Vito Kapo dëshmon për historinë

[Brari]

gsh

---

DOSSIER I

EKSLUZIVE/ Bashkëshortja e Hysni Kapos, tregon për herë të parë marrëdhëniet me Alinë pas rrëzimit të diktaturës. Përse nuk ka folur më me të që prej lirimit të tij nga burgu

Vito Kapo: Ramiz Alia na tradhëtoi të gjithëve


--------------------------------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Vito Kapo, bashkëshortja e njeriut më të afërt dhe më të besuar të Enver Hoxhës, Hysni Kapo, flet për "Gazetën Shqiptare" për periudhën kur ajo dhe i shoqi i saj Hysni Kapo ishin në strukturat kryesore të shtetit komunist. Vito Kapo njihet nga opinioni si pjesëmarrëse që në moshë të vogël në Luftën Nacional-Çlirimtare, ku u njoh dhe me Hysni Kapon, në atë kohë komisar i zonës së parë operative Vlorë-Gjirokastër, Hysni Kapon me të cilin dhe u martua. Më mbrapa, duke filluar që pas Kongresit të Parë të Partisë Komuniste, pra që pas vitit 1948, ajo ka qenë në kryesinë e organizatës së "Bashkimit të Grave të Shqipërisë" dhe prej vitit 1955 ka qenë Kryetare e kësaj organizate, detyrë të cilën e kreu deri në vitin 1982, kur ajo u emërua nga Enver Hoxha ministre e Industrisë së Lehtë dhe Ushqimore. Vito Kapo ka qenë, ndërkohë, deputete e të gjitha legjislaturave të Parlamentit komunist, ndërkohë që deri në vitin 1974 ajo ka qenë në kryesinë e atij parlamenti. Sot Vito Kapo, kur ka fare pak ditë që është kthyer nga një takim ndërkombëtar i grave, që u zhvillua në Maqedoni, si "Grua e Shquar e Kombit", pranon jo pa vështirësi të flasë për "Gazetën Shqiptare". Ku qëndrojnë peripecitë e drejtimit të shtetit komunist. Çfarë qëndrimi mban ajo në lidhje me gabimet e së kaluarës, sidomos për luftën e klasave si një çështje aq të përfolur për periudhën e sistemit politik që kaloi. A është Ramiz Alia tradhtari i ideve të tyre politike dhe çfarë mendime ka për të etj., të cilat do t'i ndiqni në intervistën e mëposhtme të zonjës Kapo.


Zonja Vito, ju si bashkëshote e Hysni Kapos, njeriut më të besuar dhe bashkëpunëtorit më të afërt të Enver Hoxhës. Çfarë mund të thuash sot, pas kaq vjetësh, për sistemin politik që kaloi?
Kam dëgjuar këto vitet e fundit shumë thashetheme dhe shumë paradokse për sa i përket periudhës sonë të komunizmit. Nuk do të zgjatem shumë, por do të them fare shkurt se është abuzuar katërcipërisht, fund e krye.

Ju qëndroni fanatike e idesë se gjithçka e asaj periudhe ka qenë e drejtë?
Unë edhe atë nuk e them. Jo për mungesë dëshire për ta thënë, por se nuk kam të drejtë për të bërë një absolutizim të tillë. Pak më lart e pata fjalën jo se mohoj kritikat që i bëhen periudhës kur ne ishim në drejtim, por më vjen keq për faktin se, nga ato që janë thënë e stërthënë këto vitet e fundit, është abuzuar shumë. Nuk mund të mos pranohet se e vërteta ka qenë ndryshe. Fjala është të thuhen vetëm gjërat reale pa absolutizime dhe pa hiperbolizime.

Mund ta sqaroni?
Ja more bir! Këto vite kam konstatuar shumë njerëz, që të paktën i kam njohur vetë. Ata në kohën tonë na kanë duartrokitur mjaft, për të mos thënë më shumë që na janë servilosur, duke kaluar dhe normat e ruajtjes së personalitetit. Ndërkohë që në kohën e sotme, sidomos në vitet e para të përmbysjes së sistemit komunist, po ata njerëz, për të përfituar kredo politike, abuzuan shumë me të vërtetën absolute të periudhës që kaloi. U krijua një mani, që çdo gjë, madje deri te forma a metodat e organizimit, apo diçka tjetër që ishte ndjekur dikur, të errësohej, pambarimisht. Unë po të përsëris se nuk jam ajo që nuk pranoj kritikat, por më pëlqen korrektësia, sidomos kur ka të bëjë me të vërtetat historike.

Konkretisht ju çfarë vlerësoni për atë periudhë?
Nuk dua të merrem me numërime dhe me fakte, se pastaj nuk do të dilnim dot, por do të flisja të paktën disi në parim për përkushtimin e administratës drejtuese. Unë do t,ju kujtoja vetëm përkushtimin dhe idealizmin që na ka karakterizuar tërë jetën. Pas kësaj, mund të bëni krahasimet e duhura. Nuk dua të ndalem për sa jemi akuzuar në jetën private, që është arritur deri aty sa të konsiderohemi sikur gjithçka që kemi përfituar e kemi pasur pa faturë. Shkurt, po të them se kam ngelur tepër e shokuar nga sa kam parë dhe dëgjuar. Unë nuk kam si ta mohoj që ndihem krenare për veten time, se kam bërë sa kam mundur, duke mos kursyer asgjë për interesin e përgjithshëm, duke filluar që nga koha e luftës, ku, si një familje doktori që kemi qenë, morrëm pjesë aktive me gjithë vëllezër në luftë, deri në çlirimin e Shqipërisë. Më mbrapa mund të pranosh një fakt, se pozicionet shtetërore që kemi përfaqësuar janë shoqëruar dhe me privilegjet përkatëse, por kurrsesi nuk mund të thuash se ne nuk kemi punuar me natë e me ditë, me ankth e me stres, duke u karakterizuar me një idealizëm të pashembullt, për të ndihmuar sinqerisht progresin shoqëror.

Sakrificë konsideroni punën me orar të zgjatur?
Nuk flitet për oraret apo elemente të parëndësishme, por për përgjegjshmërinë që kemi punuar. Sot mund të thonë që është bërë ajo apo kjo keq, por harrojnë se ku ishte Shqipëria dhe ku erdhi. U harrua që u ndërtua një kompleksitet i jashtëzakonshëm i infrastrukturës së shtetit. U ngrit industria , bujqësia , arsimi etj. etj. Por këto nuk janë bërë vetëm. Nuk i harroj dotë netët e viteve të para, kur Hysniu rrinte gjithë natën në mbledhjet e Byrosë dhe kthehej vetëm ndaj të gdhirë me një stres që nuk mund ta përshkruash. Flinte vetëm pak orë, madje për të qenë e saktë po të them që flinte jo më shumë se dy-tri orë. Sa binte mëngjesi, nisej në atë apo në këtë rreth, ku rrinte me ditë të tëra. Këtu fjala është se në gjithë Shqipërinë dilnin probleme nga të gjthfarësojshmet, që kërkonin durim, nerva dhe gjakftohtësi. Nuk të flas më tepër, se duket sikur qahem, por janë arsyet për të cilat ndihem krenare.

Jeni akuzuar për privilegjet...
Ato kanë qenë ashtu siç janë dhe sot, pjesë të organikës në detyrat funksionale që kemi kryer. Vetëm se kemi një ndryshim nga drejtuesit e sotëm, për çdo gjë që kemi harxhuar, e kemi bërë me fatura dhe janë paguar me çmime speciale, aq sa në fund të muajit dilnim zero. Në këto llogaritje kemi parasysh që nga qeraja e shtrëpisë. Prandaj, kur erdhi një ditë që ne lamë karriget e shtetit, dhe mirë bëmë, se nuk mund të themi se i kishim me tapi, por fakti është që ne dolëm pa asnjë të ardhur rezervë. Këtë të vërtetë e them për të dhënë dhe një fakt të krenarisë sime të ligjshme, përballë njerëzve që na kanë besuar jo pak.

E konsideroni humbje largimin e Shqipërisë nga sistemi komunist?
Si mund të thuash ti. Shiko dhe fol! Merri më të mirat dhe më të këqijat, shiko dhe funksionimin e shtetit tani dhe pastaj vendos pikën për më të mirën. Dihet tashmë se mendimet politike kanë evoluar, por që nuk ma merr mendja që njerëzit e thjeshtë nuk kujtojnë rregullin dhe gadishmërinë e njerëzve për t'i shërbyer atdheut të tyre. Nuk besoj se e harron njeri entuziazmin, dhe ndryshimet që ndodhnin përditë.

Ndryshimet e tanishme i pranoni?
Absolutisht po! Ato që janë me të vërtet ndryshime, që i shërbejnë mirëqenies dhe progresit, të cilat për fat të mirë nuk janë pak.
Në shumë grupe shoqërore apo qarqe politike, sidomos të majta dhe tepër të majta, Ramiz Alia është konsideruar tradhtar i komunizmit në Shqipëri, të cilin ju e ngritët për 50 vjet. Ju e keni këtë mendim.
Ramizi?! (qesh disi e menduar dhe disi me ironi, duke u menduar paksa…)
Ramizi u mbajt afër nga Enveri, Hysniu e të tjerë. Por që ai, për të shpëtuar veten, bën çdo gjë.

A mendoni që ai ishte një antikomunist me bindje?
Ramizi është një socialdemokrat.

Pyetja është nëse e konsideroni tradhtar?
Vetë Marksi, ku ishte mbështetur ideologjia e sistemit tonë, pak a shumë ka folur për këtë gjë, duke i konsideruar socialdemokratët si tradhtarët më të mëdhenj të ideologjisë bazë të komunizmit dhe të vetë proletariatit.

E ruani miqësine e hershme me Ramizin?
Absolutisht jo. Dikur kemi qenë shumë të lidhur me të, si me të gjithë shokët e udhëheqjes, të cilët sa ishte Hysniu gjallë vinin dhe venim. Madje, nuk e teproj po të them se vinin me një përulje disi të veçantë. Por çfarë t'i bësh, tashmë nuk i shkojmë njëri-tjetrit as për një kafe në shtëpi. Jo vetëm me atë, por edhe me shumë shokë të tjerë.

Kur jeni parë për herë të fundit?
Kur doli për herë të parë nga burgu, unë i shkova në shtëpi për vizitë. Që nga ai moment nuk jemi parë më.

A është e vërtetë ajo që thuhet në opinion se Ramiz Alinë, kur u godit grupi armiqësor në kulturë, e ka mbrojtur Nexhmije Hoxha?
Te Ramizi u krijua nga të gjithë një besim i tepruar. Edhe Nexhmija kështu i besoi. Fakti është se me të u zhgënjyen të gjithë.

Pse?
Sepse Ramizi ka lozur me besimin e të tjerëve.

Shumë ish-anëtarë të Byrosë Politike e akuzojnë se nuk ka dhënë asnjëherë mendimin e vet?
Është e vërtetë. Ai në çdo rast, kur i thoje diçka, të përgjigjej: "Me këtë që po thua do të më intrigosh mua". Dhe kështu vente kjo punë, që me këtë që po më kërkon do të më intrigosh dhe me atë që propozon do të intrigosh, derisa nuk e morëm ndonjëherë vesh mendimin e tij të saktë.

Sistemi që kaloi akuzohet së pari për zbatimin e një lufte klasore tepër të ashpër. A keni qenë në dijeni të kësaj?
Më mbrapa kam mësuar diçka më hollësisht, për sa është bërë në lidhje me të, apo me shumë veprime të Sigurimit. Këtu fjalën se kam te parimet në të cilat mbështetej lufta e klasave në sistemin komunist. Por ajo çka dua të them është se unë e pranoj dhe duhet pranuar nga kushdo që poshtë në bazë ajo është ekzagjeruar jo pak, madje nga sa jam në dijeni në disa zona ka qenë shumë e ashpër dhe në disa zona më e butë. Këtu ka të bëjë me pavarësinë lokale, që ka funksionuar Sigurimi i Shtetit në këtë drejtim.

Sa keni qenë në dijeni?
Në parim ishte shtruar ideja që të zhvillohej kjo luftë, por gjithmonë mbi disa principe bazë mbi të cilat funksiononte shoqëria jonë socialiste. Mirëpo, nga sa mësova shumë më vonë, mbi këtë gjë është abuzuar shumë. Unë personalisht kam kuptuar se njerëz të veçantë shfrytëzonin atributet në emër të shtetit dhe gjoja patriotizmit për të nxjerrë hakmarrje personale apo klanore.

Jeni e sigurtë se nuk inicohej nga lart?
Kam parasysh se Hysniu sa herë që unë dilja në rrethe me shërbim, si e deleguar apo për detyra të tjera, më thoshte: "Vito, bëj kujdes, mos plagos njerëz, sepse ajo dëmton edhe njerëzit e thjeshtë, që mund të gabojnë padashur, por dëmton shumë dhe Partinë, pasi në zona dhe kolektiva të ndryshme të gjithë kanë lidhje me njëri-tjertrin. Më kujtohet një ngjarje e tillë njëherë, kur kemi qenë me Hysniun në Vlorë. Ka qenë aty nga viti 1970. Hysniu kishte zakon që gjithmonë sa shkonte jo vetëm në Vlorë që ishte vendi ku kishte kaluar fëmijërinë dhe rininë e tij, por edhe në shumë rrethe të tjera, takonte shumë njerëz të njohur dhe të panjohur. Në një rast, për kohën që jam duke treguar, disa bashkëfshatarë të tij i thonë si rastësisht mbi disa bëma të Sigurimit.

Konkretisht?
U mësua se një operativ zone merrte në qafë njerëz të pafajshëm. Jo vetëm kaq, por ai ishte bërë më autoritari i zonës, duke pasur në dorë shumë kompetenca. Ai kishte arritur të bënte dhe presion te njëri apo te tjetri se, po të donte, e fuste në burg etj. etj.

Çfarë bëri Hysniu?
Mbaj mend mirë atë rast, se Hysniu është irrituar, madje në sy të njerëzve, gjë që e bënte rrallë, për të mos thënë fare, duke thënë: "Ç'është ky operativ që bëka ligjin mbi njerëzit e pambrojtur? Ç'janë këta njerëz që na lozin kapadaiun e gjithëpushtetshëm? Po kjo është e papranueshme.". Pas kësaj, ka thërritur urgjent Kadri Hazbiun, me të cilin ka ndenjur mbi tri orë i mbyllur në zyrën e punës në Shtëpinë e Pritjes ku ishim vendosur. Një fakt tjetër që mbaj mend ishte në një rast kur kisha qenë në Dropull për një vizitë dhe takim pune. Si bëra disa takime me kolektiva të ndryshme, sidomos me organizata grash, takova dhe të shoqin e një mbesës sime, me të cilin ndenjëm pak kohë duke shkëmbyer një bisedë të thjeshtë.

Si quhej?
Orest Triha dhe ishte i shoqi i mbesës sime nga Zagoria, të quajtur Mimoza Kondi. Më mbrapa mësoj, po nga ai, se sa isha larguar unë, e kishte takuar operativi i Sigurimit dhe i kishte kërkuar se çfarë kishte biseduar me mua. Ai i kishte thënë i shkreti se e kam hallën e nuses, por prapë ata donin të mësonin se çfarë ishte biseduar e ku e di unë çfarë tjetër. Kështu që dhëndrit tonë, siç ma tha vetë, që ishte vënë përpara përgjegjësisë edhe një herë tjetër, s'i kishte ngelur tjetër veç të bëhej pasiv dhe të bënte mik vetëm operativin e Sigurimit, me të cilin do t'i duhej të pinte dhe kafet çdo ditë.

Si i konsideroni këto fakte?
Pa tjetër që ishin shumë shqetësuese, por që këto, mendoj unë, janë bërë nga njerëz të cilët i karakterizonte pandërgjegjshmëria. Ata, madje, nga sa kam dijeni, janë aktivë dhe në ditët e sotme. Paraqiten tepër të kamufluar dhe demagogë të përsosur. Rrugën për t'u pozicionuar djathtas e kanë gjetur në shpjegime të tilla justifikimi se gjithçka që kanë bërë kanë qenë të orientuar, madje të urdhëruar nga instanca të ndryshme partiake, madje deri te veprimet konkrete që do të bënin. Gjithsesi, për sa po flasim, kërkon një temë të gjatë dhe të gjerë. Kështu që, sado që t'i hysh, nuk arrin dot në konkluzione të sakta. Viktimë nga mosnjohja e punëve të Sigurimit ra dhe im vëlla Pirro Kondi, i cili bëri deri dhe gabime që kërkonin ndëshkim.
(Vijon nesër)

---

[Brari]

moderator... ndrroja titullin kesaj teme ne : "Vito Kapo tregon.."


----


DOSSIER II

EKSKLUZIVE / Vito Kapo, bashkëshortja e Hysni Kapos, njërit prej udhëheqësve kryesorë të shtetit komunist, tregon për momentet kur u sëmur për vdekje bashkëshorti i saj

Vito Kapo: Si e kam njohur mjekun Sali Berisha


--------------------------------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Vito Kapo, bashkëshortja e Hysni Kapos, njërit prej bashkëluftëtarëve më të afërt të Enver Hoxhës, tregon ekskluzivisht për "Gazetën" momente nga periudha kur ata ishin në drejtim të shtetit komunist. Cili është mendimi i saj për periudhën komuniste që kaloi Shqipëria. Cili ishte roli i Ramiz Alisë në drejtim të shtetit pas vdekjes së mitit të komunizmit shqiptar, Enver Hoxha. Si e vlerëson ajo, për sa i përket bindjeve politike të Alisë. Qëndrimi i saj për të shumëpërfolurën e sistemit të kaluar "Luftë e klasave" etj. janë disa nga pikat e shtjelluara në numrin e kaluar gjatë intervistës me zonjën Kapo. Ndërkohë, sot ajo flet për momentet kur u sëmur Hysni Kapo. Qëndrimi i mjekëve, të cilët e vunë në një alarm të jashtëzakonshëm, duke i krijuar idenë e invailiditetit shëndetësor. Ekipi i posaçëm mjekësor që u krijua për shëndetn e Kapos dhe caktimi i emrit të Berishës mes shumë mjekëve të tjerë. Si e ka njohur zonja Kapo Berishën dhe përshtypjet që kishte Hysniu për të. Këto e të tjera do t'i ndiqni pikërisht në intervistën e mëposhtme të Vito Kapos, e cila tashmë është cilësuar dhe si "Gruaja e shquar e Kombit".


Çfarë ndodhi me Pirro Kondin?
Ishte periudha e pasviteve '60, kur Pirro Kondi ishte drejtor i Drejtorisë së Propagandës në Komitetin Qendror të Partisë. Në atë kohë Zoi Themeli, nga zëvendësministër i Punëve të Brendshme, kishte kaluar Sekretar i Parë në Peshkopi. Gjatë kalimit të Pirros për probleme pune në disa rrethe të Veriut, u ndal edhe në Peshkopi. Aty konstatoi se Zoi kishte bërë një letër dërguar organizatave të partisë së bazës, ku godiste njerëz të shëndoshë të partisë dhe merrte në mbrojtje elementë negativë, që ishin ndoshta dhe shumë të dëmshëm. Ai kishte pasur, nga sa u mësua, gjithmonë përvojën e vet në organet e punëve të brendshme dhe njerëzit që merrte në mbrojtje dhe u ushqente sedrën mund të kishin qenë bashkëpunëtorë të Sigurimit, por që transmetonin vese dhe shfaqje të dëmshme për punën e partisë dhe organeve të shtetit. Që të mos zgjatemi më tej, Pirrua ngarkoi për ta ripunuar letrën Leka Shkurtin me të cilin shoqërohej dhe që ishte instruktor në Komitetin Qendror të Partisë. Mirepo ai problem nuk u pa me vëmendje nga Leka. Edhe Pirrua duke pasur parasysh që e kishte parë Leka nuk i vuri rëndësi por megjithëse konstatoi që nuk ishin hequr konstatimet e vërejtura shtoi diccka në një paragraf dhe e la sicc ishte. Më mbrapa problemi i konstatuar nga organet qëndrore të Partisë u mor në analizë dhe do të dilnin me masa konkrete. Pirrua pas kësaj meritonte ndëshkim të pashmangshëm.

Çfarë masash u morën për të?
Byroja Politike e mbledhur posaçërisht për problemin në fjalë, veç të tjerash, e shkarkoi Pirron nga detyra e Drejtorit të Propagandës në Aparatin e Komitetit Qendror dhe e emëroi Sekretar të Parë në Krujë, ndërkohë që nga anëtar i Komitetit Qendror të Partisë e zbriti në kandidat të Komitetit Qendror.

Vetëm për faktin se nuk kishte ndjekur vetë problemin?
Po, për aq.

A ishte kunati i Hysni Kapos?
Nuk do ta besosh, por Hysniu nuk ndërhynte fare për njerëzit e vet, madje ai shprehej gjithnjë: "Për ta unë nuk propozoj as për emërime dhe as për shkarkime".

Kur u shfaqën shenjat e para të sëmundjes së Hysni Kapos?
Ka qenë qershori i viti 1978, kur ai ka ndier për herë të parë një farë spazme. Pra, si të thuash, një farë ndërprerje të frymëmarrjes për momentin. Më mbahet mend mirë ajo ditë, se ka qenë Kongresi I Gruas dhe Hysniu ishte në Durrës. Gjithsesi, ai nuk bëri zë. Pas kësaj nuk do të kalonte as një javë kur do të ndiente sërish të njëjtën gjë.

Si ndodhi konkretisht?
Unë kisha shkuar në Vlorë, pasi kisha një miting, ndërkohë që Hysniu kishte në duar një material për ushtrinë. Ishte saktësisht 22 qershor 1978. Sa u çua nga gjumi në mëngjes dhe shkoi të rruhej, ndjeu një shkëputje. Nuk mundi të rrinte më dhe u shtri. Në këtë kohë e ndjeu se duhej të më tregonte për shqetësimin që po i përsëritej për herë të dytë në mënyrë tepër kritike. Më dërgoi urgjent makinën e tij në Vlorë për të më marrë. Unë të them të drejtën u befasova kur pashë makinën që mbërriti për të më marrë. Edhe parandjeva diçka, por sërish s'më shkoi mendja se Hysniu mund të kishte kaq probleme. Megjithatë, bëra gati teshat dhe u nisa pa humbur kohë për në Tiranë. Sa arrij te dera e shtëpisë, ndjeva erë ilaçesh dhe u shqetësova shumë. Ai, për të mos më dhënë shqetësim të tepërt, ishte çuar te mbështetësja e krevatit. Mundohej të mos e jepte veten. Mirëpo të nesërmen, më 23 qershor, gjendja e Hysniut u rëndua më shumë. Atë ditë iu shfaqën shenjat e para të infarktit. Më 25 qershor ishte pikërisht Plenumi i Komitetit Qendror për Ushtrinë. Aty u kërkua dhe materiali i punuar nga Hysniu, pavarësisht se ishte i pjesshëm, për shkak të infarktit, pasi materiali që kishte paraqitur kryeministri Mehmet Shehu u konsiderua shumë euforik.

U kritikua materiali i Mehmet Shehut?
Jo u kritikua, por përgjithësisht, kur Mehmeti kërkonte iformacione për të raportuar në instancat e partisë, i jepeshin të gjitha problemet të minimizuara dhe çdo gjë konsiderohej si arritje dhe me shumë zbukurime, madje aty ku kishte arritje më të mira e prezantonin si çështjen më primare. Kam parasysh se Hysniu më thoshte gjithnjë që Mehmetin e gënjejnë vartësit, sidomos të ushtrisë, por ne kemi dhe burime të tjera. Problemi qëndronte se në një plenum nuk duhej shkuar për të bërë "paradë" arritjesh, por për të vënë theksin në problematikën e fenomeneve të ndryshme. Kështu dhe atë ditë që ishte Plenumi i Ushtrisë, mbaj mend që më thërriti Enveri dhe më tha që u duhej me patjetër materiali i Hysniut, pavarësisht se ishte i papërfunduar.

Hysniu vazhdonte të rrinte i shtrirë?
Që në datën 24 qershor, pra një ditë para plenumit që po flasim, u bë shumë i domosdoshëm regjimi i shtratit. Që atë ditë u krijua ekipi i posaçëm i grupit të mjekëve që do të mbanin në mbikëqyrje shëndetin e Hysniut. Ai ndenji tri javë në regjim shtrati, pa lëvizur fare.

Kush ishte në atë periudhë mjeku i Hysni Kapos?
Mjek personal i tij ka qenë gjithmonë Dine Abazi, i cili më vonë, kur kishte vdekur Hysniu, u bë dhe drejtor i klinikës qeveritare. Ndërsa më 24 qershor 1978, kur i ndodhën problemet shqetësuese me infarktin u krijua ekipi mbikëqyrës shëndetësor që ta përmenda dhe pak më parë, ku përveç Dine Abazit erdhën dhe mjekët Sali Berisha, Sabit Brokaj dhe Ylli Popa. Veç këtyre u caktuan dhe Haredin Shyti dhe Isuf Kalo, por këta nuk ishin në dispozicion vetëm të Hysniut, por vinin në përforcim të ekipit sa herë që situata mund të bëhej kritike, pasi këto raste kërkonin dhe konsulencë të zgjeruar.

Thatë që ish-Presidenti dhe lideri i opozitës së parë, Sali Berisha, ka qenë mjek i Hysni Kapos?
Ta sqarova më lart. Ai erdhi në ekipin mjekësor të emergjencës si mjek i përgatitur.

E njihnit mirë?
(Qesh) Si s'e njihnim. Ai ishte tip i shkathët dhe aq më shumë që ka shërbyer, siç të thashë, te Hysniu.

Kishit krijuar respekt?
Nuk mund të vinte çdolloj mjeku për të marrë në dorë jetën e njerëzve tanë më të shtrenjtë. Patjetër që do të ishin të preferuar. Në këtë rast detyrimisht konsiderohet mik i familjes dhe ne kështu e kemi konsideruar.

E kishit njohur para kësaj periudhe që flasim?
Pa tjetër. Ai nuk u shfaq rastësisht atë ditë në skenë. Dihej që ishte një mjek i përgatitur dhe një njeri me karakter të fortë, që të paktën, sa e kishim njohur ne, dinte të respektonte dhe të komunikonte.

E keni vlerësuar si njeri?
Pa tjetër. Pavarësisht se si erdhën problemet politike më pas, gjë që unë nuk kam të drejtë të shprehem për veprimet apo qëndrimet e tij, por, për periudhën që jemi duke treguar, Berisha ka qenë i nderuar në përshtypjet tona jo vetëm se ishte një njeri me aftësi të mira profesionale, por se kishte dhe një tip apo karakter të fortë, aq më shumë që ishte njeri me ambicie.

Çfarë ambiciesh?
Ambicie për jetën. Bënte përpjekje për të rritur vazhdimisht dijet në drejtim të profesionit, kërkonte të specializohej dhe të shfletonte vazhdimisht.Po Hysniu çfarë mendimi kishte për Berishën?
Sigurisht nuk kishte mendim të keq, për vetë faktin se ai kishte gjetur një bisedë të ngrohtë me mjekët. Mund të them se ka pasur konsiderata të veçanta si për Dine Abazin, ashtu dhe për Sali Berishën. Madje më kujtohen disa vargje që Hysniu ua kishte kushtuar atyre, të cilat, me sa mbaj mend ishin: "Dy doktorët nga Tropoja, / të pashëm janë nga boja, / Njëri është bilbil nga goja, / Po këtë doktorin tjetër, / e kam të njohur të vjetër".

Cili varg i kushtohet Berishës?
"Njëri është bilbil nga goja".

Berisha ka qenë dhe në spitalin ku mjekohej Hysniu në momentet e fundit të jetës?
Atje nuk ishte vetëm Berisha. Ishin të gjithë mjekët që kishin shkuar për specializim, dhe këta nuk ishin pak. Të gjithë vinin me ankth dhe pyesnin herë pas here për shëndetin e Hysniut. Aty ishte dhe Berisha, që tregonte vetëm respekt dhe dhimbje për atë që po na ndodhte. Ishin situata të renda për mua, kur im shoq po luftonte me vdekjen, por që mbaj mend që Berisha tregonte një prokupim të madh dhe i dallohej një shqetësim i veçantë. Më kujtohet momenti që kishte vdekur Hysniu dhe unë kisha shkuar në një nga dhomat e spitalit, që më kishin vënë mjekët e atjeshëm në dispozicion. Rreth më rrinin shumë shokë dhe miq. Mes një dhimbjeje therëse u shpreha për dorën e Hysniut, sikur të kisha mundësi që t'i bëja një maskë për ta pasur më mbrapa për t'u çmallur. Në atë moment Berisha më thotë se këtë gjë do ta bënte të mundur ai. Nuk vonoi dhe u bë jo vetëm maska e dorës por edhe e fytyrës së Hysniut.

Ku e keni tani?
Ajo u punua në Itali, dhe tani ndodhet në Muzeun Kombëtar.

Kështu e konsoliduat më tepër miqësinë me Berishën?
Marrëdhëniet tona ishin korrekte, ku secili dinte detyrimet e veta të mirësjelljes. Por, për sa bëri në lidhje me maskën, ishte një rastësi, pasi iu dha rasti, pasi atje ai specializohej.

Keni pasur kontakte me Berishën pas vitit 1990, qoftë dhe me telefon?
Absolutisht jo.

Si e konsideruat veprimin politik të tij, kur kryesoi opozitën e parë shqiptare, e cila bëri përmbysjen politike në Shqipëri?
Nuk më takon mua kjo pyetje, ashtu siç nuk kam të drejtë të jap mendim, pasi ishte e drejta e tij që të kërkonte dhe të mendonte për çfarë të shikonte të arsyeshme. Unë thashë që e kam njohur si njeri dhe si mjek të aftë. Ndërsa për drejtimin politik, është zgjedhja e tij.

Është i njohur tashmë një mendim i juaji, se e keni pasur me dyshim vdekjen e Hysni Kapos?
(Mendohet gjatë …. shikon si me mëdyshje dhe me vështirësinë që tregon për një brengë të hershme, nis sërish bisedën)
Nuk mund të tregohem e prerë dhe as kam të drejtë për të akuzuar, por që shumë veprime të mjekëve të atëhershëm të Hysniut jam në gjendje t'i tregoj ashtu siç kanë ndodhur. Që kur u sëmur për herë të parë, nga ekipi i mjekëve që e rrethonin iu krijua një gjendje tensioni. Kjo pati detyrimisht efektin e asaj që Hysniu mbartte një sëmundje të rëndë që i jepte atij mendimin e gjendjes së invaliditetit. Ishin këshilla tepër të tepruara, që mua më çudisin dhe sot, p.sh. mos rri në këmbë , mos shkruaj , mos lexo gjatë , mos e mos që s'kishin të sosur sa e konstatoi mjeku francez,profesorori Lui Giz, i cili ishte dhe dhëndër i doktor Pol Miliezit.

Çfarë konstatoi mjeku francez?
Ishte një moment që Hysniu ishte duke lexuar diçka, kur ishte i shtruar në Paris. Në moment që hyn doktori, ai menjëherë heq letrat që lexonte, duke i fshehur poshtë jastëkut, se mos merrte vërejtje nga mjeku për interes të shëndetit të tij. Por mjeku sa e pa i tha se nuk kishte arsye për t'u shqetësuar, mund të lexonte sa të donte dhe të shkruante, madje. Jo vetëm kaq, por kur mjeku francez mësoi shumë të vërteta i tha: "Zoti Kapo, të paskan futur ndjenjën dhe idenë e invaliditetit… .

Kur nisi ky përkushtim i tepruar?
Më ekstremja ishte në shtatorin e vitit 1978, pasi kishte kaluar problemet e infarktit që të tregova më parë. Atëhere Hysniu do të mbante fjalimin për deputet në zonën e tij elektorale në Vlorë. Para se të nisej, vjen Dinia dhe i thotë se kishin diçka me rëndësi për t'i thënë Fevzi Hoxha dhe Ylli Popa. Ata i kërkuan Hysniut që makinën e tij ta shoqëronte dhe makina me pajisjet e reanimacionit. Të them të drejtën, Hysniu u revoltua shumë. Ai u tha që më thoni më mirë që je i vdekur dhe të mos punoj fare.
(Vijon nesër

[Brari]

DOSSIER III

Bashkëshortja e Hysni Kapos tregon për herë të parë për dyshimet që i kanë rënduar tërë jetën në mendjen e saj për vdekjen e të shoqit. Çfarë ndodhi në të vërtetë në Paris

Vito Kapo: Dyshimet e mia për vdekjen e Hysniut


--------------------------------------------------------------------------------

Fatos Veliu


Vito Kapo, gjatë ekskluzivitetit të saj për "Gazetën Shqiptare", tregon për periudhën kur i shoqi i saj, Hysni Kapo, që ishte njëri nga njerëzit më të afërt dhe më të besuar të Enver Hoxhës, po kalonte momentet e fundit të jetës. Nga numrat e kaluar keni lexuar se cili ishte Hysni Kapo. Çfarë ndikimi kishte ai në drejtimin e shtetit komunist dhe te vetë Enver Hoxha. Si i ndodhi kur e kapi së pari kriza në zemër. Historia e sëmundjes derisa kaloi në regjim shtrati. Ekipi i posaçëm i mjekëve që u krijua për të mbikëqyrur shëndetin e tij dhe emri i Berishës ndërmjet shumë kolegëve të vet të mjekësisë. Si e njihte Kapo Berishën dhe marrëdhëniet e familjes së tyre me të. Konkluzionet e saj për Ramiz Alinë dhe pse e konsideron atë tradhtar të klasës së vet politike. Ndërsa në intervistën e numrit të sotëm do të lexoni se çfarë i ndodhi Hysniut para se të shkonte për herë të fundit në Paris. Si u bindën atje se gjendja e invaliditetit që ishte krijuar nga mjekët shqiptarë nuk qëndronte. Momenti kur vdiq Hysniu dhe si e përcollën atë çast mjeku Petrit Gaçe dhe vetë Ramiz Alia. Pse ishte i shqetësuar ministri i Shëndetësisë Ziçishti dhe deklarata e çuditshme e Kadri Hazbiut kur u kthyen në atdhe pas vdekjes së Hysniut. Si dhe shumë momente të tjera, të cilat zonja Kapo po i tregon për herë të parë pikërisht në intervistën e mëposhtme.


Zonja Kapo, çfarë momentesh i paraprinë vdekjes së Hysni Kapos?
Ju tregova në intervistën e numrit të kaluar që ishte nëntori i vitit 1978 kur me përkeqësimet e herëpashershme të shëndetit të Hysniut, u vendos që të shkohej në një klinikë të specializuar në Paris. Madje, ju bëra të ditur se atij, nga i gjithë rrethi i mjekëve që ishin vënë në dispozicion, iu krijua ajo gjendja e invaliditetit që solli një situatë shumë të vështirë në qenien tonë për fatin e Hysniut.

Pse, nuk e kishte të rëndë?
Sa shkuam në Paris, ne u bëmë entuziastë jo pak dhe pothuajse na iku një pjesë e madhe e atij dyshimi. Të gjithë ishim optimistë, madje dhe Hysniu.

Mund ta njihte gjendjen e vet Hysniu?
Në Paris bëri menjëherë koronografinë. Dhe ai e ndoqi vetë të gjithë nga ekrani. Gjendja në atë çast na u duk tepër e mirë.

Sa ndenjët në Francë?
Shkuam në nëntor 1978 dhe u kthyem në shkurt të vitit 1979, pra ndenjëm katër muaj.

Ishit qetësuar disi nga paniku që ju ishte krijuar?
Patjetër. Ishin doktorët francezë ata që na qetësuan shumë.

Nuk ju dukej shqetësues fakti që Hysniu pësoi infarkte në zemër?
Ishte shqetësim jo i vogël, por kjo nuk do të thoshte që të ishte rasti më tragjik që mund të ndodhte, siç dhe na ishte paraqitur. Edhe vetë Hysniu thoshte, ashtu siç kisha dijeni dhe unë, që kishte shumë njerëz të njohur që kishin jetuar, edhe pse kishin kaluar shumë raste infarktesh. P. sh. ai kujtonte për Sadatin që kishte jetuar për mrekulli pas 7 infarktesh.

Kur shkuat për herë të fundit në Paris?
Dhe ky udhëtim filloi me shumë peripeci. Gjendja e Hysniut ndihej e rënduar, por gjithsesi ne nuk ishim të përgatitur për rastin ekstrem, pra për vdekjen e tij. Që kur ishim kthyer pas vizitës së parë në Paris në shkurt të atij viti, ai po përballonte një sërë infeksionesh. Pothuaj çdo muaj kalonte një të tillë.

Çfarë infeksionesh?
Në veshka, në dhëmbë dhe i fundit që na detyroi të marrim rrugën e gjatë, ishte ai i koliçistit ose i tëmthit, siç quhet ndryshe.

E dëshironte Hysniu vizitën e dytë në Paris?
Absolutisht jo. Deklaroi prerë se do të mjekohej vetëm këtu, pasi nuk shikonte ndonjë gjë që mund të paraqitej aq alarmante sa po trajtohej. Por nuk do të vononte shumë dhe mua do të më thërriste shoku Enver. Në atë periudhë kemi qenë në Pogradec. Ai më tha se duhet ndoshta që Hysniu të bënte një operacion qoftë dhe të vështirë.

U mërzitët?
Jo u mërzita, por edhe u stresova shumë, aq sa s'e përmbajta dot të qarët, se kuptova që sërish kishte diçka kritike te Hysniu, pasi nuk kishte dyshim që mjekët kishin sensibilizuar Enverin.

E konsideroni sensibilizim me qëllim këtë gjë?
Nuk mund të flas për gjëra që s'jam në dijeni të plotë, por unë them për sa kam përjetuar. Kur i thashë Hysniut se shoku Enver kishte mendim që ai të shkonte sërish për konsultë dhe për ndërhyrje kirurgjikale në Paris, ai u përgjigj se nuk ka për të shkuar, pasi nuk kishte shqetësim të madh. Unë i thosha që të shkonte se ishte për të mirën e tij, por ai vazhdonte me të kundërtën. Në këto momente hyn në shtëpi shoku Enver. Hysniu menjëherë i tha: 'Më tha Vitua, shoku Enver, për sa keni konkluduar, por unë nuk do të shkoj jashtë. Nuk e di pse është bërë kaq tragjike kjo sëmundja ime, kur unë nuk e ndiej veten në atë pikë'. Mirëpo me këmbënguljen e Enverit ai u bind. Periudha para se të niseshim u shoqërua me komplikacione të shumta të shëndetit të Hysniut. Ai vazhdonte me temperaturë të lartë dhe të zgjatur. U kthyem menjëherë në Tiranë. Rregullisht në shtëpi vinin gjithnjë Kadriu dhe Mehmeti. Ishte fillimi i gushtit 1979.

Enveri, nuk vinte?
Enveri ishte në Pogradec. Shtëpia u kthye në spital të vërtetë. Nuk shikoje gjë tjetër veç mjete shëndetësore, ilaçe, aparatura, e çdo gjë, me të cilat merreshin një grup i madh mjekësh. Gjendja ime psikologjike ishte përtokë. S'kishte si ndodhte ndryshe kur shikoje gjithë atë përkujdesje dhe gjithë atë shqetësim në sytë e mjekëve dhe të shumë shokëve që vinin për vizitë. Të them të drejtën, vihesha në një pozitë të papërballueshme.

Pse e kishit të papërballueshme?
Hysniu ishte i shtrirë në katin e dytë, ndërsa poshtë jepnin e merrnin mjekë dhe shokë të udhëheqjes, duke bërë jo vetëm konsultime, por edhe debate për faktin se duhej të shkonte jashtë apo të operohej këtu. Dikush thoshte që të bëhej operacion dhe dikush tjetër thoshte që të mos e bënin fare. Disa këmbëngulnin se kishte situatë tepër kritike dhe disa të tjerë flisnin për organizëm të fortë etj. etj. Secili jepte e merrte mendimin e vet dhe nuk kujtoheshin për të pyetur vetë Hysniun, i cili nuk dinte se çfarë bëhej e diskutohej.

Po Hysniu vetë, çfarë thoshte?
Ai rrinte i shtrirë në katin e dytë dhe unë shkoja herë pas here dhe i tregoja për sa mendonte njëri apo tjetri. Ishte diçka tepër e dhimbshme kur vendosnin në emër të preokupimit të tepërt të tjerët më shumë se të afërmit apo se dhe vetë Hysniu. Në një moment Hysniu, me një inat që e mbante përbrenda, më thotë: 'Vito, hajde ulu këtu në dhomë dhe nuk duhet të marrësh pjesë në asnjë debat apo konsultë që bëhet për mua. Unë një gjë po them, që nuk jam i sëmurë më shumë sesa kam qenë që po bëhet gjithë ky alarm. Le të bëjnë çfarë të duan dhe si të duan'.

Çfarë do të thoshte ky veprim?
Ishte një mënyrë revolte që po e shprehte në mënyrë të tillë. Fjalën e kishte që derisa nuk e dëgjonin dhe nuk i merrnin mendim, ai po protestonte duke mos pasur asnjë përfaqësues të familjes në një kohë që po flisnin për të. Për atë rast kam dhe diçka të veçantë që më ka ngelur në mendje. Ishte çasti kur u nisëm për të shkuar në Paris. Ka qenë pikërisht data 7 gusht ( viti 1979). Hysniun e kapën nga krahu Mehmet Shehu dhe Kadri Hazbiu dhe nuk e lanë as të takohej me nënën time që rrinte duke shikuar nga dritarja, duke i thënë se "hajde, se do ta takosh kur të kthehesh, se s'na pret puna". Unë i them se s'kishte problem, pasi e takova unë. Ai u përgjigj me inat që po e kufizonin deri këtu: 'Po ti e takove për vete, unë dua ta takoj për vete'.

Pse?
(Mediton jo pak … pastaj vazhdon) Nuk e kam kuptuar saktë, ndoshta në emër të kujdesit!

Ky ishte largimi i fundit?
Po.

Kush erdhi me ju?
Ishin doktorët Dine Abazi, Petrit Gaçe dhe Fejzo Bio etj. Të nesërmen mbërriti në Paris edhe ministri i Shëndetësisë Llambi Ziçishti, dhe më mbrapa edhe shumë shokë të tjerë, deri te Ramiz Alia.

Çfarë konstatuat nga konsulenca e mjekëve në Paris?
Petrit Gaçe u kërkoi mjekëve francezë gjatë konsulencës me ta që të bëhej një operacion poliativ. Kjo do të thoshte për të bërë operacion mbi atë çfarë konstatohej, pra që dukej, të cilat ishin kisti në pankreas dhe koliçistiti, të cilat u vërtetuan pas shumë e shumë analizash. Doktorët francezë kërkuan operacion radikal, gjoja t'i zgjatnin dhe dy vjet jetën, me justifikimin që t'i shërbente dhe sadopak popullit të vet.

Ç'ishte operacioni "radikal".
Ishte një operacion i përgjithshëm që kishte të bënte me heqjen e pjesës më të madhe të organeve të brendshme, por e keqja ishte se kërkohej të bëhej vetëm mbi baza dyshimi, pra e gjitha kjo, siç thoshte edhe Petrit Gaçja, do të bëhej duke mos pasur asnjë metastazë. Pra, këtu bëhej fakt i kryer ajo që nuk ishte konstatuar saktësisht.

Po ju, nuk u pyetët?
Absolutisht nuk më merrnin mendim. Madje kirurgu kryesor që do të udhëhiqte operacionin, tha që nuk mund ta bënte atë pa marrë aprovimin e zonjës Kapo si familjarja më e afërt.

Pastaj?
Prapë nuk më pyetën për mendimin tim, por mbaj mend që ishte një doktor francez, të cilit vetëm mbiemrin i mbaj mend, pasi e thërrisnin profesor Hasani. Ai tha se do të bëhej patjetër operacioni, pasi e merrte ai përsipër, duke aluduar se shqiptarëve nuk u thuhej kur flitej për raste ekstreme. Kështu që unë nuk pata mundësi fare para atij ekipi aq të madh mjekësh për të thënë qoftë dhe një mendim. Veç qëndroja dhe prisja me ankth të papërmbajtur.

Çfarë operacioni u bë së fundmi?
U bë operacion radikal, mor bir. Siç thoshte profesor Petriti, që "Hysniut i hoqën nga trupi një legen me plaçka të brendshme".

A ka qenë Ramiz Alia aty?
Ka qenë, pasi erdhi më vonë. Ju tregova se që të nesërmen, si kishim shkuar në Paris, erdhi ministri i Shëndetësisë Ziçishti, e më pas edhe Ramizi apo dhe shumë të tjerë.

Çfarë ju ka bërë përshtypje nga qëndrimi i njerëzve të dërguar në Paris?
Përshtypjet e mia janë të shumta, por ajo që nuk më largohet nga mendja është rasti i ministrit të Shëndetësisë Llambi Ziçishti. Ai megjithëse u dërgua posaçërisht nga Tirana për problemin e Hysniut, nuk shkoi asnjëherë në asnjë konsultë me mjekët francezë e jo më të asistonte në operacion. Këtë nuk e bëri edhe kur i tha Ramizi se duhej të asistonte në operacion. Madje, një herë mbaj mend që vetë Hysniu u shpreh: 'Po ky derëziu ministër, pse nuk po duket fare. Përse ka ardhur në Paris?!'

Çfarë gjendjeje paraqiste ministri Ziçishti?
Ishte tepër i tronditur dhe seç kishte një si lloj frike që i konstatohej më mirë kur i kërkohej për të takuar Hysniun. Gjendjen e vazhdueshme të Hysniut për të raportuar në Tiranë e merrte nga Petrit Gaçe apo dikush tjetër, dhe nuk interesohej vetë të ishte pranë.

Tjetër?
Përshtypje tjetër më ka bërë doktor Petrit Gaçe, i cili megjithëse ishte i mësuar me dhjetëra vdekje dhe i përgatitur për të gjitha situatat, kur vdiq Hysniu ai bëri një ulërimë të madhe dhe të papërmbajtshme. Që të tregohem e sinqertë, nuk mund të them se nuk të bënte përshtypje ajo skenë që kishte të bënte pikërisht për Petritin.
Po te Ramizi, çfarë ju bëri përshtypje në rastin kur Hysniu ndërroi jetë?
Ishte rasti që Petrit Gaçe po ulëriste pikërisht në momentin që Hysniu ndërroi jetë dhe Ramizi e pyeti se çfarë kishte që po bënte ashtu!? Pasi mori vesh të vërtetën, ai me gjakftohtësi dhe me një qetësi karakteristike tha: 'Ajo që pritej ndodhi'. Kjo mënyrë si e priti ai vdekjen e Hysniut mua më bëri përshtypje, pikërisht për faktin se kujtoja Ramizin një vit më parë, pra në '78-n, kur Hysniut i ra infarkti i parë. Ai atëherë arriti jo vetëm të tronditej shumë, por dhe të qante në sallonin e shtëpisë. Ndërsa për momentin që tregoj, u prezantua një Ramiz krejt tjetër.

Çfarë konkludoni nga kjo?
Unë vetëm përshkruaj ato që kanë ndodhur me bashkëshortin tim.

Çfarë konstatimi tjetër keni bërë në ato momente?
Mbi gjithçka, më ka bërë përshtypje biseda e Kadri Hazbiut pas pak kohësh si kishte vdekur Hysniu. S'e kam thënë asnjëherë, por tani mund të them se ai në disa raste, disi shumë i tronditur, është shprehur: 'Shyqyr që raportova qëndrimet e të dy palëve të mjekëve, dhe francezë dhe shqiptarë, si konkluzione veç e veç'. Por këtë nuk e tha një herë, por e përsëriti në periudha të ndryshme disa herë. 'Shyqyr që raportova mendimet e të dy palëve për problemin e operacionit'.

Ku e kishte fjalën?
Problemi kishte të bënte se mjekët shqiptarë deklaruan se zemra e Hysniut nuk përballonte operacion, ndërsa ndodhi e kundërta, që i përballoi shumë mirë, aq sa mjekët francezë u shprehën për gjendje shumë të mirë të saj. Kadriu kishte raportuar të dy mendimet, edhe të ekipit të mjekëve shqiptarë, dhe e ekipit të mjekëve francezë.

Çështja është se çfarë parandiente Kadriu. A ishte në korrent se në një ditë do të merrej në analizë vdekja e Hysniut?
Përse duhej të shqetësohej në rast se punët kishin ecur normalisht dhe pa të fshehta!?
Që, sido që të vinte puna, ai ishte në rregull. Pra, nuk implikohej në asnjë problem që mund të kishte në të ardhmen Hysniu.









-------


o po ka vendosur partia te vdec e vate mbaronj ajo pun a derbardhë..
po dale nje here mo aman..
mire mire..me zor xha braho..do vdesc se shokut Sillo nuku i pret puna..
uë..


..