Shqiperia dhe Kina

[Brari]

GSH

---------


DOSSIER II

Ish-ministri i Tregtisë së Jashtme i Shqipërisë, Nedin Hoxha tregon për situatat e krijuara pas ndërprerjes së marrëdhënieve me Kinën. Si mbetën mallrat në portet tona

"Si na u shkatërrua ekonomia pas shkëputjes nga Kina"

--------------------------------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Shkëputja e marrëdhënieve me shtetin e fuqishëm të Kinës solli një goditje të menjëhershme në ekonominë tonë kombëtare, duke u ndier madje kjo deri në familjen e thjeshtë shqiptare. Ishin mijëra tonelata minerale që mbetën stok në mandrat e porteve shqiptare. Ishin mijëra tonë të artikujve të tjerë që kërkonin vende të reja ku të shiteshin, me të ardhurat e të cilëve do të siguroheshin deri dhe në artikujt më jetikë të popullit, duke filluar që nga ushqimet e përditshme të tij, ashtu siç mbetën qindra objekte të pambaruara, në procesin e ndërtimit". Kështu deklaron për "Gazetën Shqiptare" njëri prej kuadrove më kryesorë të shtetit komunist, Nedin Hoxha, i cili ka qenë kreu i Ministrisë së Tregtisë së Jashtme të shtetit në vitet më të vështira të tij, pikërisht në vitet 1975-1982, kur Shqipëria ishte e izoluar plotësisht politikisht dhe ekonomikisht nga të gjithë ish-aleatët e fuqishëm të dikurshëm të saj. Në pjesën e parë të intervistës së zotit Hoxha, të botuar në numrin e kaluar të gazetës sonë, lexuesi u njoh pikërisht me jetën e tij në periudhën para se të bëhej një nga ministrat më të rëndësishëm të qeverisë së drejtuar nga Mehmet Shehu. E papritura e tij kur, ndërsa kryente detyrën e kryetarit të Komitetit Ekzekutiv të rrethit të Gjirokastrës, u thërrit nga udhëheqja më e lartë e shtetit të atëhershëm për t'iu besuar detyra e ministrit të Tregtisë. Porositë e veçanta nga Haki Toska dhe Adil Çarçani për postin e rëndësishëm, që do ta merrte nga paraardhësi i tij Kiço Ngjela, i cili për momentin po dërgohej në Vlorë si drejtor i Uzinës së Sodës Kaustike etj. Ndërkohë që në pjesën e dytë të intervistës së tij, që po botojmë më poshtë, do të lexoni pikërisht për problemet dhe peripecitë e ish-ministrit gjatë kohës që ai ushtronte funksionin e lartë. Çfarë i kushtoi nga jeta e tij e zakonshme periudha kur kryente detyrën të cilën ai e konsideron tepër të vështirë. E vërteta e jetës së familjes së tij për sa u përket privilegjeve dhe situata kur djali i tij shkonte në orët e mesnatës për të zënë radhën për të marrë qumështin në dyqanin e lagjes. Problemet ekonomike që përballonte shteti si rezultat i realizimit të raportit të drejtë eksport-import. Problemet e mëdha që u paraqitën në periudhën kur Shqipëria u shkëput nga shteti i fuqishëm kinez dhe si u bë e mundur zbutja e rrëshqitjes ekonomike që pësoi shteti pas kësaj periudhe etj.


Zoti Nedin, si i keni përjetuar vitet kur ishit ministër i Tregëtisë?
Është hipokrizi të mendosh se nuk e preferoja detyrën që më ishte ngarkuar, apo të thuash se lodhesha më shumë se shokët e tjerë, të cilët jepnin kontributin e tyre në sektorët ku i kishte caktuar shteti apo Partia, që atëherë ishte në drejtim absolut. Që të jem i sinqertë, isha shumë i kënaqur për atë detyrë, prandaj bëja përpjekje edhe jashtë mundësive të mia për të justifikuar besimin që më ishte dhënë, ashtu siç edhe isha angazhuar para udhëheqjes më të lartë të atëhershme. Për të zbërthyer atë çka po ju tregoj, mund të them me plot gojën se detyra që më ishte besuar nuk ishte vetëm luks, si mund ta mendojë njëri apo tjetri. Duhet të keni parasysh se këtu nuk flitet për të drejtuar një ministri si të ditëve të sotme, kur gjithçka është e decentralizuar, por për një periudhë në të cilën gjithçka varej nga dikasteri dhe për gjithçka duhej të përgjigjeshe ti si ministër. Atëherë, për të gjetur një treg për shkëmbim malli apo për të ushtruar një lloj tjetër tregtie me shtete me lloj-lloj politikash të tyre personale, duhej të rrije me net të tëra pa gjumë, pasi bëhej fjalë për miliona dollarë xhiro. Kjo për kushtet e atëhershme kishte të bënte me atë që, një gabim sado të vogël që të bëje, kjo i kushtonte një faturë ekonomike të madhe shtetit, gjë që nuk ta falte kush.

A nuk kishte ekipe specialistësh që merreshin me çështje specifike?
Pavarësisht nga kjo. Puna e tyre ishte në njërën anë, por edhe puna ime si ministër nuk ngelej jashtë problemeve, pasi unë drejtoja politikat ekonomike. Po ju them se puna ime tepër e tensionuar mes shifrave pafund dhe përpjekjeve të përditshme për blerje apo për shitje malli në interes të shtetit që të kishte besuar, kërkonte nerva, durim, këmbëngulje, sakrificë, përkushtim dhe tension të përditshëm. Ju ndoshta nuk do ta besoni, por ju garantoj që shtëpia ime ka qenë për mua vetëm hotel pas mesnate, madje edhe në këtë kohë rrallë ndodhte që të mos binin vazhdimisht telefonat, që të shqetësonin për emergjenca të atilla sa të hiqnin gjumin fare edhe për atë kohë që kishe në dispozicion. Por isha i kënaqur se gjithçka që bëja, e bëja për popullin tim dhe falë atij përkushtimi me të cilin ishim të mbrujtur të gjithë, për të justifikuar veten sa më shumë në dobi të popullit që na kishte besuar ekonominë e vet.

Nuk keni qenë fare pa privilegje, siç po e tragjedizoni?
Keni të drejtë të aludoni, se nuk jeni i vetmi që nuk mund ta besoni atë çka ndodhte gjatë punës dhe jetës sonë atëherë. Tashmë nuk mund të kuptohet që atëherë, kur flitej për pazare me miliona dollarë, ku për një gabim shteti dhe populli yt mund të humbiste shumë, askush nuk do të falte. Kështu që për çfarë qetësie mund të flitej në kësisoj rastesh. Ndërsa për sa u përket privilegjeve, unë nuk po dal me flamurin se unë isha i vuajtur ekonomikisht, apo të tjera pretendime të kësaj natyre, por që duhet të besoni se ne atëherë jetonim mes komunitetit dhe ishim afër njerëzve, duke e prekur dhe përjetuar vetë gjithçka. Për këtë unë mund t'ju tregoj dhe një fakt domethënës, që jam i bindur se nuk do ta besoni, ashtu siç ka ndodhur edhe në shumë raste të tjera kur është treguar. Im bir çohej që në orën 03 apo 04 të mëngjesit për të marrë qumështin apo kosin në dyqanin e lagjes. Mund të them se kishte njëfarë privilegji nga vetë njerëzit e radhës, që për respekt mund t'i linin radhën më shpejt sesa duhej, por gjithsesi ai çdo mëngjes nisej me shishe në dorë për të blerë asortimentet e nevojshme për familjen. Ndërsa unë mund t'ju them gjithashtu që për më se dhjetë vjet në atë periudhë nuk munda të bëj pushime absolutisht.

Çështja e privilegjeve të autoriteteve të atëhershme tashmë është e njohur!
Nuk mund të them se ishin të gjithë në këtë shkallë trajtimi, por unë e kam fjalën për pozicionin tim, apo dhe të shumë shokëve të këtij rangu, që megjithëse ishim ministra, normalisht nuk gëzonim ato privilegje që mund të kishte një anëtar i Byrosë Politike apo akoma më shumë një sekretar i Komitetit Qendror të Partisë. Unë po ju flas për të vërtetën time absolute. Në këtë mënyrë unë po ju tregoj se nuk ndryshonte kushedi se çfarë jeta jonë nga e të tjerëve. Sigurisht, këtu nuk kam ndër mend të përgjithësoj të gjithë ata që mund të quhen "bllokmenë". E veçanta tjetër është se ne mund të kishim një rrogë disi të kënaqshme, por mund të themi se unë, pas detyrave të mia prej 14 vjetësh si kryetar komiteti në rrethe dhe 8 vjet si ministër tregtie, dola në pension pa asnjë qindarkë rezervë dhe tashmë në moshën 70-vjeçare jetoj në një hyrje të zakonshme, me pensionin tim prej vetëm 129 mijë lekësh të vjetra. Jo vetëm kaq, por shteti ynë është kaq i padenjë, saqë nuk ka kurajon të kërkojë të ruajë autoritetin e ish-personaliteteve, gjë që është e nevojshme për prestigjin e vetë shtetit.

Më konkretisht, ku e keni fjalën?
Shembuj ka plot, që lënë për të dëshiruar për sa i përket autoritetit të shtetit. Unë do t'ju thosha se në rast se unë apo një person tjetër, që mund të ketë qenë edhe 20 vjet ministër apo më shumë, do të shkonim në një ambasadë për të marrë një vizë, për në një shtet qoftë dhe kufitar me vendin tonë, do të na duhet të rrimë në radhë ndoshta me ditë të tëra, dhe pastaj marrim a nuk marrim vizë. Por edhe në qoftë se marrim, është e afateve kohore shumë të vogla. Kjo nuk është gjë e mirë. Akoma më shumë kur ndodh që një ish-ministri për vite të tëra i duhet që, për të paraqitur një certifikatë, ta ketë legalizuar atë në sa e sa institucione. Për sa më sipër do të thosha që nuk do t'i kushtonte shumë shtetit të ruante autoritetin e figurave të veta dhe të bënte kontakte me përfaqësuesit e diplomacive të huaja për gjëra kaq të vogla, por që janë shumë të nevojshme, dhe madje të domosdoshme, për dinjitetin e shtetit. Për sa po flas, mund t'ju duket se ne, njerëzit që kemi qenë në drejtimin e shtetit, jemi njerëz me pretendime të mëdha. Sa për këtë, e keni mundësinë të bëni krahasimin me qeveritarët e sotëm dhe të nxirrni konkluzionet e nevojshme për përcakime. Por unë nuk do të rrija pa shprehur edhe një qejfmbetje, të cilën jua përmenda paksa edhe në intervistën e numrit të kaluar. Kam qenë për vite të tëra kryetar i Komitetit Ekzekutiv të Gjirokastrës dhe jam krenar se e kam vënë një gur në themelet e rindërtimit të saj. E veçanta që do të thosha, është se duke qenë për vite të tëra ndër autoritetet drejtuese të atij rrethi, kam pasur rastin të kontribuoj së bashku me shokët e mi në organizimin e tre festivaleve folklorike. Do të më vinte shumë mirë në qoftë se do t'u kishte shkuar ndër mend autoriteteve të tanishme të atij rrethi, që të më kishin kujtuar qoftë dhe me një ftesë për pjesëmarrje në festivalin e fundit folklorik.

Çfarë roli ka luajtur eksporti në ekonominë kombëtare të vendit në vitet '75-'82, kur ju ishit ministër?
Këtë do të duheshin orë për t'jua treguar, por shumë shkurt po ju them se atëherë ekonomia jonë mbështetej fuqishëm mbi eksport-importin. Pra, çdo tregues ishte mbi bazën e tregtisë së jashtme. Kjo do të thoshte se dështimi i një kontrate marrëveshjeje me një shtet ndihej menjëherë në tregun e brendshëm shqiptar dhe kjo luhatje përcillej në mënyrë të menjëhershme deri në familjen shqiptare.

Mund të jeni më konkret?
Më lart ju tregova që e kemi pasur tepër të zgjeruar eksport-importin. Kjo lloj marrëdhënieje mes eksportit dhe importit mbështetej mbi parimet e vendit tonë "Pa eksport s'ka import" dhe mbi po këto parime vinin udhëzimet që të detyronin për të mos bërë asnjë blerje me kredi. Zbërthimi i kësaj është që, nëse nuk i kishim siguruar paratë apo nuk kishim eksportuar akoma mallin e shkëmbimit, e kishim të ndaluar të livronim artikujt në drejtim të Shqipërisë. Mirëpo ne, veç shumë e shumë artikujsh që importonim, kishim si bazë kryesisht ushqimet e konsumit të përditshëm të përdorimit të gjerë familjar, duke filluar që nga sheqeri, kafja, orizi, niseshteja, makaronat, madje deri te vaji apo lënda e parë për prodhimin e pastifiçeve etj. Këto ishin veç artikujve të tjerë të eksportit të drejtimit industrial, duke filluar që nga pambuku ose lëndët e tjera të para për industrinë tekstile apo pajisjet për fabrikat e prodhimeve industriale dhe deri te vetë ndërtimi i veprave të rëndësishme, që bëheshin mbi bazën e kontratave precize, të mbështetura mbi parime absolutisht të hekurta. Pas gjithë kësaj, ne duhej të siguronim në radhë të parë të ardhurat e eksportit, që të bëhej i mundur importi.

Sa mund të ishte sasia dhe llojet e artikujve që eksportonim në ato vite?
Eksporti ishte parimi bazë ku mbështetej ekonomia jonë e atëhershme. Unë mund t'ju them me kompetencë se të paktën gjatë qëndrimit tim si ministër i Tregtisë së Jashtme, shteti ynë eksportonte me miliona tonelata të prodhimeve minerare, duke filluar që nga kromi, i cili arrinte deri në Suedi apo Japoni, koncentrati i kromit, ferrokromi, hekur-nikeli, kobalti, fosfori, qymyrguri, nafta etj., si dhe miliona tonë me bimë mjekësore të të gjitha llojeve, të cilat u shërbenin fuqishëm prodhimeve farmaceutike të mjekësisë botërore.Gjithashtu, Shqipëria atëherë eksportonte edhe një sasi të jashtëzakonshme prodhimesh bujqësore të stinës, si perime, tranguj, shalqinj, speca, domate, patate etj. Mund t'ju them gjithashtu se këto prodhime kërkoheshin shumë nga tregu perëndimor për cilësinë e tyre shumë të mirë të prodhimit, pasi nuk ishin të rritura në serra apo me koncentrate të gjithfarëllojshme. Prodhimet tona mbështeteshin në pjekjet natyrore, pas shumë shërbimesh që u bëheshin vazhdimisht nga punëtorët e bujqësisë.

Po në vendet e Lindjes, nuk preferoheshin këto prodhime?
Në vendet e Lindjes eksportonim artikuj të tillë si cigare, bimë mjekësore etj. Në praktikën tonë në marrëdhëniet tregtare me shtetet, qoftë të Lindjes apo të Perëndimit, punohej me tregti të balancuar.

Nëse më lejoni, mund të më jepni një shifër për të ardhurat që fitonte shteti komunist në vit nga ky eksport?
Jo më pak se 500 mijë dollarë.

Mos është shifër e fryrë?
Aspak. Por duhet të dini se jo e gjithë vlefta merrej në dollarë, pasi kishim të shumtën e rasteve që kjo i shërbente importit, për të blerë prodhimet e tregut ushqimor. Në këtë rast, në qoftë se ndodhte që prishej një treg shitblerjesh me një shtet, siç ju tregova edhe pak më lart, lëkundjet ndiheshin menjëherë dhe fuqishëm deri në familjen e thjeshtë. Pasi nuk mund të siguronim blerjen pa siguruar tregun e shitjes së mallit të eksportit. Pra, po të mos shitej minerali, nuk të vinte sheqeri dhe vaji në shtëpi. Këto gjëra kërkonin një gjakftohtësi dhe një punë kolosale të dhjetëra e dhjetëra specialistëve të ministrisë sonë dhe të shumë sektorëve të ekonomisë shqiptare.

Kemi pasur ndonjë rast të vështirë në humbjen e tregjeve të eksport-importit?
Problem i madh ekonomisë sonë i doli në periudhën kur u shkëputën marrëdhëniet me Kinën. Menjëherë pas prerjes së tyre, u ndje një tronditje e fortë në të gjithë ekonominë tonë, pasi me Kinën në atë periudhë kishim dhjetëra e dhjetëra kontrata të nënshkruara me afate të shkurtra, të mesme dhe të gjata. Me të kishim filluar, pas dhjetëra nënshkrimesh dhe marrëveshjesh, shumicën e objekteve në ndërtim, si dhe eksportonim në vendin e tyre mbi 300 mijë tonë krom në vit. Veç asaj, atje eksportonim shumë minerale të tjera apo dhe shumë e shumë artikuj, të cilët i sillnin fitime të mëdha ekonomisë sonë kombëtare. Shkëputja e marrëdhënieve politike solli rrjedhimisht rrufeshëm ndërprerjen e marrëveshjeve ekonomike, që do të thoshte që këto mijëra tonelata minerare, të cilat i livronim në vendin aziatik, të na ngeleshin stok nëpër mandrat e porteve detare, ashtu siç do të na ngeleshin në procesin e ndërtimit dhjetëra objekte të papërfunduara. Por, nga ana tjetër, moslivrimi i gjithë këtij malli do të thoshte që të krijoheshin deficite në bilancin e eksport-importit, çka do të thoshte që të binte edhe importi i mallrave ushqimore, si dhe i artikujve të kancelarisë që merrnim qoftë nga Kina, qoftë dhe nga vende të tjera, por që përdornin të ardhurat me tregtinë kineze. Pra, shkëputja e marrëdhënieve të tilla bëri atë që, duke filluar që në ditët e para, tregu ynë ndjeu urinë e artikujve të cilët nuk na kishin munguar prej vitesh.

Si u kapërcye kjo?
Vështirësitë që u krijuan që në ditët e para të shkëputjeve tregtare me Kinën, do të na duhej kohë që t'i kapërcenim, megjithëse jo plotësisht. Ekonomia jonë kërkonte patjetër rregullimin e bilanceve për të funksionuar normalisht. Për këtë do të kërkoheshin tregjet për të shitur mallrat që na ngelën stok, sidomos minerali i kromit, nga i cili Kina merrte jo më pak se 300 mijë tonë në vit. Ishin dhjetëra specialistë dhe dhjetëra tratativa me shumë shtete, ku do të bëheshin përpjekje kolosale, derisa pas shumë vitesh të gjenim dalëngadalë tregje për të kaluar njërin apo tjetrin artikull. Dhe arritëm që nga një moment në tjetrin jo ta zhduknim krejt atë shqetësim financiar që u krijua, por të paktën të zbutnim në mënyrë të konsiderueshme atë shpërpjesëtim, deri në atë pikë saqë të ishte të paktën për ekonominë tonë jo shumë shqetësues.

Zoti Nedin, a e pranoni se shteti komunist, ku ju keni qenë edhe anëtar qeverie, ka pasur edhe gabime?
Patjetër që ka pasur. Unë, për të qenë tepër korrekt me lexuesin e kësaj interviste, mund të them se me kalimin e kohës dhe duke parë më nga afër mundësitë që sjell në rritjen e treguesve ekonomikë ekonomia kapitaliste e cila po zbatohet tashmë në Shqipëri, mund të them se një nga gabimet e mëdha të asaj periudhe ka qenë përqendrimi i të gjithë ekonomisë në një dorë apo në një dikaster. Kjo gjë detyrimisht as që mund të bëhej fjalë të plotësonte të gjithë deficitet që krijoheshin nga periudha në periudhë. Duhej të mendohej më shumë për sigurimin e artikujve të ushqimit të përditshëm të popullit. Për këtë duhej të bëheshin përpjekje më të mëdha që të siguroheshin më shumë marrëveshje, para se të shikoheshin artikuj të tjerë të nevojave dytësore në shtet. Po ashtu, eliminimi i sektorëve të shërbimit publik apo përqendrimi i tyre në drejtori rajonale tepër të zgjeruara nuk duhej të bëhej në ato përpjestime, pasi koha tregoi se nuk u mundësua përballimi i nevojave të popullit për këto shërbime, të cilat ai i kishte më se të nevojshme, madje gjatë gjithë veprimtarisë së tij të përditshme.

---------