Dino Buzzati

[shigjeta]

Shtrëngatë mbi lumë

Kallamat e ujit, barishtet buzë bregut, kaçubat e vogla prej shelgu si dhe pemët e larta, panë asaj të diele shtatori një zotëri plak, të veshur krejt në të bardha.
Shumë e shumë vite më parë, - vetëm trungjet më të moçëm e mbanin pakëz mend, - një i panjohur nisi të peshkonte aty në atë kthesën e vetmuar të lumit, ku ujërat rrjedhin më të qeta.
Ai vinte të kremteve, kur bënte mot i mirë.
Një ditë ai nuk erdhi vetëm: bashkë me të ishte një fëmijë, që dëfrente korijeve dhe kishte një zë të ëmbël. Vitet kaluan si pa u ndierë. Zotëria plakej e thyhej gjithnjë, ndërsa fëmija rritej e lulëzonte. Më në fund, një ditë pranvere, zotëria plak s u pa më. Erdhi ai djaloshi, i cili nisi të peshkonte fillikat.
Pastaj koha bëri punën e vet, - ikte e ndryshonte. Djaloshi, që me sa dukej nuk harronte të vinte, e humbi atë zërin e ëmbël, sepse edhe ai filloi të plakej e të gërmuqej. Një ditë edhe ai erdhi vetë i dytë.
Kjo është një rrëfenjë që ska të sosur, pas së cilës tërë pylli linte kokën. Fëmija i dytë u rrit, mirëpo babait të tij as që ia pamë më sytë. Më vonë kjo ngjarje u bë lëmsh në kujtesën e pemëve. Ka disa vite që peshkatarët ndodhen përsëri aty. Muajin e kaluar, bashkë me zotërinë e veshur në të bardha, erdhi edhe fëmija, që u ul me kallam në dorë e nisi të peshkonte. Pemët hidhnin vështrimin, të lumtura. Mezi prisnin që të vinin ata, mes asaj vetmie në lumë. Sa të qetë ndiheshin kur i shihnin që peshkonin! Ato dëgjonin si fliste fëmija dhe zëri i tij i hollë, që kumbonte nëpër gjethe, u bënte çudi. Teksa i shikonin ashtu të palëvizur, ulur buzë bregut e të heshtur si vetë lumi, kënaqeshin, ndërsa lart në qiell kalonin retë.
Një mizë tregoi se baba e bir i ngrysnin ditët në një shtëpi të madhe, rrëzë shpatit këtu afër. Mirëpo pylli se dinte cilët ishin ata. Dinte vetëm se ngjarjet kanë rrugën e vet dhe se herët a vonë zotëria sigurisht që sdo të kthehej më, kësisoj djaloshit do ti duhej të vinte vetëm.
***
Edhe sot, në të njëjtën orë, u dëgjua një fëshfërimë gjethesh dhe zhurmë hapash, që sa vinin e afroheshin. Po si për çudi zotëria u shfaq i vetëm, ashtu pakëz i kërrusur, i dobët e i rraskapitur. Pas pak mori për nga kasollja e vogël, e mbuluar përgjysmë me degët e pemëve, ku ruheshin takëmet e peshkimit. Kësaj here u vonua ca, duke kërkuar nëpër rrangullat e vjetra, në atë shtëpi të heshtur.
Tashmë çdo gjë ishte e qetë. Edhe kambana e kishës aty pranë i kishte pushuar tingujt. Peshkatari hoqi xhaketën. Me kallam në dorë e me fijen në ujë, i ulur rrëzë një plepi, dukej si një vulë e bardhë mes atij gjelbërimi. Në qiell u duken dy re të mëdha. Njëra ngjante me turirin e një qeni, ndërsa tjetra kishte formën e shishes.
Pylli u shqetësua, ngaqë fëmija spo dukej. Bimët e ujit lëviznin ngaherë enkas, për të trembur peshqit e për tia çuar sa më afër peshkatarit tonë të vogël. Ai përqendrohet, ndonëse fillikat, me fytyrën të zbehur e qejfprishur. Po edhe sikur peshqit të mos vinin, zotërisë as që di ti hynte në sy. Me kallam në dorë vështronte rreth e rrotull, si me përtesë.
Kallamat në breg të lumit tani kanë punë me një trung të madh. Trungu ishte përzierë me barishtet dhe gjeti rastin të rrëfente një ngjarje. “Dikur, ia nisi ai, - shërbeja si këmbë ure, po pastaj u lodha nga pesha dhe e shemba çkisha mbi shpinë.”
Kallamat janë bërë vesh e dëgjojnë, mirëpo seç thonë njëra me tjetrën, duke shpërndarë përreth një çuçurimë, që merr lëndinën mbarë, gjer te majat e pemëve, dhe që më pas tretet bashkë me erën.
Peshkatari ngriti kokën, vështroi rrotull, a thua se edhe ai kishte dëgjuar diçka. Nga kasollja aty afër u dëgjuan nja dy-tre goditje të thata, me prejardhje të pakuptimtë. Një mizë e madhe kishte mbetur e mbyllur aty. Qe hutuar për një çast dhe tani sillet më kot nëpër dhomë. I duhet të ndalte shpesh fluturimin e të mbante vesh. Shoqet e saj kushedi për ku do ta kenë mbajtur frymën. Disi i çuditshëm ky ajër i rëndë!
Por miza nuk e kuptonte që tani trokiti vjeshta, prandaj përplasej sa andej-këtej. Dëgjohen pas xhamave goditje të lehta të trupit të dhjamur. Më në fund e kuptoi që qe e kotë, mbasi mizat e tjera kishin ikur. Përmes xhamave dukej një re, që paralajmëronte shtrëngatën.

***

Zotëria ndezi një cigare. Nganjëherë ngrihej prej degëve një valë e kaltër tymi. Fëmija nuk po duket tani, sepse pasditja do shumë kohë të vijë. Më në fund, pas përpjekjesh të mëdha, miza arriti të dilte nga kasollja. Ndërkohë dielli qe strukur prapa reve. Pak më parë era largoi nga kallamat trungun, duke e shtyrë përpara, mes ujërave që rridhnin pa pengesë. Këtu ngjarja u ndërpre papritur, sdihet pse. Trungu u largua sikur të ishte i dënuar që udhëtonte drejt detit. Filloi shtrëngata, po ku pyeste peshkatari! Rrinte i palëvizur, me shpinën mbështetur pas një trungu peme. Prej bishtit të cigares së hedhur dilte një fijëz tymi, të cilën e thyente era.
Retë erdhën e u nxinë dhe sakaq filluan pikat e para të shiut. Aty-këtu, mbi sipërfaqen e ujit, formohen disa rrathë të përsosur, që zgjerohen dora-dorës. Brenda në kasolle goditjet përsëriten më me ngulm, në një mënyrë të pashpjegueshme. Vallë pse zotëria nuk ngrihet të ikë? Një pikë shiu ra mu në bishtin e cigares së ndezur. U dëgjua një cijatje e lehtë dhe cigarja u shua.
Nga një mazgallë në mur, andej nga ana e perëndimit, vërshonte një dritë e ftohtë, e bardhë. Era përplasej pas pemëve dhe lëshonte një zë të përvajshëm, madje ajo tundte edhe xhaketën e bardhë, që zotëria e kishte varur në një gëthep. Pemët e larta, kaçubat prej shelgjesh, barishtet në breg dhe bimët e tjera të ujit i thirrën mendjes. Dukej sikur peshkatari po flinte, ndonëse gjëmimet binin që përtej horizontit. Koka i përkulet pak përpara, ndërsa mjekra i mbështetet lehtë në kraharor.
Barishtet e mbuluara nga uji fillojnë të dridhen, për të trembur peshqit e për tia afruar peshkatarit, siç bënin përherë. Por kallami, i pambajtur, ulet lehtë-lehtë. Maja e tij prek ujin. Vala e qetë, teksa përplaset pas saj, formon një kreshtë që mezi duket.

*Përktheu nga origjinali:
Robert ANASTASI
Gazeta Shqiptare

[Askusho]

ANKTHI I LLAHTARSHËM I RHO

Përktheu: Arben Idrizi


Ankthi i nënave. për shkak se nënat e fëmijëve ishin të gjitha aty përreth, në pamundësi për të intervenuar, kërcënimi ishte shumë më perfid. në rast se i luajturi mendsh do të kishte vepruar sipas premtimeve, ato do të kishin asistuar, mund të thuhet, në masakrimin e krijesave të tyre. zot ta imagjinosh një situatë më shpirtkëputëse. sall në disa tragjedi klasike, që në të vërtetë prekun të pabesueshmën, ndoshta mund të gjendet ndonjë fjalë krahasimi.

Përnjëmend në kujtesën e njeriut s’ka pasur dramë kaq impresionuese, të çuditshme, të egër, romansore, të themi pra të pabesueshme si kjo e djeshit, në Terrazzano. Po qe se një subjektivist, i pajisur me fantazi të marrë, do t’ia kishte propozuar një producenti, për film, një ngjarje të tillë, sigurisht se do të merrte përgjegjën: “Asgjë e hairit. Po e zmadhoni. Absolutisht tepër e pabesueshme”.
Në të vërtetë, në krimin e shëmtuar të djeshit, ka një bollëk të atillë, një larmi të atillë, një përqëndrim të atillë elementesh dramatike dhe patetike, sa që reagimi i parë i atij që e ka marrë lajmin e parë ka qenë reagim mosbesimi: “Merre me mend. E pamundshme. Zmadhimet e zakonshme të kronistëve”. Ama ai që e ka zmadhuar dje ka qenë realiteti, që edhe një herë, në mënyrë të bujshme, e ka kapërcyer fantazinë njerëzore. Sikur shprehja të mund të mos tingëllonte mosrespektuese dhe mbi të gjitha po të mos ishte kobi i një familjeje – familja e punëtorit guximtar i djegur derisa përpiqej të arrinte dritarën djallëzore – do të mund të thuhej se kronika kurrë s’ka regjistruar një histori të zezë kaq të përsosur.
Kurrë s’janë parë, të gërshetuar në vuajtje ankthi dhe në kohë aq të shkurtër motive aq të shumta dhe të një fuqie aq të madhe.
Viktimat. Instrumenti i kërcënimit nuk do të mund të zgjedhej nga i çmenduri me arsye më të pashpirt: nja njëqind fëmijë.
Vetë fakti se qenë vënë në lojë jetërat e shumë të pafajshmëve, absolutisht të paaftë që të mbrohen, e ka ngritur klimën në ankthin më të llahtarshëm që mund të merret me mend. Në marrëzinë e tij shndritshme, Santato i ka rënë në të bukur mirë. Mendimi i rrëmbimeve të fëmijëve në Amerikë i ishte ngulitur në mendje.
Është aq e vërtetë sa që ka thënë: “Kujtojeni rastin që ka qenë në Amerikë...
Ne nuk e kemi një fëmijë të vetëm po i kemi një qind dhe jemi të vendosur t’i vrasim që të gjithë”. Në këtë shumëfishim namkeq qëndron tmerri më i madh i planit kriminal.
Teatraliteti. Ngjarja deliktuoze nuk është zhvilluar, siç ndodh zakonisht, tinëz, në terr, larg nga sytë e huaj, po bash në publik, në qiell të hapur, me pjesëmarrjen e turmës dhe autoriteteve, me anë të një bisede të gjatë e të arsyeshme, ku vajtimeve, psherëtimave, qortimeve iu përgjegjej me ftoftësi demoniake një qenie e akullt, thumbues e i paparashikueshëm, një njeri që marrëzia e kishte shndërruar në përbindësh të padeshifrueshëm, syrgjynosur në humnerën e mistershme të çmendurisë, të zotin për ligësitë më të tërbuara. E përballë tij ndërroheshin me radhë, në një rritje ankthi dhe terrori, personazhet e botës së arsyeshme, që përballë kësaj enigme të frikshme s’kishin tjetër armë, tekembramja, veçse shpresen te Zoti. Herë pas here e rrenin veten se flakët përgjëruese do ta preknin pjesën ende të pa qelbur të atij truri të çoroditur, apo të paktën, në ndonjë mënyrë të mistershme, do ta preknin zemrën e tij. Çdo herë përgjegjej, i fortë dhe i prerë, ai zë i mallkuar.
Pasiguria e shpirtrave. Ai që ka qenë i pranishëm në skenën e gjatë – e ishin funksionarë e gazetarë që për motive pune kishin njohur tragjedi të tmerrshme të panumërta – betohet se rezistenca e nervave dhe zemrës kurrë s’i është nënshtruar një prove të tillë. Nga një çast në tjetrin qetësia e jashtme e të çmendurit mund të thyhej dhe të shpërthente pa fre. Në çdo fjalë të re, në çdo ndërhyrje të re ishte për t’u frikësuar se marrëzia do të shpërthente me tërbim përgjakës. E s’kishte motive të arsyeshme për të llogaritur se ankthi do të merrte fund. Po qe se nuk do të kishte ndërhyrë një akt pothuajse çmendurak force, edhe sa kohë do të kishte mbetur e varur pezull në një fije jeta e një qind fëmijëve? Kërcënimet e të marrit ishin të tilla sa që me sa duket ishte e pamundur t’i mohohet çfarëdo që të kërkonte. Në mënyrë teorike, të dy vëllezërit Santato, e kishin krahun e nxehtë. Kush do të guxonte t’ju kundërvihet nëse një reagim i vockël i tyre tërbimi nënkuptonte masakrimin e fëmijëve?
Stili kinematografik. Në të ngjarjen, e vetë deklaratat e Arturo Santato e konfirmojnë, ndjehet mimetizmi. I vetëdijshëm a jo, protagonisti i shajnuar me sa duket i ka imituar modelet e markës moderne të ofruara nga letërsia dhe nga filmat policor. A dëshirohet me këtë t’i hedhet faji librave policor apo kinemasë? Do të ishte, të paktën, e padjallëzuar. Ai që shkruan histori aventurash apo prodhon filma, pa dyshim se nuk mund të merret me të çmendurit. Ama është e sigurtë se e tërë arkitektura e makinacioneve të fëlliqta është e prekur nga tendenca të tilla imituese.
Heroizmi. Për ta bërë dramën edhe më të ndjeshme dhe për ta përfunduar, për fat, me një bilanc pafundësisht më pak të kobshëm se sa që druhej, qe trimëria e një gruaje. Veprimi i mësueses Paola Del Carradore që guxoi ta çarmatoste e pastaj ta rrëzonte njërin nga dy banditët, duke e shkaktuar zgjidhjen e papritur, e ngriste përnjëmend në kuotën më të lartë fuqinë patetike të rastit. Të gjesh freski, mendjemprehtësi, guximin për t’u përballur me të çmendurin, pas gjithë atij ankthi dhe pikërisht në çastin më të volitshëm, pa dyshim është shenjë e një force shpirtërore dhe e një bujarie pakundshoqe, të denja për admirimin më të lartë. Dhe hiq më pak fisnik vrulli i punëtorit Sante Zennaro që për t’i liruar fëmijët e ka sfiduar dhe gjetur vdekjen. Në kronikën e Terrazzanos ka edhe motive paradoksale të satirës së zakonshme.
I krisuri Arturo Santato, natyrisht si i marrë dhe në kufi të egërsimit grotesk, i ka mishëruar ethët e famës dhe reklamës që në atë kohë dukej e varur në ajër. Më shumë se 200 milionë italianë, ai dukej i etur për t’u adhuruar, para ekraneve televizive.
Këmbëngulja me të cilën i kërkonte gazetarët, fotografët, radioreporterët është shumë domethënëse. S’do të ishte çudi po qe se do të kërkonte, mes aq shumë gjërash, të merr pjesë sonte në “Lëre ose dyfishoje?”. Për ta fituar një trohë nam ishte i gatshëm t’i masakronte qindra fëmijë. Ta themi të vërtetën:në përpjestime të vogla, sa e sa tjerë e tjera i përngjajnë.
Në fund, s’duhet harruar në tërë këtë tragjedi një personazh dje s’është parë, ngase ishte shumë larg, por jo i dorës së dytë shkaku i kësaj: mjeku i Aversas që, qëllimisht, e kishte liruar Arturo Santaton nga çmendia kriminale: shkaku i parë i pavullnetshëm i tërë kësaj që ka ndhodhur.
Ne s’kemi fije dyshimi se ai e ka marrë këtë vendim me vetëdije të plotë, pasi që e ka nënshtruar të riun ndaj provimeve më të përpikta. Megjithatë, lajmi duhet të ketë qenë për të një goditje e tmerrshme. Gjithçka, sipas këshillimeve klinike, e autorizonte ta linte të lirë Santaton. Epo! Ta imagjinojmë, mbyllur në studion e tij, tek i konsulton në ethe njërin pas tjetrit tekstet plot dituri të doktrinës së tij, duke kërkuar, nuk e din as ai vetë, ndonjë inkurajim apo zbulimin e ndonjë gabimi. Ama librat s’mund t’i thonë asgjë. As ai s’mund ta parashihte. Nuk ka shkencë që mjafton për humnerat e zeza të shpirtit njerëzor.

[Askusho]

Dritani u nda nga jeta më 4 mars 2006. Le të jetë ky shënim i shkurtër një nderim modest që mund të bëj për këtë djalë të talentuar të cilin e humbi miku im Zijai, por edhe shqipërimi shqiptar. Këtu po sjell të perkthyer mjeshtërisht prej tij dy fragmente nga romanet e Dino Buxatit.


Në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, i është dhënë lamtumira e fundit (dy vjet më parë), përkthyesit të ri Dritan Çela, i cili u nda nga jeta pas një sëmundjeje të gjatë në një spital të Parmës. Optimisti i përjetshëm, i veshur me një modesti të pafjalë nën petkun e vetmitarit, nuk do të jetë më mes miqve të tij. I veçantë në atë që ishte dhe sqimatar në atë që donte të sillte, jo më kot, Çela arriti të ishte ndryshe dhe shumë i pëlqyer. I vendosur larg atdheut, në Itali, ai megjithatë diti të ishte pranë familjes, të afërmve, miqve dhe vendit të tij gjithmonë duke shqipëruar apo duke çuar copëza Shqipërie magjishëm në botë. Përkthyesi 36 vjeçar solli në gjuhën shqipe përmes shqipërimeve mjeshtërore, dy nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë italiane të shekullit XX, Dino Buxatin me vëllimin “Kolombreja" apo kryeveprën e tij, "Shkretëtira e tartarëve”, krahas Buxatit, si dhe vepra të Italo Kalvinos, si "Komikat kozmike", apo shkrimtaren italiane Suzana Tamaro, dramaturgun dhe novelistin Luixhi Pirandelo, shkrimtarin bashkëkohor Alessandro Barico. Me Dino Buxatin dhe Italo Kalvinon, Dritan Çela u bë përkthyesi mjeshtëror, aq sa vepra në shqip e tyre, identifikohet me emrin e tij. Bashkë me babanë, shkrimtarin e mirënjohur Zija Çela, Dritani ka lënë një dyzinë përkthimesh mjeshtërore nga proza e shkurtër.

Fragment nga romani “Shkretëtira e Tartarëve” i DINO BUXATIT

Endrra.

...Pothuajse dy vjet më pas Xhovani Drogo po flinte një natë në dhomën e tij të Fortesës. Kishin kaluar njëzetë e dy muaj, pa sjellur asgjë te re dhe ai kishte ndenjur në vend duke pritur, a thua që jeta duhet të kishte për të një zemërbutësi të veçantë! Megjithatë njëzetë e dy muaj janë të gjatë dhe në rrjedhën e tyre mund të ndodhin plot gjëra: del koha që të krijohen familje të reja, të lindin fëmijë e të fillojnë edhe të flasin, që një shtëpi e madhe të ngrihet aty, ku më parë kishte vetëm livadhe; që një grua e bukur të plaket e askush të mos e dëshiroj më, që një sëmundje, edhe nga ato më të gjatat, të përgatitet (e ndërkohë njeriu vazhdon të jetojë i shkujdesur), ta tresë dalëngadalë trupin, të tërhiqet përkohësisht për të lënë përshtypjen e shërimit, të turret sërish më me vrull duke gllabëruar shpresën e fundit, mbetet ende kohë që i vdekuri të varroset e të harrohet, që i biri të jetë sërish në gjendje të qesh, e që në mbrëmje t'i çojë mikeshat në shëtitore, përgjatë kangjellave të varrezave.
Jeta e Drogos, përkundrazi, sikur qe ndalur. E njëjta ditë, po me ato gjëra, ishte përsëritur me qindra herë, pa bërë një hap përpara. Lumi i kohës kalonte përmbi Fortesë, plasariste muret, merrte teposhtë pluhur e copa gurësh, lëmonte shkallët e zinxhirët, por sipër Drogos kalonte më kot, ende nuk kishte mundur të përqethte gjatë arratisjes se vet.
Edhe kjo natë do të kishte qenë njëlloj, nëse Drogo nuk do të kishte parë një ëndërr... Ishte bërë sërish fëmijë e rrinte natën në parvazin e dritares. Përtej në një pjesë të futur thellë të shtëpisë, shihte fasadën e një pallati luksoz të ndriçuar nga hëna. Drogos fëmijë i kishte tërhequr vëmendjen një dritare gjatoshe dhe e lartë, e rrethuar nga një kornize mermeri. Hëna duke hyrë përmes xhamave, binte në një tryezë, të mbuluar me një mësallë të thurur dhe mbi të kishte një vazo dhe disa statuja të fildishta. Këto pak objekte të dukshme, të shtynin që të përfytyroje, që mbrapa errësirës, fshiheshin intimitetet e një salloni të madh.
- Ç`gëzim, - tha me vete Drogo, - të mundje të jetoje në ato sallone, të sorollateshe me orë të tëra duke zbuluar thesare të reja.
Ndërmjet dritares ku po rrinte dhe pallatit të mrekullueshëm, kishin filluar të faniteshin disa fantazma të brishta, të ngjashme ndoshta me disa shtojzovalle, që tërhiqnin pas vetes bishta të gjatë prej tyli e që llamburisnin në dritaren e hënës. Prania e disa krijesave të tilla që as në botën reale, kurrë nuk i kishte parë, nuk e çudisnin aspak Xhovanin. Këto qenie misterioze kalamendeshin në ajër në shtjella të lehta duke cikur gjithë kohën dritaren gjatoshe...
Ashtu fluide siç ishin, ngjanin si pjesë përbërëse e pallatit misterioz, por që s'po ia varnin fare Drogos, duke mos iu afruar shtëpisë së tij, ia sëmboi sedrën. Pra dhe shtojzovallet i kërkon nga fëmijët e zakonshëm, për t'u kujdesur vetëm për fatlumët, qe nuk ua hedhin fare sytë, por flenë shpërfillës në balldakinën e mëndafshtë.
“Pst, Pst” - ia bëri Drogoja disa herë me droje, për t'ua tërhequr vëmendjen fantazmave, por duke e ditur fare mirë se ishte diçka e kotë. Dhe s'u gabua, asnjëra s'e dëgjoi, asnjëra nuk iu afrua parvazit të dritares së tij
Atë çast njëra prej këtyre krijesave magjike u kap me njëfarë krahu pas skajit të dritares përkundruall dhe trokiti në xham me takt, si për të thirrur dikë...

Fragment nga romani "NJË DASHURI" i DINO BUXATIT

...Një gjë aq e thjeshtë. Një shaka. Edhe vajza yll të bukura e të mrekullueshme që, kur shkojnë udhës, edhe muret bëjnë sy për t’i parë. Mjaft të dish si të veprosh. Ai nuk ka ditur kurrë. Veç një fjalë t’u thotë ai, ato duken të mërzitura, vetë vështrimet e tij u japin bezdi, menjëherë, porsa ai ua ngul sytë, kthejnë kryet nga ana tjetër, përherë ashtu. Sidomos ato që i pëlqenin më shumë. Ca të tjera ndoshta ishin të sjellshme, tregoheshin të gatshme. Asnjëherë gratë që atij i pëlqenin më shumë. Asnjëherë vashëzat fodulle me fytyrëz të vrenjtur, laviret garipe, çapkënet autoritare të periferisë, vogëlushet e djallëzuara e të përgjumura me sy tinzarë e epshorë. I shihte me të tjerët, përkrahu me të tjerët, në makinë me të tjerët dhe nëse ai ua ngulte sytë, të bezdisura kthenin kokën nga ana tjetër, përherë ashtu. Dhe me ç’burra ishin? Ca miliarderë, ca artistë filmash, ca Apollonë? Jo. Makar ishin ca rrapashytë dosido, pa plaçkë e laçkë, o me plëndës, o analfabetë, që veç për futboll
dinin të flisnin, ca vulgarë e madje shëmtaraqë, por me ç’duket kishin marifetin e duhur, dinin dy-tri budallallëqet që u pëlqejnë grave dhe tek e mendonte, e zinte një tërbim, një maraz, një keqardhje tashmë pa vrer! E tani edhe të dinte të vepronte, ishte tepër vonë.
Duke vështruar burrat e moshës së tij – vetëm tash e kupton – gjithnjë i lind pyetja: me kë do të bëjnë dashuri? Nga aluzionet, nga siguria në vetvete, nga përçmimi i heshtur për vajzat mendjelehta duhej të kishin një mori rastesh të mrekullueshme. I bënte përshtypje sidomos fakti se më të shumtët, me ta shtënë në dorë një grua të lakmueshme, menjëherë e konsideronin si një pré, jo më një krijesë të barabartë me ta, me një botë interesash, dëshirash e shqetësimesh të rëndësishme si e tyrja, por vetëm si trup që duhej shijuar, e quanin thuajse si detyrim për to që të pranonin dhe habiteshin, si për një tekë të palejueshme, nëse ajo kundërshtonte. Pikërisht kjo bindje u jepte burrave një forcë tejet të madhe, prej së cilës ia dilnin mbanë me shpengim të mahnitshëm. Dhe çuditej ndoshta akoma më shumë ai, që për gjithë jetën kishte hasur përherë shpërfillje, dhe ato pak herë që kishte guxuar, ishte ndeshur në një mur përbuzës, çuditej se si me të tjerët, të njëjtat gra, i lejonin kësaj
kaste më të ulët t’i konsideronin pra si objekte mishtore dhe t’i linin t’i shijonin për një a dy orë, çuditej se si ishin të kënaqura e krenare që u vardiseshin, megjithëse e dinin fort mirë që me një mujshi të pabarabartë, të kurajuar nga një traditë e lashtë, me të mbaruar qejfin, burri do t’i përçmonte e do t’i quante kurva. Nuk arrinte të kuptonte – dhe këtu inati i tij mpleksej me zilinë – përse vallë gratë gojëkyçura e pranonin kështu se i përkisnin një soji më të ulët, se duhej të pajtoheshi që t’i trajtonin si skllave. Nga ana tjetër tani, e kuptonte sesi, nëse rastësia e përmbyste rendin normal të caqeve dhe ai dashurohej, e kësisoj ishte gruaja që e sundonte, atëherë dilte logjik dhe i pashmangshëm instikti që ajo të hakmerrej dhe ta bënte që të hiqte brenda një kohe të shkurtër të gjitha poshtërimet, në të cilat burrat e tjerë për shumë vite e kishin zhytur. Por a nuk ishte e çuditshme dhe për të qeshur që këto zekthe i vinin në moshën pesëdhjetë vjeçare, si të qe i mitur? Po, po, e dinte, shumica dërrmuese e vërsnikëve të tij ishte përtej, nuk e vriste më mendjen për kësi gjërash dhe, nëse vazhdonte të bënte dashuri, nuk e kthente më në problem. Ndërsa ai nuk e kishte marrë kurrë tepër seriozisht, porsi dikush që kalon para një vitrine të mrekullueshme pa ia hedhur shumë sytë dhe vetëm kur tashmë është larg, e kupton sa gjëra të bukura kishte aty dhe kthehet mbrasht ngarendas, por, kur mbërrin, i shuajnë dritat dhe ulin qepenat. Nuk e kishte marrë kurrë tepër seriozisht dhe tani, me keqardhje, me zili, me brengën që nuk i mjafton më koha, me vetmi, po e paguante hidhur.
Me të rënë tensioni, në atë armëpushim, teksa ajo, e shtrirë me duart e kryqëzuara në kraharor, vazhdon gjumin e dëlirë dhe ai, i ulur përbri, fshik me pëllëmbë kofshën e saj, kofshën e gjatë prej balerine, dikur të hazdisur në kërcimet rock and roll, shalëz plot arrogancë që është kapërthyer me kushedi sa kofshë meshkujsh, por tani çdo turpëri nuk ekziston më, nëse ishin vërtet turpëri, sepse akoma nuk e ka kuptuar mirë, ja tek kthehet sërish mendimi i vjetër që për shumë muaj sëmundja e kishte bërë ta harronte.
Sepse ai kishte qenë si një gur i lidhur pas një litari që vërtitej shpejt, gjithnjë e më shpejt dhe ajo që e vërtiste ishte era, ishte suferina e vjeshtës, ishte dëshpërimi, dashuria. Dhe, duke u vërtitur kështu çmendurisht, nuk dallohej më ç’formë kishte, ishte bërë një lloj unazeje fluide dhe regëtitëse
Ai ishte një kalë karuseli dhe papritmas karuseli kishte zënë të vërtitej si i marrë, shpejt, përherë e më shpejt dhe ajo që e vërtiste kështu, ishte ajo, Laide, ishte vjeshta, ishte dëshpërimi, ishte dashuria. Dhe duke u vërtitur kështu marrëzisht ai, kalë, kishte humbur formën e kalit, nuk ishte më veç një qëndismë e bardhë drithëruese, një perde drithëruese në ngjyrë të bardhë me thekë të praruara, nuk ishte më ai, ishte një qenie që askush më parë s’e njihte dhe me të cilin ishte e pamundur të komunikoje, sepse ai nuk ia vinte veshin njeriu, nuk mund të dëgjonte, ai dëgjonte vetëm vetveten tek fishkëllente në erë, për të askush nuk ekzistonte përpos asaj, Laides, ajo rrokullisje e frikshme dhe në vorbull, ai nuk mundej as të shihte botën përreth, e gjithë çfarë mbetej nga jeta madje kishte reshtur së ekzistuari, nuk ekzistonte më, nuk kishte ekzistuar kurrë, mendja e Antonios ishte thithur tërësisht prej saj, prej asaj marramendjeje dhe kjo ishte një vuajtje, ishte një gjë e
tmerrshme, ai kurrë s’ishte vërtitur me hov të tillë, kurrë s’kishte qenë kaq i gjallë.
Por ja tek ndalet karuseli, ja ku ndalet guri i lidhur pas litarit, kali është ngurtësuar në formë kali e guri i lidhur pas litarit tani varet i palëvizshëm dhe më së fundi mund të dallohet, është një gur. Antonio nuk vërtitet më i tërhequr nga stuhia, Antonio është në vend, është bërë sërish Antonio dhe rifillon ta shohë botën si më parë...

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, mars 2008)

[Fleur Blanche]

"E vështirë është të besosh në diçka, kur je vetëm dhe s'mund të flasësh me askënd... Ndonëse mund ta duan njëri-tjetrin, njerëzit ngelen përherë të largët... Nëse dikush vuan, dhimbja është krejtësisht e tij... Të tjerët nuk ndjehen keq nga kjo, edhe pse dashuria është e madhe. Kjo shkakton vetminë e jetës."

(Shkretëtira e Tartarëve)