Falja

[Veshtrusja]

Ju keni marrë shembullin e A që ka gabuar dhe të B që është lënduar. B shikon që A është penduar për fajin e tij dhe B e fal atë edhe pse A nuk ka kërkuar falje. Por ka dhe një problem tjetër : Ç'ndodh nëse xhelati nuk është madje as penduar dhe as që e ka idenë që ai ka gabuar ? (Raste të tilla kemi plot, shokët e Hitlerit në Nuremberg, Pinochet në Kili, Milosheviç në Kosovë, etj, etj). Ç'duhet bërë me këta ? A mund të ketë falje këtu ?

Falja e vertete (te pakten per mendimin tim) nuk jipet por ajo meritohet (qofte nga ai qe eshte lenduar, qofte nga Zoti, qofte edhe nga vetja).

Kur ne falim dikë që ka kërkuar falje, kë po falim ne ? Personin që ka kryer fajin apo dikë që është shndërruar në tjetër nga vetë fakti i kërkimit të faljes ?

A eshte shnderruar vertete? Dhe edhe ne qoftese eshte shnderruar nuk do te thot se eshte "shnderruar ne tjeter". Sigurisht qe jeta ka impakte te ndryshme mbi ne, sigurisht njeriu ndryshon, por kjo sdo te thot se duke ndryshuar kthehesh ne tjeter njeri. Nje shembull te thjesht: Kur njeriu vertete meson dicka te re ne shkolle, ai arrin te kuptoj dicka me teper. Ndryshon dicka brenda tij, por nuk mund te themi se ndryshojn krejt qenia e tij.

Kur ne falim dikë që e ka kuptuar fajin dhe që ka kërkuar falje, ne nuk po falim atë njeriun e keq që ka kryer fajin por tani kemi të bëjmë me një njeri "tjetër" më të mirë, sepse ai ka kërkuar falje. Pra falja e sheh veten paksa të tallur. Ajo dëshiron të falë dikë të "keq" dhe ajo ka përballë dikë të "mirë" ngaqë "i keqi" i dikurshëm nuk është më i keq por një i mirë (ngaqë e ka kuptuar fajin).

Ndoshta mund te "duket" sikur nje "i keq" eshte shnderruar ne nje "te mire" por une nuk mendoj ashtu. Une nuk mendoj se kemi te bejme me nje "tjeter" njeri. Une mendoj se kemi te bejme me nje njeri qe ka kuptuar dicka me teper mbi veten. Tani shpejt kam lexuar librin Ditet e Fundit te Sokratit nga Platoni. Diku shkruhet: "there are not many very good or very bad people, but the great majority are something between the two.". Pra shumica eshte dicka midis "te mires" dhe "te liges". Puna eshte se jo cdo njeri arrin ta kuptoj k'te (te pakten jo heret ne jeten e tyre).

Unë personalisht jam dakort me Derridën, sepse falja, për të qenë falje e kulluar, nuk bëhet merak për qëndrimin e atij që ka kryer fajin. Shkëmbimi, e dashur Veshtruse, mund të jetë i sinqertë, e pranoj këtë, por prapëseprapë mbetet një shkëmbim. "Unë kërkoj, ti jep".

Highlander, nese do mendonim ne ate menyr atehere ndoshta mund te themi se gjithcka eshte nje shkembim, duke perfshire k'tu edhe bisedat ne k'te teme. A humbet vlera e bisedes nese e konsiderojm ne ate si shkembim?

Vetëm për t'a ilustruar me një shembull jashtë temës : kur dikush bën një të mirë ndaj dikujt, për që kjo e mirë të jetë në kuptimin e mirëfilltë të fjalës një e mirë, duhet që mirëbërësi të mos bëhet merak nëse përfituesi i së mirës nuk i thotë falemnderit.

Dakort, dhe ky eshte shembull i bukur. Por a duhet te themi domosdo se mirenjohja nuk ekziston ne qoftese ai qe ka perfituar nga miresia thote sinqerisht : "Faleminderit"?

Nëse ne presim këtë falemnderit, atëherë ne kryejmë një shkëmbim : Unë ndihmoj dikë, dhe si shpërblim marr mirënjohjen.

Ke te drejte kur thua se ne nuk duhet te "presim ate falemnderit", por kjo nuk eshte e njetja gje sikur te jipet edhe kur nuk pritet ajo "faleminderit".

Ju pershendes.

[oiseau en vol]

Vetëm për Sokolin, a mund të më interpretosh këtë shprehje : "Unë për veten time..." ?

Më vonë do të mundohem të përgjigjem më gjerësisht ndaj jush dhe ndaj Veshtruses. Për momentin, këtu në Francë po del mëngjesi...

[oiseau en vol]

Ok, Sokol, më duhet të them se koncepti juaj i filozofisë është një mish-mash opinionesh të mbledhura në një sondazh të bërë pranë moshave 7 - 77 vjeç. Që dikush që pretendon të merret me filozofi të më thotë që dallimi ndërmjet Unit dhe Vetes nuk ekziston, kjo nuk më kishte shkuar në mendje. Kjo mund të vlejë vetëm për gjyshen time së cilës gjatë gjithë jetës së vet i patën fshirë edhe unin.

A ndodh monologu kur njeriu flet me veten e tij ? Po. Sa kategori kemi këtu ? Kemi njeriun (unin) dhe veten e tij. Uni shoshit mendimet e tij me veten. Nqs këtu nuk shihen dy por vetëm një folës, atëherë fjala që ky folës flet mbetet pa marrës, pa dëgjues të kësaj fjale.

"... të mohosh mungesën e aftësisë për të falur veten..." ; kush do t'a falë veten ? Cili është emri i falësit në këtë rast ? Unë fal veten time.

"Aq me pak akoma qe ndryshimi ne lloj midis njeriut dhe specieve te tjera te sherbeje si shkak i ekzistences se Unit e Vetes." Nuk keni ditur të lexoni mirë : është e kundërta ajo që kam thënë, që ndarja e Unit dhe e Vetes bën që njerëzit nuk janë kafshë apo bimë.

"...ekzistencen reale te Unit dhe Vetes...". Problem tjetër : ç'kuptoni ju me ekzistencë reale ? Po mendja, a ka ajo ekzistencë reale ? Nqs ju prisni që një ditë të prekni mendjen dhe t'ia postoni atë dikujt me Chronopost, atëherë pritja juaj do të jetë ajo që ngjan me atë : "Prit gomar, të mbijë bar".

"Shkembimi nuk eshte nje tregeti e keqe por eshte tregetia nje shkembim i keq. Nuk kam përmendur asnjëherë tregti e mirë apo tregti e keqe. Këto mund t'i dëgjosh në pazarin e së dielës, dhe jo në një temë si kjo. Kam thënë që shkëmbimi mbetet shkëmbim dhe si i tillë ai nuk asgjë për t'u lavdëruar apo sharë. Unë të jap, ti më jep. Lartësia e shpirtit tek falja pa bashkëbisedues, tek falja ku xhelati as që e ka ndërmend të kërkojë falje, është ajo që Derrida e quan falje të kulluar, ose falja e mirëfilltë filozofike.


Pak gjëra në lidhje me vërejtjet e Veshtruses.

"Falja e vertete (te pakten per mendimin tim) nuk jipet por ajo meritohet (qofte nga ai qe eshte lenduar, qofte nga Zoti, qofte edhe nga vetja)". Po merita ç'është ? Merita është diçka që i njihet dikujt për një shërbim që ai ka kryer. Pra, merita është një shpërblim. Ne i japim dikujt meritë nqs atij i takon. Kur dikush ju thotë : "Më bëj këtë gjë, dhe unë do të t'a di për nder gjithë jetën", dhe ju niseni nga kjo për t'a bërë këtë gjë, atëherë ju keni bërë një transaksion : gjëja e mirë që ju i keni bërë tjetrit është shkëmbyer me mirënjohjen e përjetshme. Ti japësh diçka dikujt edhe kur nuk e meriton, ja kush është fisnikëria e shpirtit.

Në lidhje me mendimin e Jankelevitch : kur dikush ju kërkon falje, a keni ju përballë të njëjtin njeri me atë që ju ka shkaktuar dëmin ? Jo, sepse ai nuk është më i keq. Fakti që ai ju kërkon falje, do të thotë që ai është një tjetër, ai nuk është më ai xhelati që mendonte që bënte mirë po të vriste njerëz. Kështu që, falja juaj e dhënë ndaj tij mbetet si e çarmatosur, si e nxjerrë mënjanë, ka një shije të hidhur...

"A humbet vlera e bisedes nese e konsiderojm ne ate si shkembim?. Aspak, e dashur. Shkëmbimi nuk është aspak i keq në vetvete, por ai duhet thirrur me emrin e vet dhe jo të kalohet për një cilësi e lartë e shpirtit. Nuk ka fisnikëri në shkëmbimin, nuk ka asnjë gjë të jashtëzakonshme, ai është thjesht i nevojshëm dhe duhet të ruajë vendin e tij aty ku i takon.

"Por a duhet te themi domosdo se mirenjohja nuk ekziston ne qoftese ai qe ka perfituar nga miresia thote sinqerisht : "Faleminderit"? Unë them vetëm këtë : fakti që përfituesi i së mirës n'a është apo jo mirënjohës, kjo nuk duhet të ndikojë fare në vendimin tonë për t'a bërë këtë të mirë. Nqs përfituesi n'a është mirënjohës, kjo është puna e tij, por mua nuk më intereson aspak nëse ai është apo i tillë. Pra, unë nuk e ndaloj tjetrin për të më qenë mirënjohës, por mendimi që i kam bërë një të mirë dikujt zgjat në kokën time vetëm disa sekonda dhe madje kjo më bën me turp. Për mua, është e njëjta gjë sikur tjetri të më thotë falemnderit apo jo. Unë kam bërë një të mirë sepse ashtu DUHEJ...

[Veshtrusja]

"Falja e vertete (te pakten per mendimin tim) nuk jipet por ajo meritohet (qofte nga ai qe eshte lenduar, qofte nga Zoti, qofte edhe nga vetja)". Po merita ç'është ? Merita është diçka që i njihet dikujt për një shërbim që ai ka kryer.

Dhe sikur mos te njihet merita? A nuk quhet perseri merit edhe ne qoftese nuk njihet per nje sherbim te kryer? Pastaj, a nuk mendoni se ka dallim midis "njohjes se faljes per nje sherbim" dhe "te dhenurit e faljes". Qe te meritosh nuk eshte te japesh. Mund te jipet ajo qe nuk meritohet, por nuk meritohet gjithcka qe jipet.

Pra, merita është një shpërblim. Ne i japim dikujt meritë nqs atij i takon.

Nuk mendoj se eshte aq e thjeshte. Kush jemi ne qe te gjykojm se cfare meriton tjetri? A eshte merita thjesht dicka qe e percaktojm ne, qe e "japim" ne?

Kur dikush ju thotë : "Më bëj këtë gjë, dhe unë do të t'a di për nder gjithë jetën", dhe ju niseni nga kjo për t'a bërë këtë gjë, atëherë ju keni bërë një transaksion : gjëja e mirë që ju i keni bërë tjetrit është shkëmbyer me mirënjohjen e përjetshme.

Mirenjohja e perjetshme dhe merita mund te jene dy gjera krejt te ndryshme. Po marre nje shembull pak ekstrem: Ne qoftese dikush te thot ty, "shko vri filanin dhe une do te ta di per nder gjithe jeten", dhe ti shkon dhe e vret filanin (nje njeri krejt i pafajshem sipas ndo nje njeriu tjeter). Eshte bere nje shkembim, por a meritohet nje mirenjohje e tille? Nese kemi te bejm me nje vrases qe ka vrar per ti bere mire dikujt tjeter, a e meriton faljen ky vrasesi vetem se e ka bere per hire te mikut te tij? Merita e faljes nuk eshte dicka aq e thjeshte sa qe te quhet e dhen midis nje shkembimi.

Në lidhje me mendimin e Jankelevitch : kur dikush ju kërkon falje, a keni ju përballë të njëjtin njeri me atë që ju ka shkaktuar dëmin ? Jo, sepse ai nuk është më i keq. Fakti që ai ju kërkon falje, do të thotë që ai është një tjetër, ai nuk është më ai xhelati që mendonte që bënte mirë po të vriste njerëz. Kështu që, falja juaj e dhënë ndaj tij mbetet si e çarmatosur, si e nxjerrë mënjanë, ka një shije të hidhur...

Perseri nuk me keni bindur perse kemi te bejm me nje "tjeter" njeri. Konsiderojm ate njeri qe ka gabuar dhe pastaj eshte penduar dhe ka kerkuar falje. Pendimi i gabimit nuk do te thot se je kthyer nje "krejt nje 'tjeter'". Per nje moment, mund te kesh qen nder shume stres, mundesia e arsyetimit ka qen me e dobet sec do ishte zakonisht, gabuat. Nuk gabuat sepse keni qen apo jeni "njeri i keq"... por gabuat sepse kane influencuar gjera te tjera ne gabimin tuaj, per ate moment, humbet arsyen, humbet racionalitetin. Me vone, pasi jeni cliruar nga stresi, nga hallet, atehere arrini te shikoni se keni gabuar dhe pastaj kerkoni falje. C'fare do te thot kjo, se jeni kthyer ne "tjeter" njeri? S'besoj. Pra, me shembujt qe po jap dua te them se nuk eshte absolutisht nje "tjeter" njeri qe po kerkon falje.

"Por a duhet te themi domosdo se mirenjohja nuk ekziston ne qoftese ai qe ka perfituar nga miresia thote sinqerisht : "Faleminderit"? Unë them vetëm këtë : fakti që përfituesi i së mirës n'a është apo jo mirënjohës, kjo nuk duhet të ndikojë fare në vendimin tonë për t'a bërë këtë të mirë. Nqs përfituesi n'a është mirënjohës, kjo është puna e tij, por mua nuk më intereson aspak nëse ai është apo i tillë....

Sigurisht, jam dakort me ate qe thoni... Ndoshta nuk jam shprehur une tamem. Ajo qe dua te them eshte: Vetem se dikush ju thot "Faleminderit" nuk do te thot se humbet ne nje fare menyre vlera e "mirenjohjes" per te miren qe i keni bere.

[[xeni]]

Përshendetje të gjithëve !

Do të doja të flisja pak mbi konceptin e faljes. Kjo ide më ka ardhur pas leximit të një konference të filozofit të madh francez, vdekur pak javë më parë, Jacques Derrida.
Në këtë konferencë, ai debaton me idetë e filozofit tjetër të madh francez, Vladimir Jankelevitch, vdekur më 1983.

Jankelevitch mendon se falja duhet të ndodhë gjithmonë midis dy vetësh : ai që kërkon falje dhe ai që jep falje. Sepse, për të, pa një bashkëbisedues përballë, nuk mund të ketë falje. Falja do të ishte atëherë një koncept abstrakt. Dhe ai madje mendon se falja është praktikisht e pamundur sepse në çastin kur xhelati i kërkon falje viktimës, xhelati nuk është ai që ka kryer aktin kundër viktimës, por dikush tjetër, që mendon ndryshe. Pra xhelati ka ndryshuar, nuk është i njëjti njeri. Por, mendon ai, për që të ketë një "gjoja" falje, duhet që xhelati t'ia kërkojë atë viktimës. E nqs viktima nuk ndodhet aty (psh është vrarë) atëherë asnjë nuk ka të drejtë për të dhënë falje në vend të saj. Falja mbetet e pakryer.

Derrida, përkundrazi, mendon se falja, për që ajo të jetë e pastër, duhet dhënë edhe atëherë kur përballë nuk kemi bashkëbisedues, psh kur xhelati nuk ka kërkuar falje ndaj viktimës. Sepse, për Derrida, nqs ne presim kërkimin e faljes nga xhelati atëherë ne kryejmë një shkëmbim, dikush n'a kërkon diçka duke n'a ofruar keqardhjet e tij dhe ne, të bindur që ai është i sinqertë, i përgjigjemi atij pozitivisht.

Do t'ju isha mirënjohës të dija mendimin tuaj mbi këtë çështje : Falja, me apo pa bashkëbisedues ?
Ju falemnderit.

Pershendetje!

Mendoj qe çeshtjen duhet ta shohim edhe ne nje kendveshtrim tjeter.

Ato qe mendoj mund t’i kisha shtjelluar me mire nese do njihja gjuhen frenge dhe do lexoja tekstin origjinal te ideve te Derides dhe Jankelevitch. E ndjej qe nuk do jem plotesisht i sakte (per arsyen e siperthene) por mendoj se deri diku eshte e mundur te behet nje koment i tille.

Ç'fare eshte fjala? Fjala eshte nje simbol qe nuk ekziston perherazi, fjala eshte nje simbol qe lind ne mendjen e njeriut athere kur lind nevoja. Njeriu nuk sillet dhe nuk eshte i detyruar te sillet sipas fjaleve, jane fjalet ato qe detyrohen "te sillen” sipas njeriut.

Ne kete rast une e shoh si te panevojshem nje debat te tille. Pse? Sepse kemi te bejme thjesht me nje pamjaftueshmeri leksike. Ne qender te ketij debati eshte fjala “falje” dhe dy situata te ndryshme te cilat mundohemi t’i shpjegojme me te njejten fjale. Te besh nje debat te tille dhe te pretendosh qe ke te drejte per njeren ose tjetren, eshte krejt e pallogjikshme. Eshte nje tentative per t’i vendosur fjales qe ka lindur shume para teje, nje kuptim. Dua te bej ca pyetje ketu. Kush ua cakton kuptimin fjaleve? Pse te mos kemi dy fjale te ndryshme per keto dy situata?
Nuk e di si mund te ishin ne frengjisht apo ne shqip, por do ishte me llogjike sesa te behen sa e sa debate pa perfundim. Athere do thoni ju se me ç'fare do merren filozofet? Keni te drejte, do mbeteshin pa pune. Po ne ket' rast s'do ishte shume problem se te dy kane vdekur.

Pershendetje dhe mirepres kritikat tuaja ne lidhje me kete kendveshtirm.

[oiseau en vol]

Xeni thotë : "Njeriu nuk sillet dhe nuk eshte i detyruar te sillet sipas fjaleve, jane fjalet ato qe detyrohen "te sillen” sipas njeriut. "

Ndoshta nuk ka lidhje me temën, por Heidegger thotë që gjuha është shtëpia e Qenies. Nuk është njeriu ai që flet nëpërmjet gjuhës, por është gjuha ajo e cila flet me ndërmjetësimin e njeriut. Ndoshta një ditë tjetër, mund t'u sjell pasazhe nga Letër mbi humanizmin e Martin Heidegger, letër e cila studiohet si vepër më vete.

[YaSmiN]

Falja

Jankelevitch mendon se falja duhet të ndodhë gjithmonë midis dy vetësh : ai që kërkon falje dhe ai që jep falje. Sepse, për të, pa një bashkëbisedues përballë, nuk mund të ketë falje. Falja do të ishte atëherë një koncept abstrakt. Dhe ai madje mendon se falja është praktikisht e pamundur sepse në qastin kur xhelati i kërkon falje viktimës, xhelati nuk është ai që ka kryer aktin kundër viktimës, por dikush tjetër, që mendon ndryshe. Pra xhelati ka ndryshuar, nuk është i njëjti njeri. Por, mendon ai, për që të ketë një "gjoja" falje, duhet që xhelati t'ia kërkojë atë viktimës. E nqs viktima nuk ndodhet aty (psh është vrarë) atëherë asnjë nuk ka të drejtë për të dhënë falje në vend të saj. Falja mbetet e pakryer.
Friedrich Schiller ka thënë:" Fitorja më hyjnore është falja".
Të falësh don të thotë të fitosh luftën me veten,luftën e :"Sy për sy,dhëmb për dhëmb".Një thënie tjetër shkon:" E njerëzishme është të gabosh,por hyjnore të falish".Ka një studim të mirë mbi këtë problem,studim i një psikologu gjerman Reinhard Tausch i cili është marrur një kohë të gjatë me keto studime rrethë faljes, ai ne te shumten e rasteve e ka verejtur se falja nganjehere nuk behet edhe totale por vetem, e pjeserishme.Në anketën të cilën ai ka bë janë thirrur 200 persona nga të cilët 130 kanë refuzuar të anketohen me pretekstin se anketa është tepër e rëndë.Në ketë anket kishte pytejet rrethë faljes në menyra të ndryshme filluar që nga ajo më e thjeshta dhe deri tek më e rënda.
Të falesh do të thotë të jesh mirë me veten tende.
I fortë është ai qe fal dhe e ruan fjalen e dhenë.

Drejtesia

Termi "e drejta" ka disa kuptime :

A : ajo cka është në përputhje me një rregullë të përcaktuar, dhe të cilën për pasojë është legjitime për ta kërkuar.
1) E kërkueshme sepse ligjet apo rregulloret e parashikojnë atë, ose sepse kjo rezulton nga kontrata të vendosura në përputhje me këto ligje.
2) E kërkueshme sepse kjo është në përputhje me opinionin në cështje morale.

B : ajo që është e lejuar.
1) E lejuar nga ligje të shkruara apo rregulla në lidhje me aktet e konsideruara, qoftë nga një deklarate të posaçme, qoftë nga principi që ajo që nuk është e ndaluar është e lejuar.
2) E lejuar moralisht, akti në fjalë duke qenë, ose i mirë, ose moralisht indiferent.

Shkurt, e drejta është tërësia e të Drejtave që rregullojnë raportet e njerëzve ndërmjet tyre.

Kur flitet për njerëzit, të jesh i drejtë do të thotë të gjykosh raportet e veta me tjetrin njëlloj siq do të gjykohej mbi raportin e dy personave të huaj ; dhe që, kur gjykohet ndër shumë të tjerë, të mos lihet për tu udhëhequar nga asnjë favor as ndonjë urrejtje paraekzistuese. Të jesh i drejtë, në këtë kuptim, është pra një cilësi thelbësisht formale, që konsiston për të hequr dorë nga veprime egoiste dhe gjykime të anshme.
Gjithashtu, të jesh i drejtë, kjo është të jesh i aftë për të pranuar deri në cilen pikë është legjitime për të bërë, respektuar tjetrin në idetë, ndjenjat, lirinë, pronën, të vlerësosh mirë masat e përgjithshme, psh ligjet, të cilat shtrihen për të lejuar apo ndaluar disa akte, për të kthyer pak a shumë të favorshme situatën e disa personave ; së fundi të caktosh mirë, avantazhet apo dënimet që zotërojmë.

Drejtësia është pushteti gjyqësor, i cili zbaton të drejtën e vendosur në ligje dhe rregulla.

(Vocabulaire technique et critique de la philosophie, André Lalande)

Cilesia e njeriut të urtë konsiston ne tri gjëra:
E para: Ta besh vetë atë që u këshillon te tjerve;
E dyta; Asnjehere te mos veprosh kunder drejtesis;
E treta: Të pranosh me durim dobesin e njerezve qe të rrethojn.( Tolstoi)

Marre nga "FLOART" (shkrim i Flori Bruqi) (Origjinali marre nga tema: Falja (ForumiShqiptar.com)