Theofan Stilian Noli: Jeta dhe veprat e tij

[ILovePejaa]

Përgëzimet e Nolit për Enver Hoxhën

Në fund të Luftës së Dytë Botërore, peshkopi Fan S. Noli i dërgonte përshëndetje Enver Hoxhës, atëherë gjenerallejtënant, duke i dhënë atij mbështetjen e plotë. Pas luftës, Noli angazhohet në sqarimin e pozitës delikate të Shqipërisë

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (1)

Në fejtonin që fillon sot do të prezentohet letrat që Fan S. Noli ia ka dërguar Enver Hoxhës në vitet e pas Luftës së Dytë Botërore. Letrat janë marrë nga libri që përmban oratori, autobiografi, letërkëmbim dhe intervista të ndryshme të Fan S. Nolit. Libri “Noli - Vepra 6” është botuar nën kujdesin e Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë, në vitin 1996. Janë këto letra që zbulojnë raportin e Nolit dhe Enver Hoxhës e partizanëve në Shqipëri, në fund të Luftës së Dytë Botërore si dhe pas luftës. Në letra zbulohet në një formë tjetër vija e rrjedhës së ngjarjeve në Shqipërinë e pasluftës. Letrat e viteve në përfundim të luftës

Kryeministrit Enver Hoxha
TIRANË, SHQIPËRI

Shqipëtarët e Shteteve të Bashkuara dhe unë bashkë me ta kemi ndjekur me emocion të thellë luftën tuaj heroike dhe jemi gëzuar aq sa nuk shprehet me fjalë për sukseset tuaja të
shkëlqyera. Ne e ndiejmë veten krenarë për ju sepse ju jeni i vetmi udhëheqës ushtarak në këtë luftë, i cili ia doli ta çlirojë vendin nga pushtimi i huaj me forcat e veta, pa ndihmën e ndonjë ushtrie çlirimtare mike: ju jeni gjithashtu një nga të paktat qeveri që mund të qëndrojë me këmbët e veta, e pambështetur nga ushtri mike të pushtimit. Për më tepër, ne e miratojmë me gjithë zemër politikën tuaj të bashkëpunimit të ngushtë me Jugosllavinë dhe me udhëheqësin e saj të madh, Mareshallin Tito, nën udhëheqjen frymëzuese të të cilit ne shpresojmë të kemi një Federatë të gjithë popujve të Ballkanit, duke vendosur kështu një paqe të qën-drueshme në gadishullin tonë të shqetësuar. Ju lutem t’u transmetoni përshëndetjet e mia të përzemërta gjithë kolegëve tuaj që kanë marrë pjesë në kryqëzatën tuaj aq të vështirë e aq me zotësi dhe gjithë popullit shqiptar që qëndroi i patundur e me besnikëri përkrah jush. Perëndia ju bekoftë të gjithëve.

Peshkopi F. S. Noli

* * *
Gjeneralkolonel Enver Hoxhës

Me kënaqësi të madhe mora mesazhin tuaj të nxehtë dhe bujar, si dhe letrën e mikut tim të mirë dhe kolegut tuaj Sejfulla Malëshova. Kam dëshirë të madhe të jem aty me juve, po sot për sot nuk munt, pse udhëtimet janë të kufizuara, përveç që ka edhe pengesa të tjera... Mundet të ju bëj një vititë pas Pashkëve, kështu do të takoj përsëri me miqtë e mij të vjetër. Kam shumë arsye që me pengojnë të vë kandidaturën në Shqipëri. Ju siguroj se ju kini përkrahjen time të plotë dhe munt të përdorni emrin tim në fushatën elektorale që populli të votojë për Frontin. Bashkë me këtë, ju lutem të drejtoheni tek unë për çdo gjë që unë munt të bëj për këtë çështje. Si juve ashtu dhe kolegëve tuaj ju uroj suk-sese, sikundër e meritoni, në zgjedhjen për Asamblenë Kushtetonjëse.

Perëndia qoftë me juve. Peshkop Fan Noli, më 13.X.1945

* * *
Gjeneralkolonel Enver Hoxhës

Faik Konitza pat shfaqur dëshirën e fundit që të varroset në vendlindjen e tij. Stop. Lutemi na njoftoni kohën më të përshtatshme që të bëni nderimet e pranimit të trupit të luftëtarit të parë për Indipendencën e Shqipërisë. Stop. Miqtë dhe adhuruesit e tij do të kujdesen këtu për përcjelljen e trupit të tij stop. Do të jenë jashtëzakonisht të lumtur shqiptarët e këtushëm po t’i dërgoni ditën e pamvarësisë një përshëndetje të shkurtër /Stop/
Imzot Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
/23 mars 1946/

Në një shënim “New York Herald Tribune”, më 23 mars shkruan se përkundër kërkesës së Shqipërisë të paraqitur në fqinji i saj jugosllav, i ndihmuar nga Çekosllovakia dhe i shtyrë nga sovjetët, Philip Noel Baker, Ministër Shteti britanik, kapi rastin në mbledhjen e këshillit të UNRRA-s për të lajmërua delegacionin sovjetik në këtë mënyrë ruske që Këshilli i Sigurimit nuk do të shqyrtojë një karkesë të njëllojtë për anëtarësi në UNO sepse ka punë të tjera me rëndësi dhe probabilisht nuk do të veprojë deri në shtator. Në lidhje me këtë pëshpëritet se Anglia do ta tërheqë njohjen e dhënë më parë Shqipërisë. Peshkop Fan Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
Më 23 mars 1946

Marrë vesh nga bisedime që kam patur me funksionarë të Departamentit të Shtetit që pranimi i traktateve të konkluduara nga regjimi i kaluar është një konditë e domos-doshme për njohjen e Qeverisë shqiptare nga ana e Shteteve të Bashkuara. Unë besoj që tani çdo vonesë do të prejudikojë çështjen tonë në një kohë kritike. Duke marrë parasysh bisedimin e afërt në UNO të kërkesës së Shqipërisë për anëtarësi dhe agjitacionin intensiv grek mbi Epirin e Veri-ut, unë sugjeroj që të pranohen menjëherë traktatet në fjalë. Ky pranim do të sjellë automatikisht njohjen amerikane, do të zhdukë pengesat për pranimin në UNO dhe do të na lehtësojë punën e mbrojtjes me suk-ses të integritetit tokësor të Shqipërisë.

Peshkop Fan Noli
C/C Ross C. Hurrey 1034 Washington
BLDG.

(vijon)

[ILovePejaa]

Noli informon për shtyrjen e pranimit të Shqipërisë në OKB

Rezoluta speciale e delegatit amerikan, Stettinius, që e shtyu diskutimin e çështjes së anëtarësisë gjer në gusht, u pranua unanimisht nga Këshilli i Sigurimit në mbledhjen e 17 majit /stop/

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (2)

Mesazh Enver Hoxhës

Nga bashkëfjalimet me zyrtarë të Sekretariatit të Kombeve të Bashkuara (UNO) në New York në lidhje për paraqitjen për diskutim të anëtarësisë së Shqipërisë përpara Këshillit të Sigurimit që do të bëhet nga fundi i majit ose më 2 qershor 46: Simbas bisedës, pranimi i anëtarësisë do të efektohet në Asamblenë e Përgjithshme nga rekomandimi që do të bëjë Këshilli I Sigurimit. Ky rekomandim do bëhet me votë afirmative nga shtatë anëtarë të Këshillit të Sigurimit, duke përfshirë pesë anëtarët permanentë: Shtetet e Bashkuara, Britanin e Madhe, Bashkimin Sovjetik, Francën dhe Kinën. Një delegacion shqiptar pranë Sekretariatit të Kombeve të Bashkuara në New-York, do ta ndihmonte me të tepërt. Lutem bëni viza te Ministri iShteteve të Bashkuar në Tiranë dhe më lajmëroni përfundimet e arrijtura Shtoj me keqardhje se zyrtarë të Departa-mentit të Shtetit janë në pritje për heshtjen tuaj të gjatë në lidhje me çështjen e traktat-eve midis Shteteve të Bashkuar dhe regjim-it të mëparshëm të Shqipërisë. Në disa qarqe heshtja e juaj prej shumë muajsh interpretohet si një akt mosbesimi (defi-ance). Ata ankohen gjithashtu se anëtarë të ndryshëm të Misionit amerikan janë ndalu-ar të lëvizin dhe kjo me fjalë të tjera kon-siderohet si kundërshtim. Në lidhje me këtë flitet që si protestë për këto masa, Misioni diplomatik amerikan që ndodhet në Tiranë do të tërhiqet. Ju sug-jeroj përçapje të menjëhershme për të ndrequr situatën dhe për të përmirësuar relatat me Shtetet e Bashkuara, të cilat unë i konsideroj të mira për zgjidhjen e proble-meve tuaja ndërkombëtare.

Peshkop Fan Noli, 26 Blagden St. Boston 16 mars.

***
Mesazh Enver Hoxhës
Më 20 prill 1946

Nga bashkëfjalimi me kryetarin e delega cionit britanik në New-York unë nxjerr se në qoftë se mosmarrëveshjet do të rregullohen dhe relatat diplomatike do të rifillojnë, Qeveria britanike do ta përkrahë pranimin e Shqipërisë në UNO. Kini mirësinë të më jepni informata të hollësishme mbi këtë gjë.

Peshkop Fan Noli, Blegden St. Boston 16 mars.

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
Më 13 maj 1946

Kryetari i delegacionit amerikan, Eduard Stettinius, në një projektrezolutë që i dërgoi dje sekretarit të përgjithshëm, Lie, dhe që qarkulloi ndërmjet delegatëve, propozonte që Këshilli i Sigurimit ta vonojë debatin mbi pranimin e Shqipërisë gjer në mbledhjen e përgjithshme në gusht, në të cilën do të shtrohen të gjitha konditat e pranimit. Stettinius kërkoj që mocioni i tij të dalë në agjendën e bisedimit në mbledhjen e Këshillit, javën që vjen.

Peshkop Fan Noli.

***
Telegram Enver Hoxhës
Më 19 maj 1946

Rezoluta speciale e delegatit amerikan, Stet tinius, që e shtyu diskutimin e çështjes së anëtarësisë gjer në gusht, u pranua unan-imisht nga Këshilli i Sigurimit në mbledhjen e 17 majit. /stop/. Vënia e Shqipërisë në ran-gun formal të antarësisë mbetet e varuar. /stop/. Delegati i Bashkimit Sovjektik, Gromiko, në votimin e kësaj rezolute tha se ai e konsideronte të panevojshme meqenëse, simbas pikëpamjes së tij, ajo i dyfishon rreg-ullat e anëtarësisë së përgjithshme që janë aprovuar nga Këshilli. /stop/. Delegati polak, Lange, i kujtoi Këshillit se Polonia do ta përkrahë çështjen e Shqipërisë ashtu siç bëri në Londër, së pari për shkak se populli Shqip-tar luftoi trimërisht kundër fashizmit dhe së dyti, për shkak pse pranimi i Shqipërisë... (është mbështetur nga aleatja Jugosllavi? /stop/ Shpresoj se vonesa prej dy muajsh mund të ketë përfundime të mira. /stop/. Kjo gjë mund t’ju japë rast të rregulloni pikëpam-jet me Shtetet e Bashkuara dhe me Britan-inë, duke fituar kështu përkrahjen e tyre. /stop/. Kjo gjë mund t’ju japë kohë gjithashtu të dërgoni delegacionin prej Shqipërisë në New York. /stop/. Do ta çmoj shumë çdo infor-matë mbi zhvillimin e mëtejmë.

Peshkop Fan Noli, 26 Bladgen St. Boston 16 mars.

(vijon)

[ILovePejaa]

Në letrat dhe telegramet e Nolit, dërguar Enver Hoxhës në vitin 1946, dominon shqetësimi i tij për shtyrjen e pranimit të Shqipërisë në organizatën e Kombeve të Bashkuara dhe për përfaqësimin sa më të mire të Shqipërisë në New York. Dhe, natyrisht, Noli asnjëherë nuk harron të angazhohet edhe për fatet individuale të shqiptarëve

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (3)


Telegram Enver Hoxhës
1946

Dy shqiptarë, të quajtur Dr.Ali Kuçi dhe Stavro Skëndi kanë ardhur, të hënën e fundit në Shtetet e Bashkuara /stop/. Lutem na këshilloni mi besimin dhe besnikërinë ndaj këtyre personave /stop/. Me të arritur këtu, Dr.Ali Kuçi mori lidhje me grupin e gangsterëve të Shqipërisë së Lirë /stop/. Shqiptarët e këtushëm ankohen për taksat e rënda që janë vënë për të gjithë rrobat e përdorura që dërgohen prej Shteteve të Bashkuar në t’afërmit dhe në miqtë e tyre në Shqipëri /stop/. Lutem jini në dijeni, se po të jetë kështu, dërgesa e teshave prej këtej do të pakësohet ose do të ndalohet krejtësisht meqenë se asnjëri prej këtej nuk dëshiron të krijojë vështirësira financiare për t’afërmit dhe miqtë e tij në Shqipëri /stop/. Kjo është një çështje vitale /stop/. Kini mirësinë të na informoni mi gjendjen ekzakte /stop/. Na telegrafoni me anë të Dielli 30 Huntington Are Boston.

Peshkop Fan Noli

* * *
Kryeministrit Enver Hoxha
Tiranë Shqipëri 1946

Pata një bisedim me kryetarin vepronjës të delegacionit të Shteteve të Bashkuara zotin Herschel Johnson më parë ambasador në Suedi /stop/. Pyetjes sime bruske në qoftë se Qeveria e Shteteve të Bashkura do të mbështetë kërkesën shqiptare për anëtarësi në Kombet e Bashkuara ay i dha një përgjegje evazive dhe që nuk do të angazhohen /stop/. Gjatë zhvillimit të bisedimeve, ay përmendi reputacionin e traktateve nga qeveria juaj, e cila më dha rastin mua të shpjegoj pikëpamjen tuaj në bazë të rezolucionit të dalë nga Kongresi i Përmetit /stop/. Në fund unë tërhoqa vërejtjen e tij mbi absurditetin e pretendimeve greke mbi Epirin e Veriut /stop/. Unë përfitoj nga ky rast t’ju kujtoj përsëri në qoftë se ju jeni apo jo të përgatitur të merrni në të ardhmen e afërm eshtrat e Faik Konicës me qenë se ay mbahet në qeli këtu shpenzimet të paguara... /stop/ Lutemi përgjigjuni mbi këtë pikë para 4 korrikut kur mblidhet Kukvendi vjetor i Vatrës /stop/. Përgjigjja juaj do t’i japë mundësi Kuvendit të vendosë për një rrugë ose për tjetrën.

Peshkop Fan Noli
26 Blagden AT
Boston Mass

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
1946

Ju falënderoj për telegramin që merret me përgjigjen tuaj Britanisë së Madhe. Shpresoj se një përhapje e tillë duhet të bëhet për të përmirësuar marëdhënjet edhe me Shtetet e Bashkuara. Nuk ka dhe nuk duhet humbur kohë. Kryetari i delegacionit të Meksikës më tha sot se çështja e anëtarësisë së Shqipërisë mund të dalë për diskutimin menjëherë porsa të adaptohen rregullat e procedures mbi pranimin e antarësive nga Këshilli i Sigurimit në dy javët e ardhshme. Po ju dërgoj me postën ajrore një kopje të memorandumit që shpërndava midis anëtarëve. Munt ta rishqyrtoj me gjithë qef në qoftë se më dërgoni informata të tjera.

Peshkop Fan Noli
26 Blagden St.
Boston 16 mars.

* * *
Kryeministrit Enver Hoxha
Tiranë 1946

Sekretari i përgjithshëm i Konferenës së shëndetësisë më shkruan një letër në të cilën më thotë se dëshiron të ketë sa më pare emrat e delegatëve tuaj dhe datën aproksimative të mbritjes tyre në New York /stop/. Ju sugjeroj që një nga delegatët tuaj të jetë ministri juaj në Moskë, Kostantin Tashko, I cili është i familiarizuar me qytetin e New Jorkut, ku ka shërbyer në të kaluarën si kryekonsull /stop/.

Peshkopi Fan Noli

(vijon)

[ILovePejaa]

Dëshira e fundit e Faik Konicës ishte që të prehet në atdheun e tij. Fan Noli i dërgon letër Enver Hoxhës për të kërkuar nga ai që të plotësohet dëshira e fundit e Konicës

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (4)

Kryeministrit të Shqipërisë gjeneral Enver Hoxhës Tiranë, Shqipëri Boston janar 28, 1948

Zoti kryeministër, Z.Filip Nini (Konstandin Dhimitri) lindur në katundin e Luarasit të Kolonjës dhe tani banonjës në Boston, Massachusetts, Amerikë, fëmija e të cilit banojnë në Korçë, si ushtar i vjetër i Kishës Kombëtare, u paraqit në këtë zyrë dhe më kërkoi t’ju jap informacionet pasonjëse: Filip Nini ka ardhur në Amerikë më 1922 dhe punoi si çirak në një dyqan të vogël si këpucëfshirës në Taunton Mas. Pastaj erdhi në Boston Mass, si punëtor në një fabrikë të hekurit, më vonë zuri punë në një restorant të vogël, si pjatalarës dhe tani punon në një restorant popullor si ndihmës gjellbërës, me një rrogë prej 35,00 dollarë në javë. Me këtë rrogë e cila është tepër e vogël këtu na shkaku i shtrenjtësisë së madhe rron me një varfëri të madhe që të mund të përmbanjë familjen në Korçë. Tani mësojmë se ndodht në gjyq, që e ka humbur davanë për gjysmën e shtëpisë gjoja si fajdexhi dhe davaxhiu i pakënaqur I ka apeluar davanë dhe këron t’i rrëmbejë dhe gjysmën tjetër të shtëpisë që zotëron e shoqja në Korçë. Në këtë gjyq, avokati I davaxhiut e ka përshkruar Filipin si një kapitalist që merr me qindra dollarë në muaj. Këto të gjitha nuk kanë ndonjë bazë vërtetësie dhe ju shkruaj këtë letër që t’u shuguronj se Filipi është punëtor i varfër, I cili shembet në punë për të fituar një cope bukë për veten dhe fëmijën. Në këto duhet të shtoj se ka një rekord të gjatë si patriot që kur erdhi në Amerikë si gjithë Luarasillnjtë e kanë pasur patriotizmën si një traditë. Me shpresë informata do të hedhin dritë mbi çështjen e tij dhe do të ndihmojë gjykatën e Korçës ta shikojë Filip Ninin si një punëtor të përunjur dhe t’i jepet e rejta përbrenda ligjës, mbetem

Uronjësi juaj me Zotin
Peshkop F.S.Noli

* * *
Kryeministrit Enver Hoxha
8 nëntor 1945 Tiranë, Shqipëri

Dëshira e fundit e Faik Konicës ishte që të prehej në atdhe, në Shqipëri. Kini mirësinë të na njoftoni kur do të ishte e përshtatshme që të silleshin eshtrat e tij me nderimet përkatëse si kampion i pavarësisë së Shqipërisë. Të gjitha shpenzimet do të për ballohen nga miqtë dhe adhuruesit e tij në ëktë vend. Shqiparët e këtij vendi do ta vlerësonin një përshëndetje të shkurtër nga ju për ditën e Pavarësisë së Shqipërisë.

F.S.Noli

* * *
Gjeneralkolonel Enver Hoxhës
Dr.Omer Nishani Tiranë, shkurt 1946

Në emër të mbledhjes së përvitshme të kishave orthodhokse shqiptare në Amerikë të mbajtur më 24 shkurt në Boston, unë dëshrioj t’ju dërgoj përshëndetjet më të përzemërta dhe t’ju shpreh admirimin tonë për punën e shkëlqyer të rindërtimit që po bëni.

Peshkop Fan S.Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
21.3.1946

Marr vesh nga bisedime që kam patur me funksionarë të Departamentit të Shtetit që pranimi i traktateve të konkluduara nga regjimi i kaluar është një konditë e domosdoshme për njohjen e Qeverisë shqiptare nga SHBA. Unë besoj që tani çdo vonesë do të prejudikojë çështjen tonë në një kohë kritike. Duke marrë parasysh bisedimin e afërt në UNO të kërkesës të Shqipërisë për anëtarësi dhe agjitacionin e interesit grek mbi Epirin e Veriut, unë sugjeroj që të pranohen menjëherë traktatt në fjalë. Ky pranim do të sjellë automatikisht njohjen amerikane, do të zhdukë pengesat për pranimin në UNO dhe do të na lehtësojë punën e mbrojtjes me sukses të integritetit tokësor të Shqipërisë.

Peshkop Fan Noli

(vijon)

[ILovePejaa]

Shqipëria, zyrtarisht, nuk pranohet në organizatat botërore për shkak se është në luftë me Greqinë. Amerika nuk e përkrah pranimin e Shqipërisë, sepse kjo nuk I respekton traktatet që ka me SHBA-në

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (5)


Mesazh Enver Hoxhës
25.03.1946

Misioni diplomatik bullgar ka që nga tetori i kaluar që po funksionon në Uashington, megjithëse qeveria bullgare nuk është njohur zyrtarisht prej SHBA. Në rast se vonohet edhe më njohja e Shqipërisë, sugjeroj të përdorni këtë procedent për të kërkuar viza për një mision të njëllojtë këtu dhe për arsye specifike që të paraqit çështjen shqiptare para UNO-s.

Peshkop Fan Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
27 mars 1946

Sipas “New-York-Times” datë 25 mars Shqipërisë i u mohua pranimi në UNRRA me 23 vota kunër 6. Disa na shtetet votuan kundër pse Shqipria nuk është anëtare e UNO-s. Delegati grek u ngrit kundër pranimit të Shqipërisë duke thënë se Shqipëria është akoma në luftë me Greqinë dhe disa delegatë thanë se nuk mund të pranohet një vënt që është akoma në luftë me një nga antarët e Kombeve të Bashkuara. Ndihmës-Sekretar i Shtetit, Bill Clayton, tha se Amerika është kundër pranimit të Shqipërisë vetëm pse Amerika nuk e ka njohur Shqipërinë nga shkaku se Shqipëria nuk siguron që ka nërment të respektojë traktatet me Amerikën. Ne kemi frikë që kërkesa shqiptare për pranimin në UNO do të ketë po këtë fat veçse po të merret vendim që të fitohet përkrahja e Amerikës duke I dhënë asaj sadisfaksion të plotë në çështjen e traktateve.

Peshkop Fan Noli

* * *
10.04.1946
Mesazh Enver Hoxhës

Nga bashkëfjalimet me zyrtarë të Sekretarit të UNO-s në Nju-Jork, diskutimi i anëtarësisë së Shqipërisë përpara Këshillit të Sigurimit do të bëhet nga fundi I majit ose më 2 qershor 1946. Kjo do të ketë efekt në Asamblenë e Përgjithshme nga rekomandimi që do të bëjë Këshilli i Sigurimit. Një delegacion shqiptar pranë sekretariatit të UNO-s në Nju Jork do të ndihmonte tepër. Zyrtarë të Departamentit të Shtetit janë në pritje lidhur me traktatet për të cilat ju heshtni...

Peshkop Fan Noli

* * *
1.04.1946
Mesazh Enver Hoxhës

Me gjithë protestat tona të përsëritura, Komiteti për Marrëdhëniet e Jashtme i Senatit amerikan votoi për një rezolucion që t’i akordohet Shqipëria e Jugut Greqisë. Ne kemi prirje të besojmë se kjo është e lidhur me refuzimin nga Shqipëria në Atlantik City përpara Këshillit të UNRRA-s dhe në Uashington.

Fan Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
20.04.1946

Nga bashkëfjalimi me kryetarin e delegacionit britanik në Nju Jork unë nxjerr /konkluzionin/ se në qoftë se marrëveshjet do të rregullohen dhe relatat diplomatike do të rifillojnë, qeveria britanike do ta përkrahë pranimin e Shqipërisë në UNO.

Peshkop Fan Noli

* * *
Mesazh Enver Hoxhës
27.04.1946

Një letër që mora tani nga Departamenti i Shtetit në Uashington thotë se SHBA e kundërshtuan pjesëmarrjen e Shqipërisë si anëtare e UNRRA-s se Shqipëria s’është anëtare e Kombeve të bashkuara dhe ka refuzuar të pranojë detyrimet e traktateve të mëparshme. Nga ana tjetër, nga bashkëfjalimet me delegatë në Nju-Jork kuptoj që nuk ka asnjë shpresë pranimi në anëtarësinë e Kombeve të Bashkuara përpara se të ndreqen marrëdhëniet diplomatike me SHBA-a Britaninë.

Peshkop Fan Noli

(vijon)

[ILovePejaa]

Për të nisur, Kolloneli nuk di Shqip, as Gegërisht as Toskërisht; Në çdo dialekt që i flisnja ay nuk më merrte vesh nga shkaku që është një budalla pa kulturë. Kurrë në jetën time nuk jam dëshpëruar aq sa kur e pashë këtë njeri si përfaqësonjës të Shqipërisë së Re

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (6)

* * *
Shkëlqësisë Tij Gjeneral Enver Hoxhës Kryeministit të Shqipërisë në Tiranë

39 shtator 1946

Zoti Kryeministër: Kolloneli Tuk Jakova, në lamtumirën që botoi në Diellin, 18 Shtator të mbyllur këtu brenda, më hapi luftën me disa akuzata dhe insinuata të shëmtuara. Nuk mund t’i përgjigjem botërisht tani për tani, se nuk dua të embarasoj guvernën në këtë kohë kritike as tërthorazi, duke goditur delegatin e saj. Do të flas pasi të shkonjë kriza. Sa për tani, nuk më mbetet veçse t’ju qahem juve, që na dërguat këtë kërcu të pagdhendur. Për të nisur, Kolloneli nuk di Shqip, as Gegërisht as Toskërisht; Në çdo dialekt që i flisnja ay nuk më merrte vesh nga shkaku që është një budalla pa kulturë. Kurrë në jetën time nuk jam dëshpëruar aq sa kur e pashë këtë njeri si përfaqësonjës të Shqipërisë së Re. Me gjithë këtë, posa arriu në New York, i blatova ndihmën time, dijen time, dhe eksperiencën time pa kondita, pa rezerva, dhe pa pritur as ndonjë çpërblim, as ndonjë memuriet. Po ay më shikonte shtrembër me mosbesimin instinktif të barbarit kundrejt njeriut të mësuar. Flas vetëm për Kollonelin, se delegatët e tjerë ishin aq të dominuar prej tij sa ay as i përfillte fare. Në mbledhjen e parë biseduam mi konferencat, që do të bënin nëpër kolonitë shqiptare. Më polli shpirti gjersa shtruam një program, të cilin pastaj Kolloneli e ndronte dhe e sakatonte, dyke dëgjuar mëndjet të atyre që u kishte besim, çiliminjve që i njihte si vëllezër nga mentaliteti. Konferencat van mjaft mirë sa kohë ishte këtu z.Behar Shtylla po kur ky shkoi në Paris pushuan menjëherë. Duket që Kolloneli nuk i shijonte aspak. Pas konferencave u hothmë në veprimin diplomatik. E këshillov Kollonelin të kërkonte menjëherë një pjekje nga Sekretari I Përgjithshëm Z.Trygve Lie. Ia gatita udhën me anën e profesorit Laugier, një zyrtari të lartë të UNO-së, i cili është Ndihmës Sekretar për Punët Shoqërore dhe Ekonomike. Po Kolloneli e shikonte me dyshim çdo çap që I këshillonja. Kujtonte se unë i vinja nonjë grackë. Mezi pranoi dhe e bëri kabull ta shikonte Profesorin. Ky mirëpriti delegatët dhe ua regulloi pjekjen me Trygve Lie-në. Bashkëfjalimi u zvarns pak minuta me dy dragomanë. Kolloneli fliste Shqip, Behari ia kthente Frëngjisht, edhe një dragoman I Sekretariatit ia kthente Trygve Liesë Inglisht, meqenë që ky nuk dinte as Frëngjisht as Shqip. Nga ky muhabet me dy tërxhumane, Kolloneli hoqi konkluzjen groteske, që hyrja e Shqipërisë në UNO ishte punë e mbaruar, telegrafoi në Tiranë, dhe e vuri guvernën në gjumë me lajmën e një triumfi imagjinar. Unë isha në prakun e derës së tij, gati që t’I shërbenja si dragoman, po nuk më thirri, se nuk më kishte besim. Bëri vetëm një përjashtim, kur më mori si përkthenjës në pjesën me delegatin Amerikan. Për çudi, nuk i kishte besim as Alqit, edhe I vazhdoi bashkëfjalimet me anë dy dragomanësh edhe në disa raste të tjera. Lajmën që Kolloneli e kishte vënë guvernën në gjumë me fjalët e bukura të Trygve Liesë e mësova disa javë pas ngjarjes, se Kolloneli nuk m’i tregonte sekretet dipllomatike. I çfaqa dyshimin që fjalët e ëmbla dipllomatike nuk duhen marrë si senet, po ay veshin shurdhër. Që në pjekjen e parë e këshillova të shkonte në Washington dhe të hynte në kontakt me Departamentin e Shtetit edhe me Kryqin e Kuq Amerikan. Nuk më dëgjoi. I la këto vizita kryesore për ditën e funtme të Gushtit, dy muaj më vonë. Kur mori pyetjt nga Komisioni i Anëtarësisë, Kolloneli më bëri favorin të më pranonjë si dragoman, dhe kështu e ndihmova në formulimin e përgjigjeve dhe të memorandëve, të cilat më kanë mbajtur pa gjumë disa netë. Ditën Kolloneli m’i ndreqte, dyke insistuar jo vetëm në esencën, po edhe në retorikën e kulluar. Kur ardhi çështja e traktateve, e këshillova të pyeste guvernën përpara se të përgjigjej me argumentin e vjetëruar të vendimeve të Përmetit, të cilave u kishte shkuar koha, pasi u shtrua projekt teksti paqes me Italinë prej Këshillës së Ministrave të Jashtëm në Paris. Kolloneli refuzoi t’ju pyeste, pse pretendonte që jua dinte mejtimin. U çudit kur mësoi më vonë që ju e kishit rikonsideruar çështjen dhe i kishit pranuar traktatet multilaterale pa kondita.

(vijon)

[ILovePejaa]

Për të nisur, Kolloneli nuk di Shqip, as Gegërisht as Toskërisht; Në çdo dialekt që i flisnja ay nuk më merrte vesh nga shkaku që është një budalla pa kulturë. Kurrë në jetën time nuk jam dëshpëruar aq sa kur e pashë këtë njeri si përfaqësonjës të Shqipërisë së Re

Çfarë i shkroi Noli Enver Hoxhës (7)

Në funt të gushtit Kolloneli shkoi në Washington dhe kur u kthye në New York, më siguroi se rilidhja e marrëdhënieve midis Kryqit të Kuq Amerikan dhe Kryqit të Kuq Shqiptar ishte punë e mbaruar. Siç u muar vesh pastaj, Kolloneli u bë prapë viktima e naivitetit dhe e padijes së gjuhës. Puna jo vetëm nuk ishte ndrequr, po ishte prishur fare. Tani Kryqi i Kuq Amerikan, sipas fjalës, i lidhi ndihmat e mbledhura këtu dhe nuk i la të shkojnë në Shqipëri. Sa për çështjen e bashkimit, ju lutem të këndoni një komunikatë që botoi Vatra në “Diellin”, më datën 25 shtator, të mbyllur këtu brënda. Nga kjo do të merrni vesh që Vatra ka bërë një propozim për tretjen e plotë të dy organizatave, dhe nuk ka marrë ndonjë përgjigjë nga Shqipëria e Lirë. Këtë gjë e di fare mirë Kolloneli po nuk e përmendi në Lamtumirën. Veç kësaj, ky proponim i Vatrës është akoma i hapur, dhe negociatat nuk janë prerë. Përse ahere Kolloneli i deklaroi luftë Vatrës edhe mua pa pritur përfundimin e këtyre bisedimeve. Më në funt, rolli i nërmjetarit është t’i pajtojnë të dy anët jo ta përkrahë njërën anë dhe t’I deklaronjë luftën anës tjetër, siç bëri Kolloneli. Tani vinj në konkluzjen: Nga budallallëkët e Kollonelit nuk do ta ndryshoj qëndrimin tim përpara Shqipërisë dhe guvernës suaj në theori. Po në praktikë puna ndryshon. Në doni bashëkpunimin tim, duhet të dërgoni një njeri, i cili të më ketë besim dhe I cili të dijë të pakën shqip që të merremi vesh. Sa për të huajt, duhet të dijë të pakën Inglisht, meqenëqë këtej nuk shkon shumë frëngjishtja. Nga ana tjetër nuk duhet të më impononi zevzekë të këtushmë si bashkëpunëtorë, të cilët ju nuk mund t’i njihni. Dy fjalë për marëdhëniet me Amerikën, të cilat janë kyçi i problemeve tuaj këtu. U lodha dyke ju përsëritur që duhet t’i pranoni traktatet në parim pa kondita, se fundi i fundit kjo nuk është vetëm një çështje formulle pa rëndësi praktike. Passi të lithni marëdhënje dipllomatike me Amerikën, ahere çështja e Kryqit të Kuq Amerikan do të zgjidhet vetvetiu me pak durim, dhe vetëm ahere do të hapet udha për të nisur një fushatë serioze. Një fjalë për të mbaruar. Kolloneli kur më hapi luftën, nofta kishte harruar që ishte delegat i Shqipërisë. Po milei kujtojnë që ay flet në emrin e guvernës. Tani, në qoftëse nuk jini në një mendje me Kollonelin, duhet ta këshilloni t’i marrë prapë akuzat që më ka bërë. Në mos i marrtë prapë, do të jem I shtrënguar të konkludonj që guverna e aprovon luftën që më deklaroi Kolloneli. Ashtu e do llogjika për fat të keq. Dhe ahere bashkëpunimi ynë merr funt në praktikë. Kam shpresë që episodi i kollonelit është vetëm makthi i një nate të keqe, dhe që kurrë nuk kini patur qëllim t’u bini me shkelmë miqve tuaj.

Me të fala vëllazërore,
Juaji me besë
Peshkop F.S.Noli
26 Blagden Street
Boston, 16 mass
30 shtator 1946

* * *
Kryeministrit Hoxha, Tiranë

Siç pritej, përfaqësuesit amerikanë dhe anglezë shprehën pakënaqësi për përgjigjet e delegacionit për çështjet lidhur me traktatet dhe me incidentin e anijeve të luftës. Komiteti i anëtarësisë mblidhet përsëri javën tjetër për të bërë raportin. Komentet e “Nju Jork Tajms-it” e çmojnë këtë, se duket ka të ngjarë që ose gjashtë-shtatë nga nëntë kërkesat do të pranohen si rezultat I një trambe, ose ndryshe praktikisht të gjitha, me përjashtim të Afganistanit, mund të hidhen poshtë. Ka të dhëna, por nuk ka ndonjë pohim të përcaktuar, se Britania e Madhe dhe ndoshta Shtetet e Bashkuara do ta kunërshtojnë Shqipërinë e papërmendur.

Peshkop Fan Noli

(fund)

[Brari]

NOLI thote...

"Për të nisur, Kolloneli nuk di Shqip, as Gegërisht as Toskërisht; Në çdo dialekt që i flisnja ay nuk më merrte vesh nga shkaku që është një budalla pa kulturë. Kurrë në jetën time nuk jam dëshpëruar aq sa kur e pashë këtë njeri si përfaqësonjës të Shqipërisë së Re"

Noli ka qene tip gjak nxehte dhe rrembehej e i thoshte gjerat tak fak sic i vinin ne moment.
Tjeter ..ai nuk pati fatin te jetoje ndonje dite nen regjimin komunist.
Ai kujtonte se Enveri vertet pret keshilla e mesime nga NOLI.
Ai kujtonte se ne Shqiperine e Enver Hoxhes vertet ishin te interesuar te integrojne Shqiperine ne boten demokratike perendimore.
Me gjaknxehtesine e plakut te sinqerte e atdhetar ai shan kollonelin(TUK JAKOVEN) mirpo Noli nuk e di se ne rregjimin komunist vendoste NJISHI dhe gjith te tjeret ishin "rrot e vide" e NJISHIT.
Asnji nuk kishte kompetence te diskutonte gjysem fjale me autoritetet amerikane pa miratimin e Enver Hoxhes. Noli kujtonte se nuk do Kolloneli.
Ne fakt i vetmi qe ja vari teneqen NOLIT te ngrate ishte TUKU por ai pikerisht TUKUT i hedh te shara.
Enveri fshinte prapanicen me letrat e Nolit e Noli kujtonte se ja lexojne e ja vleresojne keshillat ata te "Gubernes partizane te Enver Hoxhes".
Gabonte qyqari.
Ne Partine Komuniste Shqiptare kishte qe nga 1942 qe beheshin intriga e vrasje mbas shpine dhe Enveri ishte kryesori i ketyre filmave me dhe pa ze..

Vite me vone NOLI heshti e nuk i shkroi me Gjeneral HOXHES.
Ai e kuptoi kush ishte krokodili Enver Hoxha dhe u pendua po ish vone. Kolloneli qe ky e shau ish i vetmi ne Byro qe fliste me Admirim per xha Nolin. Edhe kolloneli vdiq burgjeve..
Edhe ata dy miq qe kish ne Shqiperi te cilet i njihte personalisht..fluturuan..NOLI ngeli me gisht ne goje..
Mikun e tij personal Sejfullah Maleshoven..Enveri ja degdisi mocaleve te Myzeqese..Kurse mikun tjeter Koco Tashkon ja kalbi burgjeve.


Historianet Enveriste kane luajtur me NOLIN.

Nji periudhe ata duke kuptuar ( nuhatje tip PUTO) se Enveri nuk pelqen qe vec Skenderbeut te flitej me superlativa per ndonji figure tjeter filluan te gjurmojne pika te erreta per CDO FIGURE HISTORIKE.
Me qense Noli gezonte popullaritet ne Shqiperi si Atdhetar , si revolucionar,si Poet, si perkthyes, si historian e dijetar ishte e nevojshme qe atij ti behej nji "nxirje" e lehte.
Per kete Arben Putot germuan e "zbuluan" se NOLI nuk paska qene aq anti-zogist i kulluar sepse ne vitet e luftes dyte boterore ai kish dhene shenja afrimi me SATRAPIN ZOG.
Kaq mjaftonte sa per ti cfryre pak Lavdine e NOLIT dhe mos te kishte me konkurent ne Qiellin shqiptar pervecse ENVERIT.

Kohet ndryshuan.. erdhen vitet 90...
Revolucionarlleku i NOLIT qe dikur ne Kohen enveriste quhej ane pozitive e Nolit u gjykua nen driten e re te kendveshtrimit historik.
Revolucioni i Nolit qe ne koh te Enverit konsiderohej si i mire por jo aq i plote sepse nuk arriti ne Diktature proletariati tani u hodh totalisht poshte si nji MINUS i NOLIT dhe nji ngjarje e padeshirueshme e historise tone.
Hedhja poshte e NOLIT te 24-es ishte njekohesisht dhe nji zbardhje per Ahmet Zogun.
Pra Ahmet Zogu ishte LEGAL dhe Noli gaboi qe beri revolucion duke permbysur nji qeveri te dale nga VOTIMET me revolta te dhunshme.

Ne fakt kjo teze eshte e drejte.
Nji vend do stabilitet dhe revolucionet vetem e lodhin dhe e dobesojne nji shtet.
Kte teze e perkrahte ne kohe te tije dhe Faik Konica.

Mirpo dardha ka bishtin prapa.

PS ( Partia punes) nuk mund te pajtohej me statusin e Partise opozitare mbas 1992-it.
Ajo donte riardhje ne Pushtet.
Riardhja me Votime ishte jo fort e Sigurte.
Duheshin gjetur menyra te ndryshme.
PS ka koka qe e udheheqin e jo gomere si PD-ja.
Duhej pregatitur revanshi bolshevik.
Duhej sulmuar BERISHA ne cdo pike.
Duhej pregatitur ne popull slogani se kur populli vuan i lejohet "revolucioni me dhune".
Revolucion Enverist nuk mund te publikohej e Reklamohej por nji variant tjeter..nji tip revolucioni si i 24-es i cili u fillua ne VLORE.
Noli e filloj ne Vlore..dhe ne ne Vlore do e fillojme..
Pikerisht ata qe e nxirosen NOLIN ne koh te Enverit si jo revolucionar konseguent.. po ata nxorren qitapet dhe filluan ti bien Borise se sa i Mire ka qene NOLI.. dhe se ENVERI ska qene kunder AMERIKES..ja shikoni se si i ngrati Enver jep e merr me xhaxha NOLIN per te lidhur Shqiperine me AMERIKEN...
"Donte enveri ine te lidhc i ziu me Amerike po nuku donin ata te flamosurë"..e keshtu tjerrin ata propoganden..
Me kete rast godasin.. me lezet Zogun..hedhin tym se ..eh mir ja beri Enveri TUKUT qe e kalbi ne burg se..ja dhe Noli nuku e donte se ish i trashe..se e majta eshte me tradita ne Shqiperi dhe se tere figurat e mira te menjgjera kane qene..etj etj.
Kesaj fryme te djallezuar i sherbejne dhe keto historite qe dalin nga historianet e bllokut PUTO-ist.
E njejta loje eshte bere dhe me Migjenin..etj..
Edhe keto dite historite me spiunin e tyre Avdyl Banushin aty synojne..
Amerika pra na ka borxhe e.. ne jeshem ne rregull po reaksioni na sulmonte prandaj ato burgosje-pushkatime-internime nuku i benim nga qefi po na detyronin reaksioni ballisto-ZOGIST i diaspores. Ja ki Zogu qe shikoni ne Tirane na ka hedhur bomba e na ka vrare..
Cdo liber qe nxjerrin socialistet ka qellim.
Dhe ne koh te Berishes PUTOIstet shkruan e ben propogande sa plasen.. e Berisha skishte njerez per keto pune dhe as donte te lodhej per keto pune..

[mullaymeri]

Ket artikull e kam marre nga nji gazete ne internet"Shqiperia etnike"
Klajd Kapinova - autor i artikullit-
Peter Minnar, 1 shekull për Shqipërinë dhe shqiptarët në SHBA
Epilogu që mund të "prishë" statukuonë e historisë së personaliteteve shqiptare.
Para disa ditëve miku im Viktor Martini më solli nga Amerika pjesë nga koleksioni i gazetës "Illyria" dhe disa artikuj publicistikë të publicistit të njohur në SHBA mikut tim Tomë Mrijaj me banim në New York. Por gjatë bisedave të herëpashershme për jetën e shqiptaro - amerikanëve Viktori me pasion fliste për dëshmitë e shqiptaro - amerikanit që në muajin nëntor mbushte 101 vjeç Z. Peter Minnar, një korçar që në moshën 20 vjeç kishte shkuar në SHBa si emigrant. Si një ndër figurat më të spikatura të diasporës shqiptare Z. Peter Minnar është njëkohësisht edhe njohës shumë i mirë i disa figurave të rëndësishme që bënë shumë për diasporën shqiptare, mëmëdheun dhe kulturën shqiptare. Ai njeh shumë mirë kolosin brilant, njohësin e 16 gjuhëve të huaja, njeriun e anatemuar më shumë gjatë diktaturës komuniste Faik Konicën, sikurse edhe letrarin e njohur, figurën e Fan Stilian Nolit me të cilët ka qëndruar nga afër. Dihet se në Shqipëri gjatë 50 vjetëve disa figura kombëtare sipas pasioneve ideologjike politike të majta janë përkëdhelur, duke i shikuar vetëm klishenë e bardhë, duke eleminuar artificialisht edhe mangësitë, ose e thënë ndryshe është shikuar vetëm njëra anë e medaljes, duke u konsideruar si një tërësi e pakundërshtueshme apo e diskutueshme në disa pika ku historia e paanëshme shqiptare ende nuk ka thënë fjalën e saj realiste me paanshmëri, pavarësisht nga dëshira që na imponohen. Sot në botë është bërë modë gërmimi i historisë dhe personaliteteve që e bënë atë, por sigurisht është e pranueshme të pranojmë se në funksion të evoluimit progresist debati i lirë dhe diversiteti i mendimeve është një kulturë e re, që për gjysëm shekulli ka munguar mes nesh dhe për më tepër ajo po i merr frymën edhe sot ku kemi 10 vjet nga "demokracia". Kësisoj është e udhës të pranojmë se nuk duhet të na udhëheqin verbërisht pasionet, pasi kështu mundësohet vazhdimi i indoktrinimit 60 vjeçar e për pasojë frenohet gjykimi i kthjellët e në kah të kundërt, pra vijon korniza hermetike e atij që quhet monokriticizëm. Disa individë shqiptarë që ende sot vegjetojnë në forumet më të larta të Akademisë së "Shkencave" (që për çudi me këtë të fundit nuk u muarën asnjëherë) jo gjithmonë e kanë kujtuar dhe nderuar historinë. Kjo ka qenë e shprehur gjatë sundimit të historiografisë komuniste (vijon për fat të keq ende sot). Mirëpo sot në fillim të shek. XXI preokupimi i historisë është i veçantë. Shpesh herë historia, u është kontrolluar dhe u është fshehur vazhdimisht shqiptarëve çka vijon ende sot, sa që kushdo që mund të sjellë në argument të ndryshëm nga ata që sot njihen si "prof. dhe dok." vihen nën shigjetat e sulmeve që zakonisht vijnë nga rrymat e majta që për 60 vjet e shkruan siç deshën historinë e popullit tonë dhe të figurave shqiptare. Ajo për më shumë është përpunuar sipas ideologjisë komuniste së cilës mercenarët i kanë shërbyer me urdhër të diktatorit, me ndërgjegje dhe jo rrallë edhe verbërisht. Mirëpo në fushatën e fshehjes dhe falsifikimit sistematik të historisë e ka pësuar pjesa më e mirë e saj, pikërisht ajo ngjarje e situatë (individësh), ato personalitete e procese, të cilat shqiptarët tash duan t'i zbulojnë e t'i jetojnë intensivisht. Fenomeni i fshehjes së historisë nuk është i panjohur në botë, por shqiptarëve historia u është fshehur, e servirur dhe u është kontrolluar nëmënyrë të egër për arsye ideologjike në të njëjtën kohë. Diktatura e proletariatit, lufta e klasave dhe koncepti i prolekulturës ishin instrumente dhe mbulesë e mjaftueshme që atje të bëhen krime ndaj njerëzve (në të gjallë të tyre dhe kur mbyllnin sytë) dhe të asgjësohen dokumente, të falcifikohen epoka e ngjarje të historisë, jeta dhe aktiviteti i njerëzve në diasporë, të likuidohen personalitete e momente të historisë së kulturës në tërësi kushdo qofshin.
Kësisoj atdhetarizmi ishte shndërruar në fraza dhe në etikë, që nuk thoshte asgjë dhe rëndomë me këtë etiketë stoliseshin ngjarje e situata, procese dhe personalitete, të cilat historia sot po i harron shpejt ose po i mallkon rëndë. Epoka e falcifikimit dhe e kontrollimit ideologjik të historisë po ia lëshon vendin ngadalë dhe përfundimisht zbulimit dhe rizbulimit të burimeve historike. Procesi i natyrshëm i vlerësimit dhe rivlerësimit të historisë (qoftë edhe i historisë së letërsisë) i njohjes dhe rinjohjes së ngjarjeve e personaliteteve historike e kulturore është i gjatë dhe i vështirë dhe asnjëherë në mënyrë absolute apo e prerë me thikë se kështu dhe nuk bën ndryshe. Ai duhet të kuptohet jo si gjest a përcaktim patriotik, jo si zhurmë a retorikë stilistikore, por si punë dhe moral shkencor. Historia dhe historiani vetëm duke qenë të saktë dhe kritikë e krijojnë dhe e rrisin vetëdijen kombëtare dhe vetëdijen historike. E kësisoj historia kërkon fakte dhe gjithnjë fakte dhe sasia e burimeve të ndryshme sjell basueshmërinë e një ngjarje të marrë në analizë, duke mos lënë në harresë asnjë çështje, duke pasuruar jetën dhe veprën e çdo figure dhe kështu secili do të marrë atë çka meriton pa e fryrë apo zvogëluar sikurse thotë një fjalë e urtë e Jezu Krishtit "Jepi Çezarit atë çka i takon Çezarit".
Cila është historia e shqiptaro - amerikanit nga Korça, Z. Peter Minnar?
Duke shfletuar me kujdes librin e Z. Peter Minnar me titull kuptimplotë "Për Shqipërinë" çdo shqiptar i trojeve etnike dhe në diasporë krijon një ide të qartë mbi këtë personalitet atdhetar, baletmaestro të madh në Amerikë, aktivist të gjallë të çështjeve kombëtare, si bashkëkohës të Konicës, Nolit, Çekrezit, Dakos dhe shumë të tjerëve që bota amerikane i ruan në gjirin e mauzoleumeve të shumta në SHBA, ndonëse të fjetura në Arkivat e pluhurosura dhe shpesh të djegura me qëllim në Shqipëri nga liliputët dritëshkurtër të historiografisë komuniste. Sikurse vlerëson me respekt Z. Dhimitër Panajoti në Boston në vitin 1997, kur shkruan: "Mosha, gjallëria dhe veçanërisht kujtesa e fortë e këtij bashkatdhetari, të habisin tek dëgjon për takimet apo letërkëmbimet e tij me presidentët e SHBA, si: Nixin, Bush, Clinton si dhe me senatorë apo Kongresmenë të tjerë. Për të ruajtur vërtetësinë e shkrimeve, preferova t'i fotokopjoj ato."
Ky është Z. Peter Minnar, shqiptari me banim në Boston të SHBA, të cilit për dekada të tëra iu privua dëshira për të vizituar vendin e tij amë. Arsyeja si zakonisht: Antikomunist. Ai i tillë ishte vërtetë, dhe mjaftonte vetëm ky shkak për ta ndarë nga gjiri i fisit të vet në Korçën e kulturës, ose siç është quajtur një herë e një kohë "Parisi i vogël". Piteri i ri në moshën 20 vjeçare nis një aventurë, sikurse kanë bërë dhe bëjnë edhe sot shqiptarët për të shkuar në Perëndim të Evropës dhe për më tepër në vendin e Bekuar të SHBA - së. Kësisoj në vitin 1920 ai lë vendlindjen Korçën e dashur dhe shkon në SHBA, kundra dëshirës së nënës mori rrugën e kurbetit. Ishte i ri plot energji dhe ëndrra që i vlonin në gji. Asokohe ai nuk kishte aq shumë dijeni për Amerikën, ndonëse në historinë e emigracionit shqiptar shënohet si i pari emigrant që shkoi në shek. XVIII në SHBA ishte një qytetar nga qyteti jugor i Shqipërisë dhe pikërisht Korça e serenatave. Kushdo që kishte dëgjuar për këtë shtet gjigand dhe të mirat që ajo kishte nga zhvillimi ekonomik dhe progresi i lirive dhe të drejtave të njeriut ose e thënë ndryshe nga demokracia amerikane. Joshja ishte e pashmangshme. Kur shkoi në Amerikë midis shumë problemeve të tjera Peter Minnar kishte edhe përvetësimin e gjuhës angleze pa të cilën ishte e pamundur që të bënte hapa përpara. Ai duhej të mësonte patjetër anglishten. Ai kujton: "Në fillim nuk e dija se emri im Mina shkrujen krejt ndryshe. Më pas e mora vesht se e shkruanin Mainas. Kjo nuk më pëlqeu edhe forma Minas, që nuk tregonte origjinë shqiptare, por greke. Jo, jo thashë me vet, nuk jam i tillë. Ja kështu duke u njohur me gjuhën angleze, e mësova se mbiemri im që të drejtshqiptohet duhej të shkruhej Minnar. Edhe ermi m'u shndërrua në Peter, por unë jam në të vërtetë Petraq Minari, shqiptar i kulluar." Edhe pse ishte në Amerikë, ai mendonte për Shqipërinë, e thënë ndryshe zemra i rrihte për Atdheun. Menjëherë nisi punën si punëtor në një fabrikë, pataj hyri në një shkollë dhe në vitin 1923 - 1929 punoi si aktor në një teatër amerikan. U muar shumë edhe me baletin klasik. Më pas kuptoi se baleti ishte thjeshtë një art që nuk i siguronte të ardhura financiare, mbasi asokohe nisi të duket në ekranet prej bezeje kinemaja e cila menjëherë do të bënte që të falimentonin shumë nga baletet. Kështu Z. Peter Minnar iu fut udhës së vështirë, por të bukur të tregëtisë, zanat të cilin e preferuan edhe shumë shqiptarë të tjerë sapo zbrisnin në "Tokën e premtuar" të SHBA - së. Në vitin 1929 pas 9 vjet të qëndrimit në Amerikë vjen në Korçë, me mallin e zhuritur për mëmëdheun, familjen dhe fisin ku edhe në ditët që qëndron në vendlindje njihet me një vajzë nga qyteti i tij dhe kështu vendos që të martohet me vajzën e familjes së Koli Asllanit. Për të parë se sa e freskët është mendja e 101 vjeçarit shqiptaro - amerikan Z. Peter Minnar ai kujton edhe detajin e para 70 vjetëve se ku i ka shtypur ftesat e dasmës së tij të cilat ia kishte shpërndarë miqve, shokëve të tij asokohe. Duhet kujtuar edhe sot në shek. XXI ende funksionojnë disa pjesë të mbetura të shtypshkronjës me emrin e korçarit "Dhori Kotit" që i përkasin shekullit XIX. Kjo është Shqipëria e "kapitalizmit" që po ndërtojmë sot edhe pas 10 vjetëve "demokraci"socialiste. Gjendjen në të cilën ndodhet sot vendi ynë ai e krahason me vitin 1927 kur hioin e zbresin qeveritë shqiptare pa bërë asgjë për popullin. Me keqardhjen e thellë që ka për këtë vend shpesh ka shkruar në masmediat amerikane që shqiptarët të kuptohen në vetvedi dhe se drejtuesit e partive politike duhet t'i lënë grindjet dhe pasionet për pushtet dhe të tregojnë patriotizmin e dashurinë e tyre për Atdheun duke respektuar njëri - tjetrin në qeverisjen e vendit, ndryshe "shtëpia" e prishur do t'i zërë të gjithë brenda sikurse i zuri në vitin 1997. Z. Peter Minnar ka kontribut konkret në diasporën shqiptare në Amerikë, për të cilin ai është krenar që ka shërbyer si i pari Kryetar i Shoqërisë Letrare Shqiptaro - Amerikane me qendër në Boston (që nuk është si qytet shqiptar me 4 mijë banorë) në bashkëpunim me Departamentin Amerikan të Shtetit kundër komunizmit internacional dhe të instalimit të komunizmit pervers në Shqipëri. Këtë gjë e vërteton më mirë sidomos mbrojtja, punësimi dhe vlerësimi i 1615 antikomunistëve shqiptarë të ardhur si të arratisur ose të ikur që i shpëton dënimit ose rrezikut (escapies) në Amerikë për t'i shpëtuar asokohe rregjimit të kasapëve të Tiranës në vitet 1952 deri më 1954. Përmes shkrimeve publicistike ai denoncoi vijueshmërisht gjendjen e rëndë nën thundrën e hekurt të shtypjes së të gjithë lirive themelore të njeriut në vendin e shqiponjave që i bënte Enver Hoxha me suitën e tij popullit martir shqiptar. Për më tepër shkrimet e Z. Peter Minnar mbetën një dokumentacion i gjallë kundër shtrembërimeve që i janë bërë historisë shqiptare nga të kuqtë në Shqipëri. Për këtë ai gjithnjë ka rezervuar të drejtën e viteve që mban mbi supe duke kaluar nga një shekull se "historia e Shqipërisë do të rishkruhet nga djalëria shqiptare." Ai ka pasur një njohje shumë të mirë me kollosin e mendimit shqiptar, siç i pëlqen shpesh ta quan të madhin Faik Konica. Kur Konica ishte Kryetar i Federatës Panshqiptare "Vatra" me qendër në Boston, Z. Peter Minnar njëkohësisht ishte Kryetar i degës së Federatës Panshqiptare "Vatra" për qytetet Natick Massachusets. Nuk është e lehtë të ndërmarrësh inisiativën të flasësh për F. Konicën thotë shpesh Z. Peter, por "nuk është një ndërmarrje e lehtë dhe nuk mund ta bëjë kushdo. Për t'ua bërë më të qartë këtë gjë mund t'ju them vetëm kaq se brenda atij konsumi kombëtar që vishte me dëshirë Faik Konica, ishin të fshehura shkollat dhe universitetet më të dëgjuara të botës. Ja ky është Konica, krenaria e mendimit të kombit shqiptar, i lënë në harresë me qëllim nga regjimi i kaluar komunist për të mos u bërë i njohur as nga vetë shqiptarët." Duke shëtitur nëpër Arkiva të rëndësishme që i disponojnë vetë shoqatat e hershme shqiptare, shteti amerikan dhe kujtimet dhe përvojat e njerëzve që e jetuan historinë Z. Peter Minnar shpesh është ndalur për domosdoshmërinë e rishkrimit të historisë së popullit tonë, të figurave që e bënë një pjesë të saj, mbasi padrejtësitë, shtrembërimet sipas interesave të sistemit komunist dhe vijuesve të bindur të saj nuk mund të pranohen që të zënë vendin kryesor në historinë e Shqipërisë. Dhe për fat të keq ende vijohet të shkruhet me syzet shterpër të "prof. dr." të sistemit të kaluar që vegjetojnë në të gjitha instancat "shkencore", duke bërë e shkruar "projekte" sikurse thotë gjyshja e nëna në pushtet së cilës i kanë shërbyer me ndërgjegje dhe verbërisht. Kjo vërtetohet nga fakti se kur këto historianë shkojnë tek burimi i një ngjarjeje e personaliteti të diskutueshëm ato shprehen se "nuk e dinim se kështu ishte sistemi i kaluar" dhe kur vijnë në Shqipëri që të mos fyhen për paçavuret që shkruan për dekada me radhë pranojnë të heshtin ndonëse e dinë të vërtetën e mësuar tashmë pas viteve 1990. Dhe me të drejtë se me këto njerëz nuk rishkruhet historia drejtë, por sikurse shkruan atdhetari i flaktë, Z. Peter Minnar dhe publicisti Z. Viktor Martini atë mund ta bëjë "vetëm djalëria shqiptare", talentet e reja të paindoktrinuara me të kaluarën si shërbëtorë të sulltanëve të regjimit komunist asokohe. Sikur të kishim edhe 10 ose 20 njerëz me freskinë, gjallërinë dhe vitalitetin dhe besimin e rishkrimit të historisë sikurse është Z. Peter Minnar atëhere do të fillonin të ngriheshin gurthemelet e ndërtesës së re në lëmin më dyfiçitar që ka sot historia e popullit shqiptar. Z. Peter Minnar është njëkohësisht mik i ngushtë i Antoni Athanas. Të dy miq të ngushtë të njëri - tjetrit, ndonëse me mendime të ndryshme mbi çështjen "Noli" si klerik dhe politikan. Kështu Z. Peter është baletmaestër dhe tregtar sikurse mik i presidentëve të SHBA - së Nixon dhe Bush (kabineteve). Të dy miq dhe shokë, ndonëse Z. Peter është 10 vjet më i madh në moshë. Megjithatë Z. Peter ka rezerva për figurën e Nolit të cilin e vlerëson në fushën e letrave ose e thënë ndryshe se si përkthyes dhe letrar nuk mund të mohohet, çka nuk do të thotë kurrsesi që ai të mitizohet (kur ende historia e paanëshme nuk e ka thënë fjalën e vet) dhe të mos lejohet as edhe një shkrim kundër tij. Edhe kundër atë Gjergj Fishtës janë bërë shkrime dhe studime kundra në kohën e diktaturës. Nëse ka të tilla, sot kjo është puna e studiuesit kur ka argumente, sepse diversiteti i mendimeve në demokraci është logjika e evoluimit të mendimeve, ndërsa mbivlerësimi për të kompensuar atë boshllëk të krijuar në kohën e anatemimeve komuniste thjeshtë për të qenë konformist nuk është gjë tjetër veçse një dëm që mund t'i bëhet atij. Kjo sipas mendimit tim veçse e dëmton Fishtën. Edhe Fishta po të ishte gjallë nuk do të pranonte atë çfarë nuk i takon. Shkrimet dhe lëvdatat pa analizë kritike letrare ka bërë që në Shqipëri të mos ketë cilësi kritike ose e thënë ndryshe shterpësia e krijuar në kohën e diktaturës ka sjellë për pasojë fenomenin e mitizimit ose monopolin e një ose të dy studiuesve apo shkrimtarëve që flasin e shkruajnë për një figurë edhe atëhere kur dokumentet ose rizbulimi i mendimeve të reja përnjë personalitet të shikohet gjithnjë si kritizerë pasionantë se sa për të mirën e figurës. Gjatë 10 vjetëve është heshtur për figurën e Fishtës, sikurse ka ngjarë edhe për Konicën, të cilat sipas opinionit tim më tepër trajtohen sipas pikëpamjeve politike të djathta apo të majta që kanë "studiuesit" apo "prof. dhe as dr." e sistemit komunist, të cilat nuk duan që figurat e anatemuara në të kaluarën të rivlerësohen me objektivitet, sepse del plagjiatura dhe shtrembërimi që ata i kanë bërëhistorisë së letërsisë dhe të popullit tonë gjatë 60 vjetëve.
Edhe Z. Peter Minnar nuk është lënë në heshtje kur ka pasur mendime të kundërta ose të diskutueshme për një figurë sikurse ka qenë bashkëkohësi i tij Fan Noli. Kundër Z. Peter është hedhur me fanatizëm prof. Nasho Jorgaqi dhe prof. Viron Koka. I pari ka shkruar një "pamflet" në fletushkën "ZP" dhe i dyti në një tribunë demokratike si "RD", por që në vetvete të dy vijnë nga indoktrinimi dhe shërbimi që i kanë bërë për dekada me radhë historiografisë komuniste. Ndërsa i pari qëndron në pozitate e një socialisti (konvertuar) të thekur, i dyti i konvertuar në demokrat çoroditi edhe atë pjesë të rinisë shqiptare që pret realizëm dhe freski në analizën e figurave të kombit tonë. A mund tëfyhet docenti dhe kryetari i Federatës Panshqiptare për qytetet Natick Massachusets që nga viti 1923, presidentin e "Of Albanian American Literary Society" në vitet 1954, pra të një studiuesi për F. S. Noli dhe njohës nga fotografitë me bashkëkohësit e tij, sikurse është Z. Peter Minnar. Sika mundësi që Z. Nasho Jorgaqi që ka qenë si i ftuar disa herë në SHBA ndoshta për "inerci" të së kaluarës të mos njohë atdhetarin e "Vatrës" Z. Peter Minnar, që sikurse shkruan një publicist në shkrimin "Historia shkruhet vetëm me dialog" (Shih: "Peter Minnar "Për Shqipërinë", Boston, USA, 1995), "është padyshim një ndër kolonat më të fuqishme në diasporën shqiptare në SHBA. Me vlerë do të ishte një bisedë dyshe përballë ekranit të televizionit për të njohur realisht "përçartjen" e moshës apo të fakteve, gjë të cilën Z. Minnar e pranon me kënaqësi pasi e ka planifikuar që së bashku me fakte të pakontestueshme të vijë në Shqipëri për të tretën herë në verë të vitit 1994."
Toleranca dhe kultura e thellë e Z. Minnar për historinë
Duke u futur në brendësi të librit të Z. Peter Minnar të shoqëruar me letra, shkrime publicistike me prëmbajtje atdhetare për figurat qëndrore të diasporës, argumentet pse duhet rrëzuar dhe shkatërruar komunizmi në Shqipëri dhe që populli i tij të jetojë i lirë në demokraci sikurse shumë shtete të tjera të përparuara, më tërhoqi vëmendjen edhe një shkrim origjinal por shumë interesant të cilën mendoj ta përmbledh shkurtimisht në një nga numrat e ardhshëm të gazetës të dërgoi të plotë për botim, mbasi ai mund të zgjojë interes për lexuesit shqiptar dhe studiuesit që gjërat e ngjarjet ti shikojë me logjikën e argumenteve. Ai i shkruan Z. Viron Kokës dhe Z. Nasho Jorgaqit:
Ndër të tjera Z. Peter Minnar shkruan: "Përpjekja për të nxjerrë figurën e F. Nolit të përsosur në pesë veprat e tij me të njëjtin titull, të bën përshtypje se sot në botë nuk mund të ketë njeri pa të meta ose me kufizime në disa aftësi personale. Kjo praktikë, pa kompjutera e dallonte Shqipërinë komuniste që të krijonte biblioteka e dosje të biografive dhe karakteristikave të të gjithë pjesëtarëve të të gjithë shqiptarëve brenda dhe veçanërisht për ata që jetonin jashtë Atdheut. Këto dosje kishin ngjyra të ndryshme ose, ngjyroseshin sipas kërkesave të politikës së etikës shqiptare dhe të komunizmës së kulluar.
Kjo gjë ka prekur sado pak edhe disa studiues të historisë që e monopolizojnë Fan Nolin, kurse të tjerët, shokë e tij dhe bashkëkohësit i harrojnë ose bëjnë sikur e harrojnë me qëllim. Megjithatë, në moshën 95 vjeçare mësova, se mund të shkosh në parajsë.
Zoti më ndihmoftë që historianët e rinj të më marrin me sy të mirë pas debatit tim të fundit me zotëritë V. Koka dhe N. Jorgaqipër këto që po jua them më poshtë:
Në përgjigjen e artikujve tuaj përkatësisht në "Zëri i Popullit" me 10 shtator 1993 dhe në "Rilindja Demokratike" më 19 shtator 1993, po ju theksoj se Fan Nolin e kam çmuar si njeri me kulturë të gjerë duke veçuar zgjuarsinë, mendjemprehtësinë, shkathtësinë, përkthyes dhe poet i shkëlqyer, por më shumë oratorinë.
Përsëri theksoj se e nënçmoj për mikpritjen, shpirtligësinë, siklerik të dështuar, egoizmin për shqiptarët e ditur të kohës së tij, sipro - komunist dhe politikan pa vlerë.
Për këto po paraqes disa të vërteta të grupuara dhe do të mënjanoj mendimet e mia, të cilat do t'i shpreh më vonë:
Së pari, Noli si pro - komunist dhe politikan i dështuar. Bazohem në "Fan Stilian Noli - Album 2", prej Qerim Panaritit, faqe 75 ku thuhet: "Në fillim të Dhjetorit, 1924, një mision Sovjetik nën kryesinë e N. Krakovietski arriu në Durrës ...Noli një me një thirri mbledhjen e Kabinetit. Shumica e shokëve të Kabinetit shprehën mejtimin që misioni Sovjetik të mos pranohet në Tiranë (se në Shqipëri kishte hyrë?!). Noli nguli këmbë "që kjo s'është mënyrë fisnike nga pikëpamja diplomatike që të pështyjmë në surrat një mision diplomatik të një shteti të madh si Rusia".
Dhe më pas lezojmë në librin "Fan S. Noli "Rron or rron dhe nuk vdes Shqiptari", mbledhur nga Pirro Tako, faqe 33:
"Vitet e emigracionit i hapën sytë Nolit në shumë drejtime dhe e bënë atë më të vetëdijshëm në luftën e tij. Në këtë transformimi ideor ndikuan disa faktorë. Siç ishin takimet me udhëheqësit revolucionarë të popujve të ndryshëm, njohja me shtypin komunist, vizita në Bashkimin Sovjetik më 1927, pjesmarrja në Kongres... Këto pikëpamje gjetën mishërimin e tyre edhe në Deklaratën e Komitetit të Çlirimit Nacional, të shkruar nga vetë Noli (e cila u botua në "Liria Kombëtare", me 11 maj 1927." Gjithashtu, po lexoj thirrjen drejtuar popullit shqiptar në emër të K. Ç. Nacional nga Kryetari i saj Noli, botuar në "Liria Kombëtare", me 11 shtator 1928, ku mund të dallosh lehtë fjalorin komunist:
"Shqiptarë!
Koha e gjakpirësve imperialistë ka për shkuar ashtu si shkoi koha e hajdutëve feudalë. Punëtorët dhe katundarët revolucionarë anë e mbanë botës po gatiten e po lidhen me sulmin final kundër tiranëve të tyre shekullorë, që t'i korrim me drapërin e t'i shtypim me çekanin që t'i shuajnë një herë e mirë nga faqja e dheut. Vienë, 3 shtator 1928, Për "Komitetin e Çlirimit Nacional" Fan Noli.
Tronditëse është "Letra e hapur" e profesorit shkodran, Mëhill Marku botuar në gazetën "The Albanian - American", tetor 1956, faqe 4 e shkruar shqip me titull: "Mirësisë së Tij, Fan S. Noli" (pra, kur Noli ishte gjallë) ku thuhet:
"Nuk u besova syve të mij kur pashë telegramet që Hirësia e juaj i ka çue herë pas here qeverisë së kasapëvet të Tiranës. Në këtë telegram hirësia Juaj jo vetëm që aprovojnë çka bajnë ata që kanë deklarue kjartësisht se nuk besojnë në Zotin dhe kanë fut në burg e vra të tjerët... ju i keni paraqitë komunistat e Tiranës në sytë e botës si njerëz të denjë me e qeverisë popullin shqiptar."
"Një ditë keni me takue Skanderbegun, po ju thom se ka me qenë shumë i idhnuem, shpresoj se nuk i ka ra në dorë kopja e "Djellit" në të krahasohet Enver Hoxha me të."
"Për këtë dëshmojnë shumë njerëz dhe artikuj gazete të asaj kohe ku Fan Noli në Kishë, bankete dhe piknikë krahasonte Enver Hoxhën me Shën Gjergjin dhe Skënderbeun legjendar.
Por më domethënës është libri: "Albumi Dyzet Vjeçar në Amerikë 1906 - 1946", i Hirësisë së Tij, Peshkop F. S. Nolit, të cilin e botoj "Vatra" në Boston, më 1948, ku thuhet:
"Kryetrimave që e çliruan Shqipërinë nga fashistët, nga nazistët, nga bejlerët u dedikohet ky Album." (Pra u dedikohet komunistëve).
Po artikujt e gazetës "Pravda", datë 4 dhe 11 nëntor, 1927, ku jepet intervista e Fan S. Nolit me rastin e dhjetë vjeçarit të Revolucionit në Moskë ku u organizua një Kongres i miqve të B. Sovjetik. Noli ishte Kryetar i Komitetit të Çlirimit Nacional dhe në Kongres mori pjesë si anëtar i delegacionit që përfaqësonte popujt e Ballkanit.
Gjë që pohohet edhe në shkrim - përgjigje të Z. Viron Koka në "RD", më 19 shtator, 1993 ku thuhet: "Ai (d.m.th. Noli) shpresoi se Bashkimi Sovjetik dhe forcat e tjera do t'i shpëtonin popujt, pra edhe popullin shqiptar..." Z. Koka vazhdon më tej: "Noli ishte nga të parët intelektualë të Evropës që e braktisi të majtën Evropiane... ai u largua nga Konare dhe shkoi në Amerikë!"
Po, i them unë, autorit të shkrimit, Z. Viron Koka, se Noli që nga janari i vitit 1925, e deri në 1932, periudhë që jetoi në Evropë, gjeti një rehati dhe ngrohtësi financiare nga Konare në tetë vjetë. Këtë gjë e kemi thënë edhe më parë, se kalimi nga klerik në politikë dhe pastaj nga politika në klerik u bë si mjet jetese. Pra, Noli i la mënjanë iluzionet e dikurshme mbi Amerikën, si një vend që gjoja ndjek politikë paqësore e të mbrojtjes së popujve të vegjël (lexo tel "Liria Kombëtare", më 20 shkurt, 1929), dhe përsëri pas një dashurie me Konarenë e lë atë më 1932, duke iu drejtuar Amerikës në Winson - it të dikurshëm. Kësaj i thonë politikë dhe Nolit politikan!
Qerim Panariti thekson në faqen 88 se "Gjatë 10 vjetëve 1943 - 1953, "Vatra" u bë për Nolin një koshere mjalti. Për nder të tij dha dy bankete madhështore për 40 dhe 50 vjeçarin e tij në Amerikë. Në këto dy ftesa vatranët i mblodhën Nolit më tepër se 1. 000 dollarë, etj."
Ka edhe shembuj të tjerë, si Reforma Agrare por megjithatë...
Së dyti, Noli si klerik i dështuar dhe jo mikpritës. Për këtë problem do të vazhdoj të citoj Qerim Panaritin në faqet 89, 90, 92 simë poshtë:
"Noli ish person sekretiv. Ishte e pamundur për të që t'i hapte zemrën njeriut pa rezervë. Noli s'kish asnjë konfidencë, d.m.th. njeri që t'i hapte zemrën 100 % kurdoherë ishte i rezervuar. Ndër shqiptarët e Amerikës, Noli e kish humbur besimin krejt. "Të lënë të thosh si gunën e vjetër".
Ja dhe një përshkrim karakteristik për të: "Noli nuk ish mikpritës si Faik Konitza. Po të dilnje jashtë me të ishte e pamundur që të vinte dorën në xhep. Po ta vizitonje në shtëpi, s'të afronte asnjë kupë me ujë. Noli ish hamës i madh, kur gëzonte shëndet dhe plot humor dhe shakara."
"Ndër fshatarët e Shqipërisë kish një dashuri të madhe. Fshatari i thjeshtë thosh ka korruptuar komercializma dhe beson se s'mund të bësh dot tregti "me kryq në ballë". Për këtë Z. Qerim Panariti shton: "Këto karakteristikë e gëzojnë të gjithë njerëzit e lartë nga mendimet. Por në këtë rast del akoma e qartë se çfarë kërkonte Noli me qëndrimin e tij me gjigandin F. Konitza, Konstandin Çekrezin, Kristo Dakon dhe Dr. John Nase, kundrejt të cilëve mbodhi farën e grindjes dhe të urrejtjes, të cilat u trashëguan më pas në shumë shqiptarë të Amerikës." Nolit vetëm me Faik Konitzën i haste sharra në gozhdë, sepse ky dallohesh për karakterin, origjinën dhe kulturën e tij të gjerë. Të njëjtat qëndrime pasqyroi edhe ndaj fesë, klerikëve dhe besimeve.
Nolin të gjithë e nderojnë dhe e lartësojnë për përkthimin e liturgjisë së Shejtë në gjuhën shqipe. "Ky është shërbim i madh", thekson Konitza, "për ortodoksët shqiptarë por nuk duhet harruar se Liturgjia shqip i shërbeu Nolit si mjet pune për shqiptarët."
Rezultati i punës së tij si fetar del krejt ndryshe. Ai e përçau Komunitetin shqiptar të Bostonit, me qëndrimin dhe klerikët shqiptarë, duke bërë atë që përveç "kryekishës" së Shën Gjergjit u ngritnë edhe dy kisha të tjera; ajo e Shën Trinisë me 1921 dhe veçanërisht pas ardhjes së Nolit në Amerikë, u ngrit edhe kisha e Shën Johanit me 1934, kjo ka qenë edhe çudia më e madhe për një komunitet të vogël si ky yni në Amerikë, që në 800 metra të kemi 3 kisha. Këtë gjë na e thoshin shumë amerikanë të tjerë duke qendisur: "Ah..., Ah ju ini pak shqiptarë që kini tre kisha në Broduej (Broadway) Street".
Për të dëgjojmë, (pra lexojmë) se çfarë thuhet në "Albumin 2", faqe 101, 102 e 104: "Të gjitha andrallat që pati Noli gjatë administratës si udhëheqës spiritual i kishës i pësoi nga një pjesë e klerit të pabindur. Zënka midis Nolit dhe ekonom At Kris Ellisit (nga fshati Hoçishti, fshat ky në Korçë) hyn në tjetër kategori të cilin pa dhënë hollësira, Noli e pushoi nga puna. Pothuajse të gjithë miqtë e Nolit morën anën e Ekonom Ellisit... . Në përgjithësi shumica e klerikëve s'ka qenë kurrë i bindur karshi Nolit."
Në këtë rast shtoj se Fan Noli nuk kishte kryer studimet për teologji, se u vetshpall peshkop dhe se me përkthimin e "Rubahirave" të Omar Khajamit provoi atë se ai nuk mund të ishte kurrë fetar. Për ktë çështje mund të sqarohemi edhe nga shtypi i kohës në ato vite, si gazeta "Drita e Vërtetë", "Skënderbeu", "Albanian - American Literary Society", libri i zotit Gjon Mc Clain i vitit 1952 me titull: "Albanin Expose". Po ashtu vetë kam shkruar në gazetën: "The Christian Sience Monitor", në një debat me Fan Nolin dhe Gjon Mech Lain që nga 14 gush 1953, deri më 17 prill 1954. Ju zotërinj studiues mund t'i keni lexuar! Me këtë rast po ju drejtohem vetë fjalëve të Nolit marrë nga "Albumi 2", fq. 77 ku thuhet:
"Nëqoftë se emri im do të mbahet mend në të ardhmen mund të rronjë vetëm në fushën e letrave." Pra ky është edhe konkluzioni im për këtë çështje.
Së fundi, zotërinjve Viron Koka dhe Nasho Jorgaqi, ose shkrimeve të tyre ofenduese, po ju jap disa fakte por të shoqëruara edhe me disa pyetje:
Veprat, "Bethoveni dhe Revolucioni Francez", si dhe "Skënderbeu" janë botuar në një njëjtin vit më 1947 në Nju Jork (New York) nga F. S. Noli dhe mbajnë emrin e tij.
Këto dy vepra i dhanë F. S. Nolit gradën e beçelarit (Bachelor's Degree) dhe të Doktorit (Doctor's Degree) më 1945, pra pas vdekjes së Faik Konicës.
Faik Konitza ka vdekur me 15 dhjetor, 1952,në Washington. Biblioteka dhe shkrimet e Konitzës vajtnë në depot e Washington D. C. kundrejt një pagese mujore dhe me interesimin e Fan S. Nolit e të Qerim Panaritit erdhën në Kishën e Shën Gjergjit, në Boston ku janë edhe sot.
Këto shkrime lexoheshin, sistemoheshin, nga bashkëkohësit Fan Noli dhe Qerim Panariti në atë kohë, por më vonë studioheshin nga studiues të specializuar të regjimit të Enver Hoxhës, regjim që nuk i përmend as emrin Faik Konitzës dhe jo më të botonte shkrimet e tij.
"Bethovei dhe Revolucion FRAncez" dhe veçanërisht "Skënderbeu" kanë një stil të ndryshëm nga shkrimet e mëparshme të F. S. Nolit, bile tek "Skënderbeu" shohim që përmbajtja, mënyra e të shkruarit dhe shumë datime të ndryshojnë. Ky ndryshim ndihet aq sa ndryshon "mbreti" në "Skënderbeu" i vitit 1921 nga "kryezoti" i Shqipërisë në "Skënderbeu" i vitit 1947.
Zotërinjve u kujtoj se jam 18 më i vogël se Noli, sot jetoj akoma (pra kur po shkruajmë këtë artikull të Z. Peter Minnar, ai është mbi 100 vjeç, shënimi im K. Kapinova). Kam përfunduar gjimnazin para vitit 1920, kam studiuar dhe jam marrë me balet gjatë djalërisë time në Amerikë. Kam qenë mik me të ndjerin Qerim Panariti, sekretar personal i F. S. Nolit, të cilit i kam qëndruar pranë për më shumë se 30 vjet. Miqësia ime me Qerim Panaritin mbetet simbol i bashkimit shqiptar të sekteve myslimano - kristiane; kultura dhe arti na bashkoin.
Përfundimisht po ju drejtohem me disa pyetje se kështu do të mirrni një përgjigje më të saktë.
Përse nuk u bëtua libri "Albumi 2" i Qerim Panaritit në Shqipëri? Ose të paktën përse nuk u ribotua?
A mund të ketë njohës më të mirë se Z. Qerim Panariti i biografisë së Fan Nolit?
Përse në "Albumi 2" nuk përmendet grada e Doktorit (Ph.D.), apo ajo e Bahçellarit? Nuk u gjenden dy rradhë në "Albumin 2" që të shkruheshin dhe dy nga veprat më të rëndësishme si "Skënderbeu" dhe "Bethoveni dhe Revolucioni Francez"?
Mos vallë mendja e studiuar në Clark University në Wocester e Qerim Panaritit ja ka harruar këto dy vepra Fan S. Nolit?
Pse në "Albumin 2" përmendet vetëm letra e Benard Show (Benard Shou) dhe pse cilësohet që kjo letër është përkthyer nga vetë Fan S. Noli?
A mos vallë, pas vdekjes së Konitzës me 1942, nuk do të më mjaftonin tre deri në pesë vjetë për të përpunuar dy veprat dhe për të botuar ato duke siguruar edhe titujt përkatës?
Me 1947 botohen dy libra nga i njëjti autor. Kjo është karakteristike e shkrimtarëve të veçantë, apo shfrytëzimit të gjërave të gatshme?
Po Benard Shou, mos nuk ka të drejtë kur thotë: "U gabuat në zanatin kur u dorëzuat klerik"?
Po, Qerim Panariti a mund të shkruante kundër Fan S. Nolit në atë kohë? Kjo nuk mund të ndodhë kurrë, ndryshe humbiste gjithshka! Po e la amanet disa miqve të tij të vërtetën.
Kjo gjë më takon mua në gjyqin (e rekomanduar nga Dr; Viron Koka) ta bëjë bashkë me Faik Konitzën në Forest Hills Cemetery pas vdekjes sime.
Peter L. Minnar
Firma
Quincy Mass.
Janar 1995"
Pra kjo ishte letra më e rëndësishme si përgjigje drejtuar dy përfaqësuesve më të lartë të historiografisë komuniste Z. Viron Koka dhe Nasho Jorgaqit, të botuar në librin e autorit Peter Minnar me titull kuptimplotë: "Për Shqipërinë", botuar në Boston në vitin 1995. Le të gjykojë lexuesi më mirë, mbasi ende sot historiografia komuniste që mbizotëron në të gjithë instancat e kulturës shqiptare shkruan dhe vulos edhe në tekstet shkollore të vitit 2001 me po ato metodologji dhe burime historike sikurse kanë vepruar tash 60 vjet ndonëse historia ende nuk e ka thënë fjalën e saj, dhe kur kanë dalur dokumente të reja në dritë ata i kanë anashkaluar sepse nuk duan që të hedhin "shkencën" e paanëshme që kanë bërë deri më sot.
Burime të reja nga jeta e bashkëatdhetarit të shquar Z. Minnar
Është i ri, ndonëse e ka kaluar shekullin me vite mbi supe. Gëzon shëndet të mirë, dhe për Z. Minnar sekreti është një fjalë filozofike që konsiston në atë se "Sekreti i jetëgjatësisë është të duash veten, ta respektosh atë." Gjithnjë ka qenë i kujdesshëm me alkoolin dhe cigaren nuk e ka përdorur. Mish ha fare pak, kurse tre ditë në javë ha peshk dhe dy ditë mish pule, kryesisht zoga të vogla. Mbi të gjitha i pëlqen të lëvizë dhe këtu padyshim është edhe sekreti tjetër i sfidës që ai i bën moshës së tij. Ai punon sikurse ka punuar sistematikisht gjatë gjithë jetës. Përmes punës njeriu mund të bëhet i pasur në Amerikë, mbasi Amerika nuk është filantropike. Kështu njeriu i huaj që vjen aty është gjithnjë në rolin e atyre heronjve të Xhek Londonit që ishin në kërkim të etheve të arit. Drama e tyre është edhe refren i ditëve të sotme. Njëkohësisht gjatë bisedave të lira dhe duke vënë buzën në gaz për të mos demoralizuar njerëzit ai shton se "mos harroni se duhet edhe pak fat". Dhe kështu këtu zë vend një shprehje e njohur angleze, ku thotë: "Të ndodhesh në kohën e duhur, në vendin e duhur."
Gjatë jetës së tij prej 10 dekadash, ai ka pasur edhe fat në jetë, edhe sot pas një historie të pasur dhe një përvoje të mbushur me ngjarje, personalitete, senatorë, kongresmenë amerikanë, njerëz të thjeshtë dhe politikanë amerikanë e pas viteve '90 edhe shqiptarë nga trojet etnike shqiptare, ai bën çdo ditë një jetë normale, siç mund të jetohet në Amerikë.
Piter Minnar ka lindur në shekullin XIX në qytetin e Korçës. Pra, ai është i ngjarjes historike kur në vendin tonë ekzistonte ende pushtimi i natës së gjatë të ushtrive turke dhe se në atë kohë në pushtet ishte Sulltan Hamiti. Nëna e babai i tij kanë lindur në qytetin e hershëm të Korçës. Familja kishte një gjendje ekonomike të mirë dhe se në familje jetonin katër vetë, Piteri, motra dhe nëna e babai, dhe pas 20 vjetëve ai merr udhën e emigrimit në Amerikë, ndonëse nuk kishte nevojë ekonomike, mbasi ishte djalë i vetëm në familje. Fati e hodhi në një shtet të zhvilluar edhe asokohe. Ai pas disa viteve e kishte të vështirë që të rikthehet në Korçën e tij të dashur mbasi Amerika e kishte bërë bir të saj e kështu ajo nuk e lëshonte më shqiptarin plot energji rinore. Ai hyri në një shkollë nate ku mësonin edhe 18 korçarë të tjerë. Për fat të mirë Piteri i ri ishte i vetmi që dinte alfabetin latin. Atë e ndihmoi shumë edhe gjuha frënge dhe kultura emarrë në gjimnazin e Korçës (që asokohe ishte me zë), ku ishte me detyrim që të mësonte një gjuhë ndërkombëtare dhe në atë kohë më e përhapur krahas anglishtes edhe gjuha frankofone.
Gjatë Luftës së Parë Botërore punoi si përkthyes (terxhuman) me disa tregtarë dhe mësoi shumë përvojë edhe nga kontaktet me ushtarët francezë. Më pas Piteri integrohet falë hobby në një shkollë baleti, ku iu krijua mundësia të mësonte edhe gjuhën vendase angleze. Shpesh Piteri është pyetur edhe nga vetë amerikanët dhe pas viteve '90 nga gazetarët dhe studiuesit që hulumtojnë rreth jetës së tij 101 vjeçare, se duke qenë djalosh i pashëm, pse nuk u martuat me një amerikane, ai gjithnjë me dashuri për shqiptarët, gjuhën dhe vajzat e bukura që ka Shqipëria është përgjigjur se: "Kjo është çudia e ime dhe jo vetëm e imja, por edhe shumë miqve të mi që më njihnin asokohe. Se unë kur shkova në Amerikë si zura punë, vajta edhe në shkollë baleti dhe më pas formova një grup baleti me 5 vajza amerikane. Vetëm unë isha djalë. Dhamë shfaqje në shumë qytete të Amerikës. Ishin vajza të bukura, të pasura e megjithatë kur erdhi koha për t'u martuar zgjodha nga qyteti im i lindjes Korça (pra, vajzën e një tregtari të njohur në Korçë me emrin Koli Asllani). E kështu vitet do t'ia lënë vendin dekadave ku së bashku çifti do të jetonte gjatë. Ai nuk e ka harruar asnjëherë vendlindjen dhe në Shqipëri ka qenë 10 herë. Për herë të parë zbret në tokën e të parëve, në kohën e komunizmit, më 1983 dhe përsëri pas 3 vjetëve në vitin 1986 dhe 6 herë tashti në periudhën e demokracisë. Asokohe sikurse e pranon edhe vetë Piter Minnar, ishin pak vetë që vinin për vizitë si turistë në Shqipëri në kohën e diktatorit gjakësor Enver Hoxha, dhe me siguri një pjesë e tyre kanë qenë agjentë të Sigurimit. Por duke e pyetur se si munde të hysh në Shqipëri kur ti shkruaje në gazetat amerikane kundra rregjimit të egër të Tiranës ai kujton me një freski edhe detajet më të vogla: "Vetëm me anën e një zyrtari të lartë të Tiranës, mik pas miku, unë munda të vij këtu dy herë në 70 vjet mërgim." Mirëpo gjatë kohës 80 vjeçare që qëndron në Amerikë, Z. Peter Minnar ka hulumtuar dhe skeduar edhe për emigracionin shqiptar dhe duke gjurmuar në biblioteka dhe arkiva ka mundur të zbulojë se shqiptarët e vjetër të vendosur në Amerikë para Luftës së Dytë Botërore, kanë qenë patriotë dhe kanë punuar për Shqipërinë. Kështu "Shoqëria më e vjetër e diasporës Federata Panshqiptare "Vatra" (sepse shqiptarët për njëri - tjetrin ishin një vatër mikpritje e bujarie, duke përjashtuar rastet e veçuara, kur shqiptari i ka kthyer shpinën shqiptarit) me Kryetar Faik Konicën është historia e vërtetë e kësaj diaspore. Mirëpo Z. Minnar përmend shpesh edhe kontributin e Nolit në fushën e letrave duke qenë i kujdesshëm në vlerësimin e tij për disa aspekte të tjera të aktivitetit si klerik, "shkencorë" e të tjera. Ai ishte një njeri i zgjuar dhe ka merita të tij. Për më tepër shqiptaro - amerikani më i moshuar deri më sot në Amerikë (të paktën sipas burime nga diaspora amerikane, shënimi im K.K.) Peter Minnar, kur flitet për figurën e Nolit ai thekson se: "Ju vazhdimisht flisni për Fan Nolin. Bukur ishte njeri i zgjuar dhe ka meritat e tij. Por historinë e diasporës nuk e bëri një njeri. Noli ka bërë shumë të mira, po ka edhe gabime. Faik Konica e Shahin Kolonja u hapnin sytë shqiptarëve. Asokohe shqiptarët nuk dinin të lexonin shqip. Konica e Shahin Kolonja i mësuan të lexonin me anën e një korçari tjetër, Kristo Dakos, i cili udhëtonte në rrethinat e Bostonit që t'i mësonte shqiptarët të këndonin shqip e anglisht." Pra në këtë mënyrë djemtë shqiptarë dhe patriotë edhe pse në emigracion mësonin bashkëvëllezërit e një gjaku e gjuhë që të flisnin, të shkruanin e të lexonin gjuhën e të parëve të tyre. Kështu p.sh.; Kristo Dako foli për çështjen shqiptare me filantropistin e dëgjuar amerikan Charles Grey, i cili ishte mik i presidentit të dëgjuar amerikan Wilson. Ishte Grey ai që i mbushi mendjen presidentit Willson për të ndihmuar Shqipërinë, mbasi asokhe Evropa ishte progrekëve e prosllavë e prosllavëve në drejtim të çështjes shqiptare. Për rolin e këtij filantropisti amerikan mund të mësojmë shumë po të lexojmë artikullin e Faik Konicës botuar tek "Dielli", më 1921. Dhe për këtë dëshmi e shumë të tjera atdhetari i flaktë Peter Minnar flet dhe ka dokumenta të shkruara në shtypin e kohës që i ruan me fanatizëm si vlera atdhetare e kulture së asnjëherë nuk janë cituar edhe pas 10 vjetëve të "demokracisë" në Shqipëri. Me orë e ditë të tëra ai të rrëfen edhe për intelektualin tjetër Kristo Kirka, Kryetarin e Shoqatës kuptimplote "Besa - Besën" një nga figurat më të shquara korçare. I tillë është edhe atdhetari Eftim Naçi ku vëllai i tij hapi të parën shkollë shqipe, por që nga historiografia komuniste është lënë në harresë. Mbi këtë temë të preferuar në punimet publicistike të Z. Peter Minnar, historia shqiptare është dyfiçitare. Por me qetësinë e mprehtësinë që e karakterizon Peter Minnar thekson: "E megjithatë për këta patriotë është folur fare pak. Ku e kemi Themistokli Gërmenjin? E dini se vdiq T. Gërmenji? Kini edhe një statujë të tij këtu në Korçë. Ku e kini Bellkamenin, Tromarën? Natyrisht historia ju shfajëson disi pasi në kohën e Enver Hoxhës nuk e zije dot në gojë emrin e Faik Konicës dhe të patriotëve të tjerë...
Roli i diasporës ka qenë dhe mbetet i madh."

[Julius]

Fan Stilian Noli dhe jeta e tij.
Fan S. Noli
(1882-1965)

Fan Noli ishte artist dhe dijetar, perfaqesues e shquar i letersise demokratike, qe u zhvillua ne shqiperi fill pas Rilindjes.
Fan Noli lindi me 6 Janar 1882 ne fshatin Ibrik Tepe, fshat shqiptar ne Thrake, jo shume large nga Ederneja.
Si disa fshatra te tjere te asaj krahine te banuar nga shqiptare, fshati kishte ruajtur gjuhen dhe zakonet e te pareve. Noli prejardhjen e tij fisnore e kishte nga Kolonja. I ati, Stiljani, ndonse trashgoj nje cope toke, nuk u mor kur me punet e bujqesise, po sherbeu si psalt ne kishen e fshatit. E ema Maria ishte shtepiake. Familja u shtua shume dhe jetesa u veshtirsua per te.
Sa qe i mitur Noli kaloi semundje te medha dhe kjo qe dhe arsya qe e filloi shkollen me vonese.
Filloren dhe te mesmen e beri greqisht. Por me shume tek ai ndikoj dashuria per gjuhen shqipe.
Qe ne bankat e shkolles u shfaq krenaria e pavarur dhe fryma e revoltes. Per kete shkak nuk ju dha diploma ne kohen e duhur.
Me 1900 vajti ne greqi qe te nxirte jetesen dhe te vazhdonte fakultetin e filozofise. Ne Athine u lidhe me nje shoqeri belgjiane, e cila zotronte tranvajet me kuaj. Nuk i eci mbare me kete shoqeri dhe shkollen nuk e beri. Filloj te bente pune te tjera si: kopist, sufler dhe aktor prane nje trupe teatri greke. Atje ju ngjall deshira per tu mare me dramaturgji. Me 1903 shkoi ne Egjipt, ku zuri pune si mesues i greqishtes. Nderkoh njihet me levizjen kombetare. I ndihmuar nga patriot, nisi veprimtarine politike dhe letrare.
Me 1906, i nxitur dhe i perkrahur nga patriotet, Noli u nis per ne SHBA, me qellim qe te ndihmonte ne organizimin dhe ne bashkepunimin e shqiptareve te merguar, qe kercenoheshim nga reziku i percarjes, per shkak te veprimeve te shovinisteve greke.
Beri pune krahu si puntor ne nje fabrik share, si pjatalares etj. Megjithese nuk kishte bindje te forta fetare u be prift me 1908 dhe filloj luften per shkeputjen e kishes ortodokse shqiptare nga ajo greke, duke bere sherbesa shqip, duke perkethyer ne shqip librat fetar etj. Nderkohe bashkepunonte me gazeta, mbante ligjerata, organizonte shoqeri patriotike, te cilat, me 1912, u bashkuan ne federaten pan-shqiptare "Vatra". Ate vit kreu studimet e larta ne Universitetin e Harvardit.
Pas shpalljes se pavarsise, Noli perkrahu qeverine e kryesuar nga I. Qemali. Erdhi ne Shqiperi per te paren here me 1913. Pastaj shkoj perseri ne ShBA. "Vatra" e zgjodhi kryetar. Ne kete kohe ai shkroi vjershat e tij te para, qe ishin dhe shqiperimet e para artistike.
Me 1921 doli vepra e tij madheshtore ne proze "Historia e Skenderbeut" .Ne Shqiperi erdhi serisht ne fillim te viteve 1920. Gjeti nje levizje mjafte te gjere per sigurimin e pavarsise kombetare. Si deputet ne Keshillin Kombetar, mbrojti platformen e Kongresit te Lushnjes dhe u be udheheqsi i krahut demokratik kunder feudaleve, qe kryesohej nga A. Zogu. Noli luajti nje rol te dores se pare ne organizimin dhe drejtimin e Revolucionit Demokratik te Qershorit me 1924, pas ngadhnjimit ne te cilin u caktua kryetar i qeverise. Por revolucioni nuk u cua deri ne fund per arsye se Noli me shoke u treguan shume te bute
. Revolucioni u thye nga bashkeveprimi i reaksionit te brendshem dhe me forca te huaja.
Me 24 Dhjetor 1924 Noli mori rugen e mergimit politik dhe nuk u kthye me ne Shqiperi.
U vendos perkohesisht ne Vjene. Regjimi zogist e denoj me vdekje ne mungese.
Ne periudhen 1925-1930, krahas veprimtaris politike, zhvilloi nje pune te dendur krijuese: shkroi vjersha, perktheu ne shqip disa kryevepra te letersise botrore, botoj artikuj te mprehte per mbrojtjen e Revolucjonit Demokratik te Qershorit per denoncimin e regjimit zogist dhe te reaksionit nderkombetar. Pas vitit 1930, Noli u largua nga Evropa dhe u vendos perfundimisht ne ShBA. Aty ushtroj profesionin e peshkopit te kishes ortodokse Shqiptare.
Me 1947 botoi perpunimin qe i beri "Historise se Skenderbeut", nxori ne drite nje botim anglisht dhe me 1949 nje variant te dyte shqip te saj.
Me1948 botoj vellimin me vjersha "Album".
Me 1960 dha nje "Autobiografi" ne anglisht, mjaft terheqese.
Me 1961-1963 botoj dy vjershat e fundit dhe perketheu ne shqip disa vjersha te poeteve te njohur.
Me 20 Nentor 1963 vajti ne Florida.
Me 13Mars 1965 Fan Noli vdiq, ne Fort Lauderdel, larg atdheut te tij te dashur, qe e deshi me zjar te pashuar.
Fan Noli eshte varosur ne Forest Hill Cemetiry, ne Boston.