Historia e familjes Gjini qe ruan traditat edhe ne Rumani

[Albo]

90-vjeçari, Luka Gjini, rrëfen historinë e emigrimit të familjes së tij njëqind vjet më parë nga Gjirokastra në Rumani, ku kanë gjetur strehë qindra shqiptarë

Si u ruajtën gjuha dhe traditat shqiptare në familjen Gjini

Vëllezërit Luka e Jorgji jetojnë në Bukuresht ku komuniteti shqiptar është tepër i madh dhe i organizuar


Baki YMERI

Luka Gjini tashmë është 90-vjeç. Zemra e tij dhe e të vëllait Jorgji, ish-pedagog në Universitetin e Bukureshtit, rreh për Shqipërinë. Pengu i Lukës është fakti që nuk ka qenë asnjëherë në atdheun e tij, megjithatë ai shpjegon në gjuhën e nënës, se si emigruan gjyshi dhe babai i tij nga Gjirokastra në Rumani.

Përmes rrëfimit të tij, jepet jeta e vështirë larg atdheut, për të cilin kanë shumë mall. Ai thotë se “Bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalëve që flet”. Edhe pse ka lindur në Rumani, Luka, flet shqip. Askush nuk e ka dashur më shumë se familja Gjini, Shqipërinë. Para disa vitesh, vëllai i tij, Jorgji, bëri një vizitë në vendin e origjinës së tij, në Shqipëri, ku ndenji jo pak, por pesë javë. Udhëtoi në këmbë, rrugëve dhe fshatrave të Shqipërisë, për ta përjetuar dashurinë ndaj saj. Mori guralecë nga fshatrat e prindërve të tij, dhe nga rrugët nëpër të cilat kaloi, mori dhe nga vendlindja e prindërve, për t´i vendosur mbi varret e tyre në Konstancë, në shenjë kujtimi për dëshirën e madhe, që ata patën për ta parë qoftë edhe vetëm një herë Shqipërinë. Janë këto kujtime përmallimi, të shprehura në një moshë të respektuar, që të çojnë t’i ftosh krejt qendrat televizive shqiptare, të xhirojnë dokumentarë për ata, shqiptarët e Rumanisë, që edhe pse kanë lindur larg Shqipërisë, shpirti u flet shqip. Asnjëherë ata nuk e kanë mohuar origjinën e tyre. Edhe sot e kësaj dite, nëse i pyet këta njerëz, të përgjigjen se janë shqiptarë dhe për më tepër do të ndihen të tillë, deri sa të kenë jetë.

Shqiptari Luka Gjini nga Gjirokastra

Nëse do të shfletosh katalogun telefonik të Bukureshtit, menjëherë të bie në sy se në kantierin Primavera (Pranvera) të metropolit rumun, jeton familja shqiptare e Jorgji Gjinit, ndërsa mëson se në një zonë tjetër, jeton vëllai i tij, Luka. Emri i këtij të fundit, u bë i njohur në gjirin e komunitetit, përmes telefonatës së tij përmalluese, që i kish bërë para dy vjetësh, ambasadorit të Shqipërisë në Bukuresht, ku i thoshte: ”Nesër mund të më operojnë, zoti ambasador, por, po qe se vdes, mos e harroni shqiptarin Luka nga Gjirokastra!”. Edhe pse duket ende i ri, Luka Gjini sivjet i kremtoi 90 pranverat e lindjes së tij. Është i biri i Fotit dhe Eufrosinës nga Gjirokastra. U lind në Konstancë, më 1913, vit kur fqinjët ia krasitën Shqipërisë krahinat më të bukura, e më të pasura si; Kosovën dhe Çamërinë. Luka, e flet me një admirim të veçantë gjuhën shqipe, të cilën e ka mësuar nga prindërit dhe e ka ruajtur, duke biseduar me shqiptarët e Konstancës. Kur ia përkujtuam Skraparin me vargjet; “Në Tomor qëmoti, thotë Herodoti, rrinte vetë Zoti”, e kapën emocione të mëdha, dhe filloi menjëherë të na flasë shqip. Po ta dëgjonte Luka Gjinin, shkrimtari ynë i madh, Ismail Kadare, do të shkruante një roman nga rrëfimet e tij. Luka Gjini mban emrin e gjyshit të tij, që emigroi në Turqi nga Gjirokastra, rreth një shekull më parë.

Jeta në dhe të huaj e Gjinit

“Kam pasur një jetë të përbujshme dhe traumatike. I kam ndihmuar edhe të tjerët, megjithëse nuk më janë mirënjohës. Ja, tashmë, që më ka kapluar pleqëria e thellë, rrallëkush më pyet për moshën, për hallet, për shëndetin. Sikur të isha në Shqipëri, ndoshta nuk do vuaja kaq shumë nga pleqëria, vetmia e përmallimi. Gjyshi im, Luka, u nis nga Gjirokastra për në Turqi, në vitin l887. Ai ndenji dy vjet në Stamboll dhe u dashurua me vajzën e një gjenerali turk. Dashurinë e dy të rinjve e kuptoi nëna e vajzës, e cila shkoi dhe i tha gjyshit tim se duhej të largohej sa më parë nga Turqia, se po ta merrte vesh gjenerali, babai i saj këtë lidhje, do ta vriste nga xhelozia. Menjëherë pas kësaj gjyshi im u detyrua të largohej nga Stambolli e të vendosej në Odesë, ku ndenji shtatë vjet. Atje, u përsërit e njëjta histori, por tashmë me një bukuroshe ruse, me të cilën u dashurua marrëzisht. Im gjysh, mesa më kanë thënë prindërit dhe përsa e kam parë nëpër fotografi, nuk ishte ndonjë bukurosh i madh. Në pamje të parë e të krijonte përshtypjen e një njeriu të përvuajtur, por ajo që ka më shumë rëndësi ishte fakti se kishte shpirt të florinjtë”, thotë Luka me një shqipe të ngadaltë. Sipas tij, rusja insistonte me të madhe, që të martohej me gjyshin Luka. Por, këtë të fundit e mundonte fakti se kishte lënë gruan, Marien, dhe djalin e tij, që quhej Foti në Gjirokastër. “Mos harroni të shtoni ju lutem, se unë jam djali i Fotit. Pas martesës me rusen e Odesës, gjyshi im do të kishte me të edhe tre fëmijë. Fakti që gjyshi im kishte lënë gruan në Gjirokastër u zbulua vetëm kur një ditë ra në duart e ruses një letër e vëllait të tij. Thomai i shkruante gjyshit se duhet të kthehej sa më parë në shtëpi, pasi e priste gruaja dhe i biri. E dashura nga Odesa, Natasha, në vend që të hakmerret, përgatit një drekë festive, dhe pasi hëngrën, ia tregon letrën dhe i thotë se tani e kuptonte pse ai kundërshtonte martesën midis tyre. Ajo i kishte treguar se kishte mësuar edhe faktin që kishte një djalë në Shqipëri. Ishin bërë rreth nëntë vjet nga koha kur im gjysh ishte larguar nga Shqipëria dhe gruaja dhe djali që kishte lënë atje, të braktisur, e detyronin që të kthehej tek ata. Natasha e kërcënoi gjyshin me vdekje, nëse ai do të largohej prej saj. Madje, i përmend se po ta kuptonte se ky po bëhej gati të largohej drejt Shqipërisë do ta helmonte, duke i hedhur helm në gjellë. Me të parë si shkuan punët, gjyshi, i kërkon falje bukuroshes ruse, dhe i kërkoi që të ndaheshin në paqe. Pas kësaj ai merr vaporin nga Odesa, dhe në vend që të vazhdojë rrugën për në Shqipëri, ndalet në Konstancë. Kur zbret nga vapori endet nëpër rrugë, dhe rastësia e njeh me një rumune, që quhej Parashqeva. E pyet për disa bashkëvendas të tij nga Shqipëria, që banonin në Konstancë. Ajo i thotë se i ka vdekur burri, dhe se ka një kafene në komunën Kanare, dhjetë kilometra matanë Konstancës. Kështu, vendoset gjyshi im te Parashqeva, duke i marrë përsipër, mbarëvajtjet e punëve në kafenenë e saj”. Ja pra, kjo ishte odisejada e shqiptarit të shekullit nëntëmbëdhjetë, që nga Gjirokastra shkoi në Konstandinopojë, më pas në Odesë dhe përfundoi në Konstancë. Luka Gjini thotë se me të mbërritur atje, si edhe shumë bashkatdhetarë të tjerë, gjyshi i tij mbeti përgjithmonë në Rumani. Pas trembëdhjetë vjetësh, pra në vitin 1900, atij i vjen edhe gruaja nga Shqipëria. Maria faktikisht, ishte gruaja e Lukës së atëhershëm dhe gjyshja e Lukës së tanishëm. Së bashku me të, erdhi edhe i biri i saj, Foti, i ati i Lukës, që rrëfen historinë e familjes së tij. Foti mbërriti në Rumani në vitin l905. Tetë vjet më vonë do të vinte në jetë edhe Luka, pra në vitin 1913. Foti, do të shtohej edhe me një tjetër djalë, Jorgji Gjinin, tashmë profesor në universitet, martuar me një shqiptare, që quhet Marika, me të cilën është njohur në Rumani, që është bijë e një rilindasi, me prejardhje nga Përmeti. Jorgji dhe Marika flasin me admirim për Shqipërinë dhe Rumaninë.

Askush s’e ka dashur më shumë se ata Shqipërinë
Në Konstancë, sipas tyre, ka patur shumë shqiptarë, mbi pesë mijë familje. Ata thonë se kjo shifër nuk është aspak e ekzagjeruar, megjithëse të duken pak si shumë shqiptarët, që kanë emigruar në Rumani. Pjesa më e madhe e shqiptarëve u bënë të pasur dhe këtë e arritën vetëm me djersën e ballit. Luka, tregon se vetëm i ati i tyre ishte fukara. Ka patur tregtarë të shumtë, me prejardhje korçare. Kishte edhe ëmbëltorë, me prejardhje nga trojet shqiptare të Maqedonisë. Në shtetin rumun ka edhe mjekë, artistë, shkrimtarë, por nuk mungojnë edhe shqiptarët e varfër. Ndërsa Jorgji, thotë se një pasanik i madh, që quanin Sava Pesava, u bë nuni i tij. “Ky njeri u bë një mbështetje e madhe për babain tim, kur ai erdhi në Rumani. Ne ishim një familje e madhe, prej dhjetë vetësh, tetë fëmijë dhe dy prindërit. Përveç meje dhe Lukës rrojnë ende edhe tre vëllezër të tjerë, por ata nuk dinë shqip, pasi ne ishim më afër me prindërit. Një tjetër gjë që ndikoi negativisht në atë që ata e harruan gjuhën shqipe, ishte edhe fakti që u martuan me rumune. Unë e mora gruan shqiptare ,pasi kjo ishte dhe dëshira e prindërve. Askush s’e ka dashur më shumë se ne atdheun. Mbaj korrespondencë me shqiptarët e Amerikës dhe njerëzit e mi në Shqipëri. Në kohën e Çausheskut, kam shkruar dhe botuar disa libra. Kam qenë edhe bashkautor në disa botime të tjera. Kam dhjetëra studime shkencore nëpër revista profesionale, juridike e politike. Kam botuar po ashtu, rreth tridhjetë artikuj. Dyzet vjet kam ushtruar profesionin e profesorit në universitet”, shpjegon Jorgji. Vëllezërit Luka dhe Jorgji Gjini, flasin me simpati edhe për shqiptarët e Galacit. Atje ka jetuar edhe njëri nga kushërinjtë e tyre, Stavri. Pjesa dërrmuese e shqiptarëve të Galacit dhe Brailës, janë asimiluar nga vendësit.

Konstanca, shqiptarët të dytët në këtë qytet emigrantësh
Konstanca sipas tyre, ka qenë një qytet kosmopolit, ku më të shumtë në numër janë grekët, pastaj vijnë shqiptarët, hebrenjtë, turqit, armenët, vllehët dhe romët. “Armenët shkuan, turqit mbetën, grekët ikën, shqiptarët humbën, pleqtë vdiqën, fëmijët u shkrinë në rumunë”, vazhdon Jorgji. Shpirtin e komunitetit shqiptar atje tani e mban gjallë një zonjë e nderuar që quhet Xhemile Susliu, që vjen nga një familje e moçme shqiptare, e cila i bëri ballë, asimilimit dhe shkombëtarizimit. “E kemi zgjedhur në vend të zotit Maksuti, presidente të Bashkësisë Kulturore të Shqiptarëve të Rumanisë. Asimilimi u realizua për shkak të martesave të përziera”, rrëfen Jorgji. Ai më pas flet edhe rreth takimeve që bënim, për ta ruajtur identitetin kombëtar, traditat, gjuhën, kulturën. Mblidheshin nga 4-5 familje shqiptare dhe bashkë me specialitete gatimi, me këngë e me instrumente muzikore, dilnim në natyrë. Hanin, pinin, zbaviteshin, dhe këndonin shqip. Ju kujtohen si sot këngët “Jam e vogël-o/ shumë e bukur-o…”. Ky ishte për ta gëzim më i madh i asaj kohe. Para se të shkatërrohej komunizmi, shpirtin demokratik të tolerancës, të relacioneve interetnike e mbanin gjallë në këtë mënyrë. Atëherë shqiptarët ishin më të organizuar se sot. Kolonia e Konstancës ishte kolonia më e madhe e shqiptarëve të Rumanisë. Ata vinin e shkonin nga deti, duke e ndërlidhur Adriatikun me Detin e Zi.

Fshatrave të Shqipërisë për të përjetuar dashurinë ndaj saj
“Edhe pse kemi lindur këtu, ne e kemi mësuar shqipen. I kemi ruajtur traditat, e kemi ruajtur shpirtin shqiptar, pasi, siç ka thënë edhe Kadareja, shqiptarët janë ndër popujt më të mençur të botës, apo siç keni thënë ju, shqiptarët janë krenaria e Ballkanit. Pas 23 gushtit të vitit 1944, u krijua shoqëria Bashkimi Shqiptar i Konstancës (Uniunea Albaneza din Constanta), ku u njoha me gruan time. Ishte atje një komitet, ku më ushtruan dhe më shtynë të shkruaj artikuj. Kishte edhe gazeta muri. E motra e sime shoqeje, quhej Vasilika. I ati i saj, kishte shtatë lokale në Konstancë. Ishte njëri nga korçarët më të pasur të kësaj qendre bregdetare. Pastaj ishte Vangjel Nikolla. Erdhi nga Grabova dhe zgjodhi Konstancën. Para disa vitesh ishim në Shqipëri, ku ndenjëm pesë javë. Shkuam në këmbë, rrugëve dhe fshatrave të Shqipërisë, për ta përjetuar dashurinë ndaj saj. E ndjenim se një rrugëtim i këtillë, na jepte fuqi dhe na e shtonte dashurinë ndaj mëmëdheut. Morëm guralecë nga fshatrat e prindërve tanë, dhe nga rrugët nëpër të cilat kaluam. Sollëm edhe truall nga varret, dhe i vumë mbi varret e prindërve tanë në Konstancë, në shenjë kujtimi për dëshirën e tyre të madhe që kishin, për ta parë Shqipërinë. Gjenden edhe korçarë të tjerë në Konstancë, si Sotir Kristo, familja Kota, Konstantin dhe Vasilika Kota, me motrën Florika Dojçesku, si dhe i ati i tyre, Nikolla. Kemi njohur edhe një zonjë fisnike, aktore të shquar, që quhej Antoneta Papapavli. E motra e shoqes sime, Vasilika, qante nga përmallimi, kur u shkruante shqiptarëve të Konstancës, letra për në Shqipëri”, tregon Jorgji. Janë këto kujtime përmallimi, që të shtyjnë ta rifitosh vlerën kombëtare, të imortalizojnë jetën e tyre si shqiptare, pasi edhe pse kanë lindur larg atdheut, shpirti i tyre flet shqip. Jorgji Gjini u lind në Konstancë, në vitin 1924. Fakultetin e Drejtësisë e kreu në Universitetin e Bukureshtit, ku e mbrojti doktoratën, duke vepruar 45 vjet si kuadër didaktik, pranë këtij universiteti. Ndërkohë, në kuadrin e Editurës Shkencore, botoi dy libra. I pari titullohet “Idea e republikës te rumunët”, botuar në vitin 1972 dhe tjetri “Mendimi social-politik antimonarkik dhe republikan i Rumanisë”, botuar më 1979. Është autor dhe bashkautor studimesh të shumta, për të cilat në vitin 1975, ka fituar Çmimin e Akademisë Rumune, duke qenë shqiptari i parë i këtij vendi, që merr një çmim të tillë. Është ekspert i hulumtimeve shkencore, në fushën e politikologjisë. Njihet në Bukuresht me emrin Gheorghe Ghimesh, por për fat të keq, si pasojë e pleqërisë, ka filluar ta braktisë kujtesa. Ka udhëhequr një kolektiv hulumtuesish në kuadrin didaktik, në fushë të sociologjisë, në ndërmarrje të ndryshme industriale, dhe atë, lidhur me konceptin, funksionalitetin dhe metodologjinë e perfeksionimit të sistemit të vetëqeverisjes punëtore. Një nga dëshirat e tij të mëdha, ishte hapja e kurseve të shqipes, në universitetet rumune, dhe ato të rumanishtes, në universitetet shqiptare. Në vitin l983, boton në revista historike e juridike, studime mbi demokracinë. Ishte një orator i përsosur. Ndërmjet viteve 1949-54, paralelisht me obligimet universitare, ka qenë funksionar edhe i Ministrisë së Punëve të Jashtme, duke patur për objekt hulumtimi, doktrinën politike. Zoti Jorgji është njëherit, edhe autor i një studimi albanistik: “Kontribute bibliografike për njohjen e Shqipërisë”, që ia botoi vjetari “Shqiptari”, para disa vitesh. Konstanca ishte e mbushur me shqiptarë

Vëllau i tij, zoti Luka Gjini, që kurrë s’ka qenë në Shqipëri, por që e flet me një admirim të veçantë gjuhën shqipe, shpreh keqardhje, pse për shkak të diktaturës komuniste, nuk ka patur mundësi ta vizitojë atdheun e prindërve të tij. Ishte njëri nga shqiptarët më të bukur të Konstancës. Vdisnin bukuroshet e atjeshme pas tij. I vjen keq pse nuk i pat gjetur për djalin një nuse shqiptare, dhe një burrë shqiptar për çupën. Tregon gjëra interesante për shqiptarët e Konstancës, për shtypshkronjën “Albania”, për shoqëritë e atjeshme shqiptare, për xhelozitë që krisnin në familje, si pasojë e botëkuptimeve politike apo ndarjeve pronësore. Matanë Galacit, në rrethin e Bolgradit, gjenden tri fshatra shqiptare të Ukrainës, një zonë etnikisht e përzjerë, që dikur i përkiste Besarabisë. Zoti Luka na flet për shqiptarët e Galacit, për kushërinjtë Luka Stavri dhe Vangjel Tefa, tregtarë që kishin mishtoret e tyre; njëri në tregun e qytetit, ndërsa tjetri në Strada Roshior. Njëri prej tyre nuk kishte familje, ndërsa tjetri vdiq në Bukuresht, në vitin 1973. Ata patën ardhur nga Shqipëria në vitin 1920, dhe qenë vendosur në Galac, ku merreshin edhe me tregti relikesh të vjetra, të cilat i eksportonin me vapor për në Greqi. Në vitin 1934, pat ardhur edhe vëllau i Vangjelit, Sokrati dhe me të gjitha intervenimet që bënë në ministri, për të mbetur përgjithmonë këtu, nuk u realizua kjo dëshirë e tij. Qe detyruar që pas dy vitesh, të kthehet prapë në Shqipëri. Në Konstancë, sipas zotit Luka, funksiononte shoqata shqiptare “Flaga”, që kishte degët e saja kulturore, sportive, muzikore dhe artistike. Valonte flamuri, këndoheshin këngë, hidheshin valle, organizoheshin edhe ballo dhe shfaqje për shqiptarët. “Mbaj mend një pjesë teatrale, kur isha njëzetvjeçar. Një shqiptar, që kish ikur nga turqit, rrinte fshehur në një pyll, dhe një ditë kalon një grua me armë në brez, nga njëri në tjetrin fshat dhe ulet në hijen e një lisi, në një zabel, të pushojë. Dhe e sheh shqiptarin që kish ikur nga turqit, e të cilin e kish zënë gjumi nën hijen e një lisi tjetër. Dhe shkon gruaja me ngadalë, ia merr koburen nën krye, ia heq plumbat dhe ia vë përsëri nën jastëk, dhe vazhdon rrugën: kaq e mbaj mend, atë shfaqje shqiptare të atëhershme në Konstancë”. Dhe me kaq, e përfundon rrëfimin duke heshtur. Edhe vëllaun e tij, e kaplonte heshtja nganjëherë. Heshtim ne dhe heshtin ata. Heshtja është ar, pas përkujtimit të një jete të zjarrtë. Më mirë të heshtim ne, e t’i mbajmë mend fjalët e tyre të bukura, për bukuritë e atdheut, ngase siç kanë konstatuar edhe të tjerët, bukuria e njeriut përbëhet nga bukuria e fjalëve që flet. “Po a hesht shqiptari, mor vëlla!”, na thotë Luka në moshën e tij 90-vjeçare, dhe bën çmos, duke u nisur madje edhe në këmbë, për të vajtur dhjetra kilometra tejmatanë zonës së tij, që të marrë pjesë, në kremtimin e Ditës së Flamurit.

[BERATASE]

O ZOT ! i njoh ALBO
i kame takuar dhe une keta qe thua ti dhe me te vertet e ruajne traditat dhe zakonet tona dhe jane me te vertet njerez fantastik kjo fjale eshte ajo qe mund ti permbledhi keta .Por ka dhe shume familje te tjera qe vazhdojne te ruajne traditat tona dhe ate me te madhen dhe te shtrenjeten GJUHEN SHQIPE
nejse bere mire qe e hape kete teme se ja ndjenim nevojen
sa per Flamurin sa me del gjumi i jap te puthme pa lare syte pastaj dhe njehere mbasi i laj e kame vene ke koka krevatit dhe batanijen me FLAMURIN tone e kame
VDEKSHA PER SHQIPERINE TIME SE E DUA SHUME DHE ME KA MARRE MALLI
pacim ilir nga ALBANA

[MICH]

dhe un kam degjuar per ta ju flm.

[SUPERSTAR_N1]

po shumë të dëgjuar dhe për mua