Figura Te Shquara Shqiptare

[Akuamarini]

Mbretëresha Geraldinë

Mbretëresha Geraldinë më vonë Nëna Mbretëreshë Geraldinë ose Kontesha Géraldine Margit Virginia Olga Mária Apponyi de Nagyappony formalisht Madhëria e Saj Mbretëresha Geraldinë e Shqiptarve (lindi më 6 gusht 1916 në Gjenevë të Zvicrës, në shtëpinë e gjyshes së Saj. Vdiq në Tiranë në moshën 86 vjeçare, më 22 tetor 2002) ishte mbretëresha e shqiptarve dhe bashkëshortja e Mbretit Zogu I dhe nëna e Leka Zogut I.[1]

Origjina[redakto
Mbretëresha Geraldinë rrjedh nga një familje shumë e njohur Hungareze. Origjina dhe pedigreja e Familjes së Saj daton e dokumentuar qysh nga periudha e Mesjetës, kur Hungaria u pushtua nga Arpadët në vitin 894, dhe kjo familje ishte pjesëmarrëse në krijimin e monarkisë hungareze, nën dinastinë Arpadiane. Në historinë mijëravjeçare të Hungarisë, nuk ka ngjarje të rëndësishme ku familja Apponyi të mos ketë luajtur rol tejet të rëndësishëm. Në periudhën e fundit të dinastisë Arpadine, në 1280, u shfaq emri Chevalier d’Apponyi për herë të parë, si zotërues i një ferme shumë të madhe, për të cilën konfirmohet me dokumente arkivore se mbante emrin “Nagy Apponyi”, e që ishte dhe mbeti deri vonë pronë e kësaj familjeje. Të gjithë paraardhësit e Familjes Appony kanë pasur karrierë shumë të suksesshme politike dhe kanë mbuluar detyra nga më të rëndësishmet shtetërore në Perandorinë Austriake, në të cilën kanë gëzuar tituj të rëndësishëm fisnikërie, sikundër: baron, kont, etj..

Kushriri i pare te Mbretëreshës Geraldinë, Konti Albert Appony, kryesoi delegacionin Hungarez në Konferencën e Paqes së Versajës dhe më pas përfaqësoi Hungarinë në Lidhjen e Kombeve. Ndërsa gjyshi i Saj, Konti Lajosh Appony, mbajti funksionet më të larta honorifike të Perandorisë Austriake: si Këshilltar intim dhe shambellan i perandorit Franc Jozef dhe Mareshal i Madh i Oborrit të Perandorit Franc Jozef. Gjyshja e Saj ishte një aristokrate prusiane dhe njëkohësisht edhe vajza e Kontit Herman Roger dë Seherr Tos, pasardhës i Princit Ernest – Joakim d’ Anhalt, prej të cilit kanë rrjedhur shumica e dinastive mbretërore evropiane, çka më pas u bë shkas për të marrë nofkën e merituar Babai i mbretërve”. Atdheu i tyre, Hungaria, u copëtua dhe në bazë të Traktatit të Trianonit të vitit 1919, një pjesë e madhe e territorit hungarez, krahas 3.5 milonë hungarezëve, mbetën jashtë kufijve shtetërorë dhe së bashku me to edhe pronat e familjes Apponyi, të cilët u përfshinë nën administrimin e Sllovakisë. Familja Appony ka lidhje gjaku me të gjitha mbretëritë e Europës. Gjyshi nga nëna i Mbretëreshës Geraldinë ishte Xhon Herri Stewart, i cili rridhte nga një familje fisnikësh skocezë, të emigruar në SHBA në shekullin XVII, dhe ishte diplomat i suksesshëm. Ndërsa gjyshja e Saj nga nëna ishte pinjolle e Familjes Hardingun, pronarë të mëdhenj tokash në Karolinën e Veriut. Ajo ishte e bija e kontit Gyula Appony dhe e konteshës Glayds Virginia Stewart, e cila ishte një shtetase amerikane shumë e pasur nga shteti i Marylendit, babai i së cilës ka qenë emëruar si Konsull i Përgjithshëm i Amerikës në Hollandë. Përveç vajzës së madhe Geraldinë, çifti Appony kishte edhe një vajzë tjetër të quajtur Virxhinia, si dhe një djalë të quajtur Xhula.

Pas vdekjes së gjyshes së tyre, për Geraldinën dhe motrën e saj Virxhinia u kujdes e motra e babait të tyre, kontesha Fanny Karolyi, e cila zotëronte një nga kështjellat më të famshme dhe më te bukura të Hungarisë në Zebegeny. Vajzat që kalonin verën në kështjellën e Zebegeny-it, kishin marrë nga një emër luleje. Për shkak të bukurisë së Saj dhe bardhësisë natyrale të lëkurës dhe veshjes me rroba po të të njëjtës ngjyrë, Geraldina u quajt meritueshëm “Trëndafili i Bardhë i Hungarisë”. Geraldina tashmë e rritur, na shfaqet si një europiane autentike që kish trashëguar shumë virtyte dhe vlera morale nga jeta intensive e brendshme e Seher Tesëve, nga bujaria dhe kultura e rafinuar e Aponyve, nga dinamizmi i Stewartëve, nga sensi i përshtatjes dhe i kurajës përballë fatkeqësive prej Hardingëve.
https://sq.wikipedia.org/wiki/Mbret%...Geraldin%C3%AB

[Akuamarini]

Gjon Mili

Gjon Mili ishte një shqiptar fotograf, që jetoi dhe punoi në Amerikë.

Atje, sipas atsh, ka pasur një studio të tijën dhe ka qenë një nga fotografët më të preferuar të kohës së vet.

Mbahet mend për fotografitë që u ka bërë piktorëve të mëdhenj Pablo Pikaso apo Salvador Dali.

Ka lindur në Korçë dhe fëmijërinë e ka kaluar në Rumani, duke ndjekur kolegjin kombëtar në Bukuresht. Më vonë, në vitin 1923, emigroi në Shtetet e Bashkuara.

Në 1939, Mili filloi të punojë si një fotograf për të siguruar jetën. Gjatë viteve ai u njoh me shumë artistë të shquar në piktura dhe në artin kinematografikë të Hollivudit.

Gjon Mili është marrë edhe me kinematografi, duke xhiruar me skenar të vet gjashtë filma dokumentarë.

Veprimtaria artistike e fotografit Mili përfshin me sukses shumë zhanre të fotografisë si peizazhin, reklamën, foton dokumentare, politike, atë të arteve (teatër, kinema, koncerte, vallëzime etj.), sportive, eksperimentale etj.

Ai ka pasqyruar në fotoportrete interesante figura të tilla të artit e kulturës botërore si regjisorin Hitchcock, kompozitorin Stravinski,

mili2Ekspozitën e parë vetjake Mili e ka hapur me 1934, ndërsa të fundit, më të zgjedhurat e gjithë krijimtarisë me 140 foto, më 1980 në Nju Jork me rastin e 75-vjetorit të lindjes.

Për nder të tij, dhjetë vjet pas vdekjes, në fund të vitit 1994, në Haward Greenberg Gallery të Nju Jorkut u paraqitën punë të bëra prej tij në harkun kohor 1930-1970, si dhe objekte nga jeta dhe vepra e Milit në lëmë të fotografisë dhe filmit.

Ai mbeti gjatë gjithë jetës një amerikan me origjinë shqiptare, duke mos ndryshuar shumë gjëra, që nga emri i tij, të cilin e shkroi gjithmonë „Gjon”, duke thënë vet se „ai shkruhet dhe lexohet kështu vetëm në Shqipëri”, kombësinë dhe sidomos përdorimin e gjuhës shqipe të cilën e fliste dhe e shkruante saktë e bukur.

Gjon Mili vdiq në Stamford, Connecticut, ShBA më 14 shkurt të vitit 1984

https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...qLX5LBv9ejM6cg




https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...aNATl7BVwsZy6w

[Akuamarini]

Ernesto Sabato

Biografia
Sábato ka lindur në Rojas, provincia de Buenos Aires në Argjentinë më 24 qershor, 1911. Nëna e tij Juana Maria Ferrari rridhte nga një familje arbëreshe e Italisë, ndërsa babai i tij, Franciso Sabato, po ashtu ishte nga Italia. Ata kishin njëmbëdhjetë fëmijë, të gjithë djem. Ernesto ishte fëmija i dhjetë i familjes Sábato. Ditën që lindi, vëllau më i madh vdiq dhe e ëma e pagëzoi Ernesto sipas vëllait të tij.

Ai kreu shkollën e mesme më 1928 dhe u regjistrua në Universidad de La Plata, ku studioi fizikë dhe matematikë. Në vitin 1930 ai iu bashkua partisë komuniste dhe në atë kohë takoi Matilde Kusminsky Richter, që atëherë ishte shtatëmbëdhjetë vjeç. Të dy lanë familjet dhe studimet dhe filluan të jetojnë bashkë. Ernesto përdorte një emër konspirativ dhe ishte mjaft aktiv në parti. Në vitin 1933 ai u bë sekretar i Rinisë Komuniste, por po fillonte të zhgënjehej me partinë dhe kishte dyshime. Më 1934 ishte dërguar si delegat në Bruksel në Kongresin kundër fashizmit dhe luftës, prej aty duhej të udhëtonte për Moskë për një periudhë ‘spastrimi’. Në Bruksel Ernesto kuptoi natyrën e vërtetë të partisë komuniste dhe iku në Paris, ku jetoi i fshehur pasi partia po e kërkonte. Pa miq dhe pa para, ai fillon të shkruajë romanin e tij të parë.

Në vitin 1935 ai kthehet në Argjentinë ku martohet me Matilden dhe vazhdon studimet në Universidad de La Plata. Në vitin 1938 doktoron në fizikë dhe fiton bursë për të hulumtuar rrezatimin atomic në Laboratorin Curie në Paris. Matilde dhe djali i tyre, Jorge Federico shkojnë me të. Gjatë qëndrimit në Francë ai vazhdon të shkruajë dhe të pikturojë. Më 1939 bursa iu transferua për Massachusetts Institute of Technology. Ai kthehet në Argjentinë dhe fillon të ligjërojë matematikë dhe fizikë në Universidad de La Plata. Ftohet t’i bashkohet revistës Jugu, ku takohet me Jorge Luis Borges dhe të dy bëhen miq. Më 1941 fillon të shkruajë për gazetën La Nacion.

Në vitin 1943 ai kalon një “krizë ekzistenciale” dhe vendos të lërë shkencën dhe t’i përkushtohet krejtësisht vetëm shkrimit dhe pikturimit. Jep dorëheqje nga univeristeti dhe bashkë me familjen zhvendoset në male (Provincia de Cordoba). Fillon të shkruajë dhe shpejt përfundon librin Njëshi dhe gjithësia, që u botua më 1945. Në këtë libër Sábato haptas mohon shkencën dhe racionalen. Fiton çmime dhe nderime për këtë libër.

Roman i tij i parë Tuneli botohet më 1948. Më 1951 botohet libri tjetër Njerëz dhe dhëmbëzorë, me refleksione për paratë, arsyen dhe kalueshmërinë e kohës. Një studim për konceptet e botës dhe jetës moderne duke filluar nga Renesansa. Në vitin 1953 botohet libri Heterodoxia, që është definuar si fjalor i njeriut në krizë. Më 1955 bëhet drejtor i gazetës Mundo Argentino. Në këtë kohë Argjentina ishte në trazira politike. Më 1956 botohen dy librat më kontraverse të Sábatos: El otro rostro del Peronismo (Fytyra tjetër e peronizmit) dhe Torturas y Libertad de Prensa (Torturat dhe liria e shtypit).

Në vitin 1961 boton romanin e tij të dytë Sobre héroes y tumbas (Mbi heronjtë dhe varrezat), një studim psikologjik i njeriut i thurur me idetë filozofike të botuara më parë në librat e tij me ese. Kapitullin Raport për të verbërit shumë studiues e quajnë kryevepër të letërsisë botërore.

Në vitin 1971 fillon të shkruajë për gazetën La Opinion. Në vitin 1973 boton romanin e tretë Abaddón, el exterminador (Abadon, engjëlli i shkatërrimit), një libër për vizionin apokaliptik të botës moderne dhe për triumfin e të keqës.

Në vitin 1977 Italia i akordon çmimin “Medicci”, ndërsa më 1978, në Spanjë e dekoron me urdhrin Gran Cruz de la Orden al Mérito Civil.

Më 1984 presidenti i Argjentinës Raúl Alfonsín e emëron kryetar të Comisión Nacional sobre la Desaparición de las Personas (CONADEP), (Komisioni Kombëtar për Personat e Zhdukur), komision që ka hulumtuar rastet e personave të zhdukur gjatë diktaturës ushtarake në Argjentinë. Libri Nunca Más (Kurrë më) në të cilin jepen dëshmitë e atyre që shpëtuan dhe të dëshmitarëve të zhdukjes dhe vrasjes së mëse njëzetmijë njerëzve, është botuar si rezultat i hulumtimit të këtyre tragjedive.

Organizata e Shteteve Amerikane (O. A. S.) i jep çmimin Gabriel Mistral, ndërsa mbreti i Spanjës, Huan Karlos, e dekoron me çmimin Miguel de Cervantes. Dekorohet prapë nga Italia më 1985 me Urdhrin për Merita dhe më 1987 Fransoa Miteran, kryetar i Francës e dekoron me gradën Komandant i Legjionit të Nderit. Ka marrë gradën “Doktor nderi” (Honoris causa) nga Univeristeti Murica, Spanjë, Universidad de Rosario, Argjentinë, Universidad de Campinas, Brazil, Universidad del Litoral, Santa Fe, Università degli Studi di Torino, Itali Më 1995 në Shqipëri merr titullin Ismail Kadare, të ndarë nga fondacioni Velija. Vdiq në shtëpinë e tij në Argjentinë, më 30 prill 2011 në moshën 99 vjeçare..

Titujt e veprave[redakto | redakto tekstin burimor]
Romane[redakto | redakto tekstin burimor]
Tuneli
Mbi heronjtë dhe varrezat
Abadoni, engjëlli i shkatërrimit
Ese[redakto | redakto tekstin burimor]
Çmime[redakto | redakto tekstin burimor]
Legion of Honour
Prix du Meilleur Livre Étranger
Miguel de Cervantes Prize
Jerusalem Prize
Çmimi Kadare

Ernesto Sabato (left) presented his report on crimes committed by Argentina’s dictatorship to President Raul Alfonsin in 1984. Mr. Sabato called his work on the report a “descent into hell.’’ (Eduardo Di Baia/ Associated Press)

Së bashku me Borgesin dhe Markezin, Ernesto Sabato konsiderohet si njëri ndër tre shkrimtarët më shquar hispanikë të gjysmës së dytë të shekullit XX.

“Nëna ime ishte shqiptare dhe fliste shqip. Ajo ishte si një perëndi për mua… Në Shqipëri do të kem rastin të njoh vendin e paraardhësve të mi. Jam shumë i prekur nga ftesa që më është bërë”.

[Akuamarini]

Eliza Dushku


lindi më 30 dhjetor 1980 në Boston, Massachusetts. Është një aktore amerikane me prejardhje shqiptare. U bë e njohur me rolin Faith në TV serinë Buffy dhe nga seriali televiziv Angel. Ajo ka luajtur në dy seriale të rrjetit Fox, Tru Calling dhe Dollhouse. Është gjithashtu e njohur dhe për rolet në filma si True Lies, The New Guy, Bring it On, Wrong Turn dhe Jay and Silent Bob Strike Back, gjithashtu dhe si dublante me zërin e saj për lojra elektronike.
Jeta e hershme
Dushku ka lindur në Watertown, Massachusetts, e bija e Philip R. Dushku, një administrator dhe mësues në shkollat publike të Bostonit, dhe e Judith "Judy" (nee Rasmussen), një profesoreshë e shkencave politike. Babai i Dushkut është një shqiptaro-amerikan nga qyteti i Korçës, ndërsa e ëma është me prejardhje daneze dhe angleze. Ajo ka tre vëllezër. Dushku ka ndjekur shkollën Beaver Country Day dhe është diplomuar nga shkolla e mesme Watertown.
Karriera e hershme[redakto | redakto tekstin burimor]
Dushku ndeshi në vëmendjen e agjentëve kur ishte 10 vjeç. Ajo u zgjodh pas një kërkimi pesë-mujor për rolin kryesor të Alice në filmin That Night. Në 1993, Dushku mori një rol si Pearl në krah të Robert De Niros dhe Leonardo DiCaprios në filmin This Boy's Life, një rol që sipas saj i hapi shumë dyer. Vitin më pas ajo luajti rolin e vajzës adoleshente të Arnold Schwarzenegger dhe Jamie Lee Curtis në True Lies. Ajo kishte pjesë edhe në Bye Bye Love si vajza e Paul Reiser, si Cindy Johnson në Race the Sun, dhe role në një film televiziv dhe me metrazh të shkurtër.


Buffy The Vampire Slayer
Dushku kishte në plan të ndiqte universitetin Suffolk në Boston, ku e ëma e saj jepte mësim në atë kohë, por agjenti i kërkoi të dorëzonte një audicion të regjistruar për një projekt ku merrte pjesë dhe një kliente tjetër e tij, Sarah Michelle Gellar. Pasi lexoi skenarin, Dushku nxitoi drejt një prej dyqaneve të Claire për të blerë produkt për make-up të errët dhe aksesorë të tjerë të përshtatshëm për pjesën si Faith në Buffy thë Vampire Slayer. Kur filloi punën për këtë serial, Dushku ishte akoma në moshë të mitur, prandaj duhet të merrte liri prej prindërve të saj për të punuar me orë të zgjatura. Ajo më vonë rikujtoi me gëzim se gjykatësja që i dorëzoi çeshtjen e kujdestarisë së saj, një ndjekëse e devotshme e atij seriali, i tha se do ta firmoste urdhrin e kujdestarisë vetëm në qoftë se merrte një fotografi të firmosur prej Dushkut.

Pasi mbaroi shkollën e mesme, Dushku iu rikthye aktrimit me rolin e Faith në Buffy the Vampire Slayer, një vrasës edhe më i trazuar se personazhi kryesor Buffy Summers. Megjithë planin fillestar për një rol vetëm në pesë episode, personazhi i saj u bë aq popullor saqë ajo qëndroi për të gjithë sezonin e tretë dhe u rikthye edhe në të katërtin për dy pjesë. Pjesa e mbetur e harkut të ngjarjes së saj u luajt si pjesë e sezonit të parë të serialit Angel, derivat i Buffy-t. E penduar dhe e ripërkushtuar, Faith u rikthye si një heroinë në episode të tjera të Angel dhe në episodet e fundit të Buffy-t. Dushku u përmbyt nga grumbuj letrash të ardhura nga legjione të burgosurish. Ajo tha:

Kam marrë letra nga të dënuar me vdekje ose me dënim maksimal. Çfarë mendojnë autoritetet kur shfaqin këto seriale me vajza adoleshente në radhët e të dënuarve me vdekje? Ata shkruajnë çdo gjë - gjëra të tmerrshme për të cilat ti as nuk do të dish. Më dërgojnë edhe foto - "Oh, ja një foto e imja përpara se të burgosesha!" - ka edhe ndonjë djalë të ulur në divan me shishe birre në dorë, mustaqe dhe një zorrë të madhe. Janë vërtet ngjethëse. Shumë më shumë se Buffy.



Rolet pasuese
Në vitin 2000, Dushku luajti në komedinë me nxitëset e tifozëve Bring it On. Kjo u ndoq nga Soul Survivors, duke e bashkuar me kolegun e saj Casey Affleck në Race the Sun. Në vitin 2001, ajo u shfaq në The New Guy me Dj Qualls dhe në City by the Sea me Robert De Niro dhe James Franco. Ky i fundit mori një vëmendje të gjerë nga një audiencë adulte si dhe disa vlerësime pozitive. Në të njëjtin vit, Kevin Smith e ftoi Dushkun të ishte pjesë e Jay and Silent Bob Strike Back.

Në vitin 2003, Dushku luajti në filmin horrorr Wrong Turn dhe The Kiss, nje komedi-dramë indipendente. Duke nisur po në këtë vit, ajo mori pjesë në një dramë mbinatyrore të Fox-it, Tru Calling, ku luajti rolin kryesor si Tru Davis, një studente mjekësie. Pasi iu tërhoq një bursë, Tru detyrohet të fillojë një punë në morgun lokal ku ajo zbulon fuqinë e saj për të "ri-jetuar" ditën e mëparshme nëse një nga të vdekurit i kërkon ndihmë për të ndryshuar atë që ka ndodhur. Dushku refuzoi një rol në një derivat të Buffy The Vampire Slayer, i cili do të kishte qenë rreth Faith-it. Ajo ka pasur shumë role si "vajzë e keqe" në filma dhe i ka shjuar këto mundësi. Në një intervistë me Maxim në Maj 2001, Dushku thotë rreth roleve të saj, "Është e lehtë të luash një vajzë të keqe. Duhet vetëm të bësh gjithçka që të është thënë të mos e bësh, dhe nuk të duhet të merresh me pasojat sepse është thjesht aktrim."

Dushku mori pjesë dhe në një prodhim nga Broadway të quajtur Dog Sees God, që nga dhjetori 2005, duke luajtur motren e Van-it, një personazh i paralelizuar me Lucy Van Pelt, nga seria komike The Peanuts tek e cila ishte bazuar produksioni. Ajo hoqi dorë në shkurt 2006 bashkë me anëtarë të tjerë, në mes të zërave për abuzim nga producenti, por që më vonë u mohuan.

Ajo luajti rolin kryesor në Nurses, një komedi-dramë spitalore për Fox. Ky ishte prodhimi i dytë i Fox-it tek e cila ajo mori pjesë por që nuk u transmetua. Ajo është parë edhe në videon muzikore të Simple Plan "I'm just a kid", si interesi romantik i bandës, gjithashtu dhe në videon "Rockstar" të Nickelback.

2005 deri më sot




2005 deri më sot
Në 1 tetor 2005 ajo lajmëroi në Wizard World Boston se kishte filluar xhirimet për Nobel Son, në të cilin do të luante krahas Alan Rickman, Danny DeVito, Bill Pullman dhe Peter Boyle. Filmi doli në Festivalin e Filmit në Tribeca në 2007. Një projekt tjetër është On Broadway, një film indipendent i xhiruar në vendin e saj të lindjes, Boston. Filmi ka marrë vlerësime tepër pozitive dhe disa prej tyre nënvizojnë performancën e Dushkut. Është shfaqur në festivale të filmit indipendent dhe ka fituar gjashtë çmime.

Dushku ka pasur role edhe në pesë lojëra elektronike. Ajo dubloi rolin e Yumi Sawamura në versionin anglisht të Yakuza për Play Station 2, që u realizua dhe publikua nga Sega në shtator 2006. Dushku gjithashtu luan si Shaundi, një nga personazhet kryesore të Saints Row 2, që u realizua nga Volition dhe u publikua nga THQ. Doli në Amerikën Veriore në 14 tetor 2008, për Play Station 3 dhe Xbox 360. Përdori zërin e saj edhe për rolin e Rubi Malone, personazhi kryesor në lojën WET. Në dhjetor 2008 ajo mori pjesë në ndarjen e çmimeve të Spike TV për lojrat elektronike. Roli i Shaundi në Saints Row: The Third u zëvendësua nga Danielle Nicolet.

Variety lajmëroi në 2 gusht 2006 se Dushku do të luante bashkë me Macaulay Culkin në Sex and Breakfast, një komedi e errët e shkruajtur dhe drejtuar nga Miles Brandman. Një analist e përshkroi Dushkun si "rrëzëllitëse" dhe se i dha forcë personazhit. Filmi doli në 30 nëntor 2007 në Los Angeles dhe në DVD në 22 janar 2008. Ajo luajti në Open Graves në 2008, bashkë me Mike Vogel, një thriller-horrorr rreth një loje satanike. Ka luajtur role kryesore edhe në The Thacker Case dhe The Alphabet Killer, që të dy thrillera të bazuar në ngjarje reale, një prej tyre drejtuar prej Rob Schmidt me të cilën kishte punuar më parë në Wrong Turn. Që të dy filmat dolën në vitin 2008. The Alphabet Killer përmban skenën e parë gjysëm-nudo të Dushkut. Filmi mori kritika mikse, megjithatë ato lavdëruan performancën e Dushkut, me komente si "Eliza Dushku e komandon ekranin por nuk mund të pajtojë axhendat konfliktuese dhe idiote të skenarit." Ajo ka marrë pjesë edhe në Bottle Shock, një dramë rreth verës së Napa Valley. Filmi u drejtua nga Randall Miller, që realizoi dhe Nobel Son.

Në 26 gusht 2007 Dushku nënshkroi një marrëveshje me Fox Broadcasting Company dhe 20th Century Fox.[2] Sipas saj, rrjeti dhe studio do të zhvillonin projekte "të kopsitura" enkas për të, gjithashtu dhe ta lidhnin me prodhime dhe skenare ekzistuese.[3]

Më vonë, në 31 tetor u bë e ditur se Dushku kishte joshur e rikthyer në televizion Joss Whedon nga Buffy the Vampire Slayer, pasi kishin rënë dakord të krijonin një prodhim quajtur Dollhouse. Dushku e prodhoi atë dhe luajti rolin kryesor "Echo", që u transmetua në Fox gjatë sezonit televiziv 2008-2009. Në një intervistë, Dushku shpjegoi se si Dollhouse dhe lidhja me Whedon erdhën në jetë:

E ftova për drekë Joss Whedon-in pasi nënshkrova marrëveshjen me Fox-in. Kemi pasur një marrëdhënie të këndshme në të shkuarën kështu që doja të bënim diçka bashkë, duke u rikthyer në një projekt televiziv. E kam pasur goxha në mendje, vetëm se nuk i kisha telefonuar akoma. Kështu që rregullova gjërat me Fox-in, mora guximin dhe i telefonova. Kaluam një drekë katër-orëshe ku pak a shumë përdora aftësitë e mia joshëse prej femre. Jo, ne jemi bërë shumë shokë të mirë, gati si vëlla e motër. Ai ka qenë si një kujdestar e një stërvitës për mua që kur u transferova në L.A kur isha 17 vjeç dhe isha pak si fëmi i çmendur. Ai është kujdesur, më ka ndihmuar dhe më ka mësuar përgjatë viteve. I thashë se sa shumë doja dhe kisha nevojë që ai të rikthehej. Ai pranoi dhe ja ku jemi.[4]

Dushku e përshkroi Whedon si: "gjeniu im i preferuar... shoku i preferuar... vëllai i madh... dhe i vetmi person tek i cili kam besuar me gjithë zemër, sepse nuk më ka zhgënjyer asnjëherë." Dollhouse u rinovua për një sezon të dytë. Arsyet që përmendën producentët për vazhdimin e filmit ishin besimi në fuqinë e bazës së fansave të Joss Whedon dhe numrat e lartë të DVR. Fox-i e anuloi shfaqjen në 11 nëntor 2009. Ajo përfundoi xhirimet në sezonin e dytë dhe të fundit në 16 dhjetor 2009.

Dushku ishte aktorja dublante për vrasësen me pagesë Rubi Malone në lojën elektronike aksion Wet. Ajo siguroi të drejtat ekskluzive për të bërë The Perfect Moment, një film i bazuar në jetën e fotografit Robert Mapplethorpe, duke përfshirë dhe ndihmën e Ondi Timoner.

Në 2010 Dushku dha zërin e saj për Noah's Ark : The New Beginning dhe luajti në filmin Locked In. Mori pjesë gjithashtu dhe si e ftuar speciale në një episod të komedisë The Big Bang Theory të CBS, që e pati premierën në 4 nëntor 2010.

Në 2011, Dushku luajti përkrah Jayson Floyd në One Shot, një klip i shkurtër në YouTube, me pjesëmarrje dhe i drejtuar nga Freddie Wong, i cili doli në 13 maj 2011. Në gusht të po atij viti, Dushku vizitoi Shqipërinë me një grup nga Travel Channel dhe Lonely Planet për të filmuar një dokumentar me titull Dear Albania, për promovimin e turizmit në vendin e origjinës së babait të saj.

Dushku ka një rol kryesor në një serial të animuar online të quajtur Torchwood: Web of Lies, bazuar në serialin e BBC Torchwood Miracle Day.

Në qershor 2012, Dushku luajti përkrah Katie Cassidy, Gina Gershon dhe Michelle Trachtenberg në The Scribbler, me regji nga John Suits dhe prodhuar nga Gabriel Cowan.

Në 2013 ajo u mor si Patricia Holm për një film pilot për një prodhim që risjell në televizion serialin The Saint, por ky film nuk është transmetuar akoma.

Jeta personale[redakto | redakto tekstin burimor]
Dushku është rritur në një familje me besim Mormon.

Vendbanimi i saj është në Laurel Canyon, Los Angeles, Kaliforni. Ajo vizitoi familjen e të atit në Shqipëri në vitin 2006 pas një ftese nga kryeministri shqiptar i asaj kohe Sali Berisha. Ajo vizitoi gjithashtu dhe Kosovën dhe bëri një tatuazh me shqiponjën dykrenare në pjesën e pasme të qafës. Gjatë vizitës së dytë në Shqipëri në vitin 2011, ajo aplikoi për shtetësi shqiptare duke marrë pashaportën dhe kartën e identitetit shqiptare. Iu dha gjithashtu dhe titulli i nderit si Ambasadore e Kulturës dhe Turizmit në botë nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha. Gjithashtu iu dha edhe titulli qytetare nderi e vendlindjes së babait të saj, Korçë.

Ajo është themeluesja dhe drejtuesja ekzekutive e Boston Diva Productions, shërben në grupin drejtues të organizatës THRIVEGulu (Qendra e Shërimit të Traumës dhe Reflektimit në Gulu), një organizatë kushtuar ndihmës së të mbijetuarve të luftës (përfshirë edhe fëmijë ushtarë) në Ugandën Veriore. Si një figurë model për aktivizmin e saj, u ftua nga Millenium Campus Network (MCN) si një folëse kryesore duke marrë çmimin Global Generation në krah edhe të Sekretarit të shtetit amerikan John Kerry në aktivitetet e MCN në 2011.

Dushku njihet se vuan nga sindroma e çrregullimit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit.

Në tetor 2009 ajo filloi të dilte me ish basketbollistin e Los Angeles Lakers Rick Fox dhe në gusht 2010 ata konfirmuan se jetonin bashkë. Në qershor 2014 u bë e ditur se çifti ishte ndarë.

Në dhjetor 2011, Dushku bëri të ditur se kishte vendosur të kthehej në vegane pasi kishte parë dokumentarin Pirunjtë mbi Thikat. Në dhjetor 2014 ajo tha në faqen e saj të Twitterit se nuk ishte më vegjetariane.

Dushku, e cila fillimisht kishte dashur të ndiqte studimet në kolegjin e Bostonit para se Buffy t’i prishte ato plane, bëri të ditur në mars 2014 në Emerald City Comicon se do të ndiqte kolegjin më vonë gjatë atij viti.

Në 22 qershor 2014, The Boston Globe raportoi se Dushku e kishte lënë Los Angeles-in, ishte rikthyer në Boston dhe kishte në plan të ndiqte kolegjin.

Çmimet dhe nominimet[redakto | redakto tekstin burimor]
Performanca në Tru Calling i siguroi Dushkut dy nominime në vitin 2004 për ndarjen e çmimeve Teen Choice si Choice Breakout Star – Femër, dhe për çmimet Saturn si aktorja më e mirë për një serial televiziv. Revista Maxim e renditi Dushkun në vend të 6-të në listën e femrave më të nxehta të 2009-ës. Dushku u nominua në vitin 2009 për një çmim Scream si aktorja më e mirë Shkencë-Trillim për rolin e saj si Echo. Ajo u quajt dhe Ambasadorja e programit Consumer Electronic Show Entertainment në tetor 2011.
Filmografia[redakto | redakto tekstin burimor]
Filma dhe TV seri ne te cilat Eliza luajti role.https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...BAno8W0fUk12_Q

That Night (1992)
This Boy's Life (1993)
True Lies (1994)
Fishing With George (1994)
Bye Bye, Love (1995)
Race the Sun (1996)
Bring It On (2000)
Soul Survivors (2001)
Jay and Silent Bob Strike Back (2001)
The New Guy (2002)
City by the Sea (2002)
Stan Winston: Monster Mogul (2003)
Wrong Turn (2003)
The Kiss (2003)
The Last Supper (2006)
On Broadway (2007)
Nobel Son (2007)
Sex and Breakfast (2007)
The Alphabet Killer (2008)
Bottle Shock (2008)
The Cover Up (2008)
Open Graves (2009)
Locked In (2010)
Batman: Year One (2011)
DC Showcase: Catwoman (2011)
Noah's Arc: The New Beginning (2012)
Dear Albania (2012)
Jay & Silent Bob's Super Groovy Cartoon Movie (2013)
The Scribbler (2014)
Midnight Rider (2014)
Eloise (2015)
Televizion[redakto | redakto tekstin burimor]
Journey (1995)
Buffy - The Vampire Slayer (1998-2003)
Angel (2000-2003)
King of the Hill (2002)
Tru Calling (2003-2005)
That '70's Show (2005)
Nurses (2007)
Ugly Betty (2007)
Dollhouse (2009-2010)
The Big Bang Theory (2010)
RuPaul's Drag Race (2010)
Herd Mentality (2011)
Robotomy (2011)
White Collar (2011)
The Cleveland Show (2011)
The Guild (2011)
Torchwood: Web of Lies (2011)
The League (2011)
Leap Year (2011-2012)
Hulk and the Agents of S.M.A.S.H. (2013-tani)
The Saint (2013)
Banshee (2016)
Lojra elektronike[redakto | redakto tekstin burimor]
Buffy the Vampire Slayer: Chaos Bleeds (2003)
Yakuza (2005)
Saints Row 2 (2008)
Wet (2009)
Fight Night Champion (2011)

[Akuamarini]

Jim Belushi

James Adam Belushi (lexo: Xhejms Belushi) ose Jim Belushi (lexo: Xhim Belushi), lindi më 15 qershor të vitit 1954 në Çikago (Ilinois), është aktor amerikan i kinematografisë, teatrit dhe televizionit me prejardhje shiqptare.

Jeta e hershme[redakto | redakto tekstin burimor]
Fëmijërinë e rininë i kaloi në Veaton (Ilinois). Është fëmija i tretë nga katër fëmijët e Adem dhe Agnesë Belushit. Babai i tij, Ademi, emigroi në SHBA, duke lënë vendlindjen fshatin Qytezë në vitin 1934 në moshën 15 vjeçare. Ndërsa nëna e tij, Agnes Belushi, lindi në SHBA, bijë e një emigranti shqiptar. Vëllai i tij më i madh ishte John Belushi (lexo; Xhon Belushi), po ashtu aktor i famshëm i skenës së Hollivudit dhe shoqërisë në SHBA.

Belushi studioi në universitetin e Ilinoit të quajtur Southern Illinois University Carbondale dhe u specializua në degët e Artit: Të shprehurit dhe Teatri.

Paraqitja në skenë[redakto | redakto tekstin burimor]
Nga viti 1977 deri më 1980-in, Xhimi punoi së bashku me grupin teatror të Çikagos të quajtur: The Second City. Gjatë kësaj periudhe prezantohet si deputant në televizion më 1978-ën, në :Who's Watching the Kids po ashtu kishte disa pjesëza në serinë: Brian De Palma's The Fury.

Roli i tij i parë i gjatë ishte në filmin: Michael Mann's Thief (1981). Që nga 1983 deri më 1985, shkroi dhe mori pjesë në programin e mbrëmjes së shtunës:Saturday Night Live. Kulmin e famës së tij, drejt rolit kryesor e arriti me rolet ndihmëse në: About Last Night dhe Salvador (të dy më 1986). Luajti role në filmat:Real Men (1987), The Principal (1987), Red Heat (1988), K-9 (1989), Taking Care of Business (1990), Mr. Destiny (1990), Royce (1994), Retroactive (1997).

Po ashtu Xhimi, punoi në filmat vizatimor. Një ndër sinkronizimet, është edhe ai në filmin vizatimor Geppetto, një version i filmit artistik Pinokio (org.:Pinocchio).

Është martuar tri herë, dhe ka tre fëmijë. Tani gjendet në mardhënje bashkëshortore me Jennifer Sloan, i kurorëzuar më 2 maj 1998.

Sipas prezantimeve të tij në skenën e shoqërisë amerikane, dhe në përgjithësi me intervistat e tij, ai mburret me prejardhjen e tij. Në një intervistë të dhënë ZDF (Radio Televizion Shtetëror Gjerman), ai flet me kënaqësi për vizitën e fundit të tij me të atin në vendlindje. Ai thotë se "kur, isha në vendlindjen e babait, nga të gjitha anët shikoja si në pasqyrë, figurën time, të gjithë më dukeshin të njëjtë si unë".[2]

Në vitin 2001 Xhimi luan në serialin According to Jim rolin kryesore me Courtney Thorne-Smith.




Filmografia[redakto | redakto tekstin burimor]
Viti Filmi Roli Shenime
1979 Working Stiffs Ernie O'Rourke 9 episodes
1981 Thief Barry
1983 Trading Places Harvey
1983-1985 Saturday Night Live Various 33 episodes
1985 The Man with One Red Shoe Morris
1986 Little Shop of Horrors Patrick
Salvador Doctor Rock
Jumpin' Jack Flash Cab driver, police officer, Sperry repair man
About Last Night... Bernie Litgo
1987 The Principal Rick Latimer
Real Men Nick Pirandello
1988 Red Heat Det. Sgt. Art Ridzic (Ridžić)
1989 K-9 Detective Michael Dooley
Homer and Eddie Homer Lanza
Who's Harry Crumb? Man on Bus uncredited
1990 Taking Care of Business Jimmy Dworski
Mr. Destiny Larry Joseph Burrows
Masters of Menace Gypsy
Dimenticare Palermo Carmine Bonavia
Wedding Band Reverend
1991 Curly Sue Bill Dancer
Diary of a Hitman Shandy
Only the Lonely Salvatore Buonarte
Abraxas, Guardian of the Universe Principal Latimer ROB ****
1992 Traces of Red Jack Dobson
Once Upon A Crime Neil
1993 Wild Palms Harry Wyckoff (mini-series)
Last Action Hero Himself
1994 Royce Shane Royce Television
1995 Sahara Sergeant Joe Gunn Television
Canadian Bacon Charles Jackal
Separate Lives Tom Beckwith
Gargoyles Fang 3 episodes, 1995-1996
The Pebble and the Penguin Rocko Voice
Destiny Turns on the Radio Tuerto
Irving Gay Vampire #2
1996 Jingle All the Way Mall Santa
Race the Sun Frank Machi
Gold in the Streets Mario
Pinky and the Brain Additional voices 3 episodes
Mighty Ducks Phil Palmfeather 3 episodes
Hey Arnold! Coach Wittenberg 4 episodes, 1996-1999
1997 Gang Related Frank Divinci Alongside Tupac Amaru Shakur
Retroactive Frank Time travel
Living in Peril Harrison/Oliver
Disney's Bad Baby Dad Voice
Total Security Steve Wegman 13 episodes
1998 Overnight Delivery Overnight Delivery Boss scenes deleted
1999 Angel's Dance Stevie 'The Rose' Rosellini
Made Men Bill "The Mouth" Manucci
K-911 Detective Michael Dooley Video
My Neighbors the Yamadas Takashi voice: English version
The Florentine Billy Belasco
2000 Return to Me Joe Dayton
2001 Joe Somebody Chuck Scarett
According to Jim Jim 170 episodes, 2001-2008
2002 Snow Dogs Demon Voice
Pinocchio The Farmer (English voice)
K-9: P.I. Detective Michael Dooley
2003 Easy Six Elvis
2004 DysEnchanted Doctor (The Shrink)
Less Than Perfect Eddie Smirkoff
2005 Hoodwinked! Woodsman Voice
2006 The Wild Benny Voice
Behind the Smile Jeffrey Stone
2007 Underdog Dan Unger (Father)
Once Upon a Christmas Village Santa Claus Voice
2008 Scooby-Doo and the Goblin King Goblin Voice
2009 Dorothy of Oz The Cowardly Lion Voice (filming)
2010 The Ghost TBA
Mirënjohjet[redakto | redakto tekstin burimor]
Shtetësia Shqiptare


https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...hiTbnvkdRYzuFA

[Akuamarini]

Anton Athanasi
Anton Athanasi (anglisht Anthony Athanas) ishte një biznesmen multi-milioner Shqiptaroamerikan i lindur në Korçë. Biznesi i tij pati një sukses të madh në fushën e restoranteve, vecanërisht me restorantin Anthony's Pier 4, një ndër më të suksesshmit në SHBA.[1] Në vitin 1976 National Restaurant Association, e emërtoi këtë restorant, si restoranti më i mirë i vitit.

Përveçse një biznesmen i suksesshëm Anton Athanasi ishte një figurë tepër e njohur për komunitetin shqiptar në Amerikë, ai ka qenë pjestar i komunitetit deri sa u nda nga jeta. Ai mbështeti finaciarisht veprimtarinë e shoqërisë Vatra dhe u bë lobues i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara.

Duke qenë se vuante nga sëmundja e Alzheimerit vdiq në moshën 93 vjeçare në shtëpinë e tij në Swampscott, Masaçusets më 20 maj 2005.

[Akuamarini]

Jan Kukuzeli

Shën Jan Kukuzeli (1280? - 1370?)[1] ose Joan ishte një murg ortodoks nga Durrësi. Shenjtor, himnograf, mjeshtër dhe teoricien i muzikës kishtare bizantine.

Shumë janë ata që kanë shkruar për të – historianë, filologë, muzikologë – nga Lindja e nga Perëndimi, të huaj e vendas. Për të janë shkruar shumë më tepër nga çdo kompozitor kishtar. Veprat e tij, në dorëshkrime, janë thesare të shek. XIV. Ky është një përshkrim i shkurtër biografik, duke përmendur pak edhe veprën e madhe muzikore.

Kisha Ortodokse në mbarë botën e nderon këtë figurë si shenjtor të saj dhe kujtimin e tij e feston çdo 1 tetor. Jan Kukuzeli është pikturuar si kompozitor dhe si shenjtor në mjaft miniatura dorëshkrimesh, në afreske dhe piktura murale kishash si edhe në ikona druri. Ikona më e hershme gjendet në kodikun 457 të Manastirit Kutlumusi (Mali i Shenjtë) (shek. XIV). Ikona të tij janë pikturuar në manastirin e tij në Malin e Shenjtë, në Shqipëri në Manastirin e Ardenicës, në Greqi, Bullgari, Serbi, Moskë, Mynih etj.

Gjithashtu janë ngritur mjaft kore kishtare, që mbajnë emrin e tij. Edhe qytetarët durrsakë janë krenarë për këtë figurë duke e kujtuar kontributin e madh e të çmuar dhe duke i dhënë edhe emrin e tij, “Jan Kukuzeli”, Shkollës së Mesme Artistike së qytetit të Durrësit.

Jeta[redakto | redakto tekstin burimor]
Jan, lindi në Durrës, një qytet-port kozmopolitan, në atë kohë nën zotërimin bizantin, në shek. XII (sipas disa studiuesve) ose në fund shek. XIII (rreth 1270, sipas disa studiuesve të tjerë). I ati i vdiq kur ishte shumë i vogël, kështu që nëna e tij u mor me edukimin e tij, duke ia besuar mësuesve më të mirë të asaj kohe. Ai u dallua për një zgjuarsi të rrallë, për zërin engjëllor dhe për aftësitë e mëdha muzikore.

Duket që, për shkak të atij zëri, e dërguan në Konstandinopojë, në kryeqytetin e perandorisë, për të studiuar dhe kënduar në oborrin perandorak. Duke parë talentin e tij të madh dhe përparimin e habitshëm në muzikë, e emëruan drejtues të veprimtarive muzikore të kryeqytetit, duke i dhënë titullin Mjeshtër, titull që në atë kohë ishte shumë i rëndësishëm. Muzika luante një rol të veçantë në Konstandinopojë, kështu që Jan u bë një anëtar i oborrit perandorak dhe favorit i vetë perandorit. Për zërin e tij të mahnitshëm e quajtën “zë engjëllor”. Kur ai këndonte atje, në kishën e Shën Sofisë, mblidheshin të gjithë për ta dëgjuar dhe të prekur nga ai zë, fillonin të qanin me ngashërim.

Por, ndërsa ishte favorit i perandorit dhe i nderuar nga të gjithë, zemra e tij nuk ishte e gëzuar. Shpirti i tij dëshironte një jetë asketike kushtuar tërësisht Zotit, ndërsa jeta në oborr me tërë tundimet dhe lavditë, e pengonte të bënte një jetë shpirtërore. Madje mbreti ngaqë e donte shumë donte që ta martonte me një vajzë të një fisniku. Djaloshi i ri vendosi të largohej fshehurazi. Kështu, i veshur si një bari i varfër, u largua dhe shkoi në Manastirin e Lavrës së Madhe në Malin Athos (Ágjion Óros ose Malin e Shenjtë). Atje kërkoi të pranohej në jetën murgjërore. Askush nuk e njihte Janin dhe nuk e identifikonte këtë bari me artistin e madh të kryeqytetit, ndonëse fama e tij kishte arritur edhe në Malin e Shenjtë.

Një ditë, kur kulloste dhitë në një vend të shkretë, duke menduar se ishte vetëm, filloi të këndonte një himn kushtuar Hyjlindëses Mari, me zë më të lartë se zakonisht. Por një asket (murg që banon në vetmi) që banonte aty pranë e dëgjoi dhe i mahnitur nga bukuria e këndimit dhe e melodisë, madje duke parë edhe kafshët që nuk kullotnin, por shijonin të magjepsura, shkoi tek igumeni i Lavrës së Madhe, i cili edhe e thirri bariun dhe e detyroi të thonte të vërtetën. Jani iu lut që të rrinte në manastir e të mos ta dorëzonte tek perandori, sepse donte më shumë jetën murgjërore, sesa jetën e oborrit.

Igumeni e urdhëroi që ta linte punën e bariut dhe të merrte drejtimin e korit të kishës qendrore të manastirit. Jani u bind. Por në të njëjtën kohë, igumeni i cili nuk donte të ishte në kundërshtim me urdhrat e perandorit, u nis për në Konstandinopojë për ta takuar, që t’i kërkonte falje për Janin. Monarku donte që të gjithë të përuleshin para vullnetit hyjnor dhe e urdhëroi igumenin që Jani të lihej i lirë dhe të vendoste vetë se çfarë do të bënte. Igumeni plot gëzim u kthye në manastir dhe i dha lajmin e gëzuar Janit dhe vëllezërve të manastirit.

Ai vazhdoi jetën e tij asketike (të ushtrimit shpirtëror) më shumë se më parë. U vendos në një shtëpi dedikuar Kryeengjëjve të Shenjtë, pranë manastirit, duke praktikuar agjerimin, pendimin dhe lutjen e pandërprerë. Pjesën tjetër të jetës e kaloi duke i kënduar këngë e lavde Zotit dhe Hyjlindëses Mari, si edhe duke kompozuar shumë pjesë muzikore kishtare, që kanë lënë gjurmë të thella në traditën e krishterë orthodhokse.

Tepër e njohur është mrekullia kur iu shfaq Shën Maria Hyjlindëse duke e shpërblyer me një monedhë floriri për himnet e tij të mrekullueshme, ku edhe sot në kishëzën për nder të tij, ndodhet edhe ikona “Shën Maria e Kukuzelit” (Kukuzélisa). E mësoi ditën e vdekjes, shumë kohë më parë, prandaj kur iu afrua, Jani mblodhi të gjithë vëllezërit, iu kërkoi ndjesë dhe i porositi që ta varrosnin në shtëpinë e Kryeengjëjve të Shenjtë, aty ku rrinte. Ndërroi jetë më 1 tetor.

Vepra muzikore


Jani sistemoi dhe riformoi melodi më të vjetra, kompozoi tërësi veprash origjinale të famshme, kryesisht “mësime të ngadalta për zëra të bukur” (kalifonik), në mënyrën tradicionale. Pothuajse të gjitha u përkthyen nga shkrimi i vjetër muzikor në shkrimin muzikor të kohës së tij. Shkrim muzikor, i cili do të qëndrojë në përdorim për disa shekuj deri në shkrimin e ri muzikor të Krisanthit (mitropolit i Durrësit) dhe Hurmuzit, në fillim të shek. XIX.

Aftësia dhe ofrimi i tij psaltik (i mënyrës të të kënduarit kishtar) është krejtësisht një art kishtar bizantin në një fazë të zhvillimit të Artit Psaltik, të cilin e nisi mësuesi i tij Protopsalt (Kënduesi i Parë) Joan Glikis. Jan Kukuzeli konsiderohet “burimi i dytë” i Muzikës Kishtare Bizantine, pas Joan Damaskinit.

Jemi në kohën kur kompozitori himnograf është zëvendësuar nga kompozitori që është njëkohësisht psalt (këndues). Është epoka e mjeshtërve të mëdhenj, përfaqësuesi më i shquar i të cilëve është vetë Kukuzeli. Në këtë periudhë, kjo muzikë arrin kulmin e artit të madh. Në të njëjtën kohë krijohen kompozimet e lira, me iso.

Kukuzeli kompozoi melodi për shumë shërbesa kishtare:



A) SHËRBESA TË PËRDITSHME: - Mbrëmësore: “Me të hapur dorën…” (tek Psalmi 103 [104]); “Lum njeriu…” (Ps. 1, 2, 3); Vargje kalifonike; Tinguj që psalen në Hyrjen e Mbrëmësores; Paravargje tingullit Tërthor II, Tërthor IV. - Mëngjesore: Polielei “Shërbëtorë të Zotit…”, “Lavdëroni Zotin…”; Vargje kalifonike; Andifone; “Çdo frymë le të lavdërojë Zotin...” tingulli I dhe Tërthor IV; Madhështime tingulli IV; Psalmi 118 [119]. - Liturgji Hyjnore: Himnin Trishenjtor “Shenjt Perëndi...” tingull II; “Aliluia” tingulli Tërthor I, “Aliluia” të kremteve të mëdha; Himne Qeruvike: “Ne që simbolizojmë...” tingulli Tërthor II, “Tani fuqitë...” tingulli Tërthor II; “Të meriton me të vërtetë...” tingulli Tërthor II; Madhështime në të kremte të mëdha; Kungatore: “Lavdëroni Zotin...” tingulli Tërthor I, “Shijoni dhe shihni...” tingulli Tërthor I.

B) SHTËPITË E HIMNIT AKATHIST (GJATË PASHKËS): “Përlufteshës gjenerale...”, “Fuqia e të Lartit...”, “Engjëlli u dërgua...” etj.

C) MËSIME MUZIKORE: “Që lartazi profetët...” tingulli i Rëndë dhe Tërthor II; Mësime vargjesh; Fjalët e para të tropareve Përshëmbëllta dhe të Njëzëshme; Mbi 40 mësime në vargje 15-rrokëshe etj.

Ç) MBAJTJA ISO (SHOQËRIMI ME ISO): Mbajtje iso në 8 tinguj, ku disa kanë edhe emërtime karakteristike.

D) METODA TË TË PSALURIT (MËNYRËS TË TË KËNDUARIT): Metoda e vendosjes së shenjave muzikore bizantine: Mega Ison, Ison, Oligon, Oksia; Metoda e Mbajtjes iso; Këndimi i shenjave muzikore, pa tekst, që quhet “Këndimi i urtë i shenjave” njihet si “Sistemi rrethor i Kukuzelit (Trohója)”.

Veprat e tij muzikore, dorëshkrime, gjenden të shkruara në greqisht pothuajse deri në shek. XVI, por ka edhe disa kodikë të mëvonshëm jo të plotë që janë të shkruar edhe në bullgarisht.Wikipendia


-Kompozimi didaktik "Mega Ison" i Jan Kukuzelit (Gr:μεγάλα σῃμάδια)

[Akuamarini]

Bardhyli
Bardhyli, (rreth 449 p.e.s - rreth 356 p.e.s), ishte mbreti ilir jetoi mbi 90 vjetë si pasardhës i tij, në bazë të letrave antike mirret mbreti Grabo. Nga kjo lë të kuptohet se ai duhet të ketë vdekur rreth viti 356 p.e.s .

Megjithëse emri i tij shfaqet në burimet shumë më vonë, në ngjarjet e vitit 359 p.e.sonë, prapë se prapë duket se ai i udhëhiqte ilirët shumë kohë përpara. Sipas këtyre burimeve Bardhyli jetoi një kohë të gjatë dhe kur u ndesh me Filipin II (359 p.e.sonë), ose pak më vonë, ishte në një moshë të thyer, 90 vjeçare. Interes të veçantë lidhur me figurën e tij kanë lajmet që e paraqesin si një mbret me prejardhje të ulët, në fillim qymyrxhi e pastaj kryengritës (latro), që e pat fituar pushtetin me forcë dhe që gëzonte simpatinë e luftëtarëve, meqenëse në ndarjen e plaçkës ishte i drejtë e i paanshëm. Këto njoftime e paraqesin atë jo si një trashëgimtar të Syras, por si një përmbysës të tij. Vetëm duke pranuar këtë fakt, mund t’i jepet një shpjegim ndryshimit që ndodhi në marrëdhëniet e ilirëve me maqedonët në vitin 393 p.e.sonë. Duket se në Iliri forca të reja, në të cilat rol të rëndësishëm ka pasur Bardhyli, e kundërshtuan marrëveshjen me Amyntën II, rrëzuan Syrën dhe pushtuan Maqedoninë.


Beteja kundër Aleksandrit II dhe Perdikës III[redakto | redakto tekstin burimor]
Bardhyli udhëhoqi ilirët në fushatën e vitit 393 p.e.s kundër Amyntës dhe e detyroi atë t’i paguante tribut vjetor. Qe përsëri ai që theu përpjekjet e Aleksandrit II në vitin 369 p.e.s dhe të Perdikës III më 360 p.e.s për t’u çliruar nga kjo gjendje. Tentativa e Perdikës përfundoi me dështim të plotë. Ai mbeti në fushën e betejës së bashku me 4 000 maqedonë të tjerë. Kjo qe humbja më e rëndë që pësuan maqedonët në vargun e përpjekjeve të tyre për t’u çliruar nga ilirët


Kthimi i Alketës në fronin molos
Gjatë gjysmës së parë të shek. IV p.e.sonë burimet përmendin edhe një ngjarje tjetër me rëndësi. Në vitin 385 p.e.sonë ilirët përfunduan një aleancë me tiranin e Syrakuzës, Dionizin. Ndërmjetës për këtë u bë mbreti i molosëve, Alketa, i cili qe dëbuar nga vendi i tij prej partisë filospartane dhe qe strehuar në Sirakuzë. Qëllimi i marrëveshjes ishte rivendosja e Alketës në fronin molos. Të dyja palët qenë të interesuara për këtë, sepse ilirëve kjo aleancë u siguronte dobësimin e ndikimit spartan dhe rrjedhimisht të atij maqedon në Epir, kurse Dionizit i jepte mundësi të forconte pozitat e tregtisë sirakuzane në brigjet e Adriatikut e të Jonit. Në tregimin e tij Diodori vinte në dukje se Dionizi u dërgoi ilirëve një ndihmë ushtarake prej 2 000 vetash dhe 5 000 armë meqenëse ilirët ishin në luftë. Por nuk thotë se me cilët luftonin ilirët në këtë kohë. Është supozuar se Diodori e ka fjalën për luftën që përfundoi me dëbimin e Amyntës, por kjo ngjarje me të drejtë është datuar në vitin 393 dhe jo më 385. Nuk qëndron as pikëpamja se ilirët qenë duke luftuar me molosët, kur Dionizi u dërgoi ndihmën dhe se ky e shfrytëzoi këtë luftë vetëm për të kthyer Alketën. Vetë Diodori e ka sqaruar këtë fakt kur pohon se ilirët hynë në Epir pasi u erdhi kjo ndihmë dhe “pasi mblodhën një fuqi të madhe. Në këtë rast duhet të jetë fjala për faktin se ilirët ishin në gjendje lufte pothuajse të pandërprerë me fqinjët e tyre, maqedonët. Ndihma ushtarake e Dionizit duket se i lehtësonte pak ilirët nga kjo barrë. Ky fakt dhe pjesëmarrja aktive në aksion kundër molosëve të dirigjuar nga maqedonia për të sjellë në fronin e tyre Alketën e vuri Sirakuzën në pozitën e aleatit të ilirëve kundër armiqve tradicionalë të tyre, maqedonëve. Megjithatë forcat kryesore në këtë aksion ishin ato ilire, ushtarëve të Dionizit nuk iu caktua ndonjë rol i pavarur, përkundrazi Diodori thotë se ushtrinë që u erdhi në ndihmë ilirët e përzien me trupat e tyre. Ndërmarrja përfundoi me sukses të plotë. Diodor totë: Ilirët dualën fitimtarë mbasi mbytën 15 000 molosë në një betej të rreptë. Ndihma që u dërguan spartanët nuk u solli ndonjë dobi molosëve dhe Alketa zuri përsëri fronin e vet në Mbretërinë Molose.

Kjo ngjarje sqaron politikën që Bardhyli ndiqte me fqinjët perëndimorë. Me sa duket, aleanca me Syrakuzën ishte për të një mbështetje e shëndoshë në luftën kundër Maqedonisë. Vetë angazhimi aq i madhë i Ilirëve, natyrisht me vete sjell ndikime politike në këto pjesë që ndodheshin në kufirin e mbretëris së tyre.

Beteja e liqenit
Në vitin 359 Maqedonia mundi të dalë përsëri në fushë të betejës kundër ilirëve, por tani ajo e kishte kapërcyer gjendjen e kaosit të brendshëm politik dhe kishte mënjanuar rrezikun e sulmit nga kundërshtarët e tjerë. Sundimtari i ri i saj, Filipi II, filloi fushatën kundër Mbretërisë Ilire pasi ishte pajtuar me Athinën dhe kishte larguar rrezikun trak e paion. I çliruar, në këtë mënyrë, Filipi II u sul kundër ilirëve me një ushtri të madhe, të përbërë prej 10 000 këmbësorësh të armatosur rëndë dhe 600 kalorësish. Bardhyli i doli përpara armikut me një ushtri po kaq të madhe, 10 000 këmbësorë të zgjedhur dhe 500 kalorës. Megjithatë, mbreti plak e çmoi këtë radhë të pafavorshme ndeshjen e armatosur me maqedonët dhe bëri përpjekje për marrëveshje. Ai i propozoi Filipit II paqe, me kusht që të dy palët të mbanin qytetet që kishin në zotërim në atë kohë, Filipi II nuk e pranoi dhe kërkoi që ilirët t’i lironin të gjitha qytetet që i kishin pushtuar Maqedonisë. Meqenëse nuk u arrit marrëveshja, filloi përleshja. Të dy ushtritë u ndeshën me ashpërsi të madhe. Ushtria ilire i përballoi për mjaft kohë sulmet e armikut. Goditjeve të falangës maqedone Bardhyli u kundërvuri formacionin luftarak me radhë të shtrënguara në trajtë kuadrati. Në krye, - shkruan Diodori, - fitorja nuk anoi as nga njëra, as nga tjetra palë, dhe kështu vazhdoi për një kohë të gjatë, sepse të dy ushtritë luftuan me një trimëri të rrallë. Nga të dy anët u vranë shumë veta dhe ca më shumë u plagosën. Megjithëse maqedonët e fituan më në fund betejën, Filipi II e pa se nuk qe në gjendje ta ndiqte armikun. Më vonë ilirët dërguan përfaqësues dhe përfunduan paqen, pasi liruan të gjitha qytetet e Maqedonisë që kishin pushtuar. Diodori bën të qartë edhe faktin se për cilat toka ishte fjala, kur thotë se, pasi i vuri nën zotërimin e tij gjithë banorët gjer në liqenin Lyhnid, Filipi II u kthye në Maqedoni. Me këtë betejë, ai zgjidhi përfundimisht çështjen e Lynkestisë dhe e ndryshoi gjendjen në kufijtë perëndimorë në favor të Maqedonisë. Në kushtet e krijuara rishtas ilirët u përpoqën të dilnin nga gjendja e krijuar duke kërkuar aleatë kundër Maqedonisë.

Sulmet në tokat e molosve
Në vitet e fundit të jetës së tij Bardhyli u drejtua në jug, kundër molosëve, të cilët ndërkaq ishin afruar me Filipin II, duke synuar që t’i shkëpuste nga ndikimi maqedon. Ushtria ilire invadoi tokat molose, por ndeshi në një qëndresë të fortë dhe u detyrua të tërhiqej. Në vitin 356 p.e.sonë ky synim u përsërit në përpjekjen për një aleancë të gjerë antimaqedone. Këtë ngjarje Diodori e përshkruan kështu: tre mbretër, ai i Trakisë, i Paionisë dhe i Ilirisë, ishin bashkuar për të sulmuar Filipin II . Këta mbretër fqinjë e shikonin tërë smirë rritjen e fuqisë të Filipit II dhe duke qenë se nuk ishin aq të fortë për ta luftuar veçmas, u lidhën ndërmjet tyre me shpresë që t’ia arrinin më lehtë qëllimit . Por ata ishin të zënë me grumbullimin e ushtrisë, kur ai i zuri në befasi dhe i theu para se të bashkonin forcat e tyre. Ky lajm vërtetohet edhe me një mbishkrim antik, që përkujton përfundimin e një koalicioni midis Athinës dhe tre mbretërve të përmendur më lart. Në këtë akt zyrtar mbreti i ilirëve quhet Grabo. Midis mendimeve të ndryshme që janë shfaqur rreth figurës së tij, duket më i pranueshëm supozimi sipas të cilit Grabo ka qenë pasardhës i Bardhylit, që në këtë kohë duhet të ketë vdekur.


Bardylis
Kung
Bardylis albanska: Bardhyli, född cirka 448 f.Kr., död cirka 358 f.Kr., var kung över dardanerna och var kanske även grundare av Kungadömet Dardanien. Under Bardylis styre blev dardanerna en av de mäktigaste illyriska stammarna vid denna tid. Wikipedia
Död: 358 f.Kr.
Barn: Kleitus av Dardanien
Damastion coin 380-360 BCE

[Akuamarini]

Bardhyli II (Lashtë greke Βάρδυλις; sundoi rreth 295 – 290 pes.) ishte një mbret Ilir i Mbretëris‪‬ë Dardane. Bardhyli II, gjithashtu i njohur si Bardhyli i Ri, ishte biri i Cleitusit dhe nipit të Bardhylit I, të dy armiq të Mbretërisë Maqedonisë. Bardhyli II arriti të rikrijojë shtetin e gjyshit të tij në rajonin e Dasaretisë në perëndim të liqenit të Lynkestëve, (sot Liqeni i Ohrit dhe Prespës).[1]

Një hap i këtyre përmasave mund të arrihej vetëm nëpërmjet luftës kundër Maqedonisë dhe, me sa duket, edhe kundër trashëgimtarëve të Glaukut. Bardhyli II mund të ketë përvetësuar ose trashëguar Shtetin e Glaukut të Taulantëve. Pirro zhvilloi një luftë kundër tyre dhe ua pushtoi kryeqytetin, edhe pse vendndodhja e tij në atë kohë nuk është i njohur sa duhet. Kështu, Bardhyli II dhe Pirroja mund të kenë ndarë Shtetin e Taulantëve të Glaukut. Mbreti Bardhyli II u bë një mbret klient i Mbretit Pirro përderisa fuqia e Pirros dhe urrejtja e Maqedonëve e bënë atë shumë atraktiv si aleat i Mbretit Bardhyli II.[2] Bardhyli II u bë vjehërr i Pirrhos kur vajza tij Birkena u bë gruaja e Pirrus, duke e dëshmuar kështu fuqinë e tij në jug të Ilirëve.[3]



Kleitus (Kleit, Cleitus) ishte sundimtari ilir nga fisi Encheleve ose i Dardanëve.
Ai sundoi nga viti 335 p.eres sone. Babai i tij ishte Bardylis I (sundoi nga viti 385-358. p. e. s.) dhe pasi ajo u quajt, dhe djali i tij (Bardylis II, sundoi nga viti 295-290. p. e. s.).

Kleitusi dhe Glaukijas nga fisi Taulantve ne vitin 335. p.es.bashkuar në luftën kundër Aleksandrit të Maqedonisë. Në përgjigje per ket , Aleksandri u zhvendos me ushtrinë në rrethimin e Peliumit fortifikatat e (Pelion). Glaukijas dhe Kleitusi ishin të befasuar me ardhjen e shpejtë të maqedonasve dhe ende atëherë nuk kanë qenë të lidhur me fuqinë se bashku.
Duket se mungesa e bashkërendimit në aktivitetet Galukijasa dhe Kleitusa sepse Alexander ishte në një situatë të vështirë dhe me më pak aksionale.

Glaukijas kapur në grackë e gjeneralin Filotas te Aleksandrit i cili është dërguar për furnizimet.
Aleksandri kishte nxituan për të ndihmuar Filotas nga sulmi i Glaukijasa.
Në fund, Alexander mori Peliumin dhe ndoqën Glaukijasin dhe Kleitusin, pastaj filluani udhëheqësit e tjerë ilire të bashkohet me atë në fushatën kundër Persisë.
Kleitus i fshehur në male taulantve.


Arsyeja për fitoren e Aleksandrit ndoshta qëndron në disiplinën dhe gjeniale e tij të kohës së luftës (dhe ndoshta, fati, e bën me atë për rreth 50 vjet përpara kësaj ngjarjeje maqedonasit ishin mundur rëndë).
Historiani i lashtë Arrian (rreth vitit 86-146. era jone) thotë se Kleitusi "sakrifikuar tre djem, tri vajza dhe tre desh para betejës kundër Aleksandri i Madh".

[Akuamarini]

PROPOZIM


Aristidh Kola (Albanian: Aristidh Kola, July 8, 1944 - October 1, 2000),
Aristidh Kola[1] ishte historian, publicist, dhe jurist. Ishte kryetar i Lidhjes së Arvanitëve.
Jeta[redakto | redakto tekstin burimor]
Ai lindi në Kaskaveli të Thivës ne Greqinë Qendrore, zonë e cila banohet kryesisht nga arvanitas. Aristidhi, si edhe mijëra e mijëra bashkëkombas të tij, u edukuan me frymën e dashurisë për traditat e të parëve, që trashëgoi kjo pjesë e popullatës shumëkombëshe e Greqisë së sotme. Aristidh Kola studioi për jurisprudencë në Athinë dhe pas mbarimit të universitetit, për shumë kohë iu përkushtua traditave kombëtare të arvanitasve në Greqi. Vepra e tij kryesore, “Arvanitasit dhe origjina e grekëve”, bëri një jehonë të gjerë në botën arvanitase; njohu 9 botime brenda dhjetë vjetëve. Kola botoi revistën “Besa”, si dhe revistën tjetë “Arvanon”. Këto revista pasqyronin jetën dhe traditat e botës arvanitase.
Kontribute[redakto | redakto tekstin burimor]
Aristidhi bashkëpunoi me të gjitha rrethet e diasporës shqiptare në Botë. Ai mbante lidhje dhe bashkëpunoi me arbëreshët e Italisë, me shqiptarët e Amerikës, me intelektualë të Kosovës, të Turqisë dhe atyre të Shqipërisë. Ai ishte lidhur edhe me arbëreshët e Korsikës. A. Kola u bë i njohur në Greqi sidomos për përkrahjen morale që i dha luftës së UÇK-së duke u shfaqur në disa emisione televizive. Kjo shkaktoi reagimin e disa grupeve proserbe, me të cilat u ndesh në rrugë gjyqësore.

Miku i madh i të gjithë shqiptarëve
I qeshur dhe i dashur, Aristidhi[2] ishte mik i të gjithë emigrantëve shqiptarë në Greqi. Në zyrat e shoqatës arvanitase “Marko Boçari”, organizoheshin aktivitete politiko-kulturore për Shqipërinë, si dhe për personalitete të rëndësishme arvanitase të Greqisë. Aristidh Kola ka bërë një punë këmbëngulëse për afirmimin e identitetit arvanitas në Greqi. Ai nisi hartimin e fjalorit arvanitas, vepër të cilën nuk arriti ta përfundonte. A. Kola vdiq në vitin 2000 pas një sëmundjeje të rëndë (leuçemi në gjak).
Veprimtaria[redakto | redakto tekstin burimor]
Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve, 1983.
Gjuha e Perëndive, 1989.
Deklarata e Bashkimit Arvanitas. Fjalori Korregjues i Fjalëve arvanite
Fjalori Korregjues i Fjalëve arvanite
Fjalori Krahasues i Gjuhës Shqipe
Greqia në Kurthin e Serbëve të Milosheviçit
Kënga e Mercenarëve, prejardhja e grekëve
Mithi dhe e Vërteta
Varrimi i Tretë i Marko Boçarit
Aristidh Kola - esé nga Kolec Traboini 2014
E vërteta përvëluese e Aristidh Kolës / libër me esé nga K.Traboini
Lista e shkrimtarëve arvanitas
Fotografia është realizuar nga Kolec Traboini në studion e Aristidh Kolës në korrik 1995.-
Presidentit të Republikës së Shqipërisë Zotit Bujar Nishani TIRANËPËR DHËNIEN E TITULLIT “NDERI I KOMBIT”STUDIUESIT ARVANITAS, ARISTIDH KOLA

[Akuamarini]

Norbert Jokli (25 shkurt 1887 - maj 1942) ishte albanolog austriak me prejardhje hebreje. Njihet si një ndër themeluesit e albanologjisë. Por, para se me u njoftë si albanolog i madh ai ishte i çmuem si studjues i filologjisë balto-sllave dhe si bibliotekar (Oberstadtsbibliothekar) i Universitetit të Vjenës[1].
Jeta dhe karriera
Lindi në Bzenec (asokohe Bisenz), Moravia e Jugut, sot Republika Çeke si biri i vetëm i një tregtari hebre. Përfundoi shkollën e lartë me nota të shkëlqyera dhe hyri në fakultetin e drejtësisë në Universitetin e Vjenës. Mori këtu gradën e doktorit të drejtësisë summa cum laude më 23 qershor, 1901. Disa kohë veproi si stazhist ligjor, por më vonë vendosi t'i përkushtohej gjuhësisë. Studioi gjuhët indo-evropiane te P. Kretschmer, gjuhët sllave te V. Vagic dhe gjuhët romane te G. Meyer-Lübke; u gradua me lavdërim në këto lëme. Në vjeshtën e vitit 1903, ai u bë stazhist në bibliotekën e Universitetit te Vjenës ku punoi deri në vitin 1938. Në moshën 30 vjeçare, mësoi gjuhën shqipe, e cila gjer në atë kohë kishte qenë shumë pak e studiuar. Mësoi shqipen duke ndjekur kursin që asokohe udhëhiqej nga Dr. Gjergj Pekmezi, i cili ishte lektori i parë i shqipes në Universitetin e Vjenës. Më pas forcoi njohuritë si autodidakt më ndihmën e studentëve dhe shqiptarëve të atëhershëm në Vjenë[2]. Ishte meritë e tij që më 1914 në Vjenë u kryen, për qëllime studimi, regjistrimet e para zanore në gjuhën shqipe me subjekte shqipfolës. Në prill të 1933, paleontologu dhe albanologu Franz Nopcsa (Ferenc Nopcsa) vrau sekretaren dhe veten e tij. Ai i la trashëgim Norbert Joklit punen e tij albanologjike. Ernest Koliqi, duke përshkruar një vizitë të bërë së bashku me Aleks Budën në shtëpinë e Joklit në dhetor të 1937, shkruante një vit më vonë te «Demokratia» e Vangjel Koçës:

“E më çoi fíll ke nji raft librash [...] Botime të vjetra e të reja: Toskësh e Gegësh e Shqiptarësh t’Italís; të gjithë auktorët, të mëdhej e të mesëm e të vegjël fare; kolekcjone së përkohëshmesh shti për bukurí në kartuç, radhiteshin të dendun n’at bibljotekë të smirueshme. Shum prej atyne botimeve sot nuk gjinden mâ, sado me i pague. Sejcili vëllim mâ së miri i lidhun mbante të shkruem me gërma ari në shpinë titullin e vet. Sýt e mij shetitshin plot lakmi mbi ato tituj e zemra më ndrydhej. Paska qenë dashtë të shkojshëm larg Shqipnije, në nji vend të huej, për të gjetun bibliotekën ideale shqipe”.
Është autor i librave Studime mbi etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes dhe Kërkime gjuhësore - kulturore historike nga fusha e shqipes. Jokli pat krijuar një bibliotekë albanologjije e indogjermanistike me rreth 3000 ekzemplarë libra, prej të cilëve sot kanë shpëtuar më pak se 200 copë. Ndër të tjera ai ruante dorëshkrimin e një Fjalori etimologjik të gjuhës shqipe, i cili ishte vazhdimi ideal i punës së nisun prej G. Meyer-it. Mjerisht gjurmët e atij dorëshkrimi kanë humbë qysh në pranverën e vitit 1942. Duhet thanë se dëshira e tij ishte që biblioteka e vet t’i përkiste Shqipnisë. Simbas historianëve të sotëm, ka qenë pikërisht kjo dëshirë fisnike e Prof. Norbert Joklit që ka shenjue fatin e tij mizor[1]. Kishte lidhje të ngushta me intelektualë shqiptarë të asaj kohe si Faik Konica, Aleksandër Xhuvani, Ernest Koliqi dhe Gjergj Fishta, si edhe pati nxënës shqiptarë. Admirues i madh i Fishtës, Konicës, Sqiroit, Naimit dhe traditës bektashjane, njohës i De Radës dhe i arbëreshëve, simpatizues i Shantojës dhe i Koliqit, Jokli pati një letërkëmbim të dendur me shumë personalitete kulturore dhe politike shqiptare[1]. Në vitin 1937 kishte vizituar një herë të vetme Shqipërinë ku me rastin e 25-vjetorit të shpalljes së pavarësisë, u prit me nderime dhe u nderua me çmimin “Urdhni i Skënderbeut”.

Kalvari dhe Përpjekjet për ta shpëtuar
Kalvari i Joklit zë fill në maj të vjetit 1938, atëherë kur nacionalsocialistat nisën ta persekutonin e t'i mohonin të drejtat profesionale. I shtyrë prej disa miqsh - ai vendosi t'i drejtohej në vjeshtën e vitit 1939 një lutje Gauleiter-it Bürckel, komisarit të Reich-ut për zonën e Ostmark-ut, duke i kërkuar njohjen e të drejtave të barabarta me “racat e përzieme të gradës së parë”. Lutja nuk u pranua e kështu që Joklit iu mohua e drejta me konsultue deri edhe bibliotekën dhe iu revokuan të gjitha privilegjet akademike. Më 1938 Lasgush Poradeci i drejton një letër qeverisë së kohës[3]. Kërkoi me ngulm që Jokli të vinte në Shqipëri. Lasgushi shihte një varg të mirash që mund të sillte ardhja e Joklit në Shqipëri, dhe donte vënien e tij në krye të një Instituti Albanologjik dhe intensifikimi i punëve në të gjitha disiplinat e studimeve shqiptare, duke ditur përkushtimin e rrallë të albanologut më të madh të kohës për Shqipërinë[4]. Shqipëria ishte pushtuar në 7 prill 1939 nga Italia fashiste. Në 12 prill 1939, Viktor Emanueli III u shpall mbret i Shqipërisë dhe shqiptarëve dhe Francesco Jacomoni (ish ambasador i Italisë në Shqipëri) u bë mëkëmbës i tij me të cilin qeveria e re shqiptare nën drejtimin e Shefqet Vërlacit, nënshkroi një sërë marrëveshjesh. Kjo ishte situata në vend kur kërkohej shpëtimi i Jokl. Shqipëria shihej si vend i shpëtimit të tij për shkak të origjinës hebraike. Nga një letër e Fishtës drejtuar Jakomonit mësojmë se Shqipëria ishte vërtet vendi që u tregua i gatshëm ta strehonte, por Jokli kërkonte të nisej drejt Amerikës. Letra drejtuar Jakomonit, e nisur nga Shkodra, është e datës 23 shtator 1939. Megjithatë, në Shqipni, Prof. Jokli pati gjithmonë dashamirë dhe miq të sinqertë. Me rastin e Kuvendit të parë të organizuar prej Institutit të Studimeve Shqiptare, të zhvilluar në Tiranë prej datës 9 deri me 13 prill 1940, ishte ftuar me marrë pjesë edhe “profesor Jokli, albanologu i njohtun izraelít prej Vjenet” – kujton Francesco Jacomoni (shih: La politica dell’Italia in Albania, Cappelli, Rocca San Casciano 1965, fq. 183). Dihet se organizator i atij tubimi të randësishëm ishte ministri Ernest Koliqi. Në nji letër të shkrueme në Tiranë me datën 15 prill 1940, Aleksandër Xhuvani ndër të tjera i kumtonte Joklit: “Kemi pasë këto ditë, si do ta marrish vesh, nji Kuvend të parë të studimeve shqiptare, ku u mblodhën Shqiptarë e Italianë shkencëtarë e studimtarë, ndër të cilët edhe Bartoli e Tagliavini. Ju kemi zanë n’gojë shumë herë dhe na vinte keq që s’gjindeshit edhe ju në mes t’onë. Ju kemi dërgue të fala me disa kartolina. Gjithë përpjekjet t’ona rrahin që të të sjellin këtu ose gjetiu të veç, për të vijue punën e studimevet t’ueja, dhe shpresojmë që t’ja dalim në krye kësaj dëshire”. (shih: Jokl Nachlass Autogr. 279/114) Në tetor 1941, Ernest Koliqi iu drejtua me një letër konsullit shqiptar Nikollë Rrota në Vjenë, letër në të cilën e njoftonte se kishte angazhuar profesor Joklin si organizator të bibliotekave të Shqipërisë me një rrogë mujore prej 600 frangash ari. Albanologu mendonte të shkonte në Shqipëri e të merrte me vete edhe bibliotekën e tij personale. Në vitin 1972 Ernest Koliqi kujtonte ndër vullajt e «Shêjzave» sesi Prof. Carlo Tagliavini, albanolog i Universitetit të Padovës, me një «letër kushtrimore» të datës 14 mars 1941 i kërkonte me bâ diçka për Joklin: “...bahet fjalë me shpëtue njeriun. Dëshira e tij kishte me qenë, siç e din, me kalue vjetët që i kanë mbetë (tash âsht 64 vjeç) në Shqipni... Un t’i shkruej këto gjana që të jesh në dijeni të plotë dhe n’emën të miqsisë sonë të vjetër të lutem që të bajsh gjithçka âsht e mujtun; bahet fjalë me shpëtue njeriun, me shpëtue albanologun mâ të madh, i cili mundet me i dhanë ende shumë studimeve shqiptare”[5]. Duhet thanë se prof. Tagliavini e kishte këshillue Joklin me ia falë me anë të nji akti zyrtar bibliotekën e tij Shtetit shqiptar, në mënyrë që me e pasë mâ të lehtë me marrë lejen për me shkue në Shqipni[6]. Me 15 mars 1941, konsulli shqiptar në Vjenë, dr. Nikollë Rrota i shkruante Koliqit: “Në rasë të konferencës qi mbajti më 27 fruer v.v. miku i jonë, z. Prof. Tagliavini, e informova hollësisht mbi gjendjen e tmershme në të cilën ndodhet sot Prof. Jokl, kurse rryma e sotshme e Nacizmit ka marrë masa tepër të rrepta kundra çëfutënve [...] parashifet qi shpejt do t’instradohet për në Poloni pa pasë mundësí as me e marrë me vehte bibliotekën e tij e as me krye mâ ndonji vepër ditunije. Siç dihet, biblioteka e tij âsht nji ndër mâ të pasunat dhe mâ të vlefshmet mbi letratyrën shqipe, sikurse mund t’a vërtetojë edhe z. Prof. dr. Ekrem Çabej”. Konsulli Rrota, siç marrim vesht prej një letre të P. Kretschmer-it kishte filluar përpjekjet për shpëtimin e Joklit qysh në prill të vitit 1940. Në ketë kohë personalitete të ndryshme të kulturës e politikës europiane dhe të vetë qeverisë shqiptare, të përfaqsuara në personen e Ernest Koliqit, po bënin çmos për m'e shpëtue Prof. Joklin - duke e ftue me jetue e me punue në Shqipërí. Ketë gja e dëshmojnë letrat e profesorave Krahe, Kretschmer, Tagliavini, Koliqi, F. Ercole, G. Schiro’ jr., e gjithashtu edhe hapat e marrun në rrugë diplomatike prej ministrit Giuseppe Bottai, prej ambasadorit italian Dino Alfieri në Berlin dhe prej konsullit shqiptar në Vjenë, Dr. Nikollë Rrotës, i cili u përpoq me aq sa mundej edhe mbas vdekjes së Joklit për me dijtë diçka për rrethanat tragjike të fundit të tij. “Sa mora letrat e Tagliavinit dhe të Rottës, kujtonte E. Koliqi në vitin 1972, unë fola me Kryeministrin z. Shefqet Vërlaci i cili pranoi menjiherë propozimin t’em me e emnue Jokl-in Organizator t’Arkiveve Shtetnore dhe të Bibliotekave shqiptare. Mblodhi Këshillin Ministruer, qi njizâni vendosi at emnim. I a dërgova dekretin përkatës Prof. Jokl-it në Vjenë dhe kumtova njikohësisht Tagliavinin dhe Rottën”. Mbas këtyne orvatjeve fillestare, Koliqi do të shkonte apostafat në Romë për me folë për shpejtimin e çështjes së Joklit me ministrin Bottai. Ndërkaq ishin dkue u bërë traktativa ndërmjet Ministrisë së jashtme italiane dhe asaj gjermane e Bottai e këshillonte Koliqin me folë me Ciano-n, në mënyrë që ky t’i shkruente J. Ribbentrop-it. Edhe Prof. Eqrem Çabej, i cili ndodhej në Romë në korrik të vjetit 1941, mbasi ishte emnue prej Koliqit si përfaqsues i palës shqiptare për hartimin e «Atlantit gjuhësor» për pjesën e arbëreshëve, interesohej në mënyrë aktive për fatin e Joklit. Me 18 tetor të vitit 1941 Prof. Tagliavini, i cili s’prânte duke u përpjekë për kolegun e vet austriak, i shkruente Koliqit se konsulli Rrota dhe Jokli kanë ndeshë në vështirësi të paprituna në marrjen e lejes së kalimit dhe se âsht nevoja që Mëkambësi Jacomoni t’i shkruente nji letër urgjente ambasadorit italian Dino Alfieri në Berlin. Jacomoni e shkroi letrën dhe ia nisi menjiherë ambasadorit italian. Megjithatë, si ministri Bottai ashtu edhe ambasadori Alfieri nuk e përmendin në ditaret dhe kujtimet e veta çështjen e Joklit. Përveç Gestapos, kishte edhe persona të tjerë që nuk donin që Jokli të gjente strehë në Shqipni, një ndër këta ishte edhe Viktor Christian, dekani i fakultetit të filozofisë në Universitetin e Vjenës. Christian kishte frikë se duke fitue të drejtën të shkonte me jetue në Shqipni, Jokli do të merrte me vete edhe bibliotekën e tij; ndërsa në rasën tjetër, biblioteka e sekuestrueme prej nazistave do t’i kalonte fondit të Universitetit. Në fakt, dekani i filozofisë Christian, që më vonë do të bëhej rektor i Universitetit, i shkruente SS-Hauptsturmführer-it Brunner se në qoftë se Jokli do të shkonte në Shqipni, biblioteka e tij s’do të mbetej në Vjenë, por në rasë se autoritetet do ta internonin në Poloni, dekani i lutej oficerit SS, që biblioteka t’i jepej fakultetit të filozofisë. Kah mbarimi i prillit të vitit 1942, dekani Christian ishte i informuem për internimin e Joklit dhe për faktin që biblioteka e tij – tue i kalue Universitetit të Vjenës - do të vendosej së shpejti në mjediset e Institutit të Indogjermanistikës ose të atij Oriental. Menjiherë do të interesohej edhe drejtori i përgjithshëm i Bibliotekës Kombtare austriake, Paul Heigl, i cili kërkonte që librat e «çifutit Jokl» të baheshin pronë e komunitetit të gjanë të studjuesve. Edhe ambasada italiane në Vjenë, në emën të së drejtës që kishte fitue Italia prej bashkimit të kunorave mbretnore me Shqipnin, bante hapat e saj për marrjen e kësaj biblioteke me përbamje albanologjike. Nji ndër gjanat mâ me vlerë që hupën prej asaj biblioteke, ishte dorëshkrimi i Fjalorit etimologjik të gjuhës shqipe. Nji fat të ngjashëm me Fjalorin etimologjik të Joklit, pati edhe Fjalori i gjuhës shqipe i Mustafa Krujës, i cili, edhe pse ekzistonte në dorëshkrim në Institutin e Studimeve shqiptare, mbas vitit 1944 i hupi fara si mos me pasë qenë kurrë. Fate të ngjashme me bibliotekën e Joklit patën edhe mâ të mëdhat biblioteka që ekzistojshin asokohe në Shqipni: biblioteka dhe arkivat e Lef Nosit, Mithat Frashërit e Eqrem bej Vlorës si edhe biblioteka dhe arkivi i Etënve françeskan dhe i atyne jezuit në Shkodër[1].

Arrestimi dhe vdekja
Fundi i jetës së tij është tragjik. Norbert Jokli u arrestua nga Gestapoja në 4 mars 1942 në banesën e tij Vjenë dy nëpunësa të Gestapos e morën profesorin prej shtëpisë së tij në Neustiftgasse 76 dhe e ndryene mâ së parit në Sperrgasse e mandej në kazermën Roßauer në Vjenë. Me një letër tjetër, e cila mban datën 1 prill 1942, Tagliavini i kumtonte Koliqit lajmin e arrestimit të Joklit dhe përpjekjet për me ndërhy nepërmjet kryeministrit Kruja. Shkruen Koliqi: “Unë nga Tirana i telefonova menjiherë Bottai-t në Romë e shkova mandej fíll tu Mustafa Kruja i cili në sý t’em mori telefonin e foli me Ciano-n tue e lutë nxehtësisht me bâ çmos për shpëtimin e Jokl-it. Ciano përgjegji se do të lutte Mussolinin me ndërhy pranë Hitlerit”. Po ky vit shënohet si vit i vdekjes së albanologut. Si nji shkencatar i vërtetë dhe si njeri i dashunuem mbas librash, ai ndihej prej kohësh i dëshpëruem vetëm prej idesë se mund të ndahej përgjithmonë prej librave të tij të çmueshëm. Madje, i kishte pohue gjuhëtarit Carlo Tagliavini, se në rasë se do t’i duhej me u nda prej librave të vet, do të preferonte me mbytë veten. Si datë e vdekjes së N. Joklit konsiderohet 6 maji 1942, por përsa i përket rrethanave të vdekjes së tij jepen variante të ndryshme. Ernest Koliqi – i informuem prej konsullit Rrota - tregon se gjatë rrugës për në nji kamp përqëndrimit në Riga, Jokli u hodh prej trenit kur po kalonte mbi nji urë të naltë rreth 100 metër dhe mbyti veten. Disa studjuesa austriakë pohojnë se Jokli vdiq nën tortura në kazermen Roßauer në Vjenë, ndërsa të tjerë pohojnë se vdiq në kampin e përqëndrimit të Maly Trostinec-it, nji lokalitetit rreth 12 km në juglindje të Minsk-ut, në Ruteninë e Bardhë. Ka gjasë që ky variant të jetë mâ i mundshmi. Kampi i Maly Trostinec-it ishte krijue qysh në nandor të vjetit 1941 në territorin e ish kolkozit «Karl Marx». Tue qenë se në gjysmën e marsit të vitit 1942 partizanët kishin sulmue kampin tue vra rojet, mbas këtij episodi kompania e rojeve ishte shtue si numër, tue arritë shifrën 250 ushtarakë. Zakonisht ekzekutimet në masë në ketë kamp bâheshin me anën e pushkatimit, i cili kryhej në pyllin e Bllagovshçinës. Simbas listave të transportit të Reichsbahn-it (hekurudhat e Reichut III), mbartja e parë e hebrenjve prej Vjenet për në t’ashtuquejtunin «Reichskommissariat Ostland», u bâ me datën 6 maj 1942. Nji gja të tillë e konfirmon edhe nji raport i detajuem komisariatit të policisë vjeneze (95. Pol. Revier), i shkruem me datën 16 maj 1942. Raporti përshkruen me hollsi «evakuimin» e 1000 hebrenjve prej Vjenet, lista e të cilëve, sqaron me nji ton të ftohtë burokratik funksionari i policisë, ishte raditë prej kapitenit SS Brunner. Mbasi përshkruen me hollësi nisjen prej Vjenet, itinerarin si dhe ndalesat e ndryshme, raporti ven në dukje faktin se me datën 9 maj – kur treni mbërriti në Kajdanowo, në afërsi të Minskut, kishin vdekë 3 burra dhe 5 gra prej hebrenjve të internuem. Emnat e tyne nuk shenjohen, por ka shumë mundësi që njeni sish të ketë qenë albanologu Norbert Jokl[1]. Me 29 prill 1982 Senati i Universitetit te Vjenës vendosi të rradhisë emrin e Norbert Joklit në tabelën e nderit të universitetit.

Vepra
Skeda:Rruga "Norbert Jokl" Tirane.jpeg .jpg
Rruga "Norbert Jokl" Tiranë
Mbas një pune të zellshme dhe të pandërprerë i shkoi për dore të botojë veprën më titull "Studien zur albanesischen Etymologie und Wortbildung" (Studime mbi etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes). Në këto studime i kushton një rëndësi të posaçme leksikut të trashëguar të shqipes: në 101 faqe trajton fjalët burimore shqipe, ndërsa 13 faqe ua kushton huazimeve të saj. Këtu dëshmon për burimsinë e një numri të madh fjalësh, që G. Meyer i merr për huazime të shqipes. Kjo vepër merret si arritja më e rëndësishme në fushë të shqipes pas fjalorit etimologjik të Meyerit. Etimologjia zë vendin e parë në gjurmimet e tij në fushë të leksikut të shqipes, kjo qe lëmia ku edhe kontribuoi më shumë, por një rëndësi të tillë i kushtoi edhe morfologjisë dhe fjalëformimit, kurse në fushë të fonetikës për periudhën parahistorike ai hapi shtigje të reja në punë të apofonisë dhe në konsonantizëm.[2]

[Akuamarini]

Milan Šufflay ( 1879- 1931)


Paanshmëria, korrektësia dhe simpatia e madhe ndaj popullit shqiptar, lidhjet e afërta me Shqipërinë, pranimi dhe argumentimi në mënyrë shkencore i tezës së prejardhjes së drejtpërdrejtë të shqiptarëve nga ilirët, si dhe autoktonia e tyre në trojet shqiptare, ishin shkaqe që e shtynë Beogradin për të organizuar vrasjen e Milan Shuflajt më 18 shkurt të vitit 1931. Menjëherë pas atentatit, policia konfiskoi të gjitha dorëshkrimet që ndodheshin në apartamentin e tij.

Një pjesë e mirë nga këto dorëshkrime mesa duket kanë humbur përgjithmonë, sepse edhe sot e kësaj dite nuk u gjendet ndonjë gjurmë. Jehona e vrasjes ishte e madhe. Reaguan me shkrimet e tyre “Tribuna” (Romë), “Berliner Tagblat”, “New York Times”, “Frankfurter Zeitung”, “Arbënia”, “Vullneti i Popullit” (Tiranë) etj. Me një memorandum të veçantë reaguan edhe kolosët e shkencës e të letrave, si: Albert Einstein, Heinrich Mann, dr. Josef Bajza, dr. Max Hildebert Boehm, dr. Karl Fritzler, dr. Zenon Kuziela, dr. Martin Spahn, dr. Branimir Jeliq, Josip Milkoviq, Lumo Skendo, Faik Konica, si dhe organizatat “Ligue Internationale des Droits des L’Homme”, “Federation Universitaire Internationale” etj.
Interesimin e Shuflajt për shqiptarët dhe Shqipërinë e ndeshim që në fillim të karrierës së tij shkencore, kur, duke hulumtuar e mbledhur dokumente nëpër arkivat e Dalmacisë, për “Codex diplomaticus” të Tadija Smiçiklasit, zbulon materiale burimore shumë interesante, të pabotuara, që i takonin mesjetës shqiptare. Kjo periudhë, në atë kohë ishte e pahulumtuar fare dhe zgjon interes të jashtëzakonshëm tek studiuesi i ri, interesim ky që e preokupon aq shumë, sa bëhet qëllim kryesor i veprimtarisë shkencore për gjithë jetën e tij.

Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore, nga pena e dr. Milan Shuflajt dolën studime të jashtëzakonshme me vlera të larta shkencore në fushën e albanologjisë. E tillë është vepra monumentale “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, të cilën e boton së bashku me Ludvig Thallocin dhe Konstantin Jireçekun. Materialin e mbledhur dr. Shuflaj e sistemonte dhe e përcillte me komente të ndryshme, kështu që në të shumtën këto komente, paraqesin diskutime me vlerë të lartë shkencore dhe mund të shfrytëzohen si studime të veçanta. Punën për përgatitjen e botimit të kësaj kryevepre e ka vazhduar edhe më tutje.

Në Arkivin Qendror Shtetëror të Tiranës, ruhen regestat për vëllimin e tretë të “Acta Albaniae…”

Në shtypin periodik si dhe studime të veçanta në Kroaci, Shqipëri, Kosovë, Greqi, Austri, Itali, Hungari por, edhe gjetiu, është shkruar se është gjetur vëllimi i tretë i cili ishte i gatshëm për botim. Në fakt, e vërteta është krejt ndryshe.

Dr. Milan Shuflaj nuk kishte arritur ta përgatiste për botim vëllimin e tretë, ashtu siç është shkruar e pohuar deri tani. Në dorëshkrimet e tij, të cilat ruhen ne Arkivin Shtetëror Kroat në Zagreb, një pjesë e këtyre dokumenteve janë të shpërndara nëpër kuti të ndryshme. Kjo është e tëra që është zbuluar pas hulumtimeve të bëra, e jo dorëshkrimi komplet i vëllimit të tretë, siç pohohet tani. Pra dr. Milan Shuflaj nuk e kishte shkruar e as që e kishte përgatitur për botim vëllimin e tretë.

Pohimet e mësipërme, u vërtetuan, kur në Arkivin Qendror Shtetëror të Tiranës, në fondin e Ministrisë së Arsimit, [fondi 295, dosja 85, f. 1-43, viti 1931], nga ana e dr. Musa Ahmetit u zbulua përmbajtja e vëllimit të tretë të “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, aq shumë të përfolur, i cili shkaktoi edhe debate e polemika të shumta te studiuesit, historianët, por edhe te gazetarët.

Duke studiuar dorëshkrimet e tij, por edhe burimet tjera arkivore mund të themi se “disa prej veprave më të rëndësishme të këtij studiuesi, që janë konsideruar të botuara, në fakt kanë qenë vetëm pjesërisht të botuara”.

Këtu mund të përmenden: “Biologjia e fisit shqiptar” (1915), “Historia e Shqipërisë së Veriut” (1924), “Kadastri i Shkodrës” (1926), “Historia e Shqipërisë – prospekt” (1930). Në anën tjetër, disa studime monografike të vëllimshme, pothuajse të përfunduara, edhe sot kësaj dite nuk janë botuar, përkatësisht ato janë të papërmendura dhe të pacituara në burime dhe literaturë të albanologëve dhe historianëve shqiptarë dhe të huaj, si p.sh. “Statuti, ipeshkvia dhe qyteti i Durrësit”, “Biografi e Pal Engjëllit dhe e Pal Dushmanit të Krajës”, “Statuti i Drishtit”, “Familjet fisnike shqiptare në mesjetë”, “Qytete të tjera mesjetare shqiptare – Shkodra, Tivari, Shasi, Bajeza (Balezzio), Danja, Medua, Ulqini etj.”, “Fiset, vëllazëritë, emrat dhe mbiemrat tek shqiptarët në mesjetë”, “Mbi emigrimin e shqiptarëve”, “Familja dhe fshati shqiptar në mesjetë”, “Armët dhe ushtarët shqiptarë në mesjetë”, “Harta gjeografike të Shqipërisë dhe të Ballkanit Jugor”, “Shin Sergji e Baku në Bunë” “Shin Gjoni Vladimiri” etj.

Shuflaj kishte përgatitur, ashtu si edhe në dy vëllimet e mëparshme, tashmë të botuara, “regestat” [sinopsin] e dokumenteve që duhej të futeshin në vëllimin e tretë. Informacionet për ekzistencën e këtyre dokumenteve i kishte nxjerrë nga botimet e ndryshme të korpuseve burimore me autorë Baronius, Cerone, Eubel, Farlati, Fermenxhin, Gelcich, Hopf, Iorga, Ljubiq, Makushev, Marinesco, Pastor, Thalloczy, Theiner, Waddingo, që kishte arritur t’i konsultonte gjatë përgatitjes së dy vëllimeve të para të Acta Albaniae.

Nga këto botime ai kishte mbledhur jo vetëm të dhënat për përmbajtjen e dokumenteve, por edhe për vendndodhjen e tyre. Shënimet mbi dokumentet i grupon sipas arkivave dhe bibliotekave ku ato ndodheshin si në Arkivin e Venedikut (450 dokumente nga vitet 1407-1451), Arkivin e Vatikanit (113 dokumente nga vitet 1405-1451), Arkivin e Napolit (20 dokumente, nga vitet 1402-1451), Arkivin e Barcelonës (12 dokumente nga vitet 1447-1451), Arkivin e Ankonës (8 nga vitet 1412-1439), Museo Civico të Venedikut (2 nga viti 1420), etj.

Është interesant fakti, që në përmbajtjen e vëllimit të tretë nuk kishte futur dokumentet nga Arkivi i Barcelonës të cilat i kishin përshkruar për llogari të tij disa scribes spanjollë, dhe që ky ia kishte huazuar akademikut serb në Beograd, Jovan Radoniq, për konsultim për një studim. Ky i fundit i botoi ato në vitin 1942, pas vrasjes së tij. Ai i kishte kërkuar me këmbëngulje që Radoniq t’ia kthente dokumentet nga arkivi i Barcelonës, e megjithatë ai i kishte mbajtur ato edhe pse i kishte premtuar se do t’ia kthente.

Zbulimet më të reja nga Arkivi Shtetëror i Dubrovnikut

Shuflaj kishte lënë pa përfshirë këtu edhe disa dokumente nga Arkivat e Dubrovnikut dhe Kotorrit. Një gjë të tillë, e ka pohuar vetë, në një letër të zbuluar kohë më parë në Arkivin e Dubrovnikut. Në letër, e cila mban datën e 9 janarit të vitit 1931, ai kërkon t’i mundësohet studimi i dokumentave që ruhen në këtë arkiv, sepse po përgatitej të botonte vëllimin e tretë të: “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”. Me këtë rast, nga vetë dora e Shuflajt, kemi një të dhënë shumë të rëndësishme, se vëllimi i tretë po përgatitej, dhe se nuk ishte shkruar akoma.

Përveç kësaj letre, në Arkivin e Dubrovnikut, është zbuluar edhe procesverbali i bërë nga arkivi për studimet që bëri Milan Shuflaj atje, deri me 17 shkurt, d.m.th. një ditë para se të vritej. Ky procesverbal është i një rëndësie të dorës së parë, sepse aty janë shënuar me saktësi dhe pedantëri të gjitha vëllimet, dokumentet dhe dorëshkrimet që ka shfrytëzuar Shuflaj gjatë kërkimeve shkencore në këtë arkiv.

Kjo është një lehtësi e jashtëzakonshme për të bërë rikonstruimin e gjithë asaj që Shuflaj studioi dhe përshkroi për vëllimin e tretë të kryeveprës së tij “Acta Albaniae…”! Gjatë punës kërkimore, M. Shuflaj kishte studiuar dokumentet deri në përfundim të vitit 1451, vit ky që llogaritej edhe si kufiri i fundit për vëllimin e tretë të veprës së tij.

Kush ishte Milan von Sufflay?

Millan Shuflaj ka lindur në vitin 1879, në Lepoglavë të Kroacisë. Shkollën fillore e mbaron në vendlindje, ndërsa Gjimnazin Klasik në Zagreb, ku laureohet si nxënësi më i mirë i gjeneratës së tij. Studion shkencat shoqërore në Universitetin e Zagrebit. Doktoron në vitin 1901. Menjëherë pas doktoratës, Shuflaj i futet punës për sistematizimin, mbledhjen dhe përshkrimin e dokumenteve mesjetare nga arkivat e qyteteve bregdetare dalmatinase për “Codex Diplomaticus”. Këtu ishin kontaktet e para të studiuesit të ri me lëndën e vëllimshme dhe të pahulumtuar fare, që i takonte Shqipërisë. Në vitin 1902, Shuflaj mbron me sukses provimin për profesor në shkencat ndihmëse të historisë, në Universitetin e Zagrebit.

Në vitet 1902/3 specializohet në Vjenë, në Österreichische Institut für Geschichtsforschung, në fushat e paleografisë latine, diplomacisë, kronologjisë dhe notariatin, tek profesorët: O. Redlicha dhe A. Dopscha. Në këtë vit, regjistron tek prof. K. Jireçeku, “Studimet albanologjike në Kolegjin e Vjenës”, të cilat nuk ka arritur t`i përfundojë. Në vitet 1904-1908, dr. Shuflaj punon si asistent në bibliotekën kombëtare Szeczeny, të Budapestit. Këtu thellon njohuritë në fushën e ballkanologjisë dhe sidomos albanologjisë.

Vendos kontakte të shumta me intelektualë dhe shkencëtarë me famë botërore, kontakte këto që do t’i shfrytëzojë më vonë, gjatë gjithë punës së tij shkencore. Në Budapest, Shuflaj botoi në revista dhe gazeta të ndryshme, një numër të madh punimesh shkencore me vlera të jashtëzakonshme. Në revistën Szazdok, boton dy punime për mesjetën kroate, ku me argumente shkencore tregon se dokumentet e Rabit të shek. XI dhe XII, për mbretin kroat Zvonimir, ishin falsifikat. Kjo gjë më vonë do t’i kushtojë shumë, sepse do të shpallet tradhtar i popullit kroat, dhe studentët e tij do t’ia bojkotojnë leksionet!

Në vitin 1908, emërohet profesor i rregullt për shkencat ndihmëse të historisë në Universitetin e Zagrebit. Së bashku me Talocin dhe Jireçekun, në vitin 1913 dhe 1918, boton në dy vëllime kryeveprën “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”. Në vitin 1918, me kërkesën e tij pensionohet, e pastaj boton pjesën e tretë të Historisë së Shqipërisë, të cilën kishte planifikuar ta shkruante në tetë vëllime, me titull: “Die kirchenzustände im vortürkischen Albanien. Die ortodoxe Durchbruchszone im katolischen Damme”, për të vazhduar, pastaj në vitin 1920 me romanin me temë nga mesjeta shqiptare, “Konstantin Balsha”, të firmosur me pseudonimin Alba Limi. Në dhjetor të vitit 1920, burgoset.

Dënohet me tre vjet e gjysmë burg të cilat i bën në Mitrovicën e Sremit. Në vitin 1924, boton në të përditshmen e Zagrebit, “Obzor”, romanin fantastiko-shkencor: “Na Pacifiku 2255 – metagenetički roman u četri knjige”. Po në këtë vit boton edhe: “Städte und Burgen Albaniens hauptsächlich ëährend des Mittelalters” dhe “Povjest sjevernih Arbansa”. Për të botuar pastaj në vitin 1925 studimin: “Srbi i Arbanasi, njohova simbioza u srednjem vijeku”. Në vitin 1928 botoi librin me ese: “Hrvatska u svijetlu svjetske historije i politike”.

Po këtë vit, emërohet profesor i rregullt në Universitetin e Budapestit. Për shkak se nuk kishte pasaportë, detyrohet ta refuzojë këtë emërim. Problemet me policinë, janë pjesë përbërëse e jetës së dr. Shuflajt. Sipas disa të dhënave më të reja, të zbuluara në Arkivin Shtetëror Kroat në Zagreb, dr. Milan Shuflaj është njëri ndër shkencëtarët e rrallë në botë, që është vëzhguar në çdo hap nga policia, e jo vetëm ai, por edhe personat me të cilët kontaktonte, duke përfshirë këtu edhe anëtarët e familjes së tij të ngushtë dhe të gjerë.

Një mbikëqyrje e tillë ka filluar në fund të vitit 1922, gjë që mund të dëshmohet nga dokumentet arkivore. Fillimisht është vëzhguar vetëm ditën, ndërsa më vonë 24 orë pa ndërprerje. Me raportet nga mbikëqyrja, njoftohej drejtpërsëdrejti kryeministri, Petar Zhivkoviq, e më vonë pasardhësi i tij, Milorad Srshkiqi në Beograd dhe vetë mbreti, në mënyrë që të kishin parasysh veprimtarinë dhe lëvizjet e shkencëtarit të madh. Në vitin 1929, Akademia Vjeneze e Shkencave i propozon dr. Shuflajt që të vazhdonte vjeljen e lëndës arkivore për vazhdimin e botimit të ”Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, vëllimet III-V.

Këtë inisiativë e përkrahu edhe qeveria e Mbretërisë Shqiptare, e cila shprehu gatishmërinë e saj që të hiqte shpenzimet për një ndërmarrje të tillë kaq serioze dhe të vlefshme. Dr. Milan Shuflaj ftohet të vizitojë Shqipërinë. Pas shumë peripecish rreth pajisjes me pasaportë, ai arrin në Shqipëri më 12 janar të vitit 1931. Vritet nga dora e kriminelëve serbë më 18 shkurt të vitit 1931, një ditë pas kthimit nga Shqipëria, duke lënë pas shumë studime të papërfunduara, në dorëshkrim, një pjesë e mirë e të cilave ruhet në Arkivin Shtetëror të Kroacisë në Zagreb. /Shqiptarja/

[Akuamarini]

Maksimilian Lamberci
Maksimilian Lamberci (gjer. Maximilian Lambertz )(* 27. korrik 1882 në Vjenë; † 26. gusht 1963 në Markkleeberg, Leipzig) ishte albanolog austriak. Maksimiliani ka lënë diku rreth 60 dorëshkrime në të cilat paraqet të dhëna mbi folklorin e folkloristikën, mitologjinë, etnologjinë, gjuhësinë, letërsinë, historinë etj. Deri më tani Zymer Neziri ka shqyrtuar HAN: Autogr. 760/44 deri në 760/50; HAN: Autogr. 978/41 deri në 978/47; HAN: Autogr. 24 917 deri në 24 925 3 shtojca; HAN: Autogr. 31 029 deri në 31 050; HAN: Autogr. 24 755 deri në 24 619. ndërsa kanë mbetur të parealizuara: HAN: Autogr. 24 620 deri në 24 678.

Publikimi i tij i parë në fushën e studimeve shqipe ishte një libër gjuhe dhe leximi shqip më 1913; pastaj shkoi Italinë e Jugut për të shqyrtuar të folmet shqip atje; në veçanti iu kushtua dialektit verior arbëresh në Abruzzo dhe Molise, sidomos dialektit në Badhesas (Villa Badessa).

Studiuesi, profesor universitar dhe albanologu i njohur austriak, prof. dr. Maksimilian Lamberc, që nga viti 1906 kur dëgjoi gjuhën shqipe në Atikë të Greqisë, e deri më 1963, kur vdiq, nuk iu nda punës për t’i çuar përpara studimet albanologjike në fushë të folkloristikës, e sidomos të epikologjisë e të poetikës së përrallës, të mitologjisë, e në veçanti të demonologjisë, të së drejtës zakonore, sidomos të Kanunit të Lekë Dukagjinit, të morfologjisë, të sintaksës, të dialektologjisë, të leksikologjisë, të drejtshkrimit, të historisë së gjuhës, të letërsisë, të historisë së letërsisë, të dramës, të përkthimit, sidomos të Gjergj Fishtës etj.[1]


Jeta studimore[redakto | redakto tekstin burimor]
Sipas Astrit Lulushit nga maji në qershor 1916, Lamberc shkoi në Shqipërinë veriore dhe qendrore duke regjistruar për herë të parë mbi baza shkencore gjuhën dhe folklorin shqiptar. Në këtë udhëtim ai vizitoi Grudën, Shkodrën, Lezhën, Krujën, Tiranën, Durrësin, Luginën Kir, Shoshin, Shalën, luginat e Drinit dhe të Valbonës dhe sidomos Mirditën.
Në dhjetor 1916 ai u kthye në Shqipëri, këtë herë me trupat perandorake austriake që kishin pushtuar Shqipërinë veriore dhe qendrore në kuadër të Luftës Botërore. Ai ishte ngarkuar për krijimin e sistemit arsimor shqiptar dhe ishte anëtari i vetëm i huaj i Komisisë Letrare Shqipe që autoritetet austriake kishin formuar per krijimin e një sistemi shkollor të njësuar për mbarë Shqipërinë. Në Shkodër, Lamberc ishte me Gjergj Fishtën botues i gazetës Posta e Shypnisë në të cilën botoi edhe disa studime të vetat. Pas Luftes I Boterore Lambertz u kthye në Austri, dhe shkroi disa libra dhe artikuj mbi aspekte të ndryshme të kulturës shqiptare, veçanërisht folklorit.
Fundi i Luftës II botërore e gjeti Lambercin në Gjermaninë Lindore nën kontrollin sovjetik. Në qershor të vitit 1945, ai u emërua drejtor i shkollës së gjuhëve të huaja në Lajpcig dhe në tetor 1946, bëhet profesor i Gjuhësisë Krahasuese. Deri sa doli në pension, më 1957, Maksimilian Lambertz drejtoi edhe Institutin e gjuhëve indo – evropiane.

Vepra albanologjike
Vepra albanologjike e M. Lambertz-it është e pasur dhe e shumanshme. Ai është marrë me me shumë çështje të gjuhës shqipe e të dialekteve të saj, me mësimin e shqipes si lëndë universitare, me letërsinë shqipe, me folklorin shqiptar dhe me përkthime nga letërsia shqipe në gjermanishte


1. Dialektologji.[redakto | redakto tekstin burimor]
M. Lambertz-i e nisi studimin e shqipes si dialektolog, duke mbledhur materiale gjuhësore në terren më 1913–1914 gjatë një udhëtim studimor në Itali. Qëndroi katër muaj në fshatrat arbëreshe Munxhufun (Montecilfone), Këmarin (Campomarino), Portkanun (Portocannone) e Ruri (Ururi) të provincës së Kampobasos (krahina e Molizes) dhe në fshatrat Qefti (Chieuti) e Kazallveq (Casalvecchio di Puglia) të provincë së Foxhas (krahina e Puljes). Aty regjistroi një lëndë të pasur dialektologjike e folklorike. Fryt i parë i kësaj pune është skica e tij “Albanische Mundarten in Italien”, e shoqëruar me një hartë që tregon shpërndarjen e ngulimeve arbëreshe. Në këtë skicë sintetike të bie në sy puna e thelluar që ka bërë M. Lamberci për të njohur dhe përdorur gjithë botimet e Arbëreshëve dhe për Arbëreshët. Ai bën një paraqitje të përmbledhur të historisë së formimit të ngulimeve arbëreshe të Italisë, tregon me hollësi ç’ishte bërë deri atëherë për mbledhjen dhe studimin të folmeve të tyre dhe thekson rëndësinë e studimit të këtyre të folmeve për historinë e gjuhës shqipe, sepse ato paraqesin mbeturinën e fundit të shqipes mesjetare. Nga studimi i këtyre të folmeve ai arrin në përfundimin se djepi i Arbëreshëve të Molizes ka qenë Shqipëria e Mesme dhe e Jugut dhe se ata, të ardhur prej krahinash të ndryshme, formuan aty gjatë shumë brezave një ligjërim të ri të përbashkët, prandaj të folmet e fshatrave arbëreshe janë mjaft të ngjashme. Kjo tezë është rimarrë edhe më pas për të folmet e ngulimeve arbëreshe në vise të tjera të Italisë. Duke gjykuar nga këto të folme, M. Lambertz-i shpreh këtu mendimin se disa tipare dialektore të shqipes (veçanërisht fazat e ndryshme të zhvillimit të diftongjeve) nuk kanë pasur në Mesjetë shtrirjen e tyre të sotme, d.m.th. kufijtë e disa dukurive dialektore të shqipes kanë lëvizur në shekujt pas Skënderbeut. Pas botimit të kësaj skice, M. Lambertz-i iu rikthye materialeve të mbledhura dhe hartoi një monografi të gjerë “Italoalbanische Dialektstudien. Die albanische Mundarten in den italienischen Provinz Campobasso und Foggia (Molise)”, që u botua në vitet 1923–1925. Në këtë punim autori trajton me hollësi veçoritë fonetike të të folmeve arbëreshe të Molizes, u kushton kujdes të veçantë veçorive fonetike, sidomos ndërrimeve të zanoreve e diftongjeve, duke dalluar dukuritë e trashëguara nga atdheu mëmë nga ato që janë përftuar në atdheun e ri si zhvillim i brendshëm a si ndikim i mjedisit dialektor italian. Në pjesën për morfologjinë trajtohen kryesisht format e sistemit emëror e foljor. Krahas përshkrimit të saktë të tyre, autori ka bërë edhe një varg vërejtjesh me karakter historik (për mënyrën lidhore, për format e së pakryerës etj.). Në pjesën e sintaksës ka vëzhgime për përdorimin e kategorive gramatikore si dhe për disa tipa fjalish, si fjalia qëllimore, kushtore, lejore, pyetëse dëftore e urdhërore. Pjesa e tretë e punimit përmban tekste popullore të mbledhura drejt nga goja e popullit, ndërsa pjesa e katërt një glosar të pasur, ku M. Lambertz-i nuk kufizohet të japë vetëm kuptimet e fjalëve në ato të folme, por bën edhe një varg krahasimesh me të folmet e tjera arbëreshe, me fjalorët e shqipes të botuar deri në atë kohë, jep mendime për etimologjinë e një vargu fjalësh dhe për zhvillimet fonetike e morfologjike të tyre. Pas shumë vjetësh M. Lambertz-i u kthye edhe një herë te studimi i të folmeve arbëreshe në punimin për Jul Varibobën dhe veprën e tij. Nga ana gjuhësore ka rëndësi të veçantë fjalori i këtij autori arbëresh me shënimet e shpjegimet e shumta për kuptimet e përdorimet e fjalëve, me të cilat e ka pajisur M. Lambertz-i. Ashtu si edhe në raste të tjera, bien në sy njohuritë e thella që ka ai edhe për gjuhën e autorëve arbëreshë. M. Lambertz-i pati treguar interes të veçantë për dialektet e folura në Shqipëri që para Luftës I Botërore. Ai kishte filluar atëherë të mblidhte materiale për të folmen e Mirditës nga një Mirditas që banonte në Vjenë. Në maj–gusht 1916 u dërguan Shqipëri për një hulumtim shkencor nga Akademia Mbretërore e Shkencave në Vjenë. Fryt i parë i hulumtimeve të tij nëpër atë pjesë të Shqipërisë që administrohej nga trupat austrohungareze, qe parashtresa “Vorläufiger Bericht des Dr. Max Lambertz über seine linguistische Studien in Albanien von Mitte Mai bis Ende August 1916”. Në këtë kumtim për herë të parë bëhet një ndarje shkencore e trevës së gegërishtes në krahina dialektore, duke treguar se si kalohet shkallë-shkallë nga një e folme te tjetra. Ai dallon grupin e të folmeve të Kosovës (ku përfshin edhe të folmen e Gjakovës) nga të folmet e Malësisë së Madhe; në jugperëndim të tyre dallon të folmen e qytetit të Shkodrës me rrethina; një grup më vete përbëjnë me trajtat e tyre fonetike të folmet e Mirditës, Kthellës, Lurës dhe Matit, ndërsa më në jug dallon grupin e të folmeve të Krujës, të qytetit të Tiranës e të Malësisë së Tiranës. Këto të folme e grupe të folmesh përkojnë pak a shumë edhe me ndarjen etnografike të trevës gege. Temës së ndarjes dialektore të shqipes M. Lambertz-i i është rikthyer disa herë në artikujt dhe punimet e veta. Përfundimisht dialektin gegë e ndan në katër grupe të folmesh: gegërishtja veriore (d.m.th. veriperëndimore), gegërishtja verilindore, gegërishtja e mesme dhe gegërishtja jugore, duke dhënë një paraqitje të saktë të shtrirjes së të folmeve shqipe deri në kufijtë më veriorë e lindorë të tyre. Në dialektin toskë, duke zbritur nga veriu në jug, dallon dialektin e Manastirit e të Pogradecit, të Korçës, të Kolonjës, të Myzeqesë, të Beratit, të Mallakastrës, të Kurveleshit, të Himarës, të Tepelenës, të Gjirokastrës, të Zagorisë e të Çamërisë. Edhe të folmet e Arbëreshëve të Italisë e të Greqisë i përfshin në toskërishte. Bigëzimin dialektor të shqipes, d.m.th. ndarjen në dy kryedialekte: gegërishte në Veri e toskërishte në Jug, M. Lambertz-i e sheh të kushtëzuar historikisht nga tri arsye kryesore:

a) orientimi kishtar i ndryshëm i Veriut e i Jugut (i pari i lidhur me katolicizmin, i dyti me ortodoksinë),

b) fatet jo të njëjta historike të këtyre trevave (Veriu dhe Shqipëria e Mesme ka shkuar më shumë me shtetet fqinje serbe e bullgare, ndërsa Jugu sidomos që prej themelimit të Despotatit të Epirit në shek. XII, ka shkuar me Bizantin dhe Greqinë, ndërsa me pushtimin osman në shek. XV feudalët shqiptarë të Jugut morën fenë islame dhe zunë poste të larta në administratën e Perandorisë),

c) organizimi i ndryshëm shoqëror (rendi fisnor në Veri, sistemi feudal në Jug) dhe niveli i ndryshëm kulturor i tyre. Këto rrethana, sipas tij, kanë ndihmuar në krijimin dhe veçimin e dy grupeve të mëdha dialektore në të majtë e në të djathtë të Shkumbinit, por dallimet ndërmjet tyre, – thekson ai, – nuk janë aspak aq të thella sa ç’është pohuar disa herë, për arsye joshkencore, nga pala e joalbanofilëve.

Duke e shprehur këtë në mënyrë të figurshme, M. Lambertz-i pohon se ndërtimi i dy grupeve dialektore (gegërisht e toskërisht) nga pikëpamja fonetike, morfologjike e sintaksore është kaq homogjen, sa në të vërtetë vetëm suvaja e dy pjesëve të kësaj ndërtese është e ndryshme; dallimet ndërmjet dialektit më verior, të Grudës, dhe atij më jugor, të Çamërisë, janë më të vogla se ato ndërmjet dialektit të Torinos e të Palermos ose dialektit të Meklenburgut dhe atij të Tirolit.

2. Gramatikë[redakto | redakto tekstin burimor]
Fushë tjetër e rëndësishme në veprimtarinë shkencore të M. Lambertz-it është gramatika shqipe, më fort e gjuhës së sotme dhe më rrallë historikja. Ai na ka dhënë të parën monografi për sintaksën shqipe me studimin e tij të gjerë “Periudha hipotetike në gjuhën shqipe” prej 164 faqesh shtypi, botuar që më 1914. Në këtë monografi, e para e këtij lloji për gjuhën shqipe, duke shqyrtuar një lëndë të pasur, të nxjerrë nga tekstet e vjetra e të rejat dhe nga folklori, autori trajton, së pari, lidhëzat me të cilat ndërtohet fjalia kushtore, përdorimin e kohëve e të mënyrave të foljes te protaza e apodoza, më tej fjalitë kushtore asindetike, zëvendësimin e fjalisë kushtore me ndërtime të tjera,përdorimin e fjalive kushtore me funksione të tjera, më në fund jep një vështrim të përgjithshëm për fjalitë kushtore irreale. Në këtë punim shihet se M. Lambertz-i kishte arritur që atëherë ta njihte shumë mirë shqipen. Kjo e ka lejuar të zbulojë e të vërë në dukje edhe vlerat e ngjyrimet stilistike të fjalive kushtore. Krahasimet me gjuhët romane, veçanërisht me rumanishten, si edhe me greqishten e vjetër e të renë, i japin këtij punimi një vlerë të veçantë për sintaksën e krahasuar të gjuhëve ballkanike.

M. Lambertz-in e ka tërhequr vazhdimisht sintaksa e gjuhës së folur dhe e ligjërimit popullor të përditshëm. Ai është ndër të parët që i ka kushtuar vëmendje të veçantë studimit të saj, së pari, në punimin për Këngët e Kreshnikëve e më pas në një punim të

posaçëm për ligjërimin popullor të qytetit të Gjirokastrës. M. Lambertz-i ka theksuar se njohja shkencore e shqipes nuk mund të jetë e plotë vetëm me studimin e gjuhës letrare dhe të dialekteve. Rëndësi të veçantë shkencore ka studimi i gjuhës së folklorit dhe i ligjërimit të përditshëm. M. Lambertz-i i ka bërë një analizë mjeshtërore sintaksës poetike të Këngëve të Kreshnikëve, duke nxjerrë në pah pasurinë e madhe e të larmishme të mjeteve shprehëse të epikës sonë legjendare, si p.sh. epitet e krahasimet, përdorimi i formave të habitores, të cilat i vlerëson si mënyra përshkrimi me gjallëri (Modi der lebhaften Darstellung), që e paraqitin veprimin si më të afërt ndaj folësit, sikur zhvillohet përpara syve të tij (p.sh. Paska qitë Halili e ka thânë.../ Atherë derën e paska ndrŷ.../ Se n’krajlí Muji paska dalë, Edhe ‘i nuse e paska zânë... etj.); përdorimi i trajtës së shkurtër përemërore më si dhanore e pjesëmarrjes së folësit (Dativ der Anteilnahme ose dativus intimitatis), p.sh.: Sa shpejt diellin ma xû rêja!/ Shpejt ma êndi ‘i pëlhurë t’gjânë e t’gjatë! etj.

Nga fusha e gramatikës historike është për t’u përmendur artikulli i shkurtër “Aoristi i shqipes më -va”, ku autori flet për tipat e aoristit në gjuhën shqipe dhe trajton rrudhjene aoristit sigmatik për shkak të përhapjes së formës me -va (u lava, u ktheva në vend të u lashë, u kthyesh).

Tituj të veprave[redakto | redakto tekstin burimor]
Vëllimi i këngëve popullore lirike dhe epike historike
Ditari i Maksimilian Lambercit
Lambercit mbi eposin e shqiptarëve
Lamberci mbi mitologjinë e shqiptarëve
Lamberci mbi përrallat e shqiptarëve
Lamberci mbi arbëreshët
Korrespondenca e Lambercit

www.albanianphotography.net/lambertz/

xr_qstart(4,1000,-photos1916en.htm-)

[Akuamarini]

Johan Erik Thunman
Johann Erich Thunmann ose Hans (23 gusht 1746 - 17 dhjetor 1778) ishte një gjuhëtar, historian dhe teolog lindur në Thoresund (Södermanland) në Suedi. Ai ka studiuar në Stregnas dhe Uppsala pastaj e la Suedinë për të studiuar në Greifswald. Thunmann ishte profesor i filozofisë në Universitetin e Halle. Merita e Hans Thunmannit qëndron se është i pari që studioi, argumentoi dhe publikoi në nivel akademik ndërkombtar tezën se prejardhja e shqiptarëve është nga Ilirët.

Johani në shoqërin shqiptare është bërë i njohur për punimin e tij të titulluar "Kërkime për historin e popujve të Evropës Lindore" të botuar në vitin 1774 në Lajpcig. Libri i kushtohet historisë dhe prejardhjes së shqiptarëve dhe rumunëve (vllehve).

Trumani me punimin e tij, nga studiuesit merret si eksploatori i parë i Evropës shkencore në historinë e shqiptarëve. Shumë nga studiuesit e marrin për bazë përfundimin e tij se: "Në historinë e shqiptarëve unë nuk kam gjetur ndonjë gjurmë mërgimi të mëvonëshëm e gjuha e shqiparëve ka dhënë dëshmi të atilla për fatet e popullit, saqë unë e kam të pamundur të mos njoh në ta fqinët e lashtë të rekëve dhe qytetarët e Romës së lashtë. Të dyja këto më trgojnë ilirët".[Aktiviteti si Albanolog[redakto | redakto tekstin burimor]
Thunmann ishte një nga autorët më të rëndësishëm të hershëm që shkruan për gjuhën dhe origjinën e shqiptarëve. Përpjekjet e para serioze për të paraqitur shpjegimin shkencor të origjinës së shqiptarëve filluan me të. Ai besonte se historia dhe gjuha e shqiptarëve , përveç arumunëve, ishin më pak të njohurat për evropianët në Perëndim. Thunmann hulumtoi origjinën e termit "Skipatar", termin që për Shqiptarët njihet si emri i tyre etnik.
Më 1774 Thunmann-i e ribotoi studimin në tre gjuhë (shqip, greqisht dhe gjuhën arumune) ashtu si Theodor Kavalioti e botoi para tij në vitin 1770, dhe më pas shtoi një përkthim në latinisht. Thunmann-i besonte në unitetin Iliro-Thrakët.




https://www.google.es/url?sa=t&rct=j...PQV7VUm3_gjTkw

[Akuamarini]

Domeniko Damis (1824- 1904)
Familja e D.Damis la Tepelenen ne 1480 dhe u vendos ne Lungro-Kalabri.Aty ku ai lindi.
D.D ka marre pjese ne menyre aktive ne jeten politike dhe ushtarake italiane si gjeneral i Garibaldit dhe deputet.Ne 1848 komandoi 200 kryengritesit e Lungros qe u nisen per ne Kampotenese.Ne 1851 arrestohet,procesohet dhe internohet ne Procida.Ne 1860 niset me te njemijte(kryngritesit garibaldin) per ne Marsala.Ne 1860 Garibaldi i jep graden e kapitenit dhe emerohet ne shtabin e e pergjithshem.Ne te njejtin vit komandon regjimentin ne muret e Kapua,ku i jepet dhe medalja e arte per vlera ushtarake.Ne kete beteje plagoset dhe humbet nje sy.Ne 1897 terhiqet nga jeta ushtareke por jo nga ajo politike.Ne vitet e fundit te jetes eshte antar aktiv i Komitetit Italo-Shqiptar,i formuar nga djali i Garibaldit,per te ndihmuar Rilindjen Shqiptare
https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...I-Pchh5Ax-CLlg

[Akuamarini]

Rexhep Mitrovica (aktor)
Aktori Rexhep Mitrovica ka lindur në Francë, nga një familje që i ka rrënjët shqiptare. Mitrovica mban të njëjtin emër e mbiemër me atë të gjyshit të tij, Rexhep Mitrovicës, një figurë e njohur historike deri në ‘44 dhe e denigruar më tej. Mitrovica aktor është nip i Mitrovicës, firmëtar i aktit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në Vlorë, ish-ministër i Arsimit i Shqipërisë dhe ish-kryeministër në vitin 1944. I dorëhequr nga kjo detyrë u largua, dhe vdiq në Turqi, më 1967. I lindur më 1959, Rexhep Mitrovica studio në Konservatorin e Lartë të Artit Dramatik. Që në moshën 15-vjeçare, Mitrovica ishte i dhënë pas Edgar Po, Viktor Hygosë dhe Bodlerit. Ka interpretuar role të rëndësishëm në teatër si Hamletin, Orestin tek “Elektra”, “Mbreti Lir”, “Devocioni dhe kryqi”, “Don Zhuanin” etj. Numëron mbi 80 role në karrierën e tij. Mitrovica është një aktor që veç teatrit është angazhuar edhe në film. Ka qenë dhe mbetet i panjohur për publikun shqiptar, por artist me ndikim në Francë. E ka vizituar për herë të parë Shqipërinë në vitin 1995, i ftuar jo nga institucionet shqiptare, por nga ambasada franceze. Ky do të ishte takimi i parë për të me tokën e origjinës. U kthye disa muaj më vonë, në fillim të vitit 1996, këtë radhë si aktor.

[Akuamarini]

Jean-Léon Gérome
Pending changes are displayed on this pageE pashqyrtuar
Jean-Léon Gérome, lindi në Vesulë (Vesoul) dhe studioi në Paris. Në vitin 1856 ai udhëtoi për në Egjipt me mikun e tij, skulptorin Ogyst Bartoldi (Auguste Bartholdi, 1834-1904) – i cili më vonë u bë me famë si projektuesi i Statujës së Lirisë në New York – dhe u mahnit nga ngjyrat dhe aromat e Lindjes. Ky udhëtim qe vendimtar për suksesin e mëvonshëm të tij si piktor orientalist. Në veprat e tij. zinin një vend të rëndësishëm në artin e tij. Në shekullin e XIX, Egjipti ishte pjesë e Perandorisë Osmane nën sundimin e dinastisë shqiptare të themeluar nga Mehmet Ali Pasha (1769-1849). Për këtë arsye, shumë shqiptarë, ndër të cilët shumë anëtarë të trupave të jeniçerëve, ishin vendosur në brigjet e Nilit. Gerome ishte i magjepsur nga ecja e tyre krenare, nga shkëlqimi i armëve dhe nga veshjet e mahnitshme, sidomos nga fustanellat e bardha që mbanin. Deri në fund të jetës vazhdoi të pikturonte figura shqiptare.
Veprat e piktorit të njohur francez, me pushtetarët shqiptarë të Orientit (FOTO)https://www.google.se/url?<br /> htt...YxzNDw_jfPw_dw


https://www.google.se/url?sa=t&rct=j...8OOE5OqQ_S08VA

[Akuamarini]

Eliot Engel

Eliot Engel Lance (lindur 18 shkurt 1947) është Përfaqësuesi i SHBA-së për distriktin e 16-të të kongresit të Nju Jorkut. Ai është një anëtar i Partisë Demokratike. Ai përfaqësoi Qarkut 19 në vitet 1989-1993 dhe Distriktin 17 në vitet 1993-2013. Qarkut 17 përbëhej nga ana e Bronx (përfshirë lagjet si Riverdale, Woodlawn, Norwood, Williamsbridge, Van Cortlandt fshat, dhe Wakefield), pjesë e Westchester County (përfshirë të gjitha pjesët dhe Mount Vernon e Yonkers, Irvington, Dobbs Ferry, Hastings -on-Hudson, dhe TARRYTOWN) dhe pjesë të Rockland County (duke përfshirë qytetet e Ramapo dhe Orangetown dhe pjesën jugore të Clarkstown). Rrethi i tij i ri, Qarkut 16, përmban Yonkers, Mt. Vernon, New Rochelle, dhe thekër.

Jeta e hershme, arsimi dhe fillimi i karrierës
Engel ka lindur në Bronks, bir i Sylvia (Bleend Vujosheviq) dhe Philip Engel, një ironworker. Gjyshërit e tij emigruan nga Rusia. [1] Ai u rrit në një qytet të strehimit Xhennete projektit Eastchester dhe ndoqi shkollat​e Nju Jorkut publike. Në vitin 1969, ai u diplomua nga Hunter-Lehman College me një Bachelor of Arts në histori dhe mori një diplomë master në udhëzimet dhe këshillimin në vitin 1973 nga Herbert H. Lehman College të Universitetit të qytetit të Nju Jorkut. Në vitin 1987, ai mori një diplomë në drejtësi nga New York Law School. Ai filloi karrierën e tij politike në klubet lokale Demokratike. Ai mësoi në Nju Qarkut School York City dhe ishte një këshilltar udhëzim. Ai mësoi Junior High School në Intermediate School 52 1969-1976 dhe në Intermediate School 174 pas kësaj.


Kosova dhe Ballkani
Në vitin 1996, Washington Post shkruante, "shkaku i Kosovës ka mbajtur gjallë në Uashington nga një grup i vogël i Kongresit të udhëhequr nga Rep Engel Eliot L. (DN.Y.) ...." [63] (Dobbs, Michael "Shqiptarët e Kosovës Shikoni në SHBA për ndihmë; Zyra amerikane hap në serbe e sunduar rajonin," The Washington Post, 21 korrik 1996). Ndërsa një anëtar i Nënkomitetit për Evropën dhe Kryetar i Kongresit Komitetit për Çështjet Shqiptare, Engel luftoi spastrimin etnik dhe gjenocidin në Kosovë në vitin 1999 dhe shprehu mbështetje në Kongres për pavarësinë e Kosovës. Një rrugë është emëruar pas tij në Pejë dhe ai ishte dignitary i parë i huaj për të adresuar parlamentit të Kosovës. [64]

Medalja e Artë e Lirisë është dekoratë shtetërore e Kosovës që u jepet qytetarëve të Kosovës dhe të huaj, për kontribut të lartë në mbrojtjen e lirisë së Kosovës.[1]

Falenderim Kongresmenit Eliot Engel dhe aktivistit Harry Bajraktari

Nga data 31 gusht deri më 2 shtator 2016, Kongresmeni i njohur amerikan, mik i dashur i shqiptarëve, i shoqëruar nga aktivisti i shquar i çështjes shqiptare z Harry Bajraktari, bënë një vizitë në Shqipëri. Gjatë atyre ditëve pata nderin dhe mundësinë e rrallë të merresha me organizimin e vizitës së tyre në Bashkinë e Lezhës e cila iu akordoi atyre titujt:

“Qytetar Nderi” për kongresmenin Engel, dhe

“Mirënjohja e Bashkisë së Lezhës” për z Bajraktari.

Kryetari i Bashkisë, Këshilli Bashkiak dhe Kryetari i Këshillit Bashkiak u treguan shumë bujar jo vetem me titujt që iu akorduan musafirëve të nderuar por edhe me simbolikën që mbarti kjo veprimtari e organizuar ne mjedisin e Memorialit të Heroit tonë Kombëtar, Skenderbeg, në Lezhë. Fjalët e ndjera aq thellë nga të dy palët, veprimtaria kulturore artistike, panorama historike e qytetit e dhënë mjeshtërist në gjuhën angleze nga drejtorja e bibliotekës së qytetit, ballada e Gjergj Fishtës interpretuar nga sopranoja e qytetit dhe dekori historik e bënë veprimtarinë edhe më të bukur.

Siç ndodh me protokollin e një shteti serioz si Amerika, pas largimit në atdhe, musafirët dërgojnë letra falenderimi. Dy letrat që mora janë dy gurë të çmuar në memorien time të asaj ditë të mrekullueshme.

Falenderime për musafirët për nderin qe na bënë. Falenderime për Kryetarin e Bashkisë, z Fran Frrokaj, dhe nën/kryetaren, zonjën Alfrida Dedgjonaj si dhe artistët lezhjanë që e zbukuruan aq shumë atë ditë dhe nderuan jo vetëm qytetin e tyre të bukur por tërë Shqipërinë.

[Akuamarini]

Bob Dole
Robert Joseph "Bob" Dole (i lindur më 22 korrik 1923 në Russell, Russell County, Kansas) është një politikan amerikan, senator dhe ish kandidat presidencial (1996) i Partisë Republikane. Përmbajtje

Jetë
Në vitin 1941, para se të hartohet në shërbim ushtarak, Dole filloi të studiojë mjekësi në Universitetin e Kansas (KU). Ai shërbeu në Luftën e Dytë Botërore si një toger i dytë në 10 Divizioni mal dhe ishte në Apennines veriore pranë Bolonjës në luftime në 14 prill 1945 plagosur rëndë nga armë zjarri makinës gjermane. Pas një qëndrimi 39-mujore në spital, ai mund të vazhdojë studimet e tij. Dole, megjithatë, humbi një veshkë dhe krahu i tij të drejtë ishte i paralizuar përgjithmonë. Tani ai studioi ligjin në Universitetin e Arizonës dhe Universitetit të Kansas. Në vitin 1950 u zgjodh Dole për dy vjet në Dhomën e Përfaqësuesve nga Kansas. Pas studimeve punën e tij të parë ishte ai i Prokurorit të Qarkut (County Prokurorit të) në shtëpi rrethit County tij Russell, i cili është gjithashtu një zyrë zgjedhore në Shtetet e Bashkuara. Ai u martua në vitin 1948 Phyllis Holden, me të cilin ai ka një vajzë me emrin Robin, u vendos në vitin 1972, por divorcuar saj. Politikë

Në vitin 1961, Dole u zgjodh për Partinë Republikane në Dhomën e Përfaqësuesve. Që nga viti 1968 ai ishte anëtar i Senatit Amerikan në Kansas. Në vitin 1976 ai ishte kandidati republikan nënpresidente, por ka humbur së bashku me Gerald Ford kundër demokrat Jimmy Carter dhe Walter Mondale. 1980 dhe 1988 kandidatë presidencialë vet tashmë të dështuar në zgjedhjet paraprake. Nga 1981-1985 ai ishte kryetar i Komisionit për Financa dhe 1985-1987 Kryetarit të Komitetit të Posaçëm për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë. Në vitet 1985-1987 dhe 1995-1996 ai ishte edhe udhëheqës i shumicës në Senat. Në vitin 1987 ai mobilizoi së bashku me senatorin Jesse Helms, mbështetja amerikane për RENAMO ushtrisë çlirimtare në Mozambik. Në vitin 1996, ai ishte kandidati republikan për president, për të cilën ai dha në fillim të qershor 1996 edhe Senati e tij vend, por nuk arriti përsëri në zgjedhje, këtë herë kundër Bill Klinton. Bob Dole në një rast për të shënuar 60- Vjetorin e përfundimit të Luftës së Dytë Botërore Sot

Robert Dole është sot - duke punuar në Uashington si një avokat - me më shumë se 80 vjet. Në vitin 1999 ai u dërgua nga Sekretari amerikan i atëhershëm i Shtetit Madeleine Albright në negociatat e Rambujesë, por intervenimi i NATO-s nuk mund të parandalojë në konfliktin e Kosovës. Ai ka që nga viti rimartuar, gruan e tij të dytë, Elizabeth Dole, i cili ishte ministër i Punës dhe Transportit i Shteteve të Bashkuara, si dhe senatori amerikan për Karolinën e Veriut.

Që nga viti 1999, në Kansas University në Lawrence, Kansas, J. Robert Dole Instituti për Politika Publike, konferenca për çështjet e politikës (presidenciale, politika ndërkombëtare, ...) për të kryer një arkiv dhe është e lidhur me letrat e politike Doles menaxhon dhe vlerëson karrierën (të ngjashme me të ashtuquajturat Bibliotekat presidenciale të ish-presidentit amerikan). Honours

Më 17 janar 1997, presidenti amerikan Bill Klinton paraqiti Medaljen e Lirisë Dole ("Medalja presidenciale e Lirisë"), nderi më i lartë civil në Shtetet e Bashkuara.

Së bashku me George McGovern Dole demokrat mori 2008 Ushqimit Çmimin Botëror.



Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan nderon me çmime ish senatorin Bob Dole dhe analistin Elez Biberaj


Zëri i Amerikës (07.09.2005) Astrit Lulushi, Nju Jork

Mbrëmë në Nju Jork, Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan nderoi me çmimin Duart e Shpresës, ish senatorin amerikan Robert Dole dhe me çmimin për Arritje Jetësore, analistin Elez Biberaj.

Ish senatori Dole dhe doktor Biberaj u vlerësuan nga komuniteti shqiptaro-amerikan; zoti Doll për ndikimin e tij gjatë periudhës si senator në mbrojtje të të drejtave të shqiptarëve të Kosovës dhe zoti Biberaj për rolin e tij gjatë një periudhe prej më shume se dy dekadash si një ndër analistët e parë në Shtetet e Bashkuara që shtroi çështjet shqiptare para një publiku anglisht folës.

Çmimi Duart e Shpresës është medalja më lartë që Këshilli Kombëtar Shqiptaro Amerikan u jep çdo vit atyre që janë dalluar për kontribute në të mirë të kombit shqiptar. Me këtë çmim janë nderuar në të kaluarën personalitete mjaft të njohura, përfshi ish presidenti Klinton, ish sekretarët e shteti Baker e Albright.

Robert Dole është një nga senatorët e parë amerikanë që u vuri veshin seriozisht thirrjeve protestuese të shqiptarëve të Kosovës gjatë viteve 1980 kur ata shtypeshin e diskriminoheshin hapur nga regjimi i Milloshevicit. Dhe sa me shumë që u njoh ketë gjendje të rënduar aq me tepër senatori Dole iu përkushtua mbrojtjes së tyre, duke u bëre në Senat një nga zërat më të fuqishëm e më me ndikim në mbrojtje te shqiptareve.

Ish senatori Dole tha se shqiptarët kanë çështje të pazgjidhura e probleme, por gjendja e tyre kurrë nuk ka qenë më mirë se sot. Pavarësia e Kosovës është vetëm çështje kohe. Në Shqipëri pavarësisht se cila parti vjen në pushtet, si pozita edhe opozita janë njësoj miq e përkrahës të Shteteve të Bashkuara.

Në Maqedoni, marrëveshja e Ohrit po zbatohet, ndërsa në Mal të Zi,ndërsa kjo republikë bën përpjekje për pavarësi, çështja e të drejtave të shqiptarëve e shqiptarëve kanë dalë në plan të parë. Zoti Dole përshëndeti fitoren e demokratëve në Shqipëri, dhe i uroi shërim sa më të shpejtë, presidentit të Kosovës Ibrahim Rugova, i cili kishte planifikuar të merrte pjesë në ceremoninë e mbrëmshme, por e anuloi vizitën për arsye shëndetësore.

Për senatorin Dole thuhet se është një nga figurat më të larta me kohëzgjatje më të madhe në partinë republikane. Por përpara se zoti Doke të bëhej figurë e njohur, si kongresmen, senator e kandidat presidencial, ai ishte një shtetas i zakonshëm që i shërbente me heroizëm atdheut të vet.

Në vitin 1945, në moshën 20 vjeçare, toger i ushtrisë amerikane Bob Dole dergjej plotësisht i paralizuar në një spital fushor ushtarak në Itali, si pasojë plagëve të rënda të marra në ditët e fundit të luftës së dytë botërore gjatë luftimeve për çlirimin e Romës.

Kur shumëkush mendonte se jeta e tij po merrte fund dhe ndërsa mjekët mendonin se edhe po të mbetej gjalle, ai kurrë nuk do të ishte në gjendje të lëvizte as nga shtrati, Bob Dole i hyri karrierës politike si për të treguar se vuajtjet bëhen pengesa vetëm kur shikohen si te tilla. "Vështirësia mund të jetë një mësuese e ashpër, por mësimet e saj shpesh përcaktojnë jetën tonë", shkruan senatori Dole në librin e tij me kujtime, “Tregim i një ushtari”, botuar muajt e fundit në Shtetet e Bashkuara.

Gjatë ceremonisë se mbrëmshme, shqiptarët e Amerikës nderuan edhe studiuesin dhe analistin Elez Biberajn, autor i disa librave, dhe shume monografive e artikujve rreth çështjeve shqiptare. Doktor Biberaj është gjithashtu bashkëpunëtor në hartimin e disa enciklopedive, perfshi atë britanike në kapitujt mbi Shqipërinë dhe shqiptarët.

Familja Biberaj mbërriti në Amerikë nga kampet e refugjateve te Italisë, në vitin 1968. Elezi atëherë ishte 15 vjeç. Prindërit e tij ishin arratisur nga Shqipëria në vitin 1951 për t'u shpëtuar burgjeve dhe persekutimeve.

Ata vendosën të qëndronin në fshatrat e Malit te zi me shpresë që sapo të hapej kufiri të ktheheshin menjëherë në vendlindje e tyre, Tropojë. Por vitet kalonin dhe shpresat zbeheshin. Emigrimi i tyre ashtu si i shume të tjerëve dukej se do të ishte i përhershëm. Familja Biberaj morri edhe një here rrugën e shpërnguljes, këtë herë për në Itali për të ardhur në Shtetet e Bashkuara.

Ashtu si shumica e emigranteve te rinj, Elezi kreu punë të ndryshme, pa iu ndarë për asnjë çast studimeve. Në vitin 1985, zoti Biberaj morri titullin doktor i shkencave politike nga universiteti i njohur Kolumbia në Nju Jork. Atëherë ai kishte filluar të njihej si një nga analistët e pakët në Shtetet e Bashkuara, njohës të çështjeve shqiptare.

Mund të thuhet se doktor Biberaj, është ndoshta një nga shqiptarët e parë të emigracionit politik që zbriti në tokën shqiptare pas rënies së komunizmit me 1991, si përkthyes zyrtar i sekretarit amerikan te shteti James Baker.

Doktor Biberaj është aktualisht redaktor përgjegjës në divizionin e Euro-Azisë pranë Zërit të Amerikës. Për këtë radio, doktor Biberaj filloi të punonte në vitin 1980. Më 1982 ai kaloi në divizionin e lajmeve anglisht të kësaj agjencie qeveritare dhe më 1986 u caktua shef i seksionit shqip te Zërit te Amerikës.

Për afro 20 vjetë, që doktor Biberaj drejtoi këtë seksion radiofonik e më pas televiziv, bota shqiptare kaloi në faza shpërthyese e përmbysjesh të thella, më e fundit lufta në Kosovë, një zhvillim i cili do të mjaftonte për të mjaftonte për të vërtetuar tezën e mbrojtur prej dekadash nga doktor Biberaj, se Kosova ishte një fuçi baroti, prandaj edhe kërkonte vëmendjen e perëndimit e të Shteteve te Bashkuara.





http://www.trepca.net/2005/09/050908...in_biberaj.htm

[murik]

E ca ka bere ky per Shqiperine?