Diplomacia, Shqiperia dhe Greqia

[Brari]

Përtej një “sqarimi” diplomatik


Agron Alibali

Shqipëria është më evropiane se sa ndonjë vend tjetër, anëtar i BE-së”, më thoshte para disa vitesh ambasadori i një vendi perëndimor në Tiranë, duke mos e fshehur nënkuptimin ndaj Greqisë. M’u kujtua kjo thënie, sidomos pas njoftimit të Zyrës së Shtypit të Presidencës shqiptare që përmendte “falenderimin historik...

... të Greqisë ndaj popullit shqiptar për qëndrimin gjatë Luftës së Dytë Botërore”, me gojën e vetë ministrit të Mbrojtjes Kombëtare. Pas hyrjes në Eurozonë, dhe pas kryesimit të suksesshëm të BE-së nga Greqia më 2003, kjo deklaratë dukej si një tjetër shembull pozitiv i evropianizimit të Greqisë, sidomos në marrëdhëniet dypalëshe me Shqipërinë dhe shqiptarët, ku për fat të keq, deri më sot ka mbizotëruar hegjemonizmi, ndërhyrja në punët e brendshme, pabarazia, fryma e shovinizmit arkaik dhe të rrezikshëm grek, si dhe racizmi i pafre kundër shqiptarëve. Por, gëzimi i sinqertë i shumë shqiptarëve u ndërpre, papritmas, nga deklarata e thatë “sqaruese” e ambasadës greke në Tiranë. Duke luajtur me përkthimin, teksti e shndërroi “falenderimin historik” në një mirënjohje, thjesht “personale”, ndaj gjeneral Spiro Moisiut. Nënteksti i deklaratës ishte i qartë: shqiptarëve nuk u kemi gjë borxh në Luftën Italo-Greke. Ky qëndrim, jo vetëm që është në kundërshtim me realitetin objektiv, por tregon edhe njëherë se përtej thënieve publike për “marrëdhënie të ngrohta” e “mbështetje në integrimin euro-atlantik”, qëndrimet zyrtare greke ndaj Shqipërisë, pak kanë ndryshuar nga ato të viteve 1913 apo 1944.

Tundimet e shovinizmi grek
Doktrina shoviniste greke – e gjallë sot e gjithë ditën në Greqi – propagandon se shqiptarët e vërtetë janë diku në veri të Shkumbinit, se Skënderbeu ishte grek, se toskët apo epirotasit nuk janë tjetër, veçse grekë “të albanizuar”, se është detyrimi historik i kishës e shtetit grek që t’i sjellë këta “grekë”, përkohësisht “të ndyer”, në prehrin e dlirtë të helenizmit dhe ortodoksisë etj., etj. Doktrina e ashtuquajtur “vorio-epirote”, me karakterin e saj agresiv dhe regresiv, është një shfaqje tjetër e intolerances, antisemitizmit, racizmit dhe frymës kundërperëndimore e kundëramerikane që mbizotëron sot në Greqi. Mbajtja gjallë e kësaj doktrine shërben, nga ana tjetër, edhe si një mjet për të larguar vëmendjen nga problemi i mprehtë i pakicës shqiptare në Greqi, të përbërë nga arbërorët, çamët dhe emigrantët, si dhe për të mohuar kontributin e të parëve në historinë dhe në krijimin e shtetit grek. Për shembull, historiografia greke dhe propaganda e kishës dhe e shtetit, janë përpjekur për ta mohuar karakterin e vërtetë të kryengritjes arbërore të Peloponezit në vitin 1453. Sipas historianit amerikan, Xhon Fajn, “duke qenë se sulltani kishte mjaft telashe nga shqiptarët e Skënderbeut, nuk dëshironte të shihte një shtet të ri shqiptar në Peloponez, dhe pra, dërgoi një ushtri të madhe atje në dhjetor 1453”, e cila shtypi me gjak e hekur kryengritjen e arbërorit Pjetër Bova. [John V. A. Fine, Jr., Ballkani në Mesjetën e Vonë, një Vëzhgim Kritik prej Fundit të Shek. XII e Dderi në Pushtimin Osman, University of Michigan Press, Ann Arbor, 1994, fq. 564.]

Një qëndrim, thuajse i njëjtë mohues, mbahet edhe ndaj ndihmesës thelbësore të arbërorëve në revolucionin e vitit 1821, aq sa sot, pikëpamja mbizotëruese është se “arbërorët janë grekët më të mirë dhe do të ishte fyerje e madhe për ta, po qe se do të quheshin të lidhur me shqiptarët...”

Përgjegjësia e BE-së dhe e shtetit shqiptar
Në këtë drejtim, një pjesë e përgjegjësisë i mbetet edhe BE-së, si dhe shtetit shqiptar. BE-ja ka ndërmarrë hapa të lavdërueshme për mbrojtjen e të drejtave të romëve në Evropë e në Greqi, por organizmat e Brukselit e kanë injoruar, deri më sot, problemin e minoriteteve atje. Për fat të keq, Brukseli kufizohet vetëm me kritika kozmetike ndaj Greqisë, ndërsa nuk ushtron kurrfarë trysnie që Greqia të ratifikojë Konventën Kuadër për Pakicat Kombëtare të KE-së.

I tillë, për shembull, ishte raporti i tretë i dhjetorit 2003 i Komisionit Evropian kundër Racizmit dhe Intolerancës [KEKRI], që vë në dukje se “media, politikanët, nëpunësit publikë, udhëheqësit fetarë, përfshirë ata të fesë mbizotëruese, si dhe opinioni publik [në Greqi], ende shpeshherë bëjnë komente raciste kundrejt emigrantëve dhe strehimkërkuesve, romëve, hebrenjve, dhe kujtdo tjetër, që nuk ka prejardhje greke ose që nuk e ushtron fenë mbizotëruese në Greqi. Shqiptarët, - vazhdon më tej raporti, - që përbëjnë shumicën dërrmuese të popullsisë së emigrantëve, i nënshtrohen më shumë se të tjerët paragjykimeve dhe stereotipeve, edhe pse gjendja është përmirësuar disi [kohët e fundit].” Sikundër shihet, KEKRI e anashkalon problemin e mprehtë të pakicave në Greqi, njohja dhe mbrojtja e të cilëve do të ishte një ndihmesë thelbësore në paqen dhe stabilitetin e rajonit dhe do të ndikonte në rritjen e autoritetit, peshës dhe respektit të Greqisë në Ballkan e Evropë.

Po ashtu, qeveria shqiptare ka bërë fare pak, ose aspak, për të vendosur dhe forcuar lidhjet e gjakut me pjesën arbërore të kombit. Ende pritet që në vizitat e zyrtarëve shqiptarë në Greqi, të ndërmerret hapi për vendosjen e një kurore me lule në varret e heronjve arbërorë si Boçari apo Bubulina etj.; të kujtohet figura e Anastas Kulluriotit apo të vizitohen bashkësitë e fshatrat arbërore, ku ende sot flitet rrjedhshëm dhe pastër arbërishtja.

Edhe një herë për Luftën Italo-Greke
Duke u kthyer sërish te deklarata “sqaruese” e ambasadës greke, të bën përshtypje se sa absurd dhe kokëfortë ka mbetur qëndrimi zyrtar grek ndaj ngjarjeve të vitit 1940-´41. Dihet se Shqipëria u pushtua nga Italia më 7 prill 1939, dhe kësisoj, e humbi pavarësinë dhe sovranitetin e saj. Shkurt, ajo nuk ishte më subjekt i pavarur i së drejtës ndërkombëtare. Por pozicioni grek mbetet se Shqipëria ishte vend armik, pjesë e Boshtit, dhe si e tillë, edhe qëndrimet e mëpasme për sekuestrimin e pasurive të paluajtshme të shtetit dhe shtetasve shqiptarë në Greqi, janë të mbështetura. Ndryshe, nuk mund të shpjegohet edhe gafa diplomatike e presidentit grek, Stefanopullos, i cili e quajti Luftën Italo-Greke si “Luftën Greko-Shqiptare”, në fjalën zyrtare me rastin e vizitës së presidentit Klinton në Athinë në vitin 1999. Po ashtu, është për të ardhur keq mungesa e gatishmërisë së palës greke për kthimin në atdhe të refugjatëve çamë dhe familjeve të tyre të strehuara, përkohësisht, në Shqipëri në vitet 1944-1945. A duhen vendosur marrëdhëniet dypalëshe në një bazë të re? A ka ardhur koha për një rishikim tërësor të marrëdhënieve shqiptaro-greke që të synohet rivendosja e dinjitetit shtetëror e kombëtar të Shqipërisë, në raport me fqinjin? A duhen këto marrëdhënie, të vendosen ngushtësisht mbi bazën e bashkekzistencës paqësore, barazisë dhe respektit të ndërsjelltë, mosndërhyrjes në punët e brendshme, kultivimit të ndjenjave të mirëfillta të miqësisë, njohjes dhe mbrojtjes së ndërsjelltë të minoriteteve etj.? Duke pranuar se dy shtetet dhe popujt kanë interesa të përbashkëta e një histori të tërë paqeje dhe bashkëjetese, prapëseprapë diplomacia shqiptare mund të jetë më e guximshme në mbrojtjen e interesave të veta, duke shmangur ndrojtjen apo tulatjen ndaj diplomacisë greke. Hapi i parë, i domosdoshëm, është heqja përfundimisht dhe e menjëhershme e të gjitha pasojave juridike civile ndaj shtetit dhe shtetasve shqiptarë që rrjedhin nga Ligji i Gjendje së Luftës, i vitit 1940. Edhe pse mbetet për t’u verifikuar, një e përditshme e Tiranës raportonte para disa kohësh se, madje, edhe ndërtesa e legatës shqiptare në Athinë, e kohës së Mbretit Zog, gjendet e sekuestruar dhe përdoret si muzeum në Athinë!? Pa bërë fjalë për interesat pasurore të shtetasve shqiptarë dhe pasardhësve të tyre, që rrjedhin nga Traktati i Athinës i nëntorit 1913, apo ato që lidhen me pasuritë e e shqiptarëve të pasur, e të depozituara në bankat greke etj. Shteti shqiptar nuk duhet të ngurrojë që me ndihmën e partnerëve perëndimorë, të sigurojë njohjen zyrtare dhe mbrojtjen e të drejtave të ligjshme të pakicës shqiptare në Greqi, si dhe kthimin e refugjatëve çamë. Pakicës shqiptare në Greqi, t’u sigurohen të njëjtat të drejta, sikurse gëzon pakica greke në Shqipëri, në mos më shumë. Po ashtu, ka lindur nevoja që veprimtaria e konsullatave greke në Korçë dhe Gjirokastër, të vëzhgohet me vëmendje, në mënyrë që ato kurrsesi të mos e tejkalojnë rolin dhe kompetencat e sanksionuara nga Konventa e Vjenës për Marrëdhëniet Konsullore. Ndofta, ka ardhur koha që të rishihen edhe marrëdhëniet ekonomike dypalëshe, të cilat, sipas kritikëve, e kanë kthyer Shqipërinë gati në një koloni të Greqisë. Në një shembull interesant, FBI-ja amerikane, qysh më 2000-shin e kundërshtoi kontrollin e një kompanie të telefonisë amerikane, nga ana e biznesit japonez. Për hir të interesave të ligjshme kombëtare, u arrit që gati e gjithë struktura e drejtimit dhe administrimit të kompanisë, të mbetej amerikane, pavarësisht nga kontrolli financiar japonez. Interesa themelore kombëtare, ndofta kërkojnë rivendosjen e kontrollit shtetëror në administrim dhe rishikimin rrënjësor të aktivitetit dhe strukturës së pronësisë së gjigandëve të telefonisë celulare në Shqipëri, si AMC-ja dhe Vodafon-Panafon. Këto kompani përbëjnë problem, jo vetëm për monopolizimin e tregut dhe fiksimin e çmimeve, dukuri këto të paligjshme, si në BE ashtu edhe në çfarëdo shteti serioz, por edhe në dobësinë (vulnerabilitetin) që krijojnë për interesat e sigurisë kombëtare të shtetit shqiptar. Shteti shqiptar nuk mund ta lejojë kontrollin e një sektori strategjik, nga struktura të një shteti që ende vepron me mendësitë e Ligjit të Gjendjes së Luftës të vitit 1940. Në këtë drejtim, do të ishte i nevojshëm edhe rishqyrtimi i marrëveshjes së fundit midis qarqeve të Gjirokastrës dhe Janinës dhe, nëse kjo është në përputhje me të drejtën kushtetuese shqiptare, ku sanksionohet roli ekskluziv i qeverisë dhe i Ministrisë së Jashtme, në përpunimin dhe zbatimin e politikës së jashtme dhe të marrëdhënieve ndërkombëtare. Shqipëria dhe shqiptarët, që të dyja palë e spektrit politik të Luftës II Botërore, ishin një pjesë e vogël, por e rëndësishme e Koalicionit Antifashist Ndërkombëtar, fakt ky, i njohur botërisht nga qeveritë aleate dhe Konferenca e Paqes e Parisit. Edhe pse nën pushtim, shqiptarët, jo vetëm që refuzuan të luftojnë kundër grekëve, por më vonë ndihmuan shumë syresh gjatë zisë së bukës, si dhe hebrenjtë që arritën t’i shpëtojnë holokaustit në Greqi. Eshtë për të ardhur keq që “sqarimet” e ambasadës greke dhe të ministrit të tyre të Mbrojtjes, ende e vënë në dyshim këtë realitet historik.

panorama