- Dėshmia e Viktor Dostit: Si na e vranė nėnėn dhe xhaxhanė mė 16 nėntor.
Pasi pashė xhaxhanė tonė, Kutbiun, qė ra i vdekur nė oborr, unė u futa menjėherė nė lavanderinė e shtėpisė dhe po mundohesha qė tė nxirrja nga flakėt e zjarrit djalin e shtėpisė, Kujtim Libohovėn (Ismailati). Duke menduar se gjermanėt i kishin vrarė tė gjithė njerėzit e shtėpisė, unė u ngjita sipėr nė mes flakėve tė zjarrit duke kontrolluar nėpėr dhoma. Nė dhomėn qė ishte studio e babait, gjeta tė vrarė nėnėn tonė, Fetijen, e cila ishte goditur nga njė breshėri plumbash, diagonal me kraharorin. Me vėshtirėsi tė madhe unė e ngrita nėnėn nga cepi i dhomės dhe e vura nė njė sustė krevati". Kėshtu e kujton 80-vjeēari Viktor Dosti, atė ngjarje tė largėt tė ndodhur plot 60 vjet mė parė nė, 16 nėntorin e vitit 1944, kur gjermanėt qė po tėrhiqeshin nga Tirana, bėnė raprezalje nė shtėpinė ku banonin ata nė Rrugėn e Kavajės, pėrballė Kishės Katolike.
Zoti Viktor, ku ka banuar familja juaj nė nėntorin e vitit 1944, kur gjermanėt ju pushkatuan nėnėn dhe xhaxhanė?
Nė nėntorin e vitit 1944, por edhe mė pėrpara, familja jonė ka banuar nė shtėpinė e Agjah Libohovės, e cila ndodhet edhe sot nė Rrugėn e Kavajės, pėrballė Kishės Katolike. Juristi i njohur Agjah Libohova, ish-kryetar i Gjykatės sė Diktimit (Gjykata e Lartė) nė periudhėn e Monarkisė sė Zogut dhe atė tė pushtimit italian, kishte qenė mik i ngushtė i babait tonė, Hasan Dostit, dhe nisur nga fakti se ne nuk kishim pasur asnjėherė shtėpi nė Tiranė, banonim tek ai provizorisht si qiraxhinj. Nė atė shtėpi, e cila ishte dykatėshe me kopsht dhe me bodrum, ne banonim bashkė me familjen e Agjah Libohovės, i cili kishte disa vjet qė kishte vdekur. Familja jonė atė kohė pėrbėhej prej dhjetė vetash dhe pas xhaxhait tonė, Kutbiut (ish-arsimtar), i cili nė atė kohė ishte 36 vjeē, unė isha mė i madhi nga burrat, (19 vjeē), pasi babai ynė, Hasani, ishte larguar nga Shqipėria pak ditė mė parė.
Si e kujtoni ngjarjen e ekzekutimit tė nėnės dhe xhaxhait tuaj nga gjermanėt?
Ka qenė 16 nėntori i vitit 1944 dhe ato ditė forcat gjermane ishin duke u tėrhequr nga Tirana pėr nė drejtim tė Veriut tė Shqipėrisė. Shtėpia ku banonim ne ishte ngjitur me Rrugėn e Kavajės (vetėm njė kopsht i vogėl e ndante) dhe nga dritaret e saj ne shikonim forcat gjermane qė tėrhiqeshin, duke kaluar aty me makina tė blinduara, tanke, autoblinda, karroca dhe mė kėmbė. Kishte dy-tre ditė qė ne shikonim aty forcat gjermane qė kalonin pa pushim, pasi pak mė poshtė (te Zogu i Zi, ku ndodhej Centrali Elektrik i Tiranės) ishte njė postė e gjermanėve, ku ata ndalonin dhe organizoheshin pėr tė lėvizur mė pas drejt Veriut tė vendit. Ato dy-tre ditė gjermanėt kalonin lirisht aty nė Rrugėn e Kavajės pa u shqetėsuar nga asnjeri, pasi forcat partizane akoma nuk ishin futur deri aty.
Po nė rrugė dhe lagje tė tjera tė Tiranės, a zhvilloheshin luftime ato ditė nė mes partizanėve dhe gjermanėve?
Krisma armėsh dėgjoheshin nga tė katėr anėt, por aty nė Rrugėn e Kavajės ku banonim ne, nuk kishte luftė. Tė paktėn ne nuk kemi parė dhe as nuk kemi dėgjuar tė luftohej ato ditė aty. Nuk mund tė them me siguri nė ka pasur luftė nė lagje dhe rrugė tė tjera tė Tiranės, pasi ne nuk dilnim nga shtėpia ato ditė, pikėrisht pėr t'u ruajtur nga krismat e plumbave qė dėgjoheshin gjithandej. Megjithatė, ne kishim dėgjuar se qė nė ditėt e fundit tė tetorit, kishte filluar lufta pėr ēlirimin e Tiranės dhe aviacioni aleat anglo-amerikan, kishte goditur ato ditė njė autokolonė gjermane nė Mushqeta, duke i shkaktuar asaj humbje tė shumta nė njerėz e materiale. Tė kthehemi te dita e 16 nėntorit, kur gjermanėt ju vranė nėnėn dhe xhaxhanė.Atė ditė nė mėngjes, aty rreth orės 9.00, nė qiellin e Tiranės u pa njė avion luftarak qė po largohej nė drejtim tė Veriut. U fol se aty ishte komandanti i garnizonit gjerman tė Tiranės, Lederer, i cili po largohej pas urdhrit tė marrė nga Berlini. Pas kėsaj ore, duke menduar se do tė kishte bombardime, familja jonė, bashkė me atė tė Agjah Libohovės, u futėm nė bodrumin e shtėpisė pėr t'u mbrojtur nga ndonjė plumb qė mund tė vinte. Aty rreth drekės, kur ne, dy familjet, ndodheshim ende nė bodrum dhe ishim ulur pėr tė ngrėnė bukė, nė njė moment dėgjuam shpėrthimin e derės, krisma automatiku nėpėr shkallė dhe britma nė gjuhėn gjermane. Pas kėtij momenti, disa gjermanė qė shpėrthyen derėn, u futėn nė bodrumin ku ndodheshim ne dhe duke na bėrtitur na nxorėn jashtė me forcė tė gjithėve. Nė atė moment qė dolėm jashtė, nėna jonė, Fetija, ishte shumė e shqetėsuar dhe njėri prej ushtarėve gjermanė mori njė karrige dhe e uli aty pėr ta qetėsuar.
Gjermanėt edhe erdhėn duke ju qėlluar me automatik, dhe ju qetėsonin duke ju ulur nėnėn nė karrige ???!!!
Duket e pabesueshme, por ashtu ndodhi vėrtet. Nė kėtė kohė unė iu drejtova ushtarėve gjermanė, duke i pyetur se cili dinte tė fliste frėngjisht apo italisht. Ndėrkohė, doli njė ushtar gjerman, qė me njė frėngjishte tė masakruar mė tha: "Me urdhėr tė komandantit, i kemi vėnė zjarrin shtėpisė, por ju, me t'u larguar ne, mundohuni ta shuani zjarrin. Unė vetė nuk jam gjerman, jam nga Alzasė-Lorena (zonė e diskutuar nė mes Francės e Gjermanisė) dhe gjithė familja ime ėshtė vrarė. Por ju mos u dėshpėroni, se lufta i ka kėto, ne kemi urdhėr pėr tė djegur gjithė Tiranėn". Ndėrsa unė po flisja me ushtarin gjerman, i cili mė la tė lirė tė ikja qė andej, shokėt e tij i kishin rreshtuar pas murit dy familjet tona dhe po bėheshin gati pėr t'i qėlluar. Por pėr fat tė mirė, ndėrsa gjermanėt u larguan nga shtėpia jonė pa i qėlluar, unė u ngjita menjėherė nė katin e dytė, duke u munduar tė shuaja zjarrin. Merakun mė tė madh e kisha tė shpėtoja bibliotekėn, e cila ende nuk kishte marrė flakė, por nuk arrita tė nxirrja shumė libra jashtė, pasi nuk mė linte tymi. Ndėrsa unė pėrpiqesha tė fikja zjarrin sipėr nė katin e dytė, nga poshtė mė thėrritėn qė tė ulesha, duke mė thėnė se aty kishte ardhur njė grup tjetėr gjermanėsh.Unė zbrita menjėherė poshtė dhe aty njė gjerman mė kapi pėrnjėherė pėr krahu e mė mbėshteti pėr muri. Pas kėsaj ai bėri disa hapa pas, duke mė drejtuar automatikun gati pėr tė mė qėlluar.
Ēfarė ndjet nė ato ēaste?
Unė e shikoja atė drejt e nė sy dhe thosha me vete se ku e gjente ai njeri tė drejtėn pėr tė mė vrarė. Mua nuk mė besohej se njė plumb i vogėl i dalė nga gryka e automatikut tė atij ushtari gjerman mund tė mė merrte jetėn. Isha hutuar dhe nuk ndieja frikė se po vdisja, por pyesja veten se pėr ēfarė mė vinte mė shumė keq. Ēuditėrisht mė vinte keq jo pėr familjen, por qė po ndahesha nga shokėt. Si duket gjermani e kuptoi se ēfarė po mendoja unė dhe nuk mė qėlloi, por pasi pėrplasi automatikun dy herė te gjunjėt e tij, u largua duke bėrtitur me tė madhe nė gjuhėn e tij. Ndėrsa ai po largohej nė oborr, ndeshi me xhaxhanė tim, Kutbiun, tė cilin, pasi i rrėmbeu sahatin e xhepit duke ia shkulur nga zinxhiri, e qėlloi me breshėri automatiku duke e lėnė tė vdekur nė vend. Nė kėtė kohė dėgjova ulėrimat e njerėzve tė shtėpisė. Pas breshėrisė sė automatikut dhe ulėrimave, pllakosi heshtja.
Ēfarė bėtė ju pas vrasjes sė xhaxhait dhe ku ndodheshin njerėzit e tjerė tė familjes?
Pasi pashė xhaxhanė qė ra i vdekur nė oborr, unė u futa nė lavanderinė e shtėpisė dhe po mundohesha qė tė nxirrja nga flakėt e zjarrit djalin e shtėpisė, Kujtim Libohovėn (Ismailati). Duke menduar se ishin vrarė tė gjithė njerėzit e shtėpisė, unė u ngjita sipėr nė mes flakėve tė zjarrit duke kontrolluar nėpėr dhoma. Nė dhomėn qė ishte studio e babait, gjeta nėnėn tonė, Fetijen, e cila ishte goditur nga njė breshėri plumbash diagonal me kraharorin. Me vėshtirėsi tė madhe unė e ngrita nga cepi i dhomės dhe e vura nė njė sustė krevati. Ndėrsa po kontrolloja pėr tė tjerėt, dola jashtė ashtu i shkujdesur pa menduar se ēdo tė ndodhte. Nė fund tė oborrit, pas njė kompensate, ishin fshehur dy motrat e mia (Tefta dhe Veronika), si dhe nėna e motra e Kujtimit. Nė atė kohė pashė se nga breshėritė e gjermanėve kishte mbetur i vrarė edhe daja i familjes Libohova, Namik Jusufati. Ndėrkohė, gjermanėt qė ishin ende nė oborrin e shtėpisė sonė, dogjėn edhe shtėpinė pėrkarshi nesh, tė Fejzi Alizotit, ku banonte me qira familja e Zenel Prodanit. Nė atė moment unė bėra me vrap pėr nga porta e oborrit, me mendimin pėr tė dalė nė anėn tjetėr tė rrugės, te Kisha Katolike, por ndala aty te dera, pasi pashė tankun gjerman nė rrugė. Aty nė rrugė, ngjitur me portėn e oborrit tonė, ndodhej njė barrikadė, tė cilėn e kishin ngritur populli me simpatizantėt e Lėvizjes Antifashiste, pėr tė penguar tėrheqjen e gjermanėve. Gjermanėt hynin e dilnin nė oborrin e shtėpisė sonė, qė vazhdonte tė digjej, dhe u larguan vetėm nė tė errur. Kur dėgjuam zhurmėn e tankut qė u largua nga rruga, ne dolėm prej aty ku ishim fshehur dhe u futėm pėrsėri nė bodrum, ku kaluam tė gjithė natėn deri nė mėngjes. Aty nė bodrum unė pashė se edhe motra e vogėl, Veronika, ishte plagosur nė brinjė nga njė plumb dhe vazhdonte t'i rridhte gjak. Tė nesėrmen paradite mė 17 nėntor, unė mora motrėn 6-vjeēare dhe shkova pėr ta mjekuar te doktor Theodhosi, mjeku i familjes sonė, qė e kishte shtėpinė aty ku sot ėshtė rruga "Mine Peza". Gjatė rrugės mė ndaluan dy partizanė dhe mė pyetėn se ku po shkoja. Po atė ditė ne i varrosėm tė tre tė vrarėt nė njė cep tė oborrit dhe pas dy javėsh i nxorėm pėrsėri qė andej dhe me njė karrocė i ēuam e i varrosėm te Varri i Bamit.
Vetėm nė shtėpinė tuaj bėnė raprezalje gjermanėt, apo dhe nė shtėpitė e tjera tė Rrugės sė Kavajės?
Tė nesėrmen mė 17 nėntor, kur gjermanėt ishin larguar pėrfundimisht nga Tirana, ne mėsuam se ata kishin bėrė raprezalje edhe nė shtėpitė e tjera tė Rrugės sė Kavajės. Ata kishin vrarė dhe shokun tim tė klasės, Viktor Bisha (djali i gjykatėsit e prokurorit tė njohur Kiēo Bisha), tė cilin e kishin ekzekutuar nė sy tė nėnės e motrave. Po kėshtu, mė kujtohet se nė momentin qė unė kisha hipur nė katin e dytė pėr tė shuar zjarrin, i pashė vetė gjermanėt qė u futėn nė Kishėn Katolike pėrballė nesh, e cila ishte mbushur plot me qytetarė qė ishin futur aty pėr t'u mbrojtur. Atė ditė ne mėsuam se ata i shpėtoi nga pushkatimi Patėr Mėshkalla, gjė qė ai na e konfirmoi vite mė vonė, kur ishim bashkė nė burg. Para se tė hynin nė kishė, gjermanėt i kishin marrė me radhė tė gjitha shtėpitė e asaj rruge duke bėrė raprezalje. Tė gjitha ato gjermanėt i bėnė nė shenjė hakmarrjeje ndaj humbjeve qė pėsuan nė Mushqeta dhe nga goditjet qė u bėnin partizanėt ato ditė kur po tėrhiqeshin nga Tirana.
Po vrasje tė tjera kishin bėrė aty nė Rrugėn e Kavajės?
Mund edhe tė kishin bėrė, por ne nuk dimė gjė.
Pas mbarimit tė Luftės, a u interesua njeri pėr atė ngjarje dhe a u tentua pėr t'i shpallur ata dėshmorė tė atdheut?
Tė nesėrmen mė 17 nėntor, nė shtėpinė tonė erdhi njė person i cili na pyeti mua dhe Kujtim Libohovėn pėr ngjarjen qė kishte ndodhur. Por, nisur nga fakti se menjėherė pas mbarimit tė Luftės familja jonė pėrfundoi burgjeve dhe internimeve, as qė bėhej fjalė qė xhaxhai dhe nėna tė shpalleshin dėshmorė.
Dosti: "Oficeri gjerman, Lyning, mė kėrkoi falje nė burgun e Tiranės"
Pas ngjarjes sė 16 nėntorit 1944, kur forcat gjermane qė tėrhiqeshin nga Rruga e Kavajės pushkatuan nėnėn dhe xhaxhanė e Viktor Dostit, njė tjetėr ngjarje e cila i ka mbetur nė mendje dhe i ka lėnė shumė mbresa djalit tė madh tė familjes Dosti, ėshtė ajo e ndodhur nė burgun e Tiranės nė vitin 1945. Lidhur me kėtė Viktori kujton: "Nė atė kohė unė ndodhesha nė burgun e ri tė Tiranės (sot burgu 313), pasi sė bashku me njė grup shokėsh, si Petrit Toto, Islam Lleshi, Bujar Doko, Adem Petrela etj., akuzoheshim pėr pjesėmarrje nė organizatėn e rinisė sė Ballit Kombėtar gjatė periudhės sė Luftės. Nė atė burg ku ishim ne, mes qindra tė burgosurve tė tjerė, ndodheshin edhe disa ushtarė dhe oficerė gjermanė, tė cilėt ishin kapur rob nga forcat partizane gjatė tėrheqjes sė tyre nga Shqipėria nė fundin e vjeshtės tė vitit 1944. Mes atyre gjermanėve, ishte dhe njė djalė i ri shumė simpatik me tipare karakteristike prusiani, i cili quhej Hans Luning. Edhe pse thoshte se kishte qenė njė oficer i thjeshtė gjatė Luftės, nė tė vėrtetė Hansi nuk kishte qenė ashtu siē pretendonte, pasi ai kishte marrė pjesė edhe nė betejėn e Stalingradit, ku kishte dėmtuar edhe syrin e majtė. Sidoqoftė, ne e konsideronim atė thjesht njė tė burgosur si gjithė gjermanėt e tjerė dhe kishim zėnė njė miqėsi shumė tė madhe me Hansin, i cili mė shumė shoqėrohej dhe e kalonte kohėn me grupin tonė sesa me bashkatdhetarėt e tij. Po kėshtu, nisur nga fakti se ai nuk kishte asnjė ndihmė nga jashtė, vetėm nga grupi ynė pranonte tė merrte ndonjė ushqim apo ndonjė veshje qė na e sillnin familjet. Nė atė kohė ishte dimėr dhe unė mbaja veshur njė pallto tė madhe, te jaka e sė cilės kisha vėnė njė shirit tė zi, si shenjė zie pėr nėnėn dhe xhaxhanė qė mė kishin vrarė gjermanėt njė vit mė parė. Hansit i kishte bėrė pėrshtypje ai shirit i zi nė jakėn e palltos sime dhe kishte pyetur shokėt e mi, duke u thėnė: "Ēfarė i ka ndodhur Viktorit". Pasi ata i kishin treguar tė gjithė ngjarjen, Hansi gjeti rastin njė ditė kur unė isha duke shėtitur nė korridor dhe mė doli pėrpara duke marrė qėndrimin "gati-tu". Pas kėsaj, ai mė nderoi ushtarakisht dhe duke mė zgjatur dorėn, mė tha: "Viktor, tė faleminderit shumė pėr qėndrimin dhe sjelljen tėnde ndaj meje. Ata qė tė vranė nėnėn, xhaxhanė, dhe tė plagosėn motrėn e tė dogjėn shtėpinė, kanė qenė shokėt e mi. Edhe njė herė faleminderit shumė". Kėshtu m'u shpreh ish-oficeri gjerman Hans Luning, aty nė burgun e Tiranės, i cili me ato fjalė sikur donte tė merrte mbi vete pėrgjegjėsinė pėr atė fatkeqėsi qė mė kishte ndodhur mua nė ditėn e fundit tė largimit tė shokėve tė tij nga Tirana. Disa vjet mė vonė, kur tė burgosurit gjermanė po i largonin nga burgu i ri i Tiranės, Hansi m'i dha mua tė gjitha dekoratat qė ai i ruante me kujdes, tė cilat na humbėn gjatė kontrolleve tė shumta qė na bėheshin nė kampe e burgje. Edhe pse kanė kaluar gati 60 vjet nga ajo kohė, fjalėt e tij mė kanė mbetur ende nė mendje dhe nuk do ta harroj kurrė atė njeri, pėr tė cilin ruaj kujtime dhe respekt tė thellė".
Krijoni Kontakt