Ornela Vorpsi

[Xhuxhumaku]

Deri sa iku jasht shtetit ka qene nje nga femrat me te mira te Tiranes.

[nearta]

Do desha te di:
Mos eshte gje e bija e Seit Vorpsit kjo?
Po te jete e bija e Seitit, kam une cfare te them per te jatin.
Kush mundet te sjelle kete hollesi?

[Xhuxhumaku]

Me sa di une ajo jetonte me te jemem qe i ishte ndare nga i jati per pune biografije. Eshte diku tek 35-37 vjec tani. Por ka qene yll fare. Bile thone se Mimoza Ahmeti ka pas rene komplet brenda me te sa i ka kushtuar edhe nje poezi. Kaq per sot me thashetheme.

[pagan]

kush di frengjisht, ja nje tekst i shkruar nga ornela:

La haine de la beauté



Dans mon travail photographique, j'ai toujours essayé d'inventer avec le « nu », le corps féminin, un rapport situé au-delà de la beauté et de la sensualité de la chair et qui questionne la fugacité du corps, l'effet que le temps a sur lui. Ce processus d'altération du corps, la lutte qu'il engage de la part de l'humain trouve une expression extraordinaire chez Mishima, et c'est pourquoi je me sens si proche de lui. Mishima a voulu, grâce à une discipline de fer, maîtriser le devenir de son corps, lui infliger un traitement qui le rende digne de son âme et de sa pensée. Mishima avait en effet été bouleversé par la beauté du Saint Sébastien de Guido Reni, ce qui « se comprend d'autant mieux que l'art japonais, même dans ses estampes érotiques, n'a pas connu comme le nôtre la glorification du nu » (Marguerite Yourcenar ; « Mishima ou la vision du vide »).



Je connais bien sûr le travail photographique d'Araki, dont l'érotisme, quasi cruel et sadique - la cruauté et le sadisme aiguisant le désir - présente de la femme une figure de soumission et exprime un point de vue essentiellement masculin. Je souhaite pour ma part porter sur ce sujet un regard « plus féminin », sans chercher à mettre en scène la femme japonaise mais en la laissant se mettre elle-même en scène. Je tenterai d'être une observatrice obéissante de cette « nouvelle femme » japonaise, dont l'occidentalisation inexorable causait tant de chagrin à mon Mishima bien aimé.



Cette érotique de la soumission, liée au fantasme d'une femme vouée au sacrifice, est également un des leitmotivs du cinéma de Mizogushi. J'aimerais, au plan de la composition, suggérer de discrets renvois aux œuvres du cinéaste et à sa vision traditionnelle de la société japonaise, de même qu'aux films d'Ozu, fortement influencé par la culture occidentale, dont le cadre rappelle l'esthétique du Novecento, les peintures de Sironi, de Carra, et invente une métaphysique de l'image qui n'est pas sans rappeler celle de Chirico. Je désire, à ma manière, à travers ces références plus ou moins explicites, inscrire mont travail dans les rapports ambigus et contradictoires entretenus par les cinéastes japonais avec l'occident et leurs propres traditions. Idéalement, j'aimerais trouver un point d'équilibre entre une image « contemporaine » de la femme japonaise et les points de vue anciens tels qu'ils se donnent à voir dans le cinéma de Mizogushi ou d'Ozu, et dont elle demeure tributaire.



Et pour compléter cette image du Japon d'aujourd'hui, je recourrai à l'écriture. Mon travail sur le nu aura sa contrepartie écrite, dans une série d'histoires ou de « contes japonais » inspirés de mes rencontres, d'histoires entendues ou rêvées, ainsi que par les auteurs japonais que je fréquente depuis des années et auxquelles je dois mon amour des formes courtes, de la fable et de la nouvelle. À chaque photographie ou série d'images correspondra ainsi un récit, et l'ensemble pourra donner naissance à une exposition et à un livre. Chaque récit décrira un moment de vie, l'histoire d'une femme, et me permettra de poser la question du narrateur et du personnage, de leur statut dans le Japon contemporain. Comment écrire, aujourd'hui, une histoire ? De quel point de vue ? « Qui » vit une histoire ?



Les héros du Japon ancien aiment et meurent dans leur carapace de soie et d'acier.
À travers mon travail d'écriture et grâce à mon séjour sur place, j'aimerais découvrir ce qui demeure aujourd'hui de cet ancien adage. Qui sont les nouveaux « héros » d'aujourd'hui et comment meurent-ils ?

[Xhuxhumaku]

Nentor 24, 2004


Romani i parë i artistes shqiptare vlerësohet lart në Francë

Vorpsi: Ky është "Vendi ku njeriu s'vdes kurrë"


--------------------------------------------------------------------------------

Zana Lipe


Vendi ku njeriu s'vdes kurrë" është një roman i pritur bujshëm në Francë, ku 155 faqet e shkruara nga Ornela Vorpsi përpihen në një kohë të shkurtër, me gjithë dhimbjen therëse që ndien herë pas here në kraharor, me gjithë mallin e përzier me shqetësim. Personazhi kryesor është një vajzë e vogël, e cila ndërron emër sipas moshës e sipas ngjarjeve. Fillon tregimin Elona, më pas Ornela, Ina dhe e mbyll Eva. Eshtë për t'u admiruar kontrasti që krijon një personazh i tillë, një krijesë ende e paformuar, e brishtë, tërësisht e pafajshme, një jashtëtokësor i vesit në një shoqëri që funksionon sipas një rregulloreje paranojake. Përkujdesi për ruajtjen e virgjërisë te femrat është aq i tepruar sa vajzat, ende të vogla por të hijshme, mund të shihen si një femër e përdalë në embrion. Humori, ironia dhe dëshmia e përpiktë, mbështjellë me plot imazhe e ngjyra nostalgjike të fëmijërisë, nxjerrin më mirë në dukje tragjedinë femërore. Pasojat e pasionit të "ruajtjes së nderit" janë larg komedisë. Elona ndien gjithë peshën e rëndë të të qenit femër në një shoqëri të tillë, me vdekjen e nënës së shoqes së saj, Kristinës. Babai i Kristinës gjendet në burg dhe nëna mbetet shtatzënë me dikë tjetër. Për të riparuar gabimin, nëna e saj vdes pas një aborti ilegal, mbytur në gjak. Kristina kthehet te gjyshja, nuk e zë më kurrë në gojë nënën e saj, ndërsa vëllai deklaron: "Ç'kërkoi, gjeti, kurva!"
Një tragjedi femërore, e përshkruar me virtuozitet, është ajo e Ganimetes dhe nënës së saj, Bukuries. Jetojnë pa burrë në shtëpi, por kanë herë pas here vizitorë mashkullorë, nuk ngacmojnë kërkënd, madje i janë përkushtuar memecërisë për të mos shkaktuar probleme. Ganimetja lexon Mopasanin, Tolstoin. Të gjitha këto Elona i vëzhgon nëpërmjet telit të rrobave, varur në ballkon, që s'është gjë tjetër veçse tel elektriku, i cili kishte përdorime të paimagjinueshme në Republikën Popullore Shqiptare. Elona kujtohet se sa kënaqësi u jep vajzave të vogla ky tel tek luajnë me të me litar. Kapitulli "Bel-ami" mbyllet me përdorimin e telit si litar për të varur veten. Ganimetja dhe Bukuria të internuara për imoralitet, përfundojnë të varen bashkërisht, nënë e bijë, me tel elektriku. O. Vorpsi, me elegancën e saj, nuk ia lejon vetes të na bëjë pyetjen - por ne të gjithë ndoshta ia bëjmë pas leximit të ketyre ndodhive - se cili është perversi: gruaja e dënuar për imoralitet apo kjo shoqëri maçiste e totalitare? Vajzat që zgjedhin mbytjen në Liqenin e Tiranës, sepse mbartin një fëmijë jashtë martese, apo ruajtja vatikanore e nderit nga ky vend ateist që nuk lejon abortin?
Tjetër dashuri, që u dëmtua në embrion, është ajo vajzë-baba. Babai në burgun e Spaçit, sepse kishte vënë re që mungonin patatet në treg përpara festave dhe se kishte shprehur mendimin që i ati i qe dënuar pa të drejtë, prish një herë e përgjithmonë çdo shans që kishte një marrëdhënie normale vajzë-atë. Ornela mundohet të endë fijet e një rrjete të plotë familjare pa sukses, tashmë është tepër vonë. Vizitat te babai përfundojnë me një mall të madh për përqafimin e nënës, me një ndjenjë faji se pse nuk ndien dashuri si fëmija për prindin. Një nga ngjarjet e treguara më me zgjuarësi e zhdërvjelltësi teatrale është ndodhia e duelit të fëmijëve në kopshtin e gjyshes. Fëmijët janë të frymëzuar nga historia e Romeos dhe Zhuljetës, pikërisht nga skena e duelit. Si shpata shërbejnë dy shufra të gjata të bardha, gjetur brenda një amfore, rrethuar nga hithrat. Gjyshja humbet buzëqeshjen. Ato dy objekte të bardha janë kockat e kofshës së djalit të saj shpallur armik i popullit. Ky djalë në moshën shtatëmbëdhjetëvjeçare kishte dashur të arratisej për t'u bashkuar me të dashurën sllave. U kap, u var dhe u la i varur për të trembur të tjerët. Një kushëri vodhi kufomën për t'ia sjellë s'ëmës, por nuk mund ta varrosnin normalisht. Nëna e fut në amforë dhe e qan gjithë jetën e saj në fshehtësi…. Të tilla vijnë imazhet në librin e Vorpsit, i cili zbërthehet mirë veçse duke e lexuar e rilexuar.


Si lindi romani dhe pse Ornela Vorpsi flet "ashpër" për Shqipërinë

Pse ika nga Shqipëria

"Gjeta forcën të largohem në momentin e duhur"
Ka kohë që shkruaj, por ideja e botimit ka lindur rastësisht. Një ditë i lexova në përkthim simultan disa fragmente një mikut tim shkrimtar, Eric Laurent, që më nxiti me zjarr t'i botoja". Kështë thotë Ornela Vorpsi, fotografja e njohur, që së fundmi është shfaqur befasuese në Francë me romanin "Vendi ku njeriu s'vdes kurrë".
Pse keni shkruar në italisht?
Kam kryer studimet për arte në Itali. Dhe zgjodha të shkruaja italisht edhe për t'u shkëputur nga ajo çfarë tregoja. Italishtja më tërhiqte në një univers larg Shqipërisë, ku mund të shkruaja gjithçka kisha për të thënë. Ka edhe një arsye më pragmatike: në qoftë se do shkruaja në shqip e t'ia dërgoja ndonjë botuesi atje, ndoshta do të më kishte refuzuar, duke u nisur nga përmbajtja!
Romani është autobiografik?
Në radhë të parë, është autobiografia e Shqipërisë.
Jeni kthyer në Shqipëri?
Vetëm dy herë: ndenja nja dhjetë ditë para 6-7 muajsh. Shqiptarët ende nuk e kanë lexuar këtë libër. Mbase nuk do të më duan se unë aty përshkruaj vetëm të vërtetën. Unë nuk kam hyrë në lojën e disa autorëve shqiptarë që e paraqesin jetën atje si më ekzotike, më të bukur se ç'është në të vërtetë.
A e doni vendin tuaj?
Kur ke një të afërm që të rreh, ti e do, por edhe dëshiron të ikësh prej tij, largohesh për të siguruar ekzistencën, por kjo nuk të pengon të ruash instiktet e thella dashurore. Shqipëria është vendi ku u rrita, ku kam kujtimet e rinisë; duke qenë se jam shumë nostalgjike, është normale që këto kujtime të më vijnë shpeshherë të zbukuruara. Kam qenë dhe jam e lidhur me këtë vend, por kam gjetur forcën të largohem prej tij në momentin e duhur. Sot e dashuroj në qetësi, nga larg.
Maia Gabily


Jeta e fotografes mes Shqipërisë, Italisë dhe Francës


Kur punonte modele në diskoteka
Ornela Vorpsi mendon në shqip, shkruan në italisht, krijon në art me gjuhën universale të artistëve dhe i pëlqen të rrijë mbyllur në apartamentin e saj në Paris. Kur del, mban mbi qafën e saj, që do t'i kishte pëlqyer El Grekos, një bukuri që të turbullon paksa, e për të cilën është e ndërgjegjshme. Në Shqipëri, kur ishte vajzë e vogël, i thoshin të gjithë se vajzat tepër të bukura bëhen kurva… Ornela është një femër misterioze, me sjellje feline. Në fakt, në apartamentin e saj është zot një mace e madhe, së cilës i lejohet gjithçka: të ecë midis pjatave, të flejë në krevat midis saj dhe burrit italian, të ndërpresë intervistat. Mbi derë, portreti i Majakovskit. "E dua më shumë nga të gjithë, sepse rrezikoi gjithnjë". Kjo 35-vjeçare ka lindur në Tiranë, ku ka përpirë të gjitha librat që i binin në dorë e ka studiuar për arte. Më 1991 iku, bashkë me të ëmën, në Itali, Perëndimi më i afërt. Natën ka punuar si modele, kubiste në diskoteka, ditën studionte. Këtu gjeti dashurinë, por edhe racizmin, stereotipet mbi shqiptarët e ardhur me anije mbushur plot me ëndrra të shtrembra. Në Paris erdhi më 1997. Shkruan në një italishte të egër në masë të pëlqyeshme. "Nuk sajoj gjë. Ajo çka shkruaj është ajo ç'më ka ndodhur, ose ç'kam parë", thotë ajo. Dhe Ornela është pak e habitur nga suksesi që ka pasur libri në Francë. Ajo ende nuk e ka të qartë se ç'do të bëjë pas kësaj. Nuk ka pretendime. Me këto fjalë, "Pa pretendime", ulet gjithnjë të shkruajë diçka. Për të luftuar në vetvete difektin e shqiptarëve, pasi, siç e thotë vetë, "jemi një popull megalomanësh". Cristina de Stefano.

[Elna Durrësi]

Lexova sot diçka shumë interesante në lidhje me aktivitetin e Vorpsit dhe meqë ishte kjo temë kushtuar Ornelës këtu në forum, mendova ta sjell ta bashkëlexojmë të gjithe...

Një fotograf, një vizatues dhe një shkrimtare në botimin zviceran “Take 5” që kushton 3000 euro. Ornela Vorpsi në pozicionin e shkrimtares ka shkruar tashmë tekstin “Gurë rozë”. Ekspozohet për herë të parë në 16 mars. Teksti i këtij botimi mendohej të shkruhej nga shkrimtari çek Milan Kundera

Ornela Vorpsi, mbi gurë rozë


Elsa Demo

Një vepër arti e sapobërë, por që ka vlerën e një antikuari, 3000 euro, i riprodhuar jo më shumë se 50 kopje. Emri i tij është “Gurët rozë”, pagëzuar nga artistja shqiptare Ornela Vorpsi. Për botimin zviceran “Take 5 éditions” janë dashur një fotograf, një vizatues dhe një shkrimtare. Ornela Vorpsi në pozicionin e shkrimtares ka shkruar tashmë tekstin “Gurë rozë”. Teksti i këtij botimi mendohej të shkruhej nga çeku Milan Kundera.
Libri del më 16 mars dhe festa për të organizohet në galerinë “Analix Forever” të Gjenevës. “Bëhet fjalë për një libër-objekt që do ekzistojë në një tirazh të limituar, vetëm 50 copë në botë. Çmimi i librit është 3000 euro dhe normalisht janë libra të blerë nga muzetë më të mëdhenj të botës ose nga koleksionistë arti. Shumë shpesh janë në panairin e Christie’s ose të Sothebye’s”. Ornela Vorpsi tregon pas ndaljes nga vrapi për veprën e saj më të fundit, se ky libër është prodhim i punës së tre individëve Mat Collishaw një yll i fotografisë, anglez 38-vjeçar shumë i njohur në fushën e arteve pamore. Fotot janë të numëruara dhe origjinale në librin që ka formën e një kutije të bërë nga një dizajner me zë në botë që quhet Philippe Cramer. Në këtë mes Ornela Vorpsi shfaqet ashtu si po përfaqësohet kohët e fundit: shkrimtare. Pra ky libër është ngjizur si fryt i shkrimtar - artist - dizajnerit. Mban të njëjtin titull që Ornela Vorpsi i ka vënë tekstit të saj letrar, pra “Vetri rosa” (Gurë rozë), i shtypur në tre gjuhë italisht, anglisht, frëngjisht. Kutia është prej druri dhe e stolisur me kristale swarovski nga dizajneri. Grafika barok është bërë nga Philippe Millot, letra e librit është e rrallë.
Botimet e quajtura “Coromandel” të shtëpisë zvicerane u themeluan në vitin 1997 me qëllim bashkimin e shkrimtarëve dhe fotografëve bashkëkohorë në edicione me tirazh të kufizuar, thuajse sekrete. Trembëdhjetë libra të këtij lloji janë botuar deri tani, dhe shumica e tyre ndodhen në koleksionet e muzeve të mëdhenj në botë. Në vitin 2003, partnerët e Coromandel-it vendosën të pezullonin aktivitetin editorial të shtëpisë botuese. Mbi këtë bazë u krijua “Take 5” nga Céline Fribourg, themeluese e Coromandel-it, dhe Alexandra de Garidel-Thoron. Këto libra botohen në 50 ekzemplarë, duke bërë bashkë në tirazhe origjinale fotografë të mëdhenj bashkëkohorë dhe tekste të pabotuara të shkruara nga shkrimtarë bashkëkohorë, po aq të njohur. Në politikën e botimit të “Take 5” hyn zgjedhja e artistëve e shkrimtarë që vijnë nga horizonte kulturore dhe sociologjike krejt të ndryshme, por duke pasur ndjeshmëri të përbashkëta, si ndodh në rastin e “Gurë rozë”.
Shtëpia zvicerane e botimit “Take 5 éditions” ka realizuar eksperimente të tilla me autorët më të shquar të artit pamor dhe shkrimtarë në zë. “Unë jam më e panjohura nga të gjithë këta”, thotë Vorpsi. Por ja që i rrembeu vendin Milan Kunderës, pasi pjesa e shkrimtarit në këtë vepër mendohej t’i besohej shkrimtarit çek, por si përfundim është zgjedhur shkrimtarja shqiptare që prej 8 vitesh jeton në Paris. Në tre vitet e fundit Vorpsi po njihet përveçse me fotografinë dhe videoartin, edhe me dy librat me tregime “Vendi ku nuk vdiset kurrë” autobiografi e fëmijërisë, adoleshencës në regjimin e komunist në Shqipëri, me të cilin para ndonjë muaji fitoi në Itali çmimin “Grinzane Cavour” si vepra më e mirë debutuese në gjuhën italiane, e shkruar nga një i huaj, dhe vitin e kaluar me tregimet “Pini kakaon Van Uten”, botuar frëngjisht.
Vorpsi thotë se “Gurë rozë” del për publikun e gjerë në janar të 2007-s së bashku me librin e saj të tretë në shtëpinë botuese “Actes Sud” në Francë. Dhe në Itali del tek Ginevra Bompiani për shtëpinë botuese “Nottetempo” në shtator 2006.

Kush janë
Mat Collishaw
Është nga artistët më të njohur të brezit të ri në Angli. Për një kohë, krijimtaria e tij, foto dhe video është prezantuar nga “Lisson Gallery”. Një nga veprat e tij më të njohura quhet “Birë plumbi” e cila paraqet një vrimë e hapur në kokë nga një plumb. Në vitin 1997 kur u ekspozua në Royal Academy në Londër, ky krjim ishte një sensacion dhe udhëtoi në ekspozita drejt Berlinit e Nju Jorkut. Qysh atëherë, puna e tij Collishaë-t ka ndryshuar ndjeshëm, pasi artisti është fokusuar tashmë në elementët e fantazisë dhe iluzionit – të cilët i kërkon veçanërisht në botën e përrallës.


Philippe Cramer
Artisti zviceriano-amerikan, 36-vjeçari, Philippe Cramer është diplomuar në Londër në Historinë e Artit Dekorativ të shek.19-20. Në Nju Jork studio për dizajn mobiljesh dhe fotografi. Karriera e tij si vizatues në tredimensional nisi Muzen e Artit Modern në Nju Jork për t’u kthyer në Zvicër ku krijoi në vitin 2001 “Cramer + Cramer”, kompani e specializuar në vizatimin dhe prodhimin e mallrave luksozë. Si drejtor krijues ai dizenjon koleksione të ndryshme mobiljesh deri tek punime që i ndriçon me qelq dhe bizhu.





06/03/2006

[artur]

Grazie di esistere ORNELA! Te falem me gjithe zemer.

Sapo lezova ne italisht 2 librat e Orneles,,,,,,,"La mano che non mordi"........ "Il paese dove non si more mai"............
Mu kujtua qe nje i njohuri im italian me tha:- Kam degjuar nje vajze shqiptare te thote per burrat shqiptare qe jane kafshe............
Une jam shume shqiptar per vete Ngela Keq...... Kane kaluar 15-vjet kur ma thane..........dhe vazhdoj te mendohem................O zot, shpresoj qe se mendon kete gje nena ime dhe gruaja ime...................

[Dita]

A eshte publikuar ne shqip libri debutues i autores? Po lexoj kritika ne gjermanisht dhe jane te shkelqyera. Autorja prezanton librin neser ne Vjene. Rubrika letrare e gazetes Der Standard (rubrike shume e mire per letersine!!!) i kushton nje artikull po aq te mire sa keto qe i permenda pak me lart.

Po me vjen keq, kur po e lexoj cilesimin pak me lart "nje nga femrat me te mira te Tiranes", se duket qe kilometra larg se per ke e ka shkruar Ornela librin.
Ne nje nga kritikat shkruhej se libri ne fakt eshte nje permbledhje tregimesh qe shtepia botuese franceze e ka lartuar ne nje roman.

Nje foto qe ish sjelle sot ne gazeten Der Standard:

[adidu]

Ornelen e njoh prej shume kohesh, po aq sa kam shume kohe qe nuk e shoh dhe takoj. Eshte nje vajze(grua tashme) me shume fantazi, por qe jeton me shume se c'duhet me te shkuaren. Madje me aq sa kam lexuar, ora i ka ngelur dikur, diku ne kohen e diktatures. Ajo po aq sa e urren ate periudhe, po aq edhe e adhuron dhe jeton te tashmen me vuatjen ne shpirt qe nuk pati mundesi te ishte kjo qe eshte dikur. Deri ketu nuk ka asgje te keqe, por fakti qe akoma ne lakuriqesine e saj te talentuar mban mantelin e zi te se shkuares, pa mundur te beje analogjine me te tashmen, e ben te duket si nje plake shuuume e vjeter qe kujton dhe analizon gjera shuuume te vjetra. U lodhem me shkrimtare te rinj relativisht( ne moshe) qe vazhdojne dhe meren me te shkuaren, teksa Shqiperia ka kaluar ne rreth 15 vjet tragjedira qe konvertohen me nje shekull. Natyrisht qe e shkuara ka shume vend per te shkruar dhe per te percaktuar dhunen dhe absurdin, por jo ta gjykosh sepse nuk arrite per hir te kushteve personale ta gezosh. E fatkeqesisht Ornela shkruan nen kete kendveshtrim, madje duke bere fajtore edhe nenen e saj. Te shkruash per vuajtjen e kultivuar dikur qe ishte shume dimensionale, nuk do te thote qe ta shohesh si tragjedi atraktive individuale dhe te paarritshme sic ben Ornela jone. Padashje, ose pa e kuptuar eshte bere si veteranet qe e adhurojne ate periudhe dhe njekohesisht tregojne ngjarjet e tyre personale per te treguar se sa te pavleresuar ishin kur meritonin te kishin me shume atribute. Por snobizmi i shkon Orneles, po aq sa ci shkonte Balzakut te madh qe e shante aristokracine dhe njekohesisht luftoi tere jeten per te mare nje DE Balzak perpara mbiemrit. Uroj nga zemra qe edhe Ornela te jete nje Balzak i rilindur ne Shqiperine tone ne aspektin e analizes se botes se shkuar diktatoriale, megjithese Balzaku analizoi dhe gjykoi epoken qe jetoi, pa e fshehur snobizmin e tij per tu bere pak fisnik. Ornela gjykon te shkuaren sepse i ka mbetur peng qe e gjykonin si vajza e nje te burgosuri dhe nje gruaje te perdale, e cila luftoi me thonj per ta bere Ornelen ajo qe eshte sot. Luftoi me thonj dhe trupin e saj, qe Ornela te hynte ne Akademine e Arteve per pikture. Ornela eshte shume e talentuar dhe nuk duhet te merret me te shkuaren e semure, sepse sado qe ta rrotulloje ate periudhe nen kendveshtrimin e gjykimit, humbet kohe per te tashmen e arte. I shkon neper kembe e tashmja qe ka tema teper atraktive per hir te manise se kultivuar te se shkuares. Sot, arti figurativ(piktura) per te cilen ka mbaruar dhe letersia(te cilen tenton ta levroje) ecin me ritmin e kohes. Askush nuk "patakset" me ne Europe me ate qe ka kaluar Shqiperia(e aq me pak shqiptaret vete) sepse 97 - ta dhe lufta e Kosoves quhen te shkuara. Sikur ta kurdiste oren te pakten me keto ngjarje tragjike, Ornela do te shkruante perla, por....

[Dita]

Oh, jo adidu, me kete me lart nuk jam dakord. E kam fjalen per ate qe ajo ben gabim qe merret me gjera te shkuara. E pse u dashka te merret medoemos me te tashme? Pastaj ky ishte publikimi i saj pare. Ku e din ti qe nuk do te merret dhe me te tashme, pse jo dhe me futurizma.
Ne vazhdim, nuk eshte aq e vertete qe sa ka shkruar eshte e shkuar. Pa shko njehere ne qytetet jashte Tiranes apo Prishtines apo Shkupit qe jane kryeqytete (sidomos ne fshatra) e ta shohesh se si eshte jeta si femer. Ne fakt kuptimi dhe njohja me kete jete ka si kusht qe me pare te jesh femer.
Edhe sikur ta supozojme qe eshte e shkuar. Eshte nje e shkuar qe nuk e ka perpunuar me shkrim njeri deri tani. Sidomos jo shkrimtare femer.
Kur e njeh dhe personalisht, ndoshta gjykimi bie ndryshe, se di ndoshta sa tregon me lart per nenen e saj apo per babane dhe e shikon nga ai kendveshtrim: si ka mundesi qe akuzon ajo, kur e din se kujt ia kushton te pakten nisjen e karrieres se saj. Por lexuesi qe nuk e njeh personalisht dhe aq me teper lexuesi perendimor (e ketu nuk po shes mend, se njoh c'vleresojne te tjere, por vetem gjermanet e austriaket, shtypin e te cileve e ndjek) flasin me fjalet me te mira per te renden brenda ketij libri, per ate te shkuar qe ata nuk ia njohin Shqiperise, sepse si bunker qe ka qene, shume pak kane pasur mundesine ta shkelin ate e aq me pak ta njohin prej nga larg. Kete e kam te thene vete nga njerez ketu.

[adidu]

Personalisht mua me behet jashtezakonisht qefi qe Ornela te jete jo vetem mire, por te korri furore pa fund, pasi eshte edhe me zemer te madhe edhe shume e talentuar. Problemi eshte se ajo duhet te shmanget nga kompleksi qe shkruaj me lart se nuk do ta lere te ece perpara. Mbi te gjitha te shmange snobizmin ne menyren e trajtimit te ngjarjeve dhe fakteve, sepse fluturon me shkrimin sikur te jete duke pikturuar me penel. Ka ndryshim fantazia e trajtuar me penel nga ajo e shkruar.

[Dita]

Adidu,

meqe dukesh ke me shume informacion mbi autoren, a di gje nese ka ndermend ta sjelle edhe ne shqip librin? Une ne teme kam nderhyre deri tani vetem duke u bazuar ne c'kam lexuar ne shtyp, librin me mbetet akoma ta lexoj. Ndoshta nderhyj dhe njehere me pershtypje personale. Atehere besoj kane dhe me shume kuptim.
Tek komentet nga lexuesit anonime ne gazeten Der Standard, ku lexova lajmin per prezantimin e librit, kishte nje koment fyes sa me s'behet. E shara ishte ne shqip, pjesa tjeter ne gjermanisht. Per shkrime te natyres sociale, per me shume te rendeses qe ka zgjedhur autorja, reagimet eshte e kuptueshme qe ne nje pjese te mire do te jene te asaj natyre qe e lexova vete.

Lidhur me komentet mbi menyren e te shkruarit te saj, ndoshta do ish mire ta kontaktoje direkt autoren dhe t'ia shprehje. Ne pikture ajo mund te jete me shume ne terrenin e vet e ndoshta nuk pranon mendime, por ne letersi qe eshte ne fillim ndoshta po.

[Dita]

Adidu,

jam kurioze, ti kur ke folur per snobizmin e Ornela Vorpsit ku e ke mbeshtetur veten? Tek libri per te cilin eshte hapur kjo teme? Une librin, sikurse e bera me dije ne postimin e meparshem, e lexova dhe ai ishte larg snobizmit, i perfshire nga nje thjeshtesi ne pershkrim qe te kenaqte. Nuk e kuptoj se pse libri nuk eshte perkthyer akoma ne shqip, ndoshta per hidhesine e asaj qe rrefehet aty.

Emri i personazhes qe sherben dhe si rrefyese ne liber shfaqet ne kater forma te ndryshme. Ne kalimin e pare nga emri Ormira ne Ornela une mendova se do ish bere ndonje gabim ne publikimin ne gjermanisht, por papritmas emri u kthye ne Ina dhe ne fund ai ishte Eva. Vajza ne moshen pak para fillimit te pubertetit pershkruan per ate qe veren brenda dhe jashte familjes se saj, rrethin e saj te ngushte shoqeror, vecanerisht marredheniet me te emen, me atin, me gjysherit, me komshijte. Fundi i romanit, ndryshe nga c'e kisha imagjinuar, nisur nga sa kisha lexuar te shkruhej, nuk ishte qe vajza mbetet ne dheun e huaj dhe e vazhdon jeten aty, por ajo kthehet ne Shqiperi.

Per mendim tim eshte nje liber qe ia vlen te lexohet nga cdo shqiptar e nga cdo letersidashesh.

Kishte disa pika qe me bene pershtypje, me bene pak me dyshim per qendrueshmerine e rrefimit dhe realitetin qe pershkruhej: ne fillim m'u duk sikur rrefyesja ishte e rritur dhe sillte kujtime te femijerise, per shkak se njohurite qe shfaqte ajo ishin ca me te medha se c'mund te nxeje mendja e nje femije. Me kalimin e faqeve te librit kete pershtypje nuk e pata me. Gjithashtu dy detaje te vogla me bene po ashtu pershtypje: se pari, qe diku flitej per pronarin e nje lokali (bari), nderkohe qe per vitet ne te cilet behet fjale aty nuk mund te flitej per prone e pronar, por ndoshta gabimi ne kete detaj mundet te kete ndodhur gjate perkthimit ne gjermanisht; se dyti, diku tjeter flitej per cumcakezat qe mund t'i blije. Ku bliheshin cumcakeza ne ate kohe? Une kam qene femije ne fillore ne fundin e viteve '80 dhe nuk e mbaj mend qe ne ate kohe cumcakezat te bliheshin neper dyqane. Ato i gjenin prinderit e shkrete me shoke e shoqe qe dilnin jashte, ose kur dilnin prinderit vete jashte (kur ishin nga ata te privilegjuar qe e kishin kete mundesi!).
Mendova ta ndiqja ate qe pershkruhej ne roman dhe nga pikepamja e vertetesise ne realitetin perqark historise individuale qe pershkruhej dhe nuk pati te tjera gjera qe s'shkonin. Te pakten une nuk kapa me. Me kete liber autorja ka arritur te fiksoje dhe realitetin ne menyre qe nuk mund t'ia hedhesh poshte.

Ndryshe nga Adidu qe i keshillon Orneles te ndahet nga e kaluara dhe te merret me tjetercka, une do t'i thosha mos ta harroje kurre ate kohe te poshter dhe posacerisht historine qe ka perjetuar vete ajo, sepse kjo ben te vecanten e brumit te saj, nga i cili ajo do mund te ndertoje me tej. Pikeveshtrimi i saj per jeten nuk mund te jete i njejte me nje te nje evropianeje qe eshte rritur mes salltaneteve, ose te pakten nuk ka hequr aq keq sa ajo. Nese vazhdon te shkruaje per nje publik nderkombetar sic ka bere me kete liber te pare ajo do te arrije te shquhet mes turmes.

[autori]

"Vendi ku nuk vdiset kurre" eshte proza me e mire e nje autori shqiptar, edhe pse e kam lexuar ne frengjisht, qe kam lexuar ne keto 17 vitet e fundit (prej '90-es).

Tre librat e mepastajme te saj "Pini kakao Van Houten" (2005), "Helm i gjelber" (2007) dhe "Filtri i smeraldë" (2007) jane disi më pak interesante... "Vendi ku nuk vdiset kurre" eshte nje margaritar letrar.

[Astrit Cani]

Per mendim tim si kritik letrar, "Qelqe bojeroze" asht tregimi ma i mire i saj. Presim vetem qe te provoje me shkrue nji roman te vertete, pse kjo asht gjinia ku duket shkrimtari, nga autori.

Por nse ajo zotnon njifare vlere si artiste, kjo fale intuites se saj, si intelektuale mund t'a harrojme pa dhimbe. Intervistat i ka fare modeste, dhe plot me klishé.
Me kujtohet se provimin e pare qe bana ne Milano, nji profesor i filozofise me pyeti pike se pari jashte programit "Ma è vero che voi picchiate le donne?". Aty e kuptova se keta na shohin ne, djemve e burrave shqiptare si kafshe te egra. Dhe per kete fajin e kane ata motershkepun qe kane nxjerre vajza shqiptare ne rruge, e me radhe. Por fajin e kane edhe keta latinet qe jane nji popull i marre fund. Aty pata kenaqesine me iu pergjigje: "Questo non lo so, ma so di sicuro che il contrario non succede".
Nuk du' me tregue historine e jetes sime, por e di se keta borgjez leshi, nuk mund t'a pranojne kurrsesi "Tjetrin", pra ose e dorezon identitetin tand, ose te demonizojne dhe çensurojne. P.sh., prape, nji rast, kur s'kishem pak jave qe ishem ne Itali, dhe maturant i fresket, nji prift italian ne nji grup bisede kur i thashe se jam shqiptar, me tha "Pra, ti qenke me origjine shqiptare". Po si me origjine, mor bablok. Une jam thjesht shqiptar. Por keto tipa, mendojne se ne kemi ardhe ne perendim jo me studju', por per buken e gojes. Mbasi mendojne se jane bartesit e nji mireqenie te papame. Kurne fakt mireqenia e tyne asht e bazueme krejtesisht mbi pasjen, pasi per sa i takon qenies, nuk shoh te keta as virtyt e as talent.


Une nuk e di, pse duhet me i konsideru' tane shqiptaret si njerz rruge. Pse duhet me marre per siper ne menyre megallomane me kritikue megallomanin e shqiptareve. Une kam kujtime te shkelqyera nga mjediset shkollore, dhe me shoqet kemi pase marrdhanie absolutisht te shkelqyera. Kudo qe mund t'i takoj, ne çdo vend te botes, e di se ato e kane porten e zemres te hapun per mue. Jeta shqiptare ka akoma shum poezi, ndryshe ketyne vendeve moralisht te marruna fund ku jetojme.

Problemi jone asht se ne i idealizojme kot se koti te huejt. Mos te harrojme se indigjenet e Amerikes, sot te zhdukun, i ngaterruen per perendi Konkuistadoret qe zbarkuen aty me qellime aspak hyjnore. Keshtu edhe ne. Tue harrue dekandencen e plote te perendimit, kerkojme pelqimin e ketyne per gjithçka.

Rrofte identiteti shqiptar!

[Dita]

Autori,

interesant ai titulli i librit te vitit 2005 nga autorja Vorpsi: Pini kakao Van Houten!

Vite para 2005-es, nje anetar i forumit, nitROSHI ka shkruar nje tregim te shkurter me titullin Reklama, ku reklamohet per kakaon Van Luzden. Shih ketu:

http://www.forumishqiptar.com/showth...t=kakao+luzden

Ec aty, publiko po deshe gjera ne internet!

[land]

Ornela Vorpsi,questa ...... di m...a qe nuk le pisllik pa thene majtas e djathtas kunder Shqiptareve, dhe namin e keq qe na perhap neper Europe e heqin mbi kurizin e tyre emigrantet e shkrete.

[desaparacidos]

kam lexuar diçka

duhet te them qe ornela eshte nje artiste e kompletuar : nuk di te pikturoje, nuk di te shkruaje dhe nuk di te mendoje.

arsye keto per te cilat do beje shume rruge. fat te mbare

[IntriGante]

Ka nje stil te shkruari interesant,edhe pse ne italishte te tej-varfer...,por vertetesia e asaj cka pasqyron le per te deshiruar...

[Xhuxhumaku]

Ornela Vorpsi: Vendi ku nuk vdes kurrë



Librin e Ornela Vorpsit, "Vendi ku nuk vdes kurre", e hapa me një kureshtje të madhe, kureshtje e krijuar nga diskutimet e shumta, teper të polarizuara, qe kam lexuar kryesisht në internet. Per kritiken, kryesisht ate italiane, Ornela Vorpsi perfaqeson një brez të rinj shkrimtaresh shqipare qe shkruajne në gjuhe të huaj, e qe shohin vendin e tyre, Shqiperine, me sy kritik. Vepra e saj nuk ka kaluar pa u vene re si nga kritika letrare, ashtu edhe nga agjensite e ndryshme qe shperndajne çmime letrare.

Kritika shqiptare eshte nxjerre jashte lojes: Vorpsi refuzon ta botoje vepren e saj në shqip; në menyre eksplicite Vorpse refuzon, sidomos, të perktheje në shqip "Vendi ku nuk vdes kurre". Sipas një interviste të dhene per shtypin gjerman, Vorpsi pranon se kjo eshte deshira e familjes se saj: libri eshte teper personal dhe familja i ka kerkuar qe ky liber të mos perkthehet kurre në shqip. "Une jam njeri familjar," vazhdon Vorpsi, "njeri qe e dua shume familjen dhe, e pranoj, në kete kerkese i jam dorezuar vullnetit te saj: do e respektoj".

Lexuesit shqiptare, të cilet librin e Vorpsit "Vendi ku nuk vdes kurre" e kane lexuar ne italisht (gjuha me të cilen eshte shkruar libri fillimisht) apo frengjisht, ndahen në dy grupe: grupi qe mendon se Vorpsi eshte një mashtruese e madhe dhe grupi qe mendon se Vorpsi eshte shkrimtare e mire.

Se fundi, "Vendi ku nuk vdes kurre" eshte perkthyer edhe në gjermanisht nën titullin “Das ewige Leben der Albaner”. Eshte, në kete gjuhe, qe une e lexova librin. Me poshte eshte nje perpjekje e imja per te dhene opinionin tim mbi te. Libri i Vorpsit hapet me një dedikim, arroganca e te cilit nuk mund të të lere indiferent: “Ich widme dieses Buch dem Wort Bescheidenheit, das im albanischen Wörterbuch nicht vorkommt. So ein Mangel kann sonderbare Auswirkungen haben auf die Entwicklung eines Volkes”. (Ia dedikoj kete liber fjales modesti/perulesi, e cila nuk gjendet në fjalorin e shqipes, një mungese e tille mund të kete influenca/konsekuenca të veçanta ne zhvillimin e një populli.)

Në qender të librit eshte vete rrefyesja, Ornela, e cila në kapituj të ndryshem të librit merr emra të ndryshem femrash. Autorja pershkruan ketu një faze të veçante e të rendesishme per formimin e karakterit të njeriut e, si rrjedhim, edhe të sajin, ate të pubertetit, ate kur ajo nga një femije shnderrohet në grua. Bota e kesaj femije/vajze/gruaje eshte teper klaustrofobike dhe, per menyren se si e shoh une boten dhe jeten, gati patologjike. Kemi një vajze qe rritet kryesisht mes femrash; nene, gjyshe, teze, qe i perserisin në menyre te vazhdueshme kesaj femije, vajze apo grua se eshte një kurve; se të qenurit e bukur nuk eshte vetem se dera tek kurveria; se një dite, kur ky femije të behet grua, se një dite kur të vije koha, ajo do u kthehet në shtepi me barkun e mbushur. Qe ky eshte fati i shkruar i ketij femije e di edhe gjyshi, një avokat mbrojtes i edukuar jashte; ky e therret te mbesen Mata Hari dhe mbesa e ka të qarte, qe ky epitet i vihet sepse ka potencialin e një Mata Hari per të terhequr meshkujt. Te gjithe, gra dhe gjysh, nuk ngurojne t'i thone ne korr te mbeses se ajo me te atin do hapin nje dyqan ku ne nje tabele do shkruhet (me falni qe nuk e perkthej dot ne shqip, eshte teper vulgare):

VATER & TOCHTER

ARSCH ZU VERKAUFEN - LIEBESDIENSTE ALLER ART

Babai i vajzes, eshte një burre qe rreh të shoqen - gjurmet e kesaj dhune jane stamposur perjetesisht në tapetin e bardhe të shtepise, një njolle gjaku e dale nga koka e se emes, qe as uji, as sapuni dhe as koha nuk e zhbejne; vetem largimi nga shtepia. Perveç kesaj, ai perkedhel dhe puth te bijen deri ne bezdisje. A e abuzon seksualisht i ati te bijen? Asgje nuk thuhet ne menyre eksplicite.

Babai i autores perfundon per disa vite ne burg, i tradhetuar nga shoku i ngushte, per arsye te paqarta: ishte reklamimi i tij ndaj patateve qe mungojne ne treg para vitit te ri? apo sepse pushtetari P. Shehu donte ta kishte rrugen e lire per ne krevatin e mamase? Vorpsi, adoleshentja, insiston te mesoje te verteten e mamase dhe te çliroje ndergjegjen e saj; autorja edhe te lexuesit: P. Shehu nuk kishte kerkuar kurre asgje prej saj. Pra, ngelen patatet. Apo, eshte thjesht deshira e Vorpsit qe te jete keshtu? Sidoqe te jete, femija, vajza, gruaja nuk ndjen asgje per babain. Ku t'i kete rrenjet kjo humbje dashurie? Tek drama e femijes qe duhet te zgjedhe midis dashurise se mamase dhe babait? Apo, tek abuzimi i sugjeruar?

Kur femija, vajza, gruaja del në rruge ajo vihet ose nen shenjestren e burrave qe e dhunojne verbalisht (kembet, seksi, burrat, akti, kurveria), ose nen shenjestren e gruas ziliqare e xheloze. Kjo, gruaja tjeter, eshte ajo e ndershmja; e ndershme sepse eshte e shemtuar, me qime, si burre, e të cilen nuk do ta penetroje askush: e ndershme nga halli. Kjo grua tjeter shfaqet here si zyshe Dhoksia qe e rreh autoren-vajze me vizore; here si komshija qe qan të perdalen Bukurie dhe vajzen e saj (moshatare e autores), Ganimeten, gjithashtu kurve; here si komshija qe hyn në shtepine e dy të perdalave pasi keto i kane internuar per moral të keq; here në fytyren e gruas se dyte të babait.

Babi u martua. Gruaja e tij eshte 38 vjeç. Ai me tregoi, se ajo ishte akoma e virgjer. ... “Ajo eshte e shemtuar”, pranon babi, “por një grua e mire ... Une kam fjetur vetem njehere me të, qe ta lija me barre. Por ajo eshte kaq e shemtuar, saqe une nuk mund të fle me me të, bile fleme qe tani me krevate të ndara”. Nuk e kam idene se perse ai m’i tregon mua të gjitha keto, por me në fund e kuptoj. Ai shpreson qe une t’ia tregoj keto mamase. Gruaja e tij ngeli me barre, me një here të vetme.

Femra e bukur ka një gur të madh në qafe: fatin e saj si kurve. Dhe vdekjen e pashmangshme. Ne vendin ku nuk vdes kurre, të vetmet qe vdesin jane femrat e bukura. Blerta dhe Dorina, të bukura, inteligjente; të dyja ngelen me barre nga dashuria qe i braktisi, të dyja e gjeten prehjen tek “Gjiri i kurvave”, aty ku uji i liqenit krijon një vorbull marramendase qe të merr brenda e nuk të nxjerr me perjashta. Bukuria dhe Ganimeti, permendur me siper, vdesin gjithashtu; keto preferojne një tel kabllo në vend të ujit. Nena e Kristines, vetem 26 vjeç, me barkun të mbushur plot nga një i panjohur, vdes gjate abortit, ulur. Në vendin ku nuk vdiset kurre, insiston autorja, njerezit të respektojne vetem kur vdes. Nga ky rregull bile nuk perjashtohen as grate kurva. Me perjashtim të nenes se Kristines. “Pak me vone erdhi vellai i Kristine dhe na shpjegoi: Mire ju be, kurves”.

Në kete bote klaustrofobe, shumgje rrotullohet rreth seksit; rreth dhunes seksuale të ushtruar nga meshkujt ndaj femres se cdo moshe, në cdo forme. Vorpsi ishte një femije kur e ndjeu kete dhune në formen e saj verbale, Ganimetja ishte femije kur meshkujt e rruges e merrnin në preher dhe ferkonin gjenitalet e tyre pas trupit të saj feminor, kurse Elona ... Elona e provoi shijen e abuzimit seksual nga Babako, gjyshi i shoqes se saj të ngushte Rudina; nga Babako qe eshte mbi 85 vjeç, i gdhendur nga rrudhat qe e bejne të duket sikur nuk ka pasur asnjehere rini; nga Babako me kapele Panamaje qe e ka blere kur ishte në Amerike e qe regjimi ja toleron sepse eshte shume i moshuar, pa dhembe ideologjike; nga Babako me kapelen e pavdekshme, simbol të latifondisteve, qe nje here në jave pret viziten e kurves se re, (të cilen e kane zili komshijet e ndershme), qe ndoshta mendon se eshte vetem një çik kurve, sepse edhe Babako eshte vetem një çik mashkull (aq e ka takatin një 85-vjeçar); nga Babako qe ka gjithmone një kuti me llokume per të joshur vajzat e reja qe ja sjell në shtepi mbesa: Nje llokume per ta prekur vajzen e vogel, Elonen, apo dyqind leke, me mire?

Shqiperia nuk eshte vetem vendi ku nuk vdes kurre e ku shumgje rrotullohet rreth seksit. Shqiperia eshte vendi ku, duke perjashtuar Tiranen, per të cilen punon e gjithe Shqiperia, njerezit hane vetem një lloj buke, të gatuar me uje, miell misri dhe qepe.

Në kete vend perrallat jane të gjitha me partizane, si p.sh., perralla e partizanit qe gelltit traktin e partise, qe e torturojne e qe, para se ta ekzekutojne, ngre grushtin lart duke bertitur: të rroje Partia, poshte nazistet. Nese perrallat jane me kafshe, atehere “luani eshte partizani, ujku dhe çakalli jane fashistet italiane ose nazistet, dhe në fund të perralles luani i ha gjithmone ujkun dhe çakallin”.

“Në kete menyre mesova – dhe tani e dini edhe ju – qe deti Jon (ky det me blu të qarte si kristali, qe ndahet midis Shqiperise, Greqise dhe Italise se Jugut), qe ky det i dashur dhe uje kristali quhet keshtu, siç quhet, sepse një here e një kohe na paskerka pasur një partizan me emrin Jon. Kur ky dha jeten per atdheun, gjaku i tij ngjyrosi detin me një ngjyre të kuqe të erret. Pyes veten, se si quhej ky det perpara se sa të ngjyrosej me gjakun e Jonit. Me sa duket nuk kishte emer deri diten kur e pagezuan partizanet”.

Në kete vend burrat ulen qe në pike të mengjesit se bashku, e thajne etjen me raki, e dezinfektojne trupin me speca dhe ullinj, e keshtu, trupat e tyre behen kaq të fuqishem sa ata nuk vdesin kurre.

Shqiperia eshte vendi ku grate hyjne në jeten e tyre bashkeshortore me ulerima (heulend), ashtu siç hyjne edhe bebet në jete.

Shqiperia eshte vendi ku, kur burrat ikin me sherbim apo ne burg, u kerkojne grave te qepin vaginen qe te ndihen te sigurt se ato nuk i ka prekur askush me dore.

Shqiperia eshte vendi ku te japin marmalade vetem kur je me nje kembe ne varr, perndryshe harroje. Shqiperia eshte vendi ku një vaksine nuk eshte thjesht vaksine; se bashku me viruset e dobesuar qe te mbrojne nga semundjet vdekjeprurese, ti merr edhe hepatitin. Shqiperia eshte vendi ku, hepatitin doktori e diagnostikon si Lepra!

Shqiperia eshte vendi, qe edhe pse e ka ndaluar ligjerisht religionin lejon, megjithate, qe tre dervishe të varrosen në varreza kolektive, publike, e të paraqiten me turban ne fotografine perkujtimore. Varret e tyre gjenden në një varreze ku të vdekurit jane harruar nga të gjallet, ku të vdekurve u ka dale bari tre pash mbi dhe (ashtu siç do t’i dali edhe mamase se autores, sepse, sipas tradites ne kete familje, nenat besojne se vajzat e tyre jane një gjarper). Tek varret e ketyre dervisheve, të vetmit të pastruar e mirembajtur e plot me lule, vijne njerezit per të kerkuar mrekulline; jane keta fatkeqe në kerkim të mrekullise fetare qe i mirembajne keto varre. Sigurisht, varreza ka punonjes shteterore qe i mirembajne. Bile, një punonjese e tille i thote autores kurioze, “po ti e di qe kjo eshte e ndaluar, qe eshte e rrezikshme”. Sigurisht, sigurisht.

Shqiperia eshte vendi ku per të treguar se burri qe shtrihet per toke ka vdekur perfundimisht, doktori i çan mishin me thike, e pasi kthehet nga gruaja e shokuar e të vdekurit i thote, një i gjalle do ishte hedhur tani perpjete. E, pasi ben kete shpjegim kaq logjike, iken duke e lene të vdekurin shtrire per toke. I vdekuri nuk meriton humanizem.

Shqiperia eshte vendi ku mesuese Nurija, per të shkuar në fshatin ku ndodhet shkolla qe jep mesim, i duhet t’i hipi një treni pa dyer e pa dritare. (flasim per vitet ‘80)

Libri eshte i ndare në kapituj, ku autorja avash-avash zbulon të keqen e ketij vendi. Dhe, e keqja e ketij vendi eshte e tille, qe në çdo kapitull vjen e behet me e keqe. Behet aq e keqe, sa vdekja praktikisht behet e vetmja alternative ne jete. Ose librat.

Autorja nuk eshte vetem e bukur, ajo eshte edhe e kultivuar. Në shtepine e saj ka shume libra, një biblioteke ku ajo sherbehet me Ana Kareninen, Madame Bovary; me Kuprin, Turgenjev, Lermontov, Jessenin dhe Tschehov. Autorja rrefen se ishte teresisht në varesine e librave-droge. Sa vjeç ishte autorja kur i lexonte keto libra? Koha eshte gjeja qe me pak mund të fiksosh në romanin e Vorpsit, diku ajo eshte 6 vjec, diku 12, diku 13, diku 14 (jo rrallehere lexuesi ka perballe vete autoren/gruan). Le të themi qe, keto autore kaq të nderuar, autorja i ka lexuar midis moshes 12 dhe 14 vjeç. Por, autorja na rrefen se ajo nuk eshte e vetmja. Dhoma e pritjes se Rudines eshte plot e perplot me libra. “Libra, gjithandej libra. Rudina lexon histori per të rritur dhe ka gjithmone diçka per të treguar”. (Hm, a nuk ishin per te rritur edhe historite qe lexonte autorja?)

Por, mbi të gjitha, autorja dashuron perrallat. E, meqe ato, siç e lexuat me siper, ishin të gjitha me partizane, autorja i kerkon ato atje ku, ty dhe mua lexues, na shkon mendja me pak. Perrallat e Grimit i vijne autores nga duart e Nurijes. Kjo eshte një mesuese fshati, në një fshat jashte Tiranes (ku ajo shkon me trenin pa dyer dhe dritare). Autorja jone i jep byzylyke e xhevahire të kushtueshme, të trasheguara në familje nga brezi në brez, xhevahire të se emes Nurijes e kjo, si shkembim, i jep perrallat e vellezerve Grim, qe i merr askund tjeter por në shkollen e fshatit: pikerisht, ne kete fshat qe autorja nuk ja thote as emrin, ndodhet thesari i perrallave të ndaluara.

Por, asgje, asgje, nuk ja kalon drames se paraqitur ne kapitullin “Der Garten der Kindheit” (Kopshti i femijerise). Pasi kane mbaruar se lexuari tragjedine “Romeo e Xhuljeta” dy vajza rreth 13-15 vjece, kusherira, dalin në kopesht të imitojne ndeshjen midis Romeos dhe Tibaldos. Kerkojne te gjejne diçka te ngjashme me shpata, e i gjejne ne nje amphore, ne nje qoshe te harruar ne kopshtin e mbushur me peme hurme. Nen presionin e se gjyshes se shokuar nga "shpatat" e vajzave, ato i rifusin ato ne amphore, e mbulojne ate me myshk, dhe largohen. Të nesermen, kembet i çojne vajzat prape ke amphora, por ajo eshte bosh. Autorja na rrefen se "shpatat" ishin ... eshtra, eshtra të verteta, të njerezve të vertete. Ishin eshtrat e një të riu 17-vjeçar, dajes së autores, i cili, kur shkoi per pushime tek të afermit, dashurohet me një sllave të bukur te cilen e pa pertej gardhit me tela të kufirit. E dashuroi kaq shume djali sllaven, ashtu si edhe Romeo Xhuljeten, aq sa beri ate qe nuk mund të imagjinohej: e ndoqi nga pas, kaperceu telat. Por e vrane. E vrane dhe e lane per 10 dite në rruge qe ta shikonin të gjithe. Nuk ishte vetem. Pas 10 ditesh, një i aferm e rremben trupin e 17-vjeçarit, te dekompozuar shume dhe e ema e të vrarit e fshehu ate në amphoren ku e gjeten vajzat.

Perpiqem të imagjinoj një amphore, gryka maksimumi me diametrin e një koke, perpiqem të imagjinoj se si e fusin një të ri, të pakten 1.50 m të gjate, e shpatulla mbi 50 cm të gjera në një gryke amphore. E pamundur. Ka vetem një mundesi: ta kene copetuar trupin e djalit e ta kene futur copa-copa në amphore, ku i vdekuri gjate viteve eshte dekompozuar teresisht e i kane ngelur vetem kockat. Sa e madhe te kete qene kjo amphore per ta mbajtur gjithe ate volum mishi ne kompozim e kockash? Nuk arrij, gjithashtu, të kuptoj se si mund të mbash femijen të vdekur e të pakallur në dhé kur ke një kopesht të tere e mund ta varrosesh ku te duash, e t’i besh gjithe adetet, e ta lesh tet bir të prehet ne paqe. E, sidomos, kjo, ne nje vend, qe siç e permend edhe autorja, gjithe respektin e le per te vdekurin.

Nuk arrij, mbi te gjitha, të kuptoj se si dy 13-vjeçare qe lexojne Turgenjevin dhe Shekspirin; qe arrijne te kuptojne e vuajne dramen e Romeos dhe Xhuljetes, nuk njohin kockat, se si nuk kane pare kurre në jete të tyre kocka. Kjo me behet akoma me e pakuptueshme kur kujtoj, se qe në fillim të librit autorja me ka thene:

“Filloi me një grip të pafajshem, ashtu siç i kap të gjithe femijet. Une duhej të rrija në krevat dhe shfletoja libra. Kusherira ime, dy vite me e madhe, me solli një liber të anatomise se njeriut. Libri me thithi të teren; paraqitjet plot ngjyra të muskujve, të kockave, të damareve të gjate e blu ... Pra, keshtu qenkerkemi ndertuar. Mish dhe kocka, e kuptuat? ... Une kam frike, ma, kam frike të jem vetem prej mishi dhe kocke”. (autorja ishte 6 ose 7 vjeç)

Libri "Vendi ku nuk vdes kurre" eshte libri i një autoreje të traumatizuar, te çoroditur dhe vanitoze. Kemi një heroine/viktime të bukur, qe e dhunojne gjithe kohes, qe eshte shume e kultivuar e qe të konfronton ty si lexues me nje mori titujsh librash e autoresh, me emra artistesh - i keni pare pikturat e Bosch, pyet direkt lexuesin Vorpsi diku në kapitullin e pare të librit dhe i sugjeron qe ngjarjet e librit t'i imagjinoje si piktura te ketij piktori – qe i tradhetojne Vorpsit një gjendje pubertere; qe i tradhetojne Vorpsit vete mungesen e “Bescheidenheit”, ate "Bescheidenheit", mungeses te së ciles në fjalorin e shqiptareve Vorpsi i dedikon vete librin; qe i tradhtojne Vorpsit deshiren per te celebruar veteveten duke perdorur Shqiperine dhe komunizmin si platforme.

Ky eshte një liber me të cilin autorja ben ate qe ka pesuar vete: ashtu siç mjedisi ku eshte rritur e identifikonte Vorpsin me të keqen, e dhunonte, pra, verbalisht, po ashtu edhe Vorpsi po dhunon kete mjedis, kete vend, Shqiperine, vendin ku nuk na u vdiska kurre, dhe e identifikon me te keqen, me ligesine.

Mbi të gjitha, ky eshte një liber efektesh, ku si efekt perdoret e keqja, e cila në çdo kapitull qe vjen, behet me e keqe (e perseri libri nuk i shpeton se qenuri tejet i merzitshem e monoton). Eshte një Shqiperi ku jetojne njerez të drejtuar nga instinktet e tyre seksuale dhe e keqja; eshte nje vend ku e keqja ka kapur themelin e vete jetes shoqerore, familjen; nje Shqiperi ku te gjithe, burra e gra, shnderrohen dikur dhunuesa; eshte një Shqiperi të cilen ekzotike e ben e keqja.

Ngjarjet e libri te Vorpsit jane shume plakative, nuk kane thellesi; perveçse mire apo keq, nuk te japin asnje mundesi te depertosh ne boten e personazheve; perse keta njerez jane keshtu si jane, perse e trajtojne femijen/vajzen/gruan ashtu si e trajtojne, si reagojne palet e ndryshme te kesaj historie, te kesaj shoqerie ne gjithe elementet e hierarkine e saj. Ne jemi lene me ekspozime ngjarjesh dhe me opinionin e Vorpsit. Ne fakt, leximi i ketij libri dikur te behet nje lloj lufte me shkrimtarin; ku une si lexues mpreh vigjilencen sepse me eshte krijuar ndjesia qe ky shkrimtar po me manipulon, po me genjen.

Vorpsi thote ne nje interviste per “Deutsche Welle” se ne librin e saj e nxerr Shqiperine lakuriqe. Pertej sinqeritetit qe mbart nje qellim i tille, pyetja eshte: per çfare lakuriqesie po flasim? Vorpsi, ne opinionin tim, e nxjerr Shqiperine lakuriqe, por po aq lakuriqe sa edhe nje kurve qe rri ne dritaret e rruges se kuqe te Amsterdamit; pra, lakuriqesi si objekt voyerizmi. Vorpsi edhe kesaj lakuriqesie i ve doren dhe e manipulon (perveç Tiranes, pjesa tjeter e Shqiperise ha vetem nje lloj buke, te gatuar me uje, miell misri dhe qepe) qe te krijoje ate imazh qe i permbush me shume pritjet e klientit qe rri perjashta. Nje veshtrim ne recensat e huaja qe i jane bere letersise shqiptare te botuar jashte ketyre 18 viteve te bind, se letersia shqiptare shitet vetem si letersi e nje vendi ekzotik; me i varfer i Evropes, komunist, mbuluar me bunkere, i izoluar dhe i panjohur per pjesen tjeter te botes, me nje sistem te eger, nje vend arkaik, - te gjitha keto klishe, qe kane pjesen e tyre te verteta, e qe permbushen nga Vorpsi ne menyre shembullore. Ketij kokteili Vorpsi i shton edhe seksin, te gjitha format e abuzimit seksual. Per fat te keq te letersise se vendeve si Shqiperia, histori te tilla te bazuara ne efekte e ekzotike jane ato qe Perendimi na blen e i komercializon, jane formula e suksesit qe mban shkrimtarin e tipit Vorpsi ne loje, qe e kultivon.

"Vendi ku nuk vdes kurre" i Ornela Vorpsit, eshte nje liber i shkruar keq; nje liber qe perdor manipulimin, sugjestionimin dhe, bile, edhe genjeshtren; eshte nje liber bardh e zi, e per mendimin tim modest, aspak letersi.

Marrë nga selfmaderadio.blogspot.com


25/07/2009

standart.