Close
Faqja 4 prej 6 FillimFillim ... 23456 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 31 deri 40 prej 55
  1. #31
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Premierat e Kutelit nė kritikė

    Kėtė qasje prezantuese pėr librin "Shėnime letrare" tė Mitrush Kutelit do ta kufizoj nė atė qė e konsideroj si "Risitė e Kutelit nė kritikėn shqiptare".

    Mitrush Kuteli ėshtė i pari autor shqiptar qė botoi vėllim me kritikė shėnime "Shėnimetletrare" tė vitit 1944 dhe kjo ishte njė risi (premierė) pėr terrenin e varfėr tė letrave shqipe tė kohės. Ai eksperimenton disa forma tė njohjes kritike tashmė tė sanksionuara saktė nga Kujtim Shala tek njė "Kujtesė e tij tekstuale", duke pėrcaktuar tri forma "kritika publicistike qė ėshtė recensioni, kritika akademike qė paraqitet nė formė studimidhe kritika e shkrimtarėve me trajtesa dhe ese" si "Poetė dhe detraktorė" nė tė cilin ėshtėe dukshme teoria krociane mbi poezinėdhe, prej saj na vjen si trashėgimi njė ligjėsi qė thotė "kritika e kritikės sė kritikės nuk ka mė objekt". Kuteli ėshtė i pari qė aplikon nė Shqipėri teoritė moderne tė receptimit e perceptimit sipas skemės dhėnės, mesazh dhe marrės pra autor-tekst dhe leēitės ose destinatarė i librės, citoj "Faktorėt rrėnjėsorė tė krijimit dhe pėrhapjes sė librės janė shkrimtari edhe lėēitėsi. I pari si mburim, i dyti si destinacion".

    Gjithashtu na rezulton i pari qė nga pikpamja sociologjike pėrshkruan rrugėn nga teksti te konteksti nėpėrmjet faktorėve ekonomikė pra jashtėletrarėsiediturat, shtypshkronjat dhe librarėt, nė kėtė drejtim shtysė ishte edhe tė qėnit ekonomist brilant.

    Kėto koncepte hasen tek "Viti letrar 1943"krijojnė"njė shėmbull tė shikimit tė fenomeneve nė aktualitetin e tyre" gjykon Sabri Hamiti. Ky tekst ėshtė pėrvijimi i parė i njė sociologjie tė letėrsisė shqipe. Nė ambientin kulturor shqiptar, ai krijoipėr herė tė parė lidhjen mbledhės-kritik-botues; kemi rastin e Lasgush Poradecit dhe Fan Nolit tė cilėve Kuteli u mblodhi veprėn e shoqėroi me aparat kritik dhe e botoi duke mbetur i vetėm model nė vendin tone, duke u bėrė avanguardė nė kėtė drejtim edhe nė rajon. Kujtoj qė njė gjė tė tillė e bėnė pjesėrisht nė Itali pas Luftės sė Dytė Botėrorė Vitorini e Pavese.

    Kritika nė kėtė marrėdhėnie trekėndore nuk qe njė pjesė plotėsuese por organike, dukenxjerrė nė pah kėndvėshtrimin studimor dhe krijimin e njė sistemi logjik qė nis "me gjenezėn e poezisė, motivimin e tekstit daljen nė jetėn e autorit, analizė morfologjike e deri nė analiza tė strukturės kompozicionale, kėrkim dhe interpretim tė stilit nė njėrrafshkrahasimor". Kuteli tek libri i sapobotuar "Shėnime letrare" shfaq shumė veēanėsi, "fenomenet letrare i sheh tė lidhura me fenomenet tradicionale kombėtare si dhe me fenomenet paraletrare"(S Hamiti) siē vemė re tek "vendet e largimit nė kėngėt popullore shqipe", nė tė cilin gjejmė njė pėrkufizim tė njėrit prej dy koncepteve kryesore politike tė tij; tiranisė dhe lirisė e nė kėtė rast pėr lirinė ai thotė "Pas botėkuptimit shqiptar liria, ka qenė nė tė gjitha kohėt, pėrpara dhe pas Kastriotit, njė motiv individual dhe jo kolektiv"apo "vargje mbi gurė varresh" dhe "nė Prizeren midis tė vdekurve dhe tė gjallėve" ku u jep njė status nga pikėpamja kritike formave paraletrare.

    Risi pėr ne ėshtė edhe diskursi mbi procesin krijues, rrėfimi se si lindėn "Qysh e gjeti Ago Jakupi rrugėn e Zotit", "Vendosa tė shkoj nė Amerikė", "Fije nga jeta e Theofil Kostorit", "Fshati im e pi rakinė" etj., njeh disa shkallė qė sigurisht kanė shkaktuar befasi dhe proces reflektimi tek lexuesi sepse pėr herė tė parė njė shkrimtar shqiptartregon anėn tjetėr, laboratorin e tij krijues e bėn pronė tė lexuesit.

    Le tė kalojmė nėpėr disa tė dhėna qė na jep pėr novelėn "Qysh e gjeti Ago Jakupi rrugėn e Zotit". Autori nuk e shtypi qė mė parė sepse dyshonte nėse shqipja e tij ėshtė e pastėr ose ka shprehje e trajta tė huaja tė rrjedhura nga mospėrdorimi i saj nė njė kohė tė gjatė. Sa pėr temėn autori pėrdor tipe e ngjarje nga fshati i tij, ndėrsa pėr novelėn tjetėr "Ngjarja e ēuditshme fort e Theofil Kostorit nga Kostorati" ėshtė njė pėrzierje kujtimesh e vizionesh tė kėsaj e asaj jete. Ėshtė njė vizion gati Dantesk i fshatit dhe Shqipėrisė.

    Kėtė e numėron autori si veprėn e tij mė tė mire, ndonėse sipas tij ajo lyp sot disa ndryshime duke njoftuar gjithashtu qė dorėshkrimi ka mbetur nė Rumani". Rrėfimin mbi procesin letrar do tė bėjė disa dekada mė vonė Ismail Kadare tek "Ftesė nė Studio".

    Premierė mund tė konsiderojmė edhe autokritikėn e shkrimtarit, sigurisht pa konatacionin ideologjik nė tė cilin jemi mėsuar ta gjejmė kėtė koncept. Kuteli tek "Autokritikė mbi shqipėrimin e disa vjershave tė Mihal Emineskut" ekspozon para lexuesit problemet e pėrkhimit 10 vjet pas pėrkthimit tė parė nga vetė ai me bindjen qė "Kritika duhet tė jetė njė analizė objektive e cilėsive dhe e mungesave; e bosheve dhe e ploteve e dritave dhe e hijeve, kurse, mė anė tjetėr, shkrimtari, prej vetė natyrės sė vet, ėshtė njė qėnie esencialisht sujektive dhe vepra e tij njė pamje subjektive e botės qė e rrethon, ose njė pasqyrė e ndjesive tė tija". Njė rast i tillė, tė paktėn publikisht nuk dimė tė jetė pėrsėritur por qė na shpie tek njė thėnie e Gėtės"Mė afėr perfeksionit ėshtė ai qė me shikim zhbirues deklaron kufizimet e tij". Ngrehinės sė "Shėnimeve letrare" nuk i mungon as hulumtimi Albanologjik me trajtesa si "Tri monografina albanologjike-Abeceja-drejtėshkrimi-ēėshtja gjuhėsore" apo "Shqipėria para dy shekujsh" duke lėnė njė tjetėr dėshmi tė kulturės sė tij universale. Njė trazim tė madh shfaq Kuteli nė tetor tė vitit 1962tek Nikollaj Gogoli dhe "Poema Frymė tė vdekura"shkruan vonė pėr shkrimtarin qė kish njohur herėt "habitet" K Shala e Kuteli rėnkon pėr Gogolin " me shkon thikė nė zemėr, sepse pyes veten: Vallė si do tė ishte shprehurNikollai Gogoli, po tė mos kish pasur mbi kokė, ndėrsa brumoste veprėn e vet shpatėn e ēensurės cariste?" Tani e kuptojmė pse shkruajti vonė, ishte bashkuar nė fat me sivėllaun e vet rus nė marrėdhėniet qė patėn me diktaturėn dhe ēensurėn. Leximi i kėtij libri nxjerr nė pah njė refleksion tė kujdesshėm e tė thellė, tė aftė, qė nis nga njė preokupim jetėsor, dhe merr rrugėt e intuitės ndaj tė gjitha problemeve ekzistenciale tė shoqėrisė sonė. Nė tė ushtruarit nėpėrmjet teksteve tė atėhershme, Kuteli pėrcjell aktualitetit mesazhin qė njerėzit duhet tė pėrpiqen mė tepėr tė kuptojnė arsyet e tė tjerėve, duke ju dhėnė tė drejtė pse jo kur u takon pa cėnuar parimin e tij "Detraktorėt shkojnė me pathosin e tyre, poetėt mbetėn".

    Nga Agron Gjekmarkaj
    17-09-2007
    Shekulli

  2. #32
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Simpozium shkencor ne Kosove per Mitrush Kutelin

    E Enjte, 07 Qershor 2007

    Vendi i tij kete here eshte ne mjediset e Akademise se Shkencave dhe Arteve te Kosoves. Rrefimtari Mitrush Kuteli, ne 100-vjetorin e tij te lindjes s'ka se si te mbetet vetem ne kufijte shteterore te Shqiperise. Ai ka shkruar shqip per te gjithe, ndaj edhe ky jubile i ka kapercyer kufijte e Tiranes. Ne Prishtine, me 8 qershor mbahet nje simpozium shkencor me pjesemarrje te gjere edhe te personaliteteve te shkences e kultures nga Tirana, por edhe me gjere, nga Maqedonia e sidomos nga Kosova ku edhe mbahet simpoziumi. Nje nder prozatoret me te shquar te letersise sone, ushqyer qe ne femijeri me legjendat dhe baladat e Jugut, sidomos me ato te malesise se Pogradecit, qytetit te lindjes se tij do te jete ne qender te vemendjes se simpoziumit. Duke njohur thelle edhe letersine boterore, ai arriti te krijoje nje proze realiste origjinale, te fuqishme, me nje fantazi te jashtezakonshme. Jane keto, disa prej pikave qe do te trajtohen ne kete konference nga personalitete te spikatura si, Nasho Jorgaqi apo edhe estetistet Alfred Uci e Sadik Bejko. Sic ka shkruar me kohe Nonda Bulka, "proza e Kutelit ben pjese ne fondin e artit te letersise sone. Ai i ruan vlerat kryesore ideoartistike ngrohtesine e poezine e saj dhe eshte shembull i mbeshtetjes krijuese ne traditen popullore. Ne vitet '30 ky autor kontribuoi shume per ngritjen ideoartistike te prozes sone te shkurter ne nivelin e poezise, sepse deri atehere ajo kishte mbetur prapa saj".

    Por, Mitrush Kuteli ze nje vend te vecante ne kulturen shqiptare edhe si studiues kritik. Ai shkroi mjaft artikuj, por studimi, vleresimi i drejte e botimi qe u beri ai vepres se dy poeteve te shquar te viteve '20-30 Fan Nolit dhe Lasgush Poradecit, e renditi ate ne radhen e kritikeve te talentuar shqiptare, me shije te perparuar, me intuite artistike, gjykim te thelle e kulture te gjere. Ai gjithashtu mbetet nje folklorist i apasionuar. Materialet qe ai mblodhi me durim e kujdes, i permblodhi ne vellimin "Kenge e britma nga qyteti i djegur". Fryt i perpunimit me mjeshteri i materialeve folklorike ishte edhe vellimi "Tregime te mocme shqiptare" etj.

    Koha Jone

  3. #33
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Pogradeci nderon Kutelin nė 100- vjetorin e lindjes

    Pėrurohen punimet e rindėrtimit tė shtėpisė muze tė Kutelit

    Dje u mbushėn 100 vjet nga dita kur njė ndėr penat mė origjinale nė prozėn shqipe, Mitrush Kuteli, u lind nė qytetin e Pogradecit, mė 13 shtator 1907 nė lagjen karakteristike tė quajtur “Goricė”. Pėr kėtė rast shumė bashkėqytetarė tė tij janė mbledhur tek ish- themelet e shtėpisė sė vjetėr tė shkrimtarit, e djegur mė 8 shtator 1943 nga fshistėt italianė dhe qė do tė ringrihet si shtėpi muze. Ėshtė njė nismė e Bashkisė dhe e biznesit pogradecar qė hodhi dje hapin e parė, ndėrsa i biri i shkrimtarit, Pandeli Pasko, tepėr i emocionuar, vendoste po dje gurin e parė tė themelit duke thėnė: “U desh ky 100 vjetror i datėlindjes sė babait qė historisė sė Pogradecit qė ka pėsuar kaq shumė erozione, tė fillojnė t’i kthehen vlerat”.

    Kryetari i Bashkisė Artan Shkėmbi ka thėnė se gjatė kėtij viti “ne do tė ngremė shtėpinė njėkohėsisht kemi shpallur njė konkurs kombėtar pėr monumentin e Kutelit qė do tė vendoset pranė monumentit tė Lasgush Poradecit dhe besoj qė nė 101 vjetrorin e lindjes do tė kemi edhe shtėpinė muze edhe monumentin”.

    Nė mbyllje tė kėsaj mbasdite aktorėt e Estradės interpretuan pjesė nga krijimtaria e Kutelit tė shoqėruara nga grupi karakteristik i kėngės qytetare pogradecare.

    Ishte njė mbasdite krejt e veēantė. Dielli ėshtė nė tė perėnduar sipėr maleve tė Mokrės dhe njė breg i tėrė i liqenit prushitet prej tij dhe mė pas ngjitet deri lart mbi Malin e Thatė. E gjithė kjo bukuri e natyrės nuk ka se si tė mos tė kujtojė Kutelin mjeshtrin e prozės, duke e pėrjetėsuar nė dremitjet e liqenit, pyllin e gėshtenjave, zallin e shkretuar, Lumin e Madh tė qytetit, Xha Brahon e Shkumbanores, Netėt e Kollozhekut, baltėn shqiptare, Poemin e Shėn Naumit deri tek pritja metafizike e varkave.

    Pas shkollės fillore nė Pogradec shkon nė Selanik ku i ati i siguroi njė bursė pėr shkollėn tregtare dhe prej andej nė Bukuresht nė vitin 1931 u diplomua nė shkencat ekonomike dhe nė vitin 1934 merr dekoratėn e shkencave ekonomike. Nė 1932, si Kryetar i Studentėve shqiptarė nė Rumani mbledh ndihma pėr tė botuar poezitė e bashkėqytetarit tė tij Lasgush Poradeci duke i nxjerrė librin e tij tė parė mė 1932 “Vallja e Yjeve”. Midis prozės dhe bankierit tė talentuar krejt papritur ai arrestohet mė 16 maj 1947. As sot nuk ėshtė mėsuar shkaku i vėrtetė i arrestimit nga regjimi i Hoxhės dhe vetėm pas 7 muaj hetuesi u dėnua pėr agjitacion e propagandė me 5 vjet heqje lirie, ndėrkohė qė i humbet gjatė kėsaj kohe veprat qė ai kishte nė shtyp si pėrmbledhja me tregime “Dashuria e barbarit Artan”, “Sbulesa e dytė e Pjetėr Kulirės nga Liqerasi” si dhe njė roman pėr burgun e Prishtinės si dhe drama “Ura”.

    Pas daljes nga burgu, strehė Kuteli pati pėrkthimin. Njė pėrkthyes i pėrsosur i Gogolit, Turgenjevit, Pushkinit, Gorkit, Tolstoit, Fadajevit, Shollohovit, poezi tė Elyarit dhe Nerudės …Vitet qė do tė vijnė Kuteli i kthehet letėrsisė deri mė 4 maj 1967 kur zemra e tij e sfilitur dhe e lodhur sė tepėrmi pushoi.


    b. berberi
    14-09-2007
    Shekulli

  4. #34
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Vargje mbi gurė varresh

    Mitrush Kuteli

    Shpesh herė kur ndiej se qyteti mė mbyt me zhurmat e gėnjeshtrat e kotėsirat e tija dhe me revistat me vjersha pa nojmė, pa art, pa vlerė, ngrihem e dal tė shėtis vet' i vetė, nėpėr kėto kodrat e ėmbla tė Tiranės, tė veshura rishmė me robet e prenverės. Dyke ditur mirė se lipset tė ndahem tani shpejt nga ky vėnd, pėr shumė kohė - e mbase pėrgjithmonė, - nga qielli kaltėrosh, nga mali shqiptar e nga kjo fushė e bleruar - nis edhe los vetė njė lodrė foshnjėrije qė e pata luajtur edhe pranė liqeresh: e heth vėshtrimnė rreth e rotull sa tė thėthijė dalngadal kėtė pamje kaq tė ėmbėl, i mbyll pastaj sytė edhe rrah t'i pėrfytyroj nė terrin e brendshėm, gjithė kėto vise ashtu si janė e si do jenė. Kėsilloj do desha t'i kem pėrpara sysh, tė syve tė kujtimit, kur do jem nėr ato mėrgime e largime. Po kjo lodra ime ėshtė krejt e kotė se nga kaq brithma bukurije qė janė jashtė, nga kaq dritė e ngjyrė nuk ryn brenda, nė syt e mbyllur, pėrveē se njė pamje e trishtme, ngjyrė-hiri…

    Po, tė mė falė lėēitėsit nė nisa tė los kėtė lodrė foshnjėrije se unė u pata lidhur tė flas kėtė herė vetėm pėr vjersha tė shkruara mbi gurė varresh.

    Kthehem pra nė rrugėn e parė.

    Nė kėto shėtitjet e mija jashtė Tiranės, kthehem shpesh herė nė qimitire, pranė tė vdekurve, dhe iu lėēit emrat, vjetet e fjalėt e tyre. Kėtu prehet njė vashė e ré, aty njė plak i shkuar, pėrtej njė foshnjė, - qė tė gjithė ndėn lėndinė qė e yshqejnė me trupin e tyre, me jetėn e tyre. Pėrmi 'ta ullishta e trishtme, simboli i paqės qė vetėm nė vėndin e gjumit mund tė mbretėrojė.

    Dhe pranė ullishtės, vėllaj i saj i shterpėt, shelgu.

    Nė kėto shėtitje pėrmes qimitiresh kam shėnuar nė njė fletė disa vargje vjershash qė i gjeta tė shkruara mbi gurė. Ato flasin nė emrin e atyre tė flenė ndėnė dhé e me nostalgji pėr kėtė jetė tokėsore, kaq tė hidhur e kaq tė ėmbėl… Nuk di nė i kanė shkruar tė vdekurit ose tė gjallėt, po di se mburimi i tyre ėshtė dhembja. Kėto vargje tė shkruara mbi gurė varresh i afrohen fort prodhimit folkloristik tė vjershėtorėve anonimė.

    Vjershat e varreve myslimanė sjellin ushėtimin e botės arabe nė pėrmbajtje, nė trajtė e nė fjalor si edhe filozofia e fesė sė tyre, pėrmbi jetė e vdekje, - tė vėshtruara nga ēipi i varrit.

    Ja se ē'thotė varri i Haxhi Rexhep Vaqarit:

    Erdha nga drita,

    Ktheva nė dritė,

    Tue kaluem ē'do errsinė.

    Vullneti jem ka qen

    Ēdo ditė

    Besim tė plotė mbi perėndinė.

    Ai qė e pat krijuar kėtė vjershė ka, si duket, ndiesinė e artit poetik dhe harmoninė e rithmit. Pa fjalė se pėr arsye teknike kush e ka shkruar mi gur i ka ndryshuar trajtėn strofės po kjo nuk i prish fare bukurinė. Mbase kjo lloj cezure - tė vdekurit nuk mund tė flasin, nė flasin, pėrveē se me cezurė - e shton dhembjen. Po Haxhiu vazhdon mė tej.

    Le t'i dėgjojmė fjalėn:

    Pėrpara Zotit tue dhan provim

    Pajtova trupin kėtu te vorri,

    Po pran atij shkon shpirti im.

    Dhe si mbyllje:

    Mė quejn Haxhi Rexhep Vaqari

    O vizituės qė shkon pėranė

    Si ta kėndosh kėt kryshkrim

    Fal-ma me zemėr ti fatihanė…

    Vargjet janė bukur tretur, bukur shkruar. Fjala "kryeshkrim" ėshtė fjalė e ré dhe asgjėkund nuk munt tė gjejė njė vend mė tė aftė se sa mi njė gur varri.

    Le tė shkelėm mė tej. Na presėn tė tjera varre. Shumica nuk kanė vjersha po vetėm emra dhe mosha. E kujt nuk i dhemb mosha prej 18 vjet e njė vashe, prej 20 vjet e njė trimi?

    Kėtu njė pemė del nga mezi i varrit e trupi qė brenda bėhet jashtė lule e fletė; aty ka mbirė njė bar i hollė qė gėzohet se dolli nė dritė.

    Unji e lėēitni:

    Nuk ka vleftė

    Pėr mas vdekje

    As fisnikija,

    As pasunija;

    Atje po vetėm

    Me thjeshtėsina

    Kush paraqitet

    Te perėndija

    Gėzon pa masė

    Ai lumnina.

    Njė tjatėr:

    Andėrr qenka dhe kjo jetė

    Nuk mė qeshi buz' e shkretė.

    Edhe njė:

    Vizituės i gjallė prit e mos kalo

    Se kam nja dy fjalė me t'i than: ndigjo

    Edhe unė i gjallė kam qėnė por si ti

    Me nji ēik mallė, me fis e me gjini,

    Ēdo send nė kėt botė si pare si nam

    Qėnka pun e kotė, tė gjitha jallan.

    Mė shpje mendja nė fjala e Eklisiastiut qė tani e mijėra vjet pėrpara: kotėsira e kotėsirave tė gjitha janė kotėsira. Kjo ėshtė filozofija qė mburon nga vargjet e vjershėtorit anonim.

    Por tani pėr tani ne jemi tė gjallė, pra tė ecim se kemi edhe shumė varre pėr tė parė e vjersha pėr tė lėēitur.

    Ja kėtu njė qė na lutet:

    O vizituės qė po kalon;

    Vorrin t'im mos harroni

    Lutje bani sot pėr mue,

    Nesėr bajn tjerė pėr jue.

    Edhe njė tjetėr:

    Ju udhėtarė qi kaloni

    Nji fatiha mė kėndoni

    Tė shumtė janė varret qė pėrmbajnė tė tilla vargje. Po vetėm njė ėshtė qė pėrmban njė strofė prej tė Naimit: Varri i Esadit, i biri i Kadri Zaimit:

    Kur mė shihni se jam tretur

    Mos pandehni se kam vdekur,

    Jam i gjallė e jam ndė jetė,

    jam nė dritė tė vėrtetė…

    Mė ngjitet njė ngashėrim nga zemra. Nuk di cili ėshtė shkaku; fjalėt e kėtyre vėllezėrve qė ndėnė dhé, filli i barit kaq i njomė i kėsaj parvere ose vesa e lehtė qė shoshit reja udhėtare qė sbriti nga Dajti. Po tė mos kish ardhur vesa e loti do shkruanja mė. Kėsilloj ngrihem e ik. Ik e mė vjen se nuk mund tė lėēit kryeshkrimet e tjera tė varreve. Po mė shumė keq mė vjen se nuk di tė lėēit mishkrimet mė elegante shkronja arabe tė varreve tė vjetėr. Mė kujtohet tani njė tjatėr qimitir: ai i Fierit. Ka qėnė vjeshtė. Ishin skuqur rrapet e rrugės dhe kish filluar njė shi vjeshtak. Nuk munda tė hy pėrveē se nė ēipin e qimitirit, pranė njė varri tė naltė, varri i Sanijes, e bija e Osmanit (1913-1939).

    Lėēita:

    Qeshė gonxhė e sa fillova

    Kėtė botė me shijue, u gabova

    Nė tė kotė,

    Se kurrkush s'e ka gėzue

    M'erdhi ėngjėlli mė tha nė vesh:

    Urdhro Zonjė mė tha tue qeshė

    Tė thjeshta, pa teknikė, janė vargjet, po sa turbullonjės! I afrohen fort rithmikės sė Korbit nė pėrkthimin e Fan Nolit, me atė turbullonjėsen e tij, kurrė mė. Nė mbarim pėrsėritet lutja tipike e varrevet:

    Kur tė bini kėndej nga vorri

    Ndaluni pak e mė kujtoni

    Nga njė fatiha mė kėndoni.

    Po, motrė e panjohur, pėr fjalėt e bukura qė mban ky varri i yt, ku u tret tė rit e tu, njė udhėtar i brengosur, fort, si ky qė shkruan kėto radhė, nė njė ditė vjeshte, iu lut Perėndisė t'ėnt e Perėndisė sė tij, qė ėshtė njė e njė e i pandarė pėrveē se nė mėndjen t'onė , iu lut pėr prehjen e shpirtit t'ėnt, pėrgjithmonė nė qetėsi e dritė…

    Erdha nga drita

    …………

    Ktheva nė dritė

    Tue kaluem ēdo errsinė.

    Prill, 1943
    Tiranė

  5. #35
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Nė Prizren, midis tė vdekurve dhe tė gjallėve

    Mitrush Kuteli

    Po tė jetė se vini nė Prizren - pėr ndonjė punė mė tė kthjelltė se kontrabanda - mbasi tė keni shijuar bukuritė pa shoq tė kėtij vendi tė qetė edhe gazet e jetės tė tė gjallėve, mos harroni tė vizitoni edhe banesat e tė vdekurve. Sa burra tė lartė e sa vasha e zonja tė hijshme qė adhuroni qysh shėtisin aty te Shatrivani a nė kėmbė tė Xhamisė tė Sinan Pashės ose mbi Urėn e gurtė, janė njė pikė ujė nė njė det, nė krahasim me numrin e atyre qė ēlodhen nėn dhe. Nuk di nėse kėta, atje ku janė e ku s'janė, e ndiejnė ēapin tonė e nė kanė ndonjė gaz, nė mėnyrėn e tyre, po di se shpirti ynė del, nga kėto parakalime pėr nė banesėn e fundit, mė i platitur, mė i njerėzishėm e mbase mė i larguar nga kotėsirat e tokės.

    Ah, ėshtė fort e rėndė tė vizitosh gjithė varret e njė qyteti kaq tė madh e kaq tė vjetėr, se janė tė shumtė e tė pėrhapur. Dhe shumė gjurma janė zhdukur. Po ne bėjmė sa mundim.

    Ja, tė kalojmė sė bashku Urėn e gurtė me harqe venetike, aty afėr Xhamisė tė Sinan Pashės, e tė shkojmė ngadalė, nėpėr disa rrugė shumė tė ngushta e tė dredhuara (mua kėto mė pėlqejnė mė shumė se rrugėt monotonisht tė drejta, tė hapura me litar, tė qyteteve tė reja) gjer te Xhamia e Bajrakliut. Pėrpara kėsaj Xhamie me minare ēuditėrisht tė hollė, si fije kallmėr, ėshtė njė oborr dhe nė oborr disa varre tė vjetra zonjash e zotėrinjsh, nga tė fuqishmit e njė kohe. Tani, kur asnjė dorė nuk zgjatet t'i pėrkujdesė, as varret as qoshkun aty pranė, pllakat e mermerta kanė rėnė poshtė, ku i shkel kėmba dhe i bluan koha. Do dėshėroja fort tė lexoj mbishkrimet, me nj'ato fantastike kaligrafi arabe, qė asnjė nga alfabetet e ngurta evropiane nuk mund t'iu afrohet nga bukuria. Po nuk di, dhe jam i dėshpėruar se ndofta nuk do di kurrė. Megjithėkėtė mė pėlqen t'i vėshtroj e t'i prek me gishtrinj. Sepse mė duket se kur i prek me gishtrinj kėto veprat e artit skulptural, i afrohesh shpirtit tė artistit qė i punoi.

    Ja, tė gjithė tė vdekurit tė kėtushėm qė flenė nėn shenjėn e komplikuar tė svastikes ariane nė trajtė dielli, qė i patėn sjellė dikur tė gjallėt, me bujė e me lot. Pastaj u ardhi radha edhe atyre tė ikin nga kjo botė - si na ka pėr tė ardhur edhe neve, nesėr - dhe mbetėn tė shkretė.

    Ėshtė mirė tė rrish disa orė kėtu nė oborrin e Bajrakliut (dhe unė pata ndenjur, shumė herė) se uji i ēezmave dhe shushėllimi i vijės tė preh, po ne sot kemi pėr tė bredhur mė. Zbresim, si pa qėllim, nėpėr arabeskun e rrugėve tė qytetit tė cilin Zoti e dhuroi me ujra shumė.

    Ja kėtu, njė portė e madhe me njė yll e gjysmė hėnė pėrsipėr. Porta ėshtė e hapur. S'ka njeri pėr tė pyetur. Zgjatim kryet nė njė dritore. Brenda varre - janė gjashtė - me kėsula e ēallma tė rėnda pėrsipėr.

    Dhe pranė-pranė banesa/ Kėtu jeta - aty vdekja.

    Sa qetėsi nė oborr! Njė shatrivan, me ujė tė kulluar, nėn njė pjergull. Njė trėndafil i ēelur, njė zog qė kėndon. Jemi nė muajin maj... Shkon njė njeri. Pyes e mė pėrgjigjet:

    Varret e para janė varre jabanxhinjsh, miq tė Teqesė qė i arriti vdekja aty. Varret e tjera janė tė baballarėve tė Teqesė, duke filluar me Sheh Osmanin, dhe pas tij, Sheh Ahmeti, Sheh Sinani e katėr tė tjerėt. Edhe kėtu qetėsia e Zotit tė thotė: rri. Po ne jemi udhėtarė e nisemi.

    Qė aty te lumi duket, mbi njė kodėr, Kisha e Shėn Spasit ose Kisha e Gogėve (e vllehėve) si i thotė populli. Kjo ka historinė e saj. Sėrbėt e kanė djegur disa herė nė kohėn e Turkut, se vllehėt nuk pranonin gjuhėn sėrbe nė kishė. Ka atje disa varre tė vjetėr, me kryeshkrime greqishte qė mund tė na shėrbejnė si dokumente historike pėr tė vėrtetuar se pjesa mė e madhe e popullsisė sėrbe e Prizrenit ėshtė, nė realitet, njė popullsi shqiptare-rumune e sėrbizuar pėrmjet kishės, dhe e cila, dikur, ka dashur tė rrojė jetėn e vet kombėtare.

    Varret e reja, tė sotmet, tė Prizrenit janė pėrtej, nė hyrjen e qytetit. Qė t'arrijmė atje mbajmė krahun e djathtė tė lumit. Mos qėndroni fort kėtė radhė nė urat pėr tė vėshtruar ujėt e shkumbėzuar qė rrjedh poshtė e as mullinjt' e shumtė. Pa fjalė se kėta janė mė tė mirė, se ai i Xha Brahos tė Shkumbanores. Kanė nga pesė e gjashtė gurė. Po ne do vijmė tjetėr herė t'i shkelim. Arrijmė nė ura e fundit - urė e drunjtė. Duhet ta kalojmė.

    Ja aty, mė tė djathtė, njė fushė e madhe me varre: Varret e musulmanėve. Rrasa tė rrepta prej guri tė hirtė. Shumica pa kryeshkrime. Disa qė kanė, janė arabisht. Bari ėshtė i gjelbėr, i freskėt, po ne mundim tė kalojmė pėrmes se dielli e piu vesėn e mėngjesit. Aty nėn njė hije fle njė njeri: i qetė, me duar nėn kryė, pranė njė guri. Si nesėr do flerė gjith' aty, po nėn dhe, pėrgjithmonė.

    Varret e ortodoksėve, nėnė sallkėmet e lulėzuar. Janė varre te kujdesur mirė kėta tė borgjezisė sėrbe, zotėronjėse nė vitet e fundit. Gurė me shkronja tė arta, lule, fotografi.

    Reshpėrojnė gra shumė, veshur nėr tė zeza. Pata besuar, nė fillim, se do ish ndonjė varrim, po jo. Sot qėnka e Shtuna e tė vdekurve, 22 maj 1943. Vaje e lotė shumė. Kėshtu ėshte ortodoksia: mistike, sentimentale, lakrimogjene.

    Aty, pranė njėj varri tė freskėt ėshtė shembur njė grua e re dhe qan e lodhur, e dėrmuar. Pėrtej, disa tė tjera, me zhurmė. Disa gra rrahin tė ngrehin qė poshtė, me kėshillime, njė plakė qė vajton edhe pėrsėrit litaninė "dushe moje, dushe, dushe, dushe", "shpirti im, shpirt, shpirt, shpirt". Njė tjetėr i drejtohet tė birit, qė tretet brenda, me njė fjalė sėrbisht - njė shqip: "sine - bir-o! sine - bir-o!" E qan e dėshpėruar. Ėshtė pa fjalė, ndonjė shqiptare a ndonjė rumune nga Shqipėria (shumė nga gogėt e Prizrenit janė tė ardhur nga rrethi i Korēės edhe i Manastirit) tani e sėrbizuar, po e cila birit tė vdekur i thotė nė gjuhėn e vjetėr gjith' "bir-o".

    Ka ngashėrime shumė dita e sotme dhe mund tė lotojmė duke kujtuar tė vdekurit tanė, sado qė sallkėmi ėshte i lulėzuar dhe shpeshėt kėndojnė.

    Po, shpeshėt kėndojnė e midis varreve... Shkon aty pranė njė foshnjė nėr tė zeza qė e heq pėr dore njė nėnė gjith' nėr tė zeza. Sa ngjyrė e tmershme kjo e zeza! Zonja loton dhe foshnja vėshtron shpeshin qė kėndon aty mbi degė, se ajo nuk di dhembjet e lotit tė vėrtetė.

    T'i lemė varret e ortodoksėve me shkrime te rėnda kirilike pėrsiper. Flenė kėtu brenda kaq kombėsi tė sėrbizuara. Ne shkasim mė tej dhe kalojmė kufirin e gjelbėr qė ndan varret ortodokse nga varret katolike. Po, vetėm njė vije e gjelbėr, kurse varret e Shkodrės ngjet tė rrethohen me mure e me porta tė hekurta, me katinare tė rėndė.

    Ah, kėtu nė varret e katolikėve tė Prizrenit ka mbishkrime shqipe! Shqipe - nė kohėn e Turqisė dhe tė Sėrbisė! Ėshtė ky njė afirmacion shqiptar i shkruar vendimtarisht dhe guximtarisht mbi gur, tė cilin duhet ta nėnvizojmė, me ngjyra tė dukėshme, si njė nga shprehjet e ndėrgjegjes kombėtare. Emra tė njohur: Shirokanj, Mjedanj e tė tjerė.

    Ja njė varr mjaft i moēėm, me njė kryq tė rėndė. Dhe mbi kryq njė mbishkrim: "Kėtu pushojnė Balta e Mana Tarabolluzi tė mbytun prej Lumjanve mė 2 Tetuer 1880". Kanė aty edhe fotografitė e tyre. Balta me kostumin si gjiritli, me pantallona tė zeza tė gjera; Mana nė dimit e vendit.

    Kam pyetur nė qytet pėr tragjedin' e Baltės dhe tė Manės: Balta ka qėnė tregėtar i madh (shtėpia e tij e shembur ėshtė aty, pranė kishės katolike). Dhe trim. Kish patur njė grindje me Destan-policin pėr njė gjerdhan florinjsh tė lėnė amanet. Destani i solli lumjanėt qė ta vrasin. I rrethuan shtėpinė, natėn. Balta e Mana, burrė e grua "kan pas qit pushkė" me trimėri tė madhe sa u kėndohet edhe sot kėnga nė Prizren:

    Mana mush e Balta qit/ I Madhi Zot mos na korrit/ Moj Mane, moj krajlicė/ Na kallshe ē'at dite/ Se kan ardh cubat me tė mbytė.

    Kanė luftuar me trimėri, po lumjanėt ishin tė shumė dhe i kish sjellė Destan-polici vetė. Njė lumjan ra nė oborr, njė brenda nė lesh (se Balta bėnte edhe tregti leshi) e njė tjatėr s'di se ku. Disa u patėn plagosur. Po mė nė fund edhe Balta edhe Mana ranė tė vrarė...

    Tani shtėpia e tyre ėshtė e shkretė. Nuk u mbeti veēse kėnga. Dhe kėnga mjafton. A mos prej nesh do mbetet mė shumė?

    Po ja, atje, njė tjetėr varr, i rrethuar, me kangjella hekuri. Bari i varrit ėshtė i freskėt, i madh, i kujdesur. Mbi kryq fotografia e njė vashe tė re. Njė rusp pėrralle, me vija fisnike, aristokrate. Unjem e lexoj "kėtu pushon Filja e Ukės Zef (Toēes). Leu mė 16 Tetuer 1901, diē mė 29 Shtatuer 1921". As njėzet vjet! Dhe kaq e bukur!

    Mė poshtė disa vargje mirė latuar mbi gur, me atė shqipen e vjetėr tė Veriut:

    N'kohė ma t'mirėn t'vajzniis

    Filja e Ukės sod ndroj jetė;

    Tuj kenė shembulli i pastriis

    Vllaan e nanėn shkoj me gjetė.

    Ku e pata ket rrezik

    Me i mblu baba fėmit n'dhe

    Me ditė t'soēme un jam fikė

    E nuk m'met asnji pėr bee.

    Ah! ti morde, moj katile,

    Shum rrenime bone n'fėmii,

    Ti na morre t'shkretėn File

    E keshtu m'lee me duer n'gji.

    Strofa e fundit ėshtė mė mallėngjenjėse nga tė gjitha, po e ka mbuluar bari i freskėt, aty rrėzė kryqit. Flet vetė e vdekura: T'lutem Babė mos m'u idhnue/ Malli i Vllaut fort m'ka mollisė

    A, pėrsėri ky bari i mbulon shkronjat. Jo vetėm bari, po edhe njė shkėndijė qė mė shkrep nėr sy. Tė jetė ushtima e kėtyre vajtimeve qė vijnė qė pėrtej, nga varret e ortodoksėve, ose fjala e dhembėshme e kėsaj Files sė Ukės? Apo bukuria e vėrtetė e vargut?

    Vijon: Te nanė zeza du me shkue/ Me dite t'soēme t'kam braktisė/

    U dhemb, lexues, u dhemb?

    As unė, as ju nuk e dimė cila pat qėnė Filja e Ukės nga Prizreni. Dhe asnjė lidhje s'kemi me ta. Po vasha pat qėne e re, e bukur fort dhe fjala e saj ngashėrimtare...

    Tani tė lemė qimitiret e tė kthehemi nė qytet e tė presėm ndajnatėn. Dalin asohere, kur skuqen nė zjarr malet e Shqipėrisė sė Vogėl, vashat e Prizrenit pėr tė shėtitur aty nė Shatrivani, nė Xhamia e Sinan Pashės e gjer te Ura e gurtė me harqe venetike. Nuk ėshtė, pa fjalė, midis tyre, Filja e Ukės qė tani u bė hi e tokė po edhe kėto tė tjerat motrat e saja prizrenase janė edhe ato fort tė kėndėshme nė tė parė. Njė grua qė di tė vishet bukur, me fisnikėri e tė shkelė lehtė, ėshtė njė dhuratė e Zotit. Njė veshje e hijėshme qė plotėson bukurinė e natyrės sė gruas ėshtė edhe ajo njė dhuratė prej Zotit.

    Dhe Prizreni i ka qė te dyja: Zonja e Zojusha tė bukura qė dinė tė vishen bukur, tė ecin me nur dhe veshje tė hijėshme. Veshja karakteristike ėshtė ēitjania, e sjellė prej turkut dhe e pėrshtatur nga gjithė elementet e vėndit: myslimanė, ortodoksė, katolikė. Sikush nga kėto kategori i ka sjellė ndryshmėritė e ndjenjės sė vet, duke bėre nga njė veshje tipike njė veshje specifike. Si bukuri zotėron, pa fjalė, veshja katolike, dimija, si i thonė zonjat e atjeshme, e plotėsuar me valle, pėr tė lidhur flokėt, me parlant, e me t'lesht qė hidhet krahėve. Tė gjitha me ngjyrat e forta tė parverės: i kuqi shumė i kuq, i gjelbri shumė i gjelbėr. Dhe tė gjitha kėto ngjyra tė pėrzjera midis tyre, me trajtė lulesh e arabeske i bėjnė si njė kopsht me lule qė ecėn,njė gjylistan shėtitės qė tė ēudit e tė robėron.

    Ja lexues, harroni varret edhe vėshtroni aty nė Shatrivani: Tri zonja a tri zojushe zbresin ngadal pėr nė Ura. Ajo e sė djathtės edhe ajo e sė majtės, nė kostume tė Evropės. Veshur mirė, korekt edhe shkelin bukur. Janė dhe tė hijėshme. Dhe kanė shumė fisnikėri nė ecje dhe nė pamje. Po nuk na tėrheqin vėshtrimin pėrveēse nė mėnyrė tė dytė e tė tretė. Sepse midis tyre ėshtė njė mbretėreshė e veshur me veshjen e vėndit, qė ēmėndi gjithė Shatrivanin. Dhe ēuditem qysh duron e qėndron vendit, nė trunxh mbi gur, ky Abdyl Be Frashėri i Lidhjes sė Prizrenit...

    Ėshtė njė gjylistan qė ecėn madhėshtor, zotėronjės, robėronjės. E tė vjen, nė se ke njė shpirt, ta bėsh qilim me lule e t'ia shtrosh nė kėmbė.

    Mbrėmave kthehem vetė pėr nė shtėpi. A, nuk jam vetė, se hija mė vjen pas, mė del pėrpara, mė shket djathtas, majtas, mi muret e avullive. Nuk ėshtė as ēudi as lumturi tė kesh hijen tėnde me vete, po kujtoni se i trishtuari hero i Adalbert Shamiso-sė nuk e kish mė edhe ish i mjeruar pėr vdekje. Pėrpara meje njė grup zonjash e zotėrinjsh katolikė ecin ngadal, si pėr nė dasmė. Dhe me tė vėrtet venė nė dasmė, duke kėnduar: Qit-mi, Nan se due me-i vesh, dhe mė tej: Du me dal mun' ke dera...

    Dhe kėnga ėshtė e bukur dhe zėrat tė ėmbėl dhe dritat lozin kur e kur mbi dimit e t'leshtat e tyre. Dhe hapen dritore, dhe hapen porta pėr tė shikuar, pėr tė dėgjuar.

    Po mua mė zotėron tani njė valė dhembjeje. Dhe jo pėr jetėn time qė m'u bė fije-fije nėr mėrgime, as pėr tė vdekurit e panjohur qė pata folur mė lart. Po pėr kėtė Shqipėrinė time qė kėndon kėtu, e qan pėrtej...

    Maj, 1943
    Prizren

  6. #36
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Botohet nė Rumani “Gjėma” e Kutelit

    Viti letrar i shpallur nė Shqipėri i Mitrush Kutelit ka mė nė fund njė akt dinjitoz jashtė kufijve tė Shqipėrisė. Ėshtė botimi nė rumanisht i njė prej veprave mė tė mira tė autorit, njė kėngė pėr dashurinė, “E madhe ėshtė gjėma e mėkatit”, njė kėngė pėr dashurinė. I botuar nė Bukuresht me titullin “Povestiri de la lacul albastru”, novela ėshtė pėrkthyer nga Renata dhe Luan Topēiu, e pajisur me pasthėnie studimore nga Dr. Luan Topēiu ku me mes tė tjerash shpjegohet puna pėr procesin e pėrkthimit tė njė “gjuhe tė pėrpunuar dhe plot nuanca semantike” tė stilit Kutelit.

    Proza “E madhe ėshtė gjėma e mėkatit” e shkruar mė 1947, u botua pėr here tė parė vetėm mė 1993.

    Jo rastėsisht botohet nė rumanisht Kuteli. Rumania, Bukureshti ėshtė vendi ku ai studioi pėr Ekonomi nė fillim tė viteve tridhjetė dhe kontribuoi mė pas me pėrkthimin e letėrsisė rumune nė gjuhėn shqipe.

    Shekulli

  7. #37
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Ministri Pango i jep prioritet librit dhe nxitjes sė leximit nė manifestin e Ditės Ndėrkombėtare tė Librit

    2007-a shpallet viti i Mitrush Kutelit

    - Ministri i Kulturės Rinisė dhe Sporteve, zoti Ylli Pango, shpalli zyrtarisht dje vitin 2007 si “Vitin Mitrush Kuteli” me rastin e 100- vjetorit tė lindjes, tė kėtij personaliteti shumė dimensional tė kulturės mbarėkombėtare. Nė ditėn Ndėrkombėtare tė librit, Ministri Pango u shpreh se nė nderim tė kėtij emri tė madh tė letrave shqipe, gjatė tė gjithė vitit do tė organizohen njė mori veprimtarish memoristike dhe konferenca...

    Festimi nė Shqipėri prej disa vitesh i Ditės Ndėrkombėtare tė Librit, u konsiderua nga ministri Pango si njė nga prioritetet e poltikave kulturore tė mbarė qeverisė. “Libri dhe nxitja e leximit do tė mbeten prioritet i politikave tona”, tha dje Ministri i Kulturės, Rinisė dhe Sporteve, zoti Ylli Pango, duke e konsideruar librin si njė shenjė qė bashkėndan tė gjitha vlerat kulturore tė botės sė qytetėruar dhe duke e konsideruar edhe Shqipėrinė si “pjesė e identitetit tė saj kulturor”. Prej vitesh, ēdo 23 prill, nė tė pesė kontinentet, festohet Dita Botėrore e Librit dhe e tė Drejtės sė Autorit. Kjo ditė ėshtė caktuar nga UNESCO nė nderim tė shkrimtarit tė shquar anglez, Shekspir, i cili mė 23 prill ka ditėn e lindjes. Nė kėtė ditė ka vdekur Miguel Servantes dhe Inca Garcialaso de la Viega. Por po nė kėtė datė kanė lindur edhe mjaft shkrimtarė tė shquar, si Maurice Druon, K. Laxnes, Vladimir Nabukov, Josep Pla dhe Manuel Mejia Vallejo. Qė nga viti 2002 edhe Shqipėria, fillimisht me nismėn e Bibliotekės sonė Kombėtare dhe e pasuar nga institucionet e tjera kulturore e arsimore tė vendit, i ėshtė bashkėngjitur dhjetra vendeve tė tjera tė botės pėr festimin e kėsaj dite tė shėnuar tė dijes, e cila ėshtė pjesė e kalendarit kulturor botėror. Nė vijim tė kėsaj nisme, vit pas viti, nė vendin tonė po krijohet njė traditė, e cila ka ardhur nė rritje me organizimin e veprimtarive tė shumta nga bibliotekat, shkollat, shtėpitė botuese, shoqatat e shkrimtarėve, radiotelevizionet, agjencitė e tregtimit tė librit si edhe shoqata tė ndryshme. Nė vende tė ndryshme, nė kėtė ditė feste tė librit, qė pėrfshin natyrshėm tė gjithė moshat e nivelet e shoqėrisė, dashamirės e adhurues tė librit, “punėtorėt e librit” kanė gjetur mėnyra origjinale pėr ta festuar. Nė Spanjė, tė frymėzuar nga tradita e bukur katalane, ėshtė jetėsuar nisma speciale me sloganin “Dhuro njė libėr, dhuro njė trėndafil”, nė Norvegji , “Duke lexuar nė librari”, nė Francė, “Duke lexuar nėpėr rrugė”, nė Afrikė “Pėr leximin publik”, ku vullnetarėt e rinj u lexojnė libra tė sėmurėve, tė moshuarve, tė verbėrve nė shtėpitė e tyre. Ndėrkohė Ministri i Kulturės Rinisė dhe Sporteve, zoti Ylli Pango, shpalli zyrtarisht dje vitin 2007 si “Vitin Mitrush Kuteli” me rastin e 100- vjetorit tė lindjes, tė kėtij personaliteti shumė dimensional tė kulturės mbarėkombėtare. Vitin e kaluar Ministria e Kulturės e kishte shpallur vitin 2006, si vitin e Ismail Kadaresė. Nė ditėn Ndėrkombėtare tė librit, Ministri Pango u shpreh se nė nderim tė kėtij emri tė madh tė letrave shqipe, gjatė tė gjithė vitit do tė organizohen njė mori veprimtarish memoristike dhe konferenca. Ai pėrmendi me kėtė rast organizimin e konferencės qė do tė zhvillohet mes dy bibliotekave kombėtare tė Shqipėrisė dhe Kosovės nė vjeshtė tė kėtij viti, si dhe promovime tė botimeve tė zgjedhura nga ky autor, etj. Ēmimet kombėtare nė letėrsi “Penda e Argjendė pėr pėrkthimet” kėtė vit do tė quhet “Penda e Argjendtė -Dhimiter Pasko”, cilėsoi ministri i Kulturės.

    Mitrush Kuteli, i cilėsuar nga kritika shqiptare si rrėfimtari i njohur nė prozė, nė tė gjithė veprėn e tij letrare dėshmoi njohjen e thellė tė jetės shpirtėrore tė njeriut, duke e parė atė gjithnjė tė ballafaquar me jetėn, vdekjen dhe dashurinė. Mjaft tė dukshme nė veprėn e tij, mbeten personazhet veprues nė prozat e tij tė njohura, ku radhiten "Xha Brahua i Shkumbanores", "Natė kollozhegu", "Vjeshta e Xheladin Beut", "Qysh e gjeti Ago Jakupi rrugėn e Zotit", "Mė kot...", "Lumi i madh", "Fshati im e pi rakinė", "Parvera nė Transilvani", ku pėrfshihen dhe disa krijime tė tij nė vargje si "Poem kosovar", "Balta shqiptare", "Poemi i Shėndaumit" dhe "Po tė vdes nė dhe tė huaj". Mitrush Kuteli, i cili mbaroi studimet ekonomike nė Bukuresht (Rumani), u lidh me letrat shqipe qė nė vitin 1928, kur filloi tė botojė artikuj kritikė pėr shkrimtarėt shqiptarė dhe tregime nė Shqipėrinė e re tė Kostancės. Ndėrkohė, nė galerinė e personazheve tė tij dhe nė shqipen qė e ruajti me fanatizėm, nė fillim pėrfshiu njerėz dhe figura qė i kishte parė me sytė e tij nė shtėpi si, Dervish Hima, Avdyl Ypi, Mihal Grameno, Telemak Gėrmenji, Mendu Zavalani, Themistokli Gėrmenji, nėpėrmjet tė cilėve ruajti frazeologjinė e gjuhės sė gjallė popullore nė ēdo vend dhe situatė.

    Dhurata Hamzai
    Tema

  8. #38
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Mitrush Kuteli 1907 - 1967

    Mė 4 maj tė vitit 1967 vdiq shkrimtari Mitrush Kuteli. Mitrush Kuteli ėshtė pseudonimi i Dhimitėr Paskos, njė nga prozatorėt mė tė shquar tė letėrsisė sonė. Ai lindi nė Pogradec nė vitin 1907, shkollėn e mesme e kreu nė Selanik dhe tė lartėn nė Bukuresht, ku dhe mori titullin “Doktor i shkencave ekonomike”. Nė 1942-in u kthye nė atdhe, ku punoi nė fillim si ekonomist dhe mė vonė si pėrkthyes. Mitrush Kuteli, si njė personalitet demokrat qė i shpalli hapur e me guxim pikėpamjet e tij, u persekutua nga shteti monist deri sa u dėnua edhe me burgim. Persekutimi i tij vazhdoi edhe pas daljes nga burgu, ku u la tė punonte nė kushte tė vėshtira dhe i harruar nga bota letrare. Krijimtarinė letrare e nisi me botimin e vjershave e tregimeve, po edhe me artikuj nė gazetėn “Shqipėria e re”, qė botohej nė Rumani. Veprat letrare tė tij janė vėllimet: “Netė shqiptare”, “Ago Jakupi”, “Kapllan Aga i Shaban Shpatės”, “Dashuria e berberit Artan”, “Shėnimet letrare”, “Sulm e lot”, “Kėngė e britma nga qyteti i djegur”, “Mall e brengė”, “Havadan mė havadan”, “Tregime tė moēme shqiptare” etj. Ai pasuroi kulturėn shqiptare me pėrkthime tė kryeveprave botėrore si: “Kujtimet e njė gjahtari” tė Turgenjevit, “Tregimet e Petėrburgut” dhe “Shpirtra tė vdekur” tė Gogolit, vepra tė Gorkit, tė Tolstoit dhe poezi tė Pablo Nerudės. Kuteli krijoi nė prozė pėr krahinėn e tij me po atė pėrjetėsim qė Lasgush Poradeci krijoi nė poezi.

    Tirana Observer

  9. #39
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Nė 100 vjetorin e lindjes

    Rrėfimtari i madh, Mitrush Kuteli

    Nasho Jorgaqi

    Vepra e gjerė letrare e Mitrush Kutelit pėrbėn, pa dyshim njė nga pėrvojat artistike mė tė vyera dhe mė interesante tė prozės sonė. Njė pėrvojė origjinale, qė mban vulėn e njė personaliteti tė spikatur krijues e qė meriton tė njihet e tė studiohet seriozisht.
    Njohja dhe studimi i kėtij individualiteti artistik kėrkon doemos qė tė depėrtohet nė hapėsirat e artit tė tij, tė hyhet nė laboratorin e punės sė shkrimtarit, tė zbulohen tė fshehtat e mjeshtėrisė sė rrėfimit. Pa hetuar e studiuar nga afėr kėto, nuk mund tė pėrcaktohen si duhet tiparet origjinale tė artit kutelian, tė dalė i qartė vokacioni qė ai pėrfaqėson nė letėrsinė tonė.
    Rrėfimi, si njė nga llojet e prozės tregimtare, qė e shohim tė nisė tė lėvrohet nė letėrsinė tonė nga fundi i Rilindjes e mė pas, nė pendėn e Kutelit u ngrit nė njė shkallė tė paparė, duke fituar cilėsitė e vėrteta tė llojit tė vet. Ai, jo vetėm krijoi njė tip tė ri tregimi, por i dha kėtij lloji epik vulėn e individualitetit tė tij. Nė kėtė gjė, Kuteli thotė se nuk ndoqi asnjė model tė huaj, po u mbėshtet nė traditėn e pasur tė prozės sonė popullore, fryma dhe poetika e saj u bėnė pėr shkrimtarin modeli mė i mirė. Kjo mėnyrė tė treguari dhe tė endure i dha mundėsi atij tė ngėrthente njė lėndė sa mė tė pasur nga jeta e historia, por dhe tė realizonte edhe ato synime themelore qė kėrkon tipizimi dhe individualizimi artistik i personazheve, thurja e konflikteve, ndėrtimi i situatave, pėrshkrimi i mjediseve, shfrytėzimi i detajit etj.
    Rrėfimet e Kutelit kanė njė varg tiparesh qė pėrcaktohen nga brendia e laryshia tematike, pėr tė cilat kemi folur mė lart, por edhe nga veēanėsia e mjeteve shprehėse, nga poetika qė ai ka shfytėzuar nė raste tė ndryshme. Poetika e rrėfimeve tė tij ėshtė poetika e rrėfimit popullor, veēse e pėrpunuar artistikisht nga mjeshtri, e kthyer nė njė mekanizėm tė tė strukturuarit artistik. Njė shqyrtim nga afėr nxjerr nė pah natyrėn dhe veēoritė e poetikės kuteliane. Sė pari, nė tė, ashtu siē ndodh dhe nė rrėfimin popullor, njė rol tė rėndėsishėm luan figura e rrėfimtarit. Ai krijon raporte tė caktuara me dėgjuesin, me kohėn dhe me hapėsirėn dhe kthehet nė personazh unik i gjithė prozės sė tij tregimtare. Rrėfimtari dhe autori shpesh shkrihen nė njė ose zėvendėsojnė njėri-tjetrin.
    Funksioni i rrėfimtarit tė Kutelit ėshtė i gjithanshėm. Me anė tė tij bėhet zbulimi i tipit dhe karakterit tė personazheve, pėrshkrimi i situatave psikologjike dhe i gjendjeve shpirtėrore, shtjellimi i konflikteve. Nga mėnyra si ai tregon ngjarjen, si zbulon figurėn, ēfarė thotė e ēfarė lė pa thėnė, detaji qė pėrdor, tė gjitha kėto i shėrbejnė strukturimit artistik tė veprės. Nga ana tjetėr, nė kėtė lloj tregimi merr rėndėsi tė veēantė raporti i rrėfimtarit me lexuesin, pasi ai synon tė jetė mė i natyrshėm e komunikues e tė krijojė lidhje tė drejtpėrdrejtė mbi njė bazė tė pėrligjur psikologjike. Nė kėtė mes, fjala ka njė peshė tė madhe semantike dhe emocionale dhe artikulimi i saj gjatė rrėfimit varet nė njė shkallė tė madhe nga ritmi i tė treguarit.
    Elementėt e poetikės nė rrėfimet e Kutelit duhen parė dhe nė veēoritė e subjektit e tė fabulės, nė pasurinė e detajit, nė variacionet e ligjėrimit, nė origjinalitetin e kompozicionit. Fabulat kuteliane paraqiten nė dukje tė thjeshta, pa ndėrlikime e me njė zhvillim tė natyrshėm, por rrokin shumė anė tė realitetit, duke depėrtuar nė thellėsi e duke u shtrirė nė hapėsirė e nė kohė. Nė qendėr merren ngjarje tė rėndėsishme, ēaste kulmore tė jetės dhe ndėrthuren konflikte tė ashpra me tension dramatik. Pėrveē kėsaj, Kuteli, nė prozėn e tij rrėfimtare e historike, udhėhiqet nga sqarimi retrospektiv qė i bėn kohės sė fabulės dhe kohės sė veprimit. Kjo do tė thotė se largėsia kohore ėshtė veēori e poetikės sė tij. Njė gjė e tillė vėrehet qartė nga mėnyra e tė perceptuarit tė ngjarjeve, nga sistemi i ndėrtimit tė personazheve dhe raportit midis tyre, si dhe nga dialogu e monologu dhe, veēanėrisht, nga pikėvėshtrimi i rrėfimit.
    Zakonisht rrėfimet ngrihen mbi njė subjekt tė pėrbashkėt, por ka dhe sosh qė subjekti pėrfshin brendapėrbrenda ngjarje dhe episode, personazhe dhe mjedise, qė i bashkon filli i rrėfimit tė rrėfimtarėve ose autorit. Disa herė kemi ngjarje tė lidhura zinxhir, apo brenda tregimit thuren rrėfenjėza pėr tė bėrė pastaj kalimet pėrmes disa nyjeve lidhėse. Kjo s’duhet parė si dobėsi kompozicionale, por nė natyrėn e rrėfimit popullor.
    Nė rrėfimin kutelian detaji ėshtė njė nga mjetet mė efikase tė procedeut artistik dhe si i tillė paraqitet i shumėllojshėm. Me vetitė e tij artistike, detaji i shėrben drejtpėrdrejt procesit tė individualizimit e tė tipizimit, konkretizon natyrėn e fenomenit nė pėrputhje me logjikėn psikologjike e artistike.
    Ashtu si te tregimtarėt e tjerė dhe te rrėfimet e Kutelit gjejmė edhe gjykimin e rrėfyesit mbi atė qė tregon, siē gjejmė dhe pėrshkrimin, dialogun e monologun. Por merita e autorit tonė, nė kėtė rast, ėshtė se kėto forma e mjete tė njohura i ka pėrdorur e shfrytėzuar me origjinalitet e me mjeshtėri tė lartė artistike. Kėshtu, vėrejmė se tė treguarit e Kutelit ėshtė sa analitik aq edhe sintetik, i shprehur zakonisht me ritmin e kadencėn e bisedės, me njė dinamikė tė brendshme. Mėnyra si tregon e rrėfen jo vetėm pasqyron e vizaton, por bėn tė pėrftohen veprime e lėvizje.
    Shprehja mė e plotė e mėnyrės sė rrėfimit tė Kutelit janė pėrshkrimet. Pėrshkrimi tek ai ėshtė i fuqishėm, karakterizues dhe i harmonishėm. Autori e pėrdor si pėr tė dhėnė situata e mjedise, ngjarje dhe ndeshje, por ai merr vlera tė veēanta kur ėshtė fjala pėr peizazhin e portretin. Nė kėtė vėshtrim, Kuteli paraqitet mjeshtėr i shquar. Mjeshtėr i pikturimit tė natyrės dhe mjeshtėr i fizionomisė njerėzore, peizazhist e portretist i dorės sė parė. Prandaj, me tė drejtė mund ta quanim poet i shpirtit shqiptar dhe kėngėtar i natyrės shqiptare. Nė pėrshkrimet e natyrės, proza tek ai kthehet nė poezi dhe faqe tė tilla, qė hasen me dhjetra nė rrėfimet e tij, tingėllojnė si proza poetike tė denja pėr ēdo antologji. Pėrshkrimet e Kutelit janė copa tė gjalla jete, plot nerv e lėvizje, krejt tė vetvetishme, mbujtur me gjendje shpirtėrore dhe mendim fisnik, me larmi figurative e nota tė fuqishme emocionale.
    Pjesė e pandarė e prozės sė Kutelit janė dhe dialogu me monologun, tė cilėt sė bashku me pėrshkrimin ndėrtojnė veprėn. Ato shfaqen nė situata tė caktuara, si njė nga burimet e informacionit, por akoma mė shumė, me funksion tipizues e individualizues. Mėnyra e thurjes sė tyre, veēoritė gjuhėsore, leksiku dhe ndėrtimi sintaktik i bėjnė ato qė, objektivisht, tė bartin psikologjinė e personazheve, botėkuptimin dhe mentalitetin, shkallėn e kulturės dhe temperamentin. Nė qoftė se dialogu qėndron brenda kufijve tė gjuhės sė bisedės, ėshtė i gjallė e i shtruar nė varėsi nga rrethanat, ruan ritmin e saj, monologu ka nėntekst tė qartė, rrjedh pa artifice dhe nė harmoni me komponentėt e tjerė. Nė tė dy rastet ndihet qėndrimi ideoemocional i autorit dhe ėshtė i pranishėm tendencioziteti i tij.
    Poetika e prozės sė Kutelit nuk mund tė kuptohet pa poetikėn e kompozicionit tė rrėfimeve. Ndėrtimi qė u bėn ai atyre ėshtė origjinal dhe me veti artistike tė qarta. Zakonisht ato janė nė varėsi nga rrėfimtari dhe rrėfimtari luan rol organizues nė kompozicionin e tregimit. Ai paarqet hyrjen, subjektin, ka fillin e intrigės, bėn zgjidhjen. Ekzistojnė marrėdhėnie tė brendshme tė vazhdueshme nė mes rrėfimtarit, heroit dhe lexuesit dhe janė kėto qė pėrcaktojnė karakterin e ndėrtimit tė tregimeve. Ato mund tė pėrputhen ose mund tė diferencohen nga njėri-tjetri. Dhe janė kėto marėdhėnie qė u japin laryshi trajtash rrėfimeve. Po pavarėsisht nga kjo, rrėfimet nė pėrgjithėsi kanė njė gjė tė pėrbashkėt: autori pėrpara se tė tregojė, e pėrgatit lexuesin. Ėshtė ai qė ndjell atmosferėn, pėrgatit mjedisin dhe njerėzit qė do tė dėgjojnė e pastaj i fut nė labirintet e rrėfimit.
    Subjekti i rrėfimeve tė Kutelit ndėrtohet nė mėnyrė tė atillė qė tė rrokė gjithė jetėn e heroit ose njė pjesė tė saj. Brenda subjektit ai integron organikisht, si komponent tė pėrgjithshėm edhe digresione tė ndryshme, tė gėrshetuara kėto me pėrshkrimin dhe dialogun. Nė kėtė pikėpamje gjejmė struktura origjinale, si shprehje tė poetikės sė autorit.
    S’ka dyshim se thesari mė i ēmuar qė na ka lėnė Kuteli si shkrimtar ėshtė gjuha. Me tė drejtė, ai cilėsohet njė nga mjeshtrit e mėdhenj tė saj, njė nga stilistėt e mbarė letėrsisė shqiptare. Adhurues dhe ndjekės besnik i gjuhės sė rilindasve, i ushqyer nė gurrėn e pasur tė tė folmes sė vendlindjes, Kuteli do tė formohet si shkrimtar sa nė shkollėn e gjuhės shqipe, aq edhe nė atė tė jetės shqiptare. Konceptet e tij pėr gjuhėn amtare, janė jo vetėm ato tė njė atdhetari tė flaktė, qė e sheh atė si njė nga tiparet e qenėsishme tė kombit dhe pasuri tė madhe shpirtėrore tė popullit, po dhe tė njė artisti tė shquar qė i pėrkushtohet asaj shpirtėrisht, intelektualisht e fizikisht. Kuteli mahnitet pas forcės e bukurisė sė gjuhės shqipe, pasurive dhe hireve tė saj, e shenjtėron dhe e kthen nė kult. I ndėrgjegjshėm pėr vlerat dhe rolin e gjuhės nė jetėn dhe kulturėn e kombit tė vet, ai punon pa u lodhur pėr t’i njohur e pėrvetėsuar thesaret e saj, pėr tė depėrtuar nė hapėsirat dhe skajet e saj, pėr tė pushtuar majat dhe thellėsitė, por dhe pėr t’u kredhur nė shpirtin e fjalės shqipe. Vetėm kėshtu Kuteli arriti tė krijojė veprėn e vet letrare. Puna e tij e nisur nė vitet 20-30, bėn pjesė nė pėrpjekjet madhore tė atyre prozatorėve, qė e ngritėn gjuhėn shqipe dhe nė kėtė gjini nė nivelin e njė gjuhe me tė vėrtetė artistike me vlera tė reja estetike dhe ideoemocionale. Kjo ishte njė ēėshtje themelore pėr prozėn tonė, sepse ajo s’mund tė bėnte atė kapėrcim cilėsor qė bėri, pa iu shmangur gjuhės retorike, skematike e sentimentaliste qė zotėronte pėrgjithėsisht.
    Duke e studiuar nga afėr gjuhėn e Kutelit, do tė vėmė re se ajo pėrbėn njė nga kapitujt mė tė pasur e mė me vlerė tė prozės sonė tė traditės dhe jo vetėm tė asaj. Ajo dallohet si njė gjuhė e mbrujtur me jetė tė gjallė, me forcė tė brendshme, me begati dhe bukuri tė madhe. Veē kėsaj, gjuha e Kutelit karakterizohet nga cilėsi tė larta tė ligjėrimit artistik, jo vetėm pėr nga leksiku i pasur dhe i pastėr, por dhe nga fryma ngjizėse, nga aftėsitė analitike e sintetike, nga vetitė ndėrtuese, tė njė sintaksi thjeshtė shqip. Vitaliteti i saj duket dhe nga pasuria figurative e muzikore, nga nuancat e holla stilistike.
    Kuteli ėshtė njė nga stilistėt qė i ka tė paktė shokėt nė letėrsinė tonė, njė stilist me individualitet, me tipare krejtėsisht tė vetat. Ai u krijua si i tillė duke pėrvetėsuar me themel gjuhėn e popullit, duke iu pėrmbajtur me konsekuencė ligjeve tė rrėfimit popullor. I ndjeshėm nė njė shkallė tė lartė ndaj gjuhės, me sensin e njė artisti tė hollė, me njė kulturė tė gjerė letrare dhe me synime ideoartistike tė ndėrgjegjshme, ai diti tė krijojė njė stil origjinal. Stili i tij ligjėron shqip, ėshtė sa lirik aq edhe epik, elegant dhe me ngjyrime poetike, i pasur me frazeologji dhe i nuancuar. Ai paraqitet sa i qetė e i shtruar, aq edhe i shqetėsuar dhe shpėrthyes, sa i ndjėshėm aq edhe lakonik, por gjithnjė plazmueshėm dhe me natyrė rrėfimtare. Fraza e tij rrjedh natyrshėm dhe me njė harmoni tė brendshme, me kadenca nga mė tė ndryshme. Variacionet qė merr ligjėrimi artistik nė gjuhėn e Kutelit janė tė pasura dhe tė shumėllojshme, ato ndėrrojnė nė pėrshtatje me brendinė ideore, me psikologjinė e personazheve dhe tensionin dramatik.
    Nė prozėn e Kutelit gjejmė njė pėrvetėsim krijues tė gjuhės sė prozės popullore. Nė kėtė pikėpamje, ai ėshtė treguar artist me sens mase, ka ditur ē’tė marrė e ē’tė lerė. Merita e tij ėshtė se ka arritur tė depėrtojė nė shpirtin e ligjėrimit e tė rrėfimit popullor. Fjala e nuancuar dhe frazeologjia popullore nė gjuhėn e Kutelit qėndrojnė nė harmoni tė plotė me stilin e tij. Kultura dhe erudicioni i pasur i autorit nuk arrijnė asnjėherė tė intelektualizojnė prozėn e shkrimtarit. Bile, duke u distancuar sė jashtmi, ai rrėfen e pėrshkruan nė natyrėn e mjeteve tipike tė gjuhės e rrėfimit popullor, pa u bėrė rob i tyre, larg ēdo natyralizmi.
    Marrėdhėniet e Kutelit me folklorin dhe, pėrgjithėsisht, me krijimtarinė popullore janė tė gjithanshme, tė thella e tė frytshme. Ndoshta, askush nė prozėn tonė tė traditės nuk diti dhe nuk arriti tė pėrfitojė prej tyre atė shkallė tė lartė e nė dimensione aq tė gjera sa bėri Kuteli. Pa lėnė anash traditėn e letėrsisė sonė kombėtare, adhurues i Naimit e i Nolit, po dhe njohės i thellė i letėrsisė sė huaj, Kuteli nė mėnyrė tė ndėrgjegjshme, u mbėshtet nė radhė tė parė nė modelet dhe pėrvojėn artistike tė popullit dhe i dha fizionominė e tij. Kjo ndodhi, se nė kėtė proces tė gjatė e tė vėshtirė, shkrimtari ynė bėri pėr vete shpirtin dhe frymėn krijuese tė popullit, pėrvetėsoi ligjet estetike dhe etike tė rrėfimit, mekanizmin e brendshėm tė tė treguarit dhe tė gjitha kėto arriti t’i japė brenda natyrės gjuhėsore tė fjalės sė popullit.
    Pesha e Kutelit nė letėrsinė tonė tė traditės e veēanėrisht nė prozėn e saj nuk ėshtė vetėm ajo e njė talenti tė shquar, por edhe i njė fenomeni qė rrezatoi dhe jashtė vetes. Me individualitetin e tij artistik, si krijues i njė tipi tė veēantė tė tregimit, me stilin dhe gjuhėn qė pėrdori, ai hapi njė brazdė tė re nė prozėn tonė tregimtare, krijoi njė shkollė tė tregimit shqiptar. Nėpėr tė do tė kalonin disa nga tregimtarėt e brezave tė mėvonshėm si, J. Xoxa, N. Prifti, A. Kondo, S. Andoni etj.
    Trashgimia letrare e Kutelit ėshtė e gjerė, e pasur dhe e fuqishme. Nė tė gjejmė, po tė shprehemi me fjalėt e autorit, “botėn e vogėl shqiptare, qė pasqyron botėn e madhe”. Ėshtė toka dhe qielli ynė, janė malet dhe fushat tona, ndrisin ditėt dhe netėt shqiptare, janė zėrat e ngjyrat e tyre. Nė kėtė botė jeton e mbijeton njeriu shqiptar, tė cilin shkrimtari e ka dhėnė pėrmes rrėfimeve tė tij me fizionomi e reliev tė qartė shpirtėror e fizik.

    Tirana Observer

  10. #40
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    33,379
    Postimet nė Bllog
    22
    Humbjet letrare tė Kutelit nė diktaturė

    Plot 43- vite tė shkruara gazeta e Lidhjes sė Shkrimtarėve e njoftoi me vetėm 5 radhė vdekjen e tij. Redaktorit tė gazetės “Drita” iu hoq vėrejtje, jo sepse kishte shkruar kaq pak pėr njeriun qė solli nė shqip kolosėt e letėrsisė botėrore dhe e futi nė njė rrjedhė tė re prozėn shqipe, por sepse e kishte shoqėruar kėtė pako shkrim me fotografi. Kėtė “nder” e meritonin vetėm ata qė kishin luftuar pėr ēlirimin e vendit. Ndėrsa Mitrush Kuteli kishte damkėn e njeriut tė dėnuar me burg e internim. Pas disa ditėsh mbushen 43- vjet qė nga ikja e beftė e Mitrush Kutelit (Dhimitėr Paskos), njėrit prej figurave mė tė shquara tė letrave shqipe. Nė prag tė kėsaj dite, studiuesi Behar Gjoka boton librin studimor “Kuteli dhe letrarja”. Figura e Kutelit ka qenė gjithnjė e mbuluar nga njė tis mjegulle dhe duket se asnjėherė nuk ėshtė studiuar sa duhet. Gjoka bėn njė pėrpjekje pėr ta shpėrndarė kėtė mjegull, duke marrė nė analizė veprėn e shpėtuar tė Kutelit, strukturėn, gjuhėn, letraren, fabulėn, linjat, realizmin... por edhe pėr humbjet. E si kėto Kuteli nuk pati pak. Sa ishte gjallė asnjėherė nuk mori lėvdatat qė meritonte, pėr shkak tė regjimit nuk mundi ta ushtronte tė shkruarin ashtu si ai donte e kėshtu humbi deri diku edhe gjenialiteti i tij krijues. Por me humbje kuptojmė edhe atė tė prekshmen, veprėn, e cila mbeti rrugėve tė persekutimit.


    Humbjet letrare
    “Humbjet kuteliane nė jetė dhe nė art, janė tė mėdha dhe tė shumėfishta. Sidomos nė kėtė mori mund tė pėrmendeshin mungesa e disa teksteve, qė ėshtė bjerrje e pėrfillshme dhe e pazėvendėsueshme. Humbjet janė tė shumėfishta, tė thella dhe tė prekshme nė kuptimin qė s’ka mėnyra tė tjera pėr t’i kompensuar kėto humbje, sepse nuk ka aspekt jetėsor dhe letrar qė tė mos e ketė prekur dhe ndėshkuar autorin, ku megjithatė humbjet letrare janė nga mė tronditėset”, thotė Gjoka, i cili ndėrsa pėrpiqet t’u shmanget ndodhive personale tė jetės sė shkrimtarit, i vlerėson kėto humbje si shumė tė rėndėsishme pėr tė pėrvijuar portretin e plotė tė shkrimtarit. Nė lidhje me kėto humbje ai i referohet rrėfimeve tė sė bijės sė shkrimtarit, Atalanta Pasko, e cila ėshtė kujdesur nė veēanti pėr veprėn e tė atit. Sipas saj “humbi tėrė novelat kryesore, “Dashuria e barbarit Artan pėr tė bukurėn Galatea” dhe gjysma e novelės tjetėr, “Zbulesa e dytė e Pjetėr Kulirės nga Liqerasi”. Humbi edhe njė roman qė u kushtohet tė burgosurve tė kampit tė Prishtinės, si dhe drama “Ura”, me motive tė legjendės sė murimit. S’dihet ē’u bėnė edhe librat “Rrėfimet me tė gjallė e me tė vdekur” dhe shėnimet ekonomike”.
    “Humbja nė kėtė rast, pra nė formatin letrar, ėshtė e madhe dhe dyfishe: Humbja nė lėmin ekonomik, tė fushės sė financave dhe asaj bankare, e cila do tė sqaronte dhe zbulonte pėrmasėn e intelektualit dhe tė ekspertit nė fushėn financiare, ndonėse pėr hir tė sė vėrtetės, kėtė aspekt mund tė kundrohet ndihmesa e dhėnė nga ana e Kutelit, se pėrfundimet e atėhershme, tashmė edhe kanė ndėrruar kahje, por duke mbetur sidomos idetė mbi ekonominė kombėtare, pra mė pėrtej ndarjeve kufitare shtetėrore.
    Humbjet nė lėmin e letrave, pra tė teksteve letrare tė autorit, tė cilat janė tė thella dhe tė pariparueshme, i bėjnė edhe mė tė prekshme humbjet e autorit, nė tė gjitha kuptimet. Janė mė tė thella kėto ndarje, sepse nė mungesė tė tekstit tė dramės, portreti i shkrimtarit do tė mbetet pėrjetėsisht i paplotė, sepse do tė mungojė njė element nga mė qenėsorėt i shkrimit autorial. Po ashtu, nė mungesė tė romanit tė dytė tė Kutelit, kushtuar tė burgosurve tė Prishtinės, ngelet nė zgrip teza e shkrimit tė romanit prej autorit...”, shkruan Gjoka. Sipas tij “humbjet e tė gjitha llojeve, por veēanėrisht ato tė teksteve letrare, erdhėn prej rrethanave jashtė letrare, nga burgimi, internimi dhe pėrndjekja e pandėrprerė”.
    Tė heqėsh dorė nga tė shkruarit pėr mbijetesė
    Me gjithė pėrpjekjet pėr tė mos u futur nė labirintin e dhimbjeve tė Mitrush Kutelit, studiuesi Behar Gjoka nuk mund tė mos e pėrmend tė kaluarėn e vuajtjeve tė shkrimtarit, pasi shkrimtaria e tij u kufizua pikėrisht nga jeta e tij. “Nė vitin 1947 qė pėrkon me shkrimin e novelės “E madhe ėshtė gjėma e mėkatit”, pėr arsye politike dhe letrare, Mitrush Kuteli pėrfundon nė burg. Nėpėr 20 vite tronditėse, vazhdon kalvari i tmerrit pėr jetėn dhe bukėn e gojės, duke pėrkthyer pėr nevojat e kohės, dhe nė shumicėn e vet jashtė dėshirės. Kėtu, pikėrisht nė kėtė ēast frikėsjellės, nė mėnyrė tė paimagjinueshme dhe mjerave ndėrpritet dhe ėndrra e shkrimtarit, dėshira qė e mbajti me frymė pėr shumė mote. Tashmė, me lejen e redaktorėve tė realizmit socialist dhe tė ushtarėve tė bindur tė partisė-shtet, tė cilėt e krodhėn letraren nėn kthetrat e letėrsisė ideologjike dhe sociologjike, ai do tė merret me pėrkthimin e normuar nė mėnyrė tė zyrtarshme, sa pėr tė mbajtur frymėn (shpirtin) gjallė. Pėrkthimet mjeshtėrore tė Gogolit, Emineskut, Ostrovskit, Turgenievit, etj., jo vetėm qė i dhanė bukėn e gojės pėr vete dhe fėmijėt, por pikėrisht ato e mbajtėn tė ndezur edhe kandilin letrar. Nė kėtė periudhė torturash, burgimesh, ndalimesh, internimesh dhe lentimi, Kuteli megjithatė arriti tė botonte librat: “Xinxifillua”, me pėrralla mjaft tė realizuara, si dhe “Tregime tė moēme shqiptare”, ritregime tė epikės legjendare dhe historike tė folklorit shqiptar. Janė kėto dy libra qė e mbajtėn nė kujtesėn formale, se Kuteli po shkruante dhe botonte, ndonėse jo nė ngarkesėn dhe shijen e tij letrare, si mjeshtėr i realizimit tė tregimit dhe novelės, rrėfimit dhe rrėfenjės, e padyshim dhe i romanit” shkruan Gjoka.


    Vepra e humbur

    - Novela “Dashuria e barbarit Artan pėr tė bukurėn Galatea”

    - Novela “Zbulesa e dytė e Pjetėr Kulirės nga Liqerasi”

    - Romani kushtuar tė burgosurve tė kampit tė Prishtinės

    - Drama “Ura”, me motive tė legjendės sė murimit

    - “Rrėfimet me tė gjallė e me tė vdekur”

    - “Shėnime ekonomike”


    Alma Mile
    Panorama

Faqja 4 prej 6 FillimFillim ... 23456 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Mitrush Kuteli
    Nga Sokoli nė forumin Shkrimtarė shqiptarė
    Pėrgjigje: 62
    Postimi i Fundit: 30-10-2022, 19:57
  2. Dhimitėr Anagnosti sot dhe dje
    Nga Humdinger nė forumin Kinematografia dhe televizioni
    Pėrgjigje: 7
    Postimi i Fundit: 24-01-2022, 10:48
  3. Figura Te Shquara Shqiptare
    Nga The Dardha nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 127
    Postimi i Fundit: 09-06-2017, 12:48
  4. Dhimitėr Shyteriqi
    Nga Brari nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 14
    Postimi i Fundit: 27-07-2005, 08:42
  5. Petraq Kolevica
    Nga Brari nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 8
    Postimi i Fundit: 08-04-2003, 15:08

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •