Arti i Fotografisë

[Albo]

1. Amshim
2. Nga pikëvështrimi i Diabolisit
3. Ekspozita Ndërkombëtare "Gjon Milli" në Prishtinë
4. Foto pikturash - mbi trotuare...
5. Arti i Fotografisë në Shqipëri
6. Fotografi Bardhë e Zi - drini
7. Fotografi nga syri katanës - Washington D.C.
8. Fadil Berisha, fotografi që i tregojnë Amerikës shqiptarët e bukur
9. Fotografi nga DINU LAZAR
10. Sally Mann
11. Fotografia - Art?
12. Fotografi Llazi Mengri
13. Raffaele Ciriello (fotograf)
14. Artur Gorishti ne Marubi 02'
15. Ekspozitë e Piktorit Artan Shabani dhe Fotografit Roland Tasho
16. Ndërron jetë legjenda e fotografisë Richard Avedon
17. Galeria e piktorit Altin Muçiqi
18. Dorothea Lange - Fotografi

[MI CORAZON]

Fotografia, në kufi të dy epokave

Nga O. Velaj


Dikur për të dalë në fotografi duhej një ritual i tërë, ndërsa sot nuk ka nevojë as për fotograf. Një histori e shkurtër e tranzicionit të fotografisë shqiptare, nga fotoja bardhezi të fotoja me ngjyra, nga statizmi në studio te jeta dhe portreti në lëvizje. Profesionistët tregojnë këtë epokë ndryshimi

Studiot e dikurshme të shërbimit fotografik, tani kanë mbetur vetëm nëpër kujtimet e njerëzve. “Qesh pak, shiko këtu...” dhe shkrap, blici bombardonte me dritë fytyrat, ndërsa një mori llampash të forta ndriçonin një faqe muri me një beze të vizatuar. Ishin skena të stisura, sfonde që shumëkush i ka ende bardhezi në albumet familjare. Breza të tërë shqiptarësh, që pozuan përpara atyre peisazheve të bëra nga ndonjë qejfli vizatimi, me bojëra vaji, me nxitim dhe pa shije, tani buzëqeshin dhe risjellin në mend atë kohë. Ishte një kohë që mbeti në fotografi.
Njerëz statikë, me buzëqeshje të mbërthyera, me sy që rrudheshin zorshëm në cepa, pa asnjë lloj grimi në fytyrë, kanë mbetur përgjithmonë aty. Ndërsa fotografia ka filluar të bëhet ndryshe, ashtu si jeta. Dikur me mik mund të gjeje nëj fotograf për ditën e dasmës. Ndërsa sot, rrallë gjen familje që të mos ketë një aparat fotografik për të regjistruar çastet e kujtimeve më të paharruara. Fotot me ngjyra tani janë një gjë e zakonshme për këdo. Por dikur, në vitet '60, ‘70, vetëm udhëheqësit dhe familjet e tyre fotografoheshin me filma me ngjyra. Ishin shumë të kushtueshëm dhe nuk lejohej që të përdoreshin, as në shtyp. Një laborator i veçantë i fakultetit të inxhinierisë shërbente edhe si vendi ku laheshin fotot e udhëheqjes. Njerëz të talentuar, që zgjidheshin nga fotografët e shtypit, ishin shpesh ata që realizonin foto familjare të ish njerëzve të diktaturës. Se ç'lidhje patën këta të fundit me ish udhëheqësit, kjo mbetet ende e çuditshme. Disa ruajnë ende nosltalgji për ato shërbime, disa të tjerë nuk duan ta kujtojnë atë kohë. Edhe pse në çdo rast secili përpiqej të bënte më të mirën e mundshme, në një vështrim të shpejtë, fotografia ishte një zanat dhe rrallëherë u këqyr si art.


Ndërsa fotografia artistike qëndronte akoma më larg, nuk mund të arrihej. Në koleksionet e revistave të kohës së monizmit, gjithkush mund të shohë njerëzit e punës duke pozuar pranë tornove, pranë stallave, në galeri minierash, në hekurudha. Gjithmonë ka diçka të panatyrshme në ato portrete që duhet të tregonin modelet e njerëzve të rinj, të përmbytur nga ideologjia. Dhe pikërisht kjo përpjekje pët të paraqitur heronjtë e rinj, ngecte përpara filmit. Foto statike, pa lëvizje, pa komunikim, që të bëjnë të mendosh edhe tani për atë kohë frustruese. Disa nga autorët e atyre fotove pohojnë se ishte epokë e artë për profesionin. Kishin mjaft kohë për të realizuar fotot dhe nuk ekzistonte ngutja që është sot. Ndërsa disa të tjerë pohojnë se fotografia ekzistonte si një punë shërbimesh të komunales së dikurshme. Askush nuk kujtohej për të si për një art dhe askush nuk i kushtoi vëmendjen që meritonte.

Amatorët dhe profesionistët

Çfarë e bën artistike një fotografi? Nëse një fotograf profesionist fotografon të njëjtin objekt që fotografon edhe një person i zakonshëm, ku qëndron ndryshimi?

Kjo është pyetja që i mundon gjatë kureshtarët e fotografisë. Para pak kohësh fotografia ka reshtur së këqyruri si një formë midis teknikës dhe artit. Ajo është pranuar si lloj arti, ndërsa teknika ka përparuar në mënyrë marramendëse. Sot në Shqipëri mbi 80% e popullsisë ka një aparat fotografik që e përdor për dokumentimin e ngjarjeve familjare. Ndërsa në morinë e gazetave dhe revistave që dalin çdo ditë në treg, mund të shohësh fare mirë ndryshimin e cilësisë së fotografisë, edhe jo më larg se me 5 vjet më parë. Duket sikur fotografia po nxiton të bëhet shprehëse. Përditë e më shumë ajo po konkurron shkrimet dhe është duke folur drejtpërdrejt me publikun, pa nevojën e fjalëve. Megjithatë, në morinë e shfaqjeve të saj, cila është fotografia artistike?

Ata që janë marrë me fotografinë mendojnë se vërtet nuk ka një përcaktim të ngurtë se çfarë është kjo foto. Por Albes Fusha, pedagog fotografie në Akademinë e Arteve thotë: Foton artistike e dallon forma ose koncepti. Kjo e dallon një foto për nevoja dokumentimi të një gëzimi ose ngjarje familjare dhe kërkesave të një artisti. Artisti ka ose ngacmim estetik, ose ngacmim konceptual. Fotoja artistike është foto me kërkim më shumë se sa dokumentimi, për shembull “Unë dhe ti pëprara bustit të Skënderbeut”. Fotografia duhet të reflektojë një kulturë, korrente me fotografinë botërore. Në fund të fundit, fotoja artistike karakterizohet nga po të njëjtat kërkesa si artet e tjera.

Nëse do të bënim një klasifikim për ta kuptuar më mirë fotografinë, profesionistët janë të vetmit që na orientojnë. Albes Fusha pohon se dy janë shtyllat e fotografisë. Fotoja dokument dhe fotoja artistike. Në foton dokument përfshihen fotoja e gazetave, fotoja familjare, foto e kohës, foto e zbulimeve shkencore, e evenimenteve. Ndërsa po kështu mund të bëjmë edhe dallimin mes fotografëve reporterë dhe fotografëve artistë. Deri nga vitet '70 fotoja në Shqipëri notonte në ujërat e të fiksuarit të objektit. Por më pas gjithçka ndryshoi. Rruga që kishte bërë fotografia në vend që nga viti 1858 deri afër fundit të shekullit të njëzetë, numëronte mjaft mjeshtër dhe prurje. Mikel Kodheli, Marubi; Kolë Idromeno, Ymer Bali, Mandi Koci, Jani Ristani, Mihal Popi, Ali Bakiu, Niko Stefani, Misto Cici, Petro Dhimitri e mjaft të tjerë po pasoheshin. Disa nga familjet e njohura të fotografisë ishin aktive për dekada me radhë në pasurimin e fototekës shqiptare. Familje në kryeqytet si Kallfat, Veselët, Kumët po e transmetonin zanatin te brezat e rinj. Por gjithmonë ka një dallim midis zanatit dhe artit, thotë Albes Fusha, i biri i mjeshtrit te fotografise Shqiptare Besim Fushes. Shumë abuzohet me cilësorin artistik. Të zotërosh shumë mirë një mjeshtëri dhe të jesh artist, këto janë dy gjëra të ndryshme, thotë ai, duke theksuar që artizanti s'është pjesë e artit.

Fotoja me ngjyra

Petrit Kumi, mjeshtër i fotografisë, Artist i Merituar, tregon se si u aplikua për herë të parë fotoja me ngjyra. Ai tregon se gjatë kohës kur punonte ne revistën “Ylli”, në vitet e miqësisë shqiptaro- kineze, u krijua mundësia e një specializimi të tij dhe të një fotoreporteri nga Agjencia Telegrafike Shqiptare, Niko Stefani. Deri atëherë Pertef Sinani ishte mjeshtri i vetëm që ngjyroste foto bardhezi. Fotot e kopertinave të revistave dhe të gjitha fotot e tjera të rëndësishme kalonin nga dora e tij. Bënte çudira. Asokohe eksperimentuaesi më i madh në këtë fushe ishte Jani Ristani. Megjithatë, kinezët ishin të avancuar. Unë ndenja 6 muaj në Kinë për të mësuar foton me ngjyra. Kishte probleme me mënyrën se si të mësoinin, sepse ata e fillonin gjithçka nga e para, nuk merrnin parasyh që ti ishe fotograf, që e njihje teknikën. Të trajnonin për shembull për probleme të realizmit socialist në fotografi. Kjo ishte pjesa e mërzitshme, “kineze” e çështjes. Por gjithsesi ishte një eksperiencë pozitive. Pas kthimit tonë nga Kina, puna e Pertefit ra, u duk që perëndoi koha e ngjyrosjes. Dhe të mendosh se ajo që bënte ai ishte një art më vete, sepse ngjyroste me bojë vaji. Futja e fotove me ngjyra i lehtësoi më shumë fotografët, sepse një pjesë të madhe të meritës e morën ngjyrat. Por gjithsesi mjeshtrit duken në foton bardhezi. Jo më kot edhe sot e kësaj dite kjo lloj fotografie është e lakmuar.

Misset dhe deputët, foto artistike, apo foto dokument?

Shpesh kundrimi i objekteve të bukura natyrore të dokumentuara në foto na bën të themi: Ja kjo është një foto artistike. Por në fakt ka një dallim mes fotos artistike dhe fotos tjetër, edhe kur ajo është bërë mbi të njëjtin objekt. Për shembull një miss, është një vajzë e bukur. Nëse ajo fotografohet thjesht drejtpërdrejt nga një person që disponon një aparat fotografik dhe nëse fotografohet nga një mjeshtër, sigurisht që do të kemi rezultate të ndryshme. Petrit Kumi pohon se me këto lloj fotografish, ku objekti është vetvetiu diçka e bukur, është duke u abuzuar mjaft kohët e fundit. Modelet, misset dhe mjaft kategori të tjera, fotografohen në mënyra të çuditshme dhe fotot e bëra serviren si foto artistike. Por nuk është foto artistike një foto ku gjithçka rregullohet me ca pozime, me ca lëvizje, ku nuk mund të shohesh asgjë më përtej se ajo që duket.

Albes Fusha pohon se fotot e këtij tipi janë vetëm foto dokument. Ndërsa i pyetur për fotot e posterave elektoralë, Petrit Kumi pohon se në mjaft raste ai habitet nga mënyra se si janë realizuar aq keq disa foto. Në shumë raste kandidatët për deputetë u drejtohen studiove dhe kërkojnë të realizojnë posterat. Por shpesh asgjë nuk arrin të realizohet në funksion të komunikimit me publikun.

Petrit Kumi: Fotografia nuk mësohet në shkollë

Unë i qëndroj idesë se fotoja kronikale është ajo që i jep më shumë shanse kujtdo, për të arritur në fotot artistike të papërsëritshme

Kam mbaruar liceun për pikturë. Më 1956 punoja si piktor reviste. Një fotograf, Sulejman Kelmendi, u bë shkak që unë të lija në plan të dytë pikturën dhe të jepesha pas fotografisë. Në vitin 1960 isha përfundimisht fotograf dhe punoja në Agjencinë Telegrafike Shqiptare. Isha personi që fotografoi Hrushovin në vizitën e tij në Shqipëri. Ishte grupi i fotografëve Kallfa-Pici dhe Refik Veseli që e dokumentuan gjithashtu këtë vizitë. Një vit më vonë u largova nga agjencia dhe shkova në revistën “Ylli”, ku qëndrova deri në 1985. Që nga viti 1992 e deri tani punoj për vete. Është një biznes familjar, ku nuk janë punësuar vetëm persona të familjes. Megjithatë, nuk e lë pas dore interesin për foton artistike. Në ata mijëra filma që vijnë të lahen në Fotokumi, unë gjej mjaft fotografi që ndonjëherë ua kalojnë profesionistëve. Nuk do të jetë e largët dita kur do të kem gati një ekspozitë me klientët amatorë më të mirë. Për mua fotografia nuk mësohet në shkollë. Ajo është një lloj arti dhe si çdo art, ka talentin kryesor. Megjithatë, nëse flasim në pikëpamje teknike, mendoj se mund të mësohen mjaft gjëra. Por sot në Shqipëri nuk ka shkollë të mirëfilltë dhe për fat të keq, edhe konkursi i fotografisë, “Marubi”, nuk ka vlerën e një ballafaqimi të vërtetë dhe të një vendi ku konkurrojnë vërtet njerëzit që merren me artin e fotografisë. Unë i qëndroj idesë se fotoja kronikale është ajo që i jep më shumë shanse kujtdo, për të arritur në fotot artistike të papërsëritshme. Janë momente mjaft të vogla, ku një fotoreporter mund të arrijë të realizojë një foto artistike, nëse ai e ka instiktin e artistit. Personalisht mendoj se ATSH ka qenë një shkolle madhe e fotografisë. Gjithashtu mendoj se kjo agjenci disponon arkivin më të madh shqiptar të fotografisë. Padyshim ajo ishte epiendra e zhvillimit të fotografisë shqiptare pas luftës së dytë botërore. Mjaft nga mjeshtrat e fotografisë së asaj kohe nuk përfillen sot, por unë mendoj se ata kanë kontribuar në mënyrë të jashtëzakonshme.

Albes Fusha: Shtypi përmirësoi shijet e publikut

Mendoj se në kohën e monizmit fotografia anonte nga dokumentimi, ndërsa sot tenton nga arti, nga lirshmëria e krijimit artistik

Ndoshta periudha e punës në shtyp ishte ajo që më bëri t'i hyja fotografisë. Por mendoj se kishte disa premisa që më drejtuan nga fotografia. Tradita familjare ishte njëra, formimi artistik ishte tjetra. Unë kam kryer Akademinë e Arteve për pikturë. Pas mbarimit të akademisë pata një periudhë qëndrimi në SHBA. Bashkë me dy miq të mi kishim shkuar atje për një ekspozitë pikture. Vendosëm ta zgjasnim kohën e qëndrimit. Ka qenë kjo periudhë kur mundëm të shihnim galeritë e Nju Jorkut dhe të perceptonim edhe fotografinë, midis të tjerash. Rikthimi im në vitin 1997 më pozicionoi si fotoreporter shtypi. Ishte thjesht një tendencë punësimi, e cila më tërhoqi gjithmonë e më shumë. Më pas më 1999 bëra një specializim në Austri dhe pas asaj kohe pata një ofertë për të punuar si pedagog në Akademinë e Arteve, ku punoj edhe tani. Vitet e fundit studimi i fotografisë në këtë akademi dhe në fakultetin e Gazetarisë po tenton drejt zgjerimit. Mundet që në të ardhemn, pse jo, të ketë një degë më vete për fotografinë në Akademinë e Arteve. Për sa i përket tendencës së fotografisë në kohë, mendoj se në kohën e monizmit fotografia anonte nga dokumentimi, ndërsa sot tenton nga arti, nga lirshmëria e krijimit artistik. Sot fotografët kanë mundësinë e komunikimit. Personalisht besoj që “Marubi” është një konkurs i vlefshëm, i hapur për debatin, për shkëmbimin e eksperiencave, është një kuvend i mirë i fotografisë shqiptare sot. Sigurisht, asgjë nuk është e përsosur, po tendenca është pozitive në këtë aktivitet.
Qoftë edhe duke mbyllur pak syrin për mangësitë që mund të ketë, “Marubi” është një konkurs që ka vlera të mëdha edhe në pikëpamje të dokumentimit. Në të marrin pjesë edhe shumë prej amatorëve të avancuar të fotografisë dokumentare. Mendoj se angazhimi më i madh me fotografinë në vitet e fundit e ka rritur edhe shijen e publikut. Kjo është bërë në mënyrë instiktive, thjesht nga ballafaqimi i përditshëm me cilësinë e fotografisë që vjen në rritje, sidomos në shtyp.

Roland Tasho: Të dokumentosh tranzicionin

Gjatë lëvizjeve demokratike, ishte pikërisht profesioni ai që më vuri në qendër të ngjarjeve mua dhe aparatin tim. Kam dokumentuar gjithçka

Lidhja ime me fotografinë ka filluar në mënyrë të rastësishme. Ishte viti 1982. Isha shumë i ri, sapo kisha mbaruar ushtrinë. Kisha pasur një mundësi për të shkuar në shkollë oficerësh, por nuk shkova. Kështu që vendosa të hyja në punë. Në lagje, siç ishte organizimi i atëhershëm, kishte një zyrë për punën. Një nëpunëse atje më regjistroi emrin dhe sa herë që shkoja e pyesja më thoshte “Prit, e di që je i paduruar, por po mendoj për ty”. Një ditë, kur shkova ta pyesja më tha se më kishte gjetur një punë, fotograf. Ishte një vend i mirë pune, në fakt. Burri i tezes sime, Beqir Derhemi punonte kameraman askohe dhe ai më nxiti më shumë që të merresha me fotografinë. Fillimet kanë qenë si fillime të çdo zanati. Por me kohë fillova të mësoj mjaft gjëra përtej rutinës së punës së shërbimeve, siç ishte në fakt puna që bëja atëherë. Kjo zgjati nga viti 1982-1985. Ndërsa më 1986 punova në muzeun e Enver Hoxhës, piramida. Më 1987 fillova punë në revistën “Ylli”. Ishin lëvizje që më jepnin gjithnjë e më shumë eksperiencë. Puna në revistë vazhdoi deri nga fundi i 1991 dhe fillimi i 1992. Gjatë lëvizjeve demokratike, ishte pikërisht profesioni ai që më vuri në qendër të ngjarjeve mua dhe aparatin tim. Kam dokumentuar gjithçka. Në kohën kur fotografoja nuk e dija se ajo që po bëja do shndërrohej në një fat për mua. Kohë më vonë hapa një ekspozitë me fotot e fillimit të tranzicionit, me ikjet, lëvizjen studentore, revoltat, rrëzimin e bustit të diktatorit. Midis tyre kishte shumë foto artistike. Ekspozitën e panë disa italianë dhe interesimi i tyre më çoi në një tur në vendin fqinj. Kështu fillova të bëhesha i pranishëm në disa vende me këtë ekspozitë. Më pas gjithçka vazhdoi në këtë rrugë. Kam provuar përvoja të reja dhe jam i pavarur në punën time. Por nuk mund të them se fotografia shqiptare është në një hap me fotografinë botërore. Ne mund të shikojmë diçka, mund të lexojmë, por në përgjithësi as të rinjtë, as të vjetrit nuk ballafaqohen me botën.


Spektër

[Le Piaf]

Shume interesant.

[Ermelita]

Fotografia mbush nje hapesire te kohes sime te lire.
Fotografoj per ta pasqyruar realitetin ashtu siq eshte e jo per t ekrijuar vizione te rrejshme, per te paraqitur realitetin e deshiruar mendoj qe me shume i shkon piktures.
Bej foto te vetes, natyres,njerezve tjere perreth....thjesht e kam shume pasion.

[wanted]

a ka provuar ndonjehere ndonje artist te perziej ngjyrat me objektet ne pelhure.per te qene me i kjart do te kisha dhene shembull ne ket menyre (sedi sa do ta kuptoni-ide fantastike):

piktura-DHOMA
objektet - tavoline,dritare,ora e murit,dyshemeja vazoja me 1 lule te vyshkur dhe karriget

gjysma e objekteve te jete e pikturuar kurse objektet qe biejn ne sy me teper (shembull ora ne mure,lulja,...) te jen objekte reale te ngjitura ne pikture (qofte ngjitese apo te gozhduara-ne 1 menyre te perforcuara ne pikture).

sikur te beje ndokush kete art do te mundesha te organizoj prezantimin e ketyre pikturave ne Tetove dhe do te garantoja shum mysafir.kam mundesine (me shoqeri) te prezantojme kete edhe ne AlSat Nacional (ALSAT) ne emision dokumentar apo sido qe te jete nje prezantim te bukur.per ata te interesuar me dergoni PM (Personal Mesage) ose email (armend_kasa@hotmail.com).

suksese

[BvizioN]

Fotografoj per ta pasqyruar realitetin ashtu siq eshte e jo per t ekrijuar vizione te rrejshme, per te paraqitur realitetin e deshiruar mendoj qe me shume i shkon piktures.

Nuk jam teper i sigurte se c'fare ke parasysh me vizione te rrejshme! Mos flet per punimet 3D qe paraqesin natyre virtuale apo flet per fotografi te punuara ne photoshop? Nese flet per fotografi te punuara ne fotoshop, mendoj qe disa nga fotot e tua ne galerine tende personale jane te tilla, ne te cilat ke manipuluar ngjyrat dhe je larguar nga realiteti. Fotot ne fakt, per mendimin tim jane me te bukura ato te cilat ke punuar ne fotoshop sesa ato qe i ke lene te thjeshta te cilat ne syrin e gjithkujt mund te duken teper ordinere dhe te zakonta. Thjesht desha te thoja se shprehja jote e mesiperme kntradikton disi me punimet e tua per mendimin tim.

Arti i fotografise ka avancuar me kalimin e kohes dhe permban teknika te larmishme! Ashtu si piktura, skulptura, muzika dhe artet e tjera. Te shkrepesh nje foto dhe ta paraqesesh pa punuar ne te nuk ke paraqitur realitetin, edhe pse mendon se mund te kesh. Realiteti ka aq shume larshmeri ngjyrash sa dhe kamera me moderne nuk arrin ti paraqese 100% egzaktesisht siq jane. Syri i njeriut i shikon gjerat ne menyre shume te te detajuar se nje lente kamere. Kuptohet, rendesia me e madhe ne nje fotografi i kushtohet kompozimit te saj qe ka te beje me aftesine e syrit te fotografit per te kordinuar gjerat ne objektivin e tij.Por punimi i fotografive ka pothuajse po aq rendesi.Tek e fundit eshte art dhe arti ka te beje me boten krijuese te njeriut! Ku eshte krijimtaria dhe imagjinata jote nese gjithcka do ishe shkrep dhe paraqit! Per mendimin tim gjithcka do behej teper e rendomte teper shpejt dhe do largonte interesin e shikuesit.

[pekomeri]

Unë jam një person me një dashuri të madhe për artin.Arti per mua ka qenë një frymëzim per 14 vjet për të krijuar vepra të artit ne fushen e hekurit te punuar me kovacane(wrought iron) dhe te mozaikut me gure natyral (stone mosaic)
Te gjithe me njohin me emrin e biznesit tim" Pekomeri".
Tani unë jam perkushtuar me te gjithe pasionin dhe eksperiencen time ne fushen e fotografise.
Me pelqen te fotografoj objekte te arkitektures se vjeter,punime te artizanatit dhe dhe ato antike,persona me kostume kombetare Shqiptare dhe cdo gje tjeter te tradites tone.Me pelqen shume dhe Natyra dhe Modahttp://www.facebook.com/pekomeri?v=photos

[Robbery]

Fotografia nuk tregon realitetin, fotografia tregon idene qe kemi. Thjesht fakti qe ne zgjedhim nje subjekt e jo nje tjeter, ta fotografojme ne nje menyre dhe jo ne nje tjeter, do te thote qe nuk eshte realiteti..sepse po fotografojme dicka qe sipas nesh eshte ashtu sic e fotografojme po nje tjeter mund ta shihte ndryshe...komplet ndryshe...

Eshte nje iluzion qe fotot behen me Makine fotografike...behen me sy, me zemer, me mend.
Henri Cartier-Bresson

[liridonmuqa]

http://sn113w.snt113.mail.live.com/default.aspx?rru=inbox#n=31819325&rru=inbox&fid=3& mid=7b91eed7-9995-4d01-a110-c18663413a65&fv=1

[Robbery]

Fotografia mbush nje hapesire te kohes sime te lire.
Fotografoj per ta pasqyruar realitetin ashtu siq eshte e jo per t ekrijuar vizione te rrejshme, per te paraqitur realitetin e deshiruar mendoj qe me shume i shkon piktures.
Bej foto te vetes, natyres,njerezve tjere perreth....thjesht e kam shume pasion.

Fakti qe ti fotografon diçka dhe jo nje tjeter nuk e tregon realitetin ashtu siç eshte, por sipas kendeveshtrimit tend.
Shpesh-here fotografia eshte konsideruar si arti qe pasqyron realitetin, kjo po, por edhe shume fotograf te medhenj me pas e hodhen poshte kete teori...

[Robbery]

Të zotërosh shumë mirë një mjeshtëri dhe të jesh artist, këto janë dy gjëra të ndryshme, thotë ai, duke theksuar që artizanti s'është pjesë e artit.

Bie shume dakort me kete fjali. Dikur arti ishte vetem teknike, por me kalimin e viteve teknika u be nje mjet per te arritur ate qe nje "artist" kishte deshire te shprehte.

Ata që janë marrë me fotografinë mendojnë se vërtet nuk ka një përcaktim të ngurtë se çfarë është kjo foto. Por Albes Fusha, pedagog fotografie në Akademinë e Arteve thotë: Foton artistike e dallon forma ose koncepti. Kjo e dallon një foto për nevoja dokumentimi të një gëzimi ose ngjarje familjare dhe kërkesave të një artisti. Artisti ka ose ngacmim estetik, ose ngacmim konceptual. Fotoja artistike është foto me kërkim më shumë se sa dokumentimi, për shembull “Unë dhe ti pëprara bustit të Skënderbeut”. Fotografia duhet të reflektojë një kulturë, korrente me fotografinë botërore. Në fund të fundit, fotoja artistike karakterizohet nga po të njëjtat kërkesa si artet e tjera.

Mese e vertete edhe kjo. Do te shtoja diçka te vogel.
Ndryshimi midis nje amatori dhe nje profesionisti eshte se nje amator ia le rastit cfare ndjesie do te percjelle puna e tij, ne kete rast fotografia, ndersa nje profesionist, e ka te qarte se cfare ndjesie do te percjelle. Per kete arsye eshte shkruar: "...fotografia duhet te reflektoje nje kulture..." (mendoj :))

[Xhuxhumaku]

Dy fotografë shkodranë në Vlorë


Qerim Vrioni

Gra me shkarpa-foto Maca (Ark.P.Stefa)

Dihet se Shkodra dhe Korça janë dy qëndrat historike të zhvillimit të Fotografisë Shqiptare. Prej këtej, po më tepër nga e para, nëpërmjet mjeshtrave fotografë, ajo u përhap dhe në qytetet të tjera të vendit. Edhe në Vlorë fotografët e parë shqiptarë, ishin shkodranët, Kol Maca dhe Gjon Rrota. Një “lidhje” të hershme të Vlorës me fotografinë përbën fakti i vjelë nga shtypi, se italiani Pietro Marubbi, nga vitet 1853-54, ka qëndruar disa kohë në qytetin bregdetar, po pa u marrë me fotografi, mandej shkoi në Shkodër, ku shkroi hapat e para të fotografisë shqiptare.

Për shkrimin e mëposhtëm, duhet të falenderoj dhe miqtë e mij, Pirro Stefa, Darling Vlora dhe Endrit Musaj për ndihmesën e tyre.

Nga të dhënat e deritanishme mësohet se, Kol Maca, mbahet si fotografi i parë shqiptar në Vlorë. Sipas studjuesit nga Shkodra, Ndoc Gurashi (tetor 2012), Kol Maca e ka mësuar mjeshtërinë e fotografimit në ateljen e Kol Idromenos në Shkodër, ku ka shërbyer si çirak për disa kohë. Gjithashtu, studjuesi i sipërpërmendur shkodran thekson se Maca e ka hapur dyqanin (ateljenë) e tij për fotografim në qytetin bregdetar në vitin 1915 dhe ka punuar atje pa ndërprerje deri në vitin 1921.. Kjo ndërkohë përputhet me pushtimin e parë italian të Vlorës, ose siç njihet atje, me “Italia e parë“, që shënon edhe disa ndërtime të cilat qëndrojnë ende në këmbë, si Sahati dhe Bashkia (ish-konsullata italiane). Vula që ai vendoste pas fotove për popullatën ishte në italisht e në të shkruhej “Nicolo’ Mazza-Fotografo-Valona”, ajo rregullisht është bërë në Itali. Në të, emrin e tij e gjejmë në versionin e plotë të tij, Nikoll, ndërsa diku tjetër e hasim me shkurtimin tjetër, Kolec. Për jetën e tij, me gjithë kërkimet e vazhdueshme, ende nuk dijmë shumë gjera. Autori i këtyre rradhëve ka gjetur në Itali dy shkrime (faqet përkatëse) të Kol Macës të botuara në revistën e përmuajshme të asaj kohe, “Corriere della Sera”(Milano). Artikulli i parë titullohet “Tra i montanari albanesi” (gusht 1907), i dyti, “Monumenti e costumi albanesi”(maj 1908). Artikujt e mësipërmë kanë të bëjnë vetëm me Botën Shqiptare. Ata janë shquhen për të dhëna të shumta historike, gjeografike, shoqërore dhe etnografike për shqiptarët në përgjithësi dhe malësorët e Veriut në veçanti. Midis shkrimeve, që tregojnë dhe kulturën e autorit, ka mjaft foto, me gjasë të Macës, që ilustrojnë përmbajten e tyre.

Gjithsesi, Kol Maca, në studion e tij fotografike në Vlorë, përveç punës rutinë me komunitetin, ka realizuar edhe foto të ngjarjeve të ndryshme politike, shoqërore e fetare të qytetit. Duhet shtuar se Kol Maca është një nga fotoreporterët e parë në shtypin shqiptar, gjë që vërehet në revistat e viteve ’30, sidomos në të përmuajshmen e njohur të kohës, “Minerva”, ku dhe ishte punësuar. Për një kohë të shkurtër ai ka qënë dhe fotograf zyrtar i Oborit Mbretëror. Kol Maca ishte dhe pjesëtar i grupit zyrtar të fotografëve të shtypit, që përjetësoi festimet e 25 Vjetorit të Pavarësisë, më 28 Nëntor 1937 në Tiranë.

Në Arkivin Qëndror Shtetëror, ndër të tjera është gjetur një fotografi e tij që paraqet një pjesë nga ceremonia e varrimit të Ismail Qemalit në atdhe më 12 shkurt 1919. Sipas një shkrimi të atij viti (“Varrimi i Ismail Qemal Vlonës”-“Kuvendi”-Romë, 10 mars 1919), që shoqërohet me këtë foto, kjo është realizuar gjatë homazheve në tregun e madh të Vlorës. Aty, në prani të shumë qytetarëve, të parisë dhe autoriteteve italiane të pushtimit, kanë mbajtur fjalë Jani Minga dhe Qazim Kokoshi, atdhetarë të shquar, firmëtarë të Dokumentit të Pavarësisë më 28 Nëntor 1912. Në foto shihet duke folur Qazim Kokoshi, ndërsa poshtë tij dallohet Jani Minga e pas tij dy nga tre djemtë pjesëmarrës të Plakut të Vlorës, Et’hem dhe Qazim Vlora, i treti, Qamil Vlora nuk është kapur nga objektivi i aparatit. Pas fjalimeve, arkmorti i mbuluar nga Flamuri Kombëtar dhe i shoqëruar nga mijra vetë u drejtua për në fshatin Kaninë, në vendvarrimet e familjes Vlora. Për funeralin e Ismail Qemalit, atë ditë, poeti dhe Kryetari i atëhershëm i Bashkisë Ali Asllani, ka shkruar një elegji shumë të ndjerë që mbyllet me vargjet “Emr’i tija i vërtetë; Është Nëntor njëzet’e tetë“.

Maca, natyrisht atë ditë mund të ketë kryer dhe shkrepje të tjera, gjë fare e zakonshme edhe sot për fotografët në ngjarje të veçanta, por deri tani janë pa autorësi të përcaktuar.

Foto tjetër e Kol Macës që tregon lidhjet e tij me Vlorën, është një portret në këmbë i Ali Asllanit. Duket si fotografi zyrtare edhe pse është në këmbë. Ajo mban poshtë saj me shkrim dore emrin “Ali Asllani”, që mund të jetë i tij ose i fotografit. Ka të ngjarë që shkrepja të jetë bërë rreth vitit 1920 dhe shoqërohet me vulën e dyqanit të tij në Shkodër, po kjo nuk do të thotë se me patjetër, është fotografuar atje. Në qytetin verior, Maca ka bërë shtypjen në letër të fotos, të cilën mund ta ketë realizuar dhe në Vlorë.

Kol Maca, ashtu si parardhësit e shquar të Fotografisë Shqiptare, Pjetër e Kel Marubi, Kol Idromeno, Kristaq Sotiri, nuk ka qënë mospërfillës ndaj varfërisë karakteristike të shqiptarëve, shoqëruese e trishtë e tyre deri nga fundi i shekullit të kaluar. Kështu, ai fotografoi në Vlorë, më 1916 tri femra, dy të ngarkuara me shkarpa dhe të tretën të ulur. Veshja e tyre është e fshatrave përreth qytetit, çka mund të tregoj se ato banojnë aty, por nuk përjashtohet mundësia që të kenë dalë për t’i shitur. Në foto bie në sy veçanërisht pamja e vajzës, sidomos shikimi i saj. Fotografia, natyrisht nuk ka qënë e porositur e aq më pak e paguar, por e nxitur nga bota shirtërore e fotografit e prekur nga skamja (gratë zëvendësojnë kafshët e ngarkesës). Kjo foto, siç kuptohet, tregon se Maca, ka lënë mënjanë rutinën me foto në studio, për të kapur pamje nga jeta e përditëshme në qytet e rrethina. Shumë foto të realizuara nga Kol Maca në atë kohë janë shumëfishuar e shpërndarë edhe si kartolina postare.

Shkodrani tjetër, Gjon Rrota (Shkodër, 1893-Vlorë,1931), që mbahet ndër fotografët e parë shqiptarë në Vlorë, ishte vëllai i piktorit të njohur Simon Rrota, që kishte studjuar në Itali (Brera, Milano). Në ateljen (dyqanin) e tij fotografike në qytetin bregdetar, ai, punonte kryesisht për komunitetin e qëndrës dhe rrethinave. Gjithashtu në Vlorë, Gjon Rrota u martua me një vajzë nga Fieri nga familja e njohur atdhetare, Kilica (Athina), me të cilën pati vetëm një djalë, Xhorxhin. Edhe ky u muarr me fotografi në Tiranë më tepër për popullatën (Foto Skenderbeu-vitet ’50-’60).

Si shumë mjeshtra të aparatit me studio vetjake edhe Gjon Rrota, fotografoi ngjarje të ndryshme, politike, shoqërore, fetare, shpesh të paporositura, por për kënaqësin e tij vetjake. Në to shpërfaqet ndjesia e tij ndaj të bukurës, kjo sidomos në peizazhe. Një set fotosh të Gjon Rrotës i përket shkollës së parë shqipe të Vlorës, “Shkollës Plotore”, quhej në atë kohë (më vonë u emërtua “Shkolla Nr.1”, tani “28 Nëntori”). Atëhere, viti shkollor 1926-27, drejtor i shkollës ishte bashkëqytetari shkodran i fotografit, Gani Dizdari. Fotot paraqesin pamje nga veprimtari të ndryshme të nxënësve, por edhe gjithe trupin pedagogjik bashkë me ta para ndërtesës së shkollës. Në to, bie në sy ndër të tjera, qëndrimi dhe veshja e rregulltë e nxënësve, përveç atyre të mësuesve.

Gjon Rrota ka bashkëpunuar ngushtë dhe me bibliofilin, fotografin dhe botuesin e njohur vlonjat, Ibrahim Shyti. Ky i ka botuar dhe shpëndarë disa foto të kthyera në kartolina postare. Një nga këto është edhe peizazhi i qytetit i vitit 1928, fotografuar nga veriu (diku poshtë Qafës së Topit). Objektivi i aparatit të Rrotës ka kapur pjesën kryesore të qytetit, rrugën për në Skelë, Ujin e Ftohtë, detin e deri tek Karaburuni në sfond. Fotoja ka vlera njohëse, por flet dhe për aftësitë piktorike të fotografit gjatë kuadrimit të pamjeve.

Dy fotografi të tjera të Gjon Rrotës, të cilat u shtypën edhe si kartolina, paraqesin pamjen e Sheshit të Flamurit dhe portin e Skelës. Ato mund të futen në “peizazhet urbane” dhe sot mbartin shumë vlera dokumentare dhe historike.

E para, që i përket vitit 1919, është marrë nga poshtë kodrës së “Kuzbaba-së” paraqet “Sheshin e Flamurit”, “Sarajet e Vlorajve” të rrethuara me mur e pemë, para prishjes së tyre dhe në krah të saj, “Shtëpija Sharrajve”. Atëhere, ato ishin ndërtesat kryesore të qëndrës së Vlorës. Në banesën e Familjes Vlora (Shtëpia e Xhemil Vlorës) u mbajt më 28 Nëntor 1912, Kuvendi Historik, ku Ismail Qemali shpalli Pavarësinë e Shqipërisë. Ajo u shkatërua edhe nga mospërdorimi gjatë Monarkisë, tjetra (Shtëpia e Sharrajve) u prish me shpërthim me dinamit gjatë periudhës së komunizmit (vitet ’80) për të ndërtuar një hotel që kohët e fundit pritet të përurohet. Të dyja hyjnë në listën e gjatë të ndërtimeve (banesa, objekte shoqërore e fetare, ura etj) me vlera historike, që sot nuk gjënden të cilat përbëjnë atë që quhet “Shqipëria e Humbur”, duke përdorur shprehjen nostalgjike (njëkohësisht qortuese) të krijuar nga publicistit i njohur Ylli Polovina.

Fotoja e dytë është realizuar në portin e Vlorës në vitin 1927, pranë doganës së atëhershme. Fotografi Rrota e ka shkrepur aparatin nga moli nr.1 (këtë emër ka dhe sot), i ndërtuar (sipas një fotoje të Kel Marubit), përpara vitit 1908 nga autoritetet turke të qytetit. Në vitin 1927, shteti shqiptar dhe tregtarët vendas kishin kohë që kishin nisur marrëdhëniet e shumta me jashtë, eksportonin prodhime bujqësore dhe minerare dhe sillnin mallra industriale, kryesisht nga Italia. Në ballë të fotos duket ndërtesa e asaj kohe e kapitenerisë së portit, ndërsa tutje me vështirësi dallohet Dykatëshja e Qeverisë së Ismail Qemalit, mbështetur në një ndërtesë tjeter që sot nuk është më. Në sheshin para duken mallra të ndryshme në pritje të lëvizjes së tyre.

Një foto që pasqyron një çast nga pritja në Vlorë e Motrave të Mbretit Zog, është gjetur në AQSH, me autorësi “Foto Rrota”. Ato paraqiten duke zbritur nga makinat para Bashkisë (sot Muzeu Historik), ku shihet roja e nderit, autoritetet dhe banorë të shumtë. Aty u pritën me nderime dhe nga Kryetari i Bashkisë, poeti Ali Asllani. Në sfond të fotos duket ish-xhamija e Tabakëve (shembur më 1967) dhe djathtas, ish-hoteli i kinezëve. Fotoja është e vendosur në një kornizë të mirë kartoni. Dihet se ajo vizitë është e vitit 1937, kohë kur fotografi Gjon Rrota kishte gjashtë vjet që ishte ndarë nga jeta. Nga vula eliptike në kornizë dallohet vetëm pjesa e sipërme, “Fotografia Rrota”. Edhe i biri i fotografit, Xhorxhi, mendojmë se nuk ishte në moshë për të realizuar foton, kështu mund të hamendësohet autorësia e Ibrahim Shytit, gjë që pret vërtetim dokumentar.

Fotografitë e mësipërme futen edhe në gjinitë e fotografisë dokumentare dhe historike, mjaft të rëndësishme për studime të shumëllojta. Historianë, kërkues të fushave të ndryshme, si dhe njerëz të tjerë kureshtarë për të shkuarën e vendit, mund të gjejnë, tek fotografia dokumentaro-historike, një burim të veçantë e të pagabueshëm njohurish, madje jo vetëm pamore. Në të përfshihen dhe fotot e dy shkodranëve, Kol Maca e Gjon Rrota, të cilët kanë fotografuar me dashuri në Vlorë gjatë dhjetëvjeçarëve të parë të shekullit të kaluar duke lënë për brezat shenja (foto) të vlefshme historike mbi jetën politike e shoqërore, si dhe për natyrën dhe arkitekturën e qytetit të Flamurit.

*Studiues, shkrimi është botuar në gazetën “Dielli”

http://www.standard.al/dy-fotografe-shkodrane-ne-vlore/