Close
Faqja 10 prej 11 FillimFillim ... 891011 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 181 deri 200 prej 218
  1. #181
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (13)

    Roli i Hasan Prishtinė nė udhėheqjen e kryengritjes sė pėrgjithshme tė Kosovės

    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Pas arritjes nė Kosovė, nė vendlindje, Hasa Prishtina dhe kushėriri i tij, Zejnullah beu, u vendosėn te miku i tyre i vjetėr dhe revolucionar, Ahmet Delija, i cili, derisa Hasani ishte deputet nė Parlamentin turk, tre vjet i kaloi nė burgun turk. Hasan Prishtina nuk humbi shumė kohė, kėshtu qė nė Drenicė dhe nė gjithė Kosovėn shumė shpejt u pėrhap lajmi pėr arritjen e tij nė vendlindje. Mė 5 maj 1912 nė shtėpinė e Ahmet Delisė u tubuan pothuaj tė gjithė krerėt e Drenicės dhe Kosovės, tė cilėt donin ta takonin udhėheqėsin e tyre, por edhe tė informohen pėr situatėn e pėrgjithshme dhe planet e ardhshme tė Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare, duke i shtruar Hasanit shumė pyetje.
    I emocionuar, por edhe i mbushur me plot gėzim, Hasan Prishtina, pasi i pėrshėndeti tė pranishmit, duku iu drejtuar me “vėllezėr tė dashur”, nė fjalimin e tij tė shkurtė, nė veēanti theksoi: “Nata e gjatė aziatike pesėshekullore duket se po perėndon, perandoria e kalbur po shuhet. Fuqitė e mėdha evropiane hartojnė plane tė fshehta, kurse fqinjėt tanė po mprehin thikat qė tė na e ngulin pas shpine. Populli ynė gjendet para njė pozite fatale. Nga secila anė nė kanoset rreziku. Duhet tė jemi esėll dhe tė kujdesshėm. Duhet tė bėhemi zot tė tokave tė stėrgjyshėrve tanė. Dhe duhet t’i mbrojmė ashtu siē i kemi mbrojtur ēdoherė, me gjak. Kėtė mund tė bėjmė tė bashkuar, si njė grusht. Unė u largova nga Parlamenti i ndyrė turk. Tre vjet i kalova atje. Gjithnjė isha i pakėnaqur. Aq hapur iu kundėrvėnė, sa qė mė quajtėn deputet kryengritės. Me gjitha forcat jam munduar t’i mbroj tė drejtat tona, tė cilat ishin tė garantuara me Kushtetutėn e viti 1908, po ishte kot. S’patėm mundėsi t’i pėrjetojmė. E sollėm alfabetin dhe hapėm disa shkolla. Disa fėmijė tė Kosovės ia dėrgova Luigjit nė shkollėn e mėsuesisė nė Elbasan. Tėrė pasurinė e shkriva pėr hapjen e shkollave shqipe. Por, xhonturqit e pandershėm na tradhtuan. Nuk i plotėsuan premtimet. Kabineti i Halim Pashės i hodhi tė gjitha. Ai vetė para deputetėve tha se: rreziku mė i madh i Turqisė, nga tė gjithė popujt qė jetojnė nė territorin e saj, janė shqiptarėt Na kanoset rreziku i madh nėse ky popull zgjohet nga gjumi i thellė dhe fillon tė mėsojė nė gjuhėn amtare. Nėse ndodh kjo, atėherė Turqinė evropiane do ta marrė lumi. Kėshtu tha Halim Pasha, kurse kėsaj unė iu kundėrvura mė 11 janar, 1912, nė mbledhjen e Parlamentit. Haptas thashė: nėse nuk plotėsohen kėrkesat tona, do tė shpėrthejė revolucioni, kurse ndėr tė parėt qė do ta kapė pushkėn, do tė jem unė. Ndėrkaq shenja e fillimit tė kryengritjes do tė jetė kur unė t’i veshi opingat dhe tė dal nė Drenicė. Dhe e mbajta fjalėn. I shita tė gjitha depot qė i kisha nė Shkup. Sot, nė kullėn e kėtij heroi besnik, do ta ngremė flamurin e lirisė, atė tė Skėnderbeut dhe do t’i shpallim luftė Turqisė”.
    Pas pėrfundimit tė fjalimit sa tė zjarrtė aq edhe emotiv, tė gjithė ata qė ishin prezent e nėnshkruan tekstin e pėrgatitur nga Hasan Prishtina, i cili, nė fakt, ishte betimi, nė tė cilin potencohej: “Betohemi dhe japim besėn burrėrore se do tė flijohemi, dhe nėse duhet me duart tona kurban do t’i bėjmė fėmijėt tanė”. Gjithashtu u potencua se betimi nuk bėhej vetėm pėr luftėn kundėr Turqisė, por edhe pėr rezistencė tė armatosur kundėr tė gjitha atyre qė do ta sulmonin popullin shqiptar. Pos betimin, Hasan Prishtina shkroi edhe dy letra: njėrėn drejtuar sulltanit turk nė Stamboll, kurse tjetrėn pėr Nexhip Dragėn nė Mitrovicė. Tė dy letrat u dorėzėn nga Ahmeti Delija, i cili nė tė njėjtėn ditė letrėn pėr sulltanin ia dorėzoi prefektit turk tė Vushtrrisė. Nė kėtė letėr, e cila nė tė vėrtetė, paraqiste shpalljet kryengritjes sė pėrgjithshme nė Kosovė, Hasan Prishtina qartė kishte shkruar: I bindur se politika mizore turke vazhdon tė aplikohet nė Shqipėri, ashtu siē deklarova nė Parlament, sot e ngre flamurin kryengritės kundėr qeverisjes sė Turqisė”.
    Nė letrėn drejtuar Nexhip Dragės nėnvizohej se: “Tė gjithė kosovarėt nė krye me mua, e ngritėm flamurin kryengritės kundėr xhonturqve. Nėse nuk do tė veēohesh nga populli i Kosovės, ky njeri e ka pėr detyrė tė tė sjellė tek unė dhe miqtė e mi”. Mirėpo, Nexhip Draga nuk iu pėrgjigj ftesės me arsyetim se ėshtė i “sėmurė”, kėshtu qė nga Mitrovica Ahmet Delija u kthye i dėshpėruar. Po kėshtu njė numėr i vogėl i feudalėve shqiptarė nė fillim nuk e pranuan betimin, por mė vonė iu bashkėngjitėn kryengritjes. Pėr Hasan Prishtinėn mė i rėndėsishėm ishte fakti se masat e gjėra popullore pa u hamendur e pranuan betimin dhe e pėrkrahėn kryengritjen. Vendimi pėr kryengritje nė Kosovė, nė tė vėrtetė u soll nė njė mbledhje tė fshehtė qė u mbajt nė Stamboll, mė 12 janar 1912, kur u vendos qė Hasan Prishtina tė shkojė nė Kosovė dhe tė qėndrojė nė krye tė kryengritjes, kurse Ismail Qemali tė vizitojė mė shumė shtet evropiane pėr tė marrė pėrkrahje dhe ndihmė financiare pėr kryengritjen.
    Edhe pse ishte nė dijeni tė pėrgatitjeve pėr kryengritje nė Kosovė, pushteti turk nė fillim tė njėjtėn nuk e mori seriozisht. Por, kur u vetėdijesua pėr rrezikun qė i kanosej interesave dhe sigurimit tė Turqisė, shėrbimeve pėrkatėse iu dha pėr detyrė tė dėrgojnė nė Kosovė njerėz mė tė aftė me njė qėllim tė vetėm - t’i zbulojnė organizatorėt e vėrtetė tė kryengritjes dhe pastaj tė njėjtėt t’i likuidojnė. Sekretari kryesor i Komitetit tė Shkupit nė Prishtinė mori pėr detyrė ta gjejė dhe vrasė Hasan Prishtinėn.
    Vendimi konkret pėr kryengritjen e pėrgjithshme nė Kosovė u soll mė 21 – 25 maj, 1912, nė Kuvendin e Junikut, nė tė cilin Hasan Prishtina, u drejtua me kėto fjalė: Kur nuk ke shokė, mbėshtetu nė kokėn tėnde, qė do tė thotė ta bėsh luftėn vetė, duke mos llogaritur nė ndihmėn e tė tjerėve. Kėto po ua them juve, tė dashur vėllezėr, qė kenė ardhur nga vilajetet tjera, sepse me burrat e Kosovės kemi biseduar dhe do tė bisedojmė. Unė i vesha opingat dhe u nisa drejt Kosovės. U takova me luftėtarėt dhe udhėheqėsit. U nisa nga Drenica ime. Sa pėr ta ditur ju, unė jam nga Polaci. Edhe nėna ime ėshtė drenicase, nga malet qė shtrihen midis Vushtrrisė dhe Mitrovicės, ku i madhi e vogli fle mė pushkė nėn kokė, kurse nė punė shkon me pushkė nė krah. Prandaj, besėn e parė atdheut ia dhashė me malėsorėt e Drenicės, nė fillim vetė, pastaj nė grup dhe nė fund me tė gjithė bashkėrisht. U betuan edhe viset tjera. Fshatarėsia gjithsesi ishte e pėrgatitur, udhėheqėsit me dilema...
    Duke iu falėnderuar aftėsive tė veēanta organizative dhe bashkėmendimtarėve tė vendosur, siē ishin Bajram Curri, Isė Boletini, Ahmet Delija, Idriz Seferi, Hasan Ferri, i riu Azem Bejta e tė tjerė si dhe gjendjes sė vėshtirė dhe tė papėrballueshme tė popullatės sė okupuar shqiptare, lideri i Lėvizjes Ēlirimtarė Shqiptare, pėr njė kohė tė shkurtė arriti t’i tubojė rreth 10.000 luftėtarė. I trimėruar nga ky fakt, Hasan pėrgatiti Memorandum me 14 pika, tė cilėn ia dėrgoi Turqisė dhe fuqive tė mėdha evropiane. Nė to kėrkohej:

    1. Me pėrdorue nė Shqypni nėpunės tė praktikuem qi dijnė gjuhėn e zakonet e vendit;
    2. Me ba shėrbimin ushtarak vetėm nė Shqypni e Maqedoni, pėr jashta kohės sė luftės;
    3. Me ba e me vu nė zbatim ligje tue u bazue nė ligjen e maleve pėr disa krahina nė tė cilat asht forcue me fakte se nuk mund tė nxirret kurrnjė fryt prej organizimit tė drejtėsisė;
    4. Me i dhanė shqyptarėve armėt e nevojshme e moderne, mėnyra e tė damit tė cilave do t’i pėrkitte Qeverisė;
    5. Me themelue e me hapė shkolla reale nė tė gjitha Prefekturat e qendrave tė Kosovės, tė Manastirit, tė Shkodrės e tė Janinės, qė numrojnė ka njė popullsi ma se 300.000 frymėsh, me hap edhe shkolla bujqėsije si tė Selanikut, mbasi vendi me krejt kuptimin asht nje vend bujqėsie si dhe me shti nė program tė mėsimeve gjuhėn e vendit;
    6. Me hape shkolla teologjike moderne nder vende ku asht nevoja;
    7. Me kenė i lirshėm nė Shqypni tė hapunit e tė themeluesit e shkollave private;
    8. Me u mėsue gjuha e vendit nė shkollat fillestare, qytetse e nė gjimnaze;
    9. Me i dhanė randsi tė posaēme tregtisė, bujqėsisė e punėve botore si edhe me plotsue e me pėrhapė udhėt e hekurit;
    10. Me u vu nė veprim organizimin e krahinave;
    11. Me u kujdesue me ruejtė ma fort se pėrpara zakonet e tradicionet kombėtare;
    12. Me e ēpallė amnistinė, pa vėshtrue klasė e racė, pėr tė gjithė othomanėt qė kanė marrė pjesė nė kryengritje, pėr komandantėt, oficeret, nėpunėsit e ushatrėt qė kanė lanė ushtrit e vendet e veta si dhe pėr tė liruaimit e t’ikunit prej burgut nė kohėn e kryengritjes;
    13. Me u dhanė ēdamin, mbas ēmimit tė vėrtetė, prej Qeverisė Turke pėr tė gjitha ato shpija qė u prishen ma para e nuk u kje dhanė tė zotve ēdamimi si dhe pėr ata qė u prishen e u rrenue kėsaj here;
    14. Me i marrė nė gjyq tė naltė pjesėtarėt e kabineteve tė Haki e tė Sait Pashės.

    Menjėherė pas dėrgimit tė Memorandumit, kryengritėsit ia filluan aksionit. Tė ndarė nė mė shumė grupe, grupi i parė, nė krye tė sė cilės ishin Hasan Prishtina dhe Bajram Curri, kishin pėr detyra ta marrin Pejėn. Duke iu falėnderuar 20.000 kryengritėsve, pėr njė kohė tė shkurtė u vendos kontrolli i plotė nė qytet dhe rrethinė. Shumė shpejt kryengritja u zgjerua edhe nė viset tjera, ku konfliktet e pėrditshme ishin pamje e zakonshme, kėshtu qė e tėrė Kosova ishte nė gjak. Mė 1 dhe 2 gusht, 1912, nė fshatin Haraliq, afėr Prishtinės, u mbajt edhe njė kuvend, nė tė cilėn Hasan Prishtina kryengritėsve tė pranishėm, iu drejtua me kėto fjalė: “Vėllezėr! Kosovėn dhe tė gjitha tokat shqiptare do t’i ēlirojmė, do t’i bashkojmė dhe vetė do t’i drejtojmė kah njė ardhmėri e ndritshme. Evropa dhe fqinjėt nga ne kėrkojnė qė atdheun ta trajtojmė si mall tregu. Jo, asnjėherė. Atdheu ėshtė ideali ynė mė shtrenjtė. Nuk dolėm nė mal pėr ta shpėtuar njė fshat apo njė fis. Dolėm pėr ta ēliruar Kosovėn. Tė krijojmė unitet dhe jo ndarje, trimėri dhe jo frikė. Ne asnjėherė nuk mendojmė se lirinė do tė na sjellė dikush nga jashtė. Vetėm pushka jonė do t’i detyrojė armiqtė t’i lėshojnė gėrshėrėt, me tė cilat duan tė prenė copa tė atdheut tonė. E dimė se armiku numerikisht ėshtė i madh, mė i armatosur dhe mė i pasur. Por kjo nuk na frikėson. Largojini ata qė frikėsohen, sepse ai qė frikohet edhe humb. Kush mbetet i pathyeshėm, ai fiton..., “Pasha gjakun ilir, nuk ka jetė dhe lumturi pėr ne, pa ēlirim nga tė huajt dhe bashkim tė territoreve shqiptare”. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  2. #182
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (14)

    Lėvizja Ēlirimtare Shqiptare
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Sipas udhėheqėsit tė Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare, “qėllimi i luftėrave ballkanike nuk qe vetėm largimi i turqve nga kjo pjesė e Evropės pėr ēlirim dhe bashkim rreth vetes tė vėllezėrve grekė dhe sllavė. Mė saktėsisht, kjo qe luftė pėr t’iu imponuar shqiptarėve robėria e dytė. Prandaj, ishte e qartė se pse i bėmė tė gjitha ato aktivitete pėr ta ndėrruar mendimin e Riza beut dhe ithtarėve tė tij qė tė mos vazhdojnė nė drejtim tė Velesit dhe Selanikut, qė i bindi udhėheqėsit e kryengritėsve tė largohen nga Shkupi dhe tė kthehen nė vendet e tyre pėr organizim me kohė tė mbrojtjes sė vatrave tė tyre, pėr tė mos e shtuar edhe mė fatkeqėsinė e muhaxhirėve tė larguar dhunshėm nga Nishi, Leskovci, Prokuplja dhe Kurshumlia nė periudhėn 1877-1878".
    Duke i njoftuar nė fund kryengritėsit se “tė pėrballur me rrezikun e zgjerimit tė kryengritjes shqiptare, Qeveria e Stambollit mė 18 gusht, 1912, paraprakisht njoftoi se i pranon kėrkesat e Memorandumit, por me disa ndryshime tė rėndėsishme”, tė cilat ishin pėrfshirė nė njė “kundėr-propozim, nė tė cilin nuk parashihej autonomia e Shqipėrisė”. Hasan Prishtina theksoi se “e kishte refuzuar kundėr-propozimin, sepse kryengritėsve nuk u jepej autonomia e kėrkuar”.
    Mirėpo, udhėheqja e kryengritėsve nuk ishte e befasuar me kundėr-propozimin, kėshtu qė Ahmet Delija, pas kthimit nė Drenicė filloi me aktivitete tė reja, dhe bashkė me Isa Boletinin e mori mbi vete detyrėn mė tė rėndė: vijėn e frontit Drenicė - Mitrovicė - Vushtrri - Prishtinė, ku ishte stacionuar ushtria turke, kurse ishin pėrballur edhe me veprimin e bandave diversantė serbe, tė cilėt tė veshur me veshje racionale shqiptare, bėnin dėme tė rėnda ndaj popullatės lokale. Beteja e parė e pėrgjakur me ushtrinė turke u zhvillua mė 19 korrik, 1912 nė Braboniq, kur kryengritėsit nga Drenica shkatėrruan njė batalion turk tė kėmbėsorisė. Njėkohėsisht kryengritėsit i dhanė grusht tė rėndė edhe dy batalioneve nė Boletin.
    Kryengritėsit, shumė shpejt, pa ndonjė vėshtirėsi hynė nė Novi Pazar, ku liruan tė gjithė tė burgosurit, kurse mė 23 korrik me 6000 luftėtarė, pa luftė, e morėn edhe Mitrovicė. Edhe pėrkundėr rezistencės turke, mė 27 korrik u mor edhe Vushtrria, prej ku u drejtuan drejt Prishtinės. Tė ballafaquar me rrezik tė madh, komandanti i korpusit tė Shkupit, Fadil Pasha mė 6 korrik dha urdhėr-ultimatum drejtuar Hasan Prishtinės dhe bashkėluftėtarėve se nėse nuk dorėzohen brenda 3 ditėve, do t’u digjen shtėpitė, do t’u konfiskohet pasuria, kurse familjet do t’u internohen. Por, kjo nuk i pengoi kryengritėsit qė ta ēlirojnė Prishtinė, Ferizajn dhe tė nisen drejt Shkupit.
    Duke u pėrballur me zjarrin e Kosovės, i cili kanosej qė tė shpėrthejė edhe mė shumė, Porta e lartė qe e detyruar tė dėrgojė nė Prishtinė njė delegacion tė vetin pėr tė biseduar rreth arritjes sė marrėveshjes pėr paqe. Nė emėr tė kryengritėsve Hasan Prishtina sėrish i shtroi 14 kėrkesat e njohura, kurse pas hyrjes dhe marrjes sė Shkupit nga ana e 30.000 kryengritėsve, tė udhėhequr nga Isa Boletini dhe Bajram Curri mė 12 gusht 1912, mė 18 gusht Porta e lartė i pranoi kėrkesat e kryengritėsve, tė cilat kur u shpallėn mė 23 gusht, ishte e qartė se ato ishin tė kufizuara, pėrkatėsisht tė limituara.
    Kryengritėsit nuk e fituan atė pėr tė cilėn luftuan - autonominė e Shqipėrisė, ndonėse Hasan Prishtina besonte se 14 pikat e Memorandumit do tė shėrbejnė si hyrje pėr marrjen e autonomisė sė kėrkuar. Meqė nuk arriti nė rrugė paqėsore ta shuajė kryengritjen, Porta vendosi kėtė ta bėjė me armė. Pėr kėtė qėllim nė Kosovė ajo dėrgoi njė ushtri tė madhe, e cila arriti t’i marrė Prishtinėn dhe Gjakovėn, kurse nė gusht 1912, ranė edhe Shkodra, Dibra, Tirana dhe Elbasani. Por, me kėtė nuk mori fund Lėvizja Ēlirimtare Shqiptare, sepse shqiptarėt i ruajtėn armėt dhe pritėn momentin mė tė volitshėm qė sėrish tė hidhen nė kryengritje kundėr okupatorit tė huaj, siē e bėnė me sukses nė vitet 1909, 1910 dhe 1911.
    Nė ndėrkohė situatė nė Kosovė dhe Ballkan u komplikua edhe mė shumė. Filloi Lufta e Parė Ballkanike, e cila pati pasoja tė rėndė pėr popullin shqiptar. Mė 8 tetor, 1912, Mali i Zi i shpalli luftė Turqisė, kurse mė 17 tetor kėtė e bėnė edhe Serbia e Greqia. Nė njė situatė tė kėtillė, mė 12 tetor, 1912, udhėheqėsit e Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare vendosėn tė ndahen: Hasan Prishtina nga Shkupi u kthye nė Prishtinė, Bajram Curri dhe Hasan Ferri u nisėn drejt Plavės dhe Gucisė, kurse Isa Boletini dhe Idriz Seferi u kthyen nė vendlindjet e tyre. Vetėm 8 ditė mė vonė, armata serbe e filloi fushatėn e saj drejt Prishtinės, kurse mė 29 tetor armata e Ibrit hyri nė Mitrovicė dhe e mori Pejėn.
    Pavarėsisht se kryengritja e pėrgjithshme kosovare nuk ua solli shqiptarėve autonominė e dėshiruar, lufta e tyre e armatosur kishte rėndėsi tė veēantė pėr historinė bashkėkohore tė popullit shqiptar, pasi e njėjta paraqiste majėn e Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare, si hyrje pėr themelimin e shtetit tė ardhshėm tė pavarur shqiptar. Kryengritjet e shpeshta tė popullit shqiptar dukshėm i dobėsuan themelet edhe ashtu tė dobėsuar tė perandorisė turke, duke e hapur rrugėn pėr rrėzimin pėrfundimtar tė pushtetit turke nė Ballkan, qė ndodhi menjėherė pas fitores nė Luftėn e Parė Ballkanike.
    Kryengritja e pėrgjithshme e Kosovės e pėrgatit terrenin pėr rrėzimin e themeleve tė Perandorisė osmane, por edhe pėr krijimin e shtetit tė pavarur shqiptar mė 28 nėntor, 1912. Prandaj roli i kėsaj kryengritja nuk ka ēmim. Njėkohėsisht kryengritja e Kosovės tėrhoqi vėmendjen opinionit mė tė gjerė evropian pėr orientimin strategjik bazė tė ideologut tė shquar shqiptar, Hasan Prishtina dhe bashkėmendimtarėve tė tij.
    Tregues mė i mirė pėr kėtė ėshtė fakti se tė gjitha lėvizjet dhe ngjarjet gjatė kryengritjes sė pėrgjithshme tė Kosovės, u vėzhguan me kujdes tė veēantė nga ana e diplomatėve tė huaj dhe pėrfaqėsuesve tė Ballkanit. Pėr ēdo ditė ata i njoftonin ministritė e tyre pėr punė tė jashtme me depeshe, qė janė material faktografik me rėndėsi tė madhe pėr historinė shqiptare. Pėrfaqėsitė e huaja diplomatike dhe konsullore kėtė nuk e bėnė rastėsisht. Ngjarjet nė Kosovė pėr ta kishin rėndėsi tė madhen, sepse kėtu si edhe nė tėrė Ballkanin, kryqėzoheshin shumė interesa dhe qėllime tė tyre ekonomike, politike etj.
    Kėshtu, pėr shembull, nė telegramin e fshehtė tė konsullit tė Perandorisė ruse, N. Lobaēov, i dėrguar mė 18 maj, 1912, deri te sekretari i parė i ministrisė ruse pėr Punė tė Jashtme nė Sankt Peterburg, mes tė tjerave, potencohej: “...Shalėn dhe Drenicėn kanė pėr qėllim t’i marrin si dhe Vushtrrinė. Gjatė natės qyteti u rrethua, nė mungesė tė trupave tė rregullta u armatosėn edhe bashibozukėt...” Nė telegramin e fshehtė tė ambasadorit rus, Girs, nė Stamboll, dėrguar sekretarit tė parė tė ministrisė sė Jashtme nė Sankt Peterbur mė 30 korrik, 1912, ndėr tė tjera, pohoje se: “Shqiptarėt kanė dėrguar njė Memorandum..., nė tė cilėn thuhej se armėt kundėr Qeverisė sė xhonturqve, tė cilėt Perandorinė turke po e ēojnė drejt shkatėrrimit, nuk i kapėn vetėm pėr Shqipėrinė, por edhe pėr Perandorinė turke...Memorandumi ėshtė nėnshkruar nga 20 udhėheqės tė veriut, mes tė cilėve janė Hasan bej Prishtina, Isa Boletini dhe Bajram Curri”.
    I njėjtė ambasador rus, nė telegramin e tij deri te sekretari i parė i ministri ruse tė Punėve tė Jashtme nė Sankt Peterburg, mė 17 qershor, 1912, nėnvizon se “Nė Shkup tani gjenden rreth 15.000 shqiptarė, nėn udhėheqjen e Bajram Currit, Isė Boletini, Riza beut, tė cilėt presin tė vijė Hasan bej Prishtina dhe Idriz Seferi”, kėshtu qė “u hap burgu dhe u liruan rreth 1000 tė burgosur...Shqiptarėt duan tė thirrin kongres gjithėshqiptar” dhe nėse “turqit nuk pranojnė, mendojnė tė nisen drejt Selanikut dhe Stambollit”, kėshtu qė “njėsitė e reja shqiptare po hyjnė nė qytet”.
    Konsulli francez nė Shkup, mė 20 maj, 1912, informon ministrinė e vet, me ē’rast, ndėr tė tjera, kishte nėnvizuar se ”...nė Vilajetin e Kosovės nė Prishtinė ėshtė dorėzuar Memorandumi, i cili i ėshtė dėrguar Portės sė lartė, tė nėnshkruar nga Hasan bej Prishtina, Jakup Ferri, Ismail Qemali, tre shqiptarė gegė dhe njė oficer malazez, me prejardhje shqiptare”, tė cilėt “kėrkesa duhet tė plotėsohen me garantim tė fuqive tė mėdha”. I njėjti konsull, mė 31 korrik, 1912, kryeministrin francez, R. Poankare, e informon se “kryengritėsit qė gjenden nė Fushė Kosovė kanė arritur numrin rreth 50 - 60 mijė persona, prej tė cilėve sė 30.000 janė tė armatosur dhe kanė municion tė mjaftueshėm...Isa Boletini rekrutoi 6.000 persona nga zona e Novi Pazarit dhe Mitrovicės dhe bashkė me ta hyri nė Prishtinė. Zotė tė Ferizajit dhe grykės sė Kaēanikut ishin shqiptarė, mė saktėsisht ata e kanė rrethuar Ferizajin... Bajraktari Bajram Curri mė 28 korrik e mori Gjilanin, i hapi burgjet dhe i liroi tė gjithė tė burgosurit. Me urdhėr tė bejlerėve tė gjitha tregjet e Shqipėrisė u mbyllėn...Bajraktarėt e tubuar, tė cilėt marrin pjesė nė bisedimet me pėrfaqėsuesit turk janė Hasan Prishtina, Riza beu nga Gjakova, Zejnulla beu nga Vushtrria, Xhemail beu nga Prishtina, Idriz Seferi nga Gjilani, Bajram Curri nga Gjakova, Mehmet pasha nga Tetova, Isa Boletini nga Boletini i Mitrovicės..., tė cilėve iu bashkuan edhe disa udhėheqės tė Lumės dhe nga pjesa e Malėsisė sė Gjakovės. Duhet tė dihet se midis kryengritėsve ka edhe shumė katolikė tė ardhur nga Malėsia”.
    Aktivitet tė gjallė diplomatik lidhur me kryengritjen e pėrgjithshme tė Kosovės zhvilluan edhe fuqitė tjera evropiane: Britania e Madhe, Italia, Austro-Hungaria si dhe vendet fqinje. Jo rastėsisht kjo kryengritja ka rėndėsi tė madhe historike pėr shumė arsye: kjo paralajmėroi shpėrbėrjen definitive tė Perandorisė osmane, krijimin e shtetit tė pavarur shqiptar, inkurajimin e forcave progresive jo vetėm nė Turqi dhe Evropė, por edhe nė vendet fqinje ballkanike, se popullit, pavarėsisht nga pėrkatėsia fetare dhe pėrcaktimet tjera, i nevojiten mė shumė tė drejta, liri dhe ekzistencė e denjė. Paralajmėroi luftė dhe ndarje tė sferave tė interesit dhe ndikimit nė Ballkan midis shteteve tė mėdha evropiane dhe lojtarit tė ri tė madh – SHBA-ve, qė rezultoi me shpėrthimin e Luftė sė Parė dhe tė Dytė Ballkanike dhe pas tyre Lufta e Parė dhe e Dytė (1941) Botėrore, me tė cilat u ndėrrua harta e botės, por jo edhe gjendja midis tė pasurve dhe tė varfėrve.
    Sot ky boshllėk, si asnjėherė mė parė, ėshtė shumė i madh. Kurse ėndrrat e popujve ballkanik dhe tė tjerė, tė shpėrndarė nė pjesė tė ndryshme tė botės, pėr shkak tė padrejtėsisė sė historisė tė bashkohen nė njė shtet amė, si proces te disa shtet u hap vetėm pjesėrisht, e te disa as qė filloi. Mirėpo, tash pėr tash edhe kjo paraqet progres. Me kalimin e kohės padrejtėsitė do tė duhet tė pėrmirėsohen ndaj tė gjithė popujve qė akoma ballafaqohen me padrejtėsi tė shumta. Dhe, nėse kjo nuk ndodh, askush asnjė populli nuk mund t’ia ndalojė ta ėndėrrojė edhe mė tej ėndrrėn, pėr tė cilėn luftuan dhe dhanė jetėn paraardhėsit e tyre. Njė ditė ndoshta ėndrrat e tyre do tė bėhen realitet. Shpejtimi i procesit tė bashkimit tė tė gjitha shteteve tė Evropės nė Unionin Evropian ėshtė garanci e madhe pėr kėtė. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  3. #183
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (15)

    Luftėrat ballkanike dhe pavarėsia shqiptare
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Pak para fillimit tė luftėrave ballkanike, gjendjen nė kėtė Gadishull ishte e rėndė dhe e tensionuar. Perandoria e madhe osmane dukshėm i tregonte shenjat e paaftėsisė dhe paralajmėrohej rrėnimi i saj shpejtė. “I sėmuri i Bosforit” pėrkujtonte dhe i ngjante kolosit tė madh, por qė ishte plotėsisht i paralizuar dhe paaftė, duke i kaluar ditėt e fundit. Rėnia e mbretėrisė ishte evident.
    Fuqitė e mėdha po pėrgatiteshin dhe po bėnin plane pėr ndarje e re tė botės si dhe pėr mbrojtjen e pozicioneve, hapėsirave dhe tregjeve. Fati i paqartė i Perandorisė osmane edhe mė shumė e komplikonte edhe ashtu gjendjen e vėshtirė ekonomike-politike. Ndarja rreth interesave gjithnjė e mė shumė thellohej dhe njėkohėsisht shtohej acarimi ushtarako-politik.
    Rusia tentonte ta rrėnojė Perandorinė osmane, por nė ndėrkohė planifikonte dhe insistonte ta shfrytėzojė Turqinė nė konfrontimet e saja tradicionale me Austro-Hungarinė dhe gjithnjė e mė tė fortė Gjermaninė. Anglisė dhe Francės, por dhe interesit tė kapitalit tė tyre, mė shumė i pėrshtatej Turqia e kėtillė feudale se sa ndonjė lloj tjetėr qeverisjeje, nė tė cilėn do tė ishte i paqartė ose i rrezikuar fati i kapitalit tė investuar, i cili nuk ishte vogėl. Pikėrisht pėr kėtė, edhe pėrkundėr diversitetit dhe specifikave, interesat e kėtyre vendeve, kur bėhej fjalė pėr Turqinė dhe Ballkanin, e nė kontekst tė kėsaj dhe tendencat globale pėr ndarjen e botės dhe kolonive, gjenin gjuhė tė pėrbashkėt pėr interesat e tyre. Nė tė njėjtėn mėnyrė krijohej edhe grupi tjetėr i fuqive tė mėdha, interesat e tė cilėve pothuaj ishin tė njėjtė dhe tė pėrbashkėta, siē ishte rasti me Gjermaninė, Austro-Hungarinė, Italinė etj.
    Nė kėso rrethana tė interesave dhe atmosferės politike nė Ballkan dhe botė, edhe shtetet dhe popujt ballkanik shikonin momentin historik pėr t’u ēliruar nga robėria dhe ndikimi osman, dhe ta ndajnė pjesėn e territoreve ballkanike qė gjendej nė kuadėr tė Perandorisė osmane. Ky ishte interesi global i pėrbashkėt i shteteve ballkanike, i cili nė tė vėrtetė nuk ishte i plotė, preciz dhe deri nė fund i pėrpunuar dhe i definuar. Nė fakt, secili nga shtetet e atėhershme ballkanike, duke e pėrkrahur kėtė interes tė pėrgjithshėm e tė pėrbashkėt, njėkohėsisht shpresonte se nga realizimi i saj do tė tėrheqė pėrfitim maksimal dhe do t’i realizojė aspiratat e veta tė ėndėrruara dhe pretendimet e pashuara territoriale. Nė realizimin e kėtyre qėllimeve, secili prej tyre tentonte tė marrė pėrkrahje tė caktuar nga fuqitė e mėdha, interesat e tė cilėve kryqėzoheshin nė Ballkan, e qė ata, nga ana tjetėr, mjaft mirė dhe me shkathtėsi e shfrytėzonin.
    Interesim i madh ekzistonte sidomos pėr Shqipėrinė dhe Maqedoninė, tė cilėt atėherė nuk kishin shtetėsi tė tyre e as qė u ishte pranuar liria, pavarėsia dhe veēantia kombėtare. Kjo nuk do t’u pranohet as pas rėnies sė Perandorisė osmane edhe pėrkundėr tė gjitha argumenteve relevante kulturore, historike, politike, kombėtare qė ekzistonin pėr tė. Nė fakt, tė ekzaltuar me dėshirat e tyre tė pashuara pėr territoret shqiptare dhe maqedonase, shtetet ballkanike, por edhe fuqitė e mėdha dhe interesat e tyre nė Ballkan, nė atė kohė nuk i respektonin e as i pranonin atributet e tilla tė tyre.
    Duke i shfrytėzuar shtet ballkanike pėr ruajtjen apo zgjerimin e interesave tė tyre nė Ballkan, pėr ta Shqipėria dhe Maqedonia, por edhe disa pika nevralgjike dhe hapėsira nė Ballkan fituan funksion dhe rėndėsi tė faktorit tė pazėvendėsueshėm cytės pėr angazhimin e shteteve ballkanike pėr realizimin e disa interesave tė fuqive tė mėdha, ndėrkaq tė gjithė bashkė paraqitnin njė lloj peshe pėr baraspeshėn e rasteve historike, politike dhe ekonomike evropiane.
    Nė kushte tė tilla, edhe pėrkundėr shumė vėshtirėsive dhe kundėrshtive, gjithnjė e mė shumė piqej mendimi se ėshtė i domosdoshėm lufta e pėrbashkėt e shteteve ballkanike kundėr pushtuesve osmanė, si parakusht i rėndėsishėm pėr realizimin e interesave tė pėrbashkėt. Kėshtu, shumė shpejt u arritėn rezultate konkrete, kurse menjėherė pas nėnshkrimit tė Marrėveshjes serbo-bullgare filluan bisedat intensive qė edhe shteteve tjera ballkanike tė pėrfshihen nė kėtė aleancė, sidomos kjo kishte tė bėnte me Greqinė. Edhe nė kėto pėrpjekje problem tė rėndė dhe mosmarrėveshje shkaktonte ndarja e pjesėve jugore tė Maqedonisė. Kjo sidomos kishte tė bėnte me Selanikun dhe gjirin e saj, pėr tė cilat pretendonin si Bullgaria ashtu edhe Greqia, ndaj tė cilėve qė kthyer vėmendja dhe interesi i Austro-Hungarisė.
    Mė 29 maj, 1912, Bullgaria dhe Greqia nėnshkruan Marrėveshje pėr bashkėpunim nė mbrojtje, kurse pak mė vonė, mė 5 tetor, nėnshkruan edhe Konventė luftarake. Pasi u informua pėr kėtė Marrėveshje, Qeveria serbe qė nga mesi i gushtit 1912, tentonte tė arrinte marrėveshje tė tillė me Greqinė, duke shpresuar se edhe pas kėsaj, do ta sigurojė forcimin e mėtejmė ushtarak tė pozitave tė saja, sidomos nė marrėdhėniet me Austro-Hungarinė, nga e cila vazhdimisht kishte frikė. Nė ndėrkohė Bullgaria dhe Mali i Zi nė mes tė shtator 1912, arritėn marrėveshje gojore pėr aksione tė pėrbashkėta ushtarake kundėr Perandorisė osmane, pėr obligimet e ndėrsjella nė dhėnien e ndihmės ushtarake dhe ekonomike nga ana e Bullgarisė, pėr krijimin e Lidhjes ballkanike dhe zgjidhjen e ēėshtjeve eventualisht tė kontestuara.
    Me nėnshkrimin e dokumenteve, faktikisht lidhja serbo-bullgare u shndėrrua nė Lidhje ballkanike, edhe pse deri nė shpėrthimin e Luftės sė Parė Ballkanike nuk u nėnshkrua marrėveshje midis Serbisė dhe Greqisė. Krijimi i Lidhjes ballkanike dukshėm i trimėroi apetitet ushtarake dhe territoriale tė shteteve ballkanike, sidomos Bullgarisė dhe Serbisė. Shtetet e vogla ballkanike kishin dėshirė tė shpėrthejė lufta, sepse ishin tė bindur se pėrmes saj do tė vinin deri te territoret e reja nė llogari tė territoreve evropiane tė Turqisė. Mirėpo, ajo luftė nuk u konvenonte interesave tė fuqive tė mėdha. Ato vlerėsuan se pasojat nga njė luftė e tillė mund tė jenė rėnda edhe pėr interesat e tyre, bile mund tė ndodhte tė shpėrthejė edhe luftė botėrore.
    Edhe pėrkundėr faktit se Rusia disa herė ashpėr dhe qartė ua tėrhoqi vėrejtjen qeverive tė Bullgarisė dhe Serbisė qė tė tėrhiqen nga ambiciet e tyre ushtarake, tensioni politik nė Ballkan bėhej edhe mė i fuqishėm dhe nuk mund tė kontrollohej nga Rusia dhe fuqitė tjera tė mėdha. Mė 9 tetor ushtria e Malit tė Zi e filloi luftėn kundėr Turqisė me sulmin nė Shkodėr. Tetė ditė mė vonė, edhe Serbia e Bullgaria i shpallėn luftė Turqisė, kurse njė ditė mė vonė kėtė e bėri edhe Greqia. Ushtritė e vendeve aleate shpejtė e morėn pjesėn mė tė madhe tė territorit evropian tė Turqisė, duke i shkaktuar humbje tė madhe. Mė 3 nėntor Turqia u detyrua tė kėrkojė ndihmė nga fuqitė e mėdha, nė kuptim qė ata tė intervenojė tė aleatėt ballkanik, me qėllim qė tė ndėrpriten armiqėsitė dhe aksionet ushtarake. Kėrkesa turke mori miratimin e Gjermanisė dhe Austro-Hungarisė, kėshtu qė, edhe pėrkundėr lėkundjeve tė fuqive tjera tė mėdha, mė 3 dhjetor, 1912, pėrfunduan bisedimet paqėsore, kurse pas dy javėve, mė 16 dhjetor, nė Londėr filluan bisedimet paqėsore.
    Pas pėrfundimit tė luftės, pasoi periudha e marrėveshjeve rreth ndarjes sė territoreve tė lirua nga robėria osmane, pėr ēka erdhėn nė shprehje ambiciet e ndryshme, planet dhe pretendimet. Kah mesi i dhjetorit, 1912, nė Londėr filluan dy konferenca ndėrkombėtare. Nė tė parėn u takuan pėrfaqėsuesit e Lidhjes ballkanike me pėrfaqėsuesit e Turqisė, kurse nė tė dytėn pėrfaqėsuesit e gjashtė fuqive tė mėdha evropiane. Shtetet e vogla ballkanike kishin mbrojtės tė tyre kryesisht nė forcat e Antantės, sidomos tė Rusisė, kurse Turqia kishte pėrkrahje e Gjermanisė dhe Austro-Hungarisė.
    Lufta e Parė Ballkanike nė fakt pėr Shqipėrinė do tė thoshte shkatėrrim i dominimit turk nė kėtė vend. Por, nė kėtė luftė, si edhe nė rastin me Maqedoninė, erdhėn nė shprehje pretendimet pushtuese tė borgjezisė sė shteteve fqinje tė Ballkanit, tė cilat dėrguan ushtri tė vetėn nė Shqipėri, por jo me qėllim qė ta ēlirojnė nga robėria turke, por ta copėtojnė. Greqia e donte Korēėn dhe Gjirokastrėn, Serbia daljen nė Detin Adriatik, kurse Mali i Zi Shkodrėn. Ambicie tė njėjta kishte edhe Bullgaria. Tė ballafaquar me njė situatė tė rėndė, patriotėve shqiptarė nuk u mbeti gjė tjetėr, pos ta shpallin pavarėsinė e Shqipėrisė. Kėshtu, mė 28 nėntor tė viti 1912, nėn ndikimin e fuqishėm dhe interesimin e drejtpėrdrejtė tė Austro-Hungarisė dhe Turqisė, tė shoqėruar edhe nga Gjermania e Italia, u shpall shteti i pavarur shqiptar, qė u bė nė mėnyrė simbolike me ngritjen e flamurit shqiptar nė Vlorė nga ana e Ismail Qemali, i cili po atė vit erdhi nga Stambolli. Shpallja e pavarėsisė shqiptare ndodhi nė Kongresin e Vlorės, mė 28 nėntor, 1912, me tė cilin kryesoi Ismail Qemali.
    Mirėpo krijuesi i vėrtetė i shtetit shqiptar, me tėrė atė qė e bėri deri atėherė pėr luftė e popullit shqiptar pėr mėvetėsi dhe pavarėsi ishte Hasan Prishtina, i cili pėr shkaqe objektive nuk mundi tė marrė pjesė aktin solemn tė shpallje, sepse nė ato momente historike tė popullit shqiptar udhėheqėsi i saj i vėrtetė ishte i burgosur nė burgun e Kalemegdanit nė Beogradi, ku u transferua nga burgu i Shkupit mė 4 nėntor, 1912, kurse u lirua mė 1 prill, 1913. Nėn udhėheqjen e Ismail Qemalit, mė 4 dhjetor, 1912, u zgjodh qeveria e parė shqiptare me 10 anėtarė, nė tė cilėn Ismail Qemali ishte kryeministėr dhe ministėr i Punėve tė Jashtme, Dom Nikollė Kaēori dhe Preng Bib Doda, zėvendėskryeministėr, Myfit Libohova, ministėr i Punėve tė Brendshme, Abdi Toptani, ministėr i Financave, Mit’had Frashėri, ministėr i Punės me Botėn, Mehmed Pashė Deralla, ministėr i Ushtrisė, Luigj Gurakuqi, ministėr i Arsimit, Pandeli Cale, ministėr i Bujqėsisė dhe Lef Nosi, ministėr i Postės-Telegrafit.
    Shpallja e pavarėsisė sė Shqipėrisė paraqiste njė ngjarje shumė tė rėndėsishme dhe tė veēante, e cila ishte rezultat, para se gjithash i luftės sė gjatė ēlirimtare tė popullit shqiptarė pėr pavarėsi. Nė krijimin e shtetit shqiptar ndikim tė rėndėsishėm pati edhe lufta e fuqive tė mėdha dhe e shteteve ballkanike rreth trashėgimisė turke nė Ballkan. Nė kėtė, para se gjithash, duhet tė kihen parasysh interesat e Italisė dhe Austro-Hungarisė, kurse lufta e shpejtė e forcave aleate tė shteteve ballkanike ndaj Turqisė, drejtpėrdrejtė ndikoi te shqiptarėt qė mė fund tė shmangin idenė e autonomisė nė kuadėr tė Turqisė dhe ta fillojnė luftėn pėr pavarėsisė tė plotė. Rezultat i kėsaj ishte vendimi historik i Kongresit tė Vlorės. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  4. #184
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (16)

    Konferenca e Londrės
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Mirėpo, me kėtė u kalua vetėm njė pjesė e rrugės deri nė formalizmin e pavarėsisė sė fituar, sepse nė Konferencėn paqėsore tė Londrės, me tė cilėn pėrfundoi Lufta e Parė Botėror, zgjidhja pėrfundimtare e ēėshtjes shqiptare iu la fuqive tė mėdha. Por, nė Konferencėn e Londrės, 20 dhjetor 1912, u soll vendim nė dobi tė pavarėsisė shqiptare. Vitin tjetėr, pėrkatėsisht mė 29 korrik, 1913, Konferenca vendosi qė Shqipėria tė bėhet e pavarur, principatė sovrane dhe se fuqitė e mėdha do ta garantojnė pavarėsisė e saj dhe do tė zgjedhin princ, pėr tė cilin vend, pas shumė debateve, u zgjodh princi gjerman, Vilhelm Vid.
    Princ Vidi, mė 7 mars 1914 arriti nė Durrės, por 7 muaj mė vonė, u detyrua tė largohet pėr shkak tė rezistencės sė popullit shqiptar. Kundėr tij, para se gjithash, ishte Italia, e cila frikėsohej nga forcimi i ndikimit tė Austro-Hungarisė nė Shqipėri. Princi formoi qeveri, nė tė cilėn u pėrfshinė vetėm feudalė - bejlerė shqiptarė qė reflektoi shumė pakėnaqėsi te masat fshatare, tė cilin kishin pritur tė ēlirohen nga robėria shekullore feudale. Por, edhe feudalėt shqiptarė nuk ishin tė kėnaqur nga princi Vid, sepse dėshironin qeveri myslimane dhe ishin tė gatshėm tė pajtohen pėr njė princ turk apo egjiptas. Kundėr princit gjerman sidomos ishte Esat Pashė Toptani, sepse edhe vetė kishte aspirata pėr ta marrė pushtetin nė Shqipėri. Vilhelm Vidi gjatė majit 1914 ndėrmori aksione kundėr Toptanit, prandaj ai u detyrua tė ikė nė Itali. Por, pas 3 ditėve erdhi deri te kryengritja nė rajonin e Durrėsit, e cila shumė shpejt u zgjerua nė tėrė vendin. Qeveria dhe princi nėn kontroll e kishin vetėm rajonin e Durrėsit, kurse territoret shqiptare tjera ishin nėn kontroll tė grupeve tė armatosura. Ato u ndihmuan nga Serbia, Greqia dhe Italia, me qėllim qė tė shkaktohet jostabilitet, e qė u shkonte pėr shtati planeve tė tyre pėr likuidimin e pavarėsisė shqiptare.
    Princi pati iluzione se nė ndihmė do t’i dalin fuqitė e mėdha evropiane, por kur filloi Lufta e Parė Botėrore, ai mė 3 nėntor 1914, u detyrua tė largohet. Pasi nuk ishte shqiptar dhe nė krye erdhi me ndihmėn e forcave tė huaja, princi gjerman duhej tė pėrfundonte ashtu siē pėrfundoi. Shpallja e pavarėsisė sė shtetit shqiptar u bė nga ana e Ismail Qemalit – Vlora, atėherė njė qytetar i shquar shqiptar, i njohur si simpatizant i madh i Austrisė, edhe pse kohė tė gjatė qėndroi nė Stamboll. Nėn udhėheqjen e tij u zgjodh Qeveria e parė shqiptare, ku pos tij si kryetar, u gjetėn edhe Abdi bej Toptani, si ministėr i Ushtrisė, Luigj Gurakuqi, si ministėr i Punėve Publike dhe Mit’had Frashėri, si ministėr i Bujqėsisė.
    Konstituimi i shtetit shqiptar objektivisht duhej tė ishte qėndrim real historik-politik pėr rregullimin e punėve tė brendshme nė vend. Por, kjo nuk ndodhi. Shteti i ri shqiptar menjėherė u ballafaqua me pretendimet e shteteve fqinje ballkanike. Ushtria serbe, pėr shembull, ditėt e fundit tė nėntorit, 1912, e mor Durrėsin dhe Elbasanin, kurse pastaj nė marrėveshje me Greqinė e mori Shqipėrinė e Mesme deri te lumi Shkumbin. Greqia e mori Shqipėrinė e Jugut, e okupoi bregun shqiptar tė Detit Jon dhe qytetin e Vlorės, kėshtu qė Qeveria vlonjate e Ismail Qemalit shtrihej vetėm midis qyteteve Vlorė, Fier, Lushnjė, Berat dhe Gjirokastėr.
    Personalitet i rėndėsishėm politik i Shqipėrisė nė atė kohė ishte edhe Esat Pashė Toptani, pėr tė cilin thuhej se ėshtė njė nga personalitetet mė tė njohur dhe mė tė rėndėsishėm nė Shqipėri. Ai vinte nga familja e njohur Toptani nga Tirana, e cila nė Shqipėri kishte shumė hapėsira tokėsore. Ai ishte i njohur si pasha turk dhe mbrojtės i Shkodrės gjatė luftėrave ballkanike. Toptani nė fillim nuk e njohu Qeverinė vlonjate tė Ismail Qemalit, por mė vonė edhe ai u pėrfshi nė tė. Por, edhe pos kėsaj, marrėdhėniet e tyre tė ndėrsjella asnjėherė nuk qenė tė mira. Shpesh ata u kundėrshtuan dhe u ndanė.
    Nėn presionin e fuqive tė mėdha, Serbia u detyrua t’i lėshojė territoret shqiptare, tė cilat me ndihmėn e fuqive tė mėdha i mori Toptani dhe nė Durrės formoi qeverinė e tij. Por, pas mossuksesit pėr ta shtrirė pushtetin e tij nė tėrė Shqipėrinė, Toptani pranoi tė bėhet anėtar i Qeverisė sė Ismail Qemalit. Nė gjysmėn e dytė tė vitit 1913, situata e brendshme e Shqipėrisė sėrish ishte e tendosur dhe konfuze, kurse nė jetėn politike ndjeheshin konfrontime tė ndryshme politike, interesa dhe lėvizje. Nė disa pjesė tė vendit u riaktivizuan idetė e vjetra xhonturke pėr kthimin nė pushtet tė sulltani turk, kurse princi tė jetė njeri i islamit, ndėrsa disa krerė shqiptarė, si Bajram Curri, Hasan Prishtina, Isa Boletini dhe tė tjerė kėrkonin revizonin e Marrėveshjes sė Londrės dhe krijimin e shtetit shqiptaromadh.
    Duke e shfrytėzuar situatėn e tillė konfuze tė brendshme, ushtria serbe sėrish hyri nė Shqipėri, me pėrpjekje pėr ta mbajtur “kufirit strategjik” pėr sigurinė e saj, e cila shtrihej nėpėr Luginėn e lumit Drin e deri nė derdhjen e saj, nė Detin Adriatik. Por, pas demarshit nga ana e Austro-Hungarisė dhe pas kėshillave tė Rusisė Cariste, Serbia u detyrua tė tėrhiqet nga Shqipėria. Por, pavarėsisht kėsaj, feudalėt e ndarė dhe tė konfrontuar, krerėt e fiseve dhe ata politik e vazhduan luftėn pa kompromis pėr pushtet. Ajo luftė u pėrcoll me pasoja tė rėnda dhe tė pėrgjakshme, kėshtu qė ndėr popull dukshėm u shtua revolta. Jeta, pėrfshi edhe atė politike, nė Shqipėrinė e sapo krijuar bėhej edhe mė e rėndė dhe mė e komplikuar, sidomos pėr shkak tė interesave tė veēanta tė fuqive tė mėdha evropiane pėr kėta rajon. Ato inicionin dhe pėrkrahnin krijimin e shteteve tė reja, por gjatė kėsaj secili prej tyre kishte edhe interesat e veta tė veēanta, tė cilat dallonin nga interesat e tė tjerėve. Pėr shkak tė gjithė kėsaj, ky vend, atėbotė, shpesh gjendej buzė luftės qytetarė, kurse konfliktet e shpeshta tė rėnda e tė armatosura ishin dukuri e shpeshtė.
    Si rezultat i situatave tė tilla tė brendshme dhe nėn ndikimin e fuqive tė mėdha evropiane, Qeveria e Ismail Qemalit, mė 22 janar 1914, dha dorėheqje. Ismail Qemali e lėshoi vendin dhe shkoi nė Austri. Mė 17 mars, 1914, nė Durrės, i cili ishte shpallur si kryeqytet, u formua Qeveria e re shqiptare, kryetar i sė cilės dhe ministėr i Punėve tė Jashtme u zgjodh Turhan Pasha, ish deputet i Portės, ambasador turk nė Petrograd dhe personalitet i shquar shqiptar. Esat Pasha u bė ministėr i Ushtrisė dhe ministėr i Punėve tė Brendshme, Hasan Bej Prishtina, ministėr i Postės, kurse dr. Mihail Turtuli, ministėr i Arsimit.
    Paralelisht me konfrontimet e shpeshta tė popullatės, pavarėsisht qė Shqipėria formalisht ishte shtet i pavarur, marrėveshjet pėr ndarjen e territorit tė saj vazhduan edhe gjatė Luftės sė Parė Botėrore, nga e cila mė sė shumti pėrfitoi Italia, tė cilės nė Marrėveshjen e Londrės prej 26 prill 1915 i ishin premtuar Vlora dhe disa pjesė tė Shqipėrisė Jugore dhe Jug-perėndimore. Duke shfrytėzuar pozitėn e saj specifike nė kėtė konfrontim tė madh botėror, Shqipėria bėnte pėrpjekje qė tė infiltrohet si me interesa tė saja ashtu edhe me ndikim, duke i plotėsuar ndikimet e dobėsuara tė Austro-Hungarisė. Rivalitetet e shteteve fqinje ballkanike pėr pushtet nė Shqipėri si dhe konfrontimet e brendshme tė krerėve tė ndarė tė borgjezisė shqiptare dhe feudalėve tė vjetėr, vazhduan edhe nė periudhėn e ardhshme, kurse pranimi faktik i pavarėsisė shqiptare nga ana e bashkėsisė ndėrkombėtare pasoi pas largimit tė trupave italiane nga territori i saj, kur mė 17 dhjetor, 1920, Shqipėria u pranua nė anėtarėsinė e Shoqatės sė Popujve. Pranimin e saj e kundėrshtuan Jugosllavia dhe Greqia, duke e justifikuar tezėn se Shqipėria nuk ėshtė shtet i qėndrueshėm. Ato qenė tė pėrkrahur nga Franca, por Britania e Madhe ishte ajo qė pėrkrahu pranimin e Shqipėrisė nė Shoqatėn e Popujve, kėshtu qė protestat e kėtyre tre vendeve mbeti pa rezultat konkret. Por, nė kėtė drejtim meritė patėn edhe SHBA-tė dhe kryetari Vilson.
    Njėkohėsisht me luftėn pėr largimin e ushtrisė italiane, nė Veri tė Shqipėrisė zhvillohej luftė kundėr pretendimeve tė borgjezisė jugosllave pėr krijimin e njė lloj tampon shteti nė territorin e Shqipėrisė, e njohur si Republika e Mirditės. Por, kah fundi i vitit 1921 territori i plotė i Shqipėrisė u lirua nga trupat e huaja, me ēka pėrfundimisht u zgjodh ēėshtja e pavarėsisė shqiptare. Nė Konferencėn e ambasadorėve tė shteteve tė mėdha fitues kundėr Gjermanisė dhe aleatėve saj, mė 9 nėntor 1921, ishte sjellė vendim pėr pranimin e pavarėsisė shqiptare, por me tė cilėn Italisė i pranohej “interesi special” pėr mirėmbajtjen e pavarėsisė shqiptare, qė Qeveria italiane e shfrytėzoi deri nė pėrfundim tė Luftės sė Dytė Botėrore, kur mė nė fund u detyrua tė tėrhiqet nga njė “privilegj” i tillė.
    Pas Luftės sė Parė Botėrore, gjendja politike dhe disponimi nė Ballkan, shumė shpejt ndjeshėm ndryshuan. Ēdo shtet bėnte pėrpjekje qė maksimalisht t’i shfrytėzojė gjasat e veta pėr realizimin e pretendimeve dhe aspiratave tė ėndėrruara pėr tė qenė zot tė hapėsirave ballkanike. Nė kushte tė tilla, manipulimet politike tė disa nga fuqitė e mėdha, sidomos tė Austro-Hungarisė, hasin nė tokė pjellore dhe vegjetacion. Njėkohėsisht, duke i mbivlerėsuar meritat e veta pėr fitoren mbi Perandorinė osmane dhe largimin e saj nga territoret evropiane, secila nga shtet ballkanike dėshironte tė marrė sa mė shumė territor, nė veēanti nga Maqedonia. Si rezultat i marrėdhėnieve tė tyre tė ndėrsjella tė komplikuara, qė dita ditės bėheshin edhe mė tė ashpra, kanosjet luftarake bėheshin edhe mė tė shpeshta dhe mė serioze. E gjithė kjo mė nuk mund tė trajtohej si njė blof politik i padhembshėm.
    Nė skenėn politike tė Ballkanit, pėr shkak tė specifikave tė interesave tė veēanta, dalėngadalė u polarizuan forcat dhe nė njėrėn anė u bashkuan forcat e Serbisė, Malit tė Zi dhe Greqisė, ndaj tė cilave nė njė mėnyrė gravitonte edhe Rumania, pėrderisa nė anėn tjetėr mbeti vetėm Bullgaria. Nė prag tė Luftės sė Dytė Ballkanike, mė 1 qershor, 1913, Serbia dhe Greqia bėnė aleancė, me ēka edhe Rumania iu bashkua, duke shpresuar se me kėtė do t’i mbrojė interesat e saja nė Dobruxha dhe ndaj Bullgarisė, e cila gjithnjė e mė shumė hynte zonėn gravituese tė Austro-Hungarisė, pėr ēka mbreti Ferdinand kishte rol tė rėndėsishėm. Forcat e marrėveshjes trepalėshe, sidomos Rusia, pėrpiqeshin ta ndalojnė konfliktin e mėtejmė, tė sigurojnė demobilizim tė efektivave ushtarake dhe ta pamundėsojnė luftėn e ndėrsjellė. Mirėpo, pėr kėtė nuk patėn sukses, kėshtu qė lufta ishte pashmangshme. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  5. #185
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (17)

    Lufta e Parė Ballkanike (tetor1912-mars 1913) - pushtimi i Makedonisė dhe Kosovės
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Mė 29 qershor, 1913, njė muaj pas Marrėveshjes sė Londrės, trupat bullgare i filluan operacionet ushtarake kundėr Serbisė dhe Greqisė gjatė vijės sė demarkacionit tė Maqedonisė. Kėshtu filloi Lufta e Parė Botėrore. Meqė Austro-Hungaria nuk ia dha ndihmėn e pritur, kurse Gjermania dhe Italia qėndruan anash, Bullgaria pothuaj mbeti e vetmuar dhe jo qė nuk u mori territoret e dėshiruara, por filloi t’i humbė edhe ato qė mė parė i kishte pėrvetėsuar, kėshtu qė pas kthimit nė Edrene tė Turqisė, filloi tė lutet pėr paqe. Me intervenimin e fuqive tė mėdha erdhi deri te ndėrprerja e veprimeve luftarake dhe mė 30 korrik nė Bukuresht filloi Konferenca paqėsore, nė tė cilėn, pas dhjetė ditėve, mė 10 gusht tė tė njėjtit vit, u nėnshkrua Marrėveshja Paqėsore e Bukureshtit. Me kėtė Marrėveshje, nga Maqedonia Serbia e mori pjesėn e Vardarit, pėrkatėsisht pjesėn mė tė madhe nga e ashtuquajtura “Zona e kontestuar” (Shkup, Veles, Ohėr, Strugė), Greqia pos Maqedonisė Jugore me Selanikun, mori edhe pjesė nga Thrakia Perėndimore, pėrderisa njė pjesė e Thrakisė Lindore me Edrenėn iu kthye Turqisė. Rumania e mori Dobruxhėn.
    Pos Maqedonisė, situata vlonte edhe nė Shqipėri e Kosovė. Tė ballafaquar me okupatorė tė ri, populli shqiptar kushedi pėr tė satėn herė sėrish organizoi kryengritje. Pak para shpalljes sė pavarėsisė shqiptar, nė Shkup, mė 14 tetor, 1912, u formua Komiteti i Pavarėsisė (Shpėtimit) Shqiptare, anėtarė tė tė cilit ishin Hasan Prishtina, Bajram Curri, Sali Gjuka, Nexhip Draga, Bedri Pejani etj. , qėllimi bazė i tė cilėve ishte t’i njoftojė fuqitė e mėdha evropiane se populli shqiptar i mori armėt, por jo nė mbrojtje tė Perandorisė osmane, por pėr t’i ēliruar territoret e veta tė okupuara. Dy vjet mė vonė, nė Vushtrri, mė 26 mars, 1914, u organizua njė kryengritje e madhe, nė ballė tė sė cilės ishte kushėriri i Hasan Prishtinės, Zjenulla bej Berisha, kurse Komiteti i organizatave kombėtare revolucionare nė Ballkan shpalli Deklaratėn, nė tė cilėn, ndėr tė tjera, theksohej se “Shqiptarėt nė Kosovė kanė pjesėmarrje aktive nė tė gjitha luftėrat pėr ēlirimi dhe bashkim nė njė shtet kombėtar tė gjithė popullit shqiptar”, por “nga forcat imperialiste populli u dėnua dhe nė vend nga regjimi osman, u okupua nga regjimi edhe mė gjakėsor, ai serb”.
    Pas mbarimit tė Luftės sė Parė Ballkanike, Shqipėria, mė 28 nėntor, 1912, shpalli pavarėsinė. Por, ajo ishte gjysmake, sepse Kosova ishte e okupuar nga Serbia dhe Mali i Zi, pushteti i tė cilėve filloi pamėshirė t’i trajtojė shqiptarėt e shquar. Kėshtu, pėr shembull, truri i Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare, Hasan Prishtina, bashkė me Nexhip Dragėn, Idriz Seferin, Nuredin beun, Xhemal beun etj. u burgos nė burgun e Kalemegdanit nė Beograd, prej ku u lirua mė 1 prill, 1913. Pas lirimit, ai menjėherė shkoi nė Kosovė dhe filloi me organizimin e luftės kundėr okupatorit serb. Nga Kosova Hasani shkoi nė Shqipėri, ku miku i tij i vjetėr nga koha e Parlamentit turk, Ismail Qemali, mė 4 dhjetor 1912 formoi Qeverinė e parė tė Pėrkohshme Shqiptare nė Vlorė.
    Pas okupimit tė Kosovės dhe gjendjes sė komplikuar dhe tė paqartė tė Shqipėrisė, Hasan Prishtina, Bajram Curri dhe krerėt tjerė shqiptarė, pėr shkak tė sigurisė sė tyre, disa herė u detyruan tė qėndrojnė nė Vjenė. Por, edhe pėrkundėr rreziqeve objektive, Hasan Prishtina shpesh vinte nė Kosovė, ku merrte pjesė nė organizimin e rezistencės sė popullatės shqiptare nė Dibėr dhe Lumė, si dhe nė shumė aksione diversantė. Mė 12 shkurt, 1915, ai personalisht u vendos nė krye tė kryengritjes nė Zhur, duke e zgjeruar veprimtarinė e kryengritėsve nė rajonin prej Qafė Thanės e deri nė Gjakovė.
    Baraspesha e Ballkanit nuk u arrit as pas shpėrthimit tė Luftės sė Parė Botėrore Imperialiste, e cila ishte rezultat i garės sė fuqive tė mėdha pėr ndarjen e sėrishme tė botės. Pėr shkak tė realizimit tė aspiratave tė saja hegjemoniste, forcat e Antantės bėnė pėrpjekje pėr kthimin nė anėn e saj tė Bullgarisė, Greqisė dhe Rumanisė. Pėrpjekje tė njėjta nė kėtė plan u bėnė edhe nga ana e forcave qendrore, qė ēoi drejt ringjalljes sė sėrishme dhe shtrimin e ēėshtjes maqedonase nė rendin e ditės sė politikė ballkanike dhe evropiane. Ndėrkohė, forcat evropiane hartuan kombinacione tė ndryshme manipuluese dhe variante rreth ndarjes sė pjesėve, apo thėnė mė mirė, tėrė Maqedonisė. Njė kohė Antanta ėndėrronte ta pėrtėrijė Lidhjen e dėshtuar ballkanike me plotėsimin e disa aspiratave territoriale tė Bullgarisė, tė cilėn gjė e kundėrshtuan Serbia dhe Rumania. Qeveria e Pashiqit iu kundėrshtua kėsaj me arsyetimin se me kėtė do tė humbej Lugina e Vardarit dhe rruga drejt Selanikut. Nga ana tjetėr, qarqe tė Berlinit ia ofruan Serbisė Shqipėrinė Veriore nėse pranonte paqe separate dhe nėse ia lė Maqedoninė Bullgarisė, tė cilėn Serbia nuk e pranoi.
    Pa humbje tė rėnda nė fushėn e luftės, mė 29 shtator, 1918, Qeveria bullgare u detyrua ta pranojė marrėveshjen paqėsore, me tė cilėn, pos tė tjerave, parashihej tėrheqja e armatės bullgare nga territoret e okupuara nga ana e Serbisė dhe Greqisė nė vitin 1915, demobilizim dhe ēarmatim tė ushtrisė bullgare dhe abdikim tė Mbretit Ferdinand. Humbja e thellė e fuqive qendrore nė mėnyrė ndėrkombėtare u verifikua me Konferencėn paqėsore tė Parisit, nė tė cilėn anėtaret e Antantės, imtėsisht u njoftuan me ēėshtjen maqedonase, e cila u trajtua nė kuadėr tė planeve tė rregullimit pas luftės tė Evropės dhe Ballkanit. Pėr kėtė kontribuuan edhe shumė apele, memorandume dhe protesta tė maqedonasve nė vend tė ndryshme tė botės, tė cilėt kėrkonin tė pengohet bashkėngjitja e Maqedonisė cilitdo shteti ballkanik.

    Lufta e Parė Botėrore - ripushtimi i Kosovės dhe i Maqedonisė

    Para fillimit tė Luftės sė Parė Botėrore nė Maqedoni, Kosovė dhe Sanxhak vlonte si zgjua bletėsh, kėshtu qė ushtria serbe u mundua mjaft mė kryengritjen e popullatės sė atjeshme. Lėvizja e parė mė e organizuar e shqiptarėve ndodhi mė 29. 9. 2013, kurse njė muaj mė vonė dhe hyrja mė e madhe e shqiptarėve nė Maqedoni, kėshtu qė nė fillim tė viti 1919 nė Shqipėri u dėgjuan zėra se Maqedonia do tė bėjė kryengritje, e cila do tė zgjerohet edhe nė Serbinė e Vjetėr.
    Nė Tetovė dhe rrethinė mbretėronte anarki e vėrtetė, sepse shqiptarėt e ushtrisė bullgare e plaēkitnin popullatėn, ndėrsa nė rajon e Kėrēovės, duka Kalame nga Zajazi, me 20 shqiptarė e mori grykėn strategjik dhe tė rėndėsishėm tė Malit tė Thatė. Edhe pse ishin tė nxitur nga agjenti serb, Esat Pashė Toptani, popullata shqiptare nuk pranonte kurrfarė pushteti, kurse nė krye tė saj qėndronte Nuredin Koti.
    Nė disponim politik tė shqiptarėve nė rajonet e shtetit serb, pos plaēkitjes masive tė mallit tė popullatės lokale nga ana e ushtrisė serbe, nė masė tė madhe ndikonin ngjarjet nė Shqipėrinė fqinje, ku populli iu kundėrvu me kryengritje okupatorit austro-hungarez, me tė cilin deri atėherė bashkėpunoi. Meqė ekzistonte rreziku se me atė kryengritje italianėt do tė bėjnė ndonjė komplot, e qė do tė mund tė zgjerohej edhe mė territoret serbe, udhėheqėsi ushtarak serb, Kosta Peēanec, iu urdhėrua ta pengojė depėrtimin e mėtejmė tė ushtrisė sė saj tė padisiplinuar. Duke shfrytėzuar kėtė situatė, nė Dibrėn e Poshtme dhe tė Epėrme, italianėt dėrguan agjentėt e tyre qė ta nxisin popullit pėr vetė-pėrcaktim. Politikėn e tillė italianėt e vazhduan edhe nė Shkodėr, ku agjitonin pėr krijimin e Shqipėrisė sė Lirė nėn protektoratin italian. Kundėr serbėve, italianėt i nxitnin edhe malazezėt, duke u premtuar kthimin e mbretit tė komprometuar, Nikolla.
    Si rezultat i njė politikė tė tillė, mė 7 nėntor, 1918, nė Shkodėr, shqiptarėt kėrkuan qė tė gjitha viset ku flitet gjuha shqipe tė bashkohen me Shqipėrinė e Mesme dhe tė Jugut. Kėsaj kėrkese iu bashkėngjitėn edhe krerėt nga Ulqini, tė cilėt kėrkonin qė i gjithė bregdeti malazez t’i bashkohet shtetit shqiptar.
    Nė nėntor dhe dhjetor, 1918, rreth Pejės shpėrtheu konflikti i armatosur, ku malazezėt, shqiptarėt dhe vllahet e vjetėr u futėn nė territorin e rajonit tė divizionit tė Ibrit dhe bėnė mjaft zullum. Dy muaj para kėsaj, rreth 25 tetorit, filloi lėvizja e shqiptarėve tė Kosovės kundėr vendosjes sė organeve serbe komunale nė pushtet. Daljen nga situata e rėndė serbėt e shihnin nė ēarmatosjen e shqiptarėve. Mirėpo, kjo pėrfundoi pa sukses, sepse nė Vushtrri, pas sulmit tė parė, shqiptarėt, tė udhėhequr nga Feriz Shabani dhe Fejzulla Saraēi, realizuan sulmin e dytė mbi njėsinė e Komunės sė Polluzhės, derisa nė Drenicė njė ēetė e armatosur prej 50-60 shqiptarė, tentuan ta mėnjanojnė kryetarin e komunės. Meqė konfliktet nuk pushuan, kah fundi i viti 1918, kryesuesi i forcave aleate nė Ballkan, Franc D’Epre, mori njė ankese nga popullata e Pejės dhe rrethinės, nė tė cilėn shqiptarėt kėrkonin tė ēlirohen nga serbėt dhe tė bashkohen me shqiptarėt tjerė. I ballafaquar me situatė tė rėndė, D’Epre propozoi qė nė rajonet e lartpėrmendura me shpejt tė forcohet pushteti serbe. Nuk ndihmoi as fakti se kryeshefi serb nė Pejė nė 5 komuna pėr kryetar emėroi shqiptarė, edhe atė pas ankesave tė fshatarėve.
    Pas arritjes sė kalorėsisė franceze nė Gjakovė, 3 shqiptarė tė shquar, kreut francez tė kėsaj kalorėsie, ia dorėzuan porosinė nga Gjakova dhe Peja, se kėto qytete me rrethinė duhej t’i takojnė Shqipėrisė. Rezistencė tė shqiptarėve tė armatosur kundėr pushtetit serbe pati edhe nė Llap dhe rrethinėn e Vushtrrisė, kurse nė Rozhajė u sulmua depoja ushtarake. Ushtria serbe nuk pati zgjidhje tjetėr pos sėrish t’i qaset ēarmatimit masiv tė popullatės shqiptare.
    Mirėpo, ēarmatimi nuk shkonte lehtė, edhe pėrkundėr faktit se ishin burgosur udhėheqėsit e shquar shqiptarė, siē ishin Fejzulla Saraēi nga rajoni i Vushtrrisė, Halil Zuka nga Stroevca, Hafiz Rexhepi nga Karimani, Izet Pendija e tjerė. Nė rajonin e Vushtrrisė shqiptarėt bėnė njė rezistencė nė fshatin Radovcė, nė Jabllanicėn e Poshtme, Novo Sellė e vende tjera. Por, kjo rezistencė nuk ishte e organizuar mirė e as e koordinuar. Por, edhe pėrkundėr kėsaj, gjatė vetė ēarmatimit, shqiptarėt realizuan disa kundėr-aksione. Shqiptarėt filluan ta zbatojnė praktikėn e mbajtjes sė tubimeve me liderė tė shquar, duke u pėrgatitur nė rajonin e Malėsisė qė ta sulmojnė Metohinė, pėr tė cilin qėllim ishin mbledhur rreth 30.000 shqiptarė. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  6. #186
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (18)

    Mbretėria SKS
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Edhe pavarėsisht faktit se shqiptarėt mė tė shquar ishin pėr mbetje nė kuadėr tė Mbretėrisė SKS, nga Shkup, me pėrkrahje tė italianėve propagandohej nė shėrbim tė pavarėsisė shqiptare dhe tubimeve etnike. Me qėllim qė tė mbeten pa udhėheqje, ata qė nuk i bindeshin pushtetit serb, u soll vendimi pėr internimin e shqiptarėve qė ishin me ndikim. Mirėpo, ata kėtė nuk e lejuan dhe ikėn anėve tė ndryshme. Me kėtė, ēarmatimi i shqiptarėve nuk u realizua plotėsisht, kėshtu qė vazhdoi edhe gjatė dhjetorit tė viti 1918. Njė nga vatrat e rezistencės ishte nė fshatin Sllavkovcė nė rrethinėn e Vushtrrisė, udhėheqėsi i tė cilės ishte Bell Popov. Pėrderisa pushteti serb ishte i preokupuar me kėtė problem, nė rrethin e Gjakovės u tubuan krerėt shqiptarė jo vetėm nga viset e Shqipėrisė, por edhe nga Serbia, me qėllim qė tė arrihet marrėveshja pėr krijimin e autonomisė shqiptare nėn protektoratin italian, q u bė nė regjinė e konsullit italian nė Shkodėr.
    Pas kalimit tė disa shqiptarėve tė shquar nė Shqipėri, dhe pas kthimit tė tyre nė Serbi u soll vendimi pėr kryengritjen ne Metohi, me qėllim qė ajo t’i bashkohet Shqipėrisė. Pėr kėtė qėllim, ndihmė do tė duhej tė jepte Italia, agjitatorėt e sė cilės nė Shqipėri kishin pėrgatitur rreth 50.000 njerėz, tė cilat nga secila anė do tė shkonin nė Metohi. Nė ato kohė kryengritja ishte e nevojshme politikisht, pėr shkak tė Konferencės paqėsore qė mbahej nė Paris, e cila sidomos ishte angazhuar tė zgjidhė fatin e Shqipėrisė dhe kufijve tė saj. Njėkohėsisht, pos rajonit tė Malėsisė, pėrgatiteshin aksione edhe nė Lumė, Ras dhe Dibėr, me ndihmėn e trupave italiane, kurse kah midisi i dhjetorit tė po atij viti nė rrugėn Pejė - Mitrovicė e Kosovės filloi aksioni i hajnave profesional. Mirėpo, veprimi ushtarak nga Shqipėria, e planifikuar pas kryengritjes nė Metohi nuk pati sukses, e qė me siguri ishte rezultat i kėshillimit tre-ditor nė Babel-Baka, ku u vendos qė sulmi tė prolongohet pėr shkak tė pėrgatitjeve jo tė plota, mos pasjes unitet dhe plogėshtisė sė disa individė, mungesa e katolikėve si dhe pėr shkak tė faktit se atėherė nuk kishte italianė tė mjaftueshėm nė rripin kufitar kah Mbretėria SKS.
    Nė fillim tė vitit 1919 vazhdoi e njėjta situatė dhe me asgjė nuk dallonte nga ajo e mėparshme. Si rezultat i arritjes sė madhe tė trupave italiane nė kufirin jugosllav, shpėrtheu kryengritje lokale nė Plavė dhe Guci, kurse mbi 3000 shqiptarė me force tentuan ta kalojnė kufirin jugosllav. Mirėpo, me pėrjashtim tė udhėheqėsit tė vjetėr, Bajram Curri, krerėt shqiptarė kryesisht ishin nė shtėpitė e tyre, e qė sipas vlerėsimit serb, edhe pėrkundėr gjendjen kaotike nė Shqipėri, vetėdija kombėtare pėr politikė tė pavarur dhe bashkim edhe mė tej nuk i kishte marrė pėrmasat e nevojshme. Nė nahinė e Gjakovės ekzistonte antagonizėm i madh midis myslimanėve dhe katolikėve, kurse disa udhėheqės shpirtėror kishin deklaruar se populli shqiptar nuk ėshtė i pjekur pėr pavarėsi, duke u gjetur midis Turqisė dhe Italisė. Myslimanėt mė shumė ishin tė gatshėm ta pranojnė Mbretėrinė SKS, kurse katolikėt ishin me Italinė.
    Udhėheqėsit shqiptare nė Metohi dhe Plavė e Guci nga pushteti serb kėrkuan qė aty tė vendosen organet e pushtetit serb, sepse organet malazeze nuk mund t’i duronin. Mirėpo, meqė kjo nuk ishte pranuar, filloi plaēkitja masive nė Mal tė Zi, kėshtu qė shqiptarėt e atjeshėm tė pėrkatėsisė myslimane me armė u mbrojtėn nga hajnat e Vasojeviēit, ēka shkaktoi kryengritje nė Plavė dhe Guci, kur shqiptarėt publikisht shprehėn detyrėn tė ndahen nga Mali i ZI dhe t’i bashkohen Shqipėrisė sė pavarur. Pasi qetėsia dhe paqja nuk u arritėn, pėr kėtė kuptoi edhe opinioni ndėrkombėtar, kėshtu qė nė Plavė dhe Guci u tubuan rreth 50.000 shqiptarė tė armatosur, qėllimi bazė i tė cilėve ishte marrja e Pejės. Lėvizja ishte ndihmuare dhe nga italianėt dhe oficerėt malazez renegat.
    Lėvizja drejt Pejės u realizua nė 3 kolona: pėrmes Deēanit, pėrmes luginės sė Bistricės dhe pėrmes Rugovės. Edhe pos kryengritjes shumė tė dobėt, forca e Divizionit tė Ibrit u tregua e pamjaftueshme. Por, edhe pos kėsaj, shqiptarėt u mundėn, sepse zbatuan taka guerile, tė kombinuara me sulme dhe tėrheqje tė shpejta. Humbja ishte e patjetėrsueshėm, kėshtu qė kryengritėsit u tėrhoqėn nė Plavė, ku filluan sėrish tė tubohen dhe tė bisedojnė. Gjatė gjithė kohės nė Prishtinė vepronte Haxhi Allaga, i cili ishte i lidhur me princin Vilhelm Vid nė Durrės, i cili kah fundi i shkurtit udhėtoi nė Stamboll, ku u takua me Fuadin, vėllain e Danush beut, kryetar i Klubit shqiptar nė Stamboll.
    Pothuaj nė tė njėjtėn kohė nė Vushtrri u themelua Komiteti ilegal shqiptar, ku me udhėzimet e veta rolin kryesor e kishte Hasa Prishtina, i cili me kalimin e kohės do tė bėhet figura qendrore dhe shtylla kryesore e lėvizjes ēlirimtare. Nė qetėsimin e myslimanėve mė sė shumti pritej nga kleri mysliman, qė i konvenonte politikės tradicionale serbe. Si rezultat i kėsaj, nėn justifikime tė ndryshme, nė njė numėr tė madh qytetesh dhe fshatrash nė Jug tė Serbisė xhamitė u mbyllėn, kėshtu qė nė Prishtinė, Prizren dhe Novi Pazar ato kalon nėn kompetencėn tė ushtrisė, kurse nė Prijepole medreseja ishte shndėrruar nė shtėpi bonjakėsh, ndėrkaq nė Manastir xhamia u shndėrruar nė fabrikė.
    Situata nė terren vetėm pėrkohėsisht u qetėsua. Kah mesi i prillit tė vitit 1919, nė rrethin e Pejės u shėnuan trazira tė mėdha. Nė atė pjesė kishin ardhur kaēakėt nga Shqipėria, tė cilėt ishin pranuar nė Kosovė dhe Metohi, kurse veprimtaria e tyre ishte forcuar edhe mė tepėr. Dukuria e re ishte pakėnaqėsia e malazezėve nė Pejė dhe rrethinė nga regjimi ekzistues, sidomos kjo pakėnaqėsi kishte tė bėnte me organet gjyqėsore, tė cilėt u deshtė tė intervenojnė pėr t’u ndaluar plaēkitja e pasurisė. Nė Shqipėri nė rrjedhė e sipėr ishte organizimi intensiv i kaēakėve dhe tė tjerėve pėr tė hyrė nė Mbretėrinė SKS, me tė cilat pėrgatitje drejtpėrdrejt merrej udhėheqja e Komitetit tė Kosovės nė Shkodėr, nė krye me kryetarin Hadri Efendija, mjek i mėparshėm i ushtrisė turke dhe Bedri Pejani, profesor pejan.
    Nė Podujevė, Grabash, Bajēim, Llap, Vushtrri dhe fshatra tjerė gjendeshin kaēakė mirė tė armatosur, ku ishte fshehur njė sasi e madhe e armatimit. Shqiptarėt jetonin nė fise, tė cilėt gjithmonė ishin kundėr klasės dhe kombit qeverisės. Ata ankoheshin sidomos pėr xhandarmerinė e pranuar nga radhėt e famėkeqit Kosta Peēanac, kėshtu qė serbėt vėmendje tė veēantė i kushtonin krerėve shqiptarė dhe turq, sidomos Sefedin bej Mahmudbegoviqit (Begolli), i cili ishte me ndikim dhe i cili angazhohej pėr njė bashkėsi midis serbėve dhe shqiptarėve. Rėndonte edhe zgjedhja e ēėshtjes, e vendosjes dhe mbajtjes sė familjeve malazeze tė shpėrngulura.
    Mirėpo, shpėrthyen trazirat, kurse nė Drenicė u rebelua udhėheqėsi i kaēakėve, Azem Bjeta, i cili e sulmoi gjykatėn dhe rėndė plagosi dy xhandarė. Trazirat shpėrthyen edhe nė Podrimje, qė nė fakt paraqiste fillimin e kryengritje, pėr tė cilėn u arrit marrėveshja nė Shqipėri midis emisarit tė Kosovės dhe tė besuarve italianė. Me kėtė, nė tė vėrtetė, pritej t’i tregohet edhe Konferencės Paqėsore nė Paris se shqiptarėt nga ato vise nuk duan tė ndahen nga Mbretėria e SKS dhe as t’i bashkohen Shqipėrisė.
    Pejės i kanosej rreziku jo vetėm nga drenicasit, por edhe nga malazezėt, kurs depėrtimi i rebelėve nga rajoni i Zveēanit u ndalua, por depėrtimi kishte tėrhequr kaēakėt e vjetėr Sadik Rama nga Gjurgjeviqi dhe Ramadan Shabani nga Kijeva qė ta marrin pushtetin e kėtij rajoni. Ata mė pari ishin tė lidhur me Azem Bejtėn. Lėvizje patėn edhe nė rajonin e Dukagjinit, prandaj u pa qartė se ky aksion ishte pjesė e njė programi mė tė zgjeruar dhe nuk bėhej fjalė pėr mbetje tė kaēakėve tė thjeshtė. Pas lėvizjes qėndronin italianėt me agjitacionin pėr mbretin Nikolla. Prandaj kėto trazira mund tė shuheshin vetėm me njė ushtri mė tė fortė, me qėllim qė populli shqiptar mos t’i bashkohej kaēakėve.
    Edhe pėrkundėr asaj se ushtrisė serbe kjo i shkonte pėr shtati, italianėt vazhdonin t’i armatosnin shqiptarėt me mitralozė dhe topa, midis tė cilėve ishin edhe Azem Bjeta, Sadik Rama etj. Ndėrmjetėsuesit e tyre kryesorė te italianėt ishin anėtarėt e Komitetit tė Kosovės nė Shkodėr, nė krye me Hadi Efendinė dhe Bedri Pejani. Shumė shpejt Azem Bejta, Sadik Rama, Bedri Pejani etj. u gjetėn pranė 2.000 tė ardhur tė Gashėt dhe Krasniqėt, ku edhe i kishin pranuar. Plani ishte qė tė merren tė gjitha viset deri nė Pejė e Gjakovė. Si rezultat i kėsaj, nė javėn e parė tė gushtit nė Drenicė shpėrthyen trazira me intensitet tė shtuar, kurse nė Llap 300 kaēakė i sulmuan serbėt, e morėn komunėn Krepeniq dhe u pėrgatitėn pėr sulm tė pėrgjithshėm tė Podujevės. Kudo qė shkonte me kaēakėt e tij, Azem Bejta bėnte pėrpjekje pėr t’i bindur shqiptarėt se ato vise do t’i takojnė Shqipėrisė.
    Gjendja nė rajonin e Gjilanit ishte edhe mė e rėndė. Rrugėt prej Gjilani deri nė Kumanovė e Ferizaj ishin tė mbyllura, kurse nė Gjilan ekzistonte organizata e shqiptarėve dhe turqve qė kishte lidhje me Shqipėrinė. Nė kėtė gjendje tė pėrgjithshme u pėrfshi edhe Hasan Prishtina, i cili atė kohė jetonte nė Durrės, kurse Hasan Zeqiri i cili mbėrriti nė Mitrovicė e pastaj nė Vushtrri dhe Prishtinė, gjithkund e ēoi porosinė qė tė formohen grupe nga 10-15 njerėz pėr vrasjen e pėrfaqėsuesve serb tė pushtetit, pėr kallje tė shtėpive tė tyre, objekteve komunale e shtetėrore, shkėputjen e telave tė telefonit dhe diversione tjera. Kjo nevojitet tė bėhet me qėllim qė t’i tregohet Evropės se populli shqiptar ėshtė i pakėnaqur nga administrata serbe dhe se pėr synim ka krijimin e Shqipėrisė sė Madhe.
    Nė Shqipėrinė Veriore bėheshin pėrgatitje tė pėrbashkėt midis shqiptarėve. Malazezėt e mbretit Nikolla dhe okupatorėt italianė bėheshin gati pėr ta sulmuar Mbretėrinė SKS. Nė krye tė shqiptarėve ishte Hasan Prishtina, Ahmed bej Magja nga Gjilani, Qerim bej Mahmutbegoviqi nga Peja dhe Belesh beu nga Kastrati. Operacioni duhej njėkohėsisht tė fillojė nė Mitrovicė, Pejė, Gjakovė dhe Prizren, kurse disa ithtarė tė Stjepan Radiqit duhej tė shkonin nė Zvicėr dhe Itali pėr tė biseduar me pėrfaqėsuesit malazez pėr aksion tė pėrbashkėt. E tėrė organizata ishte e financuar nga Italia. Nė gusht tė vitit 1919 nė Prizren u lajmėruan forma tė gueriles sė qytetit, kėshtu qė shumė shpejt ushtria jugosllave u detyrua tė tėrhiqet nga brezi kufitar i Shqipėrisė, tė cilėn ushtria serbe e mori kah mesi i vitit 1815, kurse Shqipėrisė iu njohėn kufijtė e vitit 1913. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  7. #187
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (19)

    Lėvizjet ēlirimtare kundėr pushtimit serb (1919-1933)
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski



    Nė Drenicė, Shalė dhe Llap erdhi deri te kryengritja nė pajtim me vendimin e 12 myslimanėve tė Mitrovicės sė Kosovės. Midis mitrovicasve me qėndrim armiqėsore ishte edhe industrialisti Ferhat Draga, i cili u takua me disa krerė tė shquar shqiptarė, me tė cilėt u morėn vesh ta sulmojnė Vushtrrinė, Nė krye tė grupit tė Mitrovicės, pos Ferhat Dragės ishte edhe Riza Efendija, Tahir Beu dhe disa qytetarė me autoritet. Kėshilli, nė rajonin mė tė gjerė tė Mitrovicės, e drejtoi trazirėn dhe dha urdhra qė tė bėhen vrasje nė viset tjera, me qėllim qė tė pėrfshihet ushtria serbe dhe me kėtė shqiptarėt do tė ēliroheshin nga administrata serbe.

    Shpresa kryesore e shqiptarėve ishte ardhja e italianėve nė Pejė dhe bashkimin e Dukagjinit me Shqipėrinė si dhe tė gjitha viseve ku flitet gjuha shqipe. Kryengritja nė fillim shpėrtheu nė Lindje, kurse italianėt morė obligim ndaj lėvizjes dhe me thellė Dukagjin, konkretisht nė Drenicė. Kėtu, Azem Bejta haptas tha se ėshtė i besuari i Italisė dhe i vrau tė gjithė ata qė shpreheshin pėr Mbretėrinė e SKS. Streha kryesore e shokėve tė Azemit ishte nė rrethin e Vushtrrisė. Inspirues i njė veprimi tė kėtillė ishte Ferhat Draga dhe njerėzit e tij nga rreth i Mitrovicės, kėshtu qė lėvizja nga Vushtrria mund ta ndezte tėrė Dukagjinin.

    Plani ishte qė kryengritja tė shpėrthejė nėse fuqitė evropiane brenda 20 ditėve nuk i largojnė serbėt nga Dukagjini dhe Mali i Zi, me ēka njėkohėsisht ushtria italiane do tė hynte nė Mal tė Zi, kinse pėr ta vėnė rendin. Meqė planet nuk ishin reale, kryengritja vazhdimisht prolongohej, pare se gjithash, pėr shkak se atėherė Mali i Zi pėr Italinė ishte mė i rėndėsishėm se Dukagjini. Kryengritja duhej tė fillojė nė Shalė dhe menjėherė tė zgjerohet. Gjendja nė rajonin e Vushtrrisė nuk ishte e qėndrueshme. Shqiptarėt vranė disa serbė, ndėrkaq kundėr-aksioni filloi mė 11 tetor. Nė Shqipėri nga Stambolli anijet italiane sillnin pėrforcim ushtarak. Nė Stamboll ekzistonte Komiteti shqiptaro-maqedonas, qė dispononte me 70 mijė lira dhe 1. 200 komitė gjithnjė tė gatshėm pėr aksione.

    Nė fillim tė Luftės sė Parė Botėrore Selaniku me 2/3 popullatė hebre i takonte Perandorisė osmane, por Greqia, Bullgaria dhe Serbia dėshironin ta kenė nė pėrbėrje tė tyre. Nė atė kohė Britania e Madhe, Franca e pastaj edhe Austro - Hungaria, Italia dhe SHBA dėshironin qė Selanikun ta shndėrronin nė bazė tė tyre detare-ekonomike dhe vend-vėzhgim tė politikės. Fuqitė e mėdha, nė tė vėrtetė, dėshironin qė Selanikun ta bėjnė si port tė pavarur, e cila do tė shtrihej deri nė Maqedoni e Kosovė, e me kėtė edhe nė Serbi e Sanxhak. Qyteti do tė ishte qendra e Maqedonisė. Prandaj, pas vitit 1912, Serbia dhe Greqia nuk donin ta merrnin Selanikun dhe Maqedoninė, kėshtu qė Qeveria serbe nė vitin 1914 e solli tė ashtuquajturėn Deklaratė maqedonase, kurse mė 1916-1918 i tuboi myslimanėt nė Selanik dhe duke ua dhėnė shtetėsinė planifikonte t’i shfrytėzojė pėr penetrim tė ri nė Shqipėri.

    Fuqitė e mėdha tė Antantės ndanė njė pjesė tė madhe nga efektivat e tyre ushtarake pėr ta mbrojtur Selanikun dhe pėrmes tij ta realizojė ndikimin nė Greqi, Bullgari dhe Serbi. Nė vitin 1915 e pastaj nė vitet 1917-1918 Franca dhe Anglia i bėnė presion Qeverisė serbe qė njė pjesė e Maqedonisė t’i jepet Bullgarisė, me qėllim qė ajo tė mbetet neutrale dhe tė nėnshkruaje paqe separate me Antantėn. Britania e Madhe dukshėm u angazhua rreth Maqedonisė nė Luftėn e Parė Botėrore, kėshtu qė nė vitin 1915 e detyroi Serbinė qė Maqedoninė Lindore me Shkupin t’ia dorėzojė Bullgarisė dhe arriti qė Venizelosi tė pajtohet qė rajonet nė lindje tė Selanikut t’i jepen Bullgarisė, me ēka Greqia do ta merrte brezin e tokės prej Gjevgjelisė e deri te Liqeni i Dojranit si dhe tė mendohet pėr pretendimet greke nė Jug tė Shqipėrisė (Epirin) dhe marrjen edhe tė Manastirit. Serbia duhej tė qetėsohet me deklaratėn e ministrit britanik pėr Punė tė Jashtme, se Britania e Madhe do tė punojė pėr atė qė rreth Serbisė tė tubohen sllavėt e jugut pėr ta formuar njė shtet tė fuqishėm federativ, e cila do tė ishte barrierė nė rrugėn e depėrtimit gjerman drejt Lindjes.

    Pas lidhjes sė pėrhershme tė ambasadorit italian nė Durrės, Alioti me Bullgarinė pėrmes disa krerėve tė komitėve qysh nė vitin 1915, ministri italian i Punėve tė Jashtme ishte interesuar pėr kufirin mes Bullgarisė dhe Serbisė, duke insistuar qė kjo ēėshtje me kohė tė absolvohet te Qeveria serbe pėrmes francezėve. Njėkohėsisht, agjentėt italianė shėtitnin nėpėr Zvicrėn neutrale, kurse interesoheshin edhe pėr lidhjen e socialistėve nė Konferencėn socialiste nė Stokholm nė vitin 1917, ku ishte shtruar kėrkesa qė Bullgarisė t’i jepet Maqedonia Lindore, pėrkatėsisht t’i jepet Selaniku pėr shėrbimet lidhur me sjelljen e sėrishme nė krye tė mbretit tė mėparshėm, Konstantin. Nė kėtė mėnyrė Bullgaria do ta merrte Selaniku, Halkidikin, Kavallėn dhe ujdhesėn Tasos.

    Menjėherė pas pėrfundimit tė luftės, Qeveria italiane u angazhua pėr vendosjen e Maqedonisė autonome (pjesa e Vardarit dhe Egjeut), duke i dhėnė Bullgarisė ndihmė tė rėndėsishme dhe i kritikoi kushtet e vėshtira pėr tė ashtuquajturėn Paqe e Selanikut. Ndihmoi nė synimet e popullit shqiptar tė Kosovės pėr pėrfshirjen nė Shqipėrinė e Madhe. Nė Konferencėn Paqėsore tė Parisit (1918 – 1920), pas sukseseve tė mėdha tė ushtrisė serbe nė depėrtimin e frontit tė Selanikut, qė ishte fund i luftės, ēėshtja e Maqedonisė nuk u parashtrua nė derėn e madhe. Por, ideja pėr autonominė e Maqedonisė me Selanikun edhe mė tej ekzistonte. Ky koncept e ndihmonte Turqinė e mundur dhe myslimanėt tjerė. Ėshtė interesant tė theksohet se xhemitlitė nuk bėnin fjalė veēmas pėr Kosovėn, sepse e konsideronin si pjesė tė Maqedonisė, nė pajtim me planin pėr hinderlend tė zgjeruar tė autonomisė sė Selanikut. Dukej se mė pak konteste do tė ketė nėse Selaniku me Maqedoninė nuk do t’i takonte asnjė vendi, por tė jetė i mėvetėsishėm, e qė u konvenonte fuqive tė mėdha.

    Nė vitin 1919 nga fuqitė e mėdha nė territoret nė tė cilat jetonin myslimanėt jugorė, mė aktivė qenė italianėt. Kėshtu, ata nė Vlorė, pėrgatitėn ēeta pėr hyrje nė Mal tė Zi dhe Maqedoni, qė pėrbėheshin nga mercenarėt shqiptarė. Qeveria italiane e pėrshėndeti idenė e Shqipėrisė sė Madhe, e cila nė veri do tė shtrihej prej Tivarit e deri nė Shkup, duke e pėrfshirė edhe njė pjesė tė Sanxhakut, pėrmes tė cilit do tė ushtrohej ndikimi nė BeH. Dhe, pėrderisa Nikolla Pashiqi konsideronte se nuk duhet tė nėnshkruhet marrėveshje pėr pakicat, Italia mė sė shumte llogariste nė Maqedoninė. Te ēėshtja shqiptare Qeveria serbe tregoi fare pak frikė. Sipas mendimit tė amerikanėve, Shqipėria duhej tė jetė neutrale, me pėrjashtim tė Vlorės, e cila do t’i takonte Italisė. SHBA-tė nuk ishin pėr ndarjen e Shqipėrisė, por dukej se ajo atėherė nuk mundej vetė tė qeverisė. Amerikanėt mendonin se mandatar duhet tė jetė Italia.

    Italia i inspironte aspiratat shqiptare dhe maqedonase dhe nė kuadėr tė kėsaj i ndihmonte komitėt shqiptarė dhe maqedonas, tė cilėt arritėn nė pėrfundim se mund tė kenė mė shumė sukses nėse sulmojnė prej Shqipėrisė dhe jo prej kufirit perėndimor bullgar. Kėshtu, nė dekadėn e parė tė shkurtit tė vitit 1920 nė Shqipėri u pėrhapėn zėrat se maqedonasit do tė organizojnė kryengritje nė Maqedoni dhe Serbi tė Vjetėr. Nė atė kohė nė Shqipėri ishin krerėt e VMRO, tė cilėt me komitėt e tyre duhej tė sulmonin nga Qustendili dhe Strumica, kurse shqiptarėt nga Peja. Debati pėr pakicat nė anėn jugosllave kishte pėrfunduar me pranimin e kėrkesės se Konferencės paqėsore dhe me sjelljen e dispozitave ligjore, kėshtu qė me nenin 10 Mbretėria e SKS obligohej qė me dispozita ligjore t’i rregullojė tė drejtat personale dhe familjare tė myslimanėve nė pajtim me zakonet, kurse mbrojtja kishte tė bėjė me xhamitė, varret dhe objektet tjera fetare.

    Me fqinjėt kishte mė shumė probleme se sa me fuqitė e mėdha tė Antantės dhe SHBA-tė. Me Shqipėrinė nuk mund tė vendosej dialogu, pos qe mė disa shqiptarė nė Paris ishte zhvilluar njė lloj tregtie politike. Qeveria e pėrkohshme e Durrėsit ishte fėmijė e Italisė, kurse Qeveria shqiptare e Lushnjės ishte kabinet ministror i nacionalistėve, nė tė cilin ishin ulur edhe disa anėtarė tė Komitetit tė Kosovės. Pėr Shqipėrinė Mbretėria e SKS parimisht ishte pėr pavarėsi, por nėse Vlora i lihej Italisė, kurse do ta kėrkonte Veriun e Shqipėrisė si pjesė tė saj nga ndarja.

    Probleme pati edhe me aleatin e luftės, Greqinė, e cila kishte shumė pretendime nė pjesėn jugore tė Maqedonisė sė Vardarit, pėr shkak tė kolonisė aktive greke nė Manastiri, por qė kėrkonte edhe tė mbrohet Selaniku. Me Bullgarinė kishte shumė probleme dhe vėshtirėsi. Nė fillim tė viti 1919, Komiteti ekzekutiv i VMRO kėrkoi nga fuqitė e mėdha dhe pėrfaqėsuesve tė tyre nė Sofje, qė Maqedonia, deri nė vendimin e Konferencės paqėsore, tė jetė nėn mbikėqyre tė forcave aleate. I ashtuquajtur Serēani, si fraksion i VMRO-sė, angazhohej pėr Maqedoni tė pavarur. Pėrfaqėsuesi i pėrfaqėsisė sė pėrkohshme tė Serēanit, prifit Pavle Hristov, nė Memorandumin e 24 marsit dhe 10 prillit, 1919, i ftoi forcat aleate tė interesohen pėr ardhmėrinė e popullatės maqedonase dhe propozoi qė tė vendoset autonomi pėr Maqedoninė, me Selanikun si kryeqytet dhe port tė lirė. Nė prill tė vitit 1919 KE i rivalit tė VMRO Konferencės paqėsore i dėrgoi njė Memorandum mė 100.000 nėnshkrime, duke kėrkuar bashkėngjitje tė Maqedonisė me Bullgarinė , duke i konsideruar maqedonasit pėr bullgarė.

    Emigracioni maqedonas nė SHBA ishte pranė Shoqatės sė konventės maqedonase-bullgare nė Ēikago dhe pranė Kishės maqedonase nė Toronto, ku ishte prezent teza pėr karakterin bullgar tė Maqedonisė. Nė Bukuresht u themelua Shoqata kulturo-arsimore maqedonase-rumune, e cila dėrgoi pėrfaqėsues tė veten nė Paris. Nė Zvicėr pati mė shumė opsione, por edhe koncepte pėr Maqedonisė si njėsi e veēantė nė kuadėr tė Federatės jugosllave. Dr. Kocarev, nga Ohri, nė Gjeneve themeloi Shoqatė maqedonase pėr pavarėsi tė Maqedonisė, e cila proklamonte respektimin e tė gjitha tė drejtave tė kombėsive sipas dispozitave tė kryetarit amerikan, Vilson. Kėrkohej qė Maqedoninė ta marrin forcat aleate, tė gjithė emigrantėve t’u mundėsohet kthim dhe pjesėmarrje nė administratėn shtetėrore. Shtypi italian e propagandonte propozimin e delegacionit italian nė Paris pėr themelimin e Maqedonisė dhe Shqipėrisė sė pavarur dhe pėr lidhjen e tyre federative tė doganės. Por, kundėr kėsaj ishte Franca, duke e mbrojtur tezėn e status qos sė paraluftės. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  8. #188
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (20)

    Komiteti i Kosovės
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Nacionalistėt shqiptarė tė Kosovės deri nė depėrtimin e frontit maqedonas besonin nė zbatimin e dispozitave pėr vetė-pėrcaktim tė popujve tė deklaruara nga kryetari amerikan, Vilson kah fundit i Luftės sė Parė Botėrore, kurse nė praktikė mbahej me okupatorin austro-hungarez. Ata qė ishin tė dėshpėruar, ikėn nė male, kėshtu qė mė 17 dhjetor nė Shkodėr e themeluan Komitetin Revolucionar, me qėllim tė pėrfshirjes sė Kosovės, Dukagjinit dhe Podrimjes nė kuadėr tė Shqipėrisė. Atėbotė, nė qytetin mė tė madh shqiptar, Shkodėr, Dita e Flamurit shqiptar (28 nėntori) ishte sidomos i veēantė. Qysh para shėnimit italianėt i nxisnin shqiptarėt nga rreth i Shkodrės, kurse ata e pėrhapnin idenė pėr pavarėsinė e Shqipėrisė nėn mbrojtjen e Italisė.

    Themelues tė Komitetit tė Kosovės ishin Hoxhė Kadriu nga Prishtina, ish mjek ushtarak dhe njė kohė edhe ministėr i Drejtėsisė i Shqipėrisė, Qerim Begolli, Hysni Curri (nipi i Bajram Currit) e personalitete tjera. Bajram Curri atėherė ishte nė mal si lider i luftėtarėve, kurse Hasan Prishtina qėndronte nė Romė, ku nuk ishte pritur nga ministri italian i Punėve tė jashtme. Anėtarėt e Kėshillit nė Shkodėr dhe Durrės zhvilluan aktivitete nė planin kombėtar se si pėrmes pėrfaqėsuesve tė Italisė dhe Anglisė ta bashkojnė rajonin e tyre me Shqipėrinė. Pėr kėtė qėllim, ata hartuan edhe memorandum dhe dėrguan botime propagandues jo vetėm kundėr posedimit tė Kosovės nga ana e ushtrisė serbe, por edhe kundėr okupimit tė Shqipėrisė nga Italia.

    Teza e Komitetit tė Kosovės, i cili kah fillimi i vitit 1919 numėronte 28 anėtarė, pėr tubimin e tė gjithė shqiptarėve, tė cilėt nė pėrqindje tė ndryshme jetojnė nė zonat e banuara me shqiptarė, nuk ishte vetėm tezė e Komitetit tė Kosovės, por edhe i Organizatės “Vatra” nė Boston tė SHBA-ve si dhe i qarqeve tė emigracionit shqiptar nė Llozanė tė Zvicrės dhe kuptohet nė Kėshillin e bejlerėve-agallarėve nė Shkodėr. Komiteti menjėherė filloi me botimin e organit tė saj, “Populli”, numri i parė i tė cilit doli nė janar tė viti 1919. Kryetar i Komitetit deri nė vjeshtėn e viti 1920 ishte Hoxhė Kadriu. Nė periudha tė ndryshme, si anėtarė tė komitetit ishin dhe punuan me zell tė madh edhe Hasan Prishtina, Bajram Curri, Sali Nivica, Hysni Curri, Bedri Pejani, Azem Galica, Avni Rrustemi, Elez Jusufi, Aqif Pasha, Sotir Peci, Qerim Begolli e shumė tė tjerė. Veprimtarinė e Komitetit tė Kosovės e ndihmuan edhe intelektualė tjerė, me qėllim qė ta fitojnė pėrkrahjen e komandantėve ushtarak anglez, francez dhe italian nė Shkodėr.

    Rrethanat politik nė Shqipėrinė fqinje, sipas raporteve tė oficerėve amerikan gjatė pranverės sė vitit 1919, ishin shumė tė vėshtira pėr shqiptarėt. Tė shpeshta ishin konfliktet e armatosura me malazezėt, kėshtu qė nė Shkodėr pati shpėrngulje tė sėrishme tė rreth 30.000 shqiptarėve. Komiteti Kosovės kishte njoftuar se janė flijuar diku rreth 83.000 shqiptarė. Organizata inicoi dėrgim tė njė Protestė deri te Konferenca paqėsore kundėr ndarjes sė Shqipėrisė dhe bashkimit me pjesėt e fqinjėve. Meqė rrethanat nuk ndryshuan as gjatė pranverės e deri nė mesin e vitit 1919, Qeveria e pėrkohshme shqiptare kėrkoi qė Italia ta vendosė nė Paris ēėshtjen e kryengritjes sė Kosovės.

    Pas nėnshkrimit fshehtas tė marrėveshjes pėr paraqitje tė pėrbashkėt nė Konferencėn paqėsore midis E. Venizelos dhe ministrit italian pėr Punė tė jashtme, Titoni, ishte paraparė qė Greqisė t’i takojė i ashtuquajturi Epiri Verior, pėrkatėsisht njė pjesė e Shqipėrisė jugore ortodokse, ndėrkaq Italia do ta aneksonte Vlorėn me rrethinėn e saj tė gjerė. Komiteti i Kosovės reagoi. Qytetarėt e Beratit kryetarit tė SHBA-ve i dėrguan njė protestė kundėr kėsaj marrėveshje. Duke tubuar rreth vetes, qytetarė tė shquar, jo vetėm nga qytetet e Kosovės, Komiteti i Kosovės nė mbledhjen e saj hartoi Aktin protestues, me kėtė pėrmbajtje:

    1) Shkodra dhe rrethina e saj tė marrin formė tė njėjtė politike si shteti shqiptar

    2) Italisė t’i kontestohet marrja e Vlorės

    3) Ushtria serbe t’i ēlirojė kufijtė tė vendosura me vendim tė Konferencės sė ambasadorėve nė Londėr.

    Nė Shqipėri dhe Kosovė aktiv sidomos ishte Hasan Prishtina. Ai jo vetėm qė kuptoi se rezistenca stihike dhe e paorganizuar e popullit shqiptar nuk mund tė japė rezultate tė shpejta dhe efikase, por intensivisht punoi nė pėrgatitjen e njė programi tė Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare. Njė pjesė nga ai program qe ndriēuar nga ana e mikut tė tij dhe revolucionarit, Azem Galica nė tetor tė viti 1919, i cili pėrbėhej prej 8 pikave, nė tė cilat kėrkohej:

    1. Tė njihet e drejta e popullit shqiptar tė Kosovės qė tė bashkohet me Shqipėrinė.

    2. Tė ndėrpriten menjėherė vrasjet, djegia dhe plaēkitja e shqiptarėve

    3. Tė ndėrpritet marrja e tokave shqiptare me vendosjen e kolonėve serb dhe malazez dhe shpėrngula e shqiptarėve jashtė Kosovės

    4. Tė ndėrpriten ekspeditat ndėshkuese tė ushtrisė kundėr shqiptarėve, qė arsyetohen kinse me marrjen e armėve dhe ndjekjen e ēetave

    5. Tė lejohet hapja e shkollave shqipe

    6. Gjuha shqipe tė bėhet zyrtare, kurse administratorėt e huaj tė zėvendėsohen me shqiptarė

    7. Tė ndalohen burgosjet dhe internimet e familjeve tė luftėtarėve tė ēetave dhe tė atyre tė cilėt tė njėjtėt i ndihmojnė

    8. T’i ndalojnė ndjekjet e ēetave shqiptare, kurse tė gjithė ata qė janė pėrcjellė tė mbrohen nga ēetat.

    Pėrmbajtja e programit e paralajmėroi rritjen e veprimtarisė sė Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare nga korniza guerile lokale, nė Lėvizje tė pėrgjithshme shqiptare, qėllimi kryesor i sė cilės ishte lufta gjithė-popullore kundėr okupimit tė huaj. Pėr ta shtuar edhe mė shumė fuqinė e Lėvizjes, Hasan Prishtina shkoi nė Shkup, por atje u kap dhe u burgos nga armata bullgare. Por, me ndihmėn e anėtarėve tė Komitetit, shume shpejt u la i lirė.

    Hasan Prishtina e pėrgatit edhe Programin e pėrgjithshėm pėr kryengritjen e Kosovės nė vitin 1919, e cila pėrmbante 10 pika:

    1. As njė kryengritės nuk guxon me i dėmtua shkiet e vendit veē atyre qė qėndrojnė me armė nė dorė kundėr qėllimit shqiptar.

    2. As njė kryengritės nuk guxon me djeg shtėpia, e me rrėnua kisha.

    3. Plaēka ėshtė jatak kryengritjes

    4. As njė kryengritės nuk guxon me bė ndonjė shėmtim mbi trupat e vrarė tė armikut, as me i zhveshė ata armiqė qė mbesin vdekur e tė plagosun ose tė nxėnė robėr.

    5. Veprimi mė i gjallė ka me qenė kundra ushtrisė, xhandarmėrisė kundra komiteteve tė armikut qė kundėrshtojnė me armė nė dorė edhe kjo qoftė se armiku bėnė mizorina shqiptarėve pa armė (1, 2, 3, 4), kanė pėr t’iu pėrmbajtė plotėsisht e rreptėsisht.

    6. Njė tradhtarė qė kundėrshton luftėn krahas me armikun ose veē ėshtė kundra qėllimit shqiptar ka pėr tu vrarė pa gjyqė e pa afat e kush do qė tė jetė. Por, njė tradjėtar pa armė nė dorė ka me u gjykua para gjyqit tė kryengritjes e ka me u dėnua mbas dokumentesh e jo me prralla tė hallkut.

    7. Me tė zaptuemit e njė shehri ose tė njė katundi serbė shkiet e vendit ashtu edhe qarshia tė ruhen te gjindėt, besnikja e kryengritėsit tė ndjeki armikun pa afat e pa bjerė as njė dakik nėpėr shehre e katunde.

    8. Kot e pa nevojė as gjaku i popullit tonė as gjaku i popullit armik s’ka me muajt me u derdhė. Por, aty ku ėshtė nevoja njė kryengritės s’ka me guxua me kursy as pak gjakun e vet e vetme.

    9. Aeroplanėt, konsullat e ēka ka qė i pėrket kėtyre ka pėr t’i ruajt me gjindėmė besnik e mė tė marrukė vesh.

    10. Tė vrarėt shqiptar, s’kanė pėr tu futur nė dhe deri sa tė vije ndonjė komision i huaj. Mizorit e bėra prej armikut kanė pėr tė mbet shėnua edhe pėr t’u dėftua Evropės e Amerikės.

    Hasan Prishtinės dhe Azem Galicės, nė luftėn e tyre revolucionare, shumė u ndihmuan nga gratė e tyre, Igballja dhe Shota. Pos pjesėmarrjes nė aksionet ushtarake, kėto dy gra tė guximshme, morėn pjesė edhe nė zgjerimin e arsimimit nė gjuhėn shqipe te masat e gjėra popullore, tė cilėve u ndaheshin abetare dhe libra. Tė gjithė ata me zemėr tė thyer i pranonin krimet e okupatorit serb nė Kosovė dhe Shqipėri. Mirėpo, maltretimet, rrahjet, vrasjet, internimi, shpėrngulja masive, po edhe djegia e fshatrave tė tėrė, edhe mė tepėr e kalitnin shpirtin e tyre luftarak dhe besimin nė fitoren pėrfundimtare. Kėshtu, tė gjithė ata pėr njė kohė tė shkurtėr u ngritėn nė simbol dhe sinonim tė mosbindjes shqiptare dhe i luftės sė popullit shqiptar pėr liri dhe pavarėsi. Nė mbėshtetje tė kėsaj flet edhe akti se pushteti serb shumė rėndė vendosej nė Kosovė.

    Pėr kėrkesat e parashtruar Hoxhė Kadriu e njoftoi delegacionin shqiptar nė Paris. Nga ditėt e para tė ekzistimit e saj Komiteti i Kosovės jo vetėm qė i ndihmoi, por edhe i pėrgatiti lėvizjet kaēake-kryengritėse nė Kosovė, Dukagjin dhe nė rajonin e Gjilanit, edhe atė me pėrkrahje tė rėndėsishme tė italianėve rreth Shkodrės. Pėr shembull, italianė nė Barbullush (nė veri tė Shkodrės) aftėsuan dhe i armatosėn rreth 10.000 shqiptarė dhe rebelė malazezė. Ata nė vitin 1919 kaēakėt i dėrguan nė ēetėn e Azem Bejtės, Sadik Ramės dhe tė tjerė, duke u dhėnė jo vetėm pushka dhe bomba dore, por edhe topa dhe mitraloza. Italianėt me anijet e tyre i bartnin delegatėt shqiptarė prej Durrėsit deri nė Stamboll, ku e konsultonin Qeverinė e Stambollit dhe Klubin shqiptar. Burimi kryesor i informatave italiane pėr Kosovė nė vitet 1919-1920 ishte nipi i Bajram Currit – Hyseni, raportet dy-javore apo mujore tė tė cilit dėrgoheshin nė Romė, ndonjėherė edhe pėrmes Mehmet bej Konicės.

    Organizata partnere e Komitetit tė Shkodrės nė Stamboll ishte Klubi shqiptar, i cili faktikisht ishte pasardhės, por me mė pak autoritet nga ajo e dikurshmja nė kohėn e Lidhjes sė Prizrenit. Nė muajt e parė, pos dėrgimit tė delegacioneve shqiptare nė konsultime, akoma nuk ekzistonte bashkėpunimi operativ i klubit me komitetin. Mė vonė, njė rreth i fshehtė politik nga Durrėsi nė Vushtrri themeloi kėshill tė fshehtė, i cili i zbatonte udhėzimet e Hasan Prishtinės, anėtar i Komitetit tė Kosovės dhe mė vonė figura kryesore e Komitetit.

    Nė pjesėn e parė tė dhjetorit, 1919, 30 krerė shqiptarė nga Kosova dhe Prishtina dhe Shkupi shkuan nė Durrės, duke bartur me vete 200.000 qese me para. Nė Stamboll popullata myslimane nga Maqedonia dėshironte formimin e autonomisė administrative nė Maqedoni, me ēka, nėn mbrojtjen e Shoqatės sė Popujve do tė zbatohej nė mėnyrė plebishite. Pashiqi e udhėzoi Basri bej Dukagjinin nė Stamboll tė punojė nė dobi tė Jugosllavisė. Nė Stamboll pranė Klubit shqiptar aktiv ishin edhe disa individė nga Novi Pazari, kurse mė vonė Komiteti i Kosovės do ta koordinojė punėn me Komitetin turk tė Trakisė perėndimore, nėn udhėheqje e shqiptarit, Xhafer Tajari. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  9. #189
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (21)

    Veprimtaria e shoqatave tė fshehta
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski



    Ekzistonin edhe shoqata konkurruese, siē ishte Shoqata e fshehtė “Gjergj Elez Alia”, me seli nė Pejė, e cila udhėzimet e merrte nga Sarajeva. Nė janar, 1920, nė qytetin e Lushnjės u mbajt Kongresi kombėtar nė tė cilin u rrėzua Qeveria e pėrkohshme pro-italiane e Turhan Pashės. Midis delegatėve gjendeshin kundėrshtarė tė shprehur, si Bajram Curri dhe nipi i tij, Hysniu dhe anėtarė tjerė tė Komitetit tė Kosovės. Nė Qeverinė e re hynė Bajram Curri, si ministėr i Ushtrisė dhe Hoxhė Kadriu, si ministėr i Drejtėsisė. Nė Kongres Bajram Curri dhe Hasan Prishtina u zgjodhėn si pėrfaqėsues tė zyrės popullore. Hasan Prishtina ishte themelues i Organizatės Grup i Shenjtė. Qeveria e re i lejoi Bajram Currit nė rajonet malor tė ketė ushtrinė e tij.

    Nė fillim tė vitit 1920 Shėrbim pėr informim jugosllav kuptoi se Komiteti i Kosovės ka nėnkėshill tė vetin nė Gjakovė, kurse pas Kongresit nė Lushnjė dhe afirmimit tė nacionalistėve nė shkurt tė viti 1920 nė Shkodėr nga Italia dhe Vjena u kthye Hasan Prishtina. Pastaj ftoi Ferhat Dragėn dhe Qerim Begolli dhe urdhėroi qė Komiteti shqiptar nė Vjenė tė merret vesh me emigrantėt e dikurshėm tė Zvicrės (Turtulli e tė tjerė), pėr t’u arritur marrėveshja me emigracionin kroat dhe malazez nė Vjenė, Grac dhe Itali dhe t’ia fillojnė aksionit kundėr Mbretėrisė SKS, sė pari nė Dalmaci, e pastaj nė Kosovė dhe Dukagjin. Me ardhjen e Hasan Prishtinės dhe Ferhat Dragės nė Shkodėr deri diku ndryshuan qėndrimet e Komitetit tė Kosovės. Komiteti, nė krye me Hoxhė Kadriun, atėherė zbatonin politikė shqiptare tė veten, duke realizuar kėrkesėn e nacionalistėve tė Shqipėrisė pėr tė mbajtur qėndrim mohues ndaj italianėve. Mirėpo, Hasan Prishtina dhe Ferhat Draga, nė mungesė tė Hoxhė Kadriut imponuan lidhjen e gjithanshme me opozitėn kombėtare nė Mbretėrinė e SKS, me atė qė Hasan Prishtina nuk i shmangej edhe pėrkrahjes sė Italisė.

    Gjatė vitit 1919 Ferhat Draga ishte nė krye tė njė organizata shqiptaro-turke (pa ndonjė lidhje tė fortė me Komitetin e Kosovės). Kėshilli drejtpėrdrejtė udhėhoqi me kryengritje e Kosovės dhe Dukagjinit. Meqė organet e pushtetit i kishte fare pranė, Ferhat Draga arriti tė ikė nė Vjenė, nė bazėn kryesore tė refugjatėve shqiptarė dhe tė atyre nga Snaxhaku, ku bashkėpunoi me Hysni Currin, me njė person tė Shėrbimit pėr informim italian dhe me Azem Bejtėn, kurse tė afėrt me myslimanėt ishin Ahmed beu nga Gjilani, Ibrahim Deva dhe Ibrahim Ēerkezi nga Mitrovica e Kosovės. Nė pjesėn e dytė tė vitit 192 Hasan Prishtina u kthye nga Vjena dhe Zvicra nė Tiranė, prej ku i ftoi edhe Ferhat Dragėn dhe Qerim beun pėr marrėveshje lidhur me fushatėn pranverore kundėr Mbretėrisė SKS. Komiteti Shqiptar i Vjenės dhe Lozanės tashmė kishte vėnė lidhje me emigracionin kroat dhe malazez pėr aksion tė njėkohshėm, tė cilėn do ta ndihmonte Italia. Nė mars tė vitit 1920 Hasani shkoi nė llogoren e Barballushit, ku nė disponim iu ofruan mitralozat dhe topat, me qėllim qė tė merret Shkodra.

    Komiteti i Kosovės nuk dėrgoi vetėm Kaēakė nė Mbretėrinė SKS, por veproi nė mėnyrė politiko-ushtarake nė Shqipėri. Qeveria shqiptare qė doli nga Kongresi i Lushnjės filloi t’i pranojė vullnetarėt kosovarė, sidomos nė luftėn kundėr Esat Pashė Toptanit, ndikimi i tė cilit ende ishte i madh. Vullnetarėt kosovarė i udhėhiqte Bajram Curri si para-polici. Kryetari i Qeverisė shqiptare, Ahmet Zogu, ishte i rrethuar me njerėz qė merrnin mitė nga italianėt dhe i propozonin Zogut tė punojė pėr interesat italiane.

    Momenti i ri nė veprimin politik tė myslimanėve nė Gadishullin ballkanik ishte Qemalizmi, sidomos i lidhur me sukseset e ushtrisė sė Qemal Ataturkut nė vitin 1920. Qemalizmi ndihmoi nė ringritjen e shqiptarėve edhe nė Komitetin e Kosovės. Nga anėtarėt e Komitetit tė Kosovės, qemalisti mė besnik ishte Bajram Curri, ish eprorė nė policinė osmane, por qė nė punėn praktike e pėrkrahte Italia. Hasan Prishtina ishte disi i nxehur me qemalizmin, por ishte edhe pėr bashkėpunimin me Italinė.

    Qemalistėt ishin protagonistėt kryesore tė ndėrhyrjes shqiptare nė Maqedoni dhe nė rajonin e Prizrenit gjatė verės sė vitit 1920, qė ishte pranuar nga Ahmet Zogu dhe Qeveria nė Tiranė. Kėtu pos strategut kryesor, Bajram Currit, mjaft u angazhuan edhe Hoxhė Kadriu, Hasan Prishtina e ndonjė tjetėr. Ndėrhyrja me njė intensitet mė tė ultė u pėrsėrit nė vitin 1921, por ishte i kombinuar me luftėn kundėr mirditorėve, tė cilėt ishin lidhur me N. Pashiqin. Atė marrėveshje qeveria nuk e plotėsoi, me ēka iu zvogėlua ndikimi i mėtejmė te mirditorėt.

    Nė vitin 1920 dukshėm u pėrforcuan lidhjet e Komitetit tė Kosovės me VMRO. Atė vit nė Shqipėria qėndruan Aleksandar Protugjeorv, Kėrsto Londrev, Krum Zografiv, Pavle Hrisotv dhe anėtarė tjerė tė kėsaj organizate. Nė nėntor tė vitit tė njėjtė u nėnshkrua e ashtuquajturi Marrėveshje e Tiranės, me tė cilėn ishte paraparė bashkėpunimi i pėrhershėm dhe ndihma e ndėrsjellė dhe njėkohėsisht i pėrcaktuan kufijtė midis territoreve aksionare tė VMRO dhe Komiteti i Kosovės. Pėr tė gjitha ishte njoftuar koloneli italian, Kastoldi, koordinatori i vėrtetė midis tė dy organizatave. 1 Kryeministri jugosllav, M. Vesniq, e njoftoi ambasadorin amerikan se Qeveria shqiptare punon nė formimin e Federatės shqiptaro-maqedonase dhe se sulmet nda Peshkopisė, Dibrės, Strugės dhe rajonit tė Prizrenit janė rezultat i marrėveshjes sė tyre.

    Nė vjeshtėn e vitit 1920, nė krye tė Komitetit tė Kosovės erdhi Ferhat Draga dhe nuk diheshin arsye e ndėrrimit tė Hoxhė Kadriut, i cili ishte ministėr nė Qeverinė e Tiranės. Pozita e Ferhat Dragės menjėherė u manifestua nė botėn shqiptare, bile edhe nė Pogradecin e largėt, ku prej tij pritej ndihmė. Anėtari i Komitetit, Bedri bej Pejani, kah fundi i korrikut udhėhiqte me malazezėt nė Guci, Pejė dhe Rugovė. Rreth 10 tetorit, me iniciativė tė Bajram Currit, nė Itali shkuan Hasan Prishtina, Ferhat Draga dhe disa tė tjerė.

    Pėrforcimi i qemalistėve nė Shqipėri vazhdoi edhe nė periudhėn nė vijim. Ky pėrforcim nė tė njėjtėn kohė u ndje edhe nė Sanxhak, Maqedoni dhe Kosovė. Komiteti i Shkodrės pa vėshtirėsi i ndihmoi Ferhat Dragės tė kalojė nė Mbretėrinė e SKS dhe si udhėheqės i njėrit krah, e pastaj i tėrė xhemijeti tė fitojė nė zgjedhjet parlamentare nė mars tė viti 1923, duke e larguar me kėtė nga vendi i kryetarit Xhenan Zijan. Komiteti i i Kosovės mė 1 shkurt tė vitit 1923 dėrgoi agjentė tė saj nė Kosovė qė t’i ftojnė myslimanėt tė kėrkojnė autonomi pėr Maqedoninė. Nė javėt e para tė vitit 1923 nė Shkodėr u themelua Komiteti qemalist, anėtarė kryesorė tė tė cilit ishin Hoxhė Kadriu, Xhemail bej Peēanaci dhe Hafėz Tizani. Kundėr kėtij komiteti Qeveria e Zogut nuk ndėrmori asgjė, edhe pse atėherė thuhej se filiali i Komitetit tė Kosovės, kryetar i sė cilės ishte Akib Pasha, ishte kundėrshtari kryesor i Qeverisė sė Tiranės, edhe pse pikėrisht atėherė Qemal Pasha i dėrgoi oficerė tė tij Bajram Currit.

    Dy vjet para themelimit tė Komitetit qemalist, pas marrjes pjesė nė pėrgatitjen e Kongresit tė Lushnjes (1920), Hasan Prishtina ishte shumė i brengosur pėr copėtimin e territoreve shqiptare. Prandaj, ai e pranoi vendimin e Kėshillit tė Lartė Shqiptar dhe mė 8 dhjetor, 1921, formoi Qeverinė e re shqiptare, nė pėrbėrjen e sė cilės, pos tij si kryetar, u pėrfshinė edhe Luigj Gurakuqi si ministėr i Punėve tė Brendshme, Fan Noli si ministėr i Punėve tė Jashtme, Zija Dibra si ministėr u Luftės, Kadri Hoxha si ministėr i Drejtėsisė, Koēo Tasi, si ministėr i Financave, Kristo Dako, si ministėr i Punėve me Botėn dhe Haki Tefiku, si ministėr i Arsimit.

    Mirėpo, Qeveria e Hasanit pėr njė kohė tė shkurtė u gjet nė situatė tė rėndė, sepse pėrkrahėsit e Ahmet Zogut pėrhapėn lajme tė pavėrteta se nė kabinetin e tij u inkuadruan vetėm gegė dhe irredentistė kosovarė dhe se ishin tė paguar nga Italia qė t’i shpallin luftė Jugosllavisė. Kėto lajme tė pavėrteta shumė shpejtė dhanė rezultate, kėshtu qė njė pjesė e oficerėve, administratės dhe arsimtarėve nė Tiranė organizuan demonstrata para objektit ė Kėshillit tė lartė dhe Qeverisė. Hasan Prishtina, i vetėdijshėm se demonstratat mund tė shkaktojnė ndarje tė reja midis shqiptarėve, vetėm 4 ditė pas formimit tė Kabinetit dha dorėheqje. Popullata e manipuluar nuk qe fare e vetėdijshme se lajmet e pavėrteta tė shpėrndara nga ana e ithtarėve tė Ahmet Zogut kundėr Qeverisė sė Hasanit u pėrpiluan nga frika, sepse ata ishin tė bindur se njė qeveri e tillė ku pėrveē Hasan Prishtinės ishin edhe Luigj Gurakuqi dhe Fan Noli, do tė rrezikonte shumė realizimin e planeve aventuristė tė Ahmet Zogut dhe klikės sė tij.

    Mirėpo, me dorėheqjen e Hasan Prishtinės nuk pushoi lufta e tij pėr bashkimin e popullit shqiptar nė njė shtet tė pėrbashkėt. Edhe pse pas dorėheqjes kaloi nė ilegalitet, ai e vazhdoi paralelisht edhe luftėn kundėr forcave reaksionare zogiste. Nga ana tjetėr edhe Ahmet Zogu vazhdoi me pėrpjekjet e tij jo vetėm politikisht, por edhe fizikisht ta likuidojė Hasan Prishtinėn. Kjo nuk ishte aspak e rastėsishme, sepse ideali i Hasan Prishtinės pėr ēlirimin e Kosovės dhe bashkimin e shqiptarėve ishte i huaj pėr Ahmet Zogun. Pėr tė ishte e huaj edhe teza e Hasanit pėr unitet tė veriut dhe jugut tė vendit, pėr unitet tė gegėve dhe toskėve. Se sa shumė e donte Shqipėrinė dhe popullin shqiptar, se sa donte qė kėtė popull ta shihte tė bashkuar dhe vėllazėruar, dėshmojnė fjalėt e tij tė shprehura nga foltorja e parlamentit para dorėheqjes: “Unė nuk jam as gegė e as toskė, unė jam vetėm shqiptar”, tė cilat edhe sot, pothuaj pas 100 vjetėve jehojnė fuqishėm nė veshėt e secilit shqiptari tė ndershėm dhe atdhetar. (VIJON)

    1 "Правда", Beograd, 21. 08. 1920

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  10. #190
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (22)

    Revolucioni borgjez-demokratik i qershorit 1924 dhe kundėrrevolucioni i Ahmet Zogut
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski



    Fundi i Luftės sė Parė Botėrore popullin shqiptar e gjeti nė pozitė tė pavolitshme. Gjendja ekonomike e masave tė gjera popullore ishte e mjerueshme. Varfėria dhe uria ishin ndjerė te gjithė populli i Shqipėrisė. Kėtė situatė mjaft e shfrytėzoi aristokracia feudale dhe borgjezia e re shqiptare, e cila i ndiqte procedurat e borgjezisė sė zhvilluar tė Evropės. Nė kėto ngjarje tragjike pavarėsia e popullit shqiptar edhe mė tej varej nga pozicionet e forcave imperialiste tė cilat konkurronin pėr tė fituar mė shumė nga territori nė kurriz tė Qeverisė sė re shqiptare.

    Nė njė situatė tė tillė, pakėnaqėsia e popullit, shqiptar nė ditėt e para pas pėrfundimit tė Luftės sė Parė Botėrore, mori pėrmasa tė mėdha. Populli shqiptar dėshironte qė me kryengritje tė armatosur ta mbrojė lirinė e tij kombėtare. Nė kėtė veēanėrisht ndikoi Revolucioni i Tetorit, idetė e tė cilit kishin depėrtuar edhe nė kėtė pjesė tė Ballkanit. Idetė e Revolucionit tė Tetorit u pranuan nga njerėzit punonjės tė Shqipėrisė, veēanėrisht nga forcat progresive.

    Kjo ngjarje e madhe historike shkaktoi shpresė tė madhe pėr forcat progresive tė popullit shqiptar, duke menduar se kishte ardhur koha qė populli i kėtij vendi, me forca tė veta, t’i largojė pėrgjithmonė pretendimet imperialiste, duke e ēuar vendin nė njė tėrėsi tė zhvilluar demokratike. Prandaj, lajmi i fitores qė e sollėn forcat revolucionare tė popullit rus, e gėzoi gjithė popullin shqiptar, i cili nė atė moment angazhohej pėr tė krijuar komunitet tė vetėm shqiptar, tė pėrfaqėsuar nga qeveria.

    Duke u pėrpjekur nė kėtė drejtim popullit shqiptar pas Luftės sė Parė Botėrore, u detyrua tė japė kontributin e tij nė drejtim tė krijimit tė njė shteti tė pavarur shqiptar. Nė kėto kushte nuk ishte nevoja pėr krijimin e njė qeverie tė vetme shqiptare, e cila do tė ishte nė gjendje tė mbrojė integritetin e vendit nga pretendimet e jashtme. Nevoja pėr themelimin e njė qeverie shqiptare buronte nga disa aspekte tė tjera. Sė pari, Konferenca paqėsore ishte e gatshme tė fillojnė tė punojė, pėr ēka Shqipėria angazhohej tė dėrgojė pėrfaqėsues tė saj. Nga ana tjetėr, Esat Pashė Toptani, i cili ishte jashtė vendit, gėzonte mbėshtetjen e palės franceze, por pala serbe edhe mė tej insistonte se "qeveria" e saj do ta paraqesė si legjendė Qeverinė shqiptare.

    Prandaj, forcat pėrparimtare tė kėtij vendi u pėrpoqėn pėr njė pushtet shqiptar sipas reputacionit evropian, pėr ēka kontribut konkret dha Fan Noli nė artikujt e tij. Me kėrkesėn e forcave politike shqiptare patriotike ishte mbledhur Kongresi i Durrėsit, nė tė cilin morėn pjesė mė shumė se 50 delegatė nga territore tė ndryshme tė Shqipėrisė. Kongresi filloi punėn nė fund tė dhjetorit tė vitit 1918. Sė pari, gjatė punės sė Kongresit tė Durrėsit ishin refuzuar disa lėshime italiane pėr krijimin e tė ashtuquajturit “Komiteti Popullor”, i cili duhej tė mbrojė ēėshtjen shqiptare nė Konferencėn paqėsore nė Paris. Sigurisht, ky komitet do tė punonte nėn diktatin e rreptė tė Italisė. Qeveria e pėrkohshme shqiptare e cila u zgjodh nė kongres, e pėrbėrė nga Turhan Pashė Pėrmeti (kryetar), Mufit Bej Libohova, Mustafa Kruja etj. , ishte njė akt pozitiv nė kėtė moment, por edhe pėrkundėr kėsaj shumica e anėtarėsisė nuk e pėrjashtoi lidhjen e saj drejt politikės italiane.

    Gjatė kėtyre ngjarjeve revolucionare kur reaksioni imperialist u pėrpoq aktivisht tė shkatėrrojė pushtetin e ri bolshevik, populli shqiptar me hidhėrim mėsoi se fuqitė imperialiste nuk kanė hequr dorė nga pretendimet e tyre nė Shqipėri. Njė mbėshtetje tė sinqertė nė aspektin e vet pėr pavarėsi tė popullit shqiptar gjetėn forcat pėrparimtare tė Evropės sė atėhershme, veēanėrisht tė Rusisė Sovjetike, qė me shpalljen e saj qėndroi nė anėn e popujve tė shtypur nė tė gjitha kontinentet. Zemėrim tė veēantė nė mesin e popullit shqiptar krijoi Konferenca paqėsore, e cila mė 9 dhjetor tė vitit 1919 dhe mė 13 janar tė vitit 1920, njohu tė drejtėn e Italisė pėr pushtimin e qytetit tė Vlorės dhe pjesėn tjetėr tė Shqipėrisė, ndėrsa pastaj Mbretėrisė sė SKS iu lejua qė tė marrė qytetin e Shkodrės (nė formėn e autonomisė sė veēantė), kurse Greqisė iu lejua tė okupojė Shqipėrinė Jugore me qytetet Korēėn dhe Gjirokastrėn.

    Masat ishin acaruar nga qėndrimet e Konferencės paqėsore. Prandaj, nė shumė pjesė tė Shqipėrisė u organizuan mitingje publike, nė tė cilat gjykohej dhe protestohej kundėr politikės sė padrejtė tė vendeve imperialiste pėr ēėshtjen shqiptare. Kėshtu, mbi 4000 njerėz u mblodhėn pėr miting nė Kavajė dhe dėrguan protestė publike nė Konferencėn paqėsore nė Paris, pėr tė protestuar kundėr ndarjes territoriale tė vendit tė tyre nga disa vende tė Ballkanit (Serbia, Mali i Zi dhe Greqia), nė tė njėjtėn kohė duke dėnuar qėndrimin e Esat Pashė Toptanit, tė cilit i pėrshtatej kjo ndarje.

    Nė shenjė proteste drejtuar nga populli shqiptar pėr fuqitė e mėdha, dėnohej politika pushtuese e Italisė, Greqisė dhe Serbisė. Nė kėtė protestė veēanėrisht dėnohej protektorati italian mbi Shqipėrinė, i cili u miratua nga Konferenca paqėsore. Popullsia e qytetit tė Beratit protestoi te kryetari i SHBA, duke kėrkuar ndėrhyrjen e kėtij vendi tė madh qė tė parandalojnė njė marrėveshje greke-italiane, e cila synonte qė tė okupojė njė pjesė tė mirė tė territorit shqiptar. Sigurisht, ky preokupim i popullit shqiptar ēoi nė aksion konkret. Popullsia e Vlorės duke festuar 28 nėntorin (Ditėn e pavarėsisė sė Shqipėrisė), u pėrplas me trupat italiane tė cilat ishin koncentruar nė kėtė qytet. Diplomacia italiane, madje edhe qarqet imperialiste tė Evropės e kuptuan se populli shqiptar s’do tė pajtohet me qėndrimet e Konferencės paqėsore.

    Qėndrimi kompromis i Konferencės paqėsore nė fillim tė vitit 1920, me tė cilin pavarėsia e Shqipėrisė ishte mohuar, shkaktoi zemėrim nė mesin e forcave progresiste tė popullit shqiptar, i cili, i udhėhequr nga qarqet patriotike, e kuptoi jostabilitetin dhe pamundėsinė e Qeverisė sė pėrkohshme tė Durrėsit. Prandaj, ata duke pėrforcuar rezistencėn e tyre popullore, mbėshtetėn thirrjen pėr mbajtjen e Kongresi tė pėrgjithshėm nė Lushnjė. Reaksioni i jashtėm u sqarua nė kėtė takim. Pėrpjekje tė veēanta nė kėtė drejtim bėri diplomacia italiane, e cila nė bashkėpunim me disa anėtarė tė Qeverisė sė pėrkohshme tė Durrėsit, gjithanshėm u zotua qė tė mbahet Kongresi i Lushnjės. Megjithatė, pėrpjekjet e italianėve dhe qeverisė sė pėrkohshme tė Durrėsit nuk dhanė asnjė fryt.

    Disponimi i masave tė gjera popullore tė Shqipėrinė lejoi qė nė 21 janar tė vitit 1920, mė shumė se 50 patriotėt shqiptarė nga e gjithė Shqipėria, tė mblidhen nė Lushnjė dhe pas dy ditėsh, nė njė situatė tė gjallė politike filloi tė punojė Kongresi i famshėm i Lushnjės. Mbajtja e Kongresit tė Lushnjės ka njė rėndėsi tė veēantė pėr popullin shqiptar. Patriotėt shqiptarė tė mbledhur nė kėtė tubim morėn qėndrim tė drejtė pėr aksione tė mėtejshme qė do tė merreshin pėr ēlirimin kombėtar tė vendit. Pėrfaqėsuesit e kėtij Kongresi duke protestuar te pėrfaqėsuesit e Konferencės paqėsore dhe qeverive tė Anglisė, Francės dhe Italisė dhe duke pėrcjellė dėshirėn e popullit shqiptar, kėrkuan pavarėsi tė plotė pėr ata dhe pėr territorin e tyre. Nga ky Kongres iu dėrgua njė protestė e ashpėr Parlamentit italian, ku ishte ekspozuar vendosmėria e popullit shqiptar dhe kėrcėnimi se ai nuk do tė lejojė tė bėhet pre e atyre qė nė momentin e dhėnė qeverisin nė diplomacinė evropiane. Kongresi i Lushnjės nė fund tė punės sė tij e kundėrshtoi Qeverinė e pėrkohshme tė Durrėsit si jopopullore dhe antikombėtare dhe zgjodhi qeverinė e re shqiptare, nė krye me Sulejman Delvina, bashkė me anėtarėt e tjerė, si Eshtref Frashėri, Mehmet Konica, Sotir Peci etj.

    Ėshtė interesant tė theksohet se Ministria e Brendshme iu besua kolonelit ambicioz, Ahmet Bej Zogut, i cili pasi mori kėtė pozitė filloi tė bėjė plane tė gjera pėr tė ardhur nė krye tė qeverisė shqiptare. Nė tė njėjtėn kohė Kongresi i Lushnjės zgjodhi Kėshillin ekzekutiv prej katėr anėtarėve, tė cilėve iu besua sovraniteti i vendit, ndėrsa Kėshilli popullor prej 37 anėtarėve tė emėruar i cili quhej edhe Senat, i caktoi detyrė nė momente tė caktuara pėr tė ndėrmarrė funksionet e Parlamentit, i cili do tė formohej pas zgjedhjeve parlamentare.

    Kur flasim pėr punėn dhe vendimet qė janė sjellė nė Kongresin e Lushnjės, atėherė mund tė konkludojmė se pretendimet imperialiste ndaj Shqipėrisė pėrjetuan mossukses, edhe pse Qeveria e re shqiptare u pėrfaqėsua nga njerėz tė cilėt erdhėn nga mjedisi ēifligar borgjez. Popullsia shqiptare, duke u njoftuar nė lidhje me vendimet e drejta qė ishin miratuar nė Kongresin e Lushnjės, ishte e gatshme jo vetėm t’i pranojė kėto vendime, por edhe t’i ndihmojė forcat tė cilat e morėn pėrgjegjėsinė nė vete pėr tė stabilizuar situatėn e pėrgjithshme tė vendit. Kėshtu, popullsia e qytetit tė Beratit, pas organizimit tė mitingjeve nė fshatin Bastar, me letėr tė veēantė e ka informuar Qeverinė e Tiranės se ėshtė gati tė japė mbėshtetje tė plotė, kur ėshtė fjala pėr mbrojtjen e pėrgjithshme tė vendit.

    Qė nga ditėt e para tė punės sė saj, Qeveria e re shqiptare, e cila ishte fryt i Kongresit tė Lushnjės, hasi nė vėshtirėsi tė mėdha. Duke mos pasur mjete financiare, njėsitė ushtarake, xhandarmėria dhe duke u gjendur nėn presion tė pareshtur tė diplomacisė italiane, e cila me tė gjitha mjetet e ndihmonte ish Qeverinė e Durrėsit, kėrkoi dhe mori ndihmė nga shtresat e gjera tė popullit qė e bėri tė mundur fillimin e stabilizimit, duke e zgjeruar nė tė njėjtėn kohė autoritetin e saj nė tė gjithė territorin e Shqipėrisė. Veēanėrisht ishte interesant vendimi, qė si qendėr e aktiviteteve, tė zgjidhet qyteti i Tiranės.

    E preokupuar me shumė probleme tė brendshme, tė cilat ishin depozituar prej pėrpara, Qeveria e Tiranės tregoi aktivitet tė madh nė aspektin e politikės sė jashtme, duke bėrė pėrpjekje tė veēanta qė tė sigurojė sovranitetin e vendit tė vet.

    Ēėshtja e Adriatikut me tė cilėn njė kohėt gjatė merrej Konferenca paqėsore, drejtpėrdrejt i pėrgatiste edhe interesat vitale tė Shqipėrisė. Nė fakt, Italia nuk tregoi vullnet tė tėrheqė trupat e saja pushtuese nga Vlora, me shpresėn se ky pozicion strategjik nė tė ardhmen do tė shėrbejė si qėllim i filluar qė ta okupojė edhe pjesėn tjetėr tė Shqipėrisė. Nota e Vilsonit, e 6 marsit tė vitit 1920, nė lidhje me "ēėshtjen e Adriatikut” nuk dha ndonjė rezultat nė favor tė ēėshtjes shqiptare. Megjithatė, njė situatė e tillė nuk ishte e pranueshme nė Mbretėrinė SKS. Qeveria borgjeze serbe, duke mos dashur qė nė pjesėn ballkanike tė marrė hov prania italiane, nė njė moment tė pėrshtatshėm hoqi dorė nga pretendimi i saj nė pjesė tė caktuara tė Shqipėrisė. Ky moment i favorshėm pėrpiqej pėr tė shfrytėzuar Qeverinė e Tiranės, me ndihmėn e vetė-masave. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  11. #191
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (23)

    Forcat progresive nė Ballkan dhe Evropė
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Nė kėto ngjarje tė bujshme populli shqiptar, i udhėhequr nga qarqet e veta pėrparimtare patriotike, me vetiniciativė u preokupua pėr dėbimin e trupave italiane nga territori i Shqipėrisė. Kėshtu, nė fund tė muajit prill tė vitit 1920 popullata lokale e Mirditės u pėrplas me trupat italiane nė fshatin Kreshti. Njė muaj mė vonė, “Komiteti Popullor” i Vlorės, i cili u formua nga popullata e kėtij rajoni, i dėrgoi njė ultimatum gjeneralit italian Pijaēentini, duke kėrkuar tėrheqjen e trupave italiane nga rajoni i Vlorės. Kundėr pushtimit italian protestoi edhe popullata e Gjirokastrės, e cila u bė e gatshme me armė nė dorė tė mbrojė integritetin e vendit tė vet, duke thėnė se ėshtė kundėr ēdo ndarjeje imperialiste tė vendit tė vet. Popullsia e kėtij rajoni nė protestėn e caktuar e denoncoi marrėveshjen e fshehtė tė Londrės tė vitit 1915, e cila lejoi qė Italia tė rrezikojė pavarėsinė e Shqipėrisė. Luftėtarėt shqiptarė tė rajonit tė Vlorės, para se tė ndėrmarrin aksione kundėr forcave tė armatosura italiane, edhe njė herė i kėrkoi qeverisė italiane t’i tėrheqė trupat e saj nga kjo pjesė e Shqipėrisė.
    Qeveria e Tiranės, duke pasur njė mbėshtetje tė tillė tė madhe te masat e veta, sidomos te tė gjitha forcat progresive tė vendit, nė fillim u pėrpoq pėr tė arritur njė marrėveshje me Qeverinė italiane pėr tėrheqjen e pakushtėzuar tė trupave italiane nga Shqipėria, edhe atė nė mėnyrė paqėsore, pa ardhur nė pėrleshjeve vdekjeprurėse. E udhėhequr nga ky parim, ajo filloi tė zhvillojė bisedime intensive me pėrfaqėsues tė Qeverisė italiane nė mars dhe prill tė vitit 1920. Pėrfaqėsuesit e Qeverisė italiane me sa duket i pranuan kėto bisedime. Megjithatė, duke dashur tė pėrfitojnė nė kohė dhe jo tė heqin dorė nga pretendimet e tyre, ata filluan t’i vonojnė kėto bisedime. Pėr tė shmangur konfliktin me popullin shqiptar, italianėt ranė dakord pėr tėrheqje tė pjesshme, nė tė cilėn vendimi ishte i lirė nga pushtimi i mėtejshėm i rretheve tė Pėrmetit, Gjirokastrės dhe disa territoreve tė tjera nė Shqipėri. Megjithatė, propozimi pėr tėrheqjen nga Vlora tė pėrfaqėsuesve tė Qeverisė italiane u refuzuar kategorikisht. Qeveria shqiptare duhej ta vlerėsojė situatėn nė momentin e dhėnė se Italia nuk do tė heqė dorė nga pretendimet e saj territoriale ndaj Shqipėrisė, prandaj aksioni i armatosur i ndėrmarrė nga forcat e armatosura shqiptare ishte mbėshtetur nė mėnyrė tė tėrthortė nga ana e vet.
    Kėtė aksion tė armatosur me okupatorin italian e ka mbėshtetur edhe shumica e forcave politike nė Shqipėri. Qendra kryesore e kėtij aksioni ushtarak ishte nė territorin e Vlorės, ku u krijua Komiteti Popullor i Mbrojtjes, cili mori pėrsipėr rolin e kreut tė rezistencės sė popullsisė shqiptare. Duke i shfrytėzuar marrėdhėniet e mira ekonomike me Serbinė dhe Greqinė nė momentin e dhėnė, Qeveria e Tiranės edhe mė tepėr e stabilizoi pozicionin e saj. Mė 5 qershor tė vitit 1920, ajo ishte informuar se kryengritėsit shqiptarė i kishin sulmuar trupat italiane nė territorin e Vlorės nga tė gjitha anėt. Sulmi i kryengritėsve shqiptarė ishte shumė i fortė. Komandantėt italianė tė frikėsuar nga sulmi i pėrgjithshėm i kryengritėsve shqiptarė vetė i propozuan qeverisė shqiptare pėr t’i filluar bisedimet e menjėhershme. Qė nga kontakti i parė i delegacioneve qė u bė mė 11 qershor tė vitit 1920, pėrfaqėsuesit shqiptarė kėrkuan publikisht nga trupat italiane qė tė largohen nga territori i Shqipėrisė.
    Tė gjitha forcat progresive nė Ballkan dhe Evropė treguan mirėkuptim tė plotė tė kryengritėsve shqiptarė dhe kėrkesave tė tyre. Proletariati italian brohoriti parulla nė favor tė kryengritėsve, duke kėrkuar qė qeveria e vendit tė tij t’i tėrheqė trupat e veta nga Shqipėria. Pėrfaqėsuesit e qeverisė italiane nė Shqipėri, nėn direktivė tė Romės, por duke dashur pėr tė pėrfituar nė kohė, filluan t’i vonojnė bisedimet dhe njėkohėsisht reprezaljet e tyre ndaj popullsisė sė Vlorės ishin shumė tė mėdha. Flota italiane e pėrqendruar nė portin e Vlorės, sė bashku me aviacionin dhe artilerinė, e bombarduan pa pushim rrethin e Vlorės. Kėshtu, fshatrat Kanina, Radhima, Tragas, Drashovica, Dukat etj. u rrafshuan me tokėn. Numri i viktimave tė pafajshme ishte i madh dhe i frikshėm. Megjithatė, humbjet italiane ishin edhe mė tė mėdha. Prefekti i Beratit kah mesi i qershorit tė vitit 1920, e lajmėroi Ministrinė e tij tė Brendshme se trupat italiane pėsuan njė disfatė tė rėndė, kur ata i braktisėn fshatrat e Vlorės: Koto, Xhorma, Logara, Drashovica etj. Kryengritėsit shqiptarė pėr njė kohė tė shkurtėr vranė mbi 140 ushtarė italianė, robėruan 400 tė tjerė, midis tė cilėve edhe njė gjeneral dhe disa oficerė. Pastaj, konfiskuan 12 topa, 70 mitraloza tė rėndė, disa makina tė blinduara dhe materiale tė tjera ushtarake dhe ushqim. Nė kėtė konflikt u vranė dhe u robėruan edhe 100 kryengritės shqiptarė. Populli shqiptar duke protestuar kundėr mizorive tė forcave tė mėdha italiane, kėrkoi tėrheqjen e plotė tė forcave tė tyre nga Shqipėria. Qeveria italiane, e detyruar nga goditjet e rėnda tė kryengritėsve, por pjesėrisht edhe nga opinioni publik botėror, i pėrshpejtuan bisedimet me Qeverinė e Tiranės.
    Sipas vendimeve tė kėtyre bisedimeve, tė cilat pėrfunduan mė 20 gusht tė vitit 1920, tė njohura si “Marrėveshja e Tiranės”, Italia e njohu sovranitetin shqiptar mbi Vlorėn dhe integritetit territorial tė Shqipėrisė. Kryengritja e Vlorės dhe triumfi i saj ėshtė njė fitore e madhe pėr popullin shqiptar. Pas kėsaj fitoreje jo vetėm se pretendimet imperialiste pėsuan dėshtim tė plotė, por edhe hapėn shtigje tė reja pėr ēėshtjen e drejtė tė integritetit tė popullit shqiptar. Publiku italian e pranoi disfatėn e Vlorės dhe e krahasoi me atė tė Izoncas dhe Pijavas, tė cilėn e pėrjetuan trupat italiane gjatė Luftės sė Parė Botėrore. Gazeta “Popolo d Italia” shkroi se flamurin italian e hoqėn nga Vlora kryengritėsit shqiptarė dhe se kjo humbje do tė ketė pasoja serioze. Humbjen e Vlorės, sidomos e shkaktoi Benito Musolini, i cili, duke shkruar nė lidhje me ngjarjen nė gazetėn “Popolo d Italia”, pohoi se pas kėsaj humbjeje, jo vetėm Vlora, por edhe e tėrė Shqipėria ėshtė humbur pėrgjithmonė.
    Pas fitores nė Vlorė, Qeveria e Tiranės bėri pėrpjekje tė mėdha tė sigurojė kufijtė e vendit qė ishin pėrcaktuar nga Marrėveshja e Londrės e vitit 1913. Prandaj, ajo i kėrkoi Qeverisė serbe t’i lirojė ato pjesė tė Shqipėrisė qė u pushtua nga “Rrethanat strategjike". Kur ky problem nuk mundi tė zgjidhet me anė tė bisedimeve qė i dha nismė Qeveria e Tiranės dhe tė marra nga fuqitė e mėdha, konflikti ishte i pashmangshėm. Revolta shqiptare, e cila shpėrtheu kah mesi i gushtit tė vitit 1920, por e cila u shkaktua nga provokimet serbe tė ndėrmarra njė ditė mė parė, siē ka shkruar edhe gazeta “Socialistiēka zora”, nė atė kohė u kthye nė njė luftė tė vėrtetė. Kryengritėsit shqiptarė, tė udhėhequr nga Ramiz Dibra, Ramiz Daci dhe Elez Jusufi nga Dibra e Poshtme, i detyruan trupat serbe tė tėrhiqen nga Peshkopia deri nė kufi qė nga viti 1913. Por, ushtritė serbe sėrish u kthyen duke marrė “Pozitat strategjike" tė mėparshme. Ky aksion ushtarak qė e ndėrmori Qeveria e atėhershme e Serbisė, u dėnua nga forcat progresive tė popujve tė Jugosllavisė.
    Pas kėsaj ngjarjeje, bisedimet e Shkodrės tė cilat filluan nė shtator tė vitit 1920 midis Neshiqit, i cili e udhėhoqi delegacionin e SKS dhe delegacionit tė Shqipėrisė pėrfunduan pa sukses. Duke studiuar historiografinė mė tė re dhe disa burime ėshtė konkluduar se dėshtimin e kėtyre bisedimeve duhet ta kėrkojmė nė qėndrimin e delegacionit serb, i cili kėrkoi nga Qeveria shqiptare qė tė udhėheqė njė “politikė pro-jugosllave. ” Nė marrėdhėnie tė tilla armiqėsitė midis Shqipėrisė dhe Mbretėrisė sė SKS ishin ende tė pranishme.
    Pėrderisa Qeveria e Tiranės investoi forca maksimale tė sigurojė kufijtė nė vitin 1913, kushtet socio-ekonomike nė vend ishin pėrkeqėsuar edhe mė tej. Nė tė vėrtetė, forcat demokratike tė kėtij vendi kėrkuan nga qeveria qė tė merret me rregullimin e rrethanave jetėsore tė popullatės, tė cilat ishin ngarkuar me shumė taksa dhe obligime tė tjera dhe me uri nė shumė vise tė vendit. Pėr tė realizuar kėtė kėrkesė, forcat demokratike kėrkuan zbatimin e plotė tė vendimeve tė miratuara nė Kongresin e Lushnjės. Rregullimi parlamentar ishte tema kryesore e imponuar nga kėto forca progresiste. Kėrkesat e tilla e frikėsuan reaksionin shqiptar, i cili investonte forca tė mėdha qė tė marrė nė duart e veta gjithė pushtetin. Nė njė moment tė caktuar, reaksioni tregoi aktivitet tė lartė. Qeveria e Sulejman Delvinės, e cila u zgjodh nė Kongresin e Lushnjės dha dorėheqje. Udhėheqjen e pushtetit e mori feudali i famshėm, Iljaz Bej Vrioni. Kabineti i ri nuk arriti ta qetėsojė situatėn e paqėndrueshme nė vend dhe nė muajin dhjetor tė vitit 1920 shpalli zgjedhje antidemokratike. Ndėrkohė, me pėrpjekjet e Anglisė, e cila mė herėt lajmėroi gatishmėri pėr pėrdorimin e burimeve natyrore nė Shqipėri, nė fund tė vitit 1920, ky shtet i vogėl ballkanik u pranua nė Shoqatėn e Popujve.
    Nė njė situatė tė tillė tė paqėndrueshme, nė fillim tė prillit 1921 pėrfunduan zgjedhjet parlamentare. Deputetėt e zgjedhur pėrfaqėsuan dy grupe politike. Grupin popullor, i cili e mbronte politikėn e Kongresit tė Lushnjės, e udhėhiqte demokrati i njohur, Fan Noli. Tė gjitha forcat progresive tė cilat kėrkonin njė Shqipėri demokratike dhe tė pavarur, i pėrkasin kėtij grupi, kurse “Grupi pėrparimtar" pėrbėhej nga feudalėt e famshėm dhe klerikėt tė cilėt ishin tė prirė tė pranojė pretendimet imperialiste nė kėtė vend. Megjithatė, ky grup politik, sė bashku me kabinetin e Iljaz Bej Vrionit, nuk kishte aftėsi tė sigurojė pavarėsinė kombėtare tė Shqipėrisė, por shumė mė pak pėr tė rregulluar rrethanat ekonomike tė pėrkeqėsuar nė vend. Krizėn politike e keqėsuan edhe mė shumė qeveritė e atėhershme tė Serbisė dhe Greqisė, me provokimet e tyre tė pareshtura dhe me ndėrhyrje pėrmes kėrkesave tė ndryshme. Tė dyja grupet politike shqiptare nuk arritėn tė fitojnė Kėshillin popullor dhe kėshtu formuan njė qeveri tė re, tė kryesuar nga Pandeli Evangeli. Megjithatė, ky ndryshim nuk e rregulloi situatėn kaotike politike tė vendit. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  12. #192
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (24)

    Konferenca e Ambasadorėve
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Fuqitė imperialiste, veēanėrisht Britania dhe Italia, pėr tė realizuar aspiratat e tyre ekonomike nė kėtė vend i imponuan Shoqatės sė Popujve ta thirr Konferencėn e Ambasadorėve pėr tė rregulluar nė tėrėsi “ēėshtjen shqiptare”. Mė 9 nėntor tė vitit 1921, pėrfaqėsuesit e kėtij organi formalisht dhe deklarativisht deklaruan se Shqipėrisė i njihet pavarėsia e plotė. Megjithatė, integriteti territorial pėrsėri karakterizohej nga disa ndryshime. Nė tė vėrtetė, derisa kufiri me Greqinė nuk pėsoi ndryshime sipas vendimeve qė u sollėn nė vitin 1913, brezi i kufirit me SKS pėsoi disa ndryshime, me atė qė Luma, Hasi dhe Malit i Thatė, t’i takojnė Serbisė. Kjo konferencė, duke respektuar nevojat “strategjike” i dha tė drejtė Italisė qė tė gėzojė trajtim tė veēantė ndaj ēėshtjes shqiptare. Duke analizuar vendimet e kėsaj konference, mund tė argumentohet se de jure, pavarėsia kombėtare dhe integriteti i Shqipėrisė do tė njihen.
    Megjithatė, kėto vendime kontradiktore tė Konferencės sė ambasadorėve pjesėrisht i mundėsuan Qeverisė shqiptare tė lirohet pėr njė kohė tė caktuar nga situata e pafavorshme e jashtme. Por, kushtet e brendshme nuk u rregulluan, edhe atėherė kur u formua Qeveria e re shqiptare, e udhėhequr nga Hasan Prishtina dhe demokratė tė tjerė, siē ishin Fan Nolit, Luigj Gurakuqi etj. Qeveria nuk kishte forcė pėr t'i rezistuar presionit tė reaksionit tė cilin e udhėhiqte feudali ambicioz Ahmet Zogu, i cili i ndihmuar nga faktorė tė jashtėm arriti tė marrė tė gjithė pushtetin. Ky feudal, duke mos dashur tė pėrballet me masat, kryesimin e Qeverisė ia dorėzoi njeriut tė tij – Xhafer Ypit, ndėrsa resorin e Punėve tė Jashtme prej ku mund tė dirigjojė, e mbajti pėr vete. Ky pozicion i pėrgjigjej Ahmet Zogut qė t’i pėrgatitė forcat pėrparimtare tė Shqipėrisė. Duke iu shmangur konfliktit me forcat progresiste, Ahmet Zogu ia besoi Ministrinė e Punėve tė Jashtme Fan Nolit, ndėrsa Ministrinė e Punės - S. Kolekės. Kėta dy ministra e pėrfaqėsonin krahun progresiv demokratik tė Shqipėrisė dhe qė nga dita nė ditė e rriste autoritetin e vet.
    Klika e Ahmet Zogut, sė bashku me aleatėt e tij, me aksionet e tyre brutale shkaktoi njė revoltė midis masave, veēanėrisht midis forcave progresiste demokratike gjatė vitit 1922, tė cilat organizuan Lėvizjen e marsit pėr qė tė rrėzuar regjimin e A. Zogut. Megjithatė, pėr shkak tė mungesės sė pėrgatitjes sė kėsaj lėvizjeje, Ahmet Zogu doli si fitues, duke i ndjekur nga tė gjitha anėt patriotėt e dalluar demokratik, duke aplikuar pastaj terror nė tėrė vendin. Duke u pėrballur me kėto aksione tė Ahmet Zogut, shumė nga kundėrshtarėt e tij tė famshėm e lėshuan grupin popullor politik, udhėheqja e tė cilit kaloi nė duart e Ahmet Zogut dhe u bashkuan me opozitėn demokratike, e cila bėnte pėrpjekje tė pėrhershme pėr tė forcuar radhėt e tyre. Duke shfrytėzuar pėrkeqėsimin e situatės Ahmet Zogu nuk e kishte vėshtirė qė nė fund tė vitit 1922 tė uzurpojė tė gjithė pushtetin nė duart e tij, duke shprehur hipokrizinė e plotė se gjatė vitit tė ardhshėm do tė zhvillohen zgjedhje parlamentare.
    Gjatė kėtyre ngjarjeve politike nė vend Shqipėria ishte vendi mė i prapambetur nė Ballkan dhe Evropė, sidomos kur bėhej fjalė pėr nivelin e forcave prodhuese. Kjo situatė i pėrkeqėsoi edhe mė tej kushtet socio-ekonomike tė masave. Rregullimi feudal i trashėguar nga zgjedha osmane nuk pėsoi pothuajse asnjė ndryshim, sepse 90 % e pasurisė popullore tė vendit realizohej nga bujqėsia primitive, ndėrsa toka e punueshme ishte nė duart e poseduesve tė mėdhenj shqiptarė. Situata ekonomike e masave fshatare shqiptare u pėrkeqėsua edhe mė tepėr nė momentin kur sistemet ēifligare shqiptare shkaktuan krizė tė thellė ekonomike me shfrytėzimin e masave qė bėhej dita ditės gjithnjė mė e rėndė. Prandaj, pėrplasja mes masave dhe sistemit ēifligar nuk mundi tė shmanget. Kjo pėrplasje ishte e pashmangshme, madje edhe e nevojshme, pasi do tė hapej rruga pėr transformimin kapitalist tė vendit, me ēka i mundėsohej zhvillimi i shpejtė i forcave tė reja prodhuese tė Shqipėrisė.
    Nevojat e masave pėr produktet industriale ishin tė mėdha. Kjo degė e Shqipėrisė ishte nė fillimet e saj. Dihej se ky vend ballkanik posedonte burime tė mėdha natyrore, si pėr shembull naftė, xeherore tė ndryshme, bitumen, qymyr, pyje, etj. , por shfrytėzimi i tyre ishte shkatėrruar. Ky pozicion i ekonomisė shqiptare qysh nė Luftėn e Parė Botėrore tėrhoqi vėmendjen e vendeve tė zhvilluara kapitaliste tė Evropės, veēanėrisht Italisė, Anglisė, Francės etj. Interes tė tillė ndaj Shqipėrisė tregoi edhe SHBA. Rivaliteti diplomatik i vendeve imperialiste mbi naftėn dhe burime tė tjera natyrore tė Shqipėrisė zhvillohej nga kompanitė e tyre monopoliste. Ato ishin: “Anglo Persian”, “N. Rushten”, “Selanizza”, “Ferrovie dello stato italijano”, “Standart Oil Co”, “Cinclair”, “Syndicat franko-albanais”, etj. Tė gjitha kėto kompani dhe shoqata monopoliste tė cilat pas hulumtimeve gjeologjike qė i bėnė nė mėnyrė intensive gjatė Luftės sė Parė Botėrore, nėpėrmjet koncesioneve tė tyre kishin tė drejtė pėr shfrytėzimin e burimeve natyrore tė Shqipėrisė.
    Fillimi i marrėdhėnieve kapitaliste nė Shqipėri dha njė shtysė pėr tė zhvilluar forcat demokratike tė vendit, duke nxitur aktivitetet e tyre. Ata pas vitit 1920, nė gjithė territorin e Shqipėrisė filluan tė formojnė kompanitė e tyre, me qėllim qė tė rrėzohet rregullimi ēifligar nė vend. Nė fillim kėto kompani vepruan individualisht, pa pretendime dhe suksese tė mėdha. Ideja e bashkimit tė tyre rezultoi nga individė tė atdhetarėve qė i pėrkasin Lėvizjes demokratike. Pėrpjekje tė veēanta nė kėtė drejtim bėri Avni Rrustemi, njė demokrat dhe luftėtar i shquar i tė drejtave demokratike. Pas pėrpjekjeve tė tij personale, pėrfaqėsuesit mė tė shquar tė 29 shoqėrive tė mėdha demokratike, nė fund tė prillit dhe nė fillim tė majit tė vitit 1921 u mblodhėn nė Vlorė. Pas disa ditėsh pune intensive kėta pėrfaqėsues dhanė njė deklaratė zyrtare se nė Shqipėri ėshtė ngritur njė organizatė e re politike, e njohur si Federata “Atdheu”. Kjo organizatė nė tė njėjtėn kohė e shpalli programin e saj tė gjerė, ndėrsa qėndrimet dhe aksionet e saj politike u botuan nė njė gazetė tė veēantė. Programi politik i kėsaj organizate kėrkoi sistem tė plotė demokratik tė vendit, kurse thirrja dhe apeli i saj, qė u pranua nga masat, filloi ta frikėsojė reaksionin e brendshėm. Pėr njė kohė tė shkurtėr pjesėmarrja politike e organizatės nė jetėn e brendshme tė vendit mori pėrmasat mėdha. Pėr njė sistem tė tillė demokratik nė Shqipėri ishte angazhuar edhe shtypi mė i avancuar shqiptar.
    Sistemi sundues borgjez-ēifligar kishte vėrejtur se pozicioni i tij dobėsohej gjithnjė e mė shumė. Prandaj, Ahmet Zogu ndėrmori masa konkrete pėr tė shtypur tėrė aksionin e Lėvizjes demokratike. Duke u udhėhequr nga ky parim gjatė vitit 1922, ky feudal i njohur shqiptarė e ndaloi shprehjen e lirė tė shtypit dhe me dispozita speciale bėri pėrpjekjet pėr eliminimin e Organizatės politike “Atdheu”. Nė kėtė moment kur organizata nuk kishte mundėsi tė veprojė publikisht, u mblodhėn forcat demokratike, duke krijuar njė organizatė tė re politike, tė njohur si “Bashkimi”. Kjo organizatė kishte programin e njėjtė si organizata e mėparshėm. Gazeta e famshme e saj, “Bashkimi”, kontribuoi qė organizata e re politike ta shtojė autoritetin e saj dhe angazhimin politik te masat, tė cilat ishin tė gatshme pėr ēdo mbėshtetje.
    Nė njė situatė tė tillė, nė fund tė shtatorit tė viti 1923, sistemi sundues borgjez-ēifligar u detyrua tė organizojė zgjedhje qė pėrfunduan nė fund tė dhjetorit tė atij viti. Parashikimet se nėpėrmjet kėtyre zgjedhjeve Ahmet Zogu do tė sigurojė shumicėn absolute, nuk u realizuan. Gjegjėsisht, ky feudal, duke shfrytėzuar ndihmėn e huaj dhe pushtetin e shtetit gjatė zgjedhjeve parlamentare, bėri terror tė vėrtetė. Megjithatė, forcat demokratike tė udhėhequra nga Organizata politike “Bashkimi”, siguruan pothuajse gjysmėn e vendeve nė Parlamentin e sapoformuar shqiptar. Nė fakt, nga gjithsej 90 anėtarė, 40 ishin nė anėn e shtetit, respektivisht njerėz tė angazhuar pėr A. Zogun, 35 deputetėt i takonin opozitės demokratike dhe pjesa tjetėr ishte shpallur “e pavarur”, por mbėshteti Qeverinė e Ahmet Zogut.
    Dueli i parė parlamentar ndėrmjet ligjvėnėsve qė mbėshtetėn Ahmet Zogun dhe atyre tė opozitės demokratike shpėrtheu nė mars tė vitit 1924. Duke i dhėnė respekt presidentit tė ndjerė tė SHBA - Vilsonit, opozita demokratike premtoi qė respekt tė njėjtė t’i jepet edhe Leninit. Kur kjo kėrkesė u refuzua, pėrbėrja heterogjene e parlamentit shqiptar nuk e qetėsoi aktivitetin politik dhe situatėn politike nė vend. Opozita demokratike qėndroi pėr tė shkatėrruar sundimin borgjez ēifligar tė Ahmet Zogut, i cili me veprimet e tij e solli popullin e kėtij vendi nė pozitė tė pavolitshme.
    Tė zhgėnjyer me punėn dhe vendimet e Parlamentit, forcat demokratike shqiptare vendosėn njė rezistencė tė armatosur qė ta pėrmbysin rregullimin ēifligar nė Shqipėri. Megjithatė, tėrheqja e pėrkohshme e A. Zogut, timoni i qeverisė, nuk e pėrmirėsoi situatėn e vėshtirė ekonomike dhe politike tė vendit, pėr shkak se Qeveria e re udhėhiqet nga Shefqet Vėrlaci dhe feudalė tė tjerė. Reaksioni shqiptar i udhėhequr nga hipokriti A. Zogu, duke u pėrgatitur pėr tė ofruar njė goditje pėrfundimtare pėr opozitėn demokratike, filloi tė luajė njė rol tė dyfishtė. Gjegjėsisht, nė njėrėn anė opozita parlamentare i jep disa kolltukė ministrorė, por nė anėn tjetėr nga njeriu i vet, i bindur dhe i shpėrblyer nga A. Zog mė 20 prill tė vitit 1924 e vret Avni Rrustemin, njė nga udhėheqėsit kryesorė tė Lėvizjes demokratike nė Shqipėri. Pas disa ditėsh pėrfaqėsia italiane nga Vlora, me rekomandim tė veēantė e informon pėrfaqėsinė italiane nė Durrėsi se kjo vrasje politike u organizua nga ana e A. Zogut.
    Reaksioni shqiptar pėr kėtė vrasje bėri gabim tė madh, sepse ngjalli indinjatėn e pėrhapur nė mesin e masave. Popullsia e Beratit, duke protestuar pėr vrasjen, njoftoi se ėshtė sulmuar “Simboli i idealit popullor”, ndėrsa anėtarėt e opozitės demokratike tė Shkodrės deklaruan se kjo vrasje prek nderin e pėrfaqėsuesve tė kombit. Gazeta shqiptare “Politika”, mė 24 IV. dhe 27 IV. 1924, shkroi haptas se pse ėshtė vrarė Avni Rrustemi, duke i bėrė thirrje Organizatės politike “Bashkimi” tė mbrojė tė drejtat demokratike. Artikuj tė ngjashėm nė lidhje me kėtė vrasje pati edhe nė gazetėn “Ura e Shkumbinit”, duke thėnė se Jusuf Reēi ėshtė ekzekutues i kėsaj vepre famėkeqe! Pas kėsaj ngjarjeje lėvizja e mėparshme spontane e forcave demokratike, u shndėrrua nė njė lėvizje tė pėrgjithshme apo kryengritje tė pėrgjithshme. Kryengritjes i parapriu tubimi i Vlorės, i cili u organizua gjatė funeralit tė A. Rrustemit. Thirrjen pėr njė kryengritje politike e dha Organizata “Bashkimi” nga Vlora mė 5 maj 1924. Kėtė kryengritje e udhėhiqte komisioni administrativ i kryesuar nga Fan Noli, ndėrsa forcat e armatosur kryengritėse prej 12. 000 luftėtarėve ishin tė udhėhequr nga Bajram Curri, Rexhep Shala, Kasėm Qafėzezi etj. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  13. #193
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (25)

    Qeveria e re shqiptare
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Derisa pėrgatitjet intensive ishin ende nė vazhdim, nė fund tė prillit tė vitit 1924, pėrfaqėsia italiane nga Shqipėria me telegram njoftoi Ministrinė e Punėve tė Jashtme tė Italisė, se nė Shqipėri pritet tė shpėrthejė njė kryengritje revolucionare kundėr Ahmet Zogu dhe klikės sė tij. Telegrame me pėrmbajtje tė ngjashme deri te pėrfaqėsia italiane nė Durrės dėrguan edhe pėrfaqėsia italiane e Vlorės dhe Tiranės, duke informuar obligimet pėr pėrgatitjen e njė kryengritjeje tė pėrgjithshme anti-ēifligare dhe anti-zogiste.
    Nė fund tė majit 1924, flaka e kryengritjes qė fillimisht goditi Shqipėrinė e Veriut sė shpejti u pėrhap nė tė gjithė vendin. Njėsitė ushtarake tė qeverisė sė A. Zogu pėsuan disfatė tė rėndė. Nė kėtė moment ndihmoi diplomacia anglo-amerikane, e udhėhequr nga dėshira pėr tė ruajtur interesat e saj ekonomike nė kėtė vend ballkanik, nė mėnyrė aktive kėrkoi qė tė shpėtojė sistemi ēifligar i cili sundonte nė Shqipėri, udhėheqja e tė cilit i ėshtė besuar Ahmet Zogut. Me mbėshtetjen e masave, veēanėrisht popullsisė fshatare, forcat rebele mė 10 qershor tė vitit 1924 hynė nė Tiranė , derisa reaksioni shqiptar u arratis. Njė pjesė iku nė Itali dhe Greqi , ndėrsa pjesa tjetėr qė ende udhėhiqej nga Ahmet Zogu mikpritje kėrkoi te Mbretėria SKS. Suksesin e Revolucionit demokratik tė qershorit duhet kėrkuar nė pėrkrahjen e pėrgjithshme nga masat, ndėrsa rrjedhat e saj aktuale ishin me karakter borgjeze-demokratik.
    Pas disfatės sė reaksionit shqiptar, kah mesi i muajit qershor tė vitit 1924, populli shqiptar pėr herė tė parė fitoi njė Qeveri demokratike nė tė cilėn qėndronte liberalit i famshėm, Fan Stilian Noli (1882-1965). Megjithatė, jovigjilenca e forcave demokratike lejoi heterogjenitetin e kabinetit tė ri qė tė mos humbė kėtė herė. Qeveria e re ishte e pėrbėrė prej dy rrymave kryesore. Drejtimit demokratik u pėrkasin Fan Noli, S. Vinjani, L. Gurakuqi, K. Koculi etj. , ndėrsa drejtimin konservator e pėrbėjnė: S. Delvina, K. Qafėzezi, R. Shala, C. Bushati dhe elemente tė tjera tė cilat nė tė ardhmen nė mėnyrė aktive do tė pėrpiqen tė parandalojnė ndonjė aksion konkret demokratik, pėr realizimin e tė cilave forcat demokratike bėnin pėrpjekje tė veēanta.
    Edhe me njė pėrbėrje tė tillė kabinet i ri veproi urgjentisht dhe me guxim. Pas tri ditė shpall programin e tij tė gjerė, i cili ishte njė mjet i fortė pėr likuidimin e marrėdhėnieve tė mėparshme feudale, nė qoftė se do tė kryheshin tė gjitha udhėzimet e kėtij programi. Zhvillimi shoqėror-ekonomik i vendit kishte trajtim tė ri nė parimet e kėtij programi.
    Pėr zhvillimin mė tė shpejtė dhe mė dinamik tė kėtij vendi programi i shpallur parashikonte ēlirimin e plotė tė masave nga tė dhėnat e shumta, sidomos kur bėhej fjalė pėr popullsinė fshatare. Mė tej ishte parashikuar likuidimi i tė gjithė administratės burokratike dhe shlyerje e plotė e situatės nė fushėn e drejtėsisė, pastaj rregullimi i marrėdhėnieve nė fushėn e bujqėsisė, problemi i reformės agrare etj. Politika e jashtme nė kėtė program ishte parashikuar tė udhėheq njė politikė krejtėsisht tė pavarur, vendosje e marrėdhėnieve miqėsore me tė gjitha vendet, veēanėrisht me vendet fqinje. Duke analizuar tė gjitha parimet e kėtij programi mund tė konkludohet se qeveria e re u pėrpoq seriozisht tė sigurojė vendin e vet nė njė sistem tė vėrtetė demokratik . Pėr tė realizuar kėtė program, ndonėse vėshtirėsitė ishin shumė tė mėdha, Qeveria e Fan Nolit kėrkonte mbėshtetje tė plotė nga masat vetjake, duke theksuar se nė tė ardhmen e afėrt, do tė zhvillohen zgjedhje tė reja parlamentare dhe demokratike.
    Hapa tė parė drejt zgjidhjes sė rrethanave tė brendshme, qeveria e re ndėrmori zyrtarisht duke deklaruar se popullsia fshatare, respektivisht personat pa tokė do tė marrin nga 4 hektarė pėr ēdo familje, pa kurrfarė kompensimi. Pronarėve tė tokave iu urdhėrua qė atė vetė ta punojnė, pėrndryshe pronat e tyre do tė konfiskohen. Nė tė njėjtėn kohė me kėrkesė tė qarqeve demokratike, gjyqėsorit shqiptar iu urdhėrua qė tė dėnojė me vdekje udhėheqėsit kryesorė tė reaksioni shqiptar. Kėshtu, Ahmet Zogu, Ilaz Bej Vrioni, Shefqet Vėrlaci, e tė tjerė u dėnuan me vdekje nė mungesė. Megjithatė, Qeveria e Fan Nolit tregoi kurajė tė veēantė pėr tė pėrfunduar likuidimin e mbeturinave feudale, tė cilat duke tentuar qė tė ruajnė pasuritė e tyre, filluan tė nėnvlerėsojė rolin historik dhe vendimet e tjera tė rregullimit tė ri demokratik.
    Duke shfrytėzuar parimet pėr lirinė e individualitetit, lirinė e shtypit dhe tė gjitha format e tjera tė qeverisė sė re demokratike, masat shqiptare, sidomos popullsia fshatare e udhėhequr nga Organizata politike “Bashkimi”, i bėri thirrje Qeverisė sė Fan Nolit pėr zbatimin e plotė tė programit tė shpallur. Kjo kėrkesė mund tė interpretohet si disponim i pėrgjithshėm popullor, si edhe gatishmėri pėr tė likuiduar tė gjitha mbeturinat e marrėdhėnieve tė mėparshme feudale. Nė kėtė kėrkesė progresive mbėshtetje tė sinqertė dhe tė avancuar dha shtypi shqiptar, i cili energjikisht u angazhua qė toka e punueshme t’u jepet atyre qė e punojnė atė. E frikėsuar nga njė kėrkese e tillė pėr masat, e madje edhe qėndrimi i qeverisė sė re, reaksioni vendas veproi brenda dhe jashtė vendit, por duke shfrytėzuar situatėn e pafavorshme ndėrkombėtare, filloi tė pėrgatitet pėr kundėrsulm. Forcat progresiste, shtypi shqiptar, e kuptuan kėtė rrezik, sepse publikisht e paralajmėruan Qeverinė e Fan Nolit. Pėr shembull, gazeta “Drita”, mė 21 gusht tė vitit 1924, botoi njė artikull tė tillė me titull: “Derisa uji rri pezull, feudali nuk fle” , duke kėrkuar nga qeveria vigjilencė tė lartė.
    Nė njė situatė tė tillė, kabineti i Fan Nolit nuk e kuptoi rrezikun mjaftueshėm, prandaj nuk kėrkoi ndonjė mbėshtetje nga vetė masat tė cilat ishin gati pėr njė aksion tė tillė. Forcat konservative, tė cilat ishin tė pranishme nė kabinetin e qeverisė sė re demokratike, pasi mėsuan pėr kėtė hezitim u dhanė nė aksion, duke shfrytėzuar sė bashku edhe reaksionin e brendshėm dhe tė jashtėm. Ata filluan publikisht tė deklarojnė se “Forma agrare ėshtė njė risi e rrezikshme e bolshevizmit”. Ky reaksion i ndihmuar prej ish-komandantėve tė Kasėm Qafėzezit dhe Rexhep Shalės, tė dy anėtarė tė Qeverisė sė Nolit, filloi tė ndjekė penalisht tė gjitha ato elemente qė ishin angazhuar pėr implementimin final tė programit tė shpallur tė qeverisė, duke i ndjekur “si bolshevikė tė rrezikshėm" tė gjithė njerėzit qė ishin tė prirė pėr tė zbatuar programin pėrkatės . Stabiliteti i Revolucionit borgjez-demokratik tė qershorit nė Shqipėri u pėrkeqėsua mė tej gjatė kohės kur diplomacia imperialiste e Anglisė, SHBA-ve, Italisė, Greqisė dhe Mbretėrisė sė SKS kundėrshtoi ofertėn e Qeverisė sė Fan Nolit, nė tė cilėn kėrkohej tė vendoste marrėdhėnie diplomatike me kėto vende tė pėrmendura. Kėto vende duke mos pranuar sistemin e ri demokratik tė Shqipėrisė, publikisht u zotuan ta ndihmojnė materialisht klerin dhe reaksionin shqiptar qė tė thyhen tė gjitha rrjedhat e kėtij revolucioni.
    Armiqėsia e shteteve imperialiste kundėr sistemit tė ri demokratik tė Shqipėrisė kishte bazėn e vet. Fitorja e forcave demokratike nė vend kishte rėndėsi tė madhe jo vetėm pėr popullin shqiptar, por edhe pėr popujt e tjerė tė kėsaj pjese tė botės, veēanėrisht pėr popujt e vendeve tė Ballkanit, ku forcat revolucionare pėr njė kohė tė shkurtė mbijetuan krizė tė thellė. Pėr shembull, situata nė Bullgari pas kryengritjes nė qershor tė vitit 1923, ishte shumė e vėshtirė. Regjimi i Cankovit aplikoi diktaturė tė paparė, ndėrkohė njė vit mė parė, Benito Musolini, ia imponoi popullit italian diktaturėn e tij fashiste. Pas shpalljes sė Obznanės, fat tė ngjashėm mbijetuan edhe popujt jugosllavė. Prandaj, mbijetesa e rregullimit demokratik tė Shqipėrisė nė kėtė moment ishte njė ēėshtje delikate, sepse ekzistenca e tij mund tė interpretohej si humbje e pėrgjigjes sė reaksionit ndėrkombėtar evropian.
    Forcat progresive nė vendet e Ballkanit dhe tė Evropės, tė vetėdijshme pėr rreziqet qė e kėrcėnonin rregullimin demokratik tė Shqipėrisė treguan gatishmėri pėr t’i dhėnė mbėshtetje tė plotė popullit shqiptar pėr tė ruajtur tė mirat e kėtij revolucioni. Pėr shembull, Partia Komuniste e Italisė nė bashkėpunim me Federatėn (Komuniste) e Ballkanit pėrshėndeti Revolucionin e Qershorit nė Shqipėri dhe premtoi se, sipas mundėsisė, do ta ndihmojė fitoren e popullit shqiptar. Nė tė njėjtėn kohė, gazeta “Pravda”, duke i informuar masat pėr ndryshimet qė kanė ndodhur nė Shqipėri, i kėshilloi forcat progresive nė Ballkan dhe nė Evropė, nė veēanti popullin shqiptar, si tė ruajnė rrjedhėn e kėtij revolucioni.
    Kur bėhet fjalė pėr bashkėpunimin e forcave progresiste nė vendet e Ballkanit dhe nė Evropė, duhet tė shtojmė se forcat progresive tė Shqipėrisė njėkohėsisht bėnė mjaft pėrpjekje nė kėtė drejtim. Kėshtu, gjatė vitit 1921, Bajram Curri, demokrat i shquar dhe njė nga figurat kryesore tė Revolucionit Demokratik tė qershorit nė Shqipėri, erdhi nė kontakt me disa komunistė nė Ballkan. Ai bėri pėrpjekje serioze pėr tė koordinuar Lėvizjen popullore tė popullit shqiptar dhe maqedonas me Lėvizjen komuniste tė popujve tė Ballkanit.
    Kėto kontakte tė forcave progresive tė vendeve tė Ballkanit dhe tė Shqipėrisė nuk u ndalėn deri nė fund tė vitit 1924, pavarėsisht se Ahmet Zogu i urdhėroi forcat e veta kufitare pėr t’i arrestuar tė gjithė revolucionarėt qė vinin nga Maqedonia. Pas fitores sė Revolucionit tė qershorit pėr njė kohė tė shkurtė Shqipėria ishte kthyer nė njė bazė tė vogėl, ku gjejnė strehė shumė aktivistė tė lėvizjes progresive tė vendeve tė Ballkanit.
    Duke marrė parasysh njė situatė tė tillė, qarqet imperialiste tė vendeve tė Ballkanit dhe tė Evropės nuk dėshironin ta njohin, por shumė mė pak pėr tė mbėshtetur Qeverinė demokratike qė u krijua nė Shqipėri. Ky reagim bėri pėrshtypje tė veēantė kur Qeveria e Fan Nolit nė fund tė qershorit tė vitit 1924 u angazhua dhe u pėrpoq tė vendosė marrėdhėnie diplomatike me Rusinė Sovjetike. Qeveria e re shqiptare ishte ndėr tė parat nė Evropė qė e njohu Rusinė Sovjetike. Megjithatė, nė momentin e fundit, tė dėrguarit e Rusisė vetėm sa arritėn nė Tiranė, u detyruan qė tė kthehen prapa. Arsyeja pėr mos-vendosje tė marrėdhėnieve diplomatike mes Bashkimit Sovjetik dhe Shqipėrisė, duhet tė kėrkohet nė presionin e madh tė reaksionit ndėrkombėtar. Qeveria e re e Shqipėrisė demokratike filloi tė akuzojė publikisht se vendi kishte krijuar "qendra bolshevike”, tė cilat i nxitėn tė gjitha lėvizjet progresive tė Gadishullit ballkanik. Qeveritė e Anglisė, Italisė, Greqisė dhe Mbretėrisė sė SKS publikisht e dėnuan qeverinė shqiptare pėr mikpritjen qė ia jepte vendi i saj tė gjithė pėrfaqėsuesve tė lėvizjes maqedonase. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  14. #194
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (26)

    Mobilizimi i reaksionistėve shqiptarė
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Nėn rrethana tė tilla Revolucioni borgjez-demokratik i qershorit nė Shqipėri jo vetėm qė mbijetoi krizė tė thellė, por mbijetesa e tij erdhi nė pyetje. Pjesė tė pėrgjegjėsisė pėr njė situatė tė tillė mbajtėn vetė forcat demokratike tė cilat njėkohėsish iu lejuan pėrfaqėsuesve tė reaksionit shqiptar dhe Ahmet Zogut pėr tė ruajtur pozitat e tyre tė larta politike nė tė gjitha organet e qeverisė. Duhet tė theksohet se udhėheqėsit mė tė shquar tė Lėvizjes demokratike shqiptare, siē ishin Hasan Prishtina, Fan Noli, Bajram Curri, Luigj Gurakuqi, kah fundi i gushtit 1924, shkuan nė Gjenevė ku mbahej mbledhja e Shoqatės sė Popujve, me qėllim qė tė mbrojnė ēėshtjen e kufirit me Jugosllavinė. Mungesa e tyre u shfrytėzua nga forcat antidemokratike, duke siguruar mbėshtetje pėr qarqe tė larta ushtarake, pėr tė detyruar qeverinė demokratike tė ndėrmarrė disa masa qė do tė korrespondojnė plotėsisht me reaksionarėt dhe elemente tė tjera ēifligare, duke kėrkuar nga Fan Noli pėr tė lėnė timonin e pushtetit. Udhėheqėsi i rregullimit demokratik tė Shqipėrisė kategorikisht e hodhi poshtė kėtė kėrkesė, duke thėnė se njė hap i tillė do tė ndėrmarrė pas zgjedhjeve parlamentare qė do tė mbaheshin pas zbatimit tė reformės agrare.
    Ky insistim i Fan Noli ishte i kotė, sepse mė pėrpara qarqet e larta ushtarake kishin formuar Partinė Demokratike Popullore, e cila nė bashkėpunim me Partinė Radikale Demokratike, e cila dikur pėrdorej qė tė jetė nė opozitė, e detyroi kabinetin e Fan Nolit qė nė nėntor tė vitit 1924 tė shpallė zgjedhje tė reja parlamentare. Nė kėto ngjarje dramatike qė i pėrjetoi populli shqiptar, disa qeveri imperialiste e vendeve tė Ballkanit dhe Evropės, para se tė organizojnė intervenim ushtarak nė kėtė pjesė tė Ballkanit, kabinetin e Fan Noli e shpalli “agjenturė tė Moskės”, ndėrsa tė gjithė territorin e Shqipėrisė si fole "tė komunizmit”. Kabineti i Nolit bėri pėrpjekje tė shumta kundėr kėtyre tentimeve imperialiste. Duke u udhėhequr nga ky parim, ai nuk e ratifikoi traktatin tregtar me Italinė, pėr ēka njėkohėsisht u angazhua edhe Qeveria e Ahmet Zogut nė vitin e hershėm 1924. Kjo marrėveshje e tregtisė ishte shumė e pafavorshme pėr ekonominė shqiptare dhe integritetin kombėtar tė popullit shqiptar. Pastaj duhet tė theksohet se qeveria shqiptare ratifikoi koncesionet e kompanive dhe shoqatave tė ndryshme aksionare, me ēka ekonomia e pazhvilluar e kėtij vendi u shpėtua nga shfrytėzimi i plotė. Prandaj, dėshtimi i disa ndėrhyrjeve sovjetike kundėr forcave imperialiste qė dėshironin tė tolerojnė mbijetesėn e rregullimit demokratik, si njė vatėr nė kėtė pjesė tė Ballkanit, sollėn vendim me forcė pėr likuidimin e rregullimit demokratik nė Shqipėri. Kjo detyrė iu besua Mbretėrisė sė SKS, pasi ia dha mikpritjen e ngrohtė Ahmet Zogut.
    Reaksioni shqiptar menjėherė pas ngjarjeve tė qershorit bėri pėrpjekje tė mėdha pėr tė shkatėrruar rregullimin demokratik nė vendin e tij. Ai, i udhėhequr nga Ahmet Zogu, duke mos pasur forca tė mjaftueshme nė vend, kėrkoi ndihmė nga Qeveria borgjeze-monarkiste e Mbretėrisė sė SKS dhe Greqisė. Kėto dy vende vendosėn qė tė ndihmojnė plotėsisht reaksionin shqiptar. Burimet materiale tė kohės e konfirmonin kėtė fakt. Pra, edhe mė 5 shtator tė vitit 1924, prefekti i Shqipėrisė Veriore raportoi Ministrinė e tij tė Jashtme se nė territorin e Lumės, Dibrės dhe Prizrenit, agjentėt A. Zogu kanė mobilizuar njė numėr tė madh tė luftėtarėve. Nga ana tjetėr, katėr agjentė jugosllavė tė udhėhequr nga kapiteni Lek Marash Luka, i cili ka shėrbyer nė Ushtrinė e Serbisė, me njė anije tė vogėl nga Tuzi u nis pėr nė Shqipėri.
    Reaksioni shqiptar ka vepruar edhe nė territorin e Maqedonisė, respektivisht nė rajonin kufitar qė shtrihet nga Pogradeci deri nė Dibėr. Kėto raporte i dha konsulli italian i Tiranės, i cili e informoi pėrfaqėsinė italiane nė Durrės, duke argumentuar se njerėzit nė kėtė pjesė tė Ahmet Zogut tregojnė aktivitet tė lartė, duke rekrutuar shumė njerėz me njė pagė mujore prej pesė napolonash ari. Reaksioni shqiptar i ndihmuar nga Qeveria serbe filloi tė pėrgatitet nė rajonin e kufirit tė Malit tė Zi. Prefekti i Shkodrės mė 10 shtator tė vitit 1924 e njoftoi Ministrinė e Punėve tė Brendshme se pas takimit nė Beograd, Ahmet Zogu filloi tė mobilizojė njė numėr tė madh tė njerėzve me njė pagė mujore prej 1. 500 dinarėsh pėr likuidimin e rregullimit demokratik. Kėto pėrgatitje tė reaksionit shqiptar kishin filluar nė territorin e Kosovės. Pėr shembull, prefekti Bicaj duke raportuar Ministrinė e Brendshme me disa tė dhėna zyrtare, kishte pohuar se nė kėtė territor kanė arritur Ceno Beg Kryeziu, Dervishoviq dhe Topalloviq dhe me paratė qė i sollėn propaganduan pėr njė lėvizje tė madhe qė e kaplon Shqipėrinė, duke argumentuar nė tė njėjtėn kohė se pėrfaqėsuesit e Qeverisė serbe nė fshatin Vranishtė kanė sjellė 14 ngarkesa me armė.
    Reaksioni shqiptar u ndihmua nga Greqia. Emigrantėt politikė, tė cilėt pas ngjarjeve tė qershorit nė Shqipėri kishin ikur nė Greqi, filluan t’i organizojnė forcat e tyre pėr tė pėrmbysur qeverinė demokratike shqiptare. Kėto pėrgatitje u udhėhoqėn nga Skendo Kota, Veiz Sevrani dhe Xhemail Aranitisi. Inspektori administrativ i Delvinės kishte pohuar se nė rajonin kufitar tė Korēės, Gjirokastrės dhe pėrgjatė kufirit me Greqinė ishin pėrqendruar veēanėrisht njėsitė e intervenimit ushtarak. Reaksioni shqiptar u ndihmua nga Anglia dhe Franca. Diplomacia e kėtyre dy vende, sipas raportit tė pėrfaqėsisė italiane nė Durrės drejtuar Ministrisė sė saj tė Jashtme, vuri nė dukje se tė dy palėt ishin tė interesuara seriozisht pėr kthimin e Ahmet Zogut nė krye tė qeverisė shqiptare.
    Pas pėrgatitjeve tė gjata, Ahmet Zogu dhe personi nėn kujdesin e tij, Ceno Beg Kryeziu, me forcat e tij reaksionare dhe efektivin ushtarak serb qė pėrbėhej nga 10. 000 rezervistė dhe belogardistė, mė 10 dhjetor tė vitit 1924 sulmuan forcat e Shqipėrisė nė pjesėn e Lumės. Pas disa ditė, forcat reaksionare tė kryesuara nga M. Libohova dhe K. Kota e lėshuan territorin grek dhe i sulmuan forcat demokratike tė Shqipėrisė nė fushėn e Gjirokastrės. Nė kėto momente urgjente Qeveri e Fan Nolit kėrkoi ndėrmjetėsim nga qeveritė e Anglisė, Francės dhe Italisė dhe pėrkrahje tė drejtpėrdrejtė prej Shoqatės sė Popujve. Megjithatė, reaksioni ndėrkombėtar e pėrshpejtoi prishjen e rregullimit borgjez-demokratik tė Shqipėrisė. Pėrpjekjet e Qeverisė sė Nolit qė tė armatoset popullata e cila do tė refuzojė kundėrrevolucionin nuk dhanė kurrfarė rezultati, sepse qarqet e larta ushtarake tė cilat punonin nėn ndikimin e reaksionit, nuk i lejuan tė mbajnė njė angazhim tė tillė ndaj forcave progresiste tė popullit shqiptar. Kjo pozitė e Shqipėrisė u mundėsoi forcave reaksionare tė cilat i komandonte Ahmet Zogu, qė mė 10 dhjetor tė vitit 1924 tė hyjnė nė Tiranė. Kjo situatė nė Shqipėri duhet tė kuptohet si fitore e forcave imperialiste, si fitore e Ballkanit dhe reaksionit evropian, e cila nė atė kohė ishte llogaritur me forcė nga tė gjitha forcat progresive nė Ballkan dhe Evropė.
    Me shtypjen e Revolucionit borgjez-demokratik tė qershorit nė Shqipėri, njerėzit e kėtij vendi i humbėn tė gjitha shpresat pėr njė zhvillim dinamik socio-politik dhe ekonomik. Ky kundėrrevolucion duhet tė interpretohet si fitore e forcave bajraktare-feudale dhe reaksionare ose si fitore e sferave imperialiste tė Gadishullit ballkanik. Prandaj, mposhtja e forcave progresiste tė popullit shqiptar i referohet tė gjithė popujve tė kėsaj ane, sidomos kur ėshtė fjala pėr Lėvizjen ēlirimtare tė popullit maqedonas.
    Shumė njerėz, anėtarė tė forcave progresiste shqiptare, pėr tė shmangur terrorin e kryer nga reaksioni shqiptar i udhėhequr nga Ahmet Zogu, pasi kėtyre ngjarje lėnė vendin e tyre dhe ranė nė kontakt me pėrfaqėsuesit e Lėvizjes progresive dhe komuniste nė Ballkan dhe Evropė. Ky preokupim i forcave progresive dhe reaksionit evropian tregoi se "Flaka e revolucionit nė Ballkan nuk u ndal" dhe kėshtu fitorja e forcave reaksionare nė Shqipėri do tė jetė e pėrjetshme.
    Dėshtimi i Revolucionit borgjez-demokratik tė qershorit nė Shqipėri nė fund tė vitit 1924, kishte pėr qėllim likuidimin e marrėdhėnieve feudale nė kėtė vend, por nuk mund tė kėrkohet vetėm nė reagimin e pėrgjithshėm tė reaksionit jashtėm, sepse edhe faktorėt e brendshėm kishin pjesėmarrje tė madhe nė kėtė drejtim. Nė kėto momente tė tmerrshme kabineti i Fan Nolit bėri disa gabime tė mėdha. Forcat demokratike tė Shqipėrisė, tė cilat e morėn pushtetin pėr njė periudhė tė caktuar ose vetė organet e qeverisjes demokratike, nuk nisėn me guxim pėr zbatimin e menjėhershėm dhe tė plotė tė reformės agrare qė tė kėnaqen nevojat e klasės sė nėnshtruar tė popullit, sidomos tė masave tė varfra fshatare.

    Bashkėpunimi me organizatat myslimane tė Serbisė Jugore

    Hasan Prishtina dhe Komiteti Revolucionari Kosovės, nė mesin e organizatave tė tjera, ka pasur bashkėpunim tė mirėfilltė me Organizatėn Myslimane e Serbisė Jugore, e themeluar nė fillim tė shekullit tė 20-tė. Deri nė zgjedhjen e Kuvendit kushtetuese serbe nė vitin 1920, ajo ishte organizatė fetare-kulturore e myslimanėve jugorė, e njohur nė mesin e njerėzve Xhemiet ose nė popull Partia popullore turke, e cila nė vitin 1920 u rrit nė njė partie tė vėrtetė politike, duke e zėvendėsuar emrin nė Organizata Myslimane e Serbisė Jugore. Me gjithė politikėn e simpatizuar fillimisht ndaj Partisė Demokratike Serbe, pėr shkak tė politikės sė saj armiqėsore, nė mėnyrė rigoroze ka zbatuar reformėn agrare qė tė pėrfitojė bujqit, janė afruar mė afėr Partisė sė madhe Radikale Serbe, duke besuar se ajo do t’i zbatojė kėrkesat e saj.
    Nė parti nė fillim kanė dominuar qytetarėt maqedonase (tregtarė dhe rentierė, kryesisht turq), kurse pastaj elementet fshatare (pronarėt feudalė, respektivisht agallarėt dhe bejlerėt, si dhe fshatarėt e mesėm dhe te pasur, kryesisht shqiptarė). Organizata ēdo vit mbante kongresin, kurse gazeta e saj mė me ndikim ishte Hak (Drejtėsia), ekzemplarėt e tė cilit ishin shpėrndarė nė vendet fqinje. Pothuajse gjatė gjithė periudhės sė ekzistencės sė kėsaj organizate, dy figura qendrore ishin: Ferhat Draga dhe Xhenan Zija, tė cilėt pėrfaqėsonin edhe dy drejtimet e veprimit dhe ishin pėrfaqėsues tė strukturave tė ndryshme, tė cilat angazhoheshin pėr interesa politike klasore tė anėtarėve tė saj. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  15. #195
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (27)

    Veprimtaria e Xhemietit
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski


    Xhemieti ishte i lidhur shumė pėr Partinė Radikale Serbe, por kur kėrkesat e anėtarėve tė saj nuk mundėn t’i mbushin klubet e deputetėve tė radikalėve dhe demokratėve, kaluan nė themelimin e klubit tė tyre tė deputetėve. Sipas pėrbėrjes nacionale dhe klasore tė anėtarėsisė sė saj, Xhemieti ishte organizatė heterogjene, uniteti i sė cilės shqyrtohej vetėm nė besim. Nė unitetin operativ tė besimit kontribuoi pozicioni i pėrgjithshėm dhe qėndrimi negativ i regjimit nacionalist serb kundėr tė tjerėve, elementėve myslimanė. Njė qėndrim i tillė, megjithatė kontribuoi nė udhėheqjen e organizatės qė do tė merrte dinamikė tė madhe, duke u ndihmuar edhe nga shqiptarėt e Shqipėrisė fqinje, nė radhė tė parė nga feudalėt. Edhe pse sė pari Xhemieti duhej tė jetė kryesisht organizatė fetare-kulturore, ngase pozita nacionale-politike dhe interesat klasore-ekonomike tė popullsisė seriozisht ishin nė pyetje, kjo organizatė shpejt u rrit nė njė organizatė tė vėrtetė nacionale-politike.

    Megjithėse i krijuar nė njė kohė shumė revolucionare, Xhemieti nuk ishte vetėm revolucionar dhe i vendosur antiproletar, por edhe kundėrshtar i tė gjitha ndryshimeve nė kuptimin borgjez-liberal tė bazave nacional-politike nė Ballkan. Nė kėtė orientim tė tij ndikim tė madh patėn faktorėt e jashtėm, pasi qėndrimet e Organizatės mė parė ishin orientuar drejt Turqisė sė Qemalit dhe mė pas vėmendja u pėrqendrua nė zhvillimet politike nė Shqipėrinė fqinje, nė tė cilėn nė Qeverinė demokratike tė Fan Nolit nė shprehje tė plotė erdhėn emigrantėt nga Komiteti i Kosovės.

    Vulėn kryesore tė shtresės udhėheqėse tė partisė nuk e kanė dhėnė pėrfaqėsuesit feudalė, por pėrfaqėsuesit e zejtarėve urbanė. Nė vitin 1920 nė udhėheqjen e partisė pati njė numėr shumė tė vogėl tė elementeve feudale, por njėjtė ishte rasti me intelektualėt, kurse avokatė nuk kishte aspak. Edhe pse numri i klerikėve nuk ishte i papėrfillshėm, ai me kalimin e kohės binte, kėshtu qė Ferhat Draga jo rastėsisht nė vitin 1928 vuri nė dukje se udhėheqja shqiptare nga viti 1923 qėllimisht kishte shtypur ndikimin e hoxhallarėve, tė cilėt mė shumė ishin mbėshtetur tek autoritetet shtetėrore dhe radikalėt. Nė mesin e 14 deputetėve shtetėrorė tė Xhemietit, shumica ishin shqiptarė, kurse anėtar i parlamentit ishte industrialisti i parė dhe kryetari i partisė, Ferhat Draga.

    Duhet tė theksohet se nga mesi i vitit 1923 masat shqiptare kanė ndikuar ndjeshėm qė vėmendja e ēėshtjes agrare tė drejtohet edhe pėr ēėshtjet e tjera, me qėllim qė partia tė mund tė paraqitet edhe si mbrojtėse e interesave tė pėrgjithshme dhe kombėtare tė masave myslimane nė rajonet jugore tė shtetit tė Serbisė. Nė Klubin e deputetėve dhe Kėshilli kryesor i partisė, nė tė vėrtetė, ka ekzistuar njė program specifik i cili konsistonte qė tė paguhej mirė, madje edhe pjesėrisht ktheu tokėn e konfiskuar ose sekuestruar me reformėn agrare, me qėllim qė partia tė kishte sukses qė tė veprojė pėr bejlerėt me njė zgjidhje parimore tė volitshme.

    Kur ėshtė fjala pėr elementet klasore, ėshtė e dobishme qė t’i kushtohet mė shumė vėmendje dy njerėzve kryesorė tė partisė: Xhenan Zija dhe Ferhat Draga. Ortaku i Ferhatit nė prerjen drurėve ishte Nastas Petroviq, ndėrmarrja e tė cilit atėherė ishte forca mė e madhe e repartit nė Kosovė, duke punėsuar rreth 300 punėtorė. Prej viteve 1913-1915, vėllezėrit Draga kishin tė drejtėn ekskluzive tė lundrimit nė lumin Ibėr, prandaj shpesh pėrplaseshin me fshatarėt qė kishin tokat e tyre pėrgjatė lumit, edhe atė si me serbėt ashtu edhe me shqiptarėt. Pėrveē njė shtėpie tė madhe nė Mitrovicė, Ferhati kishte apartamente moderne edhe nė Shkup dhe Beograd. Ai ishte njė borgjez dhe “beg” shqiptar, i cili edhe pse i nėnvlerėsoi masat fshatare, verbėrisht ishte i dėgjuar nga ato masa tė njėjta shqiptare.

    Mė pak i moderuar si kryetar (edhe pse shumė mė liberal nė qėndrimet politike) ishte rentieri nga Manastiri, Xhenan Zija. Posedonte shumė ndėrtesa nė Manastir dhe Shkup dhe shumė tokė nė fshatrat pranė Manastirit. Pasurinė e tij tė sė drejtės pronėsore e fitoi nė mėnyrė tė paskrupullt dhe me ndihmėn e Qeverisė serbe. Por, kjo aspak nuk i pengonte nė Kuvendin popullor pėr tė vajtuar masat e varfra, edhe pse shumė prej tyre autoritetet serbe i kishin dėbuar nga vendi i tij i lindjes pikėrisht me kėrkesė tė tij.

    Xhenan Zija dhe Ferhat Draga nė aspektin popullor pėrfaqėsojnė dy orientime tė ndryshme. Draga ishte njė shembull i vėrtetė si shqiptar (me prejardhje nga Kelmendi), krenar pėr origjinėn fisnore dhe praninė e mėparshme tė pasardhėsve tė tij nė Ballkan. Mbajti lidhje tė ngushta me Komitetin e Kosovės nė Shkodėr dhe njė kohė ka shėrbye si kryetar i tij. Mbajti kontakte me kaēakėt, edhe pse pėr ata nė Kuvendin popullor kishte folur me pėrbuzje. Megjithatė, nuk mund tė pajtohej me sundimin e serbėve nė rajonet jugore, kėshtu qė kėrkoi aleatė te Stjepan Radiq dhe HRSS-ja e tij. U pėrpoq pėr krijimin e njė shteti tė parcializuar borgjez, ku ai pėrmes Xhemietit do tė vendosė pushtetin e tij dhe tė drejtat e shqiptarėve nga Sanxhaku nė kufirin jugosllav-bullgar.

    Shpesh theksonte se njė numėr i madh i myslimanėve nga Sanxhaku, Kosova dhe Metohia dhe pothuajse nga gjithė Maqedoni i pėrkasin shqiptarėve, kėshtu qė nė kėtė drejtim, qė nė konceptimin e vet pėr shqiptarizim tė Serbisė Jugore kishte tė njėjtin mendim edhe Komiteti i Kosovės. Draga protestoi kundėr ēdo persekutimi tė fshatarėve shqiptarė dhe jatakėve kaēak. Me qėndrime tė tilla publike vetė Ferhat Draga ishte shqiptar i madh, njėsoj si edhe Hasan Prishtina dhe bejlerėt nacionalistė nė vitin 1912, tė cilėt kėrkonin autonomi pėr 5 vilajetet, duke u mbėshtetur nė Austro-Hungarisė.

    Pėr dallim nga Draga, Xhenan Zija, sipas besimit tė tij ishte osman, edhe pse vetė ai ishte shqiptar, i cili nuk e dinte gjuhėn shqipe. Prejardhjen e tij shqiptare, sipas disa autorėve, Zia e ka manifestuar nė Kongresin e Manastirit nė vitin 1909, duke kėrkuar autonomi tė madhe pėr Shqipėrinė dhe dominim ekskluziv tė gjuhės shqipe nė atė Shqipėri tė Madhe, duke u shprehur kundėr pėrdorimit tė gjuhės sllave. Por, pavarėsisht nga kjo, ai e konsideronte shtetin turk si tė veten. Por, kur kjo dėshtoi, e pranoi situatėn e re. Pėr tė ishin tė e rėndėsishme shkollat turke, e jo shkollat shqiptare, kurse qėndrimet e tij ishin tė drejtuara drejt Turqisė sė Qemalit, e jo kah Shqipėria e vogėl, kėshtu qė me kalimin e kohės u bė turk dhe i braktisi idealet e veta shqiptare.

    Serbisė ia njohu parėsinė e shtetit tė ri dhe besonte se myslimanėt vetėm nėpėrmjet marrėdhėnieve tė mira me Serbinė dhe radikalėt do tė jenė nė gjendje tė sigurojnė tė drejtat e tyre civile dhe prosperitetin ekonomik dhe social. Zija e pėrkrahu Beogradin, por Qeveria serbe hoqi dorė nga mbėshtetja e tij, kėshtu qė ai nė vitin 1925 shkoi nė Stamboll, ku qėndroi 30 vjet.

    Ėshtė interesante tė theksohet se gjatė themelimit tė Medresesė sė madhe nė Shkup nė vitin 1925, xhemitlitė tentuan qė mėsimdhėnia tė bėhet nė gjuhėn arabe ose turke dhe jo serbe, kurse gjuhėn shqipe askush nuk e ka pėrmendur, pėr shkak se disa radikalė shqiptarė kritikuan xhemitlitė dhe kishin tė njėjtin qėndrim edhe shqiptarėt demokratik. Megjithatė, depėrtimi i valės komuniste nė Ballkan dhe makineria e fortė e propagandės komuniste nėpėrmjet gazetės “Socialistiēka Zora”, tė shtypur nė gjuhėn turke, pėrpjekjet e PKJ nė lidhje me pėrfitimin e masave tė varfra myslimane dolėn me rezultate nė zgjedhjet pėr Kuvendin Kushtetues mė 28 nėntor tė vitit 1920.

    Ndėrkohė nė zgjedhjet komunale kryesisht hezituan, kurse nė zgjedhjet parlamentare nė numėr tė madh votuan pėr PKJ. Si rezultat i kėsaj, Ferhat Draga e ndryshoi qėndrimin e tij dhe u angazhua pėr hapjen e shkollave shqipe nė Serbi, duke protestuar me forcė nė lidhje me atė ndaj ministrit serb tė arsimit J. Koroshec nė shtator tė vitit 1924. Ndikim tė ngjashėm tė kėtij qėndrimi kishte vendimi i ministrit shqiptar tė Arsimit, Luigj Gurakuqi, i cili nė shkurt tė vitit 1924 hapi njė shkollė pėr minoritetin serb nė fshatin Vrakė tė Shkodrės, por pa sukses duke kėrkuar tė njėjtėn tė drejtė nga Qeveria serbe qė t'u mundėsohet shqiptarėve tė shumtė nė Serbinė e Vjetėr dhe nė Maqedoni. Tre vjet para kėsaj, edhe myftiu Mehmet Alija paraqiti amendament qė mėsimi nė shkollat fillore dhe tė mesme tė zhvillohet nė gjuhėn shqipe dhe turqishte, kurse gjuha serbe do tė ishte e detyrueshme, e cila u mbėshtet nga deputeti komunist S. Markoviq.

    Edhe pse ēėshtja e arsimit dhe kulturės nuk paraqiste njė ēėshtje tė vėshtirė pėr Xhemietin, kjo dėshtoi pėr shkak se edhe pse deputetet e tij popullorė nganjėherė merrnin aksione, megjithatė ekzistonin vėshtirėsi natyrore nė lidhje me arsimin, sepse Xhemieti pėrfshin popullsinė nė 3 gjuhė: shqipe, turke dhe serbe, pėr tė cilat nuk ishte lehtė qė menjėherė tė rekrutohen mėsues tė kualifikuar, por menjėherė nuk mund sillen libra shkollorė dhe doracakė nga i njėjti autor. Ajo ishte vetėm njė pjesė e vėshtirėsive objektive, por ka pasur edhe vėshtirėsi tė tjera shumė serioze.

    Nė shkollat katolike situata ishte pak mė e mirė. Qė nė fillim tė vitit 1912 nė disa qytete nė Dukagjin, nė Prizren dhe Shkup ka pasur shkolla katolike nė gjuhėn shqipe, duke e pėrforcuar alfabetin latin. Edhe pse kėto shkolla ishin fetare dhe nuk mund tė jepnin rezultate tė plota arsimore, kjo praktikė vazhdoi nė vitet 1913-1915, me hapjen e shkollave turke. Nė Kosovė dhe Sanxhak, austriakėt themeluan shkolla nė gjuhėn serbe, kurse si arsimtarė ishin rekrutuar shqiptarė nga periferia e Zarės si dhe nga Beogradi dhe Elbasani. Megjithatė, okupimi i shkurtė nuk iu lejoi shqiptarėve tė shkaktojnė njėfarė rilindje tė arsimit shqiptar, por megjithatė futėn ndikim tė kulturės austriake dhe filluan ta adaptojnė popullsinė nė shkollim nė gjuhėn e tyre amtare. Nė vendosjen e sėrishme tė autoriteteve serbe shkollat katolike fetare ishin mbajtur pėr njė kohė, sidomos nė Prizren dhe rrethinėn e tij. Mos-ripėrtėritja e shkollave nė gjuhėn shqipe ishte pozitė e rėndėsishme e kundėr-propagandės serbe edhe nė mesin e bullgarėve.

    Pas ēlirimit nga Perandoria osmane nė vitin 1912, Serbia e Re pati status dhe regjim tė posaēėm qė nuk parashihte tė drejta tė plota kushtetuese pėr qytetarėt e rinj, kėshtu qė territoret nė vitin 1914 kishin pėrfaqėsues parlamentar. Menjėherė filloi lufta me kaēakėt, sidomos nė fushėn e Mitrovicės sė Kosovės. Pas ofensivės shqiptare tė shtatorit nė vitin 1913 nė drejtim tė Prizrenit, Shkupit dhe Velesit, autoritetet serbe, pėr tė ndalur lėvizjen kaēake, filluan t’ia ndryshojė besimin myslimanėve me besimin ortodoks. Me popullsinė e thjeshtė shqiptare ishte vepruar shumė keq, kėshtu qė represioni shkaktoi dezertime tė mėdha tė myslimanėve. Pėrveē nė Kosovė dhe Sanxhak, dėbime masive pati edhe nė Maqedoni, sidomos nė Vilajetin e Manastirit. Si rezultat i kėsaj u krijua partia pro-serbe (pro-malazeze) myslimane, nė tė cilėn u angazhuan nė veēanti edhe Mahmud Zajmi dhe Bahri Beg-Begoli. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  16. #196
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (28)

    Vendimet e Konferencės Paqėsore nė Paris
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Shqiptarėt e Kosovės pritėn kryengritje nė Sanxhak, ndėrsa shoqatat shqiptare nė Stamboll punonin nė afrimin e emigracionit shqiptar dhe tė Sanxhakut dhe nė shpėrthimin e konfliktit mes Serbisė dhe Greqisė rreth Maqedonisė, kurse radikalėt ishin munduar qė sa mė shumė myslimanė tė shpėrngulen nė Turqi, Shqipėri dhe Bosnjė. Nga Sanxhaku i Serbisė nė vitet 1912-1914 u zhvendosėn rreth 40.000 myslimanėve, kurse nga pjesa e Malit tė Zi nė qershor tė vitit 1914 deri mė 12. 302 banorė. Kėshtu, nga Beogradi sundohej me rregullore tė Qeverisė, kurse nė terren vendosnin oficerė tė ushtrisė. Tė gjitha tubimet publike ishin ndaluar.
    Problemet mė tė mėdha ekzistonin nė Pejė, ku agjitatorėt nacionalistė ishin mė tė rrezikshėm, si kundėr shqiptarėve ashtu edhe kundėr malazezėve. Deri nė bashkim Dukagjini ishte nė kuadėr tė Malit tė Zi dhe aty nuk ka pasur zgjedhje. Dibra kishte status tė veēantė (tė pjesshėm edhe Prizren). Sistemi parlamentar nė Mbretėrinė SKS varej nga ushtria votuese, nė tė cilėn tė gjitha palėt ishin tė barabarta, por filluan tė agjitojnė nga prilli i vitit 1919 duke formuar kėshilla lokale. Megjithatė, shqiptarėt nė rend tė parė nuk u bėnė anėtarė tė partive, kėshtu qė shqiptarėt e respektuar tė Maqedonisė Perėndimore dhe tė njė pjese tė Shqipėrisė nėn okupimin serb shkuan te italianėt nė Shqipėri.
    Kur nė nėntor me vendim tė Konferencės Paqėsore nė Paris, Strumica iu bashkėngjit Mbretėrisė sė SKS, myslimanėt e Strumicės lėshuan njė manifest, duke shprehur gėzimin e tyre, kurse ngjashėm ishte disponimi i ēdo myslimani tė respektuar nė Maqedoni nė mes turqve, tė cilėt ndikuan nė Kongresin themelues tė Xhemietit tė ardhshėm nė Shkup. Me rėnien e Qeverisė demokratike-socialiste serbe (nė vitin 1920), nė kohėn kur Shqipėria kishte formuar Qeverinė shqiptare, Hasan Prishtina mbajt nė Durrės mbledhje me shqiptarėt e ikur nga Serbia, nė tė cilėn u vendos tė organizohet ndėrhyrje nė drejtim tė Prizrenit. Derisa disa pėrfaqėsues tė myslimanėve tė Prizrenit e pėrshėndetėn ardhjen nė pushtet tė Qeverisė sė koalicionit tė Stojan Protiq, mė 19 shkurt tė vitit 1920, njė vit pėrpara kėsaj, nė shtator tė vitit 1919, Turqia dhe turqit maqedonas kėrkuan qė Maqedonia tė vendoset nėn protektoratin e Shoqatės sė Popujve.
    Tė njėjtėn ditė kur u arrit marrėveshja ndėrmjet radikalėve dhe Xhemietit pėr tė miratuar Kushtetutėn e Vidovdanit, ishte bėrė ēarmatosja e popullsisė sė Kosovės, edhe pse ishte e qartė se shqiptarėt nuk i dorėzuan tė gjitha armėt, por vetėm ato qė pėrdoreshin pėr gjueti. Gushti i vitit 1920 ishte muaj politik, me ēka hapej ēėshtja shtetėrore nė jug tė vendit. Shteti serb u pėrball me shqiptarėt nga Shqipėria me ofensivėn e tyre tė madhe, por gjithashtu me shqiptarėt vendas, tė cilėt ishin tė pėrgatitur pėr kryengritje. Nė kohėn e mbajtjes sė zgjedhjeve komunale (22 gusht), nė Shqipėri ishte kryer grusht-shteti. Liderėt shqiptarė tė Pejės ishin pėrcaktuar pėr Shqipėrinė, ndėrsa Cena Begu dhe vėllai i tij i cili kontrollonte Malėsinė, mbėshtesnin Serbinė, sepse kundėrshtar e kishin Bajram Currin, ndėrsa Ismet Sherifoviq angazhohej pėr qetėsimin e situatės nė Kosovė. Vėllai mė i vogėl i Nexhip Dragės, Ferhat nga Shqipėria kryesoi kryengritjen nė Drenicė.
    Nga Ohri, Pogradeci dhe Limi ishte pėrgatitur sulm nė basenin e Ohrit, i ndihmuar nga Komiteti i VMRO-sė i pėrbėrė nga maqedonasit dhe nga shqiptarėt e Ohrit, tė drejtuar nga Istrej-beu, Muharrem beu, Jashar-beu, Akih-beu etj. Shqiptarėt nga rrethi i Ohrit kishin rėnė dakord qė sė shpejti nė gusht tė bėhet kryengritje, duke pritur ndihmė nga Ferhat Draga nga Shqipėria. Ky, megjithatė, lėshoi zėra se ushtria frėnge ėshtė tėrhequr nga Malėsia dhe do tė forcojė sulmin e kryengritėsve nė Rugovė. Megjithatė, sulmet ishin refuzuar nga Shqipėria, kurse nė pranverė tė vitit 1920, me ndihmėn e Sarajevės, nė Kosovė dhe Metohi filloi tė veprojė organizata sekrete “Gjergj Elez Alia” me seli nė Pejė, qėllimi i sė cilės ishte qė me kalimin e kohės veprimet tė zgjerohen nė tė gjitha viset myslimane.
    Nė rrethana tė tilla pothuajse 6 muaj para kėsaj, mė 17 gusht tė vitit 1919 nė Shkup u mbajt Kongresi themelues i myslimanėve nga Serbia Jugore. Nė kėtė tubim tė madh duhej tė shqyrtohet ēėshtjet shqetėsuese pėr myslimanėt e pjesėve tė reja. U shtruan kėrkesa qė tė sigurohet autonomia fetare nė Stamboll, nė vakėfet tė kthehen pasurit me tė cilat mė parė udhėhiqnin, tė fitohet autonomia pėr shkollimin mysliman, tė paguhen pronarėt pėr pasurinė e sekuestruar, sa mė shumė tokė t'u lihet pronarėve qė duan ta punojnė atė dhe nė zgjedhjet e ardhshme komunale tė vihen edhe kandidatė myslimanė.
    U miratua platforma programore e cila i ka pėrcaktuar qėllimet dhe detyrat e shoqatės edhe atė;
    -Liria dhe barazia e plotė;
    -Liria e ndėrgjegjes dhe e organizimit;
    -E drejta e votės universale;
    -Votimi i fshehtė, me respektim tė koeficientit zgjedhor;
    -Parimi i pėrfaqėsimit tė minoriteteve;
    -Referendumi i qytetarėve pėr ēėshtje tė rėndėsishme;
    -Barazia e grave;
    -Pėrgjegjėsia ministrore para gjykatave tė rregullta;
    -Zgjedhja e kryetarit tė Republikės me votė tė drejtpėrdrejtė dhe tė fshehtė;
    -Pėrgjegjėsia e kryetarit tė Republikės;
    -Pamundėsia e kryetarit tė Republikės dhe qeverisė tė shpallin luftė pa pėlqimin e popullit;
    -Reforma agrare nė frymėn demokratike;
    -Kompensimi pėr dėmin e shkaktuar nga lufta;
    -Parandalimi i akumulimit tė pasurisė dhe pasurimi nė tė gjitha format;
    -Pjesėmarrja e punonjėsve nė udhėheqjen e ndėrmarrjeve, private dhe publike;
    -Legjislacioni mbrojtės i punės pėr 8 orė nė ditė;
    -Kredi bujqėsore pėr qėllime tė prodhimit;
    -Sistemi administrativ sipas parimit tė decentralizimit;
    -Gjykimi porotės tė porotėve tė pavarur;
    -Ndarja e kishės nga shteti;
    -Martesa obligative civile.

    Pavarėsisht nga kjo, myslimanėt nė Shkup dhe nė vende tė tjera nė Maqedoni ishin mbledhur nė qarqet sekrete, duke punuar nė drejtim tė udhėzimeve tė Stambollit. Nė ato qarqe mė aktivė ishin turqit, tė cilėt u lidhėn me qarqet konservatore nė Stamboll nė fund tė vitit 1919 e morėn kryesimin e shqiptarėve nė botėn myslimane nė jug tė Serbisė. Kryetari i Kongresit ishte Nexhip Draga, industrialist nga Mitrovica e Kosovės, mė pėrpara i lidhur me Konsullatėn Franceze nė Shkup dhe shumė i afėrt me xhonturqit e Selanikut, respektivisht me shumicėn masive nė Selanik dhe nė Manastir. Nė Kongres nuk ishte vėllai i vogėl Ferhat Draga, tė cilin gazeta e Shkupit “Demokrat” gabimisht e proklamoi si “lider i bejlerėve radikalė tė Novi Pazari dhe Vushtrrisė".
    Nė kongresin e dhjetorit nė Shkup u zgjodh Komiteti Qendror prej 12 anėtarėve, kurse pėrfaqėsuesit nga Prizreni dhe Qarkut i Plavės duhet tė zgjidhen mė vonė. Gazetė kryesore e kongresit ishte “Rehber”, kurse kryetar i shoqatės u zgjodh Nexhib Draga, e nėnkryetar Sheh Sefedin dhe sekretar Akif Haxhi Ahmetoviq. Siē shihet, nė mesin e tė zgjedhura nuk kishte emra tė njohur tė ish Xhemietit, ndėrsa ekipi i gazetės Rehber ishte orientimi i parė politik i myslimanėve nė Serbinė e Vjetėr dhe nė Maqedoni, dhe ajo ndoqi kursin e Partisė Demokratike, por mė vonė iu afrua Partisė Radikale, qė pastaj me ardhjen e Ferhat Dragės nė krye tė partisė, filloi tė drejtojė mė shumė politikė tė pavarur, mė afėr Komitetit tė Kosovės tė Hasan Prishtinės.
    Pas Luftės sė Parė Botėrore Qeveria e Pashiqit sė pari nuk bėri asnjė dallim midis turqve dhe shqiptarėve si myslimanė. Ekzistonte presion i vazhdueshėm si mbi njėrėn ashtu mbi tjetrėn, me qėllim qė tė shpėrngulen nga Serbia e Re . Por, nė ofensivėn shqiptare nė shkurt tė vitit 1913, kur turqit kishin mbetur tė qetė, sjellja e qeverisė turke ndryshoi dhe filloi tė mbėshtetė turqit. Por, me shpėrthimin e Luftės sė Parė Botėrore, disponimi i turqve ndryshoi ndaj shtetit serb. Qeveria e Serbisė dhe radikalėt ishin nė gjendje tė rivendosin pushtetin nė shtet pa pikė politike nė raport me myslimanėt. Nė fillim tė janarit tė vitit 1919 Vetėqeverisja radikale i thirri serbėt qė tė mos sulmojnė myslimanėt pėr shkak tė sjelljes dhe aksioneve tė tyre gjatė pushtimit austro-hungarez. Pak mė vonė kryeministri S. Protiq u pajtua tė kthehen ata qė mė parė kishin emigruar. Megjithatė Partia Radikale nga Nastas Petroviq u lidh me Nexhip Dragėn, kėshtu qė filloi njė bashkėpunim i frytshėm dhe i dobishėm financiar.
    Familja Draga fitoi privilegje tė mėdha, kurse me prezencėn e demokratėve tė Kosovės, Podrimės dhe Dukagjinit, gazeta e tyre nė lidhje me Kongresit e Xhemietėve nė Shkup dha disa sugjerime: myslimanėt plotėsisht tė pajtohen me shtetin e ri dhe tė heqin dorė nga mendimi qė tė shpėrngulen nė Azi tė Vogėl dhe ishte mirė qė nuk kishin pranuar qė nė Serbia e Re tė formojnė parti myslimane. Bashkėpunim i plotė politik ndėrmjet radikalėve dhe Xhemieti ishte arritur pas Kongresin II tė Xhemietit, nė tė cilin kryetar ishte zgjedhur Xhenan Zija. Si rezultat i kėsaj, pjesėmarrja e Xhemietit dhe radikalėve nė zgjedhjet e para parlamentare ndikoi nė miratimin e Kushtetutės sė Vidovdanit dhe koncepti centralist i shtetit tė Pashiqit ishte pėrgatitur me kujdes disa javė gjatė vjeshtės sė vitit 1920. Rezultatet kanė treguar se patjetėr duhet tė bėhet koalicion dhe tė veprohet pavarėsisht.
    Nė zgjedhje Xhemieti fitoi gjithsej 8 vende deputetėsh, 5 prej tė cilėve 5 ishin nga Maqedonia, dy nga Kosova nga rajoni i Prizrenit dhe njė nga pjesa veriore e Kosovės. Ndėr ligjvėnėsit nuk kishte agallarė dhe bejlerė, por kryesisht njerėz nga bujqėsia. Pas zgjedhjeve xhemitlitė filluan mė shumė ta mbėshtetin gazetėn e Parisė Demokratike “Rehbak”, nė ēka mė shumė insistonin turqit maqedonase, qytetarėt me elementet jo feudale. Nexhip Draga, njėri nga iniciatorėt pėr tubimin politik tė myslimanėve nga jugu i vendit, i afėrt me masonėt turq, i fajėsonte radikalėt si parti ekskluzivisht serbe. Me Nexhipin nė Xhemiet filloi tė mbizotėrojė elementi shqiptar, edhe atė agallarėt dhe bejlerėt, kurse pėrmes tyre edhe masat popullore fshatare.
    Por me depėrtimin e qemalistėve (posaēėrisht nga mesi i vitit 1920), versioni shqiptar agallarė-bejlerė tė Xhemietit, u theksua zgjidhja e ēėshtjes agrare, nė kushte tė agresionit nga Shqipėria, i humbi pozitat edhe nė Kongresi II tė Xhemietit (gusht i vitit 1920), kurse nė udhėheqje pėrsėri erdhėn elemente maqedonase-turke tė kryesuar nga Xhenan Zija. Garnitura e re nėnshkroi notė kombėtare shqiptare. Por e ruajti dhe e zhvilloi programin agrar tė udhėheqjes sė vjetėr. Xhemieti ishte organizatė shumė pragmatike. Punoi me radikalėt, por nuk i i refuzoi Partinė Demokratike dhe JMO, kėshtu qė para zgjedhjeve tė 28 nėntorit tė vitit 1920, insistuan tė krijohet njė koalicion zgjedhor radikal-demokratik. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  17. #197
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (29)

    Bashkėpunimi i Komitetit tė Kosovės me organizatat e shteteve fqinjė
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Nė gjendjen e shqiptarėve tė Kosovės shumė ndikuan ata bejlerė dhe agallarė dhe shqiptarė tė tjerė tė dalluar, tė cilėt para zgjedhjeve parlamentare nė nėntor tė vitit 1920, nga Vjena dhe Stambolli, ku deri atėherė jetonin si emigrantė, erdhėn nė Kosovė, ndėrsa Ferhat Draga arriti tė vijė nga Shqipėria nė vitin 1922. Mė 14 prill tė viti 1922 nė Shkup u mbajt Kongresi III i Organizatės Xhemieti, pa praninė e myslimanėve tė Bosnjės si mysafirė. Nė qendėr tė vėmendjes ishte ēėshtja agrare dhe e arsimit. Xhenan Zija sėrish u zgjodh kryetar, kurse Nexhip Draga ishte me shėndet tė dobėt shėndetėsor. Nė fillim tė vitit 1923, pėrkatėsisht mė 20 janar, u mbajt Kongresi IV gjithashtu nė Shkup. Kryetar i Kongresit u zgjodh pėrsėri Xhenan Zija. Kurse mė 28 janar tė tė njėjtit vit Kėshillit iu dorėzua raporti, sipas tė cilit bartėsi i listės rajonale nė Manastir ishte caktuar Xhenan Zija, kurse nė rrethin e Zveēanit-Rashkės, Ferhat Draga.
    Megjithatė, marrėdhėniet nė organizatė nuk ishin tė mira, kėshtu qė pas mbajtjes sė Kongresit nė Shkup, erdi deri te njė konflikt nė mes agallarėve dhe intelektualėve tė rinj myslimanė, tė cilėt nuk dėshironin tė shikojnė gjakftohtė se si zyrtarėt radikalė pėrmes Xhemietit nė klubin e tyre parlamentar manipulonin me ta. Nė Sanxhak problemet ishin edhe mė tė mėdha, ku u paraqitėn 4 rryma.
    Duke pasur parasysh tė kaluarėn, ishte normale qė kah mesi i shkurt tė vitit 1921 xhemitlitė ta vizitojnė kryeministrin Nikolla Pashiq, pėr t’ia shprehur gatishmėrinė e tyre, pėr tė punuar nė paqen e Serbisė Jugore, duke ia bėrė me dije se edhe mė tej mbeten nė lidhje me ēėshtjen agrare nė kėrkesat e tyre. Ēėshtja e “Serbisė Jugore”, megjithatė edhe mė tej mbeti e hapur pasi Qeveria nuk i pranoi tė gjitha kėrkesat e myslimanėve. Nė janar tė vitit 1922, Nexhip Draga, ishte nė njė mision tė besueshėm nė Tiranė, me rekomandim tė Nikolla Pashiqit, me qėllim qė ta sigurojė Qeverinė shqiptare se Mbretėria e SKS dėshiron tė krijojė marrėdhėnie tė mira fqinjėsore me Shqipėrinė, pasi Shqipėria tė braktisė Qeverinė italiane. Kjo ishte njė mundėsi e mirė pėr tė punuar nė rehabilitimin e Ferhat Dragės, i cili pas qėndrimit tė gjatė nė Vjenė erdhi nė Shkodėr dhe hyri nė Komitetin e Kosovės.
    Meqė Qeveria serbe nuk i kushtoi pothuajse kurrfarė vėmendje arsimit fillor nė gjuhėn amtare tė shqiptarėve, kjo ēėshtja ishte temė qendrore e emigracionit shqiptar nė Kėshillin e Shoqatės sė Popujve deri nė krizėn e madhe botėrore nė vitin 1929. Nė kėtė kuptim, Hasan Prishtina, pėr shkak se nė vitin 1927 nuk arriti ta intrigojė Shoqatėn e Popujve, megjithatė nė vitin 1929, arriti tė ketė sukses. Pėrveē shkollave, Hasan Prishtina kėrkoi edhe caktimin e taksave dhe tė drejtat civile dhe politike pėr popullin shqiptar.
    Zgjedhjet e dyta parlamentare u organizuan sipas ligjit tė ri zgjedhor, kurse ato i realizoi Qeveria homogjene radikale nė vend tė asaj tė koncentruar, si nė vitin 1920. Mė ligjin e ri zgjedhor mė tepėr fituar partitė mė tė vogla fetare apo kombėtare me popullsi homogjene nė vend. Nėn presionin e delegatėve tė Kongresit, Kėshilli kryesor i Xhemietit vendosi tė veprojė nė mėnyrė tė pavarur nė zgjedhje me premtimin se pasuesit e tij do ta ndihmojė Qeverinė e Pashiqit nė Kuvendin Popullor. Kurse pėr kėtė, nga radialėt Xhemieti kėrkoi: marrje tė mė shumė komunave; ai t’i japė bartėsit e listave tė pėrbashkėta; haku pėrfundimisht tė paguhet.
    Ferhat Draga ishte bartės i listės myslimane nė rrethin e Zveēanit-Rashkės, kurse Xhenan Zija nė rrethin zgjedhor tė Manastirit. Nė kėto zgjedhje partia arriti rezultate tė shkėlqyera - fitoi 14 deputetė. Por, pasi Qeveria serbe nuk i pėrmbushi tė gjitha premtimet e bėra mė herėt, sidomos lidhur me sjelljen urgjent tė ligjit pėr gjyqet e sheriatit, autonominė e vakėfeve, hapjen e shkollave myslimane e tė tjera, veēanėrisht shkaqet e ngjarjeve tė pėrgjakshme gjatė zgjedhjeve lokale nė Mitrovicėn e Kosovės, ku radikalėt dhe demokratėt morėn pjesė sė bashku, udhėheqja e Xhemietit shumė shpejt u largua nga koalicioni me radikalėt dhe kaloi nė opozitė.
    Pas debatit tė gjatė tė ndėrsjellė nė mes dy rrymave kryesore tė grupuara rreth Xhenan Zija dhe Ferhat Draga, si dhe e ballafaquar me probleme tė shumta me Qeverinė serbe, me mbajtjen e Kongresit tė ri tė Xhemietit nė verėn e vitit 1924 dhe ardhjes nė pushtet tė opozitės, pėrfundoi njė periudhė e zhvillimit tė Partisė, e cila mund tė shėnohet si veprim i pavarur i partisė jo vetėm nė lidhje me ēėshtjen agrare, por edhe pėr ēėshtje tė tjera, tė cilat mė shumė u interesonin shqiptarėve tė cilėt u bėnė faktor dominues nė parti. Kėshtu pėrfundoi edhe rivaliteti midis Dragės dhe Zijas nė favor tė tė parit, forca e tė cilit ishte nė masat fshatare tė Kosovės dhe Sanxhakut, ndėrsa Zija mbėshtetej nė qytetet maqedonase. Megjithatė, u krijua njė hendek i cili nuk mund tė tejkalohet dhe mė vonė ndodhi edhe ndarje formale e partisė. Ėshtė e pakontestueshme se periudha e pėrmendur paraqet majėn e zhvillimit tė Xhemietit, e cila nė shumė momente tė rėndėsishme ndikoi dukshėm nė marrėdhėnien e forcave midis qeverisė dhe opozitės dhe nė pavarėsinė e timonit tė shtetit nė Serbi.
    Nė luftėn kundėr Mbretėrisė sė SKS, Komiteti i Kosovės i Hasan Prishtinės kėrkoi aleatė tė ndryshėm nė vende tė tjera fqinje ballkanike, sidomos nė mes organizatave tė tyre revolucionare. Duke ditur historinė e madhe tė Ballkanit dhe marrėdhėniet shumėshekullore tradicionale miqėsore dhe bashkėpunimin mes popullit shqiptar dhe maqedonas, nė mesin e organizatave revolucionare me tė cilat lideri i Lėvizjes Ēlirimtare Shqiptare vendosi lidhje dhe bashkėpunim tė drejtpėrdrejt me VMRO-na e Todor Aleksandrovit. Pėr kėtė qėllim, pas disa takimeve dhe bisedimeve ndėrmjet udhėheqjes sė dy organizatave nė Shqipėri dhe nė terren “neutral” mė 20 dhjetor tė vitit 1921 u lidh njė marrėveshje e fshehtė pėr bashkėpunim mes VMRO-sė dhe Komitetit tė Kosovės. Emri i plotė i marrėveshjes ishte “Marrėveshja e VMRO-sė autonomiste dhe Komitetit Shqiptar tė Kosovės pėr bashkėpunim politik dhe kufizim mes vendeve tė pavarura: Maqedonia e bashkuar dhe Shqipėria e Madhe”, kurse u nėnshkrua nga Rexhep Mitrovica dhe profesor Bedri Pejani, nga pala shqiptar, dhe Aleksandar Protogeri dhe Dr. Atanasov, nga pala maqedonase.
    Kjo marrėveshje ishte dokumenti i parė i bashkėpunimit nė mes Organizatės Revolucionare tė Kosovės dhe Maqedonisė. Nė gusht tė vitit 1913, menjėherė pas nėnshkrimit tė Traktatit tė Bukureshtit, me tė cilin u nda Maqedonia nė mesin e pushtuesve tė Ballkanit, VMRO-ja negocioi me Komitetin Shqiptar Revolucionar, tė udhėhequr nga Sefedin Pustina pėr aksion tė pėrbashkėt kundėr regjimit serb. Nė bazė tė marrėveshjes, komandantėt ēetnikė tė VMRO-sė Petar Ēaulev dhe Millan Matev duhet tė ndėrmerrnin aksione tė armatosura nė pjesėn perėndimore tė Maqedonisė deri nė territorin e Shqipėrisė.
    Marrėveshja deri nė fund tė vitit 1921 nė tė vėrtetė pėrfaqėsonte njė marrėveshje politike pėr aleancė ofensive. Nė nenin 2 tė Marrėveshjes qėllimi i veprimit tė komiteteve kontraktuese ishte ēlirimi dhe bashkimi i Maqedonisė dhe themelimi i saj si shtet i pavarur, “Republikė Federale", sipas shembullit tė Zvicrės, me kufijtė e saj ekonomik dhe gjeografik, nga njėra anė, dhe ēlirimi i territorit tė Kosovės dhe Metohisė (e emėruar si provincė) dhe territorit shqiptar nė Ēamėria dhe nė pjesėn e Malit tė Zi (Plavė, Guci etj.) dhe bashkimi i tyre me shtetin shqiptar, nė anėn tjetėr.
    Kur ishte theksuar se komitetet kishin marrin pėrsipėr qė tė luftojnė me tė gjitha mjetet dhe tė mos ēarmatosen pėrpara se tė mos arrihen objektivat e pėrcaktuara, nė nenin 4 theksohej se kufiri shqiptaro-maqedonase paraqet problem, zgjidhja e tė cilit hyn nė kuadėr tė kompetencave tė tė dy vendeve tė ardhme fqinje, kėshtu qė tė dy komitetet nė parim u pajtuan se e vija e ardhshme e kufirit shtrihet nė malet e Karadakut (Mali i Zi), kalon nė mes tė Han tė Elezit dhe Kaēanikut pėr tė arritur nė malin Sharr dhe kufirin e tanishėm shqiptaro-jugosllav, me atė kufizim qė banorėt e Dibrės do tė ushtrojnė tė drejtėn e tyre pėr vetėvendosje, kurse tė dy shtetet e ardhshme do tė jenė nė gjendje tė merren vesh pėr tė gjitha detajet dhe pėrmirėsimet e nevojshme pėr ekonominė e tė dyja vendeve.
    Mė tej, nė nenin 5 u caktua se rregullimi i konfliktit shqiptaro-malazez pėr territoret shqiptare tė cilat u konfiskuan nga malazezėt nė vitin 1878 dhe 1923, komitetet maqedonase obligoheshin qė t’i japin mbėshtetje komiteteve shqiptare. Nė nenin 6 ishte theksuar se komitetet kontraktuese marrin pėrsipėr qė reciprokisht tė ndihmojnė pėr rregullimin e kufirit shqiptaro-greke dhe maqedonase-greke, nė nenin 7 se tė gjithė emigrantėt maqedonas dhe shqiptarė, duke i llogaritur nga viti 1878, do tė pėrdorin tė drejtėn e tyre pėr t'u kthyer nė vendlindjet e tyre qė tė marrin pjesė nė pėrcaktimin e fatit tė vendit tė tyre, ndėrsa nė neni 8 theksohej se tė dy komitetet obligohen tė organizojnė mundėsisht pjesėn mė tė madhe tė kombeve dhe t'i pėrgatisin ato qė tė marrin pjesė nė luftė.
    Nė tri nenet e fundit tė Marrėveshjes (neni 9, 10 dhe 11) thuhet se: Organizatat e tė dy komiteteve do tė jenė nė bashkėpunim tė vazhdueshėm nėpėrmjet pėrfaqėsuesve tė tyre, kurse ēdo veprim i ligjshėm apo i paligjshėm do tė bėhet me marrėveshje paraprake tė pėrfaqėsuesve tė kėtyre komiteteve kontraktuese qė tė marrin pėrsipėr reciprokisht qė tė lehtėsojnė aktivitetet e agjentėve tė tyre nė Maqedoni nėpėrmjet Shqipėrisė dhe Bullgarisė dhe se komitetet kontraktuese marrin pėrsipėr tė zhvillojnė bashkėpunim me komunitetet e tjera anti serbo-greke, nė bazė tė dispozitave tė mėsipėrme.
    Nė fund tė Marrėveshjes nė tė ashtuquajturin Dokumenti 2 nė “Deklaratėn me shkrim” kryetari i Qeverisė bullgare dhe ministėr i Arsimit Popullor, Bogdan Fillov, mė 27 prill tė viti 1941 konfirmoi se "arkivat e tė ndjerit gjeneral Aleksandar Protogerov nėpėrmjet zotit Lubomir Stoenēev, ka marrė njė kopje origjinale tė Protokollit tė pėrpiluar mė 20 dhjetor tė vitit 1921 ndėrmjet Komitetit shqiptar dhe atij bullgar.
    I pamohueshėm ishte fakti se Marrėveshja e 20 dhjetorit tė vitit 1921 u nėnshkrua midis VMRO-autonomiste dhe Komitetit Shqiptar tė Kosovės pėr bashkėpunim politik midis shteteve tė projektuara tė pavarura: Maqedonia e Bashkuar dhe Shqipėria e Madhe. Si e tillė, kjo marrėveshje ka rėndėsi tė madhe historike pėr tė dyja palėt. Pėr herė tė parė pėrfaqėsuesit zyrtarė tė popullit maqedonas dhe shqiptar nė formė marrėveshje flasin pėr nevojėn e krijimit tė tė dy shteteve tė bashkuara - maqedonas dhe shqiptar, pėr demarkacionin e tyre paqėsor tė kufijve, si dhe nevojėn pėr anėtarėsim nė shoqatat e dy organizatave revolucionare kundėr armikut tė pėrbashkėt shumėvjeēar – Mbretėrisė sė SKS. Nga ky aspekt kjo marrėveshjes rėndėsi tė madhe ka edhe sot, sidomos pas asaj qė ndodhi nė vitet e fundit nė Ballkan. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  18. #198
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (30)

    Veprimtaria e komiteteve dhe klubeve shqiptare
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Nė fund tė viteve 1920 Komiteti i Shkodrės dhe i Kosovės filloi tė vendosė kontakte me organizata dhe klube tė tjera ndėrkombėtare, kryesisht tė fshehta, dhe tė pranojė edhe mesazhe nga Klubi shqiptar nė Stamboll. Kontakte tė tilla, por me intensitet mė tė ulėt kanė ekzistuar edhe nė vitet e mėparshme tė pas luftės. Nė shkurt tė vitit 1919 shqiptarė e shquar nė Lozanė dhe Gjenevė konsideronin se pas luftės Turqia duhet tė marrė vendin e Austro-Hungarisė, kur bėhet fjalė pėr Shqipėrinė nė skenėn ndėrkombėtare. Nė krye tė Klubit shqiptar nė Stamboll gjendej Fead Pasha.
    Pavarėsisht nga Stambolli i sulltanit, patriotizmi i zgjuar i turqve tė Azisė sė Vogėl mundėsoi ndikimin e Qemal Pashės tė ndihet nė tė gjitha ish krahinat evropiane tė mbretėrisė. Sipas Marrėveshjes sė paqes nė Sevėr nė gusht tė vitit 1920 Turqia e mbajti Stambollin dhe Trakinė Lindore.
    Nė atė kohė myslimanėt e Sanxhakut me pėrjashtim tė atyre tė Novi Pazarit dhe Sjenicės, nuk kanė mbajtur lidhje tė forta me shqiptarėt e Kosovės tė lidhur me kaēakėt tė cilėt gjithmonė kanė qarkulluar midis Shqipėrisė dhe Kosovės. Nė atė kohė nė Shqipėri gjendej Vehid Pasha, njė nga gjeneralėt mė tė njohur tė Qemal Ataturkut, i cili arriti nė Durrės me ndihmėn e italianėve. Me atė nga Brindizi mbėrritėn edhe emisarė tė tjerė tė Republikės sė Qemalit. Nė Korēė, pėr shembull, qėndroi Et'hem Pasha, i cili bashkėpunonte me Ataturkun nė Anadoll. Kah mesi i vitit 1920 Turqia arriti suksese tė reja nė luftėn me Greqinė, kėshtu qė deri nė fund tė vitit 1921 ndikimi i Qemalit nė Shqipėri e arriti kulmin. Nė Elbasan mbėrriti koloneli turk Hamid bej qė t’i organizojė trupat, ndėrkaq kjo kishte pėr qėllim kthimin e Turqisė pėrsėri nė Ballkan. Mustafa Qemal sidomos i veēonte oficerėt me origjinė nga Shqipėria, kurse vetė ai ishte shqiptar i lindur nė Selanik.
    Si rezultat i kėsaj, nga fillimi i vitit 1920 Klubi shqiptar nė Stamboll e shtoi aktivitetin e tij nė ēdo aspekt. Kryetari i Shoqatės sė bashkuar u zgjodh guvernatori i policisė lokale Talsin-bej, i lindur nė rajonin e Tetovės, i cili menjėherė publikoi hartėn e Shqipėrisė, e cila pėrfshinte vise tė mėdha tė Mbretėrisė sė SKS. Klubi dispononte me shumė para qė i mori nga italianėt dhe ishte nė marrėdhėnie tė vazhdueshme me myslimanėt nė Shkup, Manastir, Tetovė dhe qytete tė tjera jugosllave.
    Nga fillimi i pranverės sė vitit 1921 filloi dėrgimi i emisarėve dhe njerėzve tė aftė pėr luftė nė Shqipėri dhe nė viset myslimane tė shteteve ballkanike. Kėshtu, pėr shembull, Salahedin-Bej Pėkoza, i lindur nė Tetovė, mik i Mustafa Qemal Beut dhe Basri Bej-Dukagjinit, oficer nė shėrbimin francez, ishin dėrguar nė Klubin shqiptar nė Shqipėri. Klubi shqiptar bashkėpunonte me Komitetin e Kosovės, i cili ndihmonte me tė holla tė marra nga italianėt. Kalimi i kaēakėve nga Shqipėria nė Mbretėrinė e SKS ishte ende problem aktual. Pėr shkak tė tyre, nė fillim tė vitit 1921 ndodhėn reprezaljet dhe ikjet e 4.000 shqiptarėve. Klubi shqiptar konsideronte se nė Parlamentin nė Tiranė ekzistojnė 3 grupe tė deputetėve: pro-britanike (bejlerė dhe agallarė) pro-italiane dhe qemaliste. Nuanca tė ngjashme ekzistonin edhe nė Komitetin e Kosovės: Bajram Curri dhe Hasan Prishtina ishin miq me italianė, por Bajrami ishte edhe qemalist si edhe bullgarofil, ndėrkaq Hasani pėrfaqėsonte llojin e vjetėr nacionalist ekspresiv. Hoxhė Kadriu ishte qemalist. Pjesėmarrėsit e vjetėr tė Kongresit nė Lushnjė ishin miq tė Italisė, por mė afėr Hasan Prishtinės.
    Nė gjysmėn e dytė tė marsit tė vitit 1922, nė Stamboll shkoi duka Peter Ēaulev bashkė me nja 10 komitė, dhe qė andej me anije italiane, duhej tė shkonin nė Durrės. Kishte pėr qėllim qė tė formojė ēeta pėr veprim nė Ohėr dhe Manastir dhe tė lidhet me Azmi-Shekif-beun dhe Mehmed beun nė Manastir e Mahmud Nedimin nė Prilep. Planet e atij komitetit, megjithatė, ishin zbuluar. Bashkėpunimi midis VMRO-autonomiste dhe Komitetit Shqiptar tė Kosovės vazhduan edhe pas vrasjes sė Todor Aleksandrovit mė 31 gusht tė vitit 1924, kėshtu qė kreu i ri i VMRO-sė, Vanēo Mihajllov, kėtė bashkėpunim e thelloi edhe mė tej dhe zgjati deri nė vrasjen e Hasan Prishtinės nė vitin 1933, pėrkatėsisht ekzilit tė Mihajllovit nga Bullgaria nė vitin 1934.
    Duke u mbėshtetur nė fitoren e madhe tė qemalistėve, nė Shqipėri nė ditėt e para tė nėntorit tė vitit 1922 ndodhi grusht-shteti dhe qeveria iku nė Vlorė, ndėrsa qemalisti dhe miku i Bullgarisė dhe Italisė, Bajram Curri, anėtar i Komitetit tė Kosovės, mori njė sasi tė konsiderueshme tė parave dhe lirshėm shėtiste nė tė ashtuquajturėn zonė neutrale. Opinioni nė Shqipėri e pėrcillte luftėn e Qemalit kundėr imperializmit. Luftėn e tij e ndihmuan edhe komunistėt, kurse nė Beograd u arrestua Nikolla Benal, anėtar i Kuvendit Popullor tė Bullgarisė, i cili ishte i njohur si anėtar i Komitetit tė Kosovės. Me qemalizmin Komiteti i pėrforcuar i Kosovės i ndihmoi Ferhat Dragės pėr tė ardhur gjysmė-legalisht nė vend, ta largojė nga Xhemieti Xhenan Zijan dhe tė fitojė nė zgjedhjet parlamentare nė mars tė vitit 1923.
    Nė fillim tė vitit 1923 qemalistėt u pėrforcuan nė Shqipėri, por edhe nė Sanxhak, Kosovė dhe Maqedoni. Nė krye tė asaj rryme gjendej Hoxhė Hadriu. Komiteti i Shkodrės pa vėshtirėsi e ndihmoi Ferhat Dragėn qė tė kalojė nė Mbretėrinė e SKS si udhėheqės i njėrit krah dhe pastaj edhe tėrė Xhemietit pėr tė fituar zgjedhjet parlamentare nė vitin 1923. Komiteti i Kosovės mė 1 shkurt tė vitit 1923 dėrgoi njė agjent special nė Kosovė pėr t’i thirrur myslimanėt qė tė dalin nė zgjedhjet e planifikuara pėr 18 mars tė vitit 1923. Nacionalistėt shqiptarė e vazhduan politikėn e tyre nga fillimi i vitit 1922 nė forcimin e bashkėpunimit jo vetėm me VMRO-nė, por edhe me Partinė Komuniste tė Bullgarisė, e cila mendonte se Greqia u neutralizua nga armiqėsia me Turqinė, se Serbia ėshtė zėnė me luftėn me Kroacinė, malazezėt dhe shqiptarėt, kėshtu qė mund tė qeverisė nė Maqedoni.
    Nė gjysmėn e parė tė majit Bajram Curri dhe Hasan Prishtina e lutėn Qeverinė shqiptare qė t’u lejojė tė shkojnė nė Itali. Nga Italia Hasan Prishtina mbėrriti nė Vjenė pėr t'u takuar me Stjepan Radiqin, i cili prezantohej si mbrojtės i pakicave popullore nė Mbretėrinė e SKS, me qėllim qė ta pėrfitojė tė punojė pėr Komitetin e Kosovės derisa nė krye tė tij gjendej Bajram Curri. Takimi ndodhi mė 11 maj. Para kėsaj Hasan Prishtina ishte nė Budapest, ku u takua me disa irredentistė dhe me njė gjeneral, mik i tij, pėr tė diskutuar pėr aksionin e pėrbashkėt kundėr Mbretėrisė sė SKS. Deri nė atė kohė Bajram Curri dhe Hasan Prishtina kanė vepruar nė zonėn e quajtur neutrale, pėr ē’arsye opinioni jugosllav ishte pėr heqjen e saj. Nė fillim tė verės sė vitit 1923 nga Republika e Qemalit pėrsėri iu dėrguan oficerė Bajram Currit pėr tė pėrmbysur Qeverinė e Mbretėrisė sė SKS nė Serbinė e Vjetėr dhe nė Maqedoni. Klubi Shqiptar nė Stamboll kishte lidhje tė drejtpėrdrejta me Komitetin e Kosovės, por mbante kontakte me Hasan Prishtinės, ku pėrkrahėsit e klubit kanė qenė tė lidhur me Shqipėrinė pėrmes Gjakovės. Nė krye tė klubit ende qėndronte Fuat Pashė Prishtinasi. Pėrderisa Azem Bejta me njerėzit e tij pa pengesė shėtiste nė Drenicė, Vushtrri, Gjakovė dhe Rugovė, gazeta “Zagrebaēki novosti”, mė 1 shtator botoi lajme senzacionaliste se oficerėt e afėrt me Beogradin bisedojnė me Hasan Prishtinėn pėr bashkėngjitjen e Kosovės me Shqipėrinė, me ēka Shqipėria duhet tė jetė e lidhur me njė bashkim personal dhe ushtri tė pėrbashkėt me Mbretėrinė e SKS.
    Ideja nuk ishte e re as pėr Hasan Prishtinėn, sepse atė ai e lansoi qė nė vitin 1913, kur ishte i burgosur nė kalanė e Kalemegdanit. Pas bisedimeve nė Beograd, oficerėt serbė mė 22 qershor tė vitit 1923 nė Gjakovė u takuan me udhėheqėsit e fiseve shqiptare tė Kosovės, me tė cilėt u arrit njė marrėveshje, sipas sė cilės dhėnia e Kosovės do tė fillojė me tėrheqjen e xhandarmėrisė jugosllave, detyrėn e tė cilės do ta merrnin ushtarėt rezervė tė Hasan Prishtinės. Qeveria e Mbretėrisė sė SKS nuk mori pjesė nė ato bisedime, sepse e dinte se aksioni duhet tė lehtėsojė pėrmbysjen e Ahmet Zogut, i cili ishte nėn ndikimin jugosllav.
    Beogradi me kujdes e ndoqi situatėn nė Shqipėri, veēanėrisht nė opozitėn e bashkuar, e cila ishte e lidhur me Komitetin e Kosovės. Opozita dėshironte ta largojė regjimin e Ahmet Zogut, por nuk kishte unitet nė mesin e luftėtarėve pėr republikė demokratike. Pozicionin e qeverisė e vėshtirėsuan nacionalistėt e partisė nė qeverisė, lideri i sė cilės ishte profesor Bedri Pejani nga Peja, i lidhur me Komitetin e Kosovės. Pėr shkak tė aksionit tė Pejanit, Zogut u detyrua tė thėrrasė tė gjithė deputetėt nacionalistė, duke kėrkuar tė deklarohen nėse ata e miratojnė politikėn e Qeverisė pėr miqėsinė me Mbretėrinė e SKS. Bedri Pejanit i ishte ndaluar tė publikojė ēfarėdo qoftė pa pėlqimin e kryetarit tė Parlamentit, nėn kėrcėnim se do tė dėbohet nga vendi. Anėtarėt e Komitetit tė Kosovės, si refugjatė patėn sukses tė angazhohen nė shėrbimin shtetėror. Pėr shkak tė numrit tė madh tė emigrantėve nga Kosova, qeveria ishte detyruar tė mbajė njė garnizon tė ushtrisė dhe xhandarmėrisė. Nė fillim tė shtatorit tė vitit 1923 nėpėr Tiranė u pėrhap lajmi se midis Komitetit tė Kosovės dhe Italisė ishte nėnshkruar marrėveshje tė fshehtė qė kishte tė bėjė me mbretėrinė e SKS. Italia u pajtua qė Shqipėrisė t’i mundėsohet zgjerim i konsiderueshėm i tokave shtetėrore nga ana e veriut, por pėr tė arritur kėtė duhej tė fillojė njė kryengritje nė Kosovė, nė tė cilėn do tė merrnin pjesė edhe forcat e armatosura shqiptare, tė mbėshtetura nga flota italiane, kurse Italia do tė jepte ndihmė nė armė dhe municion dhe dėrgimin e memorandumeve ndėrkombėtare.
    Pas nėnshkrimit tė marrėveshjes, Avdi Bej Toptani pranoi njė sasi tė madhe tė armatimit dhe pajisjeve ushtarake italiane, e cila ishte shpėrndarė nė Malėsinė e Gjakovės dhe fiset e tjera nė veri tė Shqipėrisė. Nė atė kohė Komiteti i Kosovės rekrutuar persona tė pakėnaqur me sundimin e Zogut. Komiteti i Kosovės e zgjeroi korrespondencėn me mbėshtetėsit e tij nė Kosovė, me ēka u bind edhe policia gjatė bastisjes sė shtėpive. Nė ndėrkohė erdhi deri te pajtimi mes Bajram Currit dhe Cena Begut, kunat i Ahmet Zogut, i cili njėherit nėnkuptonte dhe njėfarė pajtimi Zogun. Por pajtimi nuk pengoi qė ndaj Zogut tė organizohet njė atentat mė 23 shkurt tė vitit 1924, i cili ishte i pasuksesshėm. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  19. #199
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (31)

    Bashkėpunimi nė mes tė Komitetit tė Kosovės dhe Xhemietit
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Ishte intensifikuar edhe bashkėpunimi nė mes tė Komitetit tė Kosovės dhe Xhemietit, i cili angazhohej pėr legalizimin e njerėzve tė cilėt Komitetit i kishte dėrguar nė mbretėri. Nė rast tė ndonjė hetimi, xhemitlitė menjėherė ngrehnin shqetėsim nė opinion. Kah fundi i muajit mars tė vitit 1924 ishte mbajtur mbledhja e rebelėve dhe kaēakėve nė kufirin jugosllav-shqiptar, ku gjendej Bajram Curri dhe udhėheqėsit e kaēakėve, me ndihmėn e tė cilėve dėshironte tė shkaktojė kryengritje nė Prizren. Meqenėse tentimi dėshtoi, kaēakėt dhe tė pakėnaqurit u mblodhėn nė disa vise tė Shqipėrisė, me ēka filloi lufta civile nė Shqipėri.
    Me grushtin ushtarak tė opozitės (Liga e oficerėve dhe Komiteti i Kosovės) nė qershor tė vitit 1924, pushtetin e mori opozita me nė krye Fan Nolin. Garnitura e re e qeverisėse veproi me ideologjinė, nė tė cilėn zgjidhjen e nyjės kosovare nė kontekstin shqiptar pati njė vend tė rėndėsishėm. Me kėtė edhe Komiteti i Kosovės mori poste tė rėndėsishme nė administratėn shtetėrore, por me kėtė marrėdhėniet me Mbretėrinė e SKS jashtėzakonisht u aktualizuan.
    Ahmet Zogu, me ndihmėn e Qeverisė serbe, u vendos nė hotelin beogradas "Pallas”. Bajram Curri ishte njė nga nxitėsit kryesorė tė aksionit tė sundimit tė Fan Nolit. Qeveria e Nolit kėrkoi dhe mori nga Italia 5-10.000 arka me municion pėr maliherėt austriak. Nė gjysmėn e parė tė tetorit Noli dhe Kalkov, pėrfaqėsuesi i VMRO-sė, qėndruan nė Romė si bashkėpunėtorė mė tė ngushtė. Nė Peshkopi Bajram Currit, njeriu i parė nė veri tė Shqipėrisė, nė mbledhjen e 15 qershorit, ndėr tė tjera, tha: "Ose Shqipėria do tė marrė kufijtė qė i dėshiron, ose Bajram Curri do ta shkatėrrojė Serbinė”. Por, ai nuk mund tė kuptonte se pėr kėtė ishte mjaft i vogėl. Kėrkesat kryesore kryengritėse nė Shkodėr ishin: ndjekja e Ahmet Zogut, shpėrbėrja e forcave tė armatosura tė Qeverisė dhe formimi i njė Qeverie tė re shqiptare. Duke ikur nga Shqipėria, Zogu qėndroi nė Tetovė te Halil Deralla, kurse tė nesėrmen udhėtoi me automobil pėr nė Shkup ku qėndroi nė hotelin “Bristol”. Nė Beograd me shoqėruesit e tij mbėrriti mė 27 qershor.
    Pas hyrjes sė kryengritėsve nė Tiranė mė 12 korrik, nė Shkodėr italianėve dhe Musolinit iu manifestua lojalitet pėr ndihmė opozitės. N. Pashiqi dhe Fan Noli shkėmbyen telegrame, por kjo nuk do tė thoshte se Beogradi e njihte Qeverinė e re. Komiteti i Kosovės nė Beograd dėrgoi dy burra me pasaporta diplomatike pėr tė vrarė Zogun nė hotelin “Pallas”. Pothuajse nė tė njėjtėn kohė nė Trieste nga Dubrovniku udhėtuan Bajram Curri dhe Azem Bejta, si anėtarė tė Komitetit tė Kosovės. Nga ana tjetėr, mbėrritėn pėrfaqėsuesit e Todor Aleksandrovit dhe pėrfaqėsuesi i Kėshillit tė Malit tė Zi, Gaeta. Tre ditė mbajtėn mbledhje me pėrfaqėsuesin e ambasadės sovjetike nė Vjenė mbi aktivitetin e mėtejshėm nė Ballkan.
    Kah mesi i gushtit tė vitit 1924 nė Selanik qėndroi Hasan Prishtina pėr tė lidhur koalicion midis Qeverisė sė Qemalit dhe Komitetit tė Kosovės. Nė Selanik nga Stambolli pritej tė vinte Husein Boshkoviq, udhėheqės i kaēakėve tė Sanxhakut, me qėllim qė ta pėrforcojė aksionin e Komitetit tė Kosovės edhe Sanxhakut. Qė nė gjysmėn e parė tė tetorit, 1924, nė Shqipėri ekzistonte anarkia, kurse udhėheqėsi i njohur i kaēakėve, Murat Kalashi, si i emėruar i Fan Nolit, erdhi nė komunėn e Prilepit qė tė lidhet me tė besuarit e gjeneralit Protogerov dhe pastaj tė shkojė nė Bullgari dhe t’i ngrejė komitėt bullgarė. Por, nė kėtė pėrpjekje dėshtoi, kėshtu qė u ndal nė Greqi, e pastaj, pasi nuk e kishte pėrfunduar detyrėn, u kthye nė Shqipėri. Qeveria Fan e Nolit dėrgoi njė delegacion nė Ankara, por ai nuk pati sukses t’i realizojė urdhrat e marra, kėshtu qė kontesti mbeti. VMRO-ja mė mirė u gjend nė Turqi, ku e botoi gazetėn “Slloboda”, e cila ashpėr e sulmonte Mbretėrinė e SKS.
    Ambasadori italian nė Durrės, Durano, i dėrgoi telegram Musolinit, duke theksuar se Ahmet Zogu nė Beograd pėrgatitet tė kthehet nė pushtet, me qeverinė qė u formua nė Serbi. Nė mbrojtje tė Qeverisė sė Nolit ndėrhyri edhe kabineti ministror i Qemalit, pasi nė aradhet shqiptare kishte edhe turq. Por, shpejt u desh tė tėrhiqet pėr shkak se Zog nė terren ishte shumė mė i fortė. Ai mori njė qėndrim miqėsor ndaj Zogut, kur u kthye nė pushtet. Shpejt u bė normalizimi i marrėdhėnieve midis Turqisė dhe Shqipėrisė. Pas trazirave Bajram Curri pati sukses tė ikė nga fusha e betejės afėr Prizrenit. Ai u pėrpoq t’i dorėzohet qeverisė serbe, por oferta e tij ishte refuzuar. Njė numėr i anėtarėve tė Komitetit tė Kosovės dhe tė Unitetit tė Shenjtė u strehuan nė Itali, ku qeveria i vendosi nė kampet afėr barit dhe Brindizit. Qeveria e pėrtėrirė e Ahmet Zogut si detyrė me prioritet pėrcaktoi edhe pėrpjekjet pėr likuidimin Komitetin e Kosovės nė Shqipėri, i cili atėbotė vepronte nė lidhje tė ngushtė me VMRO-nė.
    Gjatė qeverisė demokratike tė Nolit selia e “Federatės Ballkanike" ishte Shkodėr, kurse me tė udhėhiqte Hasan Prishtina dhe disa intelektualė. Gazeta ishte vendosur nė njė shtėpi nė periferi tė Shkodrės, ku ishte vendosur edhe arkivi dhe shtypshkronja. Paratė pėr tė mbajtur gazetėn nga rusia i kishte sjellė Zija Dibra, i cili mė vonė u vra nė Kavallė, kurse Hasan Prishtina nė Selanik. Fan Noli me grupin e emigrantėve nuk qėndroi gjatė nė Itali, por shkoi nė Vjenė. Komitetin e Kosovės vazhdoi ta udhėheqė Bedri Pejani, i cili e pėrpiloi publikimin qė e pėrhapi midis emigrantėve si dhe nė Kosovė. Bajram Curri mbeti nė pjesėn e mėparshme neutrale, ku xhandarmėria shqiptare e gjeti nė njė shpellė dhe e e vrau mė 30 mars tė vitit 1925. “KONARE” nė Gjenevė botoi njė gazetėn e cila polemizonte me Qeverinė serbe, por pastaj pushtoi mbėshtetja e Rusisė, ndėrsa Bedri Pejani i vazhdoi kontaktet me Kominternėn nėpėrmjet “Federatės Ballkanike”.
    Nė Vjenė u krijua i ashtuquajturi Kėshilli emigrant – Komitet i Bashkuar Kombėtar, tė cilin e udhėhoqėn Xhemail Bushati, Sotir Peci etj. Ky Kėshill u mbėshtet nga Mbretėria e SKS, kurse Komiteti i Nolit edhe mė tej financohej nga Rusia dhe pasanikėt italianė. Grupi i Nolit ishte aktiv nė botimin e gazetave nė vende tė ndryshme perėndimore, pėr shembull, nė Francė dhe nė Vjenė. Periudha nga ardhje nė pushtet e qeverisė sė koalicionit tė Davidoviqit pėr zgjedhjet parlamentare mė 8 shkurt tė vitit 1925, mund tė ndahet nė dy pjesė: e para e cila do tė pėrfshinte kohėn e Qeverisė sė Davidoviqit (deri mė 6 nėntor tė vitit 1924) dhe e dytė e cila identifikohet me pėrgatitjet zgjedhore dhe me terrorin e Qeverisė sė N. Pashiqit.
    Edhe pse Xhemieti i premtoi mbėshtetje Qeverisė sė koalicionit, demokratėt ishin dhe mbetėn partia me tė cilėn Xhemieti u pėrplas mė sė shumti, sidomos pėr Kosovėn, dhe nuk pati sukses edhe nė kohėn e aleancės pėr realizimin e kontakteve normale. Nė Qeverinė e re mė tė afėr kishin mikun e vjetėr, disidentit e vetmuar radikal, Nastas Petroviq, kurse nga miqtė e rinj, Stjepan Radiq dhe HRSS e tij, i cili donte ta tronditė shtetin nė themel. Nė gusht tė vitit 1924, Ferhat Draga udhėtoi pėr nė Zagreb me justifikim naiv pėr tė vizituar qytetin. Nė fakt, nė Zagreb deputetėt e HRSS nuk e lanė vetėm. Vizita e tij Radiqit dhe Lorkoviqit radikalėt e shpallėn publikisht, si forcim i synimeve separatiste edhe nė jug tė vendit. Duke u kthyer nga Rusia edhe vetė Radiqi fliste pėr njė marrėveshje tė mundshme mes kroatėve dhe serbėve dhe u deklarua nėse ishte e mundur qė Jugosllavisė t’i bashkėngjiten edhe Bullgaria edhe Shqipėria.
    Zgjedhjet parlamentare tė 8 shkurtit, 1925, treguan se politika e terrorit nė jug tė Serbisė dhe nė Vojvodinė i siguroi bllokut kombėtar shumicėn e vendeve, por e nxiti forcėn e lėvizjes fshatare dhe popullore nė Kroaci, Bosnjė dhe Mal tė Zi. Pas zgjedhjeve sė pari u shpall se Ferhat Draga nuk u zgjodh deputet, kėshtu qė mė 12 shkurti u arrestuar sė bashku me Ibrahim Ēerkezin. Ditėn tjetėr u publikua se Ferhat Draga u zgjodh deputet, kėshtu qė menjėherė u parashtrua pyetja, pse Ferhat Draga u arrestua para zgjedhjeve. Ndėr tė tjera, u akuzua se sė bashku me Dervish Begun themeloi aradhen vullnetare pėr tė kapur dhe denoncuar serbėt. Ferhati atėherė ishte kryetar i Komunės sė Mitrovicės sė Kosovės, kurse Dervish Begu major nderi i ushtrisė austriake.
    Nė gazetėn "Politika” u botua artikulli, sipas tė cilit Draga e ka pranuar autopsinė separatiste tė shtetit tė Radiqit, me ē’rast Serbia e Vjetėr do tė duhej t’i pėrkasė atij. Radiqi siguroi se ky kurs ishte real. Nė Serbi plaēkitėn kaēakėt, nė Shqipėri pushteti kontrollohej nga Bajram Curri dhe Hasan Prishtina, kurse nė Bullgari Todor Aleksandrov kontrollonte njė pjesė tė madhe tė Maqedonisė sė Pirinit. Draga mendonte se ky ishte njė moment i volitshėm qė me VMRO-nė dhe me hungarezėt pėr tė krijuar njė krizė tė pėrgjithshme shtetėrore. Por, pas vrasjes sė Todor Aleksandrovit, nė Shqipėri u bė grusht-shteti dhe nė krye tė pushtetit erdhi Ahmet Zogu. As nė vetė Xhemietin disa bashkėpunėtorė tė ngushtė nuk ishin tė besueshėm. Njė terror i madh ekzistoi edhe nė Maqedoni, sidomos nė Qarkun e Bregallnicės, kėshtu qė luftėn sekrete e Xhemietit kundėr bllokut kombėtar nė Shkup e pranuan disa tė rinj myslimanė. Partia Radikale edhe pas zgjedhjeve Xhemietin e konsideronte si kundėrshtar tė tij, kėshtu qė u pėrpoq ta likuidojė. Por, kur Radiq u arrestua, arriti tė bėjė marrėveshje me Pashiqin qė tė shtyhet gjykimi i Ferhat Dragės, i cili filloi mė 20 dhjetor tė vitit 1925. Megjithatė, pas 3 vjet Ferhati u lirua. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

  20. #200
    i/e regjistruar Maska e Dar_di
    Anėtarėsuar
    16-08-2008
    Vendndodhja
    Dardani e lashtė (Oeneum), aty ku ajri i freskėt mė bėn tė ndihem i relaksuar.
    Postime
    1,968

    Pėr: Hasan Prishtina (1873-1933)

    Monografia “Hasan Prishtina” (32)

    Kontaktet me KOMINTERN-in
    Prof. Dr. Branisllav Sinadinovski

    Pakėnaqėsia e pėrgjithshme e masave nė Evropė, tė shkaktuara nga kapitalizmi i ashpėr dhe shfrytėzimi i paparė, si dhe nga luftė e pėrditshme konstante pėr tė mbijetuar nga myslimanėt dhe tė krishterėt, i ka pėrforcuar mė tej besimet e udhėheqjes sė Kominternės nė qėndrueshmėrinė e strategjisė pėr “valėn e dytė” tė revolucionit proletar nė Evropė. Zhvillimi i situatės nė Ballkan dhe nė veēanti forcimi i marrėdhėnieve ndėrmjet shteteve tė Ballkanit, ka ushqyer shpresat e partive sovjetike dhe lokale komuniste nė formimin dhe realizimin e tezės se komunistėt pėrsėri duhet ta luajnė rolin e raketės luftarake sulmuese kundėr qeverive tė korruptuara lokale dhe individėt e pasur, me ēka do tė shkaktohej aksion vargor revolucionar nė ēdo vend, i cili me kalimin e kohės do tė rritet nė revolucion tė pėrgjithshėm komunist nė Ballkan.
    Ashtu si nė Maqedoni, edhe nė Shqipėri, Serbi, Mali tė Zi, Bullgari, Sanxhak, kanė jetuar shumė myslimanė tė varfėr, shumicė kjo qė nuk pėrfaqėsonte proletariatit nė kuptimin modern evropian, por si masė ishte interesante edhe pėr partinė proletare tė llojit ndėrkombėtar. Pėrveē kėsaj, fshati ishte interesante pėr PKJ, sidomos gjatė zgjedhjeve komunale dhe parlamentare. Ishin botuar nė shumė gazeta artikuj propagandistik kundėr bolshevizmit dhe loja e radikalėve e demokratėve mbi masat myslimane pėr votat e tyre. Kritika e ashtuquajtur bolshevizėm i egėr kishte tė bėjė edhe me Ymer-Haxhi Lutfi Paēarizin nga Prizreni, i cili para se tė bėhet anėtar i Partisė Komuniste, ishte njė klerik i cili dikur kishte qenė ithtar i turqve tė rinj, kėshtu qė ai natyrisht i pėrkiste rrethit tė intelektualėve me tė cilėt Xhemieti duhej tė mbante llogari. Nė shtypin serb ishin publikuar shumė artikuj se vetėm "PK-ja popullit shqiptar mund t’i sjellė lirinė dhe prosperitetin e plotė”.
    Nė verėn e vitit 1920 PKJ-ja mė nė fund publikoi pllakate nė gjuhėn turke qė tė mund tė luftojė kundėr propagandės sė Xhemietit. Si rezultat i propagandės sė shtuar, kryesisht nėpėrmjet gazetės “Socialistiēka Zora”, nė zgjedhjet pėr Kuvendin Kushtetues mė 28 nėntor tė vitit 1920 pėrpjekjet e PKJ mbi masat myslimane kanė dhėnė rezultate. Derisa nė zgjedhjet komunale masat e varfra myslimane ende hezitonin, nė zgjedhjet parlamentare ata votuan nė numėr tė madh pėr PKJ. Mė vonė u bė lidhja e elementeve tė opozitės nė Shqipėri me pėrfaqėsues tė shėrbimit sovjetik diplomatik nė Vjenė, ngjashėm si atė e ka bėrė Stjepan Radiqi nė Moskė me Internacionalen fshatare. Nė mesin e atyre elementeve mė pak kishte ideologji komuniste, por shumė prej tyre u pėrpoqėn qė tė fshehin prapa parullėn e luftės nacionale ēlirimtare nė fazėn e imperializmit.
    Nė udhėheqjet e partive tė ndryshme ballkanike komuniste dhe lėvizjet e tjera revolucionare u paraqitėn mbėshtetėsit, ithtarėt e denjė tė teorisė sė Kominternės, tė cilėt i mbėshteti plotėsisht udhėzimet e Kominternės pėr pėrgatitjen e njė kryengritjeje tė re tė pėrhapur komuniste dhe krijimin e njė niveli tė federatės ballkanike tė popujve tė barabartė. Pėrveē realizimit tė kėsaj teorie ishin vendimet e sjella tė disa partive komuniste (Bullgarisė, Jugosllavisė, Malit tė Zi, Shqipėrisė, Bosnjės, etj. ) pėr kryengritje tė pėrgjithshme komuniste, e cila ndėr tė tjera ishte rezultat i ndryshimit tė shpeshtė tė qeverive lokale, terrorit pushtues mbi popullin, arrestimeve tė shumta tė atyre qė mendonin ndryshe nga qeveria, shfrytėzimit tė paparė tė masave fshatare dhe qytetare, ndalimit tė daljes sė gazetave tė bashkėmendimtarėve etj.
    Duke parė se me luftėn kaēake-partizane dhe me aksionet individuale lokale nuk mund tė arrihen qėllimet e partive komuniste dhe lėvizjet dhe aksionet ēetnike nuk mund ta kthejnė tėrėsisht vėmendjen e opinionit tė gjerė evropian dhe ndėrkombėtar mbi ēėshtjet e shumta tė pazgjidhura kombėtare: ēėshtjes maqedonase, shqiptare, bullgare etj. , udhėheqėsit e kėtyre partive dhe organizatave vendosėn qė mė shumė vėmendje t’i kushtojnė aktiviteteve tė tyre diplomatike. Shumė prej kėtyre liderėve, si realistė tė bindur, e dinin shumė mirė se tė gjitha fuqitė evropiane nuk mundėn tė qėndrojnė plotėsisht nė zgjidhen e problemeve tė tyre tė brendshme.
    Prandaj disa prej tyre (si Hasan Prishtinas dhe Ferhat Draga) pėrparėsi i jepnin Italisė dhe Turqisė, Todor Aleksandrov dhe VMRO-ja Italisė dhe Gjermanisė, si dhe kabinetit laburist britanik, ndėrsa tė tjerėt Turqisė, Francės, Italisė. Kėto shpresa nuk ishin tė pabaza pėr shkak se nė disa qarqe kryesore politike britanike, italiane, franceze dhe amerikane ekzistonin mendime se Jugosllavia duhet t'i pėrmbahet Marrėveshjes mbi pakicat, kėshtu qė nė kėto qarqe ishte pėrhapur edhe ideja e pavarėsisė sė Maqedonisė, Shqipėrisė dhe shteteve tė tjera tė Ballkanit nė kuadėr tė Jugosllavisė. Sė bashku me kėto kontakte, krerėt e PK tė Ballkanit dhe lėvizjeve revolucionare kanė mbajtur edhe marrėdhėnie me pėrfaqėsues tė Qeverisė sovjetike dhe Kominternės. Propaganda bolshevike pėr zgjidhjen e ēėshtjes kombėtare nė Rusi, parullat pėr vetėvendosjen e popujve dhe ndihma financiare tė cilėn BRSS ia jepte Turqisė qemaliste, nuk mundėn ta tėrhiqnin vėmendjen e udhėheqėsve tė tyre.
    Kontaktet e para zyrtare ishin realizuar nė periudhėn mes viteve 1918-1922, kur u bėnė mė shumė takime. Pėr shembull, Todor Aleksandrov dhe Aleksandėr Protogeri, Bajram Curri dhe Azem Bejta, Bedri Pejani, Stjepan Radiqi etj. kanė mbajtur kontakte me pėrfaqėsues tė Kominternės dhe Qeverisė sovjetike nė Vjenė ose nė qytete tė tjera pėr aktivitetet e mėtutjeshme tė pėrbashkėta nė Ballkan. Gjatė kohės sė Qeverisė demokratike shqiptare tė Nolit, selia e “Federatės Ballkanike” ishte vendosur nė Shkodėr, kurse me atė udhėhiqte Hasan Prishtina dhe intelektualė tė tjerė. Gazeta ishte vendosur nė periferi tė Shkodrės, nė njė shtėpi tė rrėnuar nė tė cilėn gjendej arkivi dhe shtypshkronja.
    Paratė pėr mbajtjen e gazetės vinin nga Rusia pėrmes Zija Dibrės. Ndryshe nga Fan Noli, i cili pas largimit nga Qeveria, themeloi njė organizatė tė re tė quajtur “KONARE” (Komiteti Nacional Revolucionar), tė cilės iu bashkėngjit njė pjesė e anėtarėve tė Komitetit tė Kosovės, i cili sė shpejti i zvogėloi lidhjet me Kominternėn. Profesori nga Peja dhe anėtar i Komitetit tė Kosovės (i cili njė kohė ishte vendosur nė krye tė tij), Bedri Pejani vazhdoi kontaktet me Kominternėn pėrmes “Federatės Ballkanike”.
    Disa lidhje me Kominternėn ka mbajtur edhe Ferhat Draga dhe lideri kroat, Stjepan Radiq. Tė gjithė ata zakonisht janė takuar nė Moskė dhe kanė diskutuar me F. Xherzinski, K. Ēiēerin, G. Radek dhe M. A. Triliser. Shumica e parashtronin pyetjen se cilat ishin motivet kryesore tė tyre qė ēuan ata tė pranojnė nismėn e bisedimeve sovjetike dhe t’i thellojnė kontaktet me Kominternėn dhe Qeverinė sovjetike. Disa autorė ato motive pėrpiqen t’i gjejnė nė situatėn e keqe nė vendet e tyre dhe daljen nga ajo situatė e palakmueshme, pastaj nė forcimin e tendencave majtiste nė radhėt jo vetėm tė emigracioni, por edhe nė organizatat e tyre, si dhe nė orientimet gjithnjė e mė tė forta kah idetė e komunizmit, qė filluan tė materializohen me fitoren e Revolucionit tė Tetorit, nė ndihmėn e sė cilės qarqet e tyre tė brendshme dhe tė jashtme, kishin shpresa tė madhe.
    Autorė tė tjerė konsideronin se shumica prej tyre, sidomos Todor Aleksandrov dhe Hasan Prishtina u detyruan qė tė ndėrmarrin kėtė hap pėr shkak tė presionit tė masave, tė cilat, nga poshtė, nė kushtet e ndryshimeve tė mėdha nė Ballkan dhe forcat e shtuara revolucionare tė klasės punėtore nė vendet e Ballkanit, kėrkonin rrugė tė reja, baza tė reja pėr lėvizjen e tyre, me qėllim qė i gjithė zhvillimi i ri nė Ballkan ka shkaktuar njė proces tė domosdoshmėrisė tė shpėrbėrjes tė lėvizjeve tė vjetra, tė formave tė vjetra organizative dhe pėrcaktimit tė ēėshtjes sė vjetėr nacionale.
    Por e tėrė kjo ishte vetėm supozim boshe dhe teori pėr shkak tė teorisė. Motivet e vėrteta qė i udhėhiqnin liderėt e VMRO-sė, Todor Aleksandrov dhe tė Komitetit tė Kosovės, Hasan Prishtina dhe lėvizjet e tjera mė tė vogla kombėtare qė tė pranojnė nismėn e ofruar pėr bisedime me Bashkimin Sovjetik dhe Kominternėn, ishin tė natyrės sė pastėr pragmatike. Todor Aleksandrov dhe Hasan Prishtina, por sigurisht edhe tė tjerėt, shpresonin se nė kėtė mėnyrė do tė fitojnė disa ndihma dhe mbėshtetje materiale, me ēka edhe mė tepėr do ta forconin pavarėsinė e organizatės, kurse pėrmes ndikimit tė Kominternėt te kundėrshtarėt, tė njėjtat mė lehtė t’i neutralizonin dhe me kalimin e kohės do t’i kthenin nė radhėt e organizatės revolucionare.
    Motivet e tyre, nė tė vėrtetė, nuk ishin as klasore, as tė ngjyrosura ideologjike-politike, por shumė mė pak ato bisedimet i kanė pranuar pėr shkak tė “presionit tė masave nga poshtė” ose pėr shkak tė dėshpėrimit nė aftėsinė e organizatės qė tė luftojė pėr interesat e popullit shqiptar, maqedonase, bullgar, malazez apo popujve tė tjerė. Edhe Todor Aleksandrov edhe Hasan Prishtina jo njėherė kanė deklaruar se organizata nuk ka asgjė tė pėrbashkėt me komunizmin dhe bolshevizmin, por se qėllimi i tyre kryesor ishte bashkimi i popullit maqedonas apo shqiptar, respektivisht i shtetit maqedonas dhe shqiptar.
    Taktikė tė njėjtė kishte edhe Ferhat Draga, i cili pėr mendimin e Federatės Ballkanike ishte udhėzuar nga Stjepan Radiq. Federata Ballkanike e trajtonte ēėshtjen shqiptare si substrat i revolucionit nė luftėrat ballkanike, kurse partitė komuniste tė Ballkanit silleshin pozitivisht ndaj forcave jo-komuniste qė vepronin pėr tė ndryshuar situatėn nė Gadishullin Ballkanik. Edhe Pavle Bastajiq nė gazetėn “Federata Ballkanike” nė gusht tė vitit 1924, ndėr tė tjera, shkruante se Serbia nuk ka tė drejtė tė territorit nė jug tė Ristovcit. Nė kėto rrethana duhet tė shpjegohen sulmet e gazetave tė Beogradit tė lidhjes sė Ferhatit me Moskėn, edhe pse nuk ka kurrfarė indikacione pėr kontaktime tė ngushta tė Xhemietit nė Maqedoni dhe nė Kosovė me komunistėt sovjetikė. Nė tė vėrtetė, Ferhat Draga dhe bashkėpunėtorėt e tij pėr orientimin e tyre klasor dhe politik ishin larg nga komunizmi si qielli nga toka. Ky koketim me Moskėn, nė rastin e Xhemietit mjaft tėrthorazi pėrfaqėsonte shfrytėzimin e parullave revolucionare pėr interesa klasore dhe kombėtare. Asgjė mė shumė se kaq. (VIJON)

    Epoka e re
    "Fet` e besėtė t`i kemi, po tė ndarė tė mos jemi." Naim Frashėri

Faqja 10 prej 11 FillimFillim ... 891011 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Mr. Hamdi Tahir Thaēi (1933-2010)
    Nga Mexhid Yvejsi nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 30-03-2010, 18:20
  2. Mehmed Akif Ersoj (1873-1936)
    Nga Mexhid Yvejsi nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 14-08-2009, 05:17
  3. Adem Jashari dhe Hasan Prishtina sė shpejti nė Vushtrri
    Nga Vicianum nė forumin Aktualitete shoqėrore
    Pėrgjigje: 6
    Postimi i Fundit: 28-09-2007, 08:53
  4. Franz Baron von Nopca (1877-1933)
    Nga Eni nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 3
    Postimi i Fundit: 26-05-2004, 15:23
  5. Istref Begolli (1933-2003)
    Nga Dita nė forumin Elita kombėtare
    Pėrgjigje: 9
    Postimi i Fundit: 12-02-2003, 09:14

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •