zhgjetare (10 rrokje).

Zotni doktora, në çdo poezi që bazohet në metrikë, nuk
âsht e barabartë rrfé me rrufe. Tue vazhdue me
rreshtin e tetë të kësaj strofe:

Fishta: Njashtu â gjuha e jonë shqiptare.
Kulli: Ashtu asht gjuha e jonë shqiptare.

Nuk ka kurrfarë dyshimi se Fishta dinte me e shkrue
shqipen aq mirë sa edhe redaksia e Kullit, në mos po
edhe ma mirë, si prozën e aq mâ tepër poezinë. Jo se
proza nuk e kërkon mjeshtrinë e fjalës kumbuese, por
aq mâ tepër poezia.
Muzikaliteti i fjalës mbështetet kryesisht te zanoret
dhe jo te bashkëtingëlloret. Në krahasimin që pruna mâ
nalt do të vrejmë se rreshti i shtrembënuem nga
redaksia e Kullit, edhe pse e len metrikën shëndosh e
në rregull, ka humbë muzikalitetin, sepse te “âsht
gjuha” kemi tri bashkëtingëllore ngjitas (sh, t, gj),
ndërsa Fishta si poet e jo gramatikan, për hir të
muzikalitetit, e shkruen “â gjuha”. Poetëve po u hoqe
lirinë u ke hjekë edhe bukurinë.
Tue vazhdue te muzikaliteti i poezisë vrejmë se nji, e
përdorun nga Fishta, nuk âsht njilloj me një, e
përdorun nga redaksia Kulli e Golletti. Tue lanë
m’anesh çka kemi thanë për ë-në, e cila mbrenda fjalës
shton rrokje, këtu zëvëndësimi një për nji jo vetëm që
prishë muzikalitetin e poezisë Fishtjane, por edhe
kuptimin e vargut ndër raste kur përdoret sinkopimi
‘i, i barasvlershëm me nji. Ndër këto raste edhe vetë
redaksia nuk ka vendosë ta shkruej ‘ë (=një), por e ka
lanë ashtu si e ka shkrue vetë Fishta, nji kontradiktë
kjo me vetë parimet e vume prej saj.

Fishta: Qi ‘i rruzllim mbretninë s’ia xuni
Kulli: Që ‘i rruzullim mbretninë s’ia zuni

Për mos me e zgjatë shumë vrejmë se në asnji poezi, e
jo mâ n’ato të Fishtës, nuk janë njilloj: rruzullí,
shekullí, dersá, lmue etj., etj. (te Fishta) me
rruzulli, shekulli, derisa, lëmue, etj., etj. (te
Kulli). Shembuj si këto janë me qinda. Ato veçse
çorodisin poezinë Fishtjane.
Zotni të nderuem! Rregullat e drejtshkrimit të gjuhës
së sotme nuk mund e përfshijnë Fishtën, sepse i
mungojnë theksat (të gjatat e të shkurtat) e hundoret.
Pa këto shêja, Fishta del i shtrembënuem. Ja nji
shembull. Në poemin “Nji lule vjeshtet” kemi: Kur bora
dêhet; ndërsa te Kulli shkruhet: Kur bora dehet.
Zotni, dêhet e dehet kanë dy vështrime tepër të
largëta dhe spjegimi aq i pakët i bamë prej jush nuk
skjaron asgjâ, për mâ tepër e bân Fishtën shumë mâ të
pakuptueshëm. Mos mendoni se Fishta po i avitet gjuhës
së sotme me ato ë-të, me të cilat po e mbushni ju!
Fishta mbetet i pakuptueshëm për arsye të fjalorit, që
e ka aq të pasun sa nuk i avitet kurrnji tjetër
shkrimtar i letërsisë sonë. Letërsia e realizmit
socialist e ka vorfnue gjuhën, sepse nuk i ka as nji
mijë fjalë shqipe të mirëfillta. Ndërsa Fishta kërkon
nji fjaluer të veçantë në fund të çdo vepre.
Si përfundim, redaksia Kulli-Golletti i ka vû vetes
detyrën me shkatërrue të gjithë Veprën Letrare të
Fishtës. Ajo po bân atë që kanë bâ anmiqtë e tij tue i
zhvarrosë trupin për mos me i lanë kund as shêj, as
nishan.
A ka me ju lanë populli shqiptar me e bâ këtë punë? Do
të shohim. Mbeten për t’u shqyrtue edhe dy pika tepër
të randësishme:
a.Kush ua dha autorizimin për botimin e veprave të
Fishtës?
b.Ku e morët autorizimin për ndryshimet e tekstit të
veprave të Fishtës sipas qejfit tuej?
Këto dy pika mbeten për t’u zgjidhë vetëm mbasi të
ndigjohet opinioni i letrave, i shkenctarëve dhe i
popullit, i cili, sigurisht, nuk dëshiron të ketë në
dorë nji Fishtë të falsifikuem.


nga Tema