Close
Faqja 3 prej 5 FillimFillim 12345 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 41 deri 60 prej 86
  1. #41
    i/e regjistruar Maska e faiksmajli
    Anėtarėsuar
    12-02-2006
    Postime
    117
    Eshtė folur shumė pėr kontradiktat e Nolit, aq sa ėshtė thėnė qė “ekzistojnė shumė Nolėr, nė kundėrshtim me njėri-tjetrin”1). Janė quajtur ato kundėrthėnie, inkoerenca, kontradikta dhe paradokse.
    Eshtė mė se e vėrtetė qė Noli tė jep mundėsi e argumente qė ta trajtosh atė kontradiktor nė disa hulli. Nė vorbullėn e kontradiktave noliane, ato mė ngacmueset janė dy: a ka qenė Peshkopi ynė i shquar besimtar a jobesimtar, pėr tė mos thėnė kundėrshtar i besimit dhe, nė zgjidhjen e problemeve tė mėdha shoqėrore e politike, a ka qenė pėr pėrdorimin e dhunės a kundra saj, a ka qene revolucionar a kundėrrevolucionar.
    Po jap mendimin tim, duke i peshuar kontradiktat nė vokacionet e tij, tė cilat gjithashtu kanė qenė tė shumta, por duke u pėrpjekur tė nxjerr nė dukje ato mė rėndėsorėt prej tyre.
    Para sė gjithash, duhet thėnė se nė pikėpamje psikologjike dhe filozofike, duhet pranuar qė kontradikta subjektive ėshtė nė shpirtin e njeriut, nė mendjen, nė zemrėn, nė jetėn dhe nė veprimtarinė e tij. Tė lindura fillimisht nga dyshimi, me zgjerimin e pėrvojės jetėsore dhe tė kulturės, tek mendimtari a veprimtari, nė pėrpjekjet e tij pėr t’ju afruar sa mė shumė sė vėrtetės, nė ēdo plan teorik a praktik qė kėrkohet ajo, shfaqen kontradiktat. Qenėsia e kėsaj dukurie ėshtė nė pėrputhje me personalitetin e njeriut. Eshtė i njohur fenomeni qė kontradiktat e personaliteteve tė shquara marrin ngjyra paradoksale, siē ėshtė bėrė zakon tė thuhet, por edhe siē ėshtė shpesh e vėrtetė.
    Personalitetet e larta qė tejkalojnė kufijt kombėtarė, siē qe Noli ynė, mishėrojnė jo vetėm kontradiktat individuale apo ato tė njė bashkėsie, qoftė kjo edhe njė komb, por edhe kontradiktat e njerėzimit, sepse tė tilla personalitete janė shprehje e ndėrgjegjes sė njerėzimit, pra edhe e kontradiktave qė e ngėrthejnė atė, ndėrgjegje qė pėrpiqet e lufton pėr t’i hedhė dritė sė ardhmes.
    Njeriu gjatė gjithė jetės sė tij, me rritjen e pėrvojės praktike jetėsore dhe me zgjerimin e dimensioneve tė kulturės, e pėrsos dhe e ndryshon mendimin e tij pėr probleme tė rėndėsishme, duke shkuar edhe tek kundėrshtimi i mendimit tė tij tė mėparshėm. Gjė krejt normale. Nė kėtė rast nuk mund tė bėjmė fjalė pėr kontradikta nė kuptimin e vėrtetė tė fjalės, pa rėnė nė mohimin e zhvillimit tė pandėrprerė mendor e shpirtėror tė njeriut. A nuk kemi sa e sa personalitete evropiane e botėrore qė nė dekadat e para tė shekullit tė kaluar u lajthitėn nga marksizmi e leninizmi dhe, mė vonė, u bėnė kundėrshtarė tė tij? Vetė Noli e ka shprehur njė dukuri tė tillė nė introduktėn e tij pėr Khajamin: “Eshtė e pabesueshme qė Omar Khajami, armik i tė gjitha despotizmave, tė mos ketė ndryshuar aspak pikėpamjet e tij filosofike brenda nė 55 vjet” 2).
    Si qėndron Noli mes fesė e ateizmit, a beson apo nuk beson, a ėshtė pėrkrahės i fesė apo kundėrshtar i saj – kjo ėshtė kontradikta mė tunduese pėr ato qė pėrpiqen ta trajtojnė atė si ateist dhe kundėrshtar tė fesė.
    Megjithėsė nuk ėshtė pėr t’u marrė nė konsideratė trajtimi i njėanshėm, nė njė farė mėnyrė tendencioz, qė iu bė kėtij problemi nė periudhėn e diktaturės, sepse aty mund tė ketė indoktrinim e mungesė ēiltėrsie, mė tepėr se objektivitet e bindje shkencore; gjithsesi duhet thėnė diēka. Namik Resuli nė studimin e tij “Fan Noli sot” 3) ka polemizuar pėr kėtė ēėshtje me Koēo Bihikun dhe Dhimitėr Shuteriqin, lidhur me “antifetarizmin” e Nolit (nė ndonjė poezi e shprehje tė tijen), duke pranuar kėtė dukuri–sado lėkundshėm - si inkoerencė tė Nolit (mbėshtetur nė njė shprehje tė nxjerrė nga njė letėr qė Noli i ka dėrguar Tashkos, mė 1906: “Perėndisė qė nuk i besoj, i ardhtė keq!” dhe e ka mbyllur kėtė ēėshtje, duke e lėnė nė kapėrcyell, me citimin e Qerim Panaritit, biografit tė parė tė Nolit: “Si person, Noli gėzonte tė gjitha tė metat e njeriut plus tė metat e tij si individual”, (d. m. th. si individ, shėnimi im, A. Ē.). Mendoj se kjo shprehje dhe ndonjė tjetėr qė bie Qerim Panariti nė librin e tij 4) mund tė jenė rezultat i njė momenti shpirtėror a rrethanash tė veēanta dhe nuk duhen marrė pėr bazė pėr tė nxjerrė pėrfundime rėndėsore kategorike, qė bien nė kundėrshtim me krejt jetėn dhe veprimtarinė e Nolit.
    Aleks Buda ka shkruar: “Me vullnet tė lirė e me ndėrgjegje, Noli zgjodhi rrugėn e priftėrisė. Nuk ishte as njė thirrje e brendshme, as nevoja pėr tė siguruar jetesėn qė e ēoi nė kėtė rrugė. Ajo qė nė kushte normale do tė ishte njė maskeradė – veshja prift – pėr njė njeri qė nė thelb…ishte njė skeptik nė pikėpamje fetare, qe nė tė vėrtetė njė akt vetėflijimi i njė njeriu qė pranoi tė flijojė njė jetė normale njerėzore dhe lirinė e vet personale e mendore pėr nevojat politike kombėtare, tė luftės kundėr veprimtarisė kombėtare tė feve e kishave; qe ky njė akt vetėmohimi tragjik sepse e detyroi tė rrojė njė jetė nė dy rrafshe” 5). (Eshtė fjala, pėr rrafshin politik dhe atė fetar).
    Me pak fjalė kėshtu ėshtė trajtuar vendimi i Nolit pėr t’u bėrė prift dhe misioni i tij fetar nga mendimi i shkencės shqiptare nėn trysninė e diktaturės. Pra, Noli u bė prift pa pasė njė thirrje tė brendshme, sepse pėrkundrazi ai ishte “skeptik” nė qėndrimin ndaj fesė; por u vetėflijua tragjikisht pėr “nevojat e politikės kombėtare”.
    Sė pari, na duket njė gjykim tepėr i sipėrfaqshėm mohimi i thirrjes sė mbrendshme, vokacionit fetar, qė e drejtoi Nolin nė rrugėn e priftėrisė.
    Nga tė gjitha vokacionet e Nolit, dy janė mė tė fuqishmet dhe mė ndikueset nė veprimtaritė e tij: ai fetar dhe ai atdhetar, vokacioni qiellor dhe njė nga “tokėsorėt”.
    Shfaqja dhe jetėgjatėsia e vokacioneve kanė kronologjinė e tyre nė jetėn e njeriut, gjė qė del mė nė pah tek njerėzit e mėdhenj. Pa u zgjatur nė kėtė ēėshtje duhet tė pranojmė se ėshtė vokacioni fetar, ndoshta pėr vetė natyrėn e tij ekskluzivisht shpirtėrore, qė u shfaq tek Noli shumė heret, qė nė moshė tė njomė, dhe qė e shoqėroi atė, siē do ta themi mė poshtė, tėrė jetėn. (Eshtė pėr t’u shėnuar se nė hullinė e religjionit, vokacioni ėshtė njė thirrje e brendshme qė Hyu i bėn njė shpirti pėr t’ju kushtuar i tėri Atij; ndėrsa nė vokacionet e tjera, “tokėsoret”, motivacioni ėshtė krejtėsisht nė hullitė njerėzore dhe shfaqet tek aftėsitė dhe talenti i njeriut.).
    Vetė Noli na tregon nė “Autobiografinė” e tij se ai ishte i vetmi prej pjesėtarėve tė familjes qė e shoqėronte gjyshe Sumbėn nė agjėrimet e saj; bile edhe ndėr ato mė tė vėshtirat, siē ishte tė qėndruarit, dy herė nė vit, tri ditė rresht, pa ngrėnė e pa pirė; megjithėse gjyshja, “pėrherė rropatej ta bindte qė tė mos agjėronte, sepse ishte shėndetlig” 6). Si mund tė spjegohet ndryshe ky veprim fėminor, pėrveēse me njė impuls tė brendshėm shpirtėror? Ky predispozicion shpirtėror i fuqishėm e shoqėroi Nolin tėrė jetėn. Dhe mė vonė nė njė moshė tė pjekur, duke iu nėnshtruar kėtij vokacioni hyjnor dhe duke synuar nė sendėrtimin e idealeve tė tij tė larta qiellore e tokėsore, fetare e atdhetare, Noli nuk flijoi kurrėfarė lirie tė vetėvetes; nuk bėri ndonjė vetėflijim, pėrkundrazi ai krijoi mundėsinė qė tė pajtonte dy vokacionet e tij mė tė fuqishme, duke u vėnė plotėsisht nė shėrbim tė tyre dhe pėr hir tė kėtyre vokacioneve ai solidarėsoi bashkėsinė shqiptare ortodokse tė Amerikės, duke e shkėputur atė nga ndikimi, intrigat dhe politika antishqiptare e Patrikanės dhe themeloi Kishėn Shqiptare, u mor me politikė, duke u bėrė njė luftėtar i fkaktė pėr ndėrtimin e njė shoqėrie shqiptare sa mė tė ēliruar shpirtėrisht dhe lavėroi nė tėrė ato fusha tė kulturės, artit, shkencės, aftėsitė e tij tė rralla.
    Eshtė tepėr e ēuditshme, flagrante tė pranojmė se personaliteti i Nolit nė tėrė madhėshtinė e gjenialitetit tė tij t’ia kishte nevojėn maskave dhe maskaradave.
    Jeta dhe veprimtaria e Nolit nuk lėnė nė dyshim vokacionin dhe bindjen fetare tė tijen. Noli e hapi dhe e mbylli jetėn si besimtar i zellshėm. Nė frymėzimin e tij shpirtėror, nė prirjen dhe misionin jetėsor dhe, jo e parėndėsishme, nė trashėgiminė instinktive dhe edukatėn qė mori qė heret nė familje, ai na dėshmohet katėrcipėrisht fetar. Fetar nė ideal, fetar nė bindje, fetar nė veprim. Fetar nė fėmijėri, fetar nė rini, fetar nė moshė tė pjekur dhe nė pleqėri; fetar nė jetė, fetar nė vdekje.
    Mė shumė se ēdo gjė dėshmon vepritaria e tij jetėsore. Nėn ndikimin e edukatės familjare, qė nė fėmijėri, ai mendonte tė bėhej “kalorės i Skendėrbeut” dhe “misionar i Krishtit”, dhe pėrpara marrjes sė ēdo vendimi ai pyeste veten: “Si do tė kishte vepruar Krishti, nė njė rast tė tillė?” Dhe pėrgjigjej: “Krishti do t’i besonte Zotit dhe do tė shkonte pėrpara”. 7)
    Gjatė gjithė jetės, ai jo vetėm ushtroi detyrėn si prift, por kohėn mė tė madhe ia kushtoi propagandės fetare. Qė mė 22 mars 1908, nė moshėn 26-vjeēare, vetėm 14 ditė mbasi u dorėzua prift, celebroi Liturgjinė e Parė Hyjnore nė gjuhėn shqipe dhe po kėtė vit botoi “Shėrbesat e Javės sė Madhe”, duke filluar me botimet e materialeve fetare, qė vazhduan gjatė gjithė jetės. Me qė lista e tyre ėshtė shumė e gjatė, po shėnojmė kėtu vetėm vitet e botimeve: 1908, 1909, 1913, 1914, 1916, 1936, 1941, 1948, 1949, 1950, 1952, 1954, 1955, 1956, 1957, 1961, 1962 dhe vetėm njė vit para se tė vdiste botoi Psalmet e pėrkthyera nga hebraishtja. Sqarojmė qė nė disa prej viteve tė pėrmendura mė lart, ai realizoi dy e mė tepėr botime. A mund tė bėhėj e gjithė kjo punė e vėllimshme dhe e shtrirė nė krejt hapėsirėn jetėsore pa njė predispozicion tė fuqishėm shpirtėror dhe vetėm e diktuar nga nevojat e politikės kombėtare?
    Noli ka shkruar: “Nga tė gjitha veprimtaritė e mia, dashuria ime e parė ėshtė kisha” 8); ndėrsa pėrkthimin dhe kompilimin e Kremtores (Menoion) – njė libėr shėrbese qė pėrmban psalmet, odet dhe troparia tė vitit liturgjik ortodoks - e ka quajtur “sodisfaksionin e tij mė tė madh” 9) dhe “veprėn, nė tė cilėn janė pėrqėndruar pėrpjekjet e tij mė tė mėdha shpirtėrore, letrare, muzikore dhe intelektuale” 10).
    Nė tryezėn e punės, ditėn qė vdiq, iu gjetėn: njė vėllim i vogėl poezish franceze, disa fletė me pėrkthime nga ky vėllim, (dėshmi e gjallė e hapėsirės kohore dhe fuqisė sė vokacionit pėr artin poetik), si dhe njė dorėshkrim, nė tė cilin qe shkruar kjo lutje drejtuar Zotit: “Kur ju tė vini nė tokė, Mbret i Qiejve, me pushtet dhe shkėlqim, e gjithė bota do tė dridhet nga frika, lumenjtė e zjarrit do tė rrjedhin para fronit tė gjyqit tėnd tė tmerrshėm, librat do tė hapen dy kapakėsh, do tė zbulohem mėkatet mė tė fshehta. Mė kurse mua prej zjarrit tė pashuar e tė amshuar dhe mė vendos nė krahun e djathtė nė Parajsė, Gjykatės i drejtė dhe mėshirėplotė!” 11). Sa larg skepticizmit fetar dhe sa kuptimplote pėr vokacionin fetar tė Nolit ėshtė kjo lutje !
    I qenėsishėm pėr t’u theksuar, lidhur me ēėshtjen qė po trajtojmė, ėshtė fakti qė vokacioni fetar dhe ai atdhetar tek Noli ishin shumė tė fuqishėm dhe kjo pėrmasė dyfishohej, kur ato viheshin nė shėrbim tė njėri-tjetrit. Dhe ai i vuri mjeshtėrisht jo vetėm nė pajtim, por edhe nė funksion tė njėri-tjetrit. Dukuri e padiskutueshme e veprimtarisė sė tij.
    Vokacioni i brendshėm fetar dhe ai atdhetar janė dy binarėt kryesorė nga kalon lokomotiva qė tėrheq trenin me vagona tė shumtė tė veprimtarisė sė tij: vagonin e pėrkthimeve letrare, poezisė, publicistikės, oratorisė, studimeve nė fushėn e historisė e tė muzikės, krijimeve origjinale nė fushėn e muzikės, diplomacisė, politikės. Vokacioni fetar, fillimisht, dhe ai atdhetar janė mė tė hershmit nė jetėn dhe veprimtarinė e Nolit dhe e kanė shoqėruar atė tėrė jetėn; prandaj mund tė na shėrbejnė si ēelės pėr tė shpjeguar kontradiktat e tij. 12)
    Cili ėshtė mė i fuqishmi nga kėto dy impulse tė shpirtit nolian? Duket se gjaku iliro-shqiptar i trashėguar prej tė parėve ėshtė ai qė pėrcakton ēdo gjė mė sė miri nė personalitetin e kėtij shqiptari tė madh me pėrmasa evropiane e botėrore. Vokacioni atdhetar ėshtė pa dyshim nė tharmin e psikologjisė sė popullit tonė. Deri vonė i zhytur nė elemente paganizmi – pavarėsisht pėrqafimit tė dy besimeve monoteiste – shqiptari e ka pasė mė se tė theksuar vetėdijen e pėrkatėsisė sė tij etnike, kėtė vlagė tė ngrohtė atdhetarizmi, si dhe ndjenjėn dhe gjithė botėn shpirtėrore qė lidhet me tė. Nuk ėshtė i rastit, pėrkundrazi ėshtė shumė kuptimplotė konstatimi i Hobhaus-it, shokut e shoqėruesit tė Byron-it nė udhėtimet nėpėr trevat evropiane tė Perandorisė Turke, nė dekadat e para tė shek. XIX: “Kur banorėt e provincave tė tjera tė Turqisė pyetėn se ēfarė janė, ata pėrgjigjen: ‘jemi muhamedanė’ ose ‘jemi tė krishtėrė’; ndėrsa banori i kėtij vendi (ėshtė fjala pėr trojet shqiptare, shėnimi im, A. Ē.), pėrgjigjet: ‘unė jam shqiptar.”13). Dhe kjo ndodh nė dhjetėvjetėshin e parė tė shekullit tė XIX, kur vetėdija kombėtare e popullit tonė ishte errėsuar mjaft nga shkaku i zgjatjes sė pushtimit osman dhe politikės sė tij antishqiptare dhe kur vetėdija kombėtare e popujve fqinjė kishte kristalizuar platformėn e tyre kombėtare. 14)
    Kėshtu, nė vokacionet e tij mė rėndėsorė, Noli dėshmohet gjithsesi njė shqiptar i vėrtetė, me gjak, me mish, me kockė; ashtu siē e ka cilėsuar Hasan Dosti: “Ky burrė simbolizon sinthezėn e virtyteve tė racės arbėrore.” 15)
    Historia, kultura, etnopsikologjia dėshmojnė dashurinė e popullit tonė pėr atdheun. Qė nė fillimet e saj-duke mos lėnė jashtė humanistėt e mėdhenj, qė shkruan nė gjuhėn latine, kultura shqiptare u frymėzua nga ndjenja e atdhetarizmit. Mė sė miri kėtė e dėshmojnė mė tė vjetrit: Barleti, Beēikemi, Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani; dhe mbas tyre rreshtohen tė gjithė, pa dallime besimi a krahine. Dhe asnjėrin prej tyre nuk e ka penguar rroba fetare tė merret me politikė, shkencė, art, bile edhe tė marrė pushkėn pėr tė luftuar pėr atdheun.
    Kleri katolik i Veriut krijoi si moto tė veprimtarisė sė tij binomin “Fe e Atdhe”. (Duhet theksuar kėtu se nėse vokacioni dhe veprimtaria fetare e tij lidhej vetėm mė njė pjesė tė vogėl tė popullit, siē ėshtė elementi katolik, veprimtaria atdhetare e tij kishte karakter mbarėkombėtar.)
    Njė nga argumentet pėr ta paditur Nolin si antifetar ka shėrbyer pėrkthimi prej tij i “Rubairave” tė Omar Khajamit. Nėse kontradikta ėshtė mė se e mprehtė, flagrante, nė predikimin e fjalės sė Krishtit, nga njėra anė, dhe tė bolshevizmit, anti-Krishtit, nga ana tjetėr, siē mund tė thuhet pėr disa poezi dhe introdukta tė tij; ndryshon puna nė pėrkthimin e Rubairave, njė fenomen nė dukje kontradiktor dhe, mė pėrtej, paradoksal.
    Nė pėrkthimin e “Rubairave”, duhet tė kemi parasysh disa fakte:
    Sė pari, vetė Khajami ėshtė thellėsisht kontradiktor. Aq sa mund tė trajtohet si afetar, po aq mund tė trajtohet si fetar dhe si kundėrshtar i fesė.
    Sė dyti, nėse pėr hir tė lirisė sė mendimit, kritikon dogmatizmin fetar, Khajami nuk ėshtė ateist. Ai beson nė njė Zot, pavarėsisht se herė-herė kritikon edhe perenditė e feve semitike.
    Sė treti, mungesa e konsekuencės nė idetė e Rubairave, nuk na lejon tė pėrcaktojmė njė vijė demarkacioni pėr njė sistem tė prerė filozofik tė Khajamit. Vetė Noli e pohon kėtė nė introduktėn e tij: “Ēdo sistematizatė strikte e iderave qė na ēfaq Khajami ėshtė e kotė sa edhe e lajthitur”. Dhe mė poshtė: “Khajami nuk ėshtė dishepull i njė shkollė, po i tė gjitha Shkollave gjer nė njė pikė” 16).
    Sė katėrit, pėr hir tė realizimit tė njė perle letrare, Khajami i ka lejuar vetes tė predikojė edhe ide krejt kontradiktore. Ja si ėshtė shprehur Noli pėr kėtė: “Tė gjitha pikėpamjet makar kontradiktore janė tė mira pėr Omar Khajamin nė qoftė se i japin lėndėn e nevojshme pėr njė rubai artistike” 17). Kjo na dėshmon se vokacioni letrar tek Khajami ka qenė mė i fuqishėm se ai filozofik; gjė qė shihet, nė ndonjė rast, edhe tek disa pėrkthime tė Nolit, nė kundėrpeshimin mes vokacionit letrar dhe atij filozofik. Me tė drejtė, studiuesi Vehbi Bala ka vėrejtur njė “afinitet shpirtėror tė Nolit me krijimtarinė e Khajamit” 18).
    Kėshtu, mund tė rreshtohen edhe argumente tė tjera pėr ta kundėrshtuar – si bindje - antifetarizmin e Khajamit. Noli e pėrktheu Khajamin nė vitin 1926, si njė nga militantėt mė tė mėdhenj botėrorė tė “Lirisė sė Mejtimit”. Mendoj se pėrkthimet madhore tė Nolit janė nisur jo vetėm nga vlerėsimi letrar-artistik, por mė tepėr e mė nga vokacioni i tij atdhetar. Ndryshon puna me pėrkthimin e disa poezive.
    Si mendimtar i madh, Noli kishte nevojė pėr hapėsirė tė gjerė e horizont tė kthjelltė mendimi. Kėtė e ndjente, e quente tė nevojshme dhe e dėshironte edhe pėr popullin e tij, pėr atdheun e tij; prandaj ai pėrkthen krahas Ungjijve edhe Rubairat. E gjithė veprimtaria e Nolit buron nga militantizmi pėr lirinė e mendimit, ushqehet nga kultura e tij shumė e gjerė dhe ndizet e merr flakė nga pathosi qytetar, pėr t’i dhėnė forcė e energji veprimi idealit tė tij atdhetar. Noli kėrkon t’i japė dritė njė populli qė porsa ka dalė nga errėsira e thellė otomane e qė sorollatet nė njė qorrsokak vėshtirėsish pėr tė krijuar shtetin e vet dhe ēdo gjė tjetėr, duke filluar qoftė edhe nga ripėrtitja e identitetit. Dhe kėtė dritė ai e sheh nė vazhdėn e rilindasve, tek pėrqafimi i kulturės, nėpėrmjet lirisė sė mendimit – njė ēlirim shpirtėror deri nė skajet mė periferikė tė ndėrgjegjes kombėtare.
    Tė lexosh Khajamin ėshtė sikur tė pėrballesh me njė enciklopedi tė tėrė filozofike humaniste, tė realizuar nė njė nga veprat mė kulmore artistike tė letėrsisė botėrore, sendėrtuar gjithsesi me njė thjeshtėsi tė skajshme. Thėnė nė mėnyrė mė se tė thjeshtėsuar, nė morinė e motiveve, dy janė kolonat vertebrale, kryemotivet e Rubairave: gėzimi epikurean, hedonist i jetės - “carpe diem” e romakėve – dhe qėndrimi stoik pėrballė vėshtirėsive tė saj. Polemika me fetė, kryesisht me dogmat e saj sillet rreth kėtyre dy poleve, dy filozofive. Nuk ka kėtu ndonjė kontradiktė, aq mė pak alarmante, siē ėshtė interpretuar aty-kėtu. As pėr Khajamin qė i krijon rubaitė e as pėr Nolin qė i pėrkthen. Sepse jeta i ka brenda saj tė gjitha: edhe gėzimet edhe vėshtirėsitė. Tė parat duhen jetuar, tė dytat duhen pėrballuar. Eshtė vetė jeta qė i jep pėrparėsi njerės ose tjetrės doktrinė filozofike, nė rastet emergjente tė saj, pa krijuar ndonjė kontradiktė, nė kuptimin e plotė tė fjalės. Nė kėtė hulli duhet interpretuar edhe militantizmi Khajam dhe Nolian pėr lirinė e mendimit.
    I rreshtuar me Khajamin, si njė shqiptar i vėrtetė qė has shumė vėshtirėsi nė jetė dhe fare pak, gėzime dhe i ushqyer nga vokacionet e tij atdhetare e fetare, Noli i jep pėrparėsi qėndrimit stoik nė jetė. Kjo shihet nė gjithė jetėn dhe veprimtarinė e tij. Del qartė tek pėrkthimi i Rubairave dhe sidomos nė komentin qė i bėn atyre. Noli bashkė me Khajamin, sė bashku me stoikėt, mendojnė qė njeriu duhet tė jetojė i mbėshtetur tek arsyeja, nė harmoni tė plotė me natyrėn, me ligjėt universale tė saj. Dhe nė kėtė rrugė, virtyti ėshtė e vetmja gjė e mirė, e vetmja vlerė, vlera mė pozitive e njerėzimit. Pėr tė realizuar detyrėn e tij, njeriu duhet ta gėzojė jetėn, kėnaqėsitė qė jep ajo, t’i pėrballojė vėshtirėsitė, vuajtjet, duke u ngritur mbi pasojat e fatit dhe duke arritur lirinė shpirtėrore nė pajtim me logjikėn hyjnore, qė drejton gjithėsinė, natyrėn dhe njerėzimin gjithnjė nga e mira.



    Anton Ēefa

  2. #42
    i/e regjistruar Maska e King_Gentius
    Anėtarėsuar
    24-11-2004
    Vendndodhja
    Boston
    Postime
    485


    Kisha e Shen Gjergjit themeluar nga Fan Noli, tani e transferuar ne South Boston. Ne korridorin e hyrjes mbahet nje bust i Fan Nolit.



    Thomas Nassi, krijuesi i bandes muzikore "Vatra" ne USA.
    Gjeni me shume info dhe bibliografi te Nassit duke klikuar ketu.



    Banda muzikore patriotike Vatra.

  3. #43
    i/e regjistruar Maska e King_Gentius
    Anėtarėsuar
    24-11-2004
    Vendndodhja
    Boston
    Postime
    485
    Ilirian, ketu ne Boston kemi te pakten 3 kisha shqiptare. Qe te treja jane disa blloqe larg nga njera tjetra. Shen Gjergji eshte me e madhja dhe me madheshtorja. Afer me te ndodhen dhe kisha e Shen Joan Pagezorit dhe kisha e Shen Trinise.

    St George Albanian Cathedral
    (617) 268-1275
    523 E Broadway
    South Boston, MA 02127

    Albanian Orthodox Church of St John the Baptist
    (617) 268-3564
    410 W Broadway
    South Boston, MA 02127

    Holy Trinity Albanian Orthodox Church
    (617) 268-7808
    245 D St,
    South Boston, MA

  4. #44
    Perjashtuar Maska e thorgal
    Anėtarėsuar
    20-05-2002
    Vendndodhja
    me zemer ne Shqiperi
    Postime
    296
    Citim Postuar mė parė nga Albo
    Noli ka qene nje njeri gjeni, pasi kishte shume talente, profesione, ishte shqiptari me me kulture i kohes se tij, por ne te njejten kohe, ishte deshtaku me i madh i kohes se tij. Ai deshtoi gati ne gjithcka qe nisi si ne arenen politike edhe ate shoqerore brenda komunitetit shqiptar ne Amerike.
    Albo
    nuk i lexova dot te gjitha shkrimet por ato qe lexova deri tani nga ky tipi me lart po me bejne te vihem ne mendime mbi problemet psikologjike te njerzimit

    edhe vete greket po ti pyesesh per Fan Nolin do te pergjigjen se ai eshte ndoshta shkaktari kryesor qe ata kane humbur Vorioepirin ose ndonje gje tjeter por asnje s'ka per te thene se ai eshte nje deshtak

    Ismail Qemali ishte ai qe ngriti flamurin ne Vlore por ishte Fan Noli ai qe beri qe Shqiperia te njihej nga Lidhja e Kombeve e pa zotesine e tij ajo s'do te ishte pranuar me ato kufinj qe ka sot por me shume me pak km katrore

    Gjithashtu Fan Noli eshte arkitekti i autoqefalise se kishes shqiptare
    ( per krahasim serbet e kane bere shenjt Saven qe e cliroi kishen e tyre nga kisha greke )

    cfare duhet te bej me shume njeriu per te mos qene deshtak
    nje person mund te bej veprat me te bukura me te mira per vendin e tij , mund te shpetoje kushedi se sa shqiptare nga asimilimi qe u behej nga greket (patriakana dhe fanariotet) mund te beje cfare te doje prape do te dale dikush nje dhi e zgjebosur e do e hape gojen

  5. #45
    Unquestionable! Maska e Cupke_pe_Korce
    Anėtarėsuar
    24-06-2002
    Postime
    1,602
    Citim Postuar mė parė nga thorgal
    nuk i lexova dot te gjitha shkrimet por ato qe lexova deri tani nga ky tipi me lart po me bejne te vihem ne mendime mbi problemet psikologjike te njerzimit

    edhe vete greket po ti pyesesh per Fan Nolin do te pergjigjen se ai eshte ndoshta shkaktari kryesor qe ata kane humbur Vorioepirin ose ndonje gje tjeter por asnje s'ka per te thene se ai eshte nje deshtak

    Ismail Qemali ishte ai qe ngriti flamurin ne Vlore por ishte Fan Noli ai qe beri qe Shqiperia te njihej nga Lidhja e Kombeve e pa zotesine e tij ajo s'do te ishte pranuar me ato kufinj qe ka sot por me shume me pak km katrore

    Gjithashtu Fan Noli eshte arkitekti i autoqefalise se kishes shqiptare
    ( per krahasim serbet e kane bere shenjt Saven qe e cliroi kishen e tyre nga kisha greke )

    cfare duhet te bej me shume njeriu per te mos qene deshtak
    nje person mund te bej veprat me te bukura me te mira per vendin e tij , mund te shpetoje kushedi se sa shqiptare nga asimilimi qe u behej nga greket (patriakana dhe fanariotet) mund te beje cfare te doje prape do te dale dikush nje dhi e zgjebosur e do e hape gojen
    Shume e drejte. Madje do te shtoja se, me revolucionin demokratik nuk deshtoi Noli si udheheqes, por shqiptaret (po kete sigurisht qe shqiptaret, ata te vecklit e kam fjalen, s'kane per ta pranuar kurre).

    Sa per Kishen, po e shohim sot se c'fare behet. Te kish qene gjalle Noli pa me ligjeronte Janullatusi ne shqiperi. Deshtim o posi, po se i kujt, duket fare qarte.
    Summertime, and the livin' is easy...

  6. #46
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Kabinet i Pykave

    Fan NOLI

    Qetėsia, me tė cilėn mė dėgjuat dje, mė bėri njė pėrshtypje tė thellė. Veēanėrisht, duke marrė ndėr sy qė midis dėgjonjėsve, ndodheshin shumė kundėrshtarė tė metimeve tona politike. E ndjej pra, veten tė detyruar tė falėnderoj tė gjithė e tė kėshilloj miqtė tanė tė dėgjojnė me atė qetėsi kritikat e kundėrshtarėve, se, tėrė mjeshtėria e politikės ėshtė tė dėgjosh mejtimet e tė gjithė palėve me durim e gjakėftohtėsi, tė pėrqasėsh e t“i peshosh, dhe pastaj tė votosh pas gjykimit e ndėrgjegjes. U gėzova shumė qė populli i Korēės dhe i rretheve e paskan kėtė virtyt civil, dhe tani e ndjej veten time mė kryelartė qė jam qytetar i nderit i qytetit tuaj tė urtė patriotik. Dha jam i lumtur qė vinj sot pėrsėri pėrpara jush, qė t“ju shpjegoj arsyet pėr tė cilat kundėrshtojmė qeverinė e sotme.
    E kundėrshtojmė se disorganizon shtetin, se shkel liritė, se s“kujdeset as pėr bukėn , as pėr shėndetin, as pėr arėsimin e popullit. Kėto arėsye i kemi shpjeguar dhe nė parlament, po taje zėri ynė u mbyt prej gishtrinjve tė deputetėve proqeveritarė. Dalim, pra, tani, pėrpara gjykatores sė lartė tė popullit qė tė na gjykojė e ta verė nė vend cilindo me topuzen e votės.
    Makiaveli i ndau qeveritarėt nė tri kategorira: Qeveritarėt qė kanė ment vetė e dinė ta rregullojnė shtetin me squatėsinė e tyre, kėta janė mė tė mirėt: qeveritarėt qė s“kanė ment vetė, po pėrfitojnė nga sqotėsia e kėshilltarėve tė tyre, dhe kėta janė tė mesmit: qeveritarėt, tė cilėt s“janė tė zotėt as vetė, as dinė tė pėrfitojnė nga kėshillat e miqve tė tyre, dhe kėta janė ata mė tė humburit. Pėr fat tė keq, qeveritarėt tanė hyjnė nė kategorinė e tretė.
    Kabineti ynė i sotėm ėshtė nė kuptimin e plotė tė fjalės Kabineti i Pykave. Se ca janė pyka nga dituria e ca janė pyka nga vlera civile. Dhe ėshtė nė natyrė tė pykave tė jenė tė rrethuar me pyka e me dallkaukė.
    Ideali i tyre nuk ėshtė tė organizojnė shtetin, se as ata vetė s“dinė tė organizojnė, as organizatorėt nuk do t“i lenė tė lirė. Ideali i tyre ėshtė tė mbajnė kulltukėt me ēfarėdo ēmimi. Mjetet e tyre pėr tė arrirė kėtė ideal janė druri dhe rushfeti.
    Me drurin e me forcėn brutale po pėrpiqen tė skllavėrojnė racėn tonė e tė pėrjetėsojnė qeverimin tiranik tė tyre. Shtypjen e Shqipėrisė sė Mesme pėrpiqen tani ta zbatojnė e nė prefekturat e tjera, qė kėshtu tė mos mbetet asnjė krahinė e gjallė dhe e lirė qė tė pėrpiqen t“i kundėrshtojnė.
    Me rushfetin nė formė tė ndrydhme, me misione tė papemėta (pafrutshme), duke me emėrime nėpunės tė pazotit, me krijimin e nėpunėsirash tė ra dhe duke ēkallmuar arkėn e shtetit, po pėrpiqen tė fitojnė miq e partizanė mė tė djathtė e mė tė mėngjėr. Nga kjo rrejth defiēiti i buxhetit, i cili ėshtė prej 5 meleunash, ndonėse kėto 5 meleuno nė kartė, nuk duken - shtimi i taksave dhe mospagesa e nėpunėsve.
    Nga padia prishėn nė vend qė tė ndėrtojnė, ēkulėn njė udhė moderne tė ndėrtuar nė Berat prej austriakėve dhe e rindėrtuan aq bukur sa u ēkallmua posa ra shiu i parė. Pėr tė zbukuruar Tiranėn rrėzuan pėrmbi 150 shtėpi e dyqane, pa i ēpėrblyer popullit para, tė cilėt mbetėn udhėve, dhe Tirana, sot ėshtė mė e shėmtuar se mė parė.
    Bashkė me barangat e Vlorės qė u shitėn pėr dhjamė qeni, jo pėr banesa, po qė tė ēkulen e tė shiten si material, u shitėn e disa ndėrtesa prej guri tė cilat kanė kushtuar qindra mijėra franga. Njė ndėrtesė e gurtė me njė shije tė bukur pranė Ujit tė ftohtė qė ka kushtuar tė paktėn 300 000 lireta u shit prej qeverisė sonė vetėm 150 000 lireta e tani nuk ekziston mė.
    Njė debojė (depo armėsh) afėr Drashovicės, qė pėrmbante vegla tė ndryshme pėr tė ndėrtuar udhėt qė bėnte meleunė lireta kishte mbetur e pacėnuar gjersa arriu nė vesh tė qeverisė sonė lajmi i ndodhjes sė saj. Po me tė dėgjuar qeveria jonė emėrtoi njė kujdestar, qė ta ruante: tėrė ky thesar u ēduk si me magji nė kėtė thes, dhe qeveria jonė dėrgonte misione jashtė tė blinte vegla qė tė ndėrtonte udhėt.
    Nga padia s“u japin asjnė rėndėsi dėgėve tė bujqėsisė, shėndetėsisė e arėsimit, degė tė cilat janė pėr Shqipėrinė ēėshtje jete dhe vdekje.

    Cili ėshtė programi ynė
    Duam njė qeveri tė popullit, prej popullit, pėr popullin, tė pėrbėrė prej njerėzve mė tė ditur, mė patriotė, mė tė zotėrit e mė tė ndėrshmit. Mė tė emėruar nėpunėsit, duam tė merret parasysh dituria, patriotizma, zotėsia e nderi. Nuk duam tė pėrjashtojmė asnjė qytetar i cili ka dituri, zotėsi e vullnet tėmirė, vetėm e vetėm se hyri pak a shumė vonė nė sheshin e Shqipėrisė sė lirė. Duam ta lartėsojmė racėn tonė, jo ta skllavėrojmė. Duam tė respektohet nderi, liria dhe kryelartėsia tradicionale e popullit shqiptar. Duam t“i japim popullit liri e jo tirani. Duam ta shtrojmė vendin tonė jo me tru, po me kanun e me drejtėsi. Duam t“i rregullojmė financat e shtetit me kursim e jo ta shkatėrrojmė shtetin me rushfete e me taksa. Duam tė ndėrtojmė e jo tė prishim. Organizatorėt e huaj nuk i duam vetėm pėr bukuri e pėr tė gėnjyer popullin, po pėr tė punuar e pėr tė organizuar me tė vėrtetė. Duam t“u japim rėndėsi kryesore degėve tė bujqėsisė, tė shėndetėsisė dhe tė arėsimit.

    Bujqėsia
    Shqipėria ka pasurinė qė duket, e cila ėshtė pėrmbi tokė dhe pasurinė qė s“duket, nėn tokė. Uroj me gjithė zemėr qė pasuria nėn tokė tė jetė mė e madhe se sa e kujtojmė, po ėshtė marrėzi tė kryqėsojmė duartė e tė presim tė gjitha tė mirat nga kjo pasuri problematike e tė lemė tė pazhvilluar pasurinė parimtare, e cila sikundėr na sigurojnė tė gjithė ekspertėt e huaj, ėshtė e mjaftė pėr tė ushqyer dhjetė herė mė tepėr ndenjės(banor) se sa ka Shqipėria sot. Pėr tė zhvilluar pasurinė e tokės, Shqipėria duhet ndarė nė gjashtė a shtatė zona bujqėsore, me njė ekspert agronom shetitės nė krye tė cilitdo, i cili t“i mėsojė katundarėt tanė si tė mbjellin, si tė plehėrojmė, si tė lėrojnė, ē“tė mbjellin, si tė mbjellin, si tė rriten e si tė korrin. Me pak harxhe nga anė e shtetit, ndofta mė pak se ato qė harxhon sot degė e bujqėsisė, vendi ynė mund tė nxjerrė mė shumė drithė, pemė e begėti se sa i duhen pėr konsumin e brendshėm e tė eksportojė tepricėn, kur sot pothuaj tė gjithė prefekturat importojnė sė jashtėmi njė pjesė tė madhė tė ushqimit tė tyre.

    Shėndetėsia
    Raca shqiptare po degjenerohet e po shuhet nga malaria, nga sifilia dhe oftika, nga mosmbrojtja e nėnave dhe vdekėsia e tmerruar e foshnjave. Me pak harxhe mund tė merren masa efektive pėr tė lėftuar tretjen e ngadalshme tė racės sonė. Duam qė Shqipėria tė ndahet nė 6-7 zona shėndetėsore me mjekė ekspertė pėr sėmundjet e sipėrme. Cilado prej kėtyre zonave shėndetėsore duhet tė ketė dy a tri mamira eksperte shėtitėse, tė cilat tė kujdesen pėr nėnat me barrė e pėr shėndetin e foshnjave.

    Arsimi
    Qė ta vėmė arėsimin nė udhė duhet ta mbushim kokėn njėherė e mirė qė pėr shkollat e mesme duhet tė importojmė mėsonjØs tė huaj, me anėn e tė cilėve tė krijojmė mėsonjės modernė pėr tė nesėrmen. Pėr kėtė qėllim ėshtė absolutisht e nevojshme tė fillohet njė gjimnaz qendror i plotė, me njė degė normale, njė degė klasike, njė degė teknike, njė degė tregėtare, me mėsonjės tė huaj. Shtatė a tetė gjysmė gjimnaze pregatitėse duhen themeluar prapė me mėsonjės tė huaj nėpėr qytete mė me rėndėsi pėr tė ushqyer gjimnazin qendror. Veēanėrisht duhet tė importojmė mėsonjės ekspertė tė gjimnastikės e tė muzikės, pėr tė forcuar trupin, pėr tė zbutur shpirtin e racės sė re.
    Nėpėr katundet duhet adaptuar sistemi i mėsonjėsve shėtitės. Pastaj shkollat tona duhen frymėzuar me njė mėnyrė tė atillė qė tė rriten njerėz pėr punė e qytetarė me karakter.
    Problemet e sipėrme e veēanėrisht atė tė arėsimit s“mund ta zgjidhė njė kabinet prej tė paditurish dhe mediokrėsh si i sotmi. Shėrimi, pra, ėshtė nė ndėrrimin e kėsaj guverne. Kėtė e ka populli nė dorė nė zgjedhjet e afėrme. Po qė tė mundin zgjedhjet tė japin pėrfundimin e dėshėruar duhet siguruar vota direkte dhe e fshehtė drejt pėr drejt prej tėrė popullit. Kam besimin tė plotė qė populli ynė ėshtė mjaft i zgjuar sa tė dijė si ta pėrdorė votėn e tij; jam i sigurtė qė populli ynė ėshtė mjaft trim sa tė votojė ashtu si i thotė ndėrgjegja. Populli ynė vojti mjaft prej kėsaj guverne sa tė mos gėnjehet t“ia japė votėn pėrsėri. Se janė dhe do tė mbeten tė vėrteta fjalėt e presidentit martir tė Shteteve tė Bashkuara i cili ka thėnė " Mund tė gėnjesh njė pjesė tė popullit pėr ca kohė, mund tė gėnjesh tėrė popullin pėr ca kohė, po kurrė s“mund ta gėnjesh tėrė popullin pėr tėrė kohėn".

    Botuar mė 1923

  7. #47
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Shakaxhiu i pėrparimit dhe pesė anarkitė

    Fan NOLI,

    Nė fushėn e manovrave tė Partisė Popullore na ngjau ca ditė mė parė njė mjerim. Bajraktari i partisė z. Bedri Pejani ra i plagosur me gjithė flamurin. Trupit heroik tė kėtij dėshmori i afrohemi me simpati qė t'i japim dorėn ndihmėse, ta ngushėllojmė, t'ia shėrojmė plagėt e ta lėshojmė tė bėjė yrysh pėrsėri, po kėtė herė nė njė tjetėr drejtim, kundėr Partisė Popullore qė kryesonte gjersa u plagos. Do ta pėrcjellim nė kėtė yrysh me njė variant tėnjė kėnge popullore: Popullorja brigje brigje/Digje, Bedri Peja digje!/(ilaritet, qeshje tė zgjatura).
    Duke ikur nga Partia Popullore, Bedri Peja (ni) ndreqi njė lajthim, e pėr kėtė gjė meriton lėvdata tė pėrzemėrta, se bėri njė vepėr tė rrallė pėr shqiptarėt. Kėta pėrgjithėrisht kujtojnė se ndreqja e njė lajthimi ėshtė njė turp e njė qėndrim pa emėr, kjo karakteristikė e racės sonė ėshtė njė cen fatal. Kėtė ceni i detyrojmė vazhdimin e Ahmet Zogut nė fuqi.
    Na ngjau me Ahmet Zogun siē i ka ngjarė njė konti me Nastradinin gjerman Til Ulenshpigel. Ky Nastradin i veriut kish marrė pėrsipėr, me njė shpėrblim tė lartė e tė parapaguar, tė stoliste me piktura kėshtjellėn e njė konti. Kėtė punė do ta mbaronte brenda nė katėr muaj, po me konditėn qė nė kėtė periudhė asnjė njeri tjatėr nuk do tė hynte brenda nė kėshtjellė qė t'i prishte qetėsinė. Katėr muajt me radhė Til Ulenshpigeli ndenji nė kėshtjellė ku hante pinte e bėnte qejf mbi kurrizin e kontit, pa bėrė asgjė. Kur u mbarua afati, ftoi kontin, konteshėn e miqtė e tyre tė vinin tė admironin pikturat dhe dekoret e tij. Qė tė shpėtojė e tė ikė, para se tė zbulohet lodra e tij, mestoj kėtė strategjemė: Kur hynė konti, kontesha e miqtė e tyre nė kėshtjellė paralajmėroi kėshtu:
    "Ata dhe ato prej jush qė janė doēė e doēe nuk do tė mundin dot t'i shohin pikturat e dekoratat qė kam bėrė". Kėshtu hynė brenda nė kėshtjellėn dhe cilido pėrpiqej tė lėvdonte pikturat e dekoret nga frika qė mos quhej doē. Vetėm njė shėrbėtore, pasi u pėrpoq mė kot tė shoh pikturat e dekoret, thirri: "Ndjestė pastė nėna ime, mė ka bėrė doēe, se unė nuk shoh asgjė". Po gjersa tė guxonin tė thoshin edhe tė tjerėt qė nuk shikonin asgjė, Nastradini gjerman kish fluturuar e kish vajtur gjetkė pėr tė dekoruar tė tjera kėshtjella.
    Kėshtu e mori pėrsipėr Ahmet Zogu ta zbukuronte Shqipėrinė dhe kėshtu ia mbushi kokėn parlamentit me profkat e tij. Pak kohė pastaj, puna doli fyēkė dhe shakaja u kuptua prej tė gjithėve. Po mė tė shumtit nuk guxonin ta thonin nga frika se mos quheshin "tradhėtorė". Njė pakicė pati guximin ta thotė tė vėrtetėn dhe ajo pakicė u shtua dita me ditėn, dhe nuk do tė jetė larg dita, por kur do t'ia kėndojnė A. Zogut kėngėn nė kėtė formė: Rroftė Ahmet Zogu, rroftė/Shakaxhiu i pėrparimit, Brez pas brezi u kujtoftė/ si Stėrnip i Nastradinit.
    (Qeshje tė zgjatura dhe duartrokitje nga ana e opozitės. Bėrtitje shamate nga ana e deputetėve proqeveritarė).
    Kanė tė drejtė dhe ata qė qeshin dhe ata qė zemėrohen. Se puna ėshtė pėr tė qeshur dhe pėr tė qarė. Po atyre qė zemėrohen do t'u pėrmend fjalėt qė i tha Ali Pasha Pukėvilit, konsullit frėnk nė Janinė. Kafazi i kėtij kish rrahur njė ditė njė njeri tė Ali Pashės, i cili pa humbur kohė vuri njerėzit e tij t'i heqin njė dru tė shėndoshė atij kafazi. Kur Pukėvili protestoi me zemėrim pėr rrahjen e kafazit tė tij, Ali Pasha iu pėrgjigj me kėto fjalė: "Nuk tė shkojnė kėto Pukėvil, ai qė rreh e rrahin". Dhe unė po ju thom, kush qesh, qeshet. Dhe kur duroni Ahmet Zogun qė bėn njė shaka kolosale dhe groteske mbi kurrizin e Shqipėrisė, pse zėmėrohi kur ne bėjmė njė shaka mbi kurrizin e shakaxhiut?
    Nemėni leje tani tė pėrshkruaj, me pak fjalė historinė dhe teatrin, ku Ahmet Zogu bėri dhe vazhdon shakanė e tij. Nė konfuzion tė pėrgjithshėm dhe i ndihmuar prej lajthimeve fatale tė kundėrshtarėve tė tij, Ahmet Zogu rrėmbeu fuqinė tė cilėn po e mban nė dorė. Kjo s'ėshtė gjė e zorshme pėr tė bėrė, kur tė merret ndėr sy qė nė vendin tonė mbretėron konfuzioni i pesė anarkive.
    E para, anarkia fetare: katėr fe tė ndryshme qė s'kanė zėnė rrėnjė nė zemrėn e njė populli pagan.
    E dytė, anarkia sociale: kėtu s'ka as klasė bejlerėsh, as klasė bujqish, as klasė burxhoazie. Kėtu bujku ėshtė mė bej se beu, beu mė bujk se bujku. Kini njė shembull tė bukur nė Partinė Popullore, e cila mbahet sot nė fuqi prej bejlerėve.
    E treta, anarkia morale: kėtu qeni s'njeh tė zotin; kėtu karakteret lopėsohen, qullosen dhe ndėrrojnė forma dita ditėn si nė kaleidoskop. Kėtu ambiciet janė pa fre e pa kufi. Kėtu i padituri i di tė gjitha dhe i pazoti ėshtė i zoti pėr tė gjitha.
    E katėrta, anarkia patriotike: kėtu brenda nė njė ditė, si me magji, trathėtori bėhet patriot dhe patrioti trathėtor. Kėtu shohim pėrpara syve tanė tė kapardisen si patriotė tė mėdhenj, ata qė kanė luftuar pėr "harfet" e pėr flamurin e babės, qė kanė djegur Shqipėrinė e Mesme ose ata qė janė puthur me andartėt e i kanė ndihmuar pėr tė shkretuar anembanė Toskėrinė; kėtu si mė thoshte njė mik, ėshtė mė mirė tė jetė njeriu trathėtor e tė shikojė interesin e tij e tė jetė i sigurt qė tė nesėrmen do tė proklamohet patriot i madh.
    E pesta, anarkia e idealeve: kėtu idealet e errėta, tė shtrembra e tė mumifikuara tė Fanarit e tė Buharės pėrfyten e pėrleshen nė njė luftė pėr vdekje me idealet e gjalla, elegante dhe tė ndritshme tė Perėndimit; na mungojnė vetėm idealet e antropofagėve. Po pėr tė zėnė vendin e ketyre kemi kolltukofagėt, krimba tė verdhė me kokė tė zezė, qė rriten me plagėt e infektuara tė Shqipėrisė nė lėngim, kėpushė, qė mund t'i copėtosh, po jo t'i ē'qitėsh nga trupi qė kafshojnė e thėthijnė.
    Herodoti na tregon se nė betejėn navale tė Salaminės, njė athenian kapi njė anije persiane me dorėn e djathtė e s'e lėshonte gjersa ia prenė; ahere e kapi me dorėn e mėngjėr; ia prenė edhe kėtė; ahere e kapi me dhėmbė dhe s'e lėshoj gjersa i prenė kokėn. Sikur tė ngjallej Herodoti pėrsėri do tė shikonte qė kolltukofakėt tanė janė mė tė fortė se ky trim legjendar i vjetėrsisė greke. Qė t'i ēqitėsh kėta tanėt nga kolltuku duhet t'u preē jo vetėm duart e kokėn, po edhe kėmbėt e trupin.
    Perėndia, i zemėruar qė tė na mundojė pėr mėkatet e stėrgjyshėrve, na ngarkoi me barrėn tė vemi urdhėr e rregull nė mes tė kėtyre pesė anarkive. Hodhėm njė sy mbi problemin e tmerruar qė kishim pėrpara e na u ngjethėn mishrat, po s'u trembėm e iu pėrveshėm punės. Qysh mund tė hezitonin e tė ndruheshin? A ka ideal mė tė lartė se sa tė nxjerrėsh vendin tėnd nga shella e errėsirės, ta shėrosh nga plagėt shekullore, ta lirosh nga thonjtė e nga gėrshėrėt e hydrės sė anarkive? A ka ideal mė bujar se sa tė krijosh e tė vesh njė racė tė re, tė fortė e tė disiplinuar, me fenė e detyrės nė zemėr, me diellin e lirisė nė ballė e me flamurin e sakrificat pėr tė mirėn e pėrgjithshme nė dorė? Ja njė punė pėr njė komb ndėrtonjės, pėr nation-buldier, ja njė punė pėr njė trim legjendar, ja njė punė pėr njė gjysmė perėndi. Po kėtė punė gjysmė perėndie dhe tiranie e rrėmbeu dhe e mban nė thonjėt e tij njė shakaxhi i trubull,i cili mbi tė pesė anarkitė qė ekzistonin shtoi dhe dy anarki tė tjera: anarkinė shtetėrore dhe anarkinė ekonomike dhe financiare. Shakaxhiu vazhdon nė fuqi, i ndihmuar prej kėtyre anarkive dhe i pėrkrahur prej shokėve partizanė, tė cilėt s'duan tė njohėn e tė ndreqin lajthimin nistor qė bėnė kur e vunė nė krye tė punės. Shakaxhiu, duke parė qė shokėt mėrziten, e ndryshon nga koha nė kohė shakanė, e kabineti e partizanėt e tij flenė rehat gjersa shohin qė shakaja bėhet mė e keqe dita me ditėn (...)
    Kėshtu u sakrifikuan si cepin emisare (bouc's emissaires) Xhafer Ypi, Hysen Vrioni, Koleka dhe orėn e fundit Tatzati! Me ikjen e Kolekės udhėt s'u ndreqnė, as u ndėrtuan urat.
    Me ikjen e Hysen Vrionit nuk u zunė ata qė vaditėn tė dy, Lalėt e Vlorės me hinka prej kupe; pėrkundėr, iku Koēo Memo-a, i pandehuri pėr atentatin kuindėr jetės sė Myfit Beut me katėr ruajtės tė burgut tė Gjirokastrės dhe tani jep dėshmime mi kurris tė qeveritarėve tanė pėrpara Komisionit Ndėrkombėtar tė Anqetės nė Janinė.
    Ikja e Tatzatit ngjau vetėm dje dhe ėshtė tepėr shpejt tė themi ē'ndryshime do tė sjellė nė Ministerin e Luftės. Po s'mundim veē se tė ēfaqim hidhėrimin pėr nėnkolonelin Ministėr tė ri, tė cilin e shohim sot tė vijė pranė minotaurit qė ka shokėt e tij.
    Mbetet Ministri i Arėsimit qė t'i lėrė mėsonjėsit tė vdesin urie nga mospagesa e rrogės dhe tė mbyllė shkollat qė janė edhe tė hapura.
    Mbetet Ministri i Financave qė tė lėrė pa rrogė e pa bukė nėpunėsit, ushtrinė e xhandarmėrinė, qė t'i shtrojė parlamentit buxhetet klasike tė balancuara nė kartė e tė ēkallmuara nė realitet dhe qė tė ruajė arkėn e zbrazur tė Shtetit mos bjerė brenda nonjė mi e thyen kokėn. Por mbetet Ministri i Financave qė tė na japė nga koha nė kohė shpjegime tė gjata e tė mėrzitura, tė cilat bėjnė tė dremiten dhe ata deputetė qė kanė merak tė kjartė.
    Mbetet dhe Ministri i Punėve tė Jashtme pėr tė bėrė gafa.
    Kur arēė herėn e funtmė hodha syno nga salla e Komisionit tė Administratės nė avllinė e parlamentit, dhe pashė qė Kopshti i Ministrisė sė Punėve tė Jashtme ėshtė tharė krejt. Atje mė parė lulėzonin qepė, kastravecė dhe kunguj; atje pulkat dhe zogat klloēitnin dhe bėnin vezė taze, tė cilat depozitoheshin me kujdes nė dollapet e Ministrisė, ku ruhen arkivat e shtetit. Tani vura re me hidhėrim qė qepėt e kastravecat ishin tharė, dhe ahime! Ishin ēdukur dhe kungujt qė na kujtonin kokėt simpatike tė ministrave tanė. Kjo neveritje kishte njė shpjegim. Ministri ynė ishte nė vakancė. Dhe ku? Nė Bukuresht! Dy gafa menjėherė. Se njė ministėr i Punėve tė Jashtme nuk mundt tė shkojė vakant nė njė kryeqytet, ku tė japė shkak tė pėrhapen thashetheme tė ndryshme pėr misione tė fshehta diplomatike. Me tė mėsuar udhėtimin e tij, gazetat pėrhapnė menjėherė qė ministri ynė vajti pėr tė kaluar Shqipėrinė n'Entasitin e Vogėl dhe pėr tė kėrkuar njė mbret pėr fronin e Shqipėrisė. Ėshtė' e vėrtetė qė Ministri i pėrgėnjeshtroi tė dyja kėto lajme, po puna e tij ėshtė tė mos epte shkak tė pėrhapeshin kėto lajme, se shpesh ėshtė gjė inoportune tė vėrtetosh e tė pėrgėnjeshtrosh thashetheme.
    Pastaj Ministri ynė s'duhej tė kish vajtur nė Bukuresht pėr arsyen pėr tė cilėn oborri i Belgradit nuk e quajti si persona gratė qė tė pėrfaqėsonte shtetin tonė nė dasmėn e mbretit tė Aleksandrit tė Serbisė. Detyra e njė ministri nė vakancė ėshtė tė lehtėsohet dhe tė ēlodhet. Po Ministri ynė jipte intervista dhe ja njė pjesė e intervistės sė tij nė gazetėn e Bukureshtit "ADEVERUE", (E vėrteta) datė 28 korrik: "Ahmet Zogu ka bėrė studime serioze nė Evropė, di disa gjuhėra tė huaja dhe ėshtė njė njeri me idera pėrparimtare". Kjo natyrisht ėshtė njė gėnjeshtėr se qė tė gjithė e dimė qė Ahmet Zogu nuk ka bėrė aspak studime nė Evropė, pa le studime serioze. Nė kėtė mes vritet Xheneral Telini, turbullohet tėrė atmosfera e Ballkanit, ēmallen ngatėrrime nė kufitė e Veriut. Vermoshi e Shėnt Naumi ndodhen nė rrezik, po Ministri ynė nuk e prish qetėsinė e vakancave me kėto gjėra tė vogla. Dhe qė ardhi, i detyrohet A. Zogut, i cili i dėrgoi 8 telegrame qė ta ēqitė nga Bukureshti e ta sjellė kėtu nė datėn e votės sė besimit, me qenė qė votat e P. Popullore u pakėsuan pas ikjes sė kryetarit tė P. Popullore me shokėt.
    Mbetet e mbetet Ahmet Zogu i rrethuar prej kolltukofagėve dhe i qarkuar nė shpellėn e tij prej mizėrie hafiesh e dallkaukėsh; mbetet ky shakaxhi qė pretendon oksidentalizėm dhe liberalizėm, kur ushqen nė zemėr tė tij idealet mė tė errėta tė orientit; kur shkel liritė e popullit dhe shkatėrron arkėn e shtetit pėr tė arrirė qėllimet e tij personale, e ky shakaxhi sot na vjen pėr votė besimi, pėr tė bėrė zgjedhjet e asamblesė konstituente, e pėr tė mbaruar shakanė kolosale e groteske qė ka nisur mbi kurrizin e kėtij shteti tė mjerė.
    Ne deputetėt e opozitės jemi tė shtrėnguar ta ndalojmė kėtė shaka me ēfarėdo mėnyre, se kemi frikė qė kjo do tė jetė ndofta shakaja e fundme e Shqipėrisė, pas sė cilės do tė nisin dhembjet e barkut pa shpresė shėrimi.
    E quajmė tė tepėr t'u bėjmė njė apel ministrave tė sotėm pėr njė beau geste (veprim tė mirė) e pėr demicien, se zotėrinjtė e tyre janė tė sėmurė, pa shpresė nga kolltukofagia dhe ethet e kėsaj sėmundje nuk i lėnė tė shohin pėrgjegjėsinė e tmerruar qė marrin pėrpara kombit dhe historisė.
    Po na mbetet njė shpresė dhe kjo varet nga shokėt deputetė tė shumicės qė janė tė bindur tė bėjnė njė gabim duke pėrkrahur kėtė guvernė, po qė s'kanė arrirė edhe nė pikėn qė ta njohin kėtė gabim e ta ndreqin.
    Sot ėshtė dita e funtme. Sot a kurrė. Kombi e pret prej jush kėtė akt patriotizme dhe urtėsie politike. Kombi pret prej jush tė bėni detyrėn tuaj me dorėn nė zemėr pėr tė mirėn e Atdheut.

    Botuar mė 1923

  8. #48
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Noli dhe komunizmi

    *At Artur LIOLIN

    Do dėshiroja tė bėja disa komente rreth qėndrimit tė Nolit ndaj komunizmit.Sė pari, njė parathėnie. Kasetat me zėrin e Fan Nolit nuk merren me politikėn aktuale, por janė marrė nga fjalimet e tij pėr pėrvjetorin e “Vatrės”, “Diellit”, apo nga disa intervista nga “Zėri i Amerikės” rreth pėrkthimeve dhe shkrimeve tė tij letrare dhe biblike ne shqip dhe anglisht. Kėto kaseta janė incizuar dhe ishin transmetuar nga “Zėri i Amerikės gjatė viteve ‘50 dhe 60. Nė atė kohė tė luftės sė ftohtė ishte e pamundur pėr njė agjenci qeveritare tė transmetonte mendime e pikėpamje haptazi nė kundėrshtim me qėndrimin e SHBA zyrtare. Kopjet e kėtyre kasetave ju dhuruan Kryepeshkopatės Ortodokse tė Bostonit nga zoti Louis Prifti dhe iu shtuan arkivės sė Nolit. Ato u bėnė publike pėr herė tė parė nė vitin 1982, me rastin e 100-vjetorit tė lindjes sė Fan Nolit. Mė vonė, nga fundi i viteve ‘80, njė kopje e ēdo kasete (8 kaseta nė total) u dėrguan nė Shqipėri nė Arkivin Kombėtar dhe Akademinė e Shkencave si pjesė e trashėgimisė sonė kombėtare.
    Duke vlerėsuar qėndrimin e zonjės Raimonda Moisiu pėr bėrjen publike tė kėtyre kasetave, do tė doja tė jepja disa mendime qartėsuese rreth tyre: Nė periudhėn kur Noli ishte kryeministėr, Shqipėria ishte e rrethuar nga shtete fqinje monarkiste dhe aspak demokratike, siē e kuptojmė fjalėn sot (d.m.th. Serbia, Greqia, si dhe Italia fashiste). Tėrė kėto vende i shihnin me frikė qėndrimet e tė majtės liberale tė Nolit pėr tė reformuar Shqipėrinė, sidomos qėndrimin e tij tė hapėt e publik nė mbrojtje tė shqiptarėve tė Kosovės dhe Ēamėrisė tė mbetur jashtė kufijve tė shtetit shqiptar, pa pėrmendur kėtu luftėn e madhe kundėr pretendimeve tė shteteve fqinje pėr tė copėtuar dhe asimiluar atė pjesė tė vogėl tė shtetit shqiptar tė sapolindur.
    Sė treti, refuzimi i fuqive perėndimore nė Lidhjen e Kombeve nė Gjenevė pėr tė ndihmuar qeverinė e re noliane tė vitit 1924 nė nevojat e saj ekonomike emergjente nuk i la Nolit shumė rrugėzgjidhje (Lidhja e Kombeve tė asaj kohe ishte shndėrruar nė njė organizatė “krejt pa dhėmbė” me refuzimin e Amerikės pėr tė marrė pjesė nė tė, refleksioni i frymės sė izolimit ishte njė vendim qė e dėshpėroi shumė Presidentin Uillson dhe mbase shpejtoi sėmundjen e tij).
    Janė tė njohura fjalimet “pikante” tė Nolit nė Lidhjen e Kombeve nė 1924, ku flet pėr mungesėn e mbėshtetjes nga fuqitė e mėdha, ku falė zgjuarsisė sė tij tipike noliane fitoi respektin e njė pjese tė madhe tė sallės duke hasur edhe nė disa kundėrshtime. Njohja e Bashkimit Sovjetik mė 1924 u bė nga Britania e Madhe si dhe mjaft shtete tė tjera perėndimore dhe jo vetėm nga qeveria shqiptare e Fan Nolit, duke e bėrė vitin 1924 tė njihet nė historinė e Rusisė si “viti i njohjeve”. Historianė e shkencėtarė tė politikės shqiptare si Nikola Pano dhe Robert Austin gjithashtu kanė vėrtetuar kėto fakte. Interpretime dhe vlerėsime tė gabuara mbi njohjen e Bashkimit Sovjetik nga qeveria e Nolit janė bėrė nga shumė mendimtarė e politikanė tė tjerė. Vlen tė pėrmendet mbajtja nga Noli e njė fjalimi tė gjatė vlerėsues si dhe ruajtja e njė momenti heshtjeje nė Parlamentin shqiptar nė respekt tė presidentit amerikan Udro Uillson qė ndėrroi jetė nė atė vit. Sipas mendimit tim, Noli u pėrpoq tė mbante njė qėndrim balancues dhe realist midis shteteve tė Lindjes dhe Perėndimit tė asaj kohe. Qėllimi i vetėm madhor i Nolit ishte: Njė Shqipėri e pavarur. Ai shpresonte qė gjerat do tė evoluonin bashkė me pėrmirėsimin e gjendjes ekonomike dhe arsimore tė vendit. Mosmbajtja e zgjedhjeve brenda 6 muajve tė qeverisė demokratike ėshtė njė problem serioz; megjithatė tė gjithė jemi dėshmitarė qė kjo nuk ėshtė punė e lehtė, mjaft tė shikojmė problemet zgjedhore nė Shqipėrinė e sotme, shume dekada mė pas. Presionet ishin tė mėdha dhe nuk kishte (siē kemi sot) organizata tė fuqishme pėr tė kėshilluar apo parashikuar mbarėvajtjen e zgjedhjeve. Zgjedhjet elektorale kėrkonin kohė, dhe kohė Noli nuk kishte. A bėri Noli gabime? Sigurisht qė po. Siē thotė edhe fjala e urtė popullore: “Kush han bukė, do bėjė thėrrime”.
    Ėshtė e vėrtetė dhe domethėnėse qė Noli kishte mendime tė majta politike, pasi shikonte se Shqipėria e asaj kohe kėrkonte reforma tė thella agrare pėr tė kapėrcyer kushtet e rėnda tė trashėguara nga e kaluara. Mendimet demokratike Noli i mėsoi dhe kultivoi nga studimet nė Harvard si dhe nga pėrvoja e jetės sė tij nė shoqėrinė amerikane. (Edhe si fetar, mund tė themi se Noli do ishte me njė mendje me klerikė tė ndryshėm tė ēdo besimi qė kėrkuan ndryshime pėr tė mirėn e popujve tė tyre mė tė varfėr e tė nevojshėm. Noli vetė jetonte tamam si murg i thjeshtė nė kushte personale tepėr tė pėrulur: vegjetarian gjatė jetės, pa veturė, nė apartamentin modest dhe rrethuar me libra). Qėndrime tė ndryshme tė tij, qė sot mund tė shihen si tė prirura ose krejt tė sė majtės marksiste, i bėnė edhe shumė shtete tė tjerė tė asaj kohe, sado tė gabuara qė ato ishin. Nuk duhet tė fokusohemi nė veprime tė izoluara gjatė nxjerrjes sė konkluzioneve historike, por gjėrat duhen parė nė njė sfond mė tė gjerė. Njė gjė ėshtė e vėrtetė: Noli nuk ishte komunist. Kėtė fakt e vėrtetojnė shkencėtarė tė historisė sonė mė kompetentė se unė. Mund tė themi se nė fushėn politike Noli mund quhet si socialdemokrat, po tė gjejmė njė parti tė krahasueshme evropiane. Interesant janė disa tė dhėna nė arkivin e tij kėtu nė Boston. Mund tė gjejmė shumė artikuj gazetareske ruajtur nė njė zarf nga Noli pėr veten, qė janė lidhur me kandidaturėn presidenciale tė z.Henry Wallace. Ai ishte zėvendėspresident nė kabinetin e Presidentit Franklin Delano Roosevelt dhe mė 1948 hodhi emrin e tij nė fushatėn presidenciale amerikane nė partinė e re tė asaj kohe: “Progressive Party”. Si qytetar amerikan, Noli do kishte tė drejtė edhe tė mbėshteste partine amerikane socialiste tė kandidatit shumė tė njohur dhe tė respektuar, Norman Thomasin. Por edhe gjer kėtu Noli nuk vajti ose kishte tendencė.
    Ėshtė interesant vlerėsimi i vetė Nolit pėr rėnien e qeverisė sė tij tė ’24-s kur thotė: “Qeveria jonė nuk fitoi pėr kėto arsye: premtuam reforma agrare qė fermerėt prisnin nga ne, por qė bejlerėt nuk i pėlqenin. Nuk kishim mundėsi pėr tė plotėsuar kėtė qėllim dhe humbėm besimin e njė pale dhe pėlqimin e tjetrės”. Duhet pėrmendur gjithashtu qė gjatė 6 muajve tė qeverisjes sė tij, kryeministri
    Noli e kaloi gjysmėn e kohės jashtė shtetit, me pėrpjekjet e tij nė Gjenevė, gjė qė nuk ndihmoi nga mungesa e prezencės sė tij brenda shtetit qė udhėhiqte.
    Pėr mė tepėr, pėrmbysja e qeverisė sė Nolit gjeti edhe pėrkrahjen e shteteve fqinje. Pėr Nolin dhe Zogun, nė veēanti pas asimilimit tė Shqipėrisė nga Italia fashiste e Musolinit mė 1939. Ėshtė domethėnėse se Noli ishte i mirėnjohur si njė nga kundėrshtarėt politikė tė Zogut. Por ka edhe disa pėrjashtime interesante. Kur erdhėn motrat e Zogut nė Amerikė nė njė udhėtim mė 1938, qėndruan nė Boston duke i shfaqur Nolit homazh respekti nė Katedralen e Shėn Gjergjit. Mė vonė, pas largimit tė Zogut me pahir, nga shkaku i pushtimit italian, Noli pėrkrahu lėvizjen “Bashkimi i Shenjtė” nė Boston, pėr rikthimin e mbretit nė Shqipėri pėr arsyen e thjeshtė: “Mė mirė njė Shqipėri monarkiste e pavarur se njė Shqipėri hiē fare”. Marrėdhėniet e Nolit me qeverinė e Enver Hoxhės kishin vetėm dy arsye kryesore: Ruajtjen e pavarėsisė sė shtetit shqiptar, mbrojtje pėr mos copėtimin e Shqipėrisė pas Luftės sė Dytė Botėrore si dhe pjesėmarrjen e Shqipėrisė nė OKB qė po formohej nė Nju Jork. Premtimet e shumta tė qeverise se atėhershme pėr reforma progresive. Pasi Noli mėsoi mbi egėrsitė e renda tė regjimit komunist nė Shqipėri, ai u distancua, gjė qė duket qartė kur ai nuk pranoi tė kthehej nė Shqipėri, as pėr tė marrė titujt e ofruar nga qeveria komuniste (patjetėr pėr qėllime tė errėta komprometuese), as pėr hulumtime shkencore, as pėr tė hyrje nė ēėshtje tė mjegulluara fetare. A kishte Noli mendime tė lėkundura pėr ndonjė udhėtim tė tillė nė atdhe? Sigurisht qė po. Si ēdo shqiptar qė e do vendin e tij, ėshtė e vėshtirė tė ndahet dashuria pėr Shqipėrinė me realitetin e qeverisė nė pushtet. Qeveritė ikin e vinė, por dashuria pėr atdheun nuk lėviz.
    Nė thelb, Noli punonte gjatė jetės sė tij pėr njė Shqipėri tė pavarur e tė zhvilluar nė tėrėsi, pasi e shihte qė njė pjesė e madhe e popullsisė ishte e prapambetur dhe pa shpresė nė tė ardhmen. Mendėsia politike e Nolit duhet parė nė evoluim; pėrndryshe rrezikojmė tė bartim opinione tė pavėrteta. Nė fund, si mund ta ftonte senati i shtetit tė Masacusets (Boston) Nolin pėr tė dhėnė bekimin e hapjes se sesioneve tė vitit 1963 nėse Noli do ishte “komunist”? Apo si mund ta ftonte Nolin “komunist” presidenti Lindon Xhonson posaēėrisht nė Shtėpinė e Bardhė nė korrik 1964 pėr tė bekuar nė Uashington dhe pėr tė dhėnė fjalim me rastin e 400- vjetorit tė Shekspirit? Argumente ndryshe nuk pinė ujė.

    *Kryekancelar i kishės ortodokse autoqefale shqiptare nė SHBA

  9. #49
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Me rastin e 125-vjetorit tė lindjes sė Fan Stilian Nolit

    Njė vizitė nė vendlindjen e Nolit

    Nasho JORGAQI

    Duke shkuar pėr nė Ibrik- Tepe, ne u pėrpoqėm tė ndiqnim pak a shumė atė itenerar qė kishte bėrė dikur Noli i ri. Si dolėm nga Edreneja, bėmė njė pjesė tė rrugės nga kishim ardhur, dhe afėr Havsasė, njė qytet i vogėl, morėm djathtas e u futėm pėr nė thellėsi tė Trakisė. Para nesh shtrihej pa anė e fund Trakia Lindore. Udhėtonim nėpėr tė, duke zbritur gjithnjė pėr nė jug, nė drejtim tė atyre viseve, ku bashkohen dy lumenjtė mė tė mėdhenj tė Trakisė, Marica dhe Ergina dhe ku dikur gjendeshin fshatrat shqiptare, Ibrik-Tepeja me shoqe. Makina jonė la anash vijėn hekurudhore dhe u fut nė mes tė detit tė gjelbėrimit, kufijtė e tė cilit humbisnin nė horizontin e largėt. Ishte njė ditė korrikut dhe gjithė kohės, ngado qė tė ktheheshim, na shoqėronte njė diell shumė i fortė gati afrikan. Po vendet kėtej ishin me ujėra kaq tė bollshme, sa nuk donin t’ia dinin pėr nxehtėsinė zhuritėse. Duke soditur kėtė reliev tė gjelbėr pa mbarim, tė krijohej pėrshtypja se natyra nė kėto vise mund tė shfryjė ēdo tekė tė saj. Njė vend, siē janė fushat e Trakisė, i hapur nga tė katėr anėt e horizontit, ėshtė krejt i lirė pėr diellin dhe shtrėngatat, pėr shiun e borėn, pėr erėrat e ngricat. Dhe, siē na treguan, kėtu klima lėviz nė kufijtė e vet mė tė skajshėm, vera ėshtė tepėr e nxehtė dhe dimri shumė i ftohtė, me erėra tė forta nga veriu, me borė tė madhe, me acar e thėllim. Trakia ėshtė njė krahinė jashtėzakonisht pjellore, ndoshta mė e pasura nė mbarė Turqinė. Tokat e saj prodhojnė me bollėk misėr e grurė, pambuk e luledielli. Ajo ėshtė e famshme pėr rrushin e shalqinjtė. Dhe tamam nė kėto vende tė begata ishin vendosur dikur shqiptarėt. Por nga fshatrat e tyre ne ishim ende larg. Udhėtonim pa pushim dhe, sa mė thellė futeshim, aq mė larg ishin nga njėra-tjetra qendrat e banuara. Edhe pse vendi, pra, ėshtė shumė i pasur, popullimi nė kėto vise ėshtė ēuditėrisht i rrallė. Kaluam pėrbri fshatrave Ēukurqoi dhe Karaxhakli, pastaj hymė nėpėr njė urė tepėr tė gjatė, nė qytetin e vogėl Uzum-Kepry, qė dhe emrin e merr prej urės (qyteti i urės sė gjatė). Para urės ėshtė stacioni i trenit, njė stacion i vjetėr, si i braktisur nė mes tė stepės. Njė vend i njohur nė gjeografinė e fėmijėrisė e tė rinisė sė parė tė Nolit. Na faniten padashur kujtimet e tij pėr kėtė vend. Nė sheshin e vogėl tė stacionit vinte e merrte apo sillte nga Ibrik-Tepeja, Theofanin gjimnazist qerrja e tėrhequr nga kali balash. Vėshtruam me vėmendje rreth e pėrqark... Dukej sikur asgjė nuk kishte ndryshuar nga ajo kohė e hershme. Tamam nė agim tė shekullit tonė, Noli 18-vjeēar ishte ndarė njė herė e pėrgjithnjė nga vendlindja prej kėtij stacioni. Na vjen ndėr mend kujtimi i ditės sė fundit. Noli e pėrshkruan kėtė ngjarje me vėrtetėsi psikologjike e me njė nostalgji tė pėrmbajtur. Ishte koha kur, i mbetur pa punė vendosi tė largohej nga Turqia dhe tė vihej nė kėrkim tė botės shqiptare. Ndau mendjen dhe filloi tė pėrgatitej. Por njė ditė para se tė nisej ra nė shtrat i sėmurė nga ethe tė forta. U duk sikur u prishėn planet. Por jo, Theofani, nė kėtė rrethanė tė vėshtirė do tė pyeste veten: “Vallė si do t’ia bėnte Skėnderbeu nė njė rast tė tillė?”. Pėrgjigjja pėr tė ishte e lehtė: “Atė nuk mund ta ndalonte asgjė”.
    Tanimė ēdo gjė ishte e qartė: Theofani vendosi qė tė nisej, edhe i sėmurė. Tė nesėrmen ngjau ndarja e dhimbshme me Ibrik-Tepenė. Ai u dha lamtumirėn e fundit tė afėrmve, shtėpisė kafshėve, fshatit. U mblodhėn tė gjithė qė tė pėrcillnin djalin dhe me kėtė rast solemn Gjerd Kapedani, njė nga luftėtarėt e shquar tė Ibrik-Tepesė, i dha kėtė kėshillė: “Mos qėndro gjatė nė Athinė. Hidhu pastaj nė Shqipėri, Shqipėria ėshtė atdheu ynė i vjetėr. Gjendet menjėherė nė veri tė Greqisė.
    Pas kėtyre fjalėve, nė mes tė ngashėrimeve e thirrjeve tė lamtumirės, Dhimitri, qė kishte marrė pėrsipėr ta ēonte tė vėllanė me qerre deri nė stacion tė trenit thirri:
    “Mjaft! Tani lipset tė nisemi. Duhet tė arrijmė nė Uzun-Kepry para se tė ngryset”.
    Dhimitri8, megjithėse i fortė, nuk mundi ta duronte dot kėtė skenė aq prekėse, prandaj tundi kamxhikun nė ajėr dhe qerrja u nis. Fan Noli nuk e pa kurrė mė Ibrik-Tepenė. Udhėtimi i tij i fundit nga fshati deri nė stacion tė trenit zgjati tetė orė, nga pesė orė qė e bėnin zakonisht. Tamam nga ky stacion Theofani i sėmurė, para 80 vitesh, u nis pėr nė Stamboll duke ndjekur njė rrugė tė gjatė e tė vėshtirė pėr t’u bėrė njė ditė kalorės i Skėnderbeut. Dalim nga qyteti Uzum-Kepry qė ėshtė qendra e kazasė pėr Ibrik-Tepenė dhe marrim drejtimin pėr nga jugperėndimi. Kėtej relievi fillon e ndryshon disi, sikur rrafshi i blertė i fushave vjen e dallgėzohet; shohim herė pas here kodra tė buta e rrėpira tė ulėta qė e thyejnė dhe e lehtėsojnė udhėtimin marramendės nėpėr stepė. Tani dhe qendrat e banuara janė mė tė shpeshta. Anės rrugėve na zė syri tabelat e disa fshatrave qė vijnė radhazi: Kavaēik, Hamidie, Turkobash dhe pastaj Kargaē. Karagaēi ėshtė fshati i fundit, para Ibrik-Tepesė. Pamja e fshatrave tė kėtyre anėve ėshtė gati e njėllojtė: shtėpi tė ulėta prej balte, rrallė e tek ndėrtesa dykatėshe me tulla, oborre tė rrethuara me gardhe, kopshte tė gjelbėruara, vija uji, bagėti qė vėrtiten rreth e rrotull dhe, doemos xhami nė mes tė fshatit. Kemi ardhur nė trevat e asaj ane tė Trakisė, pėr tė cilat historia e diasporės sonė ka regjistruar me tė dhėna tė kursyera disa ngulime tė hershme shqiptare. A janė kėto fshatra shqiptare qė vendasit sipas njė dėshmie tė kohės i quajtėn arnaut-qoi?
    Nė “Kalendarin kombiar” tė vitit 1901 kemi lexuar njė korrespondencė tė dėrguar nga Edreneja nė nėntor tė vitit 1900, ku jepen disa dėshmi me vlerė. Aty flitet se nė vilajetin e Edrenesė gjenden shtatė fshatra tė banuara nga shqiptarė: Madrica, mė i madhi, me 650 shtėpi e pastaj me radhė: Ibrik-Tepeja, Sulltan-qoi, Alltun-tashi, Zallofi, Abballar dhe Karaxhakli, mė i vogli me 100 shtėpi. Nga kėto ne identifikuam vetėm tri tė fundit. Tė tjerat, me emrin e tyre tė dikurshėm nuk i gjetėm dot gjatė udhėtimit tonė tė shpejtė. Ka tė ngjarė qė t’u kenė ndryshuar emrat, po dhe qė tė jenė mė tutje Ibrik-Tepesė, ku ne nuk patėm rast tė shkonim. Njė dėshmitar i fillimit tė shekullit tregon se nga tė dhėnat qė ka mbledhur prej pleqėsive tė kėtyre fshatrave dhe pas shqipes qė ata flasin mirė “merret vesh se janė nga Ēamėria e Janinės dhe nga Kolonja”. Tė parėt, sipas tij kanė ikur nga ligėsirat qė bėheshin nė kohė tė Ali Pashės 100 vite tė shkuara. Pastaj shton se “kėto fshatra, tė gjitha tok kanė afro 228 mijė njerėz; pėrveē shqipes nuk flitej gjuhė tjetėr; tani, nja dhjetė vite mė parė kanė hapur edhe shkolla greqisht. Mė te tej ai hedh dritė dhe mbi jetėn e karakterin e tyre: “Fshatarėt janė shumė punėtorė dhe njerėz tė matur, kėta njerėz nuk dalin si ne nė kurbet, por merren me bujqėsi, se dheu ėshtė shumė i bukur dhe i gjerė, sa pa u plehėruar bėn bereqet, edhe vreshtat i kanė tė shumta, pa hesap bėjnė verė. Shtėpitė i bėjnė mbėrdhese prej balte... se kėtu gur nuk gjendet”.
    Njė dėshmitar tjetėr i po kėsaj kohe, duke folur pėr shtatė fshatrat shqiptare tė vilajetit tė Edrenesė, nė tė cilat banojnė, sipas tij “afro 10 mijė shqiptarė ortodoksė”, pohon se kėta, “janė tė ardhur kėtu disa shekuj mė parė, mbase nga jugu i Shqipėrisė; kohėn e caktuar qė kanė ardhur kėtu, as vetė nuk e dinė, por s’mund tė jetė mė shpejt se tre shekuj, siē e kuptojmė prej gurėve qė kanė varret”.
    Vetė Fan Noli ėshtė i mendimit se Ibrik-Tepeja dhe gjashtė fshatrat e vjetra shqiptare nė Traki janė ngritur si koloni ushtarake nga koha e Bizantit dhe janė ruajtur si tė tilla edhe nėn pushtetin e sulltanėve. Arsyen e kėsaj e gjen nė faktin, se prej kėtyre fshatrave rekrutoheshin ushtarė qė shquheshin pėr trimėri e qė dėrgoheshin tė luftonin pėr mbrojtur kufijtė e Perandorisė Bizantine e mė pas asaj Osmane. Kėtė e dėshmon edhe organizimi i tyre i brendshėm gjysmė-ushtarak si dhe kronika e pasur e bėmave luftarake qė Noli na i pėrshkruan ė kujtimet e veta. Tė gjitha kėto dėshmi qė i kishim qėmtuar e studiuar pėrpara se tė vinim kėtej na silleshin nėpėr tek po i afroheshim Ibrik-Tepesė. Ardhja e shqiptarėve nė kėto vise tė Trakisė nuk do tė ketė qenė e menjėhershme, por kohė pas kohe, valė-valė, sipas rrethanave historike dhe nevojave tė jetės. Ka shumė tė ngjarė qė dhe tė parėt e Nolėve tė mos u takojnė shqiptarėve tė lashtė, tė ardhur shekuj mė parė, por tė jenė tė vonė. Ata “mbaheshin se ishin me origjinė nga fshati Qytezė i krahinės sė Kolonjės dhe me kėtė emėr thėrrisnin Ibrik-Tepenė. Madje dhe Noli qė e quante veten kolonjar pohonte se ishte nga Qyteza e Kolonjės”.
    Sa mė shumė i afroheshim Ibrik-Tepesė, aq mė tepėr na mundonin pyetje tė tjera. Mbi tė gjitha, mendonim se si ishte e mundur tė gjallonin kėto fshatra shqiptare kėtej thellė Trakisė, njėqind e ca kilometra nga Edreneja e akoma mė shumė nga Shqipėria? Prekeshe e gati hutoheshe se si ky fshat u kishte bėrė ballė nė shekuj dallgėve dhe rrebesheve tė kohės, duke qėndruar si lastar i trungut shqiptar nė dhė tė huaj!
    2.
    Kishim mbėrritur mė nė fund tė nė vendlindjen e Nolit. Para nesh tani ishte Ibrik-Tepeja, mėkėmbur nė mes tė fushės sė paanė, sipėr disa kodrave tė valėzuara lehtė, me shtėpi tė fshehura pas kurorave tė gjelbėrimit tė dendur. Njė peizazh shumė i kėndshėm qė tė kujtonte kėndet lirike tė kėnduara nga poetėt romantikė, si vende qė ndjellin qetėsi e paqe. Gjendeshim nė njė cep tė thellė tė Trakisė, pothuaj e ndarė krejt nga bota, sikur s’kishte tė bėnte fare me tė!
    Kalojmė nėpėr rrugėn kryesore qė gjarpėron nėpėr fshat dhe hetojmė gati ēdo gjė qė na kapin sytė. Presim tė shohim njė fshat qė tė na ngjajė vėrtet shqiptar, disi mė ndryshe nga ata qė kemi parė deri tani. Por nuk ėshtė tamam kėshtu. Nė vėshtrim tė parė, ai nuk ndryshon nga fshatrat e tjera tė Trakisė, ėshtė pothuaj njėsoj si ato. Po ajo panoramė e zakonshme, po ato shtėpi e oborre, po ato gjerdhe e porta tė thjeshta...
    Nė tė djathtė tė rrugės qė tė ēon nė qendėr tė fshatit, pas shtėpive tė para, hasim njė kafene, pėrpara sė cilės janė ulur disa burra qė pinė ēaj. Na shikojnė me kureshtje, ndonjė dhe na pėrshėndet. Papritur na del para syve pėrroi i vogėl qė kalon nėpėr fshat dhe vetėtimthi na vjen ndėr mend kjo hollėsi nė kujtimet e Nolit. Na ngjan se i ramė nė gjurmė historisė sė Ibrik-Tepesė qė njohim ne. Por kjo ishte vetėm njė tėrheqje vėmendjeje nga e kaluara. Ja dhe qendra e fshatit, me zyrat e dyqanet, me disa shtėpi 3-4 katėshe dhe njė shesh i gjerė me njė lapidar nė mes, kushtuar kujtimit tė luftėrave qė kanė bėrė vendasit pėr tė mbrojtur trojet e veta. Duket prirja e fshatit pėr tė marrė pamjen e njė qytetthi. Pėrfytyrimet tona qenė larg nga Ibrik-Tepeja e sotme. Qyteza nuk ekzistonte mė si fshat shqiptar. Dallgėt e historisė e kishin zhdukur nga harta e diasporės shqiptare. Drama qė ka kaluar Ibrik-Tepeja dhe fshatrat e tjera shqiptare nė ngjarjet e viteve 20’, i bėnė banorėt e tyre tė shpėrnguleshin prej kėtej pėr matanė lumit Marica, nė Greqi. Duke qenė ortodoksė, ata i morėn pėr grekė, ngatėrruan fenė me kombėsinė e tyre dhe brenda njė nate Ibrik-Tepeja u zbraz, banorėt i detyruan ta braktisnin fshatin. Njė pjesė e tyre u vendosėn disa kilometra mė tutje kufirit, nė fshatin Ferre, ku ndodhen dhe sot tė afėrmit e Nolit (e motra Sulltana me familjen e vet), kurse shumicėn i degdisėn nėpėr zonat moēalore e malarike tė Maqedonisė greke.
    “Qindra prej tyre vdiqėn si mizat -, shkruan F. Noli.
    - Ata qė mbetėn gjallė u arratisėn qė tė shpėtojnė dhe iu bashkuan proletarėve tė uritur tė Selanikut, ku vdiqėn nė njė gjendje mizore e tė gjorė”.
    Midis atyre qė vdiqėn gjatė kėtij eksodi tragjik kishte dhe tė afėrm tė Nolit.
    Duke shėtitur nėpėr rrugėzat e Ibrik-Tepesė, na kujtoheshin ngjarjet e pesėdhjetė viteve tė shkuar. Sa tė vėshtirė e bėri misionin tonė kjo rrethanė, pėr t’i rėnė nė gjurmė jetės sė F. Nolit nė vendlindje.
    Mungonin dėshmitarė tė gjallė. Jeta shqiptare aty ishte zhdukur. Shtėpitė, rrugėt, vendet e njohura tė Qytezės sė dikurshme heshtnin. Banorėt e sotėm nuk kanė asnjė lidhje me pasardhėsit e tyre. Tė parėt janė larguar pa dėshirė, pa dėshirė kanė ardhur dhe tė dytėt. Ata nuk e njohin njėri-tjetrin. Banorėt e rinj tė Ibrik-Tepesė u sollėn nga viset e tjera tė Turqisė e tė Maqedonisė. E kaluara, sado qė jo aq e largėt, ka mbetur si njė legjendė e turbullt. Po ne kemi ardhur miq nė Ibrik-Tepe dhe ata na presin me bujari. Ata janė njerėz tė thjeshtė, punėtorė tė tokės dhe, ndonėse rrojnė nė njė vend tė pasur, jetėn nuk e kanė aq tė lehtė. Na ftojnė nė njė nga kafenetė e fshatit. Ulemi nė njė tavolinė jashtė dhe pėrshėndetemi me ca burra qė gjejmė aty. Ata, si gjithė turqit, pinė ēaj e bisedojnė. Nė fillim na vėshtrojnė ftohtė e diēka thonė me njėri-tjetrin. Pėr njė ēast biseda sikur resht. Dikush nga ne i pėrshėndet nė gjuhėn e tyre dhe pastaj njėri nga vendasit thotė:
    - Janė arnautė!
    Fytyrat e burrave ēelen. Disa tundin kokat, tė tjerė ngrihen e na japin dorėn dhe afrojnė karriget pranė nesh.
    - Gėzohemi shumė qė gjendemi nė fshatin tuaj tė bukur!
    Sapo pėrkthehen kėto fjalė, ata gjallėrohen, fillojnė tė flasin me zė tė lartė:
    - Ēok gjyzel! (Shumė mirė!)
    - Edhe ne gėzohemi. Ju jeni vėllezėrit tanė!
    Shkėmbejmė cigare. Na gostitin pastaj me ēaj, me ca gota tė vogla qė janė njėsoj nė gjithė Turqinė. Shpejt tavolinėn tonė e rrethojnė fshatarė tė moshuar e tė rinj, tė gjithė duan tė dėgjojnė e tė bisedojnė. U themi atyre pėrse kemi vajtur. U themi se nė kėtė fshat ka lindur njė shqiptar i shquar, se kėtu ai ka pasur tė afėrmit dhe shtėpinė, se kėtu ka jetuar shumė vjet dhe prej kėtej ka ikur nė moshėn 18 vjeē...
    Ata na dėgjojnė me vėmendje, nė heshtje. Vėshtrimi i tyre bėhet kureshtar dhe mė dashamirės. Japin mendime, nė fillim me druajtje, pastaj pyesin, bisedojnė njėri me tjetrin. Duan tė gjithė tė na ndihmojnė.
    - Ėshtė e vėrtetė se para nesh kėtu kanė qenė tė tjerė. Ne jemi tė ardhur nga Ibrik-Tepe.
    - Tė themi tė drejtėn, historia e fshatit tonė fillon vonė...
    - Ibrik Tepeja ėshtė po ajo. Nuk ka lėvizur. Shumė gjėra kanė mbetur si nė kohėn e arnautėve...
    - Pėr kėtė qė kėrkoni ju, kanė pyetur edhe tė tjerė, po vėshtirė ėshtė t’u themi ndonjė gjė tė madhe.
    Disa tregojnė duke folur me hamendje. Ndonjė kundėrshton, ndizet debati nė njė gjuhė qė s’e kuptojmė. Pėr njė ēast ata harrojnė se gjendemi ne dhe diskutojnė tė shqetėsuar dhe seriozisht. Pėrkthyesi mundohet tė na sqarojė. Pohimet e tyre janė ende larg nga ajo qė na duhet neve. Ne kėrkojmė njerėz qė kanė qenė nė njė moshė pak a shumė tė pjekur gjysmė shekulli mė parė. Vėshtrojmė njė plak qė tėrheq llullėn dhe s’merr pjesė nė bisedė. E pyesim. Zhurma pushon. Tė gjithė dėgjojnė fjalėt e pėrkthyesit.
    - Miku nuk gėnjehet kurrė, - pėrgjigjet plaku rėndė-rėndė, - prandaj nuk kam ē’tu them kur nuk di gjė. Ju faleminderit pėr nderin qė na keni bėrė duke ardhur nga shumė larg.
    Burrat tundin kokėn, si tė bėjnė njė rit fetar dhe pėr njė kohė debati sikur fashitet.
    - A keni pleq shumė tė moshuar? – pyeti dikush nga ne.
    - Kemi, si s’kemi.
    Njė djalosh vrapoi nė rrugė.
    - Vajti tė thėrrasė mė plakun e fshatit, - sqaroi njė burrė i ri, veshur me disi mė ndryshe nga tė tjerėt. Ai ishte mėsues nė Ibrik-Tepe. Pas pak, erdhi drejt nesh njė plak me kasketė, duke rrahur tokėn me bastun. Tė mbledhurit i hapėn udhė. Ishte njė burrė i pakėt, i thatė, me fytyrė gati jeshile nga pleqėria, po sytė i kishte shumė tė gjallė, gati i shkreptinin. Na pėrshėndeti ushtarakisht, me ca lėvizje tė prera dhe u ul nė mes nesh. Nuk pranoi tė merrte cigare, vetėm vuri dorėn nė gjoks dhe nė njė mėnyrė tė pėrmbajtur tha nė gjuhėn e vet:
    - Urdhėroni!
    Si na dėgjoi kokulur, me njėrin vesh pak tė ngritur, i pėrqendruar sikur tė merrte prej nesh ndonjė detyrė.
    - Po, po, ju kuptova mirė, - tha nė fund plaku, si mori vesh ē’kėrkonim. – E keni fjalėn pėr arnaut-rumunėt. Ashtu ėshtė, si thoni ju, ata kanė qenė banorėt e Ibrik-Tepesė, pesėdhjetė e ca vjet tė shkuar. Kanė qenė kėtu para nesh. Unė i kam arritur. Isha i ri atėherė, po i mbaj mend aq sa kėrkoni tė dini zotėria juaj. Mund ta them me dorė nė zemėr se kanė qenė njerėz shumė tė mirė, si tė gjithė arnautėt. Tjetėr punė qė fati u priu ters, se fatin nuk e kishin nė dorė as ata, as ne. Kjo mesele ėshtė ca e ngatėrruar, ndoshta urdhėr i allahut. Po ju, nė qoftė se ju kuptova, nuk keni ardhur pėr kėtė gjė. Ju doni tė dini pėr vėllezėrit tuaj. E pėr kėtė mund t’ju flas me besė tė burrit. Ata kishin virtytet mė tė mira tė tyre tė ihsanit, ishin punėtorė e trima, njerėz tė drejtė. Kanė qenė dhe nikoqirė tė tokės. S’kemi pse gėnjejmė, se na vret allahu. Kjo ėshtė e vėrteta, apo s’ėshtė kėshtu? – ngriti zėrin plaku dhe vėshtroi nga bashkėfshatarėt.
    - Ashtu ėshtė, ashtu!- u dėgjuan disa zėra bashkė dhe pas kėsaj u bė qetėsi.
    Plaku tjetėr, qė pinte duhan me llullė, ngriti dorėn dhe e drejtoi nga ana e kufirit.
    - Nė qoftė se do tė doni t’i takoni, kėrkojini andej matanė. S’janė shumė larg prej kėtu, as pesėmbėdhjetė kilometra nė vijė tė drejtė. Fshati i parė i madhe ėshtė nė Janunllar (Greqi)!
    - Ėshtė e ēuditshme se si nuk e harrojnė fshatin e parė, - e mori fjalėn mėsuesi. – Megjithėse kanė kaluar shumė vjet, prapė vijnė. Po, po, vijnė kėtu. Herė pas here shohim pleq tė tyre, qė, pasi kanė kaluar kufirin, duken nė fshatin tonė. Sillen lart e poshtė, fill vetėm, pa u trazuar me njeri, pa shkėmbyer me ne qoftė edhe njė fjalė. Baresin nėpėr rrugė, thua tė jenė hije, qėndrojnė para shtėpive tė vjetra, prekin muret me dorė, ulen pranė varreve, kėputin ndonjė degė selvie. I shikojmė e na vjen keq, duken si tė ndėrkryer nga malli e kujtimet. Pastaj ikin nga kanė ardhur, pa i rėnė nė qafė kujt. E gjithė kjo vetėm pėr t’u ēmallur. Po nuk u vė kush faj. S’harrohet kollaj vendi ku ke lerė!
    - Ata nuk flisnin gjuhėn tonė, - tha i menduar plaku me bastun. – As gjuhėn e juanit. Flisnin gjuhėn e tyre. Ja, gjuhėn tuaj. Nė mos gaboj, nga kjo gjuhė mbaj mend vetėm njė fjalė, fjalėn kripė. E thashė mirė?
    Ne buzėqeshėm. Plaku e kishte vėnė re qė ne ishim emocionuar dhe s’i ngrinte sytė. Ai dinte t’i respektonte miqtė e largėt. E kthyem bisedėn prapė te Nolėt. Bėmė sqarimet e nevojshme, treguam disa hollėsi pėr familjen e tyre, folėm pėr Stilian Nolin, pėr njerkun e tij, plakun xha Mitrushi, u themi se kanė pasur dy shtėpi, njėra, siē dinim, ishte afėr mullirit...
    Burrat dėgjonin me vėmendje fjalėt e pėrkthyesit, tundin kokėn, lėviznim, jepnin e merrnin me njėri-tjetrin.
    - Nė fshatin tonė kanė mbetur nė kėmbė shumė nga shtėpitė e tyre, - shpjegoi mėsuesi. – Ne s’kemi prishur asgjė. Vetėm kishėn e kemi kthyer nė xhami. Dhe kjo ėshtė e kuptueshme, se ne kemi tjetėr fe...
    - Shtėpitė e tyre, siē do t’i shihni, - u hodh njė tjetėr - janė gati tė gjitha njėsoj...
    - Thonė se njė shtėpi, qė ėshtė sot afėr xhamisė, ka qenė e priftit.. Mos ishte prifti i ati?
    - Jo, jo, - sqaruam ne, - s’ishte i prift, po kėndonte nė kishė...
    - Ė,ė... - u dėgjua njė pasthirrmė e shurdhėr nė kor. Biseda sikurse u mek pėr njė kohė. Na dukej se i kishim vėnė nė pozitė tė vėshtirė tė zotėt e shtėpisė. Pleqtė ishin mė tė shqetėsuar.
    - Sikurse ma ka zėnė nė gojė kėtė emėr, rahmet pastė, babai, - tha njė fshatar shtatlartė, me njė shami tė errėt nė kokė.
    Vėshtruam nga plaku me bastun. Ai rrinte kokulur e nuk fliste. Flisnin mė tė rinjtė, po prapė ato qė thoshin ishin vetėm hamendje. Askush nuk dinte tė na tregonte se ku kishin banuar Nolėt, e cila kishte qenė shtėpia e tyre. Edhe pse kanė kaluar pesėdhjetė vjet, dukej sikur flitej pėr pesė shekuj mė parė.
    - Na vjen shumė keq qė ju futėm nė telashe, - tha njėri nga ne, - po, tė na besoni, ne e morėm gjithė kėtė rruge tė gjatė pėr ta nderuar fshatin tuaj...
    - Ju falem nderi, ju falemi nderit, - u dėgjuan zėra.
    - Emri i Ibrik-Tepesė nė Shqipėri ėshtė ndoshta mė i njohur se nė Turqi. Atė e dinė dhe nxėnėsit e shkollave. Ju thamė, kėtu ka lindur njė nga bijtė e shquar tė popullit shqiptar, qė i ka sjell shėrbime tė ēmuara atdheut... Sapo pėrkthyesi mbaroi fjalėn, plaku me bastun u ngrit menjėherė nė kėmbė e tha me zė tė plotė:
    - Lavdi pastė ai qė e nderon vatanin!
    – Ne do tė dėshironim qė nė Ibrik-Tepe tė vendosej njė pllakė nė kujtimin e tij, shkruar nė gjuhėn tuaj dhe tonėn.
    - Ēok gjyzel! – u dėgjua nga tė gjithė anėt.
    - Ne jemi dinkardashė. Turq e arnautė janė vėllezėr, - tha plaku me bastun dhe u ngrit nė kėmbė. – Ju jeni si nė shtėpinė tuaj kėtu. Mos kini siklet. Pastaj iu drejtua mėsuesit dhe me njė ton thuajse urdhėrues, i tha:
    - Rustem, miqtė nga Arnautllari, me sa duket, ende s’kanė mbaruar punė. Ēoji ku tė duan e ku tė kenė nevojė ...
    U ngritėn dhe ne nė kėmbė. Qemė tė prekur. Plaku na shtrėngoi dorėn dhe pėrsėri, me fjalė tė prera, foli me tė tijtė dhe u largua.
    3.
    Ishin orėt e fundit tė asaj pasditeje tė gjatė vere. Dielli i anuar nga perėndimi binte madhėrishėm mbi shtėpitė ēatigjera, mbi kopshtet dhe rrugėzat e fshati. Atė kohė njerėzit ktheheshin nga fushat. Dėgjoheshin zilet e kopeve. Po shėtitnim nėpėr fshat me mėsuesin. Ai ishte njė burrė ezmer, trupgjatė, me mustaqe tė zeza, me sy ngjyrė ulliri, tė ngushtuar nė cep.
    - Fshati ynė, - zuri tė tregonte Rustemi, - ėshtė njė nga fshatrat mė tė mėdha tė kazasė sė Uzun-Keprysė, ka rreth 600 shtėpi, me mbi 6000 banorė, tė shpėrndarė nė disa mėhalla. Nė fakt Ibrik-Tepeja ėshtė dhe qendėr e lokalitetit nga varen fshatrat Tefikije, Sulltan-qoi, Haxhi-qoi, Pazarden, Balladaxhik dhe Karaē...
    Mėsuesi na fliste pėr historikun e pėr jetėn e fshatit, pėr kohėn nga vitet njėzet e kėtej. Ai nuk e dinte se Ibrik-Tepeja ka njė histori shumė mė tė vjetėr, se nė kohėn e arnautėve kishin rreth 400 shtėpi, se banorėt e parė kishin doke e zakone tė vetat, se kishin shkollė, se Ibrik-Tepeja bėnte njė jetė tė gjalle e mes bashkėsive turke, bullgare e greke, qė gjendeshin nė kėto anė.
    - Ja kjo ėshtė shkolla,- na tha mėsuesi duke na treguar njė ndėrtesė tė vjetėr. Ka shumė tė ngjarė qė kjo tė ketė qenė shkolla dikur. Mėsuesi nuk ishte plotėsisht i sigurt. Nė njė informacion tė shkurtėr qė kishim lexuar nė gazetėn “Dielli” tė 3 prillit 1909 pėr shkollėn e Ibrik-Tepesė, thuhet se ajo ėshtė hapur mė 1880 dhe ka qenė qendra pėr jetėn kulturore tė fshatit. Gazeta shkruante se nxėnėsit e shkollės kishin luajtur dramėn kushtuar heroit tė revolucionit grek Athanas Djakosit dhe po pėrgatitnin dramėn tjetėr Marko Boēari. Nė fshat ishte krijuar shoqėria ndihmėtare “Dimitra” dhe me kėtė rast gazeta u lutej klubeve tona patriotike “qė tė mos e lėnė fshatin e priftit tonė (F. Nolit, N. J.) ta turpėrojnė grekėt” (shovinistėt grekė, N.J.).
    Duke parė shkollėn, na u kujtua pastaj ajo ngjarja gazmore, kur Theofani tetėvjeēar nuk donte tė shkonte nė shkollėn greke, jo vetėm ngaqė kishte frikė prej mėsuesit tė egėr, por edhe se nuk dinte asnjė fjalė greqisht. Atėherė nėna, meqė ai nuk bindej, e futi nė thes e me zor e hodhi nė krahė e ia ēoi tė birin mėsuesit nė klasė. “Ju kam sjellė tim bir, por ju lutemi mos e rrihni, se s’kam fuqi ta sjell ēdo ditė nė shkollė mbi kurriz”. Pastaj, ajo u ul me tė birin nė njė bankė dhe nga lodhja e zuri gjumi. Kur e pa Theofani i vogėl, u prek dhe nga kjo dhe, ngaqė iu dhimbs e ėma, e zgjoi e i tha: “Nėnė, tani mė mirė shko nė shtėpi. Mos ki merak, do tė rri dhe pa ty”.
    Prej asaj kohe F. Noli e ndoqi shkollėn rregullisht dhe mbeti tėrė jetėn, deri nė pleqėri tė thellė, njė nxėnės shumė i zellshėm, aq sa nė moshėn 82-vjeēare kreu dhe njė kurs tė gjuhės aramaike nė universitetin e Bostonit.
    Ndėrkaq u larguam nga shkolla dhe hymė nė oborrin e xhamisė.
    - Kisha e dikurshme, - na tha Rustemi. – Pėr kėtė jam fare i sigurt. Matanė janė njė pjesė e varreve tė tyre...
    Duken gjurmėt e kishės sė dikurshme. Ndryshimi kryesor ishte minareja, nė qemeret e sė cilės janė varur dy altoparlante. Tani myezini nuk lodhej si mė parė, duke u ngjitur deri lart... Kėndonin e luteshin altoparlantet!...
    Aty nė sheshin e gjerė pas xhamisė pėrsėri nga ngacmuan kujtimet e Nolit. Pėrfytyruam gjyshen Sumba, qė edhe pse ishte 70 e ca vjeēe, vinte kėtu tė dielave e festave dhe “ia niste e para valles sė bukur popullore shqiptare, duke valėvitur shaminė nė ajėr, ia mbante kėngės e kėrcente e vinte vėrdallė si njė vajzė e re”. Nėpėr drurėt anash kėtij sheshi vareshin dikur kolovajzat, ku, sipas njė zakoni shqiptar, dėfrenin e miqėsoheshin djemtė e vajzat e fshatit. Theofani ruante kujtime tė bukura nga ajo kohė dhe na pėrshkruan me nostalgji e humor dhe ndonjė episod sentimental. Po ne donim tė gjenim medoemos shtėpinė e tij. Shtėpitė e Ibrik-Tepesė ishin vėrtet ashtu, siē shėnon diku Noli, tė gjitha njėsoj, tė njė tipi. Ndėrtesa tė ulėta, pėrdhese, ngritur me qerpiē e me baltė, me ēati tė gjera e me dritare qė shohin zakonisht nga rruga. Tė kujtojnė shtėpitė e dikurshme karakteristike tė zonave tona fushore, ato tė Myzeqesė, bie fjala. Kėtė pėrshtypje ta zgjon edhe mė shumė oborri i madh, i rrethuar me gardh, hambarėt dhe stallat e kafshėve.
    Noli vetė i sillte ndėr mend shtėpitė e vendlindjes si mjaft tė hijshme, tė zbukuruara me lule shumė ngjyrėshe, me pjergulla tė tendosura sipėr oborreve, me ēardakun pėrpara, ku njerėzit mblidheshin mbrėmjeve. Sipas njė dėshmitari tė kohės, shtėpitė e fshatrave shqiptare nė Traki lyheshin si brenda dhe jashtė me ngjyrė tė kuqe. Anash oborrit ishte pusi dhe mė tutje vinte kopshti, pėr tė cilin tė zotėt tregonin merak tė madh.
    Po shtėpia e F. Nolit cila tė kishte qenė vallė? Kjo pyetje nuk na ndahej gjatė gjithė kohės. Kėtė e dinte mirė dhe Rustemi, prandaj ishte i shqetėsuar. I thamė se Noli nė kujtimet e veta shpjegon se shtėpia gjendej pėrkėtej mullirit tė fshatit dhe se matanė ishte pėrroi. Rustemi u gjallėrua dhe sytė i xixėlluan nga shpresa. Shkuam nga mulliri i fshatit. Vėrtet, afėr tij gjendeshin disa shtėpi tė vjetra. Mė tutje rridhte pėrroi ujėpakė. Njerėzit na pritėn me ngrohtėsi. Ishin tė gatshėm tė na ndihmonin. I pyetėm, por askush nuk dinte tė na tregonte gjė me siguri. Mund tė jetė kjo kėtu, po mund tė jetė dhe ajo atje. Rėndėsi kishte qė i ishim afruar shumė vatrės ku ai lindi. Njė gjė ishte e sigurt, se tek ai vend gjendej teatri i fėmijėrisė sė rinisė sė parė tė tij. Derisa i dirsėn mustaqet, Noli e jetoi intensivisht e thellė jetėn e fshatit. Nė kėto rrugėza e oborre, nė kėtė shesh, rrotull mullirit e anės pėrroit u end fėmjėria e tij. Ja, kėtej me siguri ka shkuar pėr nė shkollė. Diku nė njė nga kėto shtėpia ia ka lexuar librin pėr Skėndėrbeun; nėn kėtė strehė ai ėshtė magjepsur nga fjalėt shqipe tė shtypura nė librin e Kristoforidhit. Kėtu djaloshi ėshtė mrekulluar dhe nga rrėfimet trimėrore qė kallėzonte Gjerd kapedani...
    Nėpėr kėto shtėpi e oborre dikur rridhte jeta e shqiptarit tė kėtyre anėve. Kėndohej e qahej shqip. Njė jetė me zakone e doke origjinale. Po njė jetė dhe me halle e fatkeqėsi. Pllakosnin epidemitė, injoranca e prapambetja sillnin tė kėqija, burrat venin nė luftė dhe njė pjesė e tyre linin kokėn nė dhe tė huaj. Noli nuk i lė anash kėto nė kujtimet e veta. Dhe ne, pranė trojeve tė tij, i sjellim para sysh, siē na vinin ndėr mend dhe disa tė dhėna nga “Kalendari Kombėtar”. Aty kishim mėsuar se veshja e shqiptarėve tė Trakisė ishte e bukur dhe e veēantė. Gratė visheshin hijshėm, mbanin stoli nė kokė e nė gushė, kurse burrat vinin nė mes njė brez tė kuq dhe nė kokė lidhnin njė nga njė shall tė zi, gjysmėn e tė cilit e hidhnin nė gjoks. Nuk dimė tė themi, ky kombinim ngjyrash, kuq e zi i veshjes sė burrave, ishte njė zbukurim etnografik i rastit apo kishte njė kuptim tė lashtė, qė lidhej me shenjėn e kombėsisė sė tyre? Njė gjė ėshtė e sigurt, qė shqiptarėt e Trakisė e kishin tė gjallė vetėdijen e kombėsisė dhe mburreshin pėr kėtė. Tėrthorazi kuptuam se ata mbanin lidhje me atdheun e tyre, se Rilindja jonė Kombėtare kishte arritur deri nė kėtė skaj, se kėta fshatarė tė thjeshtė jetonin nė orbitėn e botės shqiptare. Pėrndryshe, nuk mund tė dilte, siē doli prej kėtej, Fan Noli.
    Kishte rėnė mbrėmja kur morėm tė largoheshim nga Ibrik-Tepeja. Rustemi na pėrcolli deri nė tė dalė tė fshatit. Ai ishte i shqetėsuar nėse na kishte ndihmuar ndopak. Ne u pėrshėndetėm dhe u ndamė miqėsisht. Pėrpara shtriheshin rishtas fushat e Trakisė, tė mbuluara nga errėsira e vonė e njė nate vere. Pothuaj nuk flisnim. Fjalėve ua kishin zėnė vendin mendimet. Makina vraponte nėpėr rrugėt fushore. Para syve tanė kishim tani vizionin e vendlindjes sė Nolit. Ishte njė vizion me dritė e hije, tė cilin e merrnim me vete. Kishim edhe njė farė trishtimi tė lehtė. Historia i kishte goditur rėndė kėto fshatra tė diasporės shqiptare. Dhe sepse nė kėto ēaste na u kujtuan fjalėt e nipit tė Nolit, qė i kishte thėnė njėherė tė ungjit: “Ka tė ngjarė se misioni Ibrik-Tepesė ishte qė t’i jepte njė pionier si ju Rilindjes shqiptare. Sapo fshati ynė e pėrmbushi kėtė mision u zhduk nga harta si njė fshat shqiptar nė Traki”.
    Atė natė qė po ktheheshim , gjithnjė e mė shumė na qartėsohej mendimi se ardhja jonė deri nė Ibrik-Tepe nuk kishte qenė thjesht njė udhėtim pėr tė njohur vendlindjen e Nolit. Me kėtė udhėtim ne i kishim bėrė nderime njėrit prej bijve mė tė shquar tė popullit tonė.

  10. #50
    Lux Libera Nos Maska e Shkelqesia_E_Tij
    Anėtarėsuar
    23-09-2002
    Vendndodhja
    Where ladies pray the God
    Postime
    1,028
    Nje diplomat amerikan i kohes se Nolit kujtonte : Nqs do kishim mbeshtetur Nolin dhe jo Zogun atehere Shqiperia do te ishte tjeter Shqiperi dhe Ballkani tjeter Ballkan !

    Te nderuar forumiste

    Noli ashtu si shumica e atyre qe vertet ishin patriote shqiptare edhe pse nuk arriten te realizonin ne menyre te plote ate ēka donin per Shqiperine na kane lene nje amanet historik :

    "Te mbajme njeri tjetrin se Greku dhe Serbi te keqen na duan "!

    Kush ndihet shqiptar me gjakun qe i rrjedh nder vena vetem ai di ti njohe kuptimin e ketyre fjaleve.

    Shqiperia ndihet krenare qe nga gjiri vet ka nxjere nje figure humane kaq te larte ne vlera dhe virtyte sa do ta kishin zili dhe vendet me aristokratike te Europes.

    Blossoms of heaven, Ashes of hell...

  11. #51
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    FAN NOLI DHE ONUFRI


    Mokom Zeqo

    Duke u marrė prej shumė vitesh me Onufrin kam humbur gjithēka tė shkruar qė ekziston pėr piktorin gjenial shqiptar. Pėrveē studiuesve tė vendit tonė janė edhe njė numėr studiuesish tė huaj, qė janė shprehur pėr Onufrin. Kam botuar dy libra pėr kėtė figiurė madhore tė kulturės mesjetare shqiptare tė shekullit XVI. Po pėrgatis edhe njė bibliografi tė plotė gati shteruese, ku do tė pėrfshijė tė gjithė emrat dhe veprat e studiuesve onufrianė pa pėrjashtim.
    Qe njė befasi pėr mua qė, duke shfletuar njė libėr shumė tė rėndėsishėm “Fan Noli”, tė botuar mė 1658, librin e 50-vjetorit tė Kishės Shqiptare nė Amerikė, nė rrafshin kronologjik 1908-1958, tė zbuloja befas diēka tė re dhe tepėr interesante pėr Onufrin. Libri i Fan Nolit ėshtė botuar nė anglisht, por kemi edhe pėrkthimin nė gjuhėn shqipe gjė qė i detyrohet studiuesit tė palodhur pėr Fan Nolin, Prof.Nasho Jorgaqi. Nė kėtė libėr Fan Noli pėrmend edhe Onufrin si piktor.
    Dua t ju pėrcjell lexuesve konkretisht fragmentin e shkruar nga Fan Noli, ku ai del si njė njohės i komletuar dhe vlerėsues i veēantė i ikonografisė shqiptare, nė pėrgjithėsi, dhe veēanėrisht Onufri dhe disa piktorė tė tjerė mesjetarė.
    Ēfarė thotė konkretisht Fan Noli?
    Ai, jo rastėsisht, nė librin pėr 50-vjetorin e Kishės Shqiptare nė Amerikė, bėn njė lidhje tė drejtpėrdrejtė me historinė e kishės mijėvjeēare nė Shqipėri. Ai thotė se nė librin e tij “do tė gjeni njė fotografi tė manastirirt tė Shėn Marisė nė Pojan tė Apollonisė, ndėrtuar nė shekullin XIV. Praktikisht tė gjitha monumentetet e rėndėsishme nė qytetet mė tė mėdhenj tė Shqipėrisė u shkatėrruan dhe u kthyen nė gėrmadha nga pushtuesit e ndryshėm. Ato qė kanė arritur deri tek ne janė disa monumente, qė ndodhen nė fshatrat e vegjėl, larg rrugėve, monumente qė asnjė pushtues nuk mundi t i trazonte. Njė nga kėto monumente ėshtė manastiri i Shėn Marisė nė Pojan, njė kryevepėr e arkitekturės bizantine. Noli e ka parė kėtė manastir gjatė kohės qė ka qenė nė Shqipėri dhe duhet t i kenė bėrė pėrshtypje afresket e stilit paleolog tė shek. XIV tė Trapezerisė sė manastirit nė fjalė. Arti i afreskeve i shek. XIV ka njė nivel shumė tė lartė dhe pėrgatit shpėrthimin e talentit gjenial tė Onufrit dy shekuj mė vonė.


    Ja ē thotė Noli pėr kishat, ku ka pikturuar Onufri

    Noli shėnon: “Dy monumente tė tjerė tė arkitekturės bizantine janė kisha e Shėn Premtes, nė Vlash, dhe kisha e Shėn Nikollės, nė Shelcan, qė tė dyja nė zonėn e Shpatit, ku ndodhen edhe kryeveprat e At Onufrit, njė piktor i madh shqiptar i ikonave nė shekullin e XVI”. Kėtė shėnim Noli e bėn nė vitin 1958. Vetiu lind pyetja: Ku ėshtė mbėshtetur Fan Noli nė kėtė informacion? Ē ka ditur ai pėr kėto dy kisha?
    Ėshtė fakt qė shkrimin e parė pėr Onufrin e ka botuar Viktori Puzanova, me titull “Piktori shqiptar i shek.XVI, Onufri nga Neokastra”, nė Buletinin e Shkencave Shoqėrore nė vitin 1953. Kurse nė vitin 1957 po nė Buletinin e Shkencave Shoqėrore studiuesi Theofan Popa ka botuar studimin: “Onufri i madh shqiptar i shek. XVI”. Pra, janė pikėrisht kėto dy studime bazė, qė mesa duket i ka lexuar dhe i ka njohur me imtėsi Fan Noli.
    Por Fan Noli pėrmend edhe njė hollėsi tepėr interesante nė lidhje me kishat e Onufrit. “I pėrmenda kėto kisha, sepse kur isha metropolit nė Durrės, Shpati me kėto dy gishta tė famshėm i takonte diogjezės sime. Fotografitė e kishave tė Shpatit nuk gjenden nė kėtė libėr”. Me sa duket Fan Noli nuk ka mundur t i vizitojė dot dy kishat e famshme tė Onufrit. Po ai i referohet Onufrit, sepse ėshtė ndėr tė parėt piktorė tė mėdhenj tė traditės dhe Fan Noli nuk mund tė rrinte indiferent dhe mos ta skaliste nė reliev emrin e Onufrit. Kėshtu, Fan Noli del njė nga njohėsit e parė tė Onufrit dhe njėkohėsisht duke i botuar shėnimet e tij qė mė 1958 nė librin e tij nė anglisht ka ndihmuar nė ndėrkombėtarizimin dhe njohjen nė rafsh botėror tė emrit tė Onufrit. Ky fakt nuk ėshtė pa rėndėsi, sepse me tė vėrtetė interesi shkencor dhe botėror pėr Onufrin u bė mė i madh dhe mė i qartė pas vitit 1972, pra, shumė mė vonė, vetėm pas hapjes sė ekspozitės sė artit shqiptar nė Paris, kur studiuesit e huaj u mahnitėn nga Onufri dhe shtypi i specializuar botėror i bėri jehonė shumė tė madhe ikonave tė tij.


    Afreskat e Voskopojės

    Fan Noli i kushton nė shėnimet e tij njė vend tė rėndėsishėm Voskopojės, si njė kryeqėndėr e artit mesjetar shqiptar. Ai shkruan: “Njė monument tjetėr i madh bizantin ėshtė kisha e Shėn Nikollės nė Voskopojė, si dhe kasha e 1001 ikonave tė punuara nga dy vėllezėrit Anastas Zografi de Kostandin Zografi, qė tė dy nga Korēa, qė shkėlqyen nga viti 1720-1764. Akoma mė shumė nė njė nga udhėtimet e mia unė vizitova Voskopojėn dhe kishėn e saj tė famėshme tė 1001 ikonave. Voskopoja mu duk si njė qytet me mbeturina antike, rrethuar me zhavorr, si dhe me disa kasolle tė varfėra, ku jetonin ata pak banorė, qė qėndronin aty, sepse nuk kishin vend tjetėr ku tė shkonin. Nė shek.XVII Voskopoja kishte 40 kisha. U shkatėrrua nga bejlerėt fqinjė. Por ata plaēkitėn vetėm dyqanet. Kishat nuk i prekėn, ndoshta sepse disa prej tyre ishin gjysmė tė krishterė, dhe qė tė gjithė, madje edhe myslimanėt nuk mund tė mendonin tė kryenin njė sakrilegj. Katstrofa totale e qytetit ndodhi kur erdhėn francezėt, nė Luftėn e Parė Botėrore, si dhe grekėt nė Luftėn II.
    Ata morėn me vete gjithė ikonat, qė mund tė shkuleshin, duke pėrfshirė edhe ikonat e altarit, tė cilat ishin kryevepra tė gdhendjes nė dru. Ato kryevepra mund t i shihni sot nė muzetė e Parisit dhe tė Athinės. Pėr fat, pikturat e vėllezėrve tė mėdhenj ishin mbi mur dhe nuk mund tė shkuleshin (afresket). Ato janė ende atje. Unė i pashė mė 1923. Pikturat nė mur ilustronin Revolucionin e Apokalipsit, qenė frymėzuar nga libri i fundit i Dhiatės sė Re. Aty do tė shihni katėr kalorėsit e Apokalipsit, ėngjėj qė zbrazin vazot e zemėrimit hyjnor mbi tokė, dragonit qė djeg gruan e gjorė mė fėmijėn, pėrbindėshat e tjerė tė Apokalipsit, ardhjen e mesisė bashkė me ėngjėjt nga retė dhe Jeruzalemin qiellor duke zbritur mbi tokė. Ėshtė njė spektakėl vigan qė ta ngre shpirtin peshė, tė cilin gjithkush qė shkon nė Shqipėri duhet ta shohė patjetėr.

    Shqipėria, atdheu i artit

    Nė tė vėrtetė pėr saktėsi shkencore Kisha e Shėn Kollit nė Voskopojė ėshtė pikturuar nga piktori gjenial shqiptar i shek. XVIII, David Selenica. Ndoshta Fan Noli nuk ka qenė i informuar pėr kėtė gjė. Por ai ėshtė shumė i saktė, kur thotė se dy vėllezėrit piktorė Kostandin dhe Athanas Zografi kanė pikturuar ansamblin gjigantesk tė Apokalipsit nė njė nga kishat e Voskopojės. Ėshtė shumė e rėndėsishme tė thuhet se pikturat e Zografėve dhe tė David Selenicasit (ky i fundit ėshtė nga fshati Selenicė e Vlorės) Fan Noli i ka parė me sytė e tij. Ai shprehet me entuziazėm pėr spektaklin pikturik tė kishės sė Argjirėve nė Voskopojė, ku kanė pikturuar saktėsisht vėllezėrit Zografi.
    Ajo qė tė bėn pėrshtypje tė madhe te Fan Noli ėshtė se ai kėmbėngul nė tezėn e drejtė shkencore se Shqipėria nuk ėshtė vetėm vendi i luftėtarėve tė mėdhenj. Paragjykimi se shqiptarėt nuk kanė nxjerrė artistė tė mėdhenj ėshtė i vjetėr dhe rrėnues. Noli e ndjen se duhet shpallur dhe argumentuar e kundėrta. Prandaj Noli ngulmon dhe shkruan kėto rreshta. “I pėrmenda kėto kryevepra pėr njė arsye tė veēantė. Shumė pak nga njerėzit tanė mendojnė se shqiptarėt kurrė nuk kanė krijuar diēka nė art. Gjithashtu e sheh Shqipėrinė si njė vend qė ka nxjerrė vetėm luftėtarė tė mėdhenj, vringėllues shpatash, fermerė, lopēarė dhe aspak art.
    Do tė ndėrronin mendim nėse do tė shihni pejsazhin e gjithė Shqipėrisė zbukuruar nga kishat me arkitekturė bizantine dhe ramantike si dhe muret e tyre tė brendėshme plot afreske dhe kryevepra tė pikturės”.

    Post Scriptum:

    Qėllimi i kėtij shkrimi nuk ėshtė thjesht shuarja e njė kurioziteti. Fan Noli e ka njohur shkėlqyeshėm artin e pikturės siē ka njohur edhe artin e muzikės. Njė skicė e Fan Nolit pėr piktorin otalian tė Rilindjes Europianė Xhentile Belinin ėshtė njė kryevepėr e vogėl eseistike. Ai pėrmend edhe Rembrandin si dhe Melenė, Rodenin dhe Van Gogun. Por ėshtė mė me kuptim fakti qė ai pėrmend Onufrin e madh. Onufri dhe Fan Noli kanė qenė figura tė mėdha tė Kishės Lindore, por qė tė dy kanė qenė dhe janė artistė gjenialė. Fan Noli dhe Onufri janė vėllezėr dioskurė tė artit tė Shqipėrisė. Midis tyre ka njė diferencė kohore prej katėr shkujsh. Nėse Onufri do tė kish mundėsi tė ringjallej sot, padyshim do tė mahnitej me veprat e mėdha tė Fan Nolit.
    Ja, pra, pse nuk ėshtė e rastėsishme qė Fan Noli pėrmend Onufrin e madh.

  12. #52
    i/e regjistruar Maska e BARAT
    Anėtarėsuar
    20-07-2006
    Vendndodhja
    Himarjot jet' e jet', Zot mbi male Hyll mbi det
    Postime
    2,565
    "Rubairat" e rikėnduara shqip tė Fan Nolit

    Nė 80-vjetorin e shqipėrimit

    Nė qoftė se nė shekullin e rilindjes, poeti ynė kombėtar, Naim Frashėri, shkroi nė persisht pėrmbledhjen e tij tė parė poetike "Ėndėrrimet - Tajahylat", nė shekullin e njėzetė, njė nga kolosėt e kulturės shqiptare, Fan Noli, pėrktheu nga kjo gjuhė njė prej kryeveprave tė saj, "Rubairat" e Omar Khajamit. Shqipėrimi i "Rubairave" ishte padyshim njė ngjarje e shėnuar nė jetėn tonė kulturore-letrare, por edhe njė sprovė tjetėr e aftėsive dhe vitalitetit tė fjalės shqipe, falė talentit tė madh tė Nolit. Lidhja intelektuale dhe shpirtėrore e Nolit me qytetėrimin oriental janė tė hershme. Qysh nė moshė fare tė re, ai mėsoi gjuhėn turke dhe arabe, ra nė kontakt me burimet e kėtyre kulturave pėr tė njohur mė pas gjuhėn dhe kulturėn persiane. Me sa duket, me kėtė tė fundit lidhjet qenė tė brendshme, jo aq se persishtja ishte gjuha e poezisė, se sa u mrekullua nga magjia e "Rubairave" tė Khajamit, si njė nga veprat poetike mė tė bukura tė botės, tek e cila gjeti vetveten si njeri, artist dhe intelektual. Nuk dimė se kur u njoh sė pari me Omar Khajamin, por dimė se i hyri punės pėr tė pėrkthyer "Rubairat" nė kohėn kur ishte i angazhuar mė shumė se asnjėherė nė jetėn politike. Pikėrisht nė gusht tė vitit 1924 boton te "Dielli" katėr rubairat e para. Brenda dy vjetėsh ai shqipėroi mbi 100 rubaira, tė cilat i pėrmbledh nė librin qė boton nė Bruksel nė 1926-ėn dhe njė vit mė vonė, pas pritjes entuziaste dhe lutjes sė lexuesve, shqipėroi dhe mbi dyqind tė tjera e na dha botimin e ri tė vitit 1927. "Rubairat" e pėrkthyera nė shqip, Fan Noli ua kushtoi dy korifenjve tė poezisė persiane, Nizami Arusit dhe Hafiz Shiraziut, nė shenjė kujtimi dhe mirėnjohjeje "qė shpėtuan nga humbja "Rubairat" khajamiane. Meqenėse letėrsia persiane nuk njihej nga lexuesi shqiptar dhe "Rubairat" pėrbėnin njė vepėr me vlerė tė gjithanshme dhe komplekse, qė lypnin njohuri dhe shpjegime, Fan Noli i pajisi me njė parathėnie introduktive dhe me shėnime tė hollėsishme, punė kjo qė nuk e kishte bėrė nė kėto pėrmasa me pėrkthimet e tjera. Kėshtu, botimi i librit "Rubairat" shėnonte njė kontribut tė dyfishtė: shqipėrimin e njė kryevepre, por edhe shpjegimin dhe interpretimin e saj, tė autorit e tė epokės kur u krijua pėrmes njė studimi tė thukėt e serioz. Pėr sa i takon shqipėrimit, Noli ishte i mendimit se pėrkthimi i suksesshėm i njė kryevepre ėshtė njė punė aq e vėshtirė dhe e madhe sa i jep tė drejtė Virgjilit kur thotė se ėshtė mė e lehtė t‘i rrėmbesh Herkulit ēomangen nga dora sesa tė pėrkthesh a tė imitosh mirė njė varg tė Homerit. Pra, Noli, pas punės herkuliane qė pėrballoi pėr ta bėrė Khajamin tė flasė shqip, mori mbi vete dhe barrėn fisnike pėr t‘ia paraqitur lexuesit shqiptar nė dritėn e sė vėrtetės Orfeun e vendit tė trėndafilave dhe kėngėt e tij magjepsėse. Nė kėtė rast Noli poet vihet nė pozitėn e studiuesit, sepse, duke gjykuar nga lėnda e gjerė, problematika e mprehtė dhe informacioni i pasur qė ngėrthejnė introdukta dhe shėnimet, kuptohen qartė pėrpjekjet e tij tė gjithanshme pėr t‘u njohur sė thelli me literaturėn khajamiane dhe burimet e tij ndihmėse. Nė radhė tė parė, Noli me introduktėn e tij hedh dritė mbi epokėn kur jetoi Khajami dhe atmosferėn social-historike e psikologjike qė bėnė tė mundur lindjen e "Rubairave". Ato janė pjesė dhe pjellė autentike e Rilindjes persiane, qė zgjati 8 shekuj, nga shek. IX-XVI dhe i dha botės njė plejadė tė ndritur mendimtarėsh, artistėsh e shkencėtarėsh tė mėdhenj. Sipas Nolit, "kjo pėrlindje e shkėlqyer" kishte lidhje tė drejtpėrdrejtė me qytetėrimin greko-romak dhe ishte po ajo qė bėri tė mundur tė lindte pėrlindja arabe dhe pėrgatiti pėrlindjen e madhe italiane, nėnėn e qytetėrimit modern. Duke depėrtuar nė Rilindjen persiane, Noli arrin tė zbėrthejė dhe interpretojė brendinė e kėsaj epoke, si njė kohė e mbushur plot ndeshje e pėrpjekje nė mes tė lirisė tė mendimit dhe dogmave tė kohės. Nė qoftė se para lindjes sė O. Khajamit, Persia ishte shesh konfliktesh ndėrmjet feve tė ndryshme, nga paganizmi deri te kristianizmi, mė pas ėshtė islami qė triumfon dhe konsolidohet si feja zotėruese. Nė kuadrin e saj do tė lindnin njė varg shkollash filozofike dhe do tė vepronin intelektualė mendjendritur e novatorė nė shumė fusha.

    Tri janė pėr Nolin grupet kundėrshtare nė jetėn intelektuale tė kohės sė O. Khajmit: grupi i intransigjentėve, qė ėshtė pėr lirinė e mendimit kundėr dogmės dhe ka simbol verėn, grupi i mistikėve neoplatonikė sufinj, qė mbajnė maskėn e dogmatizmit, por janė pėr lirinė e mendimit dhe grupi i racionalistėve suninj, qė pėrpiqen tė pajtojnė islamizmin me filozofinė e shkencat dhe janė tė hapur pėr fenė islame. O. Khajami, sipas mendimit tė Nolit, i pėrket grupit tė intransigjentėve. Ai ėshtė figura kryesore, i fundit dhe mė i shkėlqyeri i plejadės sė tij. Por, edhe grupet e tjera, pavarėsisht nga dallimet, janė pjesė e kulturės persiane dhe u takojnė thesareve tė qytetėrimit njerėzor. Pėr Nolin, tė tria shkollat ishin tė mėdha, me role dhe merita parėsore nė historinė e zhvillimit tė kulturės sė pėrbotshme. Por ai nuk lė pa nėnvizuar faktin se shkolla qė i takonte Omar Khajamit ishte mė e guximshmja dhe na paraqitet nė nivele tė larta intelektuale.

    Nė kėto hapėsira tė mėdha mendimi dhe kulture, Noli vendos figurėn titanike tė Omar Khajamit. Me gjithė mungesėn e hollėsive biografike, syri dhe mendja e studiuesit tonė di tė dallojė nė mes legjendave e hamendjeve tė vėrtetėn e jetės sė poetit tė madh. Ėshtė njė jetė e dallgėzuar, plot peripecira e kontraste, ku spikat intransigjenca e karakterit dhe e mendimit, kėmbėngulja stoike pėr tė rrokur majat e artit e tė vėrtetės. Ai studioi dhe i pėrvetėsoi tė gjitha dituritė e kohės sė tij, pėr t‘u bėrė matematikan e pėr t‘u njohur si njė nga astronomėt mė tė mėdhenj tė botės deri nė shek. 15.

    Por emri dhe fama e Khajamit, konstaton Noli, asnjėherė nuk ishte e shtruar me lule, po tė kemi parasysh luftėn dhe pengesat qė i vinin nga tė dyja krahėt: nga pushteti politik i kohės dhe nga kundėrshtarėt e mendimit tė lirė. Ai do tė provonte dhunėn e pėrndjekjen, fyerjen e arratinė dhe kurrė nuk do tė pajtohej me hipokrizinė e konformizmin, duke mbetur deri nė fund luftėtar i lirisė sė mendimit kundėr fanatizmit mistik. Kjo ėshtė arsyeja qė Khajami gėzoi popullaritet tė madh dhe pati ndjekės tė pėrkushtuar. Faktet e jetės sė Khajamit nė kushtet e Persisė sė kohės, e ēojnė Nolin nė njė pėrfundim tepėr interesant, kur thotė se ndonėse poeti ėshtė nė opozitė tė hapur me shtetin dhe qarqet fanatike klerikale, ai vdes i qetė, ndryshe nga persekutimet qė pėsonin martirėt e mendimit tė lirė nė Evropėn e krishterė, duke i djegur tė gjallė.

    Varri i Khajamit do tė ruhet brez pas brezi, atje ku gjendet edhe sot njė teqe, stolisur me trėndafil dhe hardhi, sipas amanetit tė tij. Kėto tė vėrteta e bėjnė Nolin tė pohojė se sa lart ka qėndruar qytetėrimi dhe toleranca e Persisė islamike nė kohėn e Khajamit, nė krahasim me Evropėn mesjetare. Por, nė introduktėn e Nolit vendin kryesor e zė analiza qė ai i bėri poezisė sė tij. Pasi e njeh lexuesin kalimthi me trashėgiminė shkencore, me njė varg traktatesh filozofike, astronomike, atonomike, studimi i pėrkushtohet kryesisht lavdisė mė tė madhe tė poezisė persiane - rubairave. Qysh nė krye, studiuesi ynė, falė hulumtimeve shkencore, bėn historikun dhe bilancin e vėrtetė tė trashėgimisė Khajamiane.

    Ai vė nė dukje meritėn e pamohueshme tė poetėve tė mėdhenj, Nizamit dhe Hafiz Shirazit, qė kopjuan dhe ruajtėn "Rubairat", por, ndėrkaq, hedh dritė mbi problemet qė ata krijuan gjatė shekujve. Sipas tij, nga 1000 rubairat qė qarkullojnė, vetėm gjysmat janė autentike, kurse tė tjerat mbahen pėr apokrife. Madje, duke u mbėshtetur nė mendimin e specialistėve, ai e ēon mė tej diferencimin, kur bėn dallimin nė mes rubairave laike e atyre fetare dhe arrin nė konkluzionin se poeti nė 25 vjet krijoi gjithsej 300-400 rubaira. Rubairat janė krijime poetike krejt origjinale, fryt i gjenisė artistike tė popullit persian, me vlera universale e panjerėzore pėr tė gjithė vendet dhe kohėrat, tė cilat arritėn kulmin nė pendėn e O. Khajamit. Noli u bėn njė shqyrtim tė gjithanshėm ruibairave, vėshtruar si nė rrafshin historik ashtu dhe nė atė letrar, duke u treguar njė studiues serioz, origjinal dhe i guximshėm.

    Njohja e tyre e thellė prej Nolit harmonizohet me vlerėsimin kritik tė literaturės sė specializuar pėr poezinė e Khajamit dhe tė letėrsisė orientale pėrgjithėsisht. "Rubairat" e Khajamit lindėn si shprehje e pozitės dhe e personalitetit tė tij tė pavarur. Ai nuk u takoi poetėve tė oborreve, qė krijuan poezi me frymė panegjerike dhe himnizuese. Khajami, me qėndrimin kritik dhe vėshtrimin realist tė botės, me temperamentin liridashės dhe forcėn e madhe artistike, krijoi njė shkollė poetike, qė theu ēdo skemė tė poezisė orientale, nė brendinė dhe formėn e saj. Fryma satirike dhe sarkastike e rubairave, ai qėndrim tallės e pėrbuzės ndaj sė keqes, e bėri Khajamin tė cilėsohet si Volteri i Lindjes, madje nė disa pikėpamje dhe ta tejkalojė atė. Noli nė studimin e tij ndalet gjerėsisht nė tiparet themeluese tė "Rubairave" tė Khajamit. Duke i cilėsuar ato kryesisht si strofa katėrvargėshe, me trajtė lakonike si epigrame, qė bartin e shprehin gjendje tė ndryshme shpirtėrore, ai zbulon pėrmbajtjen e tyre tė thellė, thelbin njerėzor dhe filozofinė jetėsore. Pėr Nolin, Khajami armik i ēdo dogmatizmi e skllavėrie, njeri i lirė dhe me shpirt tė madh nuk mund tė futet nė asnjė sistem filozofik tė kristalizuar. Ai ėshtė edhe nakrontian e herkulian edhe hedonist e pesimist dhe epikurian e stoik, edhe skeptik e eklektik, edhe cinik e mistik. Tė gjitha gjendjet shpirtėrore njerėzore do ta gjejnė pasqyrimin e tyre nė "Rubairat" e tij. Khajami, sipas Nolit, ėshtė njė vigan qė ndėrron maska e identifikohet me tė gjithė pėr tė mos qenė asnjė - ėshtė vetė natyra njerėzore nė lėvizje, qė shfaqet nė kohė dhe hapėsira tė ndryshme. Nė qoftė se si militant i lirisė dhe mendimit, ai ėshtė dishepull i shkollės stoike, burrė i detyrės dhe i luftės, qė ka mendimi tė lirė, si poet Khajami i pėrkushtohet gėzimit dhe bukurisė sė jetės, tė cilat i gjen tė simbolizuara te vera dhe dashuria. Tė dy kėto komponentė tė personalitetit tė tij pėrbėjnė themelimin e "Rubairave". Kėshtu mund tė shpjegohet fryma e tyre liridashėse, qėndrimi kundėr tiranisė dhe tiranėve, toleranca ndaj mendimeve tė kundėrshtarėve, interpretimi i drejt dhe realist i Kuranit, evokimi pa paragjykime i Moisiut dhe Krishtit, tharmi i disa ideve qė e bėjnė pararendėse tė filozofisė sė Kantit e Gėtes, Shopenhaurit e Niēes. Nė mozaikun e begatė filozofik tė "Rubairave", vera dhe dashuria janė motive mbi tė cilat poeti ngre gėzimin dhe kuptimin e ekzistencės sė tij. Vera ka pėr Khajamin simbolikė e domethėnie tė trefishtė: simbol i kėnaqėsisė sė jetės sipas mėnyrės anakreontiane dhe hedoniste; simbol i lirisė sė mendimit kundėr ēdo dogme qė paraqitet nė dy trajta: me rezistencė pasive, sipas mėnyrės epikuriane dhe skeptike, por dhe me luftė tė pėrkushtuar ndaj njė ideali sipas mėnyrės stoike; si njė send sakramental qė simbolizon bashkimin e njeriut me perėndinė. Simboli i verės merr njė kuptim mė tė gjerė dhe konkret, kur zbėrthehet me vresht e hardhi, nė tavernė e gėrmadhė, nė kupa, poēe e dolli. Kėto tė fundit paraqiten herė si enė qejfi e gėzimi, herė si instrumente kulture.

    Por vera nė "Rubairat" ėshtė dhėnė si binom i pandarė me dashurinė. Edhe dashuria paraqitet nė disa kuptime: Si lidhja nė mes burrit dhe gruas, familjes, kombit, njerėzimit e botės nė tėrėsi, si kult dhe adhurim i tė gjitha bukurive natyrale e artistike dhe i gjithė idealeve njerėzore, si mall dhe dėshirė e bashkimit tė mishit me trupin, tė pjesės me tė tėrėn, tė njeriut me perėndinė. Prej kėndej vijnė dashuria platonike, dashuria mistike e krishterė, dashuria sufiane apo Nirvana budiste. Noli shquan nė konceptin e Khajamit pėr dashurinė se vajza ndėrron kuptimin dhe rolin sipas situatave tė ndryshme psikologjike dhe ē‘ėshtė mė e rėndėsishme vera, dashuria, e vėrteta identifikohen shpesh me perėndinė e tij. Noli vėren se, ashtu siē janė dhėnė nė "Rubairat", dashuria, vera e vėrteta dhe perėndia nė raport me njėra-tjetrėn kanė krijuar probleme tė vėshtira dhe komplekse, tė cilat i kanė ndarė mendimet e studiuesve nė kohė dhe vende tė ndryshme.

    Sė fundi, nuk mund tė mos tėrheqim vėmendjen nė kėtė parashtresė, se pėr mendimin tonė, "Rubairat" janė jo vetėm shqipėrimi mė i miri poetit F. Nolit, qė qėndrojnė nė kufijtė e rikrijimit tė vėrtetė, aq sa albanologu N. Jokli e ka cilėsuar si mė tė goditurin pėrkthim tė E. Fitxheraldit, por edhe vepra e tij mė e dashur, mė e afėrta, mė shpirtėrorja. Ndoshta nė asnjė vepėr tjetėr qė ai ka shqipėruar, se sa te "Rubairat", Noli nuk ka gjetur vetveten, mendimet e shqetėsimet, temperamentin vullkanik, guximin krijues, tolerancėn, shpirtin e tij human e liridashės. Veē kėsaj, asnjė vepėr sa "Rubairat" nuk i bėnte jehonė gjendjes social-politike tė Shqipėrisė, plot kontraste e probleme tė viteve ‘20 dhe idealit e prirjeve tė brendshme tė vetė Nolit pėr njė shoqėri shqiptare dhe njeri shqiptar tė emancipuar kundėr fanatizsmės dhe anakronizmave, kundėr ēdolloj skllavėrie shpirtėrore dhe sociale. Janė kėto arsyet ndoshta qė biografi dhe miku i tij, Qerim Panariti, i cili punoi dhe e njohu nga afėr pėr dekada tė tėra, do ta mbyllė jetėshkrimin e Nolit me propozimin qė mbi varrin e tij tė vihet si epitaf "Rubaira 141", qė thotė:

    Ah, nesėr botėn plot shamatė e lashė
    Nga qindra xhevahire njėzet i dhashė;
    Pa folur kanė mbetur qindra fjalė.
    Se nuk merrte vesh kjo bot‘ e trashė.

    Variante tė reja shqipėrimi nga F. Noli tė "Rubairave"

    Nėn hijen e njė pjergulle mė njė anė
    Ca buk‘ e ver‘ e vjersha dhe Ti pranė
    Tė na kėndosh makar nė shkretėtirė
    Dhe s‘ka Parajsė mė tė mirė

    Xxx

    "Sa ėmbėl tė jesh mbret!" disa mejtojnė;
    "Sa ėmbėl nė Parajsė!" Ca besojnė
    Ah, kape kupėn dhe kusurin fale
    Larg teje pompėn dhe daullen ndale

    Xxx

    E dashur, mbushma kupėn qė kthjellon
    Tė sotmen nga ēdo vrer qė vjen a shkon
    Po nesėr? Nesėr noftė u vėrtita
    Nė shqotėn e sė djeshmes u varrita

  13. #53
    Lieutenant Maska e tom pullings
    Anėtarėsuar
    20-05-2004
    Vendndodhja
    H.M.S. Surprise
    Postime
    152
    Citim Postuar mė parė nga Albo
    Noli ka qene nje njeri gjeni, pasi kishte shume talente, profesione, ishte shqiptari me me kulture i kohes se tij, por ne te njejten kohe, ishte deshtaku me i madh i kohes se tij. Ai deshtoi gati ne gjithcka qe nisi si ne arenen politike edhe ate shoqerore brenda komunitetit shqiptar ne Amerike. Ai ishte prift qe bente politike. Ai ishte prift qe bente thirrje per revolucion. Ai ishte prift qe i pelqente te merrte persiper se kish cliruar kombin dhe bere Kishen Orthodhokse Shqiptare Autoqefale. Ai ishte prift qe i mbante merri edhe shoket te tij me te ngushte, Faik Konices, nje tjeter shqiptar i madh i asaj kohe.

    Nuk eshte rastesi qe komunistet shqiptare dhe te gjithe shqiptaret me bindje te majta e shohin Nolin si nje histori suksesi, kur ne fakt nuk eshte aspak e tille. Noli nuk ka patur kundershtare vetem ne Shqiperi por dhe brenda komunitetit shqiptaro-amerikan, kundershti qe linden pikerisht kur Noli mbrojti moralisht qeverine komuniste te Tiranes ne 1945 me fjalet: "Eshte me mire qe vendi te kete nje qeveri se sa te mos kete fare qeveri e te jete ne kaos". Bindjet komuniste dhe me vone te majta te Nolit ishin te mirenjohura si nga shqiptaro-amerikanet qe e denoncuan dhe izoluan ate, edhe nga Edhit Durrham qe e kish pike te dobet Nolin.

    E verteta historike eshte qe Noli me qendrimet e tija e izoloi vetveten dhe ne fund te jetes se tij, koha e provoi se ai kish qendruar gjithmone ne kahun e gabuar te historise. Deshperimi i tij me i madh ka qene se ai jetoi shume pak ne Shqiperi, dhe ne vitet e pasluftes, edhe pse ai pati korrespondenca me rregjimin komunist, ai nuk denjoi qe te shkonte te vizitonte Shqiperine.

    Figura e Nolit eshte nje figure madheshtore kur peshon kontributin e tij ne shume fusha te jetes shqiptare, por me e madhe se vepra e tij, ka qene pikerisht, egoja e tij e semure. Shqiperia nuk kish nevoje vetem per Nolin, por per te gjithe djemte e saj te asaj kohe. Shqiptaret duhet te marrin shembull perkushtimin por jo qendrimet e Nolit.

    Albo
    Me duket gjyim i qarte dhe i pranueshem, por kam nja dy saktesime per te bere...
    Se pari, nuk eshte e ēuditshme qe prifterinjte shqiptare te merreshin me politike ne ate kohe...Imzot Bumēi p.sh. perfaqsoi Shqiperine ne Versailles dhe arriti te mos vendosej copetimi i saj..
    Noli deshtoi aty ku deshtoi Shqiperia. Demokratizimi dhe modernizimi i vendit ne '24 u shtyp nga Zogu i mbeshtetur nga serbet. KOASH-i ishte ide e persosur, por u be vone dhe u shfrytezua nga Zogu si arritje e tije. Nuk duhet harruar pastaj se edhe shumica e shqipetareve e mbeshteten komunizmin pa e kuptuar sa tragjedi e madhe ishte...
    Noli nuk mund te themi se kishte ego te semure, por ishte kokeforte si gjithe shqiptaret. Kishte idale dhe kulture te persosur, por nuk qe ne gjendje ti vinte ne veprim ato.
    Duke hequr ate te fundit kundrejt komunizmit (qe duhet justifikuar)qendrimet e meparshme te Nolit duhen pranuar si nga me te perparuarat per Shqiperine e asaj kohe.
    Vepra e tije eshte pastaj diēka tjeter, ndoshta trashegimia me e vyer qe i ka lene vendit...
    IGNOSCE MI DOMINE, QUIA DALMATA SUM!

  14. #54
    Perjashtuar Maska e Sabriu
    Anėtarėsuar
    29-12-2005
    Postime
    1,283
    NOLI SHKRIMTAR I MADH E POLITIKAN I VOGĖL



    Mė shumė se gjithkush vlerat reale tė Nolit nė kuptimin historik, nė fushėn e ndihmesės sė tij nė jetėn kombėtare shqiptare i kanė zbehur e njollosur pikėrisht ajo kategori " nolistėsh fanatikė ditirambistė" qė kanė dashur tė bėjnė njėfarė shenjtėrimi tė rremė tė njė nolizmi tė sajuar ose tė fryrė pör qėllime personale.
    "Askush nuk mund tė mohojė se Fan Noli ėshtė njė persoanlitet i shquar i historisė sonė kombėtare qė ėshtė pėrkėdhelur mė sė shumti nga studiuesit, politikanėt, opininoni publik". Kjo ka frenuar sė tepėrmi njerėzit tė peshojnė si duhet vlerat, antivlerat e dhe pseudovlerat e nolizmit.
    Kjo i bėn ende tė guxishėm disa nolistė fanatikė qė tė vėrsulen me inat e pa arsyetime bindėse kundėr cilitdo qė mendon se duhet njė qėndrim mė objektiv dhe realist ndaj trashėgimisė sė vėrtetė tė Nolit dhe sidomos ndaj vlerave e ativlerave qė janė afishuar nė fanolizmin politik tė prodhuar kontrabandė nga ithtarėt e Nolit pėr interesa tė njė rryme tė caktuar politike.
    Gazeta "Sot" mė 16 maj ka shkruar se pas Kongresit tė dytė ortodoks shqiptar tė vitit 1929, qė miratoi dhe Kanunoren e KOASH : "Fan Noli nga SHBA mbajti qėndrim kundėr Kishės sė re autoqefale shqiptare, sinodi i sė cilės kishte qenė programuar nė fillmn tė shkurtit nė rezidencėn e Zogut dhe ishte njė krijesė e politikės fetare tė kundėrshtarit tė betuar tė peshkopit tė mėrguar". Edhe pse ky fakt mund tė jetė i paknėdshėm jo vetėm pėr nolistėt, pėrsėri nėse shkruesi ka vėrtetė mbėshtetje dokumentare nuk ka bėrė ndonjė herezi qė e ka vėnė nė dukje pėr puiblikun.

    Noli tregoi veten politikan nga mė tė kėqinjtė. Detyra e politikanit ėshtė nė radhė tė parė tė kryejė mirė e me sukses detyrat qė duhen kryer nė kohėn kur i takon tė merret me politikė, nė radhė tė dytė tė kryejė ato detyra qė ka marrė pėsipėr. Unė i besoj pėrkufizimit se tė merresh me politikė do tė thotė nė radhė tė parė tė parashikosh, pra tė jesh edhe vizionar edhe njeri i veprimit ( jo fallxhor). Noli kurrė nuk tregoi aftėsi tė tilla. Noli dėshtoi nė parashikme. Noli pėsoi fiasko nė veprime. Rexhep Qosja dhe jo Abdi Baleta ka shkruar nė "Panteoni i rralluar" shumė vite pėrpara se : ": nė jetėn politike tė shqiptarėve Noli ka dėshtuar pse nuk e kishte atė vendosmėrinė e revolucionarėve tė vėrtetė, aq sa edhe pėr shkak se programit i tij demokratik ishte njė hap tepėr i gjatė dhe i papėrligjur nga dialektika e zhvillimit shoqėror nė kontekstin e atėhershėm historik dhe shoqėror tė shqiptarėve. Noli ka dėshtuar si demokrat dhe ne kemi humbur demokracinė kur atė nuk e kanė pasur as popujt tjerė tė Ballkanit".
    Noli me shumė fjalime tė tij nė parlament tė kujton disa deputetė tė sotėm qė dinė tė kėrkojnė qiqra nė hell po nuk dinė as si mbillen qiqrat, as si bėhet helli, as se ēfarė mund tė piqet e ēfarė nuk mund tė piqet nė hell.

    Ta pyesim pak atė historianin nolist ; " cili popull e kishte zgjedhur Nolin pėr kryeahengxhi tė anarshisė? Njė grusht politikanėsh aventurierė qė braktisėn Tiranėn dhe u vendosėn nė Vlorė, qė bėnė pėr vete disa ushtarakė aventurierė , qė krijuan disa komitete tė paligjėshme, njėsoj si "komitetet e shpėtimit publik" nė pranverėn e vitit 1997 dhe e zhytėn Shqipėrinė nė kaos e luftė civile? Mos vallė vetėm pėr hir tė "ahengut nolian" tė qershorit 1924 edhe Rexhep Qosja nė pranverėn e vitit 1997 e cilėsoi serinė e dytė tė kėtij ahengu tė vdekjes si "revolucion tė vonuar demokratik

    Noli edhe nė Lidhjen e Kombeve u tall me parlamentarizmin, nuk bėri kurrė zgjedhje. Pse i paska pėlqyer aq shumė "ahengu nolian" historianit Masar Kodra? Pse u shkri nga qejfi Rexhep Qosja kur ky aheng gjėmoi po nga Vlora pas 73 vitesh? Apo pse nė Shqipėri u krijua "parlamenti i kallashnikovit" nė qershor tė vitit 1997? Pse kėrkon patjetėr Agim Vinca qė tė gjithė tė pranojnė se Noli ka qenė politikan vizionar? Mos me kėtė do qė tė mbėshtesė idenė se nė Shqipėri "ahengjet politike" duhet tė bėhen vetėm sipas avazeve tė nolizmit? E kemi tė qartė se edhe pėrtej kufinjėve tė Shqipėrisė londineze ka individė, rryma e forca politike qė bėhne zevzekė pėr ēdo kritikėė ndaj politikanizmit tė Nolit sepse u pėlqejnė ekssperimentet e situatat si ato qė u bėnė me "revolucionin e vonuar demokratik" tė vitit 1997 qė shkatėrroi Shqipėrinė dhe nga bandat e rebelimit tė jugut qė pėrsėritėn nė ēdo pikėpamje skenarėt e "revolucionit nolian tė vitit 1924".

    E ka thėnė Rexhep , qė Noli suksesin mė tė madhe e ka si pėrkėthyes. Nuk kam shkruar unė por Qosja pėr Nolin : "...vjershat e tij dalin pamfletiste e qėrime hesapesh me armiqtė e tij politikė. Pėr mė tepėr ai del disi si tepėr jo modest si poet qė ka ngritur veten tek roli i njė ēlirimtari duke u krahasuar me shėmbėlltyrėn e shenjtė tė Jezu Krishtit dhe si politikan megalloman qė kapardiset se do tė pėrmendet pėrgjithmonė, si njė mesi i popullit tonė..." Unė vetėm po shtoj se kėtė figurė tė Nolit duan tė na imponojnė gjithė nolistėt, sepse duan pėrmendoren e Nolit politikan qė tė rrinė vet nėn hijen e saj. Atėherė ku i gjeti Vinca fjalėt e mia se Noli ėshtė bejtexhi?! Po nėse vjershat janė politike kjo sipas mendimit tė Vincės e afron mė shumė autorin me bejtexhiun apo me poetin? Historianėt e pedagogėt e tjer le tė na jėpin njė pėrgjigje tė saktė se cili ėshtė mė poet e cili mė bejtexhi Noli kur rreshton vargje "ngrihuni, korrini, bjeruni katundarė e punėtorė qė nga Shkodra gjer nė Vlorė", apo Hasan Zyko Kamberi kur vjershėronte shumė kohė para Nolit " Kadiut po t’i rrėfesh paranė, ters e vėrtit sherianė.

    Pas vitit 1990 nolistėt ndėrruan taktikė, filluan nė kėrkonin rrugė pėr tė mohuar ēdo afėrsi tė nolizmit me komunizmin. Mė hapur kėtė e bėri Naum Prifti. Ai arriti deri atje sa tė mohonte qė Noli kishte vendosur marrėdhėnie diplomatike me Bashkimin Sovjetik, gjė qė e kishin vėrtetuar shkėlqyeshėm nolistė tė tjerė si Arben Puto.

    Pėr t’u ēliruar pakėz nga ngėrēet teorike qė ia shkaktojnė stereotipet noliste-enveriste nė radhė tė parė do t’i rekomandoja forumistave tė marrin e tė studiojnė librin e Hysamedin Ferajt "Skicė e mendimit politik shiptar" qė ėshtė njė vepėr e politologjisė sė mirėfilltė, qė ka kaluar edhe nė miratimin shkencor nė Tiranė. Nė kėt vepėr ju do tė gjeni analizėn teorike tė nolizmit si varianti shqiptar i panballkanizmit, si shtruesi i rrugės sė komunimzit nė Shqipėri, si teori e praktikė e dėshtuar politike, si pėrgatitės i enverizmit dhe tani si maskė e enverizmit. Atėherė do tė ketė njė mundėsi mė shumė qė tė frenoni veten e tė mos kėrcej pėrpjetė kur lexon edhe shkrime si tė miat polemizuese nė stil mė propagandistik
    Austini njė amerikano-kanadezi me nderrshmėrinė e studiuesit ka dhėnė shumė gjėra qė nuk u kanė pėlqyer dikur nolistėve tanė fanatikė qė e "kanė ndihmuar". Nga ana tjetėr nė kushtet e reja kėta nolistė kanė qenė tė interesuar qė disa gjėra qė shkelin tabutė tė thuhen nėpėrmjet njė tė huaji qė tė mos mbeten pėr t’u thėnė mė troē pėr herė tė parė nga studiues shqiptarė.

    Mė saktė se Austin nė ndikimin e nolistėve kėtė ēėshtje e ka parashtruar britaniku Xhulian Ameri qė i ka njohur mirė shqiptarėt e punėt e shqiptarėve. Ai thotė : " Konflikti midis Zogut dhe Fan Nolit ka qenė pėrfolur si njė luftė pėr pushtet midis "konservatorėve" dhe "progresistėve". Por nė kėtė rast, ashtu sikurse pothuaj nė tė gjitha kryengritjet shqiptare, dallimi midis palėve kundėrshtare kishte karakter gjeografik dhe grupazhi, mė tepėr se njė karakter opinioni apo rendi shoqėror" ( "Bijtė e Shq ipes", botim shqip, Tiranė 2002, f.37).



    "Dr.Dituria" alias Sabri Selmani
    Kiel-Gjermani

  15. #55
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Pse e duam Amerikėn

    Titulli “Amerika” mjafton qė ta bėjė popullin tonė tė marrė pjesė nė ēdo vajtim tė Amerikės, se qė tė gjithė e dimė sa tė mira kemi parė prej saj. Qė mė 1900, Amerika ka qenė kurbeti mė i madh i Shqiptarėve. Qė mė 1914 kur Shqipėria u shkel prej tė huajve, Amerika u bė vendi ku shqiptarėt shkonin pėr tė shpėtuar jetėn e tyre e pėr tė fituar bukėn e fėmijės... Pėr qetėsinė e cila mbretėron nė Shqipėri, nėn Shkumbin dhe veēanėrisht nė Labėri, e cila ka qenė gjithmonė e turbulluar, ka njė shkak dhe ky shkak ėshtė kurbeti i Amerikės. Se atje Toskėt dhe labėrit tanė u bėnė punėtorė tė urtė, qytetarė dhe patriotė modernė.
    Nė Amerikė, shqiptarėt themeluan Kishėn Kombėtare, bimė tė rritur me djersėn e punėtorėve tonė, e cila pastaj u transportua nė Shqipėri. Dhe, kjo institutė, si e dini, ka ndėrruar faqen e Toskėrisė Jugore. Atje u themelua “Vatra”, shėrbimet e tė cilės, sot, pėr shkaqe tė ndryshme nuk ēmohen si e meritojnė, po do tė vinjė njė ditė qė tė ēmohen ashtu si duhet. Kongresi i Lushnjes ka buruar indirektisht prej “Vatrės”. Guvernėn e Lushnjes e procedoj Guverna e Durrėsit, sė cilės, koha do t’i japė njė faqe tė historisė sonė, se pa tė dytėn nuk bėhej e para. E mirė e ligė, Guverna e Durrėsit ka qenė mėma e Guvernės sė Lushnjes. Dhe tė gjithė e dini se Guverna e Durrėsit u organizua nėn kryesinė dhe me inisitivėn e njė delegati tė “Vatrės”, tė dėrguar pėr kėtė qėllim me para tė Amerikės. Nė kėtė munt tė shtojmė qė nga tė paktat libra qė kemi, gjysmat tė paktėn janė shtypur me paratė e shqptarėve tė Amerikės. Pas fakteve tė sipėrme qė nėmėrova ėshtė e tepėrt tė thom qė Rilindja Kombėtare do tė ish mėnuar kush e di sa vjet sikur tė mos ekzistonė kurbeti i Amerikės...
    Tani do t’ju pėrment disa tė mira, qė i kanė ardhur prej Amerikės drejt e pėr drejt. Mė 1914 kur u shkel Toskėria dhe rruadhė me mijėra refugjatė nė Vlorė, qė vdisnin nga ethet, nga uria, dhe nga e ftohta, vetėm njė vent u kujdes t’i dėrgojė ndihmė kėtyre tė mjerėve, dhe ay vent ėshtė Amerika. Pas luftės, kur Shqipėria ishte e shkatėrruar dhe e plakosur prej invazioneve tė huaja, prapė Amerika dėrgon Kryqin e Kuq qė t’i lehtėsonte vuajtjet. Dhe njė nga tė vetėmat, nė mos e vetėma, shkollė moderne qė kemi ėshtė ajo e Amerikės: Shkolla Teknike. Dhe kur themi Amerika na kujtohet njė emėr, se qė tė gjitha kėto kanė ngjarė, kur nga Shtėpia e Bardhė e Washingtonit administronte Shtetet e Bashkuara i shkėlqyeri dhe i shumėvuajturi President Wilson.

    Fan Noli

  16. #56
    Perjashtuar
    Anėtarėsuar
    10-08-2007
    Vendndodhja
    ne toke
    Postime
    1,100
    fan noli???

    katundarė e puntorė,qė nga shkodra der nė vlorė................................pamvarsishtė meritave tė pamohueshme qė zotria e tij i dha kombit ,nė asnjė mėnyrė nuk duhet tė harrojmė se tipa si puna e nolit zogut edhe enver hoxhes ishin edhe do mbeten karrierista tė shitur edhe tė flliqur.......vetėm ismail qemali meriton respektin e nga kosova nė ēamėri tė tjeret janė ashtu siē e tha edhe gogoli...qė nga shkodra deri nė vlorė???

  17. #57
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Jorgaqi dhe Poetika e Gėnjeshtrės

    Nga Agim Xh. Dėshnica

    Mė 1937, me rastin e festimeve tė 25 Vjetorit tė Pavarsisė Kombėtare, nė botimet zyrtare tė Qeverisė sė Mbretit Zog, shkruhej: “Nė qiellin e botės kulturore shqiptare shndrijnė tre yje tė pashuar, Naimi, Noli dhe Fishta.” Nė Albumet e pėrkryera me fotografi pa retush, krahas figurave tė shquara tė kombit, shkėlqente dhe portreti i hijshėm i Fan S Nolit.

    Po atė vit Faik Konica do tė thoshte: ”At Noli do tė mbetet nė historinė e Shqipėrisė si burri qė arriu i pari me hir tė vullnetit dhe hollėsisė sė tij, tė kllasi gjuhėn shqip nė meshė. Dita qė meshoi pėr tė parėn herė, ėshtė ogur i bardhė n’udhė tė pėrparimit t’onė. Dhe as e harrojmė, as mund tė lėmė tė tjerėt tė harrojnė.”

    Mė1943 Mitrush Kuteli do tė shkruante: “Vjersha e Nolit nuk ka ondulacionin e valėve nė mezin e detit, po pėrplasjen e tyre anės, me zhurmė, gjithėmonė tė pėrsėritur. Nė botėn e arkitekturės ajo nuk u pėrngjan pjesave tė rumbulla, por ēipeve tė mprehta. Sepse Noli nuk gdhend nė mermer, po nė krastė. Nuk limon me daltė, po pret me sėpatė dhe me ēekan tė rėndė.”

    Imam Vehbi Ismaili nė ligjėratėn e vitit 1965 u shpreh: “Fan Noli u bė prift, qė t’i shėrbente mė mirė Shqipėrisė. Fan S Noli ishte drita, ishte syri i gjithė bashkatdhetarėve tė tij tė mėrgimit. Bashkė me tė nė krye, luftuam me ēdo mjet pėr tė liruar dhe pėr tė mbrojtur vendin e lindjes.” Ndėrsa nacionalisti Baba Rexhepi e quan:“Frymėzuesin e parė tė ndjenjave kombėtare, udhėheqėsin e tė gjithė lėvizjeve patriotike, fetare e tė kulturės nė kėtė vend tė bekuar; lulja e simbolit tė bashkimit dhe tė mburrjes kombėtare si para botės shqiptare dhe para botės sė huaj.”

    Tė dhėnat e parashtruara sa do tė ngjeshura nuk mund tė japin tė plotė portretin e tij. Nė mars tė vitit 1944 shkrimtari Milto Sotir Gura, do tė shkruante:”Duhen volume tė tėra, pėr tė pėrshkruar veprėn e kėtij Titani tė Rilindjes Kombėtare.”

    Noli dhe Hulumtuesit

    Mbledhja, analiza dhe botimi i veprave tė Fan S Nolit, nuk ėshtė as meritė dhe as pronė e njė grupi tė caktuar intelektualėsh. Qysh nė vitet e para tė shekullit qė shkoi, veprat e Nolit qarkullojnė me sukses nė Amerikė dhe nė Atdhe. Gazetat Kombi e Dielli ishin tė parat, tė cilat nxorrėn nė dritė krijimtarinė e tij. Nė antologjinė, Shkrimtarėt Shqiptarė, botuar mė 1941 nė Tiranė, Andon Frashėri paraqet disa nga shkrimet. Mė 1943 Mitrush Kuteli u jep lexuesve librin, Mall e Brengė, mė 1944 Lifter Dilo, Ligjėron Fan Noli. Me kėto punime mjaft tėrheqėse merr udhė njohja e veprės sė vatranit tė madh dhe botimi i mėtejshėm i saj nga hulumtues tė tjerė, prej tė cilėve veēojmė disa. Me kujdesin e Nolit, Federata Vatra boton mė 1948, Albumin-I, ndėrsa Qerim Panariti mė 1966, Albumin-II. Nexhat Peshkėpia nė Nju Jork, u jep lexuesve shqiptarė librin, Noli si poet dhe si poet-pėrkthyes, Tajar Zavalani e kujton nė librin, Historia e Shqipėrisė. Vehbi Bala dhe Pirro Tako, sipas kėrkesave tė kohės, marrin pėrsipėr detyrėn pėr trajtimin e veprės noliane. I pari, mė 1958 Albumi-1948, Poezi tė zgjedhura tė Nolit (1966), Jeta e Fan S Nolit (1972) dhe njė kapitull nė Historinė e Letėrsisė Shqiptare (1984). I dyti, Fan Noli nė fushėn e politikės dhe publicistikės.(1975), Rron, o rron e nuk vdes shqiptari, ( 1976) dhe Kronika e jetės dhe e veprimtarisė sė Fan S Nolit. Yll Zajmi boton, Jeta dhe veprat e Fan S. Nolit.(1986). Me interes janė studimet dinjitoze tė dijetarėve shqiptarė nė Kosovė. Pėr jetėn e veprėn e Nolit kanė shkruar gjithashtu dhe shumė studiues tė huaj nė Europė dhe nė Amerikė.

    Tė gjithė bashkohen tek njė pėrcaktim: patriot, fetar i pėrkushtuar, demokrat, poet i lirisė, shkrimtar, dramaturg, shqipėrues i pashoq, shtetar, orator, historian, filozof, muzikolog, kompozitor etj.

    Noli dhe Veprat

    Fan Noli projektin e veprave e parashtron nė librin, “Fiftieth Anniversary Book of the Albanian Orthodox Church in America” (1960). Mbėshtetur nė origjinalin anglisht, japim shkurt renditjen e tij: 1.Libra fetare 3, nė vitet 1908 1909, 1911. 2. Libra historike nė shqip: Historia e Skėnderbeut-1921, Historia e Skėnderbeut-1950, Kalendari i Vatrės-1918, 50.th-Anniversary Book-1960. 3.Libra historike nė anglisht: George Castriot Scanderbeg- 1947, Bethoven and the French Revolution-1947. 4.Libra letrare nė shqip: Izrailitė dhe Filistinė-1907. Shqipėrime: Skenderbeu, nga Henry Ėadsvorth Longfeloė-1916. Nga Ėilliam Shakespeare, Otello, Hamleti, Jul Ēezari, Makbethi, nė vitet 1916 dhe 1926. Nga Henrik Ibsen, Armiku i Popullit 1926, Zonja Ingra e Ostrotit 1926. Nga Blasco Ibanez, Kasollja 1921. Nga Miguel Cervantes, Don Koshoti 1932 -1933. Nga Omar Khajami, Rubairat 1926 dhe 1927. Libra nė shqip: Ligjėron Fan Noli 1944. Albumi-1948. 5. Libra muzike nė shqip 1936. 6. Libra muzike nė anglisht, 1951 dhe 1959. 7. Nė gazetėn Dielli, shqipėrime nga Stendhal, Moliere, Ėashington Irving. 8.Kompozime muzikore: a.Skenderbe, poemė simfonike pėr orkestėr. b. Uverturė pėr orkestėr etj.

    Qysh nė nisje libri merr pamjen e njė studimi historik, ku lashtėsia iliriane ndėrlidhet me fillimet fesė kristiane nė vendin tonė. Mė tej, nėpėrmjet Autobiografisė, lexuesi njihet me historinė e re tė Shqipėrisė. Libri ilustrohet me faksimile ēertifikatash historike, emra e fotografi atdhetarėsh e fetarėsh, fėmijė nė shkolla shqipe, pamje tė kishave shqiptare, salla mbledhjesh etj. Nė fund jep njė listė tė gjatė me libra fetare e muzikore. Noli nuk pėrmend letėrkėmbimin, ditarin, dorėshkrimet me studime nė gjuhė tė ndryshme. Nuk pėrmend as intervistat tė cilat janė pėrgjithėsisht shkrime reporterėsh. Nuk pėrfshin as publicistikėn. Nga ligjėrimet miraton vetėm Lefter Dilon e vitit 1944. Pa dyshim ndėr gazeta, revista, arkiva e buletine kuvendesh, gjenden shkrime dhe ligjėrata tė shumta, tė cilat nuk janė aspak objekt botimesh masive, por u takojnė vetėm dijetarėve seriozė pėr studime tė veēanta. Duhet patur parasysh se Noli kėtė amanet nuk e la mė 1960.

    Pėr veprėn e Nolit janė shprehur profesorė, shkrimtarė dhe estetė tė njohur, si George Bernard Shaė, Jan Sibelius, Ernest Neėman, Ėarren Story Smith, Carolin Urie, Keneth Conant, Tomas Man, Norbert Jokl, Jacque Boucart e tė tjerė. Nė kohėt e reja Robert C Austin. Robert Elsie etj.

    Noli dhe trajtimi i veprave

    Si u pėrmbush amaneti? Shqyrtoni me vemendje dhe bėni krahasimet.

    Rilindja e Prishtinės qysh mė 1968, boton veprat kryesore nė 7 vėllime, ku shquhet Ali Rexha: 1-Albumi Dyzetėvjeēar nė Amerikė. (Mė 1988 dhe Albumi II) 2-Ligjerime, introdukte. 3-Bethoveni dhe Revolucioni francez. 4-Gjergj Kastrioti, Skėnderbe. 5-Izrailitė dhe Filistinė. 6-Autobiografia. (pėrkthyer nga Abdulla Kajradgiu) 7-Ndėr bashkėkohėsit.

    Pas 20 vjetėsh Akademia e Shkencave nė Tiranė, do tė nxirte nė qarkullim 5 vėllime: 1-Letėrsi-Albunmi-1948 etj. nga V.Bala. 2-Publicistikė, K. Bihiku. 3-Publicisitikė, K. Bihiku. 4-Shkrime historike, P. Bogdani. 5-Bethoveni dhe Revolucioni francez, Introduktet etj. N. Jorgaqi. Nga i njėjti autor mė 1995 del nga shtypi, “Fan Noli-Portrete dhe skica“, i mirėpritur nga Dh S Shuteriqi, si ”kanisqė” e ardhur nga Bostoni. Pretendohet pėr dorėshkrime tė zbuluara ndėr arkiva. Nė krye ėshtė vendosur njė minibiografi pėrgatitur nga njė gazetar amerikan. Jepet njė introduktė e Nolit, nga librat e njohura Rubairat e Omar Khajamit dhe Mall e Brengė. Disa janė botuar mė parė nė Veprat e plota nga Ali Rexha dhe tek Vepra-4, nga Pranvera Bogdani. Bėn pėrjashtim studimi filozofik, Jeta e Jezusit, lėnė nė arkivė pėr hulumtuesit e ardhshėm, por pėrgatitėsi mendon ndryshe, e shpėrndan pėr tė gjithė lexuesit shqiptarė, duke e reklamuar nė ballė tė librit. Titullin Noli e cek si projekt vetėm njėherė mė 1948, nė njė nga letrat dėrguar nobelistit Xhorxh Bernard Shou. Mė 1960 nuk e pėrmend askund, ndėrsa pėrgatitėsi mendon ndryshe, transformon projektin. Shumica janė pėrkthime nga Xhevat Lloshi, Kristina Jorgaqi dhe pena pa emėr, tė harruara nga bota.

    Mė 1996, me gjasa “nėn kujdesin e Akademisė sė Shkencave”, del nė qarkullim vepra-6, mbėshtetur nė vėllimin-6 tė Rilindjes, ku redaksia miratuese dhe reēensuesit janė tė pėrjashtuar. Nuk shėnohet as emri i piktorit tė njohur Hiqmet Agolli. Pėrgatitės figuron Prof. Dr. Nasho Jorgaqi, redaktor vetėm Dr. Xhevat Lloshi. Materiali pėrfshin njė mori shkrimesh dhe paraprihet nga ndėrhyrje maramendėse, si vazhdimėsi e viteve 80. Pjesa nė gjuhe tė huaj ėshtė pėrkthyer nga tė tjerėt.

    Mitrush Kuteli dhe profesorėt “nolistė”

    Nė analizėn mjeshtėrore pėr krijimtarinė e Nolit mė 1943, Mitrush Kuteli ėndėrronte:“Dhe tani, nė mbarim, pyetja qė na rėndon nė shpirt ėshtė kjo: A do tė kemi fatin tė vazhdojmė dhe tė plotėsojmė kėtė vėshtrim panoramik mbi veprėn poetike tė Fan S Nolit? Nė kėto ngritjet dhe pėrmbysjet e sotme askush nuk mund t’a dijė. Dhe nė qoftėse na refuzon fati kėtė hir, ata qė vijnė pas nesh- se vijnė tė fortė- le t’a vijojnė.”

    E ku ta dinte prozatori ynė i shquar, se pas tij do tė vinin tė “fortėt”,“profesorėt” tė cilėt do tė orvateshin, si shumė tė tjerė, ta fshinin nga faqet e historisė. Ata qė nga mosnjohja e teologjisė, ngatėrrojnė Galilenė e Palestinės me Galileo Galilein e Italisė. Ata qė nxjerrin pėrfundime se Noli ėshtė dhe ashtu dhe kėshtu:“Si patriot, artist e dijetar, ai u rrit nė gjirin e lėvizjes antifeudale dhe antimperialiste”. Pasi harrojnė seē thanė mė lartė, vazhdojnė: “Disa anė negative nė veprimtarinė dhe krijimtarinė e tij tė shumanėshme, rrjedhin nga kufizimet dhe presioni i ideologjisė sunduese borgjeze, apo nga tė meta tė karakterit subjektiv...”. Ata qė sajojnė letra misterioze dhe Parlamentin e viteve 30 e ngatėrrojnė me Kuvendin e viteve 20. Ata qė thurrin ndodhi me zyrtarė amerikanė pa emėr tė “Departamentit tė Shtetit nė Boston“…(?!) Ata qė kanė probleme me njohjen e gjuhėve tė Nolit e presin largimin nga jeta tė ndonjė studiuesi pėr tė pėrfaqėsuar punimet e tyre. Me pėrjashtim tė vėllimit-4, gjendemi pėrballė njė masakre tė frikshme kulturore.

    Nė hyrjet e parathėniet nga kreu nė fund, shohim vetėm trajtime politike. Nė vend tė atdhetarit, kėrkohet me ngulm marksisti, leninisti dhe antizogisti. Nė vend tė poetit, kėrkohet “revolucionari socialist”. Fetari filozof shkruan e vepron “pa bindje” fetare. Sipas profesorėve, Noli paskėsh krijuar „pak poezi“. Shqipėrimi i poemės” Gjergj Kastrioti Skėndėrbe” „nėn nivel“. Nė poezinė ‘”Thomsoni dhe Kuēedra”,“mburr figurėn e njė koloneli hollandez Thomson, i sjellė nė vendin tonė pėr tė organizuar xhandėrmarinė e qeverisė reaksionare tė Durrėsit, nė sherbim tė fuqive imperialiste.” Poezitė e fundit, Kabineti dhe Sulltani e Vdekja e Sulltanit, „vjersha“ „pa pretendime.“

    Por poezitė e Albumit si “Hymni i Flamurit”, “Thomsoni dhe Kuēedra”, “Shpella e Dragobisė”, “Syrgjyn Vdekur” “Anės Lumejve”, “Maratonomaku”, janė tė barasvlerėshme me mijėra poezi.. Nė njė kohė kur marrėdhėniet e Vatrės me Qeverinė komuniste ishin prishur pėrfundimisht, Albumit-1948 merr pamjen e Manifestit Kombėtar. Duke nisur nga Hymni i Flamurit, poezitė e tjera na sjellin ndėr mend viktimat e kombit nė gjyqet speciale, Maratonomakun Noli me lajmin e fitores mbi diktaturėn. Pas Korbit, Anabel Li-sė, poemės Skėnderbe dhe Rubairave, Hamleti e Don Kishoti, jepen fragmentar. Makbethi i frikshėm e Jul Ēezari i vrarė me tė pabesė, nuk shfaqeshin as nė skenat e teatrove tona.

    Ashtu si veprat madhore tė Shekspirit, edhe kryeveprat e Nolit, herė klasike, herė moderne, herė popullore, jetojnė tė sotmen, mbijetojnė nė tė nesėrmen, janė tė pėrjetėshme! Duhej njė palenteolog si Eftim Dodona tė zbulonte shkrime qė flasin me gjuhėn e dokumenteve pėr tė vėrtetėn, madje tė pėrpiqet si me fosilet tė hulumtojė shkrime tė fshehura nė “guvat” enigmė nė arkivat e Universitetit tė Harvardit.

    Nė kujtesėn tonė gjallėron kumbimi i vargjeve tronditėse:

    KORBI:

    Era frynte qė pėrjashta,

    rrihte perdet e mėndafshta.

    - - - - - - - - - - - - - - - - - -

    Korbi i vrejtur, i vrerosur

    Arratisur zall mė zall;

    Thuam emrin tėnd me nam

    Anės detit Plutonian!

    Thotė Korbi:”Kurrė mė.”

    - - - - - - - - - - - - - - -

    HAMLETI:

    Tė rrosh a tė mos rrosh-kjo ėshtė ēėshtja

    M’e lartė ėshtė vallė tė durosh

    Hobe, shėgjeta fati tė tėrbuar

    A tė pėrballsh njė det tė turbull helmesh

    Me arm’ e funt t’u japsh? Tė vdeē – tė flesh-

    Jo mė! – dhe me njė gjumė tė mbarosh

    Ēdo zemėr-dhėmbje, mijėra tronditje

    Qė trupi prej natyre trashėgon,

    - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

    Nga MAKBETHI:

    Makdafi

    Rrith gjak, rrith gjak , atdhe i mjerė

    Rėnjosu thellė, tirani e rėndė!

    Zgjohuni! Zgjohuni!

    I bini allarmit! Vrasje! Tradhėsi!

    Banko dhe Donalban! Malkolm! U zgjoni!

    Tokit! trokit! trokit!

    Makbethi

    Mu duk sikur njė zė mė thirri!

    Mos flini Makbethi vrau gjumin!

    Qysh i kam duart! M’a vrasin syrin

    Vall’a e lan dot uj’ e Okeanit

    Prej kėsaj dore gjakun?Jo kjo dorė

    I skuq dhe i pėrgjak tė gjithė detet.

    SKENDERBEU

    Shpejt atėhere si njė yll

    Qė shkėputet lart nga qielli

    Shfaqet nga i arti myll,

    Njė hanxhar me rreze dielli.

    Dhe gjėmon Skėnderi:“ Shkruaj!“

    Dhe Qatipi i tmerruar,

    Shkroj nė dritėn e drithmuar

    Afėr zjarrit i dėrmuar,

    Flokėbardhė, kokėngrirė,

    Nga e ftohta i mėrdhirė,

    Zemėrprerė, vdekjegrirė.

    - - - - - - - - - - - - - - - - -

    RUBAIRAT

    A e di pėrse kėndezi po kėndon

    Menatė dhe nga gjumi po tė zgjon?

    Qė shkoi njė natė po tė lajmėron,

    Dhe ti, ēkujdesur, fle dhe ėndėrron.

    - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

    Zgjohu!Mėngjezi me shigjetė e grisi

    Perden e Natės, Yjt’ i arratisi,

    Dhe dielli gjahtar me rreze kapi

    Ēdo majė mali e pallati e lisi;

    - - - - - - - - - - - - - - - - - -

    Noli ndonėse jetonte e krijonte jashtė atdheut, gjuha shqipe, fjalėt e reja qė pėrdori, vargu i zjarrtė, proza e rrjedhshme qė krijoi, janė shembuj pėr veprim si pėr shkrimtarėt, ashtu dhe pėr historianėt e sotėm. Megjithatė u vu re, se vargu i shqipėrimeve, nga Shekspiri, Servantesi, Ibseni, Ibanjezi u shkėput nga veprat dhe emri i tij, humbi si pėrkthyes i thjeshtė nėn mbulesat e antologjive, i dėmtuar nga parathėniet tendencioze tė profesorėve.

    Nėpėr libraritė e botės nuk po shohim tė ribotuara nė gjuhė tė ndryshme kryeveprat noliane. Libri 50-Vjetori i Kishės Ortodokse Shqiptare nė Amerikė, vijon tė dalė nga shtypi me mangėsi. Ky libėr me pėrkushtimin e zgjeruar ndaj figurave tė shquara tė kombit, me pėrshkrimet historike, Autobiografinė, dokumentet e fotografitė, zbardh gjithėēka rreth jetės sė Fan Nolit dhe Bashkėsisė shqiptare nė Amerikė.

    Punimet pėr veprat e Nolit, nga „tė fortėt,“ pėrshkohen nga i njėjti bosht. Hyrjet, parathėniet e shėnimet, kanė tė njejtėn ngjyrė, tė njėjtin trajtim e tė njėjtat synime. Njė gjendje tė tillė pasqyron, Antologjia e mendimit estetik shqiptar 1504-1944, botuar nga shkrimtari Nasho Jorgaqi mė 1979, me shkrime tė gatėshme nga autorė si Barleti, Bardhi, Budi, Samiu, Naimi, Ēajupi etj. Fan S Noli me introduktet, i reshtuar krahas tyre, zbulohet nėn peshėn e parathėnieve mbi parathėnie. Libri ėshtė pa redaktor, pa reēensues e pa piktor. Sė fundi mbi mbulesėn e antologjisė vendos me gėrma kapitale emrin e tij, duke marrė kėshtu pamjen e autorit. Mė 1994 e rendit nė librat e veta tė realizmit socialist, si Mėrgata e Qyqeve, Poetika e Dokumentit, skenarėt, Dueli i heshtur, Tana, Mimoza Llastica, Tomka dhe shokėt e tij etj.

    Noli dhe letėrkėmbimi
    Profesor Jorgaqi njihet mbi tė gjithė, si mbledhės, pėrpunues e botues letrash tė ēfarėdoshme. Kjo punė nis me librin Poetika e Dokumentit, nė kohėn kur sistemi komunist po merrte tatėpjetėn. Lėnda publicistike dhe letrat janė tė larmishme me tema si.: „Pėr njė album folklorik tė K. Marksit dhe pėr njė kėngė popullore“. „Marksi letrar i ri“ „Lenini mik i njė publicisti shqiptar.“ ( N.Ivanaj). „Gjergj Fishta, udhėheqės shpirtėror i klerit.. Klasa sunduese dhe fuqitė imperialiste i kishin vėnė nė krye aureolėn e ‚,poetit kombėtar,, „Mendime dhe konsiderata tė F. Nolit, pėr personalitetin dhe rolin historik tė shokut Enver Hoxha“. Noli „para-marksist”. „Noli, nė barrikadat e luftės klasore“, “Tri letra tė Ali Kelmendit pėr Fan Nolin” , “Letėr njė miku tė panjohuri grek etj.

    Pėrshkrimi i vlerave tė Marksit e Leninit, i “konsideratave” pėr diktatorin, shtrėmbėrimi i jetės sė Nolit apo zhvlerėsimi i Fishtės, janė nė pėrputhje tė plotė me pohimin e sotėm tė autorit i cili i mbetet “besnik i vetėvetes, bindjeve, idealit dhe natyrės” sė tij. Edhe tri letrat e Kelmendit mė 1938, sado tepėr fragmentare, pėrcjellin vetėm nderime dhe asnjė “ftesė” pėr pjesėmarrje „nė frontet revolucionare.“ Noli bujar, dėrgon pėr mėrgimtarin e sėmurė nė Paris, vetėm libra dhe ndihma financiare. Ndėrhyrjet para, ndėrmjet e nė fund, janė thjeshtė fantazi, punė reporterėsh tė majtė.

    Njė gjetje e rrallė epistolare mban emrin, „Letėr mikut tė panjohur grek“, mė saktė, njeriut tė padukshėm grek. Nga kjo „letėr“ me doza tė forta humori mėsojmė se Noli, paskėsh qenė njė djalosh me „borxhe“, qė “arratisej“ jo ditėn po „natėn“. Pėr kohėn kur ishte mėsues nė Fajum tė Egjyptit, paskėsh shkruar: „Aty mė kanosėn tė mė martonin, dhe unė u arratisa nė Shėmtirat e Bashkuara tė Amerikės nė Nju Jork! Statuja e lirisė! Dollarė plot! Rroftė!“ Atje qenkėsh dorėzuar prift, jo pėr qėllime fetare apo atdhetare, por thjeshtė pėr nevoja tė ngushta vetiake, “nė qytetin Boston, Athinėn e SHBA-as.” Ndaj profesori na bind: „Nga sa shkruan kuptohet qartė se ai nuk ka pasur asnjė shtytje tė brendshme dhe as bindje.“ Pasi vlerėson kėtė letėr tė shėmtuar, nė shėnimin poshtė sqaron: „Nė krahasim me Autobiografinė, nė letėr jepen mė saktė tė dhėna pėr jetėn plot peripeci tė Nolit nė kėtė kohė.“(!?) Mandej shton: „Letrėn nuk e njohim nė kopjen origjinale. E nxorrėm nga gazeta greke „Paneperitikon agon.“ (Shif. „Poetika e dokumentit.“faqe 214-215). Varianti i dytė, mė i gjerė dhe mė i mbrapsht i letrės drejtuar mikut tė panjohur grek, ribotohet te Vepra-6 1996. (Shif. faqe 361-364.) E para me emrin „Theofan Noli“, e dyta „Theofanis Nolis“, data 15 qeshor 1910. Eshtė koha kur Noli, si udhėheqės i madh, mban ligjėrata tė zjarrta nė pėrkrahje tė kryengritėsve shqiptarė nė Kosovė e nė veri tė Shqipėrisė. Por profesori mendon ndryshe. Pėr t’u mbushur mendjen lexuesve, nė labirintin e shėnimeve, jep 17 shqarime! Pėr sajime tė tilla, na vjen nė ndihmė studiuesi Mėrgim Korēa me bėmat e Baronit Munchhauzen: „Ishte e acaruar nė kulm lufta. Vija e frontit gjarpėronte dhe nuk dinim se si zhvillohej situata. Hipa kaluar nė majėn e grykės sė topit dhe i dhashė urdhėr topēiut tė shtinte... U kapa pas gjyles dhe fluturova mbi vijėn e frontit. Mbasi e studiova situatėn u hodha nga gjylja mbi tė cilėn fluturoja dhe u kapa pas njė gjyles qė vinte nga vijat e armikut drejt pozicioneve tona. Kėshtu u ktheva nė bazė!„

    “Poetika e Dokumentit“ mund tė mbijetojė vite e vite, nėse autori do ta pagėzonte “Poetika e Gėnjeshtrės“...

    (vijon ne numrin tjetėr)

  18. #58
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Nasho Jorgaqi zhduku letėrkėmbimin e Nolit me Zogun

    Nga Agim Xh. Dėshnica

    (Vijon nga numuri i kaluar)

    “Poetika e Dokumentit” mund tė mbijetojė vite e vite, nėse autori do ta pagėzonte “Poetika e Gėnjeshtrės”

    Disa fraza nga letra me grekun misterioz, profesori vė nė punė edhe nė shkrimin “Udhėtim me Fan Nolin” (1994), ku trajtimi i pandalshėm majtist i ngjarjeve, tendencioziteti i njohur, mėnyra e vjetėr e rrėfimit “gju mė gju me popullin”, jeton nė vazhdimėsi. Si njė bashkudhėtar i vėrtetė, autori pėrshkruan udhėtimin e Nolit drejt Amerikės: “Me Lloidin udhėtonin 300 njerėz, shumica nė kushtet e kafshėve...Noli prezantohet si revolucionar. .. Gjithė udhėtimi do tė ishte njė mundim pa fund, ditė e natė me shi e tė ftohtė, mes dallgėve tronditėse tė oqeanit... Por ndėrsa tė tjerėt rrinin mbyllur nė kabina, ai dilte sipėr nė kuvertė dhe lexonte Niēen”(?!!) Mos vallė Noli i ri po lundronte pėr tė organizuar revolucionin socialist nė Nju Jork? Mė tej shton:“Por vjen njė ēast qė tronditet e preket se gjithė kėta njerėz nuk e dinin se ekzistonte njė vend qė thirrej Shqipėri”. Do tė duhej viti 1913, viti i vendimeve tė padrejta, qė “njerėzit e munduar” e tė lodhur nė kabina, tė shihnin nė hartėn e Ballkanit njė shtet tė ri. Shkrimi ndėrtohet dhe me ndihmėn e grave amvisa tė moshuara, tė cilat nuk mund tė flasin shqip apo tė ndonjė mėrgimtari i cili qenkėsh takuar me Nolin rastėsisht nė njė park, tek lexonte gazetėn me lajme nga Hungaria. Autori kuptohet lehtė kur mendimin e tij ndaj Kryengritjes Hungareze, orvatet t’ia adresojė poetit tonė liberator. Nė bisedė me vateranėt e vjetėr, gjithashtu pėrpiqet mė kot, qė nė kundėrshtim me faktet, kujtimet e tyre t’i pėrdor si dėshmi pėr ta vendosur Nolin e lirisė sė mendimit nė krahun e majtė. Mė tej vijon vargu i letrave. Hasim pėrsėri njoftime tė ēuditshme. Autori shkruan:“Herė pas here Noli ka marrė letra nga intelektualė nė zė tė Shqipėrisė... M. Kuteli i jep lajmin e gėzuar se ėshtė zgjedhur Kryetar nderi i Lidhjes sė Shkrimtarėve tė Shqipėrisė dhe se njė varg letrarėsh ndjekin nė fushė tė letwrsisw rrugėn e tij.”

    Japim pa koment dy letra qė ndriēojnė kėtė ēudi.

    E para, Mitrush Kuteli 30 maj 1945: “I dashur Mjeshtėr, zoti Stephan i Misionit Amerikan nė Shqipėri po mė jep rastin t’Ju shkruaj kėto radhė. Ay vetė, mė parė, mė pat dhėnė mendimin t’Ju dėrgoj pėrmbledhjen e disa vjershave t’Uaja sė cilės i dhashė emrin “Mall e Brengė,”…Me kėtė rast po Ju dėrgojė dhe disa nga librat e mija, dyke ju lypur ndjesė pėr paraqitjen e tyre tė vobekėt- ashtu siē ėshtė dhe vendi ynė- si edhe pėr tė meta tė tjera. Munt tė them pa droje se ju kini krijuar kėtu njė shkollė letrare, ryma e sė cilės ndjehet shumė nė shkrimet e tė rinjve. - Ju uroj shėndet dhe pleqėri tė mirė. M. Kuteli.”

    E dyta, Sejfulla Malėshova 12 dhjetor 1945: “Hirėsisė sė Tij Imzot Nolit. Pėr kontributin e madh qė kini dhėnė nė fushėn e kulturės dhe tė letrave shqipe, Konferenca e Shkrimtarėve tė Shqipėrisė qė u mblodh nė Tiranė mė 7-11 Tetor 1945, Ju zgjodhi Kryetar Nderi tė Lidhjes sė Shkrimtarėve tė Shqipėrisė.

    Ndjej njė gėzim tė madh qė jam unė ay qė po ju komunikon kėtė gjė. Me respekt.--Kryetari i Lidhjes sė Shkrimtarėve tė Shqipėrisė, Sejfulla Malėshova.”

    Nė atė kohė Mitrush Kuteli ndodhej nė Kampin tragjik tė Maliqit, ku nė mėngjezet e ftohta tė dhjetorit 1945, i heshtur duhej tė dėgjonte apelin para barakave tė kampit. Nga kėto sajesa lind natyrshėm dyshimi pėr saktėsinė e letrave tė tjera, madje dhe tė disa ligjėratave, kur Noli jetonte e krijonte nė Europė.

    Vargu i gjatė i letrave zyrtare me Qeverinė Komuniste nė Tiranė, pėr ēėshtje tė rėndėsishme kombėtare gjatė vitit 1946, shpreh shqetėsimin e madh e kujdesin e Nolit pėr Atdheun. Nė fund tė atij viti, ndihet qartė zėmėrimi i tij ndaj sjelljes sė delegatėve qė dėrgonte E. Hoxha pėr bisedime me porosi tė rrepta. Pas kritikave dhe lajmeve tė hidhura qė arrinin nga Shqipėria, bekimet e Nolit kanė marr fund. Mė 1947 marrėdhėniet dipllomatike janė prishur krejtėsisht.Vatra patriotike do tė cilėsohej nga Akademia e Shkencave si“organizatė reaksionre qė kaloi nė mbrojtje tė politikės antishqiptare tė qeverisė Amerikane. Nė vitin 1960 pjesa patriote u largua prej saj dhe krijoi organizatėn “Shqipėria e Lirė.”(?!) Pra, njė shtrembėrim tjetėr, kur dihet se kjo organizatė ėshtė krijuar si kundėrshtare e “Vatrės” shumė kohė mė parė. Pėr kėtė hedh dritė njė dokument domethėnės, botuar nė gazetėn “Dielli”, janar-mars 2003:

    RPSH

    Ministia e P. tė Jashtme V.F.L.P.

    N. 353-19 Res. Pers. Tiranė 1947

    PROMEMORIE

    Shokut Thedhor Heba

    Nga informatat e sigurta qė kemi, na rezulton se ndėr Shqiptarėt e Amerikės, tė cilėt e kanė simpatizuar lėvizjen t’onė nacional-ēlirimtare po shėnohet njė ftohtėsi ndaj Pushtetit Popullor dhe ėshtė frikė qė kjo ftohtėsi me kohė tė marrė proporcione tė gjera...Ki parasysh se ka edhe disa reaksionarė, qė me propagandėn e tyre, po mundohen t’a ushqejnė ftohtėsinė nė rradhėt e shqiptarėve ndaj nesh...

    Do tė marrē kontakt me tė gjithė ata qė kanė njė farė influence dhe do tė jeē nė lidhje tė vazhdueshme me krerėt e Shoqėrisė “Vatra” dhe Organizatės Shqipėria e Lirė. Po fshehurazi besimin duhet t’a mbėshtetėsh vetėm ndėr krerėt e “Shqipėrisė sė Lirė”...“Vatra” dhe “Dielli” kanė njė histori dhe tė kaluar tė shkėlqyer dhe lidhen tepėr ngushtė me traditat kombėtare. Prandaj ėshtė zor qė ato tė vazhdojnė tė pėrkrahin regjimin t’onė tek i cili ēmojnė vetėm luftėn e ēlirimit po nuk pranojnė ideologjinė dhe sistemin e tij.

    Shokut Dr. John T. Nasse,*) do t’i dorėzosh tė hollat**) dhe do t’i rrėfesh, vetėm sa pėr tė marrė njoftim tė pėrmbajtjes sė saja, letrėn qė i drejtohet atij dhe i bashkangjitet kėsaj Promemorie.

    P. Ministri i P. tė Jashtme

    ( Hysni Kapo d.v)

    P.S –*) Dr. J T Nase, pėrkrahės i regjimit komunist nė Shqipėri. Kryetar i Shoqėrisė Shqipėria e Lirė me gazetėn, “Liria.” **). 5000 dollarė.


    Gjithėsesi nga letėrkėmbmi i figurave tė shquara nė histori, qofshin kėta shtetarė, poetė, shkrimtarė, filozofė etj. zgjidhen letrat me vlera historike dhe kulturore. Universiteti i Harvardit herė pas here boton librin, “Lord Byron.- Selected Letters And Journals.“Nė letrat dėrguar nėnės sė vet, poeti i madh anglez, shkruan plot admirim pėr vendin e njerėzit tanė.

    Krijimtaria letrare, bisedat, letėrkėmbimi, ligjėrimet patriotike, veprimi praktik nė ndihmė tė Atdheut, flasin mirė e bukur, se Fan Noli shquhej pėr veti njerėzore e ndjenja fisnike. Ndonėse nuk ishte biznesmen, pėrveē tė afėrmeve, ndihmonte dhe studentėt shqiptarė, madje edhe kur ishte i sėmurė rėndė, aty nga mbarimi i jetės sė tij prej shenjtori. I hapur e i dashur me tė gjithė, sidomos me ata qė mendonin e pėrpiqeshin pėr tė mirėn e Shqipėrisė. Mik i gjithė patriotėve, qofshin poetė, shkrimtarė, gazetarė dhe veprimtarė tė niveleve tė ndryshme. Herė i quante zotni a mik, herė shok dhe herė vėlla. Mė 1932 nė njė nga letrat, dėrguar nga Hamburgu nė Selanik, ish kryetarit tė Bashkimit pėr qarkun e Beratit, Xhevdet Dėshnicės, pėrveē tė tjerash, i shkruan:“I dashur shok! Artikullin tuaj e mora...etj... Na shkruani kurdoherė qė tė kini lajme, se shoh qė ju vjen ndoresh. M’i dėrgoni kėtu nė Gjermani...U gėzova shumė qė ju pėlqen Republika...etj.“ Nė fund e mbyll me shprehjen: “Mos na harroni. Miqve aty tė fala. I juaji me besė Fan S Noli”.

    Mė 1947, Skėnder Luarasi i dėrgon Nolit, “Vargjet e Lira” tė Migjenit. Natyrisht pasi ēmoi artin e Migjenit e zbuloi nėnkuptimet ndaj etėrve shkodranė dhe Mbretit Zog, u pėrgjegj me mirėsjelljen e njohur: “I dashur Profesor: Ju falemnderit pėr vjershat e Migjenit , tė cilat i lexova me interes tė thellė….”

    Nė vijim, letrat pėr Milto Sotir Gurėn, tė botuara nga Profesor Jorgaqi edhe mė 1996, u pėrdorėn pėr tė bindur popullin shqiptar se sa “i lumtur“ jetonte nėn terror. A mundej Noli, pas lajmeve tronditėsė nga Shqipėria tė rrezikonte me letra postare miqtė e vet? Si mund tė qahej pėr gjendjen e tij nė Amerikė, nė kulmin e pėrparimit? Nga njė kartolinė me pamjen e kullės “Empair State Billding”, dėrguar Xhevdet Dėshnicės mė 1931, pas fjalėve tė ngrohta tė pėrshėndetjes, shkruan:“...Kjo bina e lartė qė tregon kjo kartolinė..merr brenda Tiranėn.“

    Nga 281 letrat e botura me Zogun shfaqet njė e vetme. Nė cilat dosje flenė tė tjerat? Njė trajtim i tillė i letėrkėmbimit dhe i ligjėrimeve, qė u takon fazave tė ndryshme tė historisė, ndėr lexuesit shqiptarė lė hije tė errėta.

    Gjykimi i tyre kundėrshtues hedh poshtė dita ditės qėndrimet pėrbuzėse ndaj bijėve tė kombit tonė, tė njohur pėr mirė nė historinė botėrore.

    Lertėrkėmbimi me njerėz tė letrave, si Mitrush Kuteli, Milto Sotir Gura, Qerim Panariti, Ali Rexha, Xhevat Korēa, Nexhat Peshkėpia, Arshi Pipa, Skėnder Luarasi, etj, natyrisht janė me vlerė, veēse nuk shohim letrat me Faik Konicėn, Ahmet Zogun me shqetėsime pėr fatin e Atdheut, as letrat me Tajar Zavalanin, as me Llazar Fundon, me analiza e kritika ndaj ideve komuniste.

    Mė 1996, nė kritikat pėr Biografinė dhe Letėrkėmbimin, profesor Jorgaqi, nė vend tė dokumenteve, pėrdor hamendjet e veta dhe kujtime pas kujtimesh tė stėrnipėrve. Njoftimet e tyre gojore janė mė tė varfėra, sesa kujtimet e mjegulluara tė mėrgimtarėve bashkėkohorė. Nė shtjellėn e hyrjeve dhe parathėnieve, lavdet e shumta e frazeologjia steriotipe, pėrballen e shuhen nė lėndėn e pėrzgjedhur pėr keq. Njė mendim pėrplaset me tjetrin. Si njė kritik qė nuk fal asgjė, shkruan: “Subjektivizmi, mund tė shfaqet nė mėnyra tė ndryshme, nga fshehja e dobėsive dhe pėrligja e gabimeve e deri mitivizmi i vetvetes. Kėsaj tė fundit nuk i ka shpėtuar as Autobiografia e Nolit”. Mė tej shton: “Nga ana tjetėr tė mos harrojmė se nga tė dhėnat e dėshmitarėve del qė Noli pas mesit tė viteve ‘30 (53 vjeē- A D) e sidomos nė vitet e pleqėrisė, bėri jetėn e njė njeriu tė vetmuar, u bė skeptik e nuk besonte kollaj, nuk i pėlqente tė kujtonte tė kaluarėn, veēanėrisht jetėn politike e aq mė tepėr tė rrėfehej para opinionit” (!?). Por faktet kokėforta flasin ndryshe. Edhe pas viteve ‘30, Noli ėshtė nė kulmin e veprimtarisė patriotike e krijuese. Takohet me mėrgimtarėt shqiptarė, mban ligjėrata dhe tregon pėr jetėn e tij. Letrat e botuara nuk flasin aspak pėr Nolin e vėrtetė. Letėrkėmbimi me miq tė shumtė dhe personalitete tė kulturės, pothuaj mungon. Profesori mbledh nga kolegėt e miqtė e vet, letra, qė nuk i rezistuan kohės dhe i bėn publike nė ditėt tona, duke krijuar opinione tė turbullta mbi Fan Nolin, pėr besimin e tij ndaj Zotit, pėr dashurinė ndaj njeriut, ndaj lirisė dhe Atdheut.

    Meqenėse dyshon te Autobiografia, me shpresė tė zbulojė ndonjė origjinė tjetėr, viziton vendlindjen e Nolit. Pėrralla me “Theofanis Nolis” apo me “Theofanis Mavromatis”, u hynė nė punė nėnave, kur vėnė nė gjumė fėmijtė. Tashmė anonimet e Nolit njihen me emrat: Ali Baba Qyteza, ABQ, Pesimisti, Mavromati, Ali Asllan Qyteza, Ali Dyrmish Qyteza, Rrushit Bilbil Gramshi, Theofani, Bajram Domosdova, Namik Namazi, etj.

    Pėr tė plotėsuar portretin e Fan Nolit, do tė mjaftonte vetėm letėrkėmbimi me Ismail Qemalin, Ahmet Zogun, Faik Konicėn, Gjergj Fishtėn, Mit’hat Frashėrin, etj. Poashtu letrat me Xhorxh Bernard Shoun, Tomas Manin, me Franz Babinger, Zhan Sibelius etj.

    Penat e sė vėrtetės

    Nė kohėn e demokracisė e vėrteta del nga letargjia e flet me njė varg librash: “Konica”, nga Prof. Dr. Jup Kastrati (1995), “Noli i Panjohur”, nga Dr.Eftim Dodona (1996), “Federata Panshqiptare Vatra”. (2002), nga Prof.Dr. Beqir Meta, “Shqipėria dhe problemi Kombėtar, 1918- 1928”, nga Dr. Lush Culaj. Nė gazetėn “Dielli”, hasim shkrime nga Petėr Prifti, At Atur Liolin, Prof. Robert C.Austin, Anton Ēefa etj. Ndėrkohė profesorėt e soc.realizmit, nisin tė retushojnė me cilėsi tė dobėt shkrimet e mėparėshme.

    Kėrkesa nga BE, pėr dėnimin e krimeve tė komunizmit, na kujton Peshkopin ortodoks Theofan qysh mė 1946, me kritikat e rrepta kundėr “sjelljeve tė autoriteteve tė Tiranės”, ashtu si Ati katolik Zef Pllumi sot me dėshmitė rėngjethėse pėr krimet e komunizmit nė Shqipėri.


    Noli dhe Komunizmi


    Ashtu si mė parė edhe pas vitit 1946, Fan S. Noli nuk ka patur asnjė iluzion pėr sistemin komunist, si nė Shqipėri ashtu dhe nė botė. Mjafton tė lexohet vlerėsimi negativ i “Manifestit Komunist”. Manifesti i vėrtetė i Nolit, ėshtė krijimi i ndritur, “Hymni Flamurit”. Pėr idetė qė mbart kjo poezi optimiste mjaftojnė vetėm dy strofa:


    O Flamur gjak, o Flamur shkabė,

    O vėnt e vatr’ o nėn’ e babė,

    Lagur me lot, djegur me flagė,

    Flamur i kuq, Flamur i zi !

    Flamur qė lint Shėn Kostandinin,

    Pajton Islamn’ e Krishtėrimin ,

    Ēpall midis feve vllazėrimin,

    Flamur bujar pėr Njerėzi.

    ------------------------

    Mė 18 tetor 1951, Noli bėnte tė ditur: “Unė nuk jam dhe nuk kam qenė kurrė njė anėtar i njė organizate komuniste. Unė asnjėherė nė jetėn time nuk kam bėrė njė predikim komunist ose prokomunist ose antiamerikan. Pėrkundrazi unė kam lartėsuar udhėn demokratike Amerikane tė jetės dhe theksova faktin historik se Shqipėria i detyrohet pėr indenpendencėn e saj krye krye Amerikės e nė mėnyrė tė veēante Presidentit Uillson. Kurrrė kisha ime, as unė nuk jemi nėn juridiksionin e ndonjė Synodhe ose Patriarkati tė huaj, komunist ose tjatėr. Si Kishė Orthodokse Shqiptare nė Amerikė, tė cilin e kryesoj, kjo ėshtė nė pikėpamjen administrative indipendente.

    Unė nuk kam tė bėjė as me emėrimet as me dorėheqjet e peshkopėve ose tė arkipeshkopėve nė kishat orthodokse tė Shqipėrisė. Kėshtu qė, unė nuk jam pėrgjegjės nė asnjė mėnyrė pėr dorėheqjen e Kryepeshkopit Kisi dhe emėrimin e pasardhėsit tė tij, Kryepeshkopit Vodica”.

    Nė parathėnien e Albumit -II 1966, Qerim Panariti shkruan: “Kundėrshtarėt e Nolit s’kanė hequr dorė as sot qė t’i ngjitin vulėn e kuqe; s’kanė hequr dorė as sot kur Noli s’ėshtė mė me neve qė tė mpronjė veten. Po tė kishin kundėrshtarėt e Nolit vetėm njė ēerek derhemi mėnt nė kokė dhe pakėz fisnikėri, do ta merrnin me mėnt, qė dhe sikur tė deshte Noli tė lidhte relacione diplomatike me Bashkimin Sovjetik , kushtet politike nė Shqipėri nė Dhjetor , 1924 , ishin aq tė mėrzitura sa Noli po thuaj se po pregatitej t’i linte shėndet Shqipėrisė pėrgjithėmonė”.

    At Artur Liolin, datė 30 janar 2007, “Noli dhe komunzimi”: “Pasi Noli mėsoi mbi egėrsitė e regjimit komunist nė Shqipėri, ai u distancua, gjė qė duket qartė kur ai nuk pranoi tė kthehej asnjėherė nė Shqipėri, as pėr tė marrė titujt e ofruar nga Qeveria Komuniste- pa tjetėr pėr qėllime tė errta komprometuese – dhe as pėr hulumtime shkencore, as pėr tė hyrė nė ēėshtje tė mjegulluara fetare. ...Nė fund, si mund ta ftonte senati i shtetit tė Masaēusetsit Nolin pėr tė dhėnė bekimin e hapjes sė sesioneve tė vitit 1963 nėse Noli do tė ishte njė “komunist”? Apo si mund ta ftonte Nolin “komunist” presidenti Lindon Xhonson posaēėrisht nė Shtėpinė e Bardhė nė korrik 1964 pėr tė bekuar nė Uashington dhe pėr tė dhėnė fjalimin me rastin e 400 vjetorit tė Shekspirit? Argumentet ndryshe nuk pinė ujė”.

    Rrėfimi i Fan Nolit, argumentet e Qerim Panaritit dhe tė At Artur Liolinit, janė tė qarta si drita e diellit, pėr qndrimin e tij ndaj komunizmit. Pra, sado analistėt, ndėrmjet tyre dhe shumė tė mirė, gjejnė nė jetėn politike qendrime tė ndryshme nė pėrputhje me fazat e zhvillimit tė ngjarjeve historike, udha e atdhetarit e shkelur prej tij, duket qartė tek shkon drejt pėrėndimit tė praruar europian dhe amerikan, pėr lumturinė e popullit dhe lulėzimin e Atdheut.


    Noli, Vatra dhe Dielli

    Nė kryartikullin, “Dielli Dyzet e Nėntė Vjeēar” njoftohet: “Numur’ i parė i Diellit dolli nga shtypi mė 15 shkurt 1909, nėn drejtimin e tė Pėr. At F. Noli… At Fan Noli i lėshoi pozitėn si editor Faik Konicės, mė 15 tetor 1909.... Shumė nga editorėt e Diellit, lumturisht, ndonėse nė moshė shkuar rrojnė dhe gėzojnė shėndet. Disa prej tė cilėve janė, Paskal Aleksi, Denis Kamburi, Eftim Nasi, Refat Gurazezi, Aqile Tasi dhe Nelo Dizdari..Dy nga editorėt, Bahri Omari u pushkatua prej regjimit tė sotmė nė Shqipėri, Aqile Tasi ndodhet nė burg nė Shqipėri, po s’ėshtė ēudi se mund tė mos jetė i gjallė fare.”

    Meqenėse po vijohet me mbledhje shkrimesh mishmash, madje edhe lajme tė zakonshme gazetash pėr hartim veprash jo shkencore, detyrohemi tė japim shkurt disa shkrime me vlera historike.

    Kombi, nr. 7 4 gusht 1906, Ali Baba Qyteza:“ Njė gjė lipset t’a kuptojnė tėrė Shqiptarėt qė u djek zėmra pėr mėmėdhenė dhe kjo ėshtė pa-kryesia...“

    Kombi, 10 mars 1908, Sotir Peci:“Fan Noli, ėshtė njė apostoll i madh dėrguar nė Shqipėri nga Krishti.”

    Nė gazetėn Dielli nga viti 1909 deri mė 1964, shkrimet e Nolit, qofshin dhe anonime pikasen lehtėsisht.

    Dielli, nr.1 15 shkurt 1909. „Programi i Diellit.” Aty shtrohen njė seri detyrash pėr pavarėsinė e Shqipėrisė. Nė artikullin, “Liria dhe Kombi“, Pesimisti (Noli) kritikon gazetėn “Liria” dhe vlerėson gazetėn “Kombi” tė Sotir Pecit. Pas mbylljes sė Kombit, gazeta Dielli shtypet sipas alfabetit tė vendosur nė Kongresin e Manastirit.

    Dielli, maj 1910 dhe korrik 1911, boton fjalimet e Nolit nė pėrkrahje tė luftėtarėve trima nė Kosovė, me legjendarėt Isa Boletinin e Idriz Seferi nė krye.

    Pėr periudhėn 1912-1939, Dielli vijon me ēėshtje e njoftime qė lidhen me Shqipėrinė dhe komunitetin shqiptar nė Amerikė, njė pjesė e mirė e tė cilave, pasqyrohen nga Prof, Dr. Beqir Meta nė librin, Historia e Federatės Panshqiptare Vatra...

    (Vijon nesėr)



    Shėnim: Nėpėrmjet shfletimit tė dokumenteve arkivore, gazetave dhe librave nė arkiva e biblioteka tė Bostonit dhe Universitetit tė Harvardit autori Agim XH. Dėshnica pėr muaj me radhė ka pėrgatitur njė studim interesant pėr gazetėn “TemA” me rastin e 125 vjetorit tė lindjes sė Nolit tė madh. Dh.Hamzai

  19. #59
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    30,122
    Postimet nė Bllog
    17
    Noli kundėr, replikat e panjohura me Hoxhėn dhe Shehun

    Nga Agim Xh. Dėshnica

    (Vijon nga numuri i kaluar)


    Nėse Autobiografia lexohet pa hyrje e parathėnie, Noli merr pamjen e njė mali tė lartė tė cilin “tė fortėt” janė orvatur mė kot ta vendosin nė krahun pėr tė cilin nuk pat ėndėrruar kurrė.

    Fan S. Noli u lind mė 6 janar 1882 nė njė familje shqiptare, nė qytezėn Ibrik Tepe, pranė Edrenesė, nė Turqi. Mėsimet e para i mori nė vendlindje, nė shkollėn gjashtėvjeēare pėr katėr vjet. Mėsimet e mesme i kreu nė gjimnazin grek tė Edrenesė. Ndėrkohė bashkėpunon me shoqėri tė ndryshme artistike. Mė 1900 pėr pak kohė punon nė Stamboll. Me shpresė pėr t’u regjistruar nė universitet, niset pėr nė Athinė. Gjen vetėm punė si sekretar pranė njė mėsuesi grek. Me rekomandimin e tij, pranohet nė njė kompani artistike. Askush nuk e beson shpifjen se Noli i ri qenka “arratisur natėn pėr borxhe”, siē nxihet nė letrėn e sajuar. Nė shoqėrinė e aktorėve u shqua pėr mirėsjellje dhe pėr talent nė artin dramatik. Punon me ta rreth tre vjet. Viziton shumė vende tė Perandorisė Turke, Ballkanin, Turqinė dhe Afrikėn, tė cilat i lanė mbresa tė pashlyeshme. Nė kėto vite kėrkon tė lidhet me lėvizjen patriotike shqiptare, me Nikolla Naēon nė Bukuresht dhe Faik Konicėn nė Belgjikė. Me kompaninė ndahet nė Egjypt.

    Mė 1902 nis veprimtaria e tij atdhetare, e lidhur ngushtė me krijimtarinė artistike. Boton nė gazetėn “Drita” tė Shahin Kolonjės. Siē del nga letrat dėrguar jo njė fantazme, por atdhetarėve shqiptarė nė Egjypt, u njoh e bashkėpunon me Jani Vruhon, Thanas Tashkon, Spiro Dinen dhe nuk “u arratis pėr tė shpėtuar nga njė martesė. “Me ndihmėn e tyre financiare, pėrkthen e boton nė greqisht veprėn e njohur tė Sami Frashėrit, “Shqipėria, ē’ėshtė, ē’ka qenė, e ē’do tė bėhetė”. Sipas kėshillave dhe ndihmės sė tyre bujare, nė moshėn 24 vjeē, mė 10 maj 1906 mbėrrin nė Nju Jork. Po atė ditė niset pėr nė Bafallo, ku ndodhej shoqėria “Mall’i Mėmėdheut”, themeluar nga Petro Nini Luarasi. Pas tre muajsh, me ftesė tė Sotir Pecit, vjen nė Boston dhe bashkėpunon nė gazetėn “Kombi”. Mė 8 janar 1907, themelon shoqėrinė patriotike Besa-Besėn dhe mė 15 shkurt 1909, gazetėn “Dielli”. Kjo gazetė historike i shėrbeu ēėshtjes sė madhe, lirisė dhe pavarėsisė sė Atdheut. Aty lexuesit shqiptarė njohėn penėn e artė tė Fan S Nolit.

    Theofan Stilian Noli njihet si themeluesi dhe drejtues i Kishės Ortodokse Shqiptare tė pavarur nė Amerikė. Eshtė koha, kur mė 1908 dorėzohet prift nė Kishėn e Shėn Kollit, nė Nju Jork. Meshėn e parė e jep nė gjuhėn shqipe, nė Boston. Ndėrkohė studion pėr katėr vjet nė Universitetin Harvard dhe mė 1912 diplomohet me sukses pėr letėrsi. Tė kėsaj kohe janė krijimet nė revistėn “Albania”, nė gazetat “Dielli”, “Drita”, etj.

    Nė vitet 1910 e 1911, pėrpara shoqėrisė Besa-Besėn, mban fjalime tė zjarrta nė pėrkrahje tė kryengritėsve shqiptare nė Kosovė, duke ngritur lart luftėn e trimėrinė e tyre, me Isa Boletinin e Idris Seferin nė krye, nė betejat e Cernalevės e nė Grykėn e Kaēanikut.

    Mė 1911, i ngarkuar me mision fetar e atdhetar, viziton kolonitė shqiptare nė Bukuresht, Sofje e gjetkė, i pritur me dashuri nga shumė bashkatdhetarė. Nė praninė e tyre meshon me gjuhėn e bukur shqipe. Pas njė largimi tė gjatė, nė Sofje pati njė takim tė mallėngjyer me prindėt e tė afėrmit e vet, mandej njė ndarje tepėr tė hidhur.

    Nė kohėn kur Perandoria Turke po humbiste Ballkanin, me nismėn e Nolit e Konicės, shoqėritė shqiptare Besa–Besėn, Arėsimi, Malli i Mėmėdheut, Hylli i Afėrditės etj. u bashkuan nė Federatėn Panshqiptare Vatra, me seli nė Boston, mė 28 prill 1912. Sekretar i Komisionit Qendror u zgjodh Fan Noli, kurse Faik Konica me Kristo Floqin u caktuan organizatorė tė degėve. Noli zgjidhet kryetar i Vatrės mė 17 korrik 1915 dhe mė 1 korrik tė vitit 1917. Krahas “Diellit” botohet nė anglisht, Revista Adriatike.

    Federata Panshqiptare Vatra nė ato vite, mori pamjen e njė qeverie nė mėrgim. Drejtuesit e saj u mirėpritėn nga institucionet zyrtare, si pėrfaqėsues tė Shqipėrisė. Me ligjėratat e tyre tė shkėlqyera, mbrojtėn ēėshtjen shqiptare. Fan Noli shpesh largohej i ngarkuar me detyra tė rėndėsishme. Nė vjeshtėn e vitit 1912, kur Atdheu ndodhej para rrezikut tė copėtimit, i dėrguar nga Vatra ndodhet nė Londėr. Nga kryeqyteti britanik, pėrshėndet Ismail Qemalin pėr shpalljen e pavarėsisė.

    Mė 1913 Federata Vatra, me udhėheqės si Noli dhe Konica, me anėn e gazetės Dielli, mitingjeve tė fuqishme, momerandumeve dhe telegrameve, tė shumta, protestoi me vendosmėri, kundėr vendimeve tė Konferencės sė Ambasadorėve nė Londėr, tė cilat pėrgjysmonin teritoret e Shqipėrisė.

    Nė mars tė atij viti Noli sė bashku me veprimtarė tė tjerė, merr pjesė e flet nė Kongresin e Triestes, tė organizuar nga Faik Konica, pėr ēėshtjen e tėrėsisė tokėsore tė shqiptarėve. Nė korrik viziton pėr herė tė parė tokėn amtare. Mė 1914 ndodhet pėrsėri nė Shqipėri, nė shėrbesat e Kishės Ortodokse Shqiptare.

    Gjatė Luftės sė Parė Botėrore 1914-1918, Shqipėria u kthye sėrish nė njė arenė tė rrezikshme pėr tė ardhmen. Nė emėr tė Vatrės, vatranėt me Nolin nė krye, vepruan gjallėrisht me njė politikė tė zgjuar, kundėr qėllimeve grabitqare tė shteteve ndėrluftuese.

    Nė momerandumin e dates 28 nėntor 1918, dėrguar Preidentit Uillson, ku firmatari kyesor ėshtė Fan Noli, pasi parashtrohet historia e Shqipėrisė jugore, kalohet nė ēėshtjen e Kosovės. Ndėr tė tjera shkruhet:“Arsyet etnografike nuk janė tė vetmet ato, tė cilat kėrkojnė korigjimin e kufijve nė emėr tė Shqipėrisė.. Humbja pėrfundimtare e krahinave pjellore tė Kosovės dhe Ēamėrisė, apo Epirit tė Jugut, do tė gjymtojė jetėn ekonomike tė shtetit shqiptar. Qytetet e Pejės, Prizrenit, Gjakovės, Strugės e Dibrės qė iu dhanė Sėrbisė e Malit tė Zi janė tregje tė krahinave qė iu hoqėn Shqipėrisė nė mėnyrė krejtėsisht absurde dhe tė padrejtė nga Konferenca e Londrės”.

    Lidhjet e fuqishme me veprimtarėt nė Atdhe, ndihmat dhe nxitja e luftės sė tyre pėr ēlirimin e mbrojtjen e tij, u kurorėzuan me Kongresin e Lushnjės dhe formimin e Qeverisė sė Sulejman Delvinės.

    Mė 1920, nė emėr tė Qeverisė Shqiptare, Noli merr pjesė nė bisedimet e Lidhjes sė Kombeve, nė Gjenevė. Nė debatet pėr ēėshtjen e kufijve, si njė diplomat i madh, hedh poshtė argumentet e delegatėve fqinjė, me ligėratat e njohura nė histori. Falė zotėsisė sė tij, Shqipėria u pranua nė Lidhjen e Kombeve. Mė 1921 kthehet nė Atdhe. E shohim Peshkop nė Korēė, Metropolit nė Durrės. Si i dėrguar i Vatrės merr pjesė nė jetėn politike dhe zgjidhet deputet. Gjatė seancave parlamentare Noli ngrihet e flet pėr ēėshtje tė pazgjidhura kombėtare, pėr probleme tė ndryshme ekonomike e shoqėrore. Ligjerata e njohur e Nolit nė nderim tė presidentit amerikan Udrou Uillson, shpreh respektin e thellė tė popullit shqiptar ndaj SHBA, si e vetmja shpėtimtare e Shqipėrisė.

    Vrasja e Avni Rustemit, mė 20 prill 1924, shkaktoi papritur zėmėrimin e anėtarėve tė Shoqėrisė Bashkimi dhe deputetėve tė opozitės. Kjo ngjarje nė histori njihet me disa emra. Analistėt e historisė e quajnė, disa “Grusht Shteti”, disa “Revoltė”, “Kryengritje”, disa “I ashtuquajtur Revolucion”, por zakonisht nė tekstet e historiografisė, njihet me emrin Revolucioni Demokratik i Qershorit. Kjo lėvizje intelektualėsh, e pėrkrahur nga qytetet

    dhe zonat fshatare, u zhvillua pothuaj paqėsore, herė si marshim ushtarak me armė nė sup, herė si procesion fetar me qirij ndėr duar, ku fryma gandiste e Peshkopit Theofan, ishte e pranishme kudo. Nė gjendjen e krijuar, Noli gjykoi drejt, ku mori pėrsipėr drejtimin e Qeverisė e re,

    Mė 10 e 12 qershor 1924, nė emėr tė Vatrės Konica pėrshėndeste:

    “Lutemi bėni tė njohur ushtėrinė kombėtare simpatitė tona prej zemre pėr veprimin patriotik tė saj…Vatra uron ushtėrinė kombėtare dhe udhėheqėsit civilė e ushtariakė tė revolucijes shpėtimtare pėr suksesin e shkėlqyer.”

    Sipas Qerim Panaritit, “Me bekimet e Konitzės dhe tė Vatrės Noli mė 17 qershor 1924 formoi Kabinetin si pason: Noli, Kryeministėr; Sulejman Delvina, Ministėr i Punėve tė Jashtme, Kolonel Kasėm Qafėzezi, Ministėr i Luftės; Luigj Gurakuqi, Ministėr i Financave; Qazim Koculi, Ministėr i Punėve Publike; Stavro Vinjau, Ministėr i Drejtėsisė.”

    Programi i Qeverisė me tipare amerikane, nė fakt ishte njė hap pėrpara nė zhvillimin demokratik tė viteve 20, por siē dihet pėr mungesė kohe nuk mundi tė zbatohej tėrėsisht.. Mė 24 dhjetor 1924, kur Qeveria Demokratike ra, poashtu me forcėn e armeve, Noli u detyrua tė largohet pa kthim nga Atdheu..

    Panariti sqaron se “Viti 1924 i dha funt karrierės politike tė Nolit dhe filloi karriera letrare. Nė shumė bisedime me Nolin gjatė tridhjetė vjetėve tė funtme, shpesh herė bisedonim pėr vendin e tij nė historin’ e Shqipėrisė, i cili thoshė: nėqoftėse emėr-i im do tė mbahet mėnt nė tė ardhmen, munt tė rronjė, vetėm nė fushėn e letrave.” I vendosur nė Gjermani, krijon poezi tė fuqishme dhe shqipėron kryevepra nga letėrsia botėrore. .Njė pjesė e tyre u botua nė gazetat “Republika”, “Imigranti”, “Liria Kombėtare”, etj. Nė mbarim tė vitit 1932, vendoset pėrgjithmonė nė SHBA. Republika, Imigranti, etj. u mbyllėn, kurse “Dielli” vijoi mė tej, jeton dhe sot.

    Sipas Faik Konicės, qysh nė vitin 1921, Fan Noli e Ahmet Zogu u njohėn e bashkėpunuan nė njė parti.. Pas qendrimeve tė kundėrta pėr zgjidhjen e ēėshtjeve kombėtare qė shtronte koha, mė 1933 u miqėsuan sėrish dhe patėn marrėdhėnie tė qendrueshme. Kjo u duk nė kursin e ri tė shtetit shqiptar, nga viti 1933 deri mė 1939. Nė gazetėn Republika tė datės 12 mars 1931, Noli boton shkrimin “Atentati kundėr Ahmetit”. Pasi parashtron disa nga idetė e veta demokratike, mban njė qendrim tė vendosur kundėr pėrdorimit tė dhunės: “Antentati i vajtur mbarė munt t’i bėnte dėm ca mė tė math Shqipėrisė dhe njė sherbim tė paēmuar Mussolinit dhe fashizmės italiane.“

    Gjestet bujare tė Ahmet Zogut flasin qartė. I pari mė 1933, financimi pėr shėrimin e Fan Nolit. I dyti mė 1938, pėr diplomimin nė Konsevatorin e Nju Englandit, nė Boston.

    Jeta e Nolit gjatė dhe pas luftės sė dytė botėrore

    Jo vetėm mė 1932, por as nė vitet qė do tė vinin, Noli nuk e ndėrpreu kurrė veprimtarinė nė shėrbim tė Kombit tė vet. Kur Atdheu u rrezikua pėrsėri mė 1939, Fan Noli, Ahmet Zogu, Faik Konica, Mit’hat Frashėri etj. janė nė krye tė detyrės. Nė gusht tė vitit 1942, Konica i dėrgon mbretit Zog njė letėr mjaft me rėndėsi pėr temėn qė trajtohet. Letrėn e gjetėm nė anglisht nė librin “Faik Konitza- Selected Correspondence.”, botuar nė vitin 2000, me hyrje nga Robert Elsie. Ndėr tė tjera, shkruhet: “Opinioni i popullit shqiptar tashti ėshtė nė favorin Tuaj Madhėri. Dhe ky kryesisht pėr shkak tė gojėtarisė dhe influencės sė Imzot Nolit. Unė mendoj se Imzot Noli, do tė ishte njeriu ideal pėr kryeministėr, por pėr fat tė keq fakti qė tani ai ėshtė qytetar i Shteteve tė Bashkura njė zgjidhje e tillė paraqet vėshtirėsi...“Mė 27 maj 1943, Noli i shkruan ministrit tė oborrit, Sotir Martinit: “Jam gati tė jap gjithēka pėr Frontin e Bashkuar Shqiptar.” Nė letrėn pėr Anton Logorecin, gazetar i BBC mė 1943, shkruan: “Njohja e mbretit Zog, ėshtė po aq e domosdoshme si prove e pa ekivoke.” Njėkohėsisht interesohet tė njihet me grupimet nacionaliste qė luftonin kundėr fashizmit. Miraton marrėveshjen e Mukjes. Pėrshėndet rininė trime e cila pat dalė malit kundėr pushtuesve fashistė, pėr njė Shqipėri tė lirė dhe demokratike. Gjendjen e luftės nė Shqipėri e njihte mė sė miri. Nė raste tė veēanta shprehej optimist, pėr sigurinė e tėrėsisė tokėsore, me ndihmėn e SHBA. Historiani Beqir Meta shkruan:“Nuk ėshtė aspak ekzagjerim, po tė nxjerrim pėrfundimin se gjatė Luftės sė Dytė Botėrore “Vatra” qe e vetmja organizatė shqiptare, i vetmi grupim shqiptar qė u orientua drejt politikisht”. Merita u takon, sigurisht, Fan Nolit, Faik Konicės dhe miqėve amerikanė.

    Pas luftės, Noli u ftua tė kthehej nė Shqipėri pėr tė bashkėpunuar me “Guvernėn Demokratike”. Pėrgjigjet vetėm me njė pėrshėndetje diplomatike. Mosardhja nė Atdhe fliste qartė, se ai nuk mund tė miratonte njė qeveri, e cila drejtohej nga njė parti, sado e fshehur nė maskėn e Frontit Demokratik apo Republikės. Megjithatė punoi energjikisht pėr njohjen dhe pranimin e Shqipėrisė nė Kombet e Bashkuara, vetėm pėr popullin dhe vendin e tij. Me autoritetin e njė personaliteti tė njohur nė SHBA, kėtij misioni patriotik, ashtu si dikur, ia doli mbanė.

    Mė 1945, nė moshėn 63 vjeēare, nė Universitetin e Bostonit, mbron dizertacionin “Gjegj Kastrioti Skėnderbe”, dhe nderohet me titullin doktor nė filozofi. Si kryetar nderi, merr pjesė rregullisht nė mbledhjet e Vatrės. Ndėrkohė, me aftėsinė e njė peshkopi tė nderuar, drejton Kishėn Ortodokse Shqiptare.

    Nga letrat e shumta tė Nolit dėrguar diktatorit E. Hoxha, merret vesh se viti 1946 shėnon fundin e marrrėdhėnieve tė Vatrės me “Guvernėn Komuniste tė Tiranės”. Shkaqet qenė tė shumta qė nga mosvarrėveshjet pėr ēėshtje kombėtare, politike dhe pėr ndėrhyrjet nė punėt e brendėshme tė Vatrės nga njerėz tė dėrguar nga diktatori. Nė kėtė kohė bisedon me pėrfaqėsuesit e Shqipėrisė dhe pėr ēėshtjen e varrimit tė Faik Konicės nė Atdhe. Ata u pėrgjigjen: “Shumė mirė munt ta varrosim Konicėn nė Shqipėri, por mė parė duhet ta sjellim para gjyqit tė popullit”. Noli tha: “Po dėgjojmė dita ditės se jeni duke gjykuar kundėrshtarėt tuaj tė gjallė! Por kurrė nuk na kishte shkuar mendja se jeni aq trima sa tė hithni nė gjyq dhe tė vdekurit!”

    Mė 1947 boton dy vepra nė anglisht, “Historia e Gjergj Kastriotit Skėnderbe” e “Bethoveni dhe Revolucioni Francez”, mė 1948, “Albumin” me shkrime letrare, mė 1950, “Historia e Skenderbeut” nė shqip, njė version i ri dhe mė i plotė shkencor .

    Fan Noli ishte i lidhur shpirtėrisht me popullin e vet, i cili vuante nėn sundimin e njė diktature tė paparė nė histori. Sipas shkrimtarit Petro Marko, nė librin “Retė dhe Gurėt,, me rastin 28 Nėntorit mė 1952, do tė fliste nė Zėrin e Amerikės me kėto fjalė: “O ti qė je nė fuqi me hanxhar nė dorė pėr tė prerė kokat e patriotėve, thuam ē’po bėn... Shqipėria pret njė Shėn Kostandin pėr tė shpėtuar nga kjo kasapanė”.

    Nė takimin e 50-vjetorit tė Diellit mė 1958, me njė zė djaloshar tha: :“Kishim nė program njė Shqipėri indipendente, e bėmė; tė mirė a tė keqe, e bėmė. Kishim nė program njė Kishė Autoqefale, e bėmė; tė mirė a tė keqe, e bėmė. Ua lėmė si barrė tė tjerėve ta mirėsojnė, po ne e bėmė”. Kjo ligjėratė e bukur e inēizuar dhe nė njė disk, fillon me pėrshėndetjen drejtuar Baba Rexhepit dhe Imam Vehbiut. Nė ligjėrimet e botuara nga Profesor Jorgaqi, nė shėnimet e veta kėto dy emra kuptimplotė, nuk shpjegohen as mė 2002. Por fotografia nė gazetėn “Dielli” me deēiturėn “Besnikėt e Nolit”, tregon nė heshtje se si Noli buzėqesh nė mes tė Baba Rexhepit, Imam Vehbiut dhe demokratėve Anton Athanasit e Kristo Thanasit.

    Petro Marko pėrmend dhe njė ndodhi tė vitit 1960. Mehmet Shehu vjen nė Nju Jork pėr tė marrė pjesė nė njė mbledhje tė hapur nė OKB. Pas dėrgimit tė tri letrave, pėr njė takim me Nolin, nuk mundi tė merrte asnjė pėrgjigje. Duke kėrkuar nė arkiva, pėrgjigjen e gjetėm nė gazetėn Dielli, 28 shtator 1960: “Letėr e hapur Mehmet Shehut”. “Nga mbarimi i kėsaj letre tė gjatė noliane, lexohet: “Nga sa mund tė kuptojmė neve sė largu, sistemi juaj, sistem fashist, nuk vepron nė bazė tė kanunit, shvillohet nė bazė tė kobures dhe tė burgut…”

    E kėsaj kohe ėshtė deklarata tjetėr.: “Shteti shqiptar nuk mund tė mbahet mė kėmbė dyke vrarė, persekutuar dhe dyke burgosur kundėrshtarėt qė s’bashkohen me politikė me mejtimet tuaja”.

    Mė 1961, Fan S Noli, krijon kryeveprėn “Sulltani dhe Kabineti”. Mė 1963 merr pjesė nė njė seancė tė rėndėsishme, nė Parlamentin e Masaēusetsit nė Boston, kurse mė 1964 nė Shtėpinė e Bardhė, nė Uashington. Nga fundi i vitit 1964, i sėmurė rėndė, shkruan poezinė e fundme “Vdekja e Sulltanit.”

    Ditėt e fundit tė jetės, i kalon nė shtėpinė e bukur, tė dhuruar nga Vatra qysh mė 1953, nė Fort Lauderdale, Florida. Mė 13 mars 1965, pasi u ndie mė mirė, doli tė shėtiste nėpėr bregun e oqeanit. Befas pranė valėve tė zhurmėshme, shpirti i tij fluturoi si njė shtėrg paqėsor i lirisė, duke lėnė pėr brezat e ardhėshme mesazhin:

    Se pas dimrit vjen njė verė

    Qė do kthehemi njė herė

    Pranė vatrės, pranė punės,

    Anės Vjosės, anės Bunės.

    Nė gazetėn Dielli tė datės 24 mars, shkruhej: “Ati ynė kaloi nga kjo jetė, si dita qė i zen vendin natės”.


    Noli dhe poezitė e fundit

    Lexuesit tė njohur tashmė me Fan S Nolin e vėrtetė, pėr marrėdhėniet e tij me Ahmet Zogun dhe me Qeverinė komuniste tė Tiranės, e kuptojnė lehtėsisht Albumin-1948, me poezi nė dukje tė “majta”, “antifetare”, “leniniste” dhe “antizogiste”. Nė kohėn e diktaturės komuniste ato merrnin njė kuptim krejt tė ri, ndėr to, edhe “Sulltani dhe Kabineti“-1961, ku personazhet kryesorė tė udhėheqjes komuniste, mbulohen me ofiqe zyrtarėsh osmanė dhe tituj fetarė, tė pajisur me Bibėll e Kuran. Si diell i ndritur, aty shfaqet gjenialiteti i Nolit tė Madh. Edhe krijimi i tij i fundit “Vdekja e Sulltanit”- 1964, i komentuar keq nga profesorėt, nuk ka tė bėjė aspak me mbretin Zog, ėshtė njė poezi intime e Nolit! Ashtu si veprat e Shekspirit, edhe veprat e Nolit, jetojnė nė kohė pėrjetėsisht.

    Pėr poezine Kabineti dhe Sulltani, pa dashur tė paraprijmė me sqarime tė kota , e lėmė lexuesin tė nxjerr pėrfundimet nga Noli vetė mė 1961, nga Qerimi Panariti, nė Albumin II Boston 1966 dhe nga poezia.

    Kėrkoni origjinalin dhe lexoni.

    FAN S NOLI

    SULLTANI DHE KABINET

    (Fragment- botuar pėr herė tė parė nė gazetėn Dielli- 1961 )

    Shokė, sot kam panair

    Shokė, bėmėni sehir;

    Sillni kupat e gostisė,

    Sillni shishet e rakisė.

    Kupė e parė, jam aga,

    Kup’ e dytė, jam Pasha,

    Kup’ e tretė, shpall ferman,

    Ngjesh njė pall’ e jam Sulltan.


    Jam Ali Qopeku i Parė,

    Qen si unė s’keni parė;

    Pra kur leh duartrokitni,

    Zbrasni topat brohoritni!

    Jam imami e jam dovleti,

    Padishahu e Muhameti,

    Jam Xhenemi e Xheneti ,

    Kijameti e selameti.


    Jam xhamia e jam namazi

    Jam zinxhiri e jam kafazi,

    Jam budrumi e jam zullumi

    Kush ngre kokėn e merr lumi,


    Kush do ligj’ e republikė

    Me statut e me logjikė,

    E ka pisk e ngordh si hor

    Nė konop si tradhėtor.


    Ju a nisa historinė,

    Dhe ju solla prokopinė;

    Lė pas meje dinasti

    Pėr vazhdim e pėr lavdi.


    Nukė pata parėardhės,

    ju lė njė bir pasardhės

    Gjurmėn time tė pasonj

    Dhe vatanin ta sundojė.


    Shkruaj ti o Bash –Qatip

    Shkruaj mprehtė’ e me tertip,

    Lidhi llomotit’ e mia,

    Shkrepi nesėr te xhamia.

    Ty Abdull- Jezid Sersem,

    Ty tė bėra Sadrezem;

    Merr nga burgu ēdo rezil,

    Ēdo kusar dhe ēdo katil.

    Ty Abdull- Xhahil Nefer

    Ty tė bėra Serasqer;

    Bjeru armiqve, shuaji,

    Thyeji e bluaji.


    Ty Halim qė s’di kėndim

    Je vezir pėr arsim.

    Mbylli shkollat se na nxinė,

    Me kallamn’ e tradhėtisė.

    Leri hapur medresetė

    Seminaret e teqetė

    Po me gjuhėt arabishte,

    Hebraishte dhe turqishte.

    Kėtė urdhėr ēpalle vrap;

    Libėr ti laik, mos hap;

    Me Ungjillin e Kuaranin

    Merret Prifti me Imamin.

    Ty Haxhi Domuz evlat

    Ty tė bėnj Vezir Xhelat

    Lidh litar dhe mbreh sėpatė

    Var e ther po pa shamatė.


    Vraji , preji kundėrshtarėt

    Si tė funtmėt dhe tė parėt

    Se ma prishėn qetėsinė

    Ma ēkallmuan mbretėtinė.

    ------------

    Mė 15 mars 1965, pėrgatitėsi i kėtij shkrimi dokumentar, shėnonte nė fletoren e shėnimeve: “ Jo! S'ka mė Fan Nol… Mbi buzėt e tij prehet heshtja. Dora e tij e lėshoi penėn e artė. Iku e na la vetėm nė kėtė botė mundimesh e fluturoi nė pambarim pėr tė zbukuaruar kostelacionin e yjeve tanė tė pashuar, pranė De Radės, Samiut, Naimit, Mjedjes, Fishtės, Konicės...

    E ē'humbje mė e madhe mund t'i ndodhte kėtij vendi se sa ikja e Nolit ?

    Ndėrsa dėgjoj nė muzgun e mbrėmjes kėmbanat e pėrzishme e tė vetmuara,

    Nolin tonė larg Atdheut njė brerore e artė dhe e shenjtė paqeje e ka qarkuar, kurse ne njė hidhėrim i rreptė na ka pushtuar.

    Veē njė besim na ngroh zemrat, se vepra e tij e madhe , do tė jetė diell pėr Shqipėrinė”.
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga Albo : 13-09-2007 mė 23:16

  20. #60
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    02-08-2009
    Postime
    26
    Theofan Stilio Nolit
    (me rastin 6 Janarit", pervjetorit te 121 te tij.(publikohet per here te pare.)
    Mot i vreret,
    diell lirie,ky vend i shenjte.
    Dallget e oqeanit
    madherishem ngrihen e shkumbojne,
    te trazuara, si shpirti yt,
    si zeri yt ne parlament...

    Sa here shikimin trete mbi to
    marathonomakun duke pritur...
    Buna,
    Vjosa,
    Semani dhe Drini vershuan...
    nga shtrati dolen perseri,
    por andej mbeti ngrice,
    vinte zhgenjim,
    me dhimbjen e nje mjerimi te ri.

    Sa enderra na zgjove,
    na nxite me force
    me dhimbjen e madhe te luftes per liri...
    Shekspirin ,Danten...
    Djetera te tjere,
    te flisnin shqip
    nga shekujt i ngrite,
    shpirtin u shtrove rruge
    per ne Shqiperi!

    Vij nga Atdheu dhe te perulem
    o drame e hapur e Kombit,
    Liberator!
    Shtylla si ti nuk vdesin kurre...
    Lajmin ta sjell pergjyseme...
    te sperkat me Liri Kosove,
    por jo Camerie.
    Te mbuloj me polen Shqiperije
    dhe me shqiponjen mbi flamur!

    Xhemal Gora
    (Gjate vizites ne varrin e tij ne Boston)
    23 Mars 2009.

Faqja 3 prej 5 FillimFillim 12345 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Theofan Stilian Noli
    Nga The Dardha nė forumin Shkrimtarė shqiptarė
    Pėrgjigje: 41
    Postimi i Fundit: 04-12-2013, 18:25
  2. Hirėsia e Tij, Theofan Stilian Noli [1882-1965]
    Nga Albo nė forumin Komuniteti orthodhoks
    Pėrgjigje: 12
    Postimi i Fundit: 27-06-2013, 17:59
  3. Veprat dhe cilesite e besimtarit te vertete te Zotit
    Nga ORIONI nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 5
    Postimi i Fundit: 14-07-2012, 10:39
  4. Aferdita Sharxhi: Thesaret qė fshihen nė vėllimet e “Albanica-s”
    Nga Xhuxhumaku nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 31-05-2009, 06:35
  5. Kontributi i shkenctarėve islam nė shkencė
    Nga Bleti002 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 19
    Postimi i Fundit: 15-03-2009, 22:29

Fjalėt Kyēe pėr Temėn

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •