Close
Faqja 2 prej 4 FillimFillim 1234 FunditFundit
Duke shfaqur rezultatin 21 deri 40 prej 67
  1. #21
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,955
    JEHONA E LIDHJES SĖ PRIZRENIT NĖ TĖ PĖRKOHSHMET SHQIPE (1878—1912)

    Thirrjet e kushtrimet e patriotėve, nė pėrkim me luftėn pėr autonomi e pavarėsi tė Lidhjes sė Prizrenit, populli shqiptar i dėgjoi me vendosmėri dhe i frymėzuar nga patriotėt demokratė ia doli mbarė ta shpallė pavarėsinė.

    Abdullah Karjagdiu

    Nė situatėn e re politike, tė krijuar fill pas shtypjes sė Lidhjes sė Prizrenit, rilindasit e patriotėt shqiptarė, jo vetėm qė nuk hoqėn dorė nga ideja pėr ēlirimin nga zgjedha e huaj, por disa prej tyre zunė tė luftonin me njė hov e pėrkushtim tė paparė nė ngritjen e ndėrgjegjes kombėtare, nė pėrhapjen e programin e lėvizjes kombėtare, nė pėrparimin e njė programi tė autonomisė e tė pavarėsisė, nė pajtim e nė harmoni, me frymėn e Lidhjes sė Prizrenit.

    Nėn ndikimin e Lidhjes sė Prizrenit, rilindasit tanė, dishepujt e lirisė, tė bashkimit, tė arsimit e tė pavarėsisė kombėtare, njė pjesė tė veprimtarisė sė tyre e zhvilluan nė tė pėrkohshmet dhe revistat shqipe qė zunė tė dilnin nėpėr kolonitė shqiptare jashtė e larg trojeve ku jetonin ata.

    Disa prej tė pėrkohshmeve shqipe kanė qenė nėn ndikimin aq tė madh tė Lidhjes sė Prizrenit, sa qė, nė njė farė mėnyre, bėhen tribunė e vėrtetė e rilindasve dhe mjet i vazhdimit tė luftės pėr autonomi e liri. Mė 6 shtator tė vitit 1897, nė tė pėrkohshmen „Shqipėria" tė Bukureshtit, njė rilindas yni shkruante: „Kombi i cili s'ka njė ditare shkruar nė gjuhė tė tij, nuk mund tė dijė mirė, cili ėshtė e ku qėndron. Si gjaku e fryma qė ėshtė shpirti i njeriut, ashtu edhe ditarja dhe mėsimi janė shpirtrat e njė kombi".

    Mė e vjetra e pėrkohshme shqipe, ajo e De Radės („L'Albanese d'Italia, 1848), s'do mend, nuk pati si ta pėrqafonte kauzėn e madhe tė Lidhjes sė Prizrenit, mirėpo, „I foni tis Alvanias" („Zėri Shqipėrisė", Athinė, 1879—1880) i botuar greqisht e shqip prej Anastas Kulluriotit, nuk harroi dhe nuk ngurroi, nė mėnyrėn e vet, ta shėnojė jehonėn imediate tė Lidhjes sė Prizrenit.

    Nė numrin 21 tė datės 16 shkurt tė vitit 1880, redaksia e tė pėrkohshmes „I foni tis Alvanias", pos tė tjerash, shkruan: „Me 10 janar, njė delegacion shkoi nga Peja nė Prishtinė te valiu i Kosovės Nezir Pasha dhe i dorėzoi pėr Portėn e Lartė njė kėrkesė me ketė pėrmbajtje: „Interesat mė jetike tė shqiptarėve duan zhvillimin politik dhe kombėtar tė vendit tė tyre(...) ... Pra kombi kėrkon: 1) bashkimin e viseve shqiptare nė njė vilajet 2) formimin e njė asambleje kombėtare, e cila do tė ketė edhe disa tė drejta legjislativė; 3) formimin e njė kėshilli tė zgjedhur pranė vezirit; 4) caktim tė njėhershėm tė taksave; 5) ushtria shqiptare tė qėndrojė nė vatrat e saj dhe nė kohė paqeje, tė ketė pėr detyrė ruajtjen e rendit...". Afėr mendsh, kjo e pėrkohshme, po i botonte me pak modifikime, kėrkesat kryesore tė Lidhjes sė Prizrenit.

    Ndėrkaq e pėrkohshmja tjetėr e De Radės „Flamuri i Arbėrit" (1883—1887), sipas tė gjitha gjasave, ishtė tribunė e vėrtetė e Lidhjes sė Prizrenit. Numrin e parė tė sė pėrkohshmes sė tij, De Rada e hapi me njė pėrshkrim tronditės mbi mėnyrėn e vrasjes sė mareshalit turk, Mehrnet Ali pashės, nė Gjakovė, nga forcat e Lidhjes sė Prizrenit, kurse nė ēdo numėr tjetėr tė „Flamurit tė Arbėrit" do tė hasim nė artikuj, shėnime, komente, vėshtrime mbi historinė e shqiptarėve, kulturėn, letėrsinė, gjuhėn, mbi zgjimin e shqiptarėve, mbi pėrpjekjet e tyre pėr autonomi, si edhe mbi luftėn e ēetave dhe tė aradhave tė shqiptarėve kundėr reparteve tė ushtrisė turke.

    Ėshtė interesant tė spikatet me kėtė rast, se De Rada, (sikundėr edhe kryengritėsit) aradhat kryengritėse tė shqiptarėve qė pėrleshen me ushtrinė turke dikah nė Luxnė, nė rrethin e Gjakovės, tė Prizrenit apo tė Ferizajit, i konsideron si forca qė luftojnė pėr t'i vėnė nė jetė disa nga kėrkesat e Lidhjes sė Prizrenit.

    Nė faqet e gazetės „Shqipėria", qė dilte nė Bukuresht, u botua njė nga dokumentet mė tė rėndėsishme tė Lėvizjes kombėtare shqiptare. Nė memorandumin e botuar nė kėtė tė pėrkohshme, nė nėntorin e vitit 1897, nen titullin: „Ndė embėr tė Llauzit (popullit) shqiptar", nga Turqia kėrkohet qė „tė njohė tė drejtat e Llauzit shqiptar dhe tė japė autonominė administrative, tė bashkojė viset shqiptare nė njė vilajet, i cili tė ketė njė qeveritar tė pergjithshėm nga gjaku shqiptar... dhe tė njohė gjuhėn kombėtare shqipe si gjuhė zyrtare nė tė gjitha institucionet".

    Nė tė vėrtetė, kėrkesa e memorandume tė kėtilla, me ndonjė modifikim apo element tė ri, do tė botojnė, herėt a vonė edhe tė pėrkohshmet e tjera tė Rilindjes kombėtare, si nga fundi i qindyjetėshit tė kaluar, ashtu edhe nga fillimi i qindvjetėshit tonė.
    „Albania" e Brukselit botoi disa memorandume tė ngjashme, natyrisht disa vite pas botimit tė memorandumit tė botuar nė „Shqipėria". Mė 7 korrik tė vitit 1903 „Albania" me fare pak nderrime e riboton memorandumin e Bukureshtit me titullin „Njė thirrje Evropės". Nė tė, pos tė tjerash, kėrkohet edhe hapja e shkollave shqipe, lirimi nga burgu i patriotėve shqiptarė, njohja e kombit shqiptar nė suazėn e Perandorisė Otomane dhe jashtė suazės sė saj.

    Nė njė numėr tjetėr tė ,Albanias" tė botuar nė Londėr, pas njė viti, domethėnė mė 1904, botohet sėrisht njė kėrkesė e ngjashme pėr autonomi. Nė raste tė tjera, fletorarėt, rilindasit, intelektualėt, poetėt apo siikrimtarėt tanė tė periudhės qe pasoi fill pas Lidhjes sė Prizrenit, duke u bėrė zbatues konsekuent e dishepuj tė patriotėve tė Lidhjes sė Prizrenit, nėn ndikimin e ngjarjeve tė Lidhjes sė Prizrenit, e pėrkujtojnė me mburrje kėtė lėvizje kombėtare. „Njėzet e pesė vjet u mbushėn", shkruan „Besa" e Kajros nė numrin 4—5 tė saj, tė vitit 1905, kur pėr tė parėn herė qė kur ramė ndėr duart e tur-kut, gjyshėrit edhe etrit tanė u mblodhnė nė Prizren nė njė mbledhje tė pėrgjithshme". Sipas arfcikullit tė kėsaj tė pėrkohshmeje, shqiptarėt kanė kėrkuar autonominė apo „veturdhėrin" tė udhėhe-qur nga Lddhja e Prizrenit". Dhe, „me tė vėrtetė", „thuhet nė artikull", „Tre vjet me radhė Shqipėria u qeveris prej Ligės sė Prizrenit dhe kurrė nuk qe qeverisur Shqipėria aq mirė e butė... Posa kryetarė tanė muarėn vesh qė s'del gjė nga Turqia, e cila i pėrqeshi liksht, atėherė nėn krye tė Abdyl Beut — Frashėrit, ngritnė krye, kundrė saj. Po pėr fat tė keq, kjo kryengritje s'dolli fatbardhė",„Kombi" i Bostonit vetėm gjatė vitit 1906 botoi njė sėrė arti-kujsh tė gjatė mbi Lidhjen e Prizrenit. Mė 13 tetor tė vitit 1906, „Kombi" shkruan: „Sapo u hap Kuvendi i Berlinit, shqiptarėt, myslimanė e tė krishterė, ndjenė se interesat e kombit tė tyre ishin nė rrezik, ndjenė nevojėn e tė aferuarit njeri me tjetrin, panė se janė vėllezėr prej gjaku. .. .Njė erė e ēuditshme zuri tė fryjė nėpėr Shqipėri, njė erė qė rrėfen furtunė, njė zjarr zuri tė pushtonjė zemėrat e shqiptarėve." Me datėn 29 tetor tė tė njėjtit vit, nė numrin tjetėr tė„Kombit" vazhdon seria e artikujve mbi Lidhjen e Prizrenit. „Tri vjet me radhė, „shkruan nė kėtė numėr", u mbajtėn nė kėmbė ligat e Prizrenit e tė Shkodrės, edhe me kėtė kohė zemėrat e shqiptarėve ishin ndreqtuar. Nga kėto tre vjet, gjashtė muaj me radhė urdhėruan kėto dy komitete ndė Shqipėri ndė vent tė Turqisė... Njė ushtėri e rregulluar ishte bėrė ndė Gegėri, e cila gjendeshe nėn urdhėrimin tė Komitetit tė Shkodrės dhe kishte barrėn me njė anė tė mbante vendin ndė qetim, dhe me tjatėr anė tė mbronje Shqipėrinė..."

    Jehona e Lidhjes sė Prizrenit nuk bie nė sy ndoshta sa duhet nė artikuj tė tillė, pėrkujtimorė e tė rastit, sa nė morinė e artikujve, tė shėnimeve, tė trajtesave, polemikave, vėshtrimeve dhe kėrkesave tė tjera tė botuara nė faqet e dhjetra e dhjetra tė pėrkoh-shmeve shqipe tė kėsaj periudhe ku, ndonėse, Lidhja e Prizrenit nuk pėrmendet, porosia e autorėve ėshtė nė pajtim me tendencat e Lidhjes sė Prizrenit, ose, pėrkon, e dendur edhe begaton aspiratat clhe synimet autonomiste e liridashėse tė kėsaj organizate politike, shoqėrore e kombėtare.

    Nė faqet e tė pėrkohshmeve shqipe tė kėsaj periudhe, pos te tjerash, fletorarėt, publicistėt e rilindasit tanė, shtrojnė nevojėn e themelimit tė njė alfabeti unik shqiptar, kėrkojnė hapjen e shkollave shqipe, shtrojnė kėrkesėn pėr krijimin e njė gjuhe letrare shqipe, japin kushtrime liridashėse, ku mbisundon porosia e bashkimit, e lirisė, e vėllazėrisė, e barazisė dhe e kryengritjes.

    Nė disa tė pėrkohshme tė tjera, dalin nė dritė artikuj me ton polemizues, pėrmes tė cilėve kėrkohet haptazi autonomia, ose demaskohet politika antishqiptare tė tė huajve dhe tė Perandorisė osmane, afirmohet kultura, letėrsia, lashtėsia dhe gjuha kombėtare, e njėherėsh stigmatizohet pėrēarja fetare, veprimtaria reaksio nare e klerikėve dhe e ēifligarėve.

    Afėr mendsh, pat edhe revista tė atilla, ku pėrvidheshin edhe interesat e ndonjėrit prej atyre monarkive apo vendeve ku dilnin revistat, mirėpo, megjithatė, rilindasit tanė, secili nė mėnyrėn e vet, pa marrė parasysh a vepronte nė Perandorinė osmane, apo nė Amerikė, nė Ballkan apo nė Egjipt, u pėrpoq ta thellojė, ta pasurojė e ta pėrforcojė ndėrgjegjen kombėtare, zhvillimin kulturorė, emancipimin kombėtar dhe idenė liridashėse.

    Duke e pasuruar idenė e lirisė, tė autonomisė e tė pavarėsisė me kalimin e kohės shumė rilindasė tanė, erdhėn nė pėrfundimin se kėrkesat e autonomisė territoriale-administrative tė Shqipėrisė brenda kufijve tė Perandorisė osmane nuk ishte e vetmja kėrkesė e lėvizjes kombėtare shqiptare nė fund tė shekullit XIX e nė fillim tė shekullit XX.

    Nė fakt, rilindasit tanė, sidomos ata mė largpamėsit, duke e kuptuar gjendjen e vėrtetė, formuan bindjen se Porta e lartė nuk mund t'i siguronte asnjė tė drejtė popullit shqiptar, se vetė Perandoria osmane, i kishte ditėt e numėruara, se ajo manevronte me shqiptarėt sipas rastit e nevojės, dhe se nuk mjaftonte vetėm kėrkimi i tė drejtave arsimuese, kulturore, politike dhe ekonomike, por e vetmja rrugė e shpėtimit dhe e realizimit tė plotė tė auto-nomisė ishte kryengritja e armatosur.

    Sė kėndejmi, ne artikujt e botuar nė faqet e gazetave shqipe „Drita" e Sof jes, „Kombi,, i Bostonit, patriotėt shqiptarė, ata qė ende s'kishin formuar ēetat kryengritėse dhe s'u ishin qepur maleve bėnin thirrje „tė dalim tė gjithė si pleq e tė ri, si tė pasun e tė vobekėt, e tė derdhim gjakun e kushtueshėm pėr liri tė Shqiperisė". („Drita", nr. 8—9, 25 shtator 1907). Herave tė tjera, jepej kushtrimi dhe rilindasi ynė shkruante se kishte ardhur koha qė „me pushkė nė dorė tė ēlirojmė Shqipninė" ("Albanija", Beograd, nr. 37, 11 shkurt 1905). Nė tė pėrkohshmen „Shpresa e Shqypnisė" tė datės 16 janar 1907 poeti, rilindasi e patrioti, Hilė Mosi, sėrish buēet: „Tė gjithė muhamedan katolik e ortodoks si vllazėn qi nji gjuhė e njė gjak kena, tė rrokim martinat kundra anmikut".

    Thirrjet e kushtrimet e patriotėve, nė pėrkim me luftėn pėr autonomi e pavarėsi tė Lidhjes sė Prizrenit, populli shqiptar, pas tridhjetė vitesh, i degjoi me vendosmėri dhe i frymėzuar nga patriotėt demokratė, u hodh nė kryengritjet masive, popullore dhe liridashėse tė viteve 1910, 1911 e 1912, nė pėrleshjen e pabarabartė kundėr sundimit osman dhe, duke luftuar me armė nė dorė pėr liri, ia doli mbarė ta shpallė pavarėsinė.
    My silence doesn't mean I am gone!

  2. #22
    Rising Star and Legend Maska e Davius
    Anėtarėsuar
    20-04-2003
    Vendndodhja
    Underground
    Postime
    11,955
    "LA FEDERATION BALCANIQUE" PĖR LIDHJEN SHQIPTARE TĖ PRIZRENIT

    Nė „La Federation Balcanique" janė botuar artikuj dhe vėshtrime pėr tė kaluarėn e vuajtur por edhe tė lavdishme, pas shumė shekujsh roberie ideja e ēlirimit kombėtar pėrfshiu tėrė popullin shqiptar nė tė gjitha trevat etnike.

    Hakif Bajrami

    „La Federation Balcanique" ishte organ i minoriteteve nacionale dhe i popujve ballkanikė tė shtypur. Botohej nė Vjenė nė tė gjitha gjuhėt ballkanike, duke filluar prej vitit 1924 deri mė 1931. Kėtu janė botuar artikuj pėr lėvizjet ēlirimtare dhe pėr problemet organizabivo-politike tė lėvizjes shoqėrore nė pėrgjithėsi nė truallin e Ballkanit. Ka edhe vėshtrime pėr tė kaluarėn e vuajtur por edhe tė lavdishme, pėr luftėn qė bėnte populli shqiptar pėr identitet kombėtar.1

    Nė shtypin evropian, thuhet nė komentet nė „Federation Balcanique", flitet pėr Ballkanin si regjion tė pėrshtatshėm pėr krijimin e kolonive nė interes tė kapitalit tė fuqive imperialiste, ndėrsa pėr popujt e kėsaj treve thuhet se janė tė pakulturuar, rrjedhimisht popujt e kėtij gadishulli janė „vetėm shėrbėtorė tė mirė".Pėr ta arritur qėllimin e tyre Fuqitė e Mėdha evropiane nxitnin urrejtjen nė mėnyrė qė tė siguronin atė qė dėshironin: depėrtimin ekonomik dhe krijimin e tregjeve tė reja pėr interesat e tyre. Mirėpo, popujt e Ballkanit pėr tė gjithė pushtuesit ishin dhe mbetėn „Arrė e fortė".2

    Edhe pse nė rrethana shumė tė vėshtira, tek populli shqiptar, theksohet nė „Federation Balcanique'*, nuk ka mundur tė zhvillohet lėvizje e fortė shoviniste, sepse dihej fort mirė sesa e dėmshme ėshtė njė dukuri e tillė. Populli shqiptar, thuhet po kėtu, nuk ka pasur pretendime territoriale, por pėr tė fituar lirinė kombėtare kishte luftuar pandėrprerje.3

    Shqiptarėt gjatė shekujve u shfrytėzuan mjaft nga klasa feudale. Kjo jo vetėm qe i shfrytėzonte nė mėnyrėn mė tė eger, por zotėronte edhe viset mė pjellore, kėshtu qė e varfėroi dhe e robėroi popullin shqiptar. Pėrveē kėsaj, ishte edhe njė vegėl e sunduesve tė huaj.4 Duke qenė nė gjendje tė vėshtirė, populli shqiptar u hodh i tėri nė luftė tė dyfishtė, kundėr feudalizmit dhe kundėr zaptuesve osmanlinj pėr njė rend tė ri shoqėror e liri kombėtare, pa i dėmtuar interesat e kombeve tė tjera tė Ballkanit,5 pėrfundon komenti.
    Tragjedia e popullit shqiptar, thuhet nė njė koment tė kėtij organi, ishte varfėria dhe dhuna e feudalėve. Shqiptari kishte tre napoleona tė ardhura pėr krye banori pėr njė vit. Kjo ėshtė pasojė e faktit se Shqipėria nėn sundimin e sulltanėve tė Stambollit pėr mė se katėr shekuj vetėm sa rrėnohej dhe gjatė kėsaj kohe nuk kishte pasur progres ekonomik dhe lumturi kombėtare nė kuptimin e plotė tė fjalės.6

    Pėrkundėr kėsaj gjendjeje tė vėshtirė, Fan Noli thekson se: „Asnjė popull ballkanik s'ka luftuar aq fuqimisht pėr indipendencė kundėr imperialistėve dhe shtypėsve siē luftuan shqiptarėt... Historia e Shqipėrisė qė prej shekullit XV e gjer nė shekullin XX s'ėshtė veēse njė sėrė kryengritjesh kundėr tiranisė turke.7

    Lidhur me tiraninė turke „La Federation Balcanique", vinte nė dukje: „Sikur me muejtė me i shtiė me folė zallinat e Jemenit, gurėt e fortesave tė Beligradit, kodrinat e Plevnės apo krejt shkrepat e Ballkanit, kishte pėr t'na hyjė mėnera: do tė na dukej shofim njė lum prej gjakut apo nji bjeshkė prej eshtnash e prej krenash... Vetėm kėto dy f jalėt e fundit mund t'a shkurtonin ma sė miri historinė t'anė tė vjetėr pėr deri mė 1880. Mė kėtė kohė, kur Kongresi i Berlinit vendosd t'a coptoj Shqipnin, populli i ynė mujti me kuptue qi psimet e tij nuk kishin sherbye veē se pėr t'a ranjue sundimin e tė huajve dhe kėrkoj nji rrugė tė re e cila tė siguroj vetėm e vetėm lirinė kombėtare. Prej kėtij mendimi tė ri leu Lidhja Shqiptare e Prizrenit. Aty nė Prizren, nė kėtė skutė tė Kosovės, Shqypnia e Re u betue mbi armet e veta dhe i tha botės mbarė: „Jo, nuk do tė hyj nė varr si nji qyqar. Deka do tė mė gjejė me pushkė nė dorė".8

    Nga kjo del se nė faqet e organit „La Federation Balcanique Lėvizja Kombėtare Shqiptare, e nė kuadrin e saj edhe Lidhja Shqiptare e Prizrenit, ēmohej si Lėvizje e nxitur nga poshtė-lart, gjė qė dėshmohej me luftėrat e parreshtura popullore pėr ēlirimin nga shtypja otomane dhe feudale nė pėrgjihėsi.

    Pėrkundėr rrethanave tė vėshtira shoqėrore qė zotėronin nėpėr fshatra, thuhet nė kėtė organ prapėseprapė nė ēdo kushtrim qė lėshohej nga prijėsit e Lėvizjes Kombėtare pėr luftė a vdekje kundėr osmanllinjve, fshati ishte ai qė regrutonte luftėtarė tė patrembur e qė dalloheshin nė betejat qė kishin karakter ēlirimtar. Fuqitė e Mėdha dhe borgjezitė shoviniste tė Ballkanit nuk e shikonin me sy tė mirė luftėn permanente tė popullit shqiptar, luftė kjo qė pengonte realizimin e qėllimeve imperialiste ndaj Ballkanit, sepse popujt tjerė nė tė shihnin shembullin e luftės pėr identitet nacional; por edhe populli shqiptar ka mėsuar edhe prej popujve tjere tė Ballkanit, „populli shqiptar nuk mund tė mbetej jabanxhi e mos tė dijė mirė pėr lėvizjet e kojshive".

    Shqiptarėt, theksohet nė njė vėshtrim tė „La Federation", bėjnė njė luftė ēlirimtare, secilin trathtar dhe shtypės e pėrbuzin, pėrbuzin ēdo vepėr qė e bėn njeriun skllav, burrave tė kėtij kombi nuk u shkoi ndėrmend t'i nėnshtrohen tjetėrkujt, vetėm dokeve dhe zakoneve tė veta, tė kėrkojnė prej tjeterkujt ndihmė — veē prej armėve tė veta.9

    Duke pasur pėr bazė kėtė qėndrim — se shqiptarėt ishin gjithnjė e kudo tė gatshėm pėr t'i rrokur armėt, nė komentet e organit nė fjalė, Lidhja Shqiptare e Prizrenit ēmohet si faqe e ndritur „dhe kulminante e luftės pėr liri". Vend tė spikatur zėnė sidomos forcat e armatosura tė komanduara prej Lidhjes, qė hudhėn poshtė vendimet e Kongresit tė Berlinit, qė kishin pėr qellim robėrimin e mėtejshėm tė popullit shqiptar. Kundėr vendimeve imperialiste tė Shėn Stefanit dhe Berlinit, shqiptarėt, thuhet aty, ishin ngritur si njė zgjue.10

    Duke nxjerrė nė plan tė parė faktorin e brendshėm — popullin, prej nga rridhte Lėvizja. „La Federation..." ēmon lart me tė drejtė angazhimin e kolonive shqiptare, sidomos tė asaj tė Stambollit, lidhur me emancipimin kombėtar: „kolonitė shqiptare luajtėn nė luftėn e indipendencės shqiptare nji rol kryesor nė kohėn e robėrisė tyrke ku ēdo lėvizje liriet ish e ndaluem qė nė tė lemė, vatrat e lėvizjeve liridashėse e revolucionare ishin kolonitė shqiptare nė dhe tė huaj: kėtu shtypeshin fletore, broshura e veprat historiet qė u pėrndaheshin — kudo ku jetonin shqiptarėt. Ndėr kolonitė shqiptare ish e mundur me mbajtė mbledhje e me marrė vendime qė ishte vėshtire dhe rrezik tė mbaheshin nė Shqipėri. Nė kėtė drejtim prej kolonivet shqiptare delnin protestat, apelet, memorandumet dhe u dėrgoheshin burrave shtetėrorė anė e mbanė botės. Prej kolonive patėn dalė edhe shumė pris e intelektual qė luftonin pėr lirimin e Shqipėrisė..."." Evropės iu bė e qartė se Lidhja Shqiptare e Prizrenit tregoi qė „Shqipėria ėshtė njė tokė me zot dhe se sulltani nuk mund tė nxjerrė nė pazar asnjė pllambė toke prej saj pa pyetur pėr dėshirėn e trashėgimtarėve qė janė shqiptarėt vetė".13

    Pas shumė shekujsh roberie ideja e ēlirimit kombėtar pėrfshiu tėrė popullin shqiptar, saqė nė „La Federation balcanique" thuhet: „Kurr mė tepėr se deri nė kėtė kohė i gjithe populli shqiptar nuk ishte ngritė i tėri si njė nė kėmbė dhe, kurr mė fuqishėm se ksajė radhe nuk e kishte rrokė armen pėr t'i mbrojtur vatrat e veta katragjyshe".18

    Nė vėshtrimet e „La Federation balcanique" gjejmė edhe konstatimin se Haxhi Zeka, Sylejman Vokshi dhe Ali Ibra ishin organizatorėt e flakėt tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, „ata me za tė bindshėm folėn nė emėr tė popullit dhe kėrkuan qė menjėherė e pa vonim tė shpallet indipendenca e Shqipnisė. Indipendenca, shpallja e sajė u pranua si me njė za". Nė vazhdim thuhet se heroizmi i Mic Sokolit tregoi se ketė popull askush nuk mund ta shtrojė me armė e as pėr ta vėnė nė zgjedhė tė huaj prane cilėsdo tryezė qoftė, pa i „konsultuar armėt dhe qėndresėn muskulare tė tyre.14

    Nė artikullin „Katundari ballkanas", qė e botoi „La Federation balcanique" theksohet se fshatarėt e kėsaj treve ishin ata qė tė huajit gjithmonė i dhanė grushtin, por edhe qė nė disa raste dėgjuan urdhrat e ndyta tė trathtarėve te vendit dhe me vonė, sė bashku me ta, pėrjetuan kataklizmat mė te rėnda.15

    „La Federation balcanique" vė nė dukje se shqiptari i Kosovės kishte pėr dashuri te vatres farėn dhe pushkėn dhe asgjė nuk do ta shtyjė kėtė popull qė t'i tradhtojė interesat e larta kombėtare, Sipas kėtij organi faktori i parė e kryesor i zgjimit kombėtar ishte, ėshtė dhe do tė jetė djersa qė derdh populli pėr ta merituar jetėn. Nė zgjimin kombėtar kanė ndihmuar edhe kėta fakt-rė: Lufta ruso-turke (1877—1878), ēėshtja e emigrimit tė popu-llsisė shqiptare prej Leskovcit, Prokuples, Kurshumlisė dhe Vranjes, qė ishin sinjal i parė pėr shtypjen e mėtejshme te shqiptarėve.16

    Nė „La Federation balcanique" thuhet se Prishtina, Mitrovica, Peja, Prizreni, Gjakova etj., nė pjesėn e dytė tė shekullit XIX ishin bėrė qendra tė rezistencės tė popullit shqiptar nė Kosovė. Luftėrat pėr ēlirimin kombėtar, tė cilat i udhėhoqi Lidhja Shqiptare e Prizrenit krijuan njė epope tė gjallė nė favor tė zgjimit nacional. Kushtrimin „Shqipnia asht nė rrezik", „Shqipnia po copėtohet" populli e kuptoi me seriozitet, rrjedhimisht nga „kjo del i tėrė ai vrull nacionalēlirimtar kundėr Mehmet Ali pashė Maxharrit dhe tendencave tė Mark Milanit nė Karadak".17

    Pas shpėrnguljes tė shqiptarėve nga Toplica nė Kosovė, popullsia e kėsaj ane i tregoi botės sė „interesuar" se ēfarė solidarėsie e rrallė mbretėronte nė radhėt e popullit shqiptar. Shqiptaret e Kosovės i pritėn me dyer tė hapura, u angazhuan dhe i ndihmuan pėr ndėrtimin e kasollave si dhe tė „shtroje-mblojes" si thoshte populli. Organizimin e punės e kryenin nė kushte tė vėshtira pleqėsitė regjionale, qė vareshin nga Pleqėsia Qeveritare Qendrore nė Prizren.13

    Nė zgjimin kombėtar nė kėtė kohė ndikuan indirekt edhe lidhjet e volitshme ekonomike: Kosovė-Selanik, Kosovė-Beograd, Kosovė-Sofje dhe drejtimet e tjera. Tregtari i Kosovės, thuhet nė „La Federation balcanique", qė eksportonte drith, bagėti e drurė dhe importonte konfeksion, kthehej nė vendlindje me bindje tė avancuar, qė pastaj e pėrhapte nė popull. Njė vend, thuhet mėtej, qė dėrgon pėr ēdo ditė nėpėr vende tė huaja me qindra njerėz, nuk mund tė mos zgjohet e mos tė dijė se ēfarė tė bėjė per tė siguruar lirinė e vet.19

    Zhvillimi i mjeteve tė komunikacionit brenda vendit siguroi lidhje shoqėrore dhe ekonomike tė ngushta saqe qytetarėt dhe fshatarėt „ishin gjithnjė nė kontakt me shoqi-shojnė dhe afroheshin e grumbulloheshin aq me kujdes saqė ishin nė gjendje tė realizonin njė bashkėpunim tė ngushtė nė ēdo lėmi tė jetės".
    Nė pjesėn e dytė tė shekullit XIX, thekson „La Federation balcanique" njė prishtinas, „nuk ishte jabanxhi" nė Pejė, Mitrovicė, Prizren, Gjakovė apo nė Shkup. Sidomos nė radhėt e drejtuesve tė fatit tė vendit, pari e intelektualė, mbretėronte njė miqėsi nga mė tė rrallat".20

    Marrėveshjet, besėlidhjet bėheshin me fjalė tė shkurtėra, tė rrumbullakėta e shpeshherė i merrshin vendimet „fėt e fėt" si thonė nė Kosovė dhe shpėrndaheshin pa pasė nevojė „tė bėjnė bujė tė madhe" thuhet nė „La Federation balcanique".21

    Vendimet ishin bėrė njėfarė zakoni pėr tė cilat diskutohej shumė. Nėse ndokush kundėrshtonte vendimin e marrė i thuhej: „Zotni ka pas vytė me mendue para se tė vendosin. Ke mbetė vonė". Pastaj theksohet se tradhtari nuk kishte vend as ndėr burra e as ndėr gra.22

    „La Federation Balcanique", lidhur me dėshtimin e Lidhjes sė Prizrenit jep kėtė konkludim: „Kur u desht me i dhanė fund sundimit tė Sulltanit, Lidhja e Prizrenit u shkatėrrue mė 1881 sidomos pėr kėto dy arsye: 1. pse njė pjesė e parisė sė Kosovės e tė Shqipnisė u mashtrue me rytbe e me nishane qi iu premtoi Stamolla dhe trathtuen besėn e dhanė, 2. njė pjesė e popullit, fare e vogėl, u hoq prej lidhjes pėr t'i mbetė besnik asaj parie qė trathtuan Lidhjen". Mėtej thuhet: „Qysh nė kėtė dakik fusha tė tana u transferuan nė njė lėmė luftet, e ndėr malet t'anė ma se 30 vjet rresht (1880—1912), gjimuan topat mizorė tė pushtuesit: fika nau kėrcėnua pa pra, vargi i dėshmorėve mrriu me nje numėr tė mnershėm, e Kosova e shkretė njehi nė tymė e nė flakė. Por, ma nė fund pushtuesi i lėshoi amėt, e Shqipnisė trime iu vu nė krye dafina e ngadhnimit (1912)".33

    ------------------------------------
    1 La Federation Balcanique, nr. 1, nr. 4—5, 1924. pėr Lidhjen e Pm-renit, shih gjerėsisht: Ali Hadri, Prilog rasvetljavanju Prizrenske lige 1878—1881, „Pėrparimi", nr. 1, 1967.
    2 Po aty.
    3 Po aty.
    4 Po aty, nr. 20—21.
    5 Po aty.
    6 Po aty, nx. 105.
    7 Po aty, nr. 105, f. 2300.
    8 Po aty, nr. 24.
    9 Po aty. Lidhur me luftėn qė bėri Lidhja Shqiptare, shih gjerėsisht: Ali Hadri, v. c, f. 45—58.
    10 La Federation Baleanique, nr. 24.
    11 Po aty, nr. 55.
    12 Vendimet e Iidhjes Shqiptare tė hartuara nga Komiteti i Stambollit, pika 1 — (2) — 7, fotokopje.
    13 La Federation Balcanique, nr. 78—84.
    14 Po aty, nr. 84.
    15 Po aty, nr. 100/28.
    16 Po aty, nr. 117/18.
    17 Po aty, nr. 117/18.
    18 Po aty, nr. 70/27.
    19 Po aty, nr. 117/8.
    20 Po aty.
    21 Po aty.
    22 Po aty.
    23 Po aty, nr. 24/25.
    My silence doesn't mean I am gone!

  3. #23
    i/e regjistruar Maska e King_Gentius
    Anėtarėsuar
    24-11-2004
    Vendndodhja
    Boston
    Postime
    485
    New York Times gjithashtu ka botuar gjithashtu artikuj interesante gjate asaj periudhe qe flasin per Lidhjen e Prizrenit. Shum nga keta artikuj mund ti gjeni ne linkun e meposhtem:

    http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=52214

  4. #24
    Shpirt Shqiptari Maska e Albo
    Anėtarėsuar
    16-04-2002
    Vendndodhja
    Philadelphia
    Postime
    32,074
    Postimet nė Bllog
    20
    Dosjet dhe valixhet “e pambledhura” tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit


    Pėr Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit ėshtė shkruar mjaft deri sot, janė botuar monografi, studime dhe vėllime me dokumente e dorėshkrime, por, megjithatė ka mbetur njė pjesė e madhe e burimeve arkivore, lėndė kjo e dorės sė parė, e pa botuar dhe pa hulumtuar.
    Studiuesit dhe specialistėt e kėsaj periudhe i pret njė lėndė mjaft voluminoze dorėshkrimesh, dokumentash, raportesh, relacionesh dhe materiali tjetėr nė disa arkiva, siē janė ato tė Vjenės, Romės, Vatikanit dhe Zagrebit. Ne, gjatė viteve tė kalura, kemi shfrytėzuar pjesėrisht disa nga fondet e kėtyre arkivave dhe si kontribut modest, pėr ndihmesė studiuesve shqiptarė dhe tė tjerė, ju ofrojmė rezultatet e kėrkimeve tona, me dėshirė qė ato tė shkojnė edhe mė tutje, veēanėrisht nė pėrvjetorėt tjerė tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit.
    Nuk jemi ndalur kėsaj radhe pėr tė analizuar arkivat veē e veē, fondet apo pėrmbajtjen e dokumentave. Nė njė studim tė mėvonshėm, i cili ėshtė nė pėrgatitje e sipėr, do tė bėjmė njė gjė tė tillė, duke shtjelluar lėndėn arkivore tė konsultuar nga arkivat e pėrmendura. Njė pjesė tė kėsaj lėnde, respektivisht asaj nga Arkivi Shtetėror i Zagrebit, nė formė tė skanuar dhe tė stampuar, ja kemi dhuruar Arkivit Qendror Shtetėror. Pjesėn tjetėr, me tė pėrfunduar studimi monografik, po ashtu do ta dorėzojmė nė institucionet pėrkatėse pėr t’iu kursyer kohėn si dhe pėr t’iu lehtėsuar punėn studiuesve dhe historianėve tė cilėt nuk kanė nevojė tė udhėtojnė nė arkivat pėrkatėse ngase kėto burime mund t’i shfrytėzojnė nė institucionet e cekura.
    Arkivat e Romės, Vatikanit dhe Zagrebit, asnjėherė deri mė sot, nuk janė studiuar nė mėnyrė sistematike, pėr periudhėn e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, ndėrsa situata ėshtė mė ndryshe me Arkivin Shtetėror tė Vjenės, por edhe nga ky arkiv, pas konsultimeve tė fondeve pėrkatėse dhe krahasimeve me vėllimet e dokumentave tė botuara, u vėrrejt se ka ende mjaft lėndė arkivore origjinale tė pa botuar. Kjo lėndė burimore nga tė gjitha kėto arkiva, pas pėrgatitjes sė saj pėr botim, nga studiues dhe specialistė tė fushave pėrkatėse, duke pėrdorur metodat bashkėkohore kritike tė botimit tė dokumenteve tė tilla, veēanėrisht atė krahasuese, do tė hidhte dritė nė disa segmente ende tė pandriēuara sa duhet pėr veprimtarinė e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, kohėn e themelimit, rrethanat politiko-shoqėrore, ndikimet, kontributet dhe pengesat e ambasadave dhe konsullatave tė huaja me veprimet e tyre gjatė viteve 1877-1881, si dhe mbi disa nga personalitetet mė kyēe tė cilat drejtuan Lidhjen.

    Arkiva e Vjenės pėr eventin shqiptar

    Nė Arkivin Shtetėror tė Vjenės ėshtė njė numėr i madh fondesh, nė tė cilat ka shumė material burimor pėr Lidhjen e Prizrenit dhe periudhėn nė tė cilėn ka vepruar ajo. Kėto fonde janė “Politisches Archiv” tė ashtuquajturat “Gehemie Akten” qė fillojnė nė vitin 1839 dhe vazhdojnė deri nė vitin 1918; pastaj fondet: “Bulgarien,” 1879-1918, dosjet: XV/1-123; “Griechenland,” 1848-1917, dosjet: XV/l-96; “Montenegro” pėr vitet 1879-1914, dosjet XVII/35, veēanėrisht: Haupakten der albanischen Liga, pėr vitet 1878-1881; “Rumanien” 1879-1918; “Serbien,” 1879-1914, dosjet: XIX/1-94; “Turkei” dosjet I-XII, “Albanische Liga” dosja XII/236B, vitet 1880-1881; “Varia”- Gusinje Frage dhe Albanesische Liga, pėr vitet: 1878-1880; “Zivilkommisariat Plevle,” vitet 1880-1888, dosjet 111-121. Ndėrkaq, kujdes tė veēantė i duhet kushtuar fondit: “Konsulate” 1848-1918, dosjet: I-XXXVIII, me 89 libra tė protokollit pėr vitet: 1853-1918; ndėrsa nė fondin “Akten” tė konsullatave austro-hungareze nė vende tė ndryshme tė Gadishullit Ballkanik, dosjet janė tė renditura nė bazė tė alfabetit, gjė qė lehtėson shumė punėn e kėrkuesve dhe studiuesve. Disa nga dosjet e kėtij fondi tė konsullatave janė: Antivari, pėr vitet: 1877-1878; Beogradi pėr vitin 1878; Cetinja pėr vitin 1878; Dubrovniku, pėr vitin 1878; Janinė pėr vitin 1878; Manastiri pėr vitet 1878-1881; Mostar pėr vitin 1878; Prizreni, pėr vitet 1869-1914; Sarajeva 1878-1879; Selaniku pėr vitet 1878-1881; Shkodra, pėr vitet: 1878-1881, etj.

    Volumet arkivore nė Romė

    Nė Romė nė: “Archivio Storico del Ministero degli Affari Esteri,” qė gjendet nė ndėrtesėn e quajtur Farnesina, janė disa fonde nė tė cilat ka dokumente pėr Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit. Ato fonde janė: “Turchia-raportti in arrivo” vėll. 1-23; pastj fondi: Pacc. ser. 1460-1472, vėll. I, 21 dhjetor 1877-5 prill 1879; Scutari/ Questione albanese; dhjetor 1877; pastaj: vėll. II, korrik 1878; vėll. III, tetor 1878; vėll. IV, dhjetor 1878; vėll. V, 15 dhjetor 1878-15 shkurt 1879; vėll. VI, vitet 1879-1880), vėll. VII, vitet 1880-1881; dhe vėll. VIII, vitet 1881-1882. Ndėrsa nė: “Serie terza: Divisione “Politica,” pėr vitet 1867-1888, janė tė ruajtura raportet e konsujve dhe ambasadorėve italianė nga Bullgaria /Sofje/; Greqia, /Athinė, Selanik/; Rumania, /Bukuresht/, Serbia, /Beogradi/ etj.

    Pasuria e Vatikanit

    Nė Vatikan, njė rėndėsi tė veēantė kanė posaēėrisht arkivat si: Archvio Segreto Vaticano, respektivisht fondet: “Archivio della Delegazione Apostolica di Albania; Visite Apostoliche; Archivio della Nunciatura di Albania; Libri litterarum visitationum sacrorum liminum; dhe Arkivi i Propagandės Fide, pėrkatėsisht fondet: Scritture Originali Riferite nelle Congregazioni Generali; Scritture Riferite nei Congressi; Lettere della Sacra Congregazione “de Propaganda Fide”; Acta della Sacra Congregazione “de Propaganda Fide” etj.

    Arkiva dhe 24 kutitė e Zagrebit

    Nė Zagreb, nė Arkivin Shtetėror Kroat, nė fondin: 435, “Akten des K. K. General-Commandos Zagreb Grenz Verėaltungs – Presidial, pėr vitet 1878-1881; ruhen raporte tė konsullit austro-hungarez, nė Shkodėr, F. Lippich-ut dhe dokumente tė tjera origjinale dhe kopje tė dubluara nė 24 kuti, psh. dosja XVIII, num. act. 619-1307; dosja XIX, num. act. 4-967; dosja XX, num. act. 970-1899; dosja XXI, num. act. 1905-3246; dosja XXII, num. act. 14-3999; dosja XXXIII, num. act. 4028-5073 dhe 104-3588, etj. Ky fond, por edhe disa tė tjera, janė konsultuar nga M. Panxhiq, D. Marjaniq dhe ne, gjatė viteve 2002-2004.


    12 Qershor 2007
    Albania

  5. #25
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    22-03-2003
    Postime
    10,240
    Lidhja e Prizerenit

    VEPRIMTARIA DIPLOMATIKE E DELEGACIONIT TĖ LIDHJES SHQIPTARE NĖ PRANVERĖN E VITIT 1879



    Lidhja Shqiptare e Prizrenit, krahas organizimit tė veprimeve me armė nė dorė pėrdori nė shkallė tė gjerė edhe veprimet diplomatike. Njė vend tė rėndėsishėm nė kėtė drejtim zė veprimtaria diplomatike qė zhvilloi delegacioni i Lidhjes Shqiptare nėpėr kryeqytetet e fuqive pjesėmarrėse tė Kongresit tė Berlinit, nė muajt prill—qershor tė vitit 1879.
    Pėr shkak tė qėndresės sė vendosur dhe tė organizuar tė popullit shqiptar, deri nė praverėn e vitit 1879, nuk kishte qenė e mundur tė zbatoheshin vendimet e Kongresit tė Berlinit. Sido-mos i mprehtė ishte bėrė protalemi nė Jug, nė lidhje me pėrcaktimin e vijės sė re kufitare greko-turke qė kishte rekomanduar Kongresi. Lidhja Shqiptare ishte shqetėsuar thellėsisht nga fakti se qarqet shoviniste greke, nuk i fshihnin synimet ekspansioniste mbi gjithė vilajetan e Janinės, nė tė cilėn popullsia shqiptare pėrbėnte pjesėn mė tė madhe dhe mė kompakte tė banorėve tė saj. „...nė sferat qeveritare (greke), raportonte ministri austriak nė Athinė, Konti Dubski, ushqehet dėshira pėr t'i dhėnė njė shtrirje sa mė tė madhe"1 vijės kufitare tė rekomanduar. Aneksimi i Shqipėrisė sė Jugut shihej si njė „garanci e sigurt pėr tė ardhmen (e helenizmit)".

    Pėrballė kėtij rreziku edhe nė Jug, ashtu si nė krahinat e tjera tė Shqipėrisė, nėn udhėheqjen e Lidhjes, po zhvillohej njė veprimtari e fuqishme edhe e gjithanshme pėr tė kundėrshtuar me armė shovinistėt grekė, bile edhe vetė Portėn, nė rast se ajo do tė bėnte qoftė edhe njė lėshim tė vogėl lidhur me territoret shqiptare. Nė protestat, thirrjet, memorandumet qė iu drejtuan Fuqive tė Mėdha dhe Portės sė Lartė, shprehej vendosmėria e paepur e mbarė popullit shqiptarė pėr tė bėrė ēdo sakrificė dhe pėr tė mbrojtur deri nė vdekje kombėsinė dhe trevat e tij jugore.

    Duke vlerėsuar situatėn e krijuar, konsulli francez nė Selanik raportonte se „ ... shqiptarėt janė shumė tė acaruar dhe i shpallin me krenari qėllimet e tyre pėr tė kundėrshtuar ēdo lloj aneksimi" dhe se „ Greqisėdo t’i duhet tė pėrballojė njė rezistencė shumė serioze nė qoftė se ngul kėmbė nė pretendimet e sotme".2 Porta e Lartė, e interesuar pėr tė ruajtur tė pa prekura territoret e Perandorisė, megjithėse hyri nė bisedime me Greqinė, nuk donte tė merreshin si pikėnisje linjat e rekomanduara nė protokollin e 13-tė tė Kongresit tė Berlinit. Vendimet e Kongresit ajo nuk i quante tė detyrueshme dhe vijėn Kalamas—Selemvria, tė rekomanduar prej tij, e konsideronte tė papranueshme. Por, e paaftė pėr t'i bėrė ballė presionit tė Fuqive dhe pėr t'iu kundėrvėnė atyre, pėrpiqej tė pėrdorte si argument qėndresėn e fuqishme tė shqiptarėve. Ndėrsa qeveria greke ngulte kėmbė nė zbatimin e linjės sė rekomanduar.

    Nė kėto kushte bisedimet e komisionit greko-turk qė u zhvilluan nė Prevezė nė muajt shkurt—mars, e qė u zvaritėn ditė tė tėra, nuk mund tė jepnin e nuk dhanė asnjė rezultat.
    Qarqet sunduese greke tė ndodhura pėrballė qėndresės sė vendosur tė Lidhjes Shqiptare dhe tė pakėnaqura nga rezultati i bisedimeve kėrkuan ndėrmjetėsimin e Fuqive nėnshkruese tė Traktatit me qėllim qė tė siguronin pėrkrahjen e tyre pėr aneksimin e tokave qė aspironin.
    Nė gjendjen e krijuar Lidhja ndėrmori hapa tė rinj dhe zhvilloi njė veprimtari diplomatike intensive pėr tė ndikuar aktivisht nė favor tė ēėshtjes shqiptare pranė Fuqive tė Mėdha, dhe pėr tė krijuar njė opinion publik botėror, i cili ishte mjaft i dezinformuar nga armiqtė e Shqipėrisė.

    Nė mars tė 1879-ės, mbledhja e Komitetit tė Lidhjes i Prevezės vendosi tė dėrgonte njė delegacion nė Evropė, pėr tė mbrojtur tė drejtat dhe interesat e kombit shqiptar. I kryesuar nga udhėheqėsi i Lidhjes Shqiptare dhe diplomati i shquar Abdyl Frashėri, delegacioni nė muajt prill—qershor 1879 vizitoi krye-qytetet e pesė Fuqive tė Mėdha, nėnshkruese tė Traktatit tė Berlinit (Romėn, Parisin, Londrėn, Berlinin e Vjenėn) si edhe Stambollin. Si pėrfaqėsues i mbarė popullit shqiptar, ai mbrojti me guxim dhe vendosmėri pranė kabineteve evropiane tė drejtat legjitime tė shqiptarėve, tėrėsinė territoriale e paprekshmėrinė e Shqipėrisė dhe u deklaroi atyre se tė gjithė shqiptarėt, tė bashkuar si njė trup i vetėm do tė luftonin nė rast se Evropa do tė lejonte aneksimin e njė pjese tė vendit tė tyre nga ana e Greqisė, edhe sikur vetė Porta tė detyrohej ta pranonte kėtė aneksim.3

    Anėtarėt e delegacionit, megjithėse kishin marrė pėrsipėr njė detyrė „shumė tė guximshme nga tė gjitha pikėpamjet", e kishin pėr nder dhe ishin tė vendosur qė ta pėrmbushin misionin e diplomatėve tė parė tė kombit shqiptar pa u dekurajuar. „Ne do tė trokasim nė tė gjitha dyert, pa humbur zemėr"4 — deklaronte Abdyl Frashėri.

    Nisja e delegacionit ndeshi qysh nė fillim, nė Prevezė, nė qėndrimin negativ tė zėvendės konsullit tė Francės si dhe tė konsullit austro-hungarez, tė cilit iu duk si „arrogancė" dhe „e habitshme"5 qė Lidhja po niste njė delegacion pėr tė mbrojtur tė drejtat e kombit shqiptar.

    Aksioni diplomatik i Lidhjes Shqiptare shkaktoi gjithashtu shqetėsim nė qarqet qeveritare tė Athinės dhe nė Portėn e Lartė. Tė dy palėt reaguan dhe u pėrpoqėn pėr ta penguar veprimtarinė e delegacionit shqiptar.

    Me insistimin e madh tė Athinės, u nis njė delegacion „epirotas" nė po ato kryeqytete, si kundėrpeshė pėr tė luftuar pėrēapjet e misionit shqiptar dhe pėr tė neutralizuar efektin qė mund tė bėnte ai nė Evropė.

    Po kėshtu, Porta e Lartė, e vendosur nė politikėn e saj antishqiptare, pėr tė ruajtur tė paprekur sundimin e vet mbi Shqipėrinė dhe popullin shqiptar nuk mund tė pranonte qė ky tė pėr-faqėsohej nga dikush tjetėr pėrveē asaj, dhe aq mė tepėr qė shqiptarėt tė vepronin nė mėnyrė tė pavarur nė arenėn ndėrkombėtare. Prandaj pėrpjekjet e delegacionit ajo i konsideronte si veprime „tė pahijshme" dhe tė „paarsyeshme". Nė telegramet qė ministri i Punėve tė Jashtme tė Perandorisė Osmane u drejtonte ambasadorėve tė vet nė Romė, Paris, Berlin, Vjenė, i porosiste tė vepronin nė mėnyrė tė tillė qė pėrfaqėsuesit shqiptarė „tė heqin dorė nga misioni qė kishin marrė pėrsipėr".6

    Pėrpjekjet e Portės sė Lartė pėr tė penguar veprimtarinė diplomatike tė Lidhjes nė arenėn ndėrkombėtare, janė njė aspekt tjetėr qė hedh poshtė pikėpamjet e asaj historiografie qė e paraqet Lidhjen Shqiptare si pjellė tė Portės dhe nismat e saj si tė nxitura e tė organizuara nga ajo.

    Me gjithė kėto pengesa, delegacioni shqiptar nuk u tėrhoq nga rruga e nisur, i ndėrgjegjshėm se vetėm ai kishte tė drejtėn dhe ishte nė gjendje tė mbronte interesat mė jetike tė popullit shqiptar. „Porta e Lartė flet si qeveri e cila ėshtė e lidhur gjer nė njė farė mase me Traktatin e Berlinit" — deklaronte Abdyl Frashėri, ndėrsa ne „kemi ardhur nė perėndim me qėllim qė tė parashtrojmė gojarisht vendimin e njė populli tė tėrė... e t'i japim tė kuptojė Evropės se preferojmė tė vdesim tė gjithė me armė nė dorė duke luftuar kundėr atyre qė duan tė pushtojnė vendin tonė".7 Kjo ishte pėrgjigjja qė pėrfaqėsuesit shqiptarė i dhanė Portės sė Lartė.

    Misionin e vet delegacioni e zhvilloi nėpėrmjet memorandumit me shkrim qė iu dorėzoi kabineteve tė Fuqive tė Mėdha dhe Portės sė Lartė, si edhe me anė tė parashtrimit gojarisht tė kėrkesave shqiptare nė takimet me personalitete tė larta zyrtare tė tyre. Nė kėtė memorandum, ngrihej zėri i protestės ndaj vendimeve tė padrejta tė Kongresit tė Berlinit, i cili kishte mohuar dhe cėnuar rėndė tė drejtat e kombit shqiptar.

    Nė tė shpreheshin qartė nė emėr tė popullit shqiptar kėrkesat themelore tė lėvizjes: ruajtja e tėrėsisė tokėsore dhe njohja e kombit shqiptar, si njė komb qė kishte luftuar pėr tė ruajtur atdheun e vet, kombėsinė e vet, gjuhėn dhe zakonet. „Njė komb kaq trim dhe kaq i lidhur me truallin e tij, thuhej nė memorandum, — nuk duhet lejuar, tė sakrifikohet... pa asnjė arsye tė ligjshme".8 Duke kėrkuar nga Fuqitė e Mėdha qė tė hiqnin dorė nga vendimet e padrejta tė Kongresit tė Berlinit, nė memorandum shprehej vendosmėria e paepur e tė gjithė popullit shqiptar pėr tė mbrojtur me gjak atdheun dhe kombėsinė pėrballė rreziqeve qė i kėcėnonin.

    Nė fillim delegacioni i Lidhjes Shqiptare shkoi nė Romė, ku u takua me kryeministrin si dhe me personalitete tė tjera politike.Kėrkesat shqiptare gjetėn njė farė pėrkrahje nė qarqet qeve-ritare italiane. Vetė kryeministri u pohoi atyre se pretendimet e padrejta tė Greqisė (mbi Epirin) nuk do tė merreshin parasysh.9 Ky pohim fliste pėr njė kthesė nė politikėn italiane ndaj ēėshtjes sė kufirit greko-turk, nė krahasim me qėndrimin e mbajtur nė Kongresin e Berlinit, ku Italia jo vetėm kishte treguar „simptoma aq tė ngrohta pėr Greqinė", por pėr mė tepėr ishte bashkuar me Francėn nė pėrkrahje tė rivendikimeve greke. Tani ajo sugjeronte qė mbretėria greke tė dėmshpėrblehej nė Tesali. Kjo kthesė padyshim nuk buronte nga „dėshira e mirė" pėr tė njohur luftėn e popullit shqiptar pėr tė drejtat e tij kombėtare, por kishte tė bėnte kryesisht me interesat e Italisė nė Shqipėri.

    Nga informatat qė kishte marrė qeveria italiane ishte bindur se realizimi i pretendimeve greke do tė ndeshte nė njė rezistencė shumė tė ashpėr nga ana e shqiptarėve, gjė qė do tė ēonte padyshim „nė komplikacione tė rėnda", duke krijuar njė gjendje shqetėsuese pėr atė. Prandaj ajo ishte e interesuar, qė tė mos krijohej „njė situatė (e tillė) nga e cila, Austria", rivalja e saj kryesore nė Ballkanin Perėndimor, „do tė pėrfitonte dhe me pretekstin e rivendosjes sė qetėsisė do tė okuponte edhe Shqipėrinė".10

    Italia, duke e konsideruar shkatėrrimin e Perandorisė Osmane vetėm si ēėshtje kohe, jo vetėm pėrpiqej tė evitonte vendosjen definitive tė Austrisė nė bregdetin pėr karshi, por pėr tė realizuar nė tė ardhmen synimet e saj preferonte qė Epiri mė mirė tė mbetej nėn Perandorinė, se sa tė bashkohej dhe tė asimilohej nga njė shtet tjetėr.

    Megjithatė, Italia duke mos qenė nė gjendje tė luante njė rol mė vete, dhe nga frika se mund tė izolohej krejt nė „koncertin evropian", nuk mori asnjė angazhim zyrtar ndaj delegacionit. Ajo e pėrcolli atė me fraza tė pėrgjithshme se protestat e tij do tė merreshin nė konsideratė, se ishte duke u biseduar ēėshtja e ndėrmjetėsimit tė fuqive, prandaj shqiptarėt nuk duhej t'u shkaktonin vėshtirėsi Fuqive tė Mėdha.11

    Ndryshe nga ē'ndodhi me qarqet qeveritare, kėrkesat e drejta tė delegacionit tėrhoqėn vėmendjen e rretheve demokratike si dhe tė shtypit pėrparimtar italian, tė cilat ngritėn zėrin nė mbrojtje tė tė drejtave tė kombit shqiptar dhe i bėnė thirrje qeverisė italiane qė tė mos bashkėpunonte pėr tė shtypur njė kombėsi nė interes tė njė tjetre.
    Nga fundi i prillit delegacioni u drejtua pėr nė Paris. Pėr pėrfaqėsuesit e Lidhjes Shqiptare ishte e qartė se ato do ta kishin shumė mė tė vėshtirė realizimin e misionit tė tyre nė Francė.

    Nė Kongresin e Berlinit ishte pikėrisht pėrfaqėsuesi francez Vadingtoni qė, nė pėrkrahje tė pretendimeve greke, kishte rekomanduar vijėn e lumenjve Kalamas—Selemvria si bazė pėr rregullimin e kufirit greko-turk. Edhe mė pas, Franca nguli kėmbė pranė Fuqive tė Mėdha pėr tė vėnė nė veprim protokollin e 13-tė tė Kongresit, e pėr ta detyruar Portėn qė tė hynte nė bisedime me komisionin grek. Pasi bisedimet e komisionit nė Prevezė nuk dhanė rezultat, ajo jo vetėm shprehu gadishmėrinė e plotė, por edhe shpresėn se kėrkesa e Athinės pėr ndėrmjetėsimin e fuqive nė favor tė saj, do tė pritej me dashamirėsi.12

    Megjithėkėtė delegacioni kishte iluzionin se argumentet e tij tė drejta, tė mbėshtetura me qėndresėn e organizuar tė popullit shqiptar, do tė ndikonin pėr njė ndryshim nė qėndrimin e Francės, e cila, ndonėse ishte pėrkrahėse e pretendimeve greke ashtu si dhe Fuqitė e tjera, nuk ishte e interesuar pėr prishjen e statuskuosė nė Ballkan.

    Nė takimin qė patėn me ministrin e Jashtėm Francez, Vadingtonin, pėrfaqėsuesit e Lidhjes Shqiptare i deklaruan atij se protokollet e Kongresit tė Berlinit lidhur me kufirin jugor kishin sjellė shqetėsime nė tė gjithė Shqipėrinė, dhe, pasi kundėrshtuan bindjen e Vadingtonit se cedimet nė favor tė mbretėrisė greke nuk do tė shkaktonin kundėrshtim nga ana e popullsisė, ata shprehėn vedosmėrinė e popullit shqiptar pėr t'i dalė zot vendit tė tyre „nė rast se nuk do tė merreshin parasysh protestat dhe nuk do tė njiheshin tė drejtat e tij".13

    Pėrgjigjja zyrtare qė Vadingtoni i dha delegacionit tregonte se kabineti francez njihte Portėn e Lartė si tė vetmin autoritet me tė cilėn mund tė bisedohej pėr kėtė problem dhe, e pėrcolli atė te Konferenca e Stambollit me „premtimin" se „do t'i jepte udhėzime ambasadorit tė tij nė Stamboll qė tė mos u bėhej ndonjė padrejtėsi tė dyja palėve".14

    Shprehje akoma mė e hapur e kėtij qėndrimi ishte paraqitja e shtrembėruar e problemit shqiptar nė gazetėn zyrtare „Republica Franceze" e cila e konsideronte kombėsinė shqiptare „vetėm njė endėrr tė disa kokėkrisurve".15

    Duke iu pėrgjigjur kėsaj gazete dhe indirekt edhe qarqeve qeveritare franceze nė artikullin e botuar nė „Monitėr Universel", nė maj 1879, Abdyl Frashėri shkruante: „Franca qan gjithmonė humbjen e krahinave tė saj. Banorėt e Alsasė dhe Lorenės rėnkojnė kur kujtojnė privimin e kombėsisė sė tyre. Pėrse njė gazetė franceze i gjen qesharakė shqiptarėt, tė cilėt pėrpiqen tė evitojnė rrezikun e njė fatkeqėsie tė tillė"?16

    Nė maj tė 1879-ės, delegacioni shqiptar vizitoi kryeqytetin e Anglisė, Gjermanisė dhe tė Austro-Hungarisė. Kėto fuqi, ishin mbrojtėse mė tė vendosura tė parimit tė ruajtjes sė Perandorisė Osmane, parim qė u shėrbente atyre pėr tė ndaluar depėrtimin e mėtejshėm tė Rusisė dhe influencės sė saj nė Ballkan dhe pėr tė vazhduar vetė grabitjen e Turqisė. Rrjedhimisht ato ishin kundėr ēdo lėvizjeje ēlirimtare qė mund ta prishte statuskuonė e me tė edhe Perandorinė. Si pasojė edhe qėndrimi i tyre ndaj pėrfaqėsuesve tė Lidhjes Shqiptare ishte pothuajse i njėjtė dhe negativ. Kabineti anglez, i interesuar pėr tė evituar „trazimet e kom-plikimet" e paparashikuara dhe tė padėshirueshme pėr tė nė Ballkan, si dhe pėr tė qenė „korrekt" me zotimet e fshehta qė kishte marrė ndaj Portės nė ēastin e marrjes sė ishullit tė Qipros, ishte bėrė, sipas shprehjes sė njė gazete tė kohės „garancia mė e sigurtė"17 pėr Turqinė.

    I trembur nga njė kryengritje shqiptare, kabineti anglez mendonte se mbretėrisė greke i duheshin dhėnė ato territore qė mund ta forconin atė, por jo ato qė ajo nuk mund t'i nėnshtronte e t'i sundonte nė rrugė paqėsore. Prandaj ai pėrdori tėrė ndikimin e vet qė mbretėria greke tė hiqte dorė nga pretendimet mbi Janinėn dhe mbi territoret e Shqipėrisė Jugore, tė cilat ajo nuk mund t'i merrte dot pa luftė. Nga ana tjetėr Anglia nuk ishte e interesuar aspak qė tė pėrkrahte qoftė edhe moralisht ēėshtjen shqiptare. Ishin kėto arsyet qė nėn maskėn e ruajtjes sė statu-kuosė, „tė paqes dhe tė drejtėsisė", nuk u prit zyrtarisht dele gacioni shqiptar. Lord Salisbėri mė nė fund „denjoi" ta priste delegacionin shqiptar, jo nė Forejn Ofis, por nė shtėpinė e tij. Pasi pėrfaqėsuesit shqiptarė i parashtruan dėshirat e kombit tė tyre dhe i dorzuan memorandumin, ai u mundua „t'i qetėsonte" ata duke u deklaruar se pėr kėtė ēėshtje do t'i jepte udhėzime ambasadorit tė tij nė Stamboll, dhe se shpresonte se nuk do t'i jepej (Greqisė) ndonjė gjė nga Epiri.18 Pra Anglia i pėrcolli emisarėt shqiptarė pa marrė pėrsipėr asnjė angazhim nė pėrkrahje tė tė drejtave tė popullit shqiptar.

    Akoma mė i keq qe qėndrimi qė mbajtėn ndaj delegacionit Gjermania dhe Austro-Hungaria, tė cilat nuk denjuan as ta prisnin fare atė.

    Kabineti i Berlinit, vazhdonte tė ishte pėr „inkurajimin e perspektivave" tė zmadhimit tė mbretėrisė helene edhe nė kurriz tė tokave shqiptare, pėr ta pėrdorur atė si kundėrpeshė ndaj pan-sllavizmit, kėtij rreziku serioz" pėr Evropėn Lindore. Me kėtė shpjegohet edhe fakti qė qarqet qeveritare gjermane nuk pranuan tė zhvillonin kurrfarė bisedimesh me pėrfaqėsuesit nga Shqipėria, e cila sipas Bismarkut nuk ishte veēse njė „shprehje gjeografike". Siē shprehej sekretari i shtetit Bulov, ndaj delegacionit shqiptar do tė mbahej njė qėndrim mjaft mospėrfillės.

    Kabineti i justifikoi qėndrimin e vet duke deklaruar se „nuk ishte i interesuar drejtpėrdrejtė nė punėt qė i pėrkisnin Lindjes" (gjė qė nuk ishte aspak e vėrtetė) dhe se meqė „nuk kishte pra-nuar gjer tashti asnjė pėrfaqėsues qė kishte ardhur nga (vendet) e Lindjes",19 nuk mund tė priste as delegacionin shqiptar. Pėrsa i pėrket memorandumit qė iu dorėzua, Bulovi nuk ngurroi ta cilėsojė me cinizėm si „aspak interesant" dhe se „nė ēdo radhė" tė kėtij ai shihte „vulėn e njė ekzagjerimi tendencioz".20

    I njejti qėndrim iu rezervua delegacionit edhe nė kryeqytetin e Perandorisė Habsburge nė Vjenė. Austro-Hungaria, e interesuar jo vetėm pėr ruajtjen statuskuosė por njėkohėsisht edhe si njė fuqi me synime tė drejtpėrdrejta nė Ballkan, aspironte tė shtrihej nė pjesėn Perėndimore tė tij, duke pėrfshirė edhe tokat shqiptare deri nė Vlorė. Si rrjedhim ajo e orientonte politikėn e vet kundėr lėvizjes shqiptare.

    Nė kėto kushte kancelari i Rajhut dhe Kont Andrashi, ashtu sikurse kabineti i Berlinit, nuk i pritėn pėrfaqėsuesit e Lidhjes Shqiptare nėn pretekstin se nuk ishin pranuar as pėrfaqėsuesit e Rumelisė Lindore.21

    Ky qėndrim i kabineteve tė Berlinit dhe tė Vjenės ndaj emisarėve shqiptarė, qė nuk ndryshonte nė thelb nga ai i kabineteve tė tjera dėshmonte se qarqet zyrtare tė Fuqive tė Mėdha vazhdonte me konsekuencė politikėn e mosnjohjes sė popullit shqiptar si komb mė vehte,duke i konsideruar thjesht si shtetas tė Perandorisė Osmane.

    Lidhja Shqiptare nuk u tėrhoq pėrballė kėtij qėndrimi armiqėsor e mospėrfillės tė Fuqive tė Mėdha ndaj interesave tė popullt shqiptar.Ajo iu pėrgjegj kėsaj mospėrfilljeje duke luftuar me armė nė dorė pėr tė mbrojtur tė drejtat e kombit shqiptar.
    ----------------
    1 Hans-Hof-und Staatsarchiv, Politisches Archiv (mė tej do tė citohet HHStA PA) Raport i ministrit austro-hun^arez nė Athinė dėrguar Minis-trisė sė Punėve tė Jashtme nė Vjenė, mė 26 !rrik 1878.
    2 Archives du Ministere des affaires Etrangėres, Correspondence polir tique et consulaire (mė tej do tė citohet AMAE) Raporti i konsullit fran-cez nė Selanik dėrguar mė 12 shkurt 1879 ministrit tė Punėve tė Jashtme Vadingtonit nė Paris.
    3 Lidhja Shqiptare e Prizrenit nė dokumentet osmane 1878—1881. Pėr-gatitur nga Kristaq Prifti. Tiranė 1978, dok. 12 fq. 31.
    4 AMAE, Raport i z/konsullit tė Francės nė Janinė, dėrguar ministrit tė Punėve tė Jashtme, Vadingtonit nė Paris mė 26 mars 1879.
    5 HHStA, PA, Raport i konsullit austro-hungarez nė Janinė dėrguar baronit von S c h w e g e 1, mė 30 mars 1879.
    6 Lidhja Shqiptare e Prizrenit..., dok. 13, fq. 32, dok. 23, fq. 42.
    7 Pa aty, dok. 15, fq. 33.
    8 Akte tė Rilindjes Kombėtare Shqiptare (1878—1912) Pėrgatitur nea Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha, Tiranė 1978, fq. 86.
    9 Basvelaket Arsivi. Jildiz esas evraki kisin nr. 14, evrak no-88/7 zarf nr. 88, karton nr. 12 (mė tej do tė citohet BVA).
    10 Po aty.
    12 PAV?%' T^tėr e Vadingtonit, kr-'eministėr dhe ministėr i Pit nėve tė Shtm^tfFrancės, dėrfuar Tiso, ministrit tė Francės ne Athme
    mė ^ffldlfaShqivtare e Prizrenit..., dok. 17, fq. 35.
    14 BVA dok. i cituar.
    15 Arkivi Qendror Historik i RPSSH, Fondi i D e R a d ė s. Dosja 54/1 dok. 267—268.
    16 Shih — A. B u d a, Shqiptarėt pėrballė krizės lindore, nė rev. „Studime Historike", 1978, nr. 1.
    17 AMAE, Raport i tė ngarkuarit tė pėrkohshėm te Francės nė Athinė, dėrguar ministrit tė Punėvs tė Jashtme Vadingtomt, mė 25 qer-shor 1879.
    18 BVA. Dok. i cituar.
    19 Po aiy.
    20 Politisches Archiv des Auswartingen Amtes. Njoftlm i sekretarit tė shtetit Bulov, drejtuar madhėrisė sė tij Perandorit dhe mbretit, Berlin, 23 maj 1879.
    31 BVA, Dok. i ci .uar.
    #VamosArgentina

  6. #26

    Post Abdyl Frashėri: Dhe rreziku islamik nė Lidhjen e Prizrenit

    • PROF. KRISTO FRASHĖRI

    Historia e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, ėshtė e lidhur aq ngushtė, me emrin e Abdyl Frashėrit, sa qė kur shqiptojmė emrin e saj, na shfaqet para syve, silueta e patriotit frashėrlli. Nė tė vėrtetė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit nuk e themeloi Abdyl Frashėri, dhe askush tjetėr, nga ata qė morėn pjesė nė mbledhjen historike tė Prizrenit, mė 10 Qershor 1878. Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit e themeloi, e ēimentoi dhe e pėrjetėsoi Rilindja Kombėtare Shqiptare, mė saktė, vrulli patriotik i shtresave tė gjera shqiptare, tė cilat iu pėrgjigjen kushtrimit qė erdhi nga ndėrgjegjja historike, pėr tė kundėrshtuar rrezikun e copėtimit tė trojeve amtare dhe nė tė njėjtėn kohė pėr tė realizuar tė drejtat kombėtare, ashtu siē i kishin fituar kombėsitė e tjera tė Gadishullit Ballkanik.
    Abdyl Frashėri, ka meritėn e madhe se ishte i pari ndėr tė parėt intelektualė qė perceptoi madje e parashikoi rrezikun pėr Kombin shqiptar, qė sillte me vete, kriza lindore e viteve shtatėdhjetė, shek. XIX.
    Siē dihet, krizėn lindore tė viteve shtatėdhjetė, e provokoi Rusia Cariste, nė interes tė lakmive tė saj ekspansioniste, pėr tė mbisunduar nė Gadishullin Ballkanik dhe pėr tė dalė nė ujėrat e ngrohta tė Detit Mesdhe.
    Jo vetėm Abdyl Frashėri, por tė gjithė faktorėt politikė shqiptarė, ishin tė bindur, se me fitoren e armėve Ruse, Shqipėria jo vetėm nuk do tė fitonte asnjė tė drejtė kombėtare, por ē’ishte mė e keqja, trojet e saj pasi tė shkėputeshin nga Perandoria Osmane, do tė copėtoheshin midis monarkive ballkanike aleate tė Rusisė. Si rrjedhim, sapo Perandoria Ruse, i shpalli luftė, mė 23 Prill 1877, Perandorisė Osmane, mbarė qarqet politike-shqiptare u vunė nė lėvizje. Por qėndrimi qė ato mbajtėn, kur filloi lufta, nuk ishte i njėjtė. Pashallarėt shqiptarė, qė gėzonin mjaft influencė politike nė krahinat e tyre, vendosėn tė prisnin, pėr tė parė, se nga do tė anonte kandari i fitores. Madje, jo pak prej tyre, vrapuan sė bashku me forcat lokale luftarake, nė frontin e luftės, nė ndihmė tė ushtrisė Osmane, kundėr ushtrive Ruse. Pėrkundrazi Abdyl Frashėri, sė bashku me njė grup patriotėsh demokratė, e kuptuan se kishte trokitur ora e aksionit ēlirimtar, pavarėsisht se kush do ta fitonte luftėn: Rusia apo Turqia.
    Me kėtė rast, Abdyl Frashėri, shpalosi njė platformė tė re politike dhe ideologjike, pėr Lėvizjen Kombėtare Shqiptare, e cila nė fillim pati pak pėrkrahės, por shumė shpejt, atė e pėrqafuan shtresat e gjera tė popullit. Platforma qė hartoi Abdyl Frashėri i kundėrvihej platformės qė pėrpunuan qarqet Sulltaniste tė Stambollit. E para, platforma e Abdylit, u drejtohej vetėm shqiptarėve, pavarėsisht nga pėrkatėsia fetare dhe krahinore dhe synonte mbrojtjen e interesave Kombėtare tė Shqipėrisė. E dyta, ajo e Sulltanistėve u drejtohej myslimanėve tė kombeve tė ndryshme tė Ballkanit dhe synonte mbrojtjen e kufijve tė Perandorisė Osmane nė Evropėn Juglindore. Platforma e Sulltanistėve, qe tepėr e rrezikshme pėr interesat kombėtare shqiptare. Sė pari ajo, se nuk e shtronte fare ēėshtjen e kombėsisė shqiptare si subjekt i tė drejtave kombėtare. E dyta ajo, i i konsideronte shqiptarėt myslimanė, si pjesėtarė tė kombėsisė islamike ballkanike. E treti ajo, i nxiste shqiptarėt tė luftonin pėr tė qėndruar edhe nė tė ardhmen nėn zgjedhėn shekullore Osmane, dhe e fundit, e thellonte edhe mė tej pėrēarjen e shqiptarėve tė besimeve tė ndryshme. Pėrkundrazi, platforma e Abdyl Frashėrit, ishte ndėrtuar mbi ideologjinė e Rilindjes Kombėtare, nė pėrshtatje me kushtet e brendshme dhe tė jashtme tė Shqipėrisė. Platforma e tij, e cila u miratua nga Komiteti Shqiptar i Janinės, nė maj tė vitit 1877, fill pasi filloi lufta Ruso-Turke, mbėshtetej mbi katėr pilastra.
    Platforma, mund tė kuptohet, po tė kemi parasysh, se kur filloi kriza lindore, Shqipėria ndodhej prej katėr shekujsh, nėn zgjedhėn e Perandorisė Osmane, se ajo nuk gėzonte asnjė nga tė drejtat kombėtare, tė shpallura nė shek. XIX, se shqiptarėt e besimeve tė ndryshme, nuk trajtoheshin si pjesėtarė tė njė kombėsie tė vetme, se krerėt e krahinave tė ndryshme, ishin nė rivalitet me njėri-tjetrin, se nė arenėn ndėrkombėtare, shqiptarėt shiheshin nga fuqitė e mėdha me syrin e njerkės, se monarkitė fqinje ballkanike kishin lidhur marrėveshje pėr copėtimin, nė favor tė tyre, tė trojeve tė saj, dhe mė nė fund se miratimi i platformės Sulltaniste islamike, do ta komprometonte mė keq, pozitėn e Shqipėrisė nė arenėn ndėrkombėtare. Pėr tė kapėrcyer situatėn e ndėrlikuar, tė brendshme dhe tė jashtme, Abdyl Frashėri kėrkonte nė radhė tė parė bashkimin e tė gjitha rrėkeve tė rezistencės shqiptare, nė frontin e madh tė lėvizjes kombėtare dhe realizimin e tij, nėpėrmjet traditave tė lashta shqiptare, tė besėlidhjeve krahinore, pėr tė arritur nė besėlidhjen kombėtare. E dyta; nė frontin e pėrbashkėt, tė merrnin pjesė tė gjithė shqiptarėt, pavarėsisht nga dallimet fetare dhe krahinore pėr tė vepruar si njė komb i vetėm dhe pėr tė dėshmuar ekzistencėn e tij, si njė komb i lashtė. E treta; besėlidhja shqiptare, tė veēohej nga Administrata Perandorake, tė pajisej me atribute pushtetore, me administratė dhe ushtri tė veēantė dhe tė luftonte, jo pėr kufijtė e Perandorisė Osmane por vetėm pėr mbrojtjen e trojeve shqiptare. E katėrta; tė shtronte si synim politik, bashkimin e mbarė trojeve shqiptare, tė shpėrndara nė atė kohė nė katėr vilajete tė Ballkanit Perėndimor –Vilajete tė Kosovės, Shkodrės, Manastirit dhe Janinės, - nė njė vilajet tė vetėm, me emrin “Vilajeti i Shqipėrisė”, i cili, do tė shndėrrohej nė kushtet e favorshme, nė njė shtet autonom ose tė pavarur shqiptar. Me realizimin e kėtyre, katėr parimeve, Komiteti Kombėtar i Stambollit, i cili u krijua nė dhjetor tė vitit 1877, nėn kryesinė e Abdyl Frashėrit, kishte besim se do ta thyente, qėndrimin prej njerke, tė diplomacisė Evropiane, ndaj ēėshtjes shqiptare, dhe se do ta realizonte mė nė fund aspiratėn e madhe tė Rilindjes Kombėtare – krijimin e shtetit shqiptar tė pavarur. Disfata qė pėsoi Perandoria Osmane nga ushtritė Ruse dhe nėnshkrimi prej saj mė 3 mars 1878, i traktatit tė Shėn Stefanit, me tė cilin parashihej copėtimi i trojeve shqiptare, nė favor tė tre shteteve sllave tė Ballkanit, e ngriti peshė mbarė opinionin publik shqiptar. Nė rrethanat e kėtij shqetėsimi tė pėrditshėm, platforma e hartuar, nga Abdyl Frashėri, e cila tani mbante vulėn e Komitetit Kombėtar tė Stambollit, nė kėto rrethana u pėrqafua edhe nga mjaft pjesėtarė tė qarqeve feudale shqiptare. Megjithatė, reaksioni sulltanit islamik, nuk u nėnshktrua. Ballafaqimi i dy platformave, vazhdoi gjatė gjithė pranverės sė vitit 1878.
    Veprimtaria qė zhvilloi Abdyl Frashėri, gjatė asaj pranvere, ka qenė e jashtėzakonshme. Asnjė nga personalitetet politike tė botės shqiptare, nuk na ka lėnė gjurmė, nė fushėn e shkrimeve si Abdyl Frashėri. Ne kemi sot nė dorė, njė varg shkrimesh, tė botuara brenda dhe jashtė Perandorisė Osmane, shkrime nė frėngjisht, turqisht, greqisht (ka gjurmė dhe tė shkrimeve shqip, por pėr fat tė keq kanė humbur), tė cilat trajtojnė ēėshtjen kombėtare shqiptare nė gjithė diapazonin e saj politik, historik, linguistik, etnografik dhe diplomatik. Janė shkrime qė tregojnė kulturėn e gjerė tė kėtij Rilindėsi tė madh; thellėsinė e admirueshme tė mendimit tė tij, patriotizmin e rrallė tė veprimeve tė tij, tė cilat tregojnė se ky Frashėrlli i madh, shkoi nė Kuvendin Kombėtar tė Prizrenit, mė 10 Qershor 1878, me njė pėrgatitje politike, me njė qartėsi ideologjike dhe me njė militantizėm tė begatshėm e tė pasur si askush tjetėr.
    Siē dihet, mė 10 Qershor 1878, nė Prizren nė kryeqendrėn e Vilajetit tė atėhershėm tė Kosovės, u themelua Lidhja Shqiptare e Prizrenit, me kryetar Iliaz Pashė Dibrėn, kurse Abdyl Frashėri, u ngarkua me funksionin e pėrgjegjėsit, pėr punėt e jashtme. Nė bazė tė detyrės qė mori pėrsipėr, Abdyli u nis menjėherė nė Berlin, nė krye tė delegacionit shqiptar, pėr t’i parashtruar Kongresit tė Fuqive tė Mėdha, qė u hap mė 13 Qershor 1878, peticionin me tė cilin kėrkohej respektimi i tė drejtave kombėtare tė shqiptarėve – nė radhė tė parė paprekshmėrinė e trojeve tė tyre amtare. Ndėrkohė, u vu re se qarqet Sulltaniste tė Stambollit, nuk kishin hequr dorė nga platforma e tyre Islamiste. Me nxitjen e tyre nė Kuvendin e Prizrenit erdhėn edhe delegatė tė popullsive myslimane, turke, boshnjake dhe pomake, tė cilėt me pėrkrahjen e shefave tė Administratės Perandorake dhe me premtimin e ndihmave qė do tė jepte Porta e Lartė, mundėn tė bindnin shumicėn e delegatėve tė Kuvendit, tė miratonin mė 16 Qershor 1878, njė statut me germė dhe me frymė islamike. Statuti me titullin “Karar-name” (libri i vendimeve), pėrmblidhej nė tre parime: Organizata qė u krijua quhej jo Lidhja Shqiptare,por “Xhemijet islamik” (komitet islamik), merrte pėrsipėr tė luftonte pėr mbrojtjen e mbarė kufijve tė Perandorisė Osmane dhe se myslimanėt e Gadishullit Ballkanik, nuk do tė ndaheshin kurrė nga Sulltani.
    “Karar-name”-ja, shkaktoi ashtu siē pritej, kundėrshtimin e zjarrtė tė qarqeve patriotike shqiptare. Me sa dimė, tė parėt qė reaguan, qenė delegatėt Shkodranė, tė cilėt morėn porosi nga komiteti i tyre krahinor, tė mos e nėnshkruanin statutin, madje as tė merrnin pjesė nė Organizatėn e Prizrenit, nė rast se ajo nuk do tė hiqte dorė nga programi i saj islamik. Nė fakt, si pasojė e kėtij kundėrshtimi tė pėrgjithshėm, mė 2 Korrik 1878, pasi kishin arritur edhe delegatėt nga viset e tjera tė Shqipėrisė, pėrfshirė edhe delegacionin e kryesuar nga Abdyl Frashėri, Kuvendi i Pėrgjithshėm i Lidhjes, e hodhi poshtė “Karar-namė”-nė. Nė vend tė saj, Kuvendi miratoi njė program tė ri, me frymė thellėsisht kombėtare, njė statut i ngjashėm, me platformėn e Abdyl Frashėrit.
    Nė vėshtrimin historik, programi i 2 Korrikut 1878, e vuri Lidhjen e Prizrenit, nė shinat e Rilindjes Kombėtare. Pėr kėtė arsye, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, korri sukseset e saj historike nė tė tri drejtimet e mėdha tė Lėvizjes Rilindėse: i detyroi Fuqitė e Mėdha tė hiqnin dorė, disa herė nga vendimet e tyre tė padrejta, pėr e shqiptarėt, veē kėsaj i detyroi kancelaritė e tyre, qė tani e tutje tė kishin parasysh ēėshtjen shqiptare, si subjekt i tė drejtave kombėtare. Sė dyti, e tronditi qė nga themelet pushtetin shekullor Osman nė Shqipėri, duke shpejtuar, tatėpjetėn e sundimit tė saj shekullor, nė viset shqiptare. E treta: e ēimentoi bashkimin e mbarė shqiptarėve, pavarėsisht nga pėrkatėsia shoqėrore, fetare dhe krahinore, rreth synimit pėrfundimtar tė fitores sė Pavarėsisė Kombėtare dhe krijimit tė Shtetit tė Pavarur.
    Vendin kryesor, si ideolog i kėtyre tre fronteve kryesore tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, e zė pa dyshim, Abdyl Frashėri. Kjo ėshtė arsyeja pėrse emri i kėtij Frashėrlliu tė madh, i cili nuk qe asnjėherė kryetar i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, ėshtė i lidhur ngushtė me historinė e saj.


    Revista Milosao
    ABCĒDDhEĖFGGjHIJKLLlMNNjOPQRRrSShTThUVXXhYZZh (Alfabeti Shqip, 36 gėrma)

  7. #27
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    04-04-2009
    Postime
    615

    ROLI I ULEMAVE NĖ LIDHJEN E PRIZRENIT, Shkruan: Mexhid YVEJSI, Gjakovė

    Mexhid YVEJSI, Gjakovė

    131 vjetori i Lidhjes sė Prizrenit

    ROLI I ULEMAVE NĖ
    LIDHJEN PRIZRENIT
    (1878-1881)


    All-llahu i Madhėruar e ka pėrcaktuar se kush janė besimtarė:
    “Besimtarė janė vetėm ata qė i besuan All-llahut, tė dėrguarit tė Tij, e mandej nuk dyshuan dhe pėr hirė tė All-llahut luftuan me pasurinė dhe me jetėn e tyre. Tė tillėt janė ata tė vėrtetėt.” (Kur’an, 49:15)

    Hyrje

    “Haj medet pėr kit Shqipni,
    Shtatė krajla n’ta janė hi:
    Karadaki me Serbi…”
    -Popullore

    Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) ėshtė njė nga ngjarjet mė tė rėndėsishme historike tė kombit shqiptar. Rėndėsia e madhe historike e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit shtrihet jo vetėm nė tė gjitha trojet shqiptare, por edhe nė Ballkan, madje edhe nė tėrė Europėn.
    Lidhja Shqiptare e Prizrenit e zgjoi, e zhvilloi dhe e pėrparoi vetėdijen
    kombėtare shqiptare. Ajo me pėrpjekje tė mėdha e ngriti kėtė veprimtari nė
    shkallėn mė tė lartė, duke e oganizuar edhe luftėn pėr autonomi-pavarėsi…
    Lidhja Shqiptare e Prizrenit e ēoj , e ngriti pėr herė tė parė ēėshtjėn
    kombėtare shqiptare nė arenėn ndėrkombėtare.
    Trajtimi i drejtė i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit pėrmban njohjen
    e kushteve dhe marrėdhėnjeve politike, ekonomike, shoqėrore, kulturore
    dhe nė veēanti atė fetare.
    Feja, nė veēanti feja Islame, prej shumicės sė studiuesve, historianėve,
    nuk ėshtė pėrfillur. Nuk janė pėrfillur as institucionet e saj, as objektet e saj:
    xhamitė, teqetė, mejtepet, medresetė, ku janė zhvilluar veprimtari tė ndryshme
    gjatė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit…
    Nuk janė pėrfillur as titujt e nderuar fetar si myfti, kadi, haxhi, myderriz,
    hafiz, shejh, hoxhė, imam, mulla, dervish etj.
    Gjithashtu, nuk janė pėrfillur as dijetarėt e saj ose ulematė shqiptarė…
    Ulematė shqiptarė, jo vetėm qė nuk janė pėrfillur, por janė pėrbuzur,
    janė nėnēmuar, madje edhe janė akuzuar si “turkoshak”, “turkofil”, “turkoman”
    “sulltanistė” edhe me emra tjerė edhe mė tė pistė…!
    E vėrteta ėshtė se, ulematė shqiptarė ishin mendja, zemra dhe
    shpirti i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit.


    Roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit

    Roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit do tė kuptohet mė mirė kur tė kuptohen, pranohen dhe zbatohen, nė jetėn e pėrkohėshme tokėsore, porositė e pėrhershme hyjnore.
    Religjioni ose feja, sipas enciklopedistėve anglo-amerikanė, ėshtė faktor pėrcaktues pėr jetė a vdekje, qoftė si individ apo si shoqėri, dhe nė gjirin e saj ajo pėrfshinė gjėrat mė themelore: rregullin dhe domethėnien e jetės…
    Feja, sipas William James-it, psikolog amerikan, na jep siguri dhe lumturi nė jetė, nė marrėnėnie me tė tjerėt ėshtė burim dashurie.
    Mungesa e besimit, e dashurisė sjellė urrejtje. Urrejtja sjellė sėmundje. Njerėzit e sėmur kanė nevojė pėr t’u shėruar dhe jo pėr tė shkruar histori tė shtrembėruar…!
    Traktati i Paqės, i imponuar, ndėrmjet Perandorisė Ruse dhe Perandorisė Osmane i shkėpuste rreth 80 pėrqind tė territorit qė Turqia kishte nė Gadishullin Ballkanik, gjysmėn e trojeve shqiptare…
    Me nėnshkrimin e Traktatit tė Shėn Stefanit me 3 mars 1878, me vendimet e Kongresit tė Berlinit, 13 qershor-13 korrik 1878, Perandoria Osmane pėrjetoi tronditje tė mėdha politike, bashkė me te edhe shqiptarėt qė ndodheshin nė pėrbėrje tė saj…
    Kombit shqiptar dhe trojeve tė tyre etnike nuk ju dhanė kurrfarė rėndėsie prej kancelarive tė Fuqive tė Mėdha, madje ata e kėrcėnonin se do ta coptonin…
    Thėnia qė i atribuohet Bismarkut se : ” Nuk ka komb shqiptar, Shqipėria ėshtė vetėm njė shprehje gjeografike” e dėshmon gjendjen e shqiptarėve shumė katastrofike…
    Nė fakt, ky problem i ruajtjes sė tėrėsisė sė Shqipėrisė kishte filluar nė vitet e Krizės Lindore 1875-1878…
    Shqiptarėve rreziku mė i madh i vinte prej vendeve fqinje: Italia, Greqia, Bullgaria, nė veēanti nga Sėrbia dhe Mali i Zi…
    Poeti i madh, prifti i lartė katolik-franēeskan, Gjergj Fishta, duke e parė rrezikun nga fqinjtė, te kryevepra e tij “Lahuta e Malcis” u drejtohet shqiptarėve:

    “Por, pse na tė vogjėl jemi
    Pse fis e vlla nuk kemi
    Na sod shkjaut s’mund t’i bajmė ballė
    Qi po do t’na pėrpijė gjallė,
    Prandej, thom se e lyp e mara
    Qi dhe sot na, si pėrpara,
    Tė rrim njit me mbret t’Stambollit
    Pėr me i bamun ballė Nikollit…”

    Poeti i madh i kombit, prifti i lartė i Kishės Katolike, Gjergj Fishta, vetė e shikonte Mbretin, Sulltanin, Turqinė, Stambollin, nė atė periudhė tė vėshtirė pėr shqiptarėt dhe trojet e tyre, si shpėtimtar dhe si njė faktor i bashkimit kombėtar, pėrballė fqinjėve serbo-malazezė…
    Nė kėto rrethana shumė tė ndėrlikuara, ulematė shqiptarė me veprimtari e dėshmuan atė qė besuan.
    Ulematė shqiptarė ishin zhveshur nga gjėrat e kota, qė rrjedhin nga bota; ata me shembullin e vet, me besim, me dituri, me pasuri, dėshmuan me devotshmėri se pėr shqiptar nuk ka jetė pa Shqipėri…
    Ulematė shqiptarė i filluan pėrgatitjet pėr themelimin e njė lėvizje politike-ushtarake, qė nė muajin mars tė vitit 1878. Mbledhjet u mbajtėn nėpėr xhami, teqe, mejtepe dhe medrese…
    Kuvendi themelues, Kuvendi i Pėrgjithshėm i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit u organizue prej ulemave. Ulematė ishin mendja, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit. Tė gjitha komitetet e Lidhjes, apo degėt e saj, qė ishin themeluar nė tė gjitha qytetet shqiptare, ishin organizuar prej ulemave, prej Gjakovės deri nė Shkodėr, nga Prishtina deri nė Dibėr, qė u pėrhapen me tė shpejtė edhe nė Shqipėrinė e Jugut, deri nė Janinė…
    Nė Kuvendin e Pėrgjithshėm tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, ku muarrėn pjesė rreth treqind pėrfaqėsues, edhe nga Sanxhaku e Bosna, prej tyre dihen emrat e rreth 150 pėrfaqėsuesve, 96 ishin nga Kosova, 26 nga Vilajeti i Shkodrės, tė tjerėt nga Vilajeti i Manastirit dhe i Janinės, shumica prej pėrfaqėsuesve ishin ulema…
    Dega e Gjakovės kishte shumė ulema, prej tyre dallohen, Kadiu i Gjakovės, Ahmed Efendi Korenica, Myfti i Gjakovės, Ismail Efendi Yvejsi, Myderriz Hasan Efendi Shllaku, Baba Ademi i Bektashinjve, Shejh Emini i Sa'adive…
    Dega e Shkodrės kryesohej nga Myderriz Daut Efendi Boriēi (1825-1896) i cili kishte mbėshtjetje nga Myftiu Jusuf Efendi Tabaku.
    Dega e Ulqinit kishte nė kryesi dy veprimtarė tė shquar, Hafiz Salih Hylja dhe Hafiz Tamizin…
    Dega e Pejės pėrfaqėsohej nga Myderriz Haxhi Zeka…
    Dega e Prizrenit kryesohej nga Myderriz Ymer Efendiu.
    Dega e Mirovicės nga Myderriz Osman Efendiu dhe Myderriz Ali Efendiu…
    Dega e Prishtinėn pėrfaqėsohej nga Myftiu Zejnel Abedini.
    Bajrakun e Lubinės e kryesonte Mulla Hasani
    Tetova pėrfaqėsohej nga Shejh Mustafa
    Dega e Dibrės kishte veprimtarė Hoxhė Moglicėn dhe Shejh Hysenin…
    Dega e Shkupit kishte veprimtar tė dalluar Myderriz Abdyl Efendiun, i cili ishte myderrizi kryesor i Shkupit, qė u burgos me Abdyl Frashėrin nė muajin prill, 1881 nė burgun ushtarak, nė Kalanė e Prizrenit, kur Dervish Pasha hyri nė Prizrenin…
    Nė tė gjitha degėt e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, nė katėr vilajetet shqipare, ulematė ishin shtylla kryesore e tyre. Disa ishin, siē thuhet sot, mė tė moderuar, disa mė konservatorė, disa tė tjerė mė radikal. Por, secili prej tyre ishte i veēant…
    I veēant ishte Myderriz Haxhi Ymer Prizreni, me tipare luftarake, por edhe me ndikim tė madh shoqėror, kulturor e pedagogjik, i pėrafėrt ishte edhe Myderriz Haxhi Zeka, dy nga figurat mė tė shquara tė ulemave nė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit.
    Ulematė shqiptarė pėrveē organizimit, drejtimit dhe fuqizimit tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, zhvilluan edhe veprimtarinė kulturore-pedagogjike.
    Prej themelimit, prej Kuvendit tė Pėrgjithshėm tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, i cili i zhvilloj punimet nė Xhaminė Bajrakli, jo aty nė atė shtėpinė e vogėl, e cila ishte mejtep (mėsojtore), dhe deri nė shuarjen e saj me luftė, prill-maj, 1881, ulematė ishin ata qė i shkruan
    shumicėn e akteve, peticionet, memorandumet, shkruan, pėrpiluan, hartuan, Kararnamen (Akt-vendimin), Talimatin (Urdhėresat) etj. Prej kėtyre shkruesve dallohen ulematė pedagogė, qė ishin puntorė tė arsimit, pra ishin myderrizėt, si myderriz Ymer Prizreni, myderriz Ismail Efendi Yvejsi, myfti nga Gjakova, myderriz Ali Efendiu nga Mitrovica, Myderriz Daut Efendi Boriēi nga Shkodra etj.
    Ulematė ishin frymėzuesit, organizuesit, e protestave kundėr vendimeve tė Kongresit tė Berlinit, qė po vendosnin tė coptonin trojet shqiptare. Ulematė ishin frymėzuesit, kur e lypte nevoja, edhe tė luftės sė armatosur. Ngjarjet e Gjakovės, qė e tronditėn Europėn, shtator, 1878, ku u vra pėrfaqėsuesi i Turqisė, gjenerali Mehmet Ali Pasha me Abdullah Pashė Drenin, mikpritėsin nga Gjakova, dhe qindra tė tjerė, ishin frymėzuar nga Myderriz Ymer Prizreni, nga Kadiu i Gjakovės, Ahmed Efendi Korenica dhe disa ulema tė tjerė…
    Kėshtu ndodhi edhe nė mbrojtjen e Plavės, Gusisė, tė Ulqinit. Nė luftėn qė u zhvillue nė Slivovė e Shtimle, prill, 1881, ku u vranė dhe u plagosėn rreth 1200 luftėtarė, mes tyre edhe Mic Sokoli, aty u zue gjallė Mulla Hyseni, i cili u ekzekutue pa gjyq, me Ali Nimanin, oficier, dhe Sefė Kosharėn…
    Shpirtin luftarak tė ulemave, pa dyshim, e pėrfaqėson, pėrveē tė
    tjerėve, Myderriz Haxhi Ymer Prizreni.
    Aristoteli (384-322) thoshte se poezia ėshtė mė filozofike, mė e vleshme se historia, sepse poezia priret tė shpreh tė pėrgjithshmėn, kurse historia tė pjesėrishmėn.
    Nė njė poezi, kėngė trimėrie popullore, qė i kushtohet Myderriz Haxhi Ymer Prizrenit, para betejės nė Qafė t’Morinės, afėr Gjakovės, pranverė, 1881, mendoj se shprehet mjaft bukur e pėrgjithshmja pėr ulematė…

    Kush ja jep mretit ni plum

    (Kushtuar Myderriz Haxhi Ymer Prizrenit)

    Ymer Efenija, trim shqiptar,
    Sylejmani ni komandar,
    I tubuan tre mi’ luftarė,
    Tanė malsorė, n’plisa t’bardhė,
    N’Qafė t’Morinės kokan dalė,
    Sylejmani majti fjalė:
    - Ngoni ju vllazėn shqiptarė,
    Do t’i dalim turkut pėrballė;
    Dervish Pasha n’Gjakovė a ardhė,
    Pėr m’i zanė krent, m’i vjerr’ vet,
    Me coptue kėt ven t’shkretė.
    - Efeni, ēka me ba,
    A ban turkut pushkė m’i ra?
    Myderrizi kish pas thanė:
    - Kur asht fjala pėr vatan,
    Jo veē turkut e atij tjetrit,
    Po ni plum kush ja jep mretit,
    Ka me shkue n’lule t’Xhenetit!
    Fjalėt e hoxhės kur i nguen
    Tė tanė burrat n’kam u ēuen,
    Lidhėn Besė e pajtuen gjaqe,
    - Me ven tonė s’ka pazarllaqe...!

    All-llahu i Madhnueshėm e ka pėrcaktuar kush janė besimtarė:
    “Besimtarė janė vetėm ata qė i besuan All-llahut, tė dėrguarit tė Tij, e mandej nuk dyshuan dhe pėr hirė tė All-llahut luftuan me pasurinė dhe me jetėn e tyre. Tė tillėt janė ata tė vėrtetėt.” (Kur’an, 49:15)

    Me pak fjalė, ky ishte roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit, kėtė nuk duhet harruar, as nuk duhet lejuar tė tjerėt ta harrojnė, sepse e harrojmė vetveten….

    Mexhid YVEJSI, Gjakovė

  8. #28
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    04-04-2009
    Postime
    615

    ROLI I ULEMAVE NĖ LIDHJEN E PRIZRENIT, Shkruan: Mexhid YVEJSI, Gjakovė

    Mexhid YVEJSI, Gjakovė

    ROLI I ULEMAVE NĖ LIDHJEN PRIZRENIT
    (1878-1881)



    Hyrje

    “Haj medet pėr kit Shqipni,
    Shtatė krajla n’ta janė hi:
    Karadaki me Serbi…”
    -Popullore

    Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1878-1881) ėshtė njė nga ngjarjet mė tė rėndėsishme historike tė kombit shqiptar. Rėndėsia e madhe historike e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit shtrihet jo vetėm nė tė gjitha trojet shqiptare, por edhe nė Ballkan, madje edhe nė tėrė Europėn.
    Lidhja Shqiptare e Prizrenit e zgjoi, e zhvilloi dhe e pėrparoi vetėdijen
    kombėtare shqiptare. Ajo me pėrpjekje tė mėdha e ngriti kėtė veprimtari nė
    shkallėn mė tė lartė, duke e oganizuar edhe luftėn pėr autonomi-pavarėsi…
    Lidhja Shqiptare e Prizrenit e ēoj , e ngriti pėr herė tė parė ēėshtjėn
    kombėtare shqiptare nė arenėn ndėrkombėtare.
    Trajtimi i drejtė i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit pėrmban njohjen
    e kushteve dhe marrėdhėnjeve politike, ekonomike, shoqėrore, kulturore
    dhe nė veēanti atė fetare.
    Feja, nė veēanti feja Islame, prej shumicės sė studiuesve, historianėve,
    nuk ėshtė pėrfillur. Nuk janė pėrfillur as institucionet e saj, as objektet e saj:
    xhamitė, teqetė, mejtepet, medresetė, ku janė zhvilluar veprimtari tė ndryshme
    gjatė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit…
    Nuk janė pėrfillur as titujt e nderuar fetar si myfti, kadi, haxhi, myderriz,
    hafiz, shejh, hoxhė, imam, mulla, dervish etj.
    Gjithashtu, nuk janė pėrfillur as dijetarėt e saj ose ulematė shqiptarė…
    Ulematė shqiptarė, jo vetėm qė nuk janė pėrfillur, por janė pėrbuzur,
    janė nėnēmuar, madje edhe janė akuzuar si “turkoshak”, “turkofil”, “turkoman”
    “sulltanistė” edhe me emra tjerė edhe mė tė pistė…!
    E vėrteta ėshtė se, ulematė shqiptarė ishin mendja, zemra dhe
    shpirti i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit.


    Roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit

    Roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit do tė kuptohet mė mirė kur tė kuptohen, pranohen dhe zbatohen, nė jetėn e pėrkohėshme tokėsore, porositė e pėrhershme hyjnore.
    Religjioni ose feja, sipas enciklopedistėve anglo-amerikanė, ėshtė faktor pėrcaktues pėr jetė a vdekje, qoftė si individ apo si shoqėri, dhe nė gjirin e saj ajo pėrfshinė gjėrat mė themelore: rregullin dhe domethėnien e jetės…
    Feja, sipas William James-it, psikolog amerikan, na jep siguri dhe lumturi nė jetė, nė marrėnėnie me tė tjerėt ėshtė burim dashurie.
    Mungesa e besimit, e dashurisė sjellė urrejtje. Urrejtja sjellė sėmundje. Njerėzit e sėmur kanė nevojė pėr t’u shėruar dhe jo pėr tė shkruar histori tė shtrembėruar…!
    Traktati i Paqės, i imponuar, ndėrmjet Perandorisė Ruse dhe Perandorisė Osmane i shkėpuste rreth 80 pėrqind tė territorit qė Turqia kishte nė Gadishullin Ballkanik, gjysmėn e trojeve shqiptare…
    Me nėnshkrimin e Traktatit tė Shėn Stefanit me 3 mars 1878, me vendimet e Kongresit tė Berlinit, 13 qershor-13 korrik 1878, Perandoria Osmane pėrjetoi tronditje tė mėdha politike, bashkė me te edhe shqiptarėt qė ndodheshin nė pėrbėrje tė saj…
    Kombit shqiptar dhe trojeve tė tyre etnike nuk ju dhanė kurrfarė rėndėsie prej kancelarive tė Fuqive tė Mėdha, madje ata e kėrcėnonin se do ta coptonin…
    Thėnia qė i atribuohet Bismarkut se : ” Nuk ka komb shqiptar, Shqipėria ėshtė vetėm njė shprehje gjeografike” e dėshmon gjendjen e shqiptarėve shumė katastrofike…
    Nė fakt, ky problem i ruajtjes sė tėrėsisė sė Shqipėrisė kishte filluar nė vitet e Krizės Lindore 1875-1878…
    Shqiptarėve rreziku mė i madh i vinte prej vendeve fqinje: Italia, Greqia, Bullgaria, nė veēanti nga Sėrbia dhe Mali i Zi…
    Poeti i madh, prifti i lartė katolik-franēeskan, Gjergj Fishta, duke e parė rrezikun nga fqinjtė, te kryevepra e tij “Lahuta e Malcis” u drejtohet shqiptarėve:

    “Por, pse na tė vogjėl jemi
    Pse fis e vlla nuk kemi
    Na sod shkjaut s’mund t’i bajmė ballė
    Qi po do t’na pėrpijė gjallė,
    Prandej, thom se e lyp e mara
    Qi dhe sot na, si pėrpara,
    Tė rrim njit me mbret t’Stambollit
    Pėr me i bamun ballė Nikollit…”

    Poeti i madh i kombit, prifti i lartė i Kishės Katolike, Gjergj Fishta, vetė e shikonte Mbretin, Sulltanin, Turqinė, Stambollin, nė atė periudhė tė vėshtirė pėr shqiptarėt dhe trojet e tyre, si shpėtimtar dhe si njė faktor i bashkimit kombėtar, pėrballė fqinjėve serbo-malazezė…
    Nė kėto rrethana shumė tė ndėrlikuara, ulematė shqiptarė me veprimtari e dėshmuan atė qė besuan.
    Ulematė shqiptarė ishin zhveshur nga gjėrat e kota, qė rrjedhin nga bota; ata me shembullin e vet, me besim, me dituri, me pasuri, dėshmuan me devotshmėri se pėr shqiptar nuk ka jetė pa Shqipėri…
    Ulematė shqiptarė i filluan pėrgatitjet pėr themelimin e njė lėvizje politike-ushtarake, qė nė muajin mars tė vitit 1878. Mbledhjet u mbajtėn nėpėr xhami, teqe, mejtepe dhe medrese…
    Kuvendi themelues, Kuvendi i Pėrgjithshėm i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit u organizue prej ulemave. Ulematė ishin mendja, zemra dhe shpirti i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit. Tė gjitha komitetet e Lidhjes, apo degėt e saj, qė ishin themeluar nė tė gjitha qytetet shqiptare, ishin organizuar prej ulemave, prej Gjakovės deri nė Shkodėr, nga Prishtina deri nė Dibėr, qė u pėrhapen me tė shpejtė edhe nė Shqipėrinė e Jugut, deri nė Janinė…
    Nė Kuvendin e Pėrgjithshėm tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, ku muarrėn pjesė rreth treqind pėrfaqėsues, edhe nga Sanxhaku e Bosna, prej tyre dihen emrat e rreth 150 pėrfaqėsuesve, 96 ishin nga Kosova, 26 nga Vilajeti i Shkodrės, tė tjerėt nga Vilajeti i Manastirit dhe i Janinės, shumica prej pėrfaqėsuesve ishin ulema…
    Dega e Gjakovės kishte shumė ulema, prej tyre dallohen, Kadiu i Gjakovės, Ahmed Efendi Korenica, Myfti i Gjakovės, Ismail Efendi Yvejsi, Myderriz Hasan Efendi Shllaku, Baba Ademi i Bektashinjve, Shejh Emini i Sa'adive…
    Dega e Shkodrės kryesohej nga Myderriz Daut Efendi Boriēi (1825-1896) i cili kishte mbėshtjetje nga Myftiu Jusuf Efendi Tabaku.
    Dega e Ulqinit kishte nė kryesi dy veprimtarė tė shquar, Hafiz Salih Hylja dhe Hafiz Tamizin…
    Dega e Pejės pėrfaqėsohej nga Myderriz Haxhi Zeka…
    Dega e Prizrenit kryesohej nga Myderriz Ymer Efendiu.
    Dega e Mirovicės nga Myderriz Osman Efendiu dhe Myderriz Ali Efendiu…
    Dega e Prishtinėn pėrfaqėsohej nga Myftiu Zejnel Abedini.
    Bajrakun e Lubinės e kryesonte Mulla Hasani
    Tetova pėrfaqėsohej nga Shejh Mustafa
    Dega e Dibrės kishte veprimtarė Hoxhė Moglicėn dhe Shejh Hysenin…
    Dega e Shkupit kishte veprimtar tė dalluar Myderriz Abdyl Efendiun, i cili ishte myderrizi kryesor i Shkupit, qė u burgos me Abdyl Frashėrin nė muajin prill, 1881 nė burgun ushtarak, nė Kalanė e Prizrenit, kur Dervish Pasha hyri nė Prizrenin…
    Nė tė gjitha degėt e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, nė katėr vilajetet shqipare, ulematė ishin shtylla kryesore e tyre. Disa ishin, siē thuhet sot, mė tė moderuar, disa mė konservatorė, disa tė tjerė mė radikal. Por, secili prej tyre ishte i veēant…
    I veēant ishte Myderriz Haxhi Ymer Prizreni, me tipare luftarake, por edhe me ndikim tė madh shoqėror, kulturor e pedagogjik, i pėrafėrt ishte edhe Myderriz Haxhi Zeka, dy nga figurat mė tė shquara tė ulemave nė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit.
    Ulematė shqiptarė pėrveē organizimit, drejtimit dhe fuqizimit tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, zhvilluan edhe veprimtarinė kulturore-pedagogjike.
    Prej themelimit, prej Kuvendit tė Pėrgjithshėm tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, i cili i zhvilloj punimet nė Xhaminė Bajrakli, jo aty nė atė shtėpinė e vogėl, e cila ishte mejtep (mėsojtore), dhe deri nė shuarjen e saj me luftė, prill-maj, 1881, ulematė ishin ata qė i shkruan
    shumicėn e akteve, peticionet, memorandumet, shkruan, pėrpiluan, hartuan, Kararnamen (Akt-vendimin), Talimatin (Urdhėresat) etj. Prej kėtyre shkruesve dallohen ulematė pedagogė, qė ishin puntorė tė arsimit, pra ishin myderrizėt, si myderriz Ymer Prizreni, myderriz Ismail Efendi Yvejsi, myfti nga Gjakova, myderriz Ali Efendiu nga Mitrovica, Myderriz Daut Efendi Boriēi nga Shkodra etj.
    Ulematė ishin frymėzuesit, organizuesit, e protestave kundėr vendimeve tė Kongresit tė Berlinit, qė po vendosnin tė coptonin trojet shqiptare. Ulematė ishin frymėzuesit, kur e lypte nevoja, edhe tė luftės sė armatosur. Ngjarjet e Gjakovės, qė e tronditėn Europėn, shtator, 1878, ku u vra pėrfaqėsuesi i Turqisė, gjenerali Mehmet Ali Pasha me Abdullah Pashė Drenin, mikpritėsin nga Gjakova, dhe qindra tė tjerė, ishin frymėzuar nga Myderriz Ymer Prizreni, nga Kadiu i Gjakovės, Ahmed Efendi Korenica dhe disa ulema tė tjerė…
    Kėshtu ndodhi edhe nė mbrojtjen e Plavės, Gusisė, tė Ulqinit. Nė luftėn qė u zhvillue nė Slivovė e Shtimle, prill, 1881, ku u vranė dhe u plagosėn rreth 1200 luftėtarė, mes tyre edhe Mic Sokoli, aty u zue gjallė Mulla Hyseni, i cili u ekzekutue pa gjyq, me Ali Nimanin, oficier, dhe Sefė Kosharėn…
    Shpirtin luftarak tė ulemave, pa dyshim, e pėrfaqėson, pėrveē tė
    tjerėve, Myderriz Haxhi Ymer Prizreni.
    Aristoteli (384-322) thoshte se poezia ėshtė mė filozofike, mė e vleshme se historia, sepse poezia priret tė shpreh tė pėrgjithshmėn, kurse historia tė pjesėrishmėn.
    Nė njė poezi, kėngė trimėrie popullore, qė i kushtohet Myderriz Haxhi Ymer Prizrenit, para betejės nė Qafė t’Morinės, afėr Gjakovės, pranverė, 1881, mendoj se shprehet mjaft bukur e pėrgjithshmja pėr ulematė…

    Kush ja jep mretit ni plum

    (Kushtuar Myderriz Haxhi Ymer Prizrenit)

    Ymer Efenija, trim shqiptar,
    Sylejmani ni komandar,
    I tubuan tre mi’ luftarė,
    Tanė malsorė, n’plisa t’bardhė,
    N’Qafė t’Morinės kokan dalė,
    Sylejmani majti fjalė:
    - Ngoni ju vllazėn shqiptarė,
    Do t’i dalim turkut pėrballė;
    Dervish Pasha n’Gjakovė a ardhė,
    Pėr m’i zanė krent, m’i vjerr’ vet,
    Me coptue kėt ven t’shkretė.
    - Efeni, ēka me ba,
    A ban turkut pushkė m’i ra?
    Myderrizi kish pas thanė:
    - Kur asht fjala pėr vatan,
    Jo veē turkut e atij tjetrit,
    Po ni plum kush ja jep mretit,
    Ka me shkue n’lule t’Xhenetit!
    Fjalėt e hoxhės kur i nguen
    Tė tanė burrat n’kam u ēuen,
    Lidhėn Besė e pajtuen gjaqe,
    - Me ven tonė s’ka pazarllaqe...!


    Me pak fjalė, ky ishte roli i ulemave nė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit, kėtė nuk duhet harruar, as nuk duhet lejuar tė tjerėt ta harrojnė, sepse e harrojmė vetveten….

    Mexhid YVEJSI, Gjakovė
    Ndryshuar pėr herė tė fundit nga shigjeta : 26-04-2009 mė 23:33 Arsyeja: jashte teme

  9. #29
    i/e regjistruar Maska e puroshkodran
    Anėtarėsuar
    07-02-2008
    Postime
    3,635
    Citim Postuar mė parė nga Mexhid Yvejsi Lexo Postimin
    Poeti i madh, prifti i lartė katolik-franēeskan, Gjergj Fishta, duke e parė rrezikun nga fqinjtė, te kryevepra e tij “Lahuta e Malcis” u drejtohet shqiptarėve:

    “Por, pse na tė vogjėl jemi
    Pse fis e vlla nuk kemi
    Na sod shkjaut s’mund t’i bajmė ballė
    Qi po do t’na pėrpijė gjallė,
    Prandej, thom se e lyp e mara
    Qi dhe sot na, si pėrpara,
    Tė rrim njit me mbret t’Stambollit
    Pėr me i bamun ballė Nikollit…”

    Poeti i madh i kombit, prifti i lartė i Kishės Katolike, Gjergj Fishta, vetė e shikonte Mbretin, Sulltanin, Turqinė, Stambollin, nė atė periudhė tė vėshtirė pėr shqiptarėt dhe trojet e tyre, si shpėtimtar dhe si njė faktor i bashkimit kombėtar, pėrballė fqinjėve serbo-malazezė…
    Ne ket pjese te Lahuta e Malcis behet fjale per Lidhjen e Prizrenit.
    Eshte Ali Pashe Gucia qe i thot kto fjale per me i mbushe mendjen Mar Luls, i cili nuk dote me luftu kunder shkjaut perkrah turqve.
    Edhe ne vargjet ne vazhdim Ali Pasha i thot qe mbas shkjave merrna me turqit

    Mos i merrni vetem pjeset qe i'u interesojne per me i dhane kuptim tjeter

  10. #30
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216

    Vetevendosje 130 Vjetori I Lshp-prizren

    LIDHJA ĖSHTĖ GJALLĖ - TA FESTOJMĖ SĖ BASHKU 131 VJETORIN E LSHP’sė

    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  11. #31
    i/e regjistruar Maska e Brari
    Anėtarėsuar
    23-04-2002
    Postime
    18,826
    ky shkrim i kristo frasherit duhet marrre me pak rezerve..

    e qe te zbardhen mire ato kohe duhen dhe prurje nga historiane qe nuk ngjyrosin ngjarje e figura sipas konjukturave te sotme..

    islamizmi aso kohe.. nuk ishte ky i sotmi.. i cili sot ka marre nje dimension poliedrik kto vite.. ku fe e politik jan bere ne ca vende e ne ca degezime te kesaj filozofije.. shume problematike e kunder thenese..

    gjithashtu.. historianet tane vuajn pak nga periudha e karantines enveriste ne kend veshtrimet historike.. te te gjitha epokave..
    jo vetem ne historianet qe jetonin ne tirane 400 metra larg shtepise bllok te enverit.. la pasoja kjo karantine.. por dhe ne historianet qe jetuan 400 km larg shpis enverit..

    kleri qofte i fese muslimane e qofte i fese kristiane.. ka qene dikur gjenerator i filozofise rilindase e i veprimtarise rilindase.. per shum arsye..

    karantina enveriste i detyronte historianet qe kur qemtonin ato kohra.. te kishin kujdes qe tua ulnin e zbehnin ose tu a harronin fare emrat e vepren rilindasve me callme apo mantel..

    pra klerikeve.. tu a erresonin vepren..
    e kjo la gjurme qe paten pasoja ne historiografi..
    e qe sot me lirite qe ka u duhen ri vleresuar emri e vepra atyre te ngrateve..

    plaku kristo.. akoma vuan nga ato semundje.. e nuku po xhishet akoma.. e te kridhet ne histori..pa akualang polumbari..po thjeshte.. e drejte..sic e do historia..

    megjithate aimbetet historian i forte.. fale moshes se vjeter qe.. i jep shance per te ditur me shume se tjeret..pra te rinjte..

    saliu u dha mundesi historianve qe te hulumtojne pa frike se mo i thot gje xhaxhi miz apo enver..

    e kjo eshte gje e madhe..












    ..

  12. #32
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216

    Nė 131 vjetorin e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit

    Nė 131 vjetorin e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit

    LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT:
    ORGANIZIMI USHTARAK DHE SHEMBUJ
    TĖ LUFTĖS SĖ SAJ


    Shkruan: Arbėr Ahmeti - 10.06. 2009




    Kuvendi i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit u mbajt mė 10 qershor 1878, dhe ishte fillimi i organizimit te vetėm mbrėkombėtar qė nga koha e Skėnderbeut. Rreziku qė i kanosej shqiptarėve ishte jashtėzakonisht i madh. Lakmitė e shteteve shoviniste fqinje dhe fitoret e aleatės sė tyre Rusisė mbi Turqinė pėrbėnin rrezik pėr ekzistencėn e Kombit Shqiptar. Ministri i jashtėm serb Ilia Garashanin hartoi dokumentin “Naēertania” mė 1844, projekt qė synonte rritjen e Principatės sė vogėl serbe nė “shtet tė madh sllav sipas shembullit tė perandorisė sė Stefan Dushanit”. Poashtu edhe Greqia pėrmes programit tė monarkut tė saj Jani Koletit, hartoi programin i cili njihej me emrin “Megali Idea”(Ideja e Madhe) qė synonte rritjen e mbretėrisė sė vogėl greke nė Perandori tė madhe helenike me kryeqendėr Stambollin. Nė bazė tė parimeve tė kėtij programi tėrė Epiri deri nė Shkumbin, dhe tėrė Maqedonia deri nė Korēė i takon Greqis. Po ashtu edhe Mali i Zi ėndėrronte qė pėr kryeqendėr ta kishte Shkodrėn, dhe kjo lakmi u tregua qartė me veprimet e Knjaz Nikollės kur vojvodėt dhe bandat malzeze me ndihmėn e turqve pushtuan Vraninėn, ishull me pozitė strategjike nė liqenin e Shkodrės i cili konsiderohet si urė pėr tė marrė Shkodrėn. Gjatė bisedimeve greko-serbe qė u zhvilluan nė Stamboll mė 1861, Athina dhe Beogradi u pajtuan pėr ta ndarė Shqipėrin mes tyre, madje ato si kufi mes tyre caktuan rrugėn e vjetėr Egnatia (Durrės-Elbasan-Ohėr). Edhe pse nuk u arrit ndonjė marrėveshje konkrete kėto dy vende vazhdonin qėndrimin e tyre antishqitar.Kėtė qėndrim pėr vitet qė vijuan e shtjellon mirė profesori i nderuar Kristo Frashėri i cili nė monografinė e tij pėr Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit citon: “Mė 1866, kur mardhėniet midis shqiptarėve dhe Stambollit ishin shumė tė acaruara sa pritej,siē shkruante atė vit Dora D’Istria,qė nė rastin mė tė parė tė ndodhin ndėrlikim tė rėnda, Athina dhe Beogradi u vunė menjėherė nė lėvizje pėr tė shfrytėzuar momentin nė interes tė politikės sė tyre ekspansioniste. Si mė 1845 ashtu edhe tani,mė 1866, banda andartėsh grek hynė pėrsėri nga territori i Greqis nė Vilajetin e Janinės pėr tė ndezur flakėn e kryngritjes antiosmane nėn flamurin e Megali Idesė helenike. Nė tė njėjtėn kohė, diplomacia serbe shpresoi se do tė shfrytėzonte gatishmėrinė e shqiptarėve pėr kryengritje antiosmane duke i premtuar njėrit prej perfaqsuesve tė fundit tė feudalve separatist, Xhelal Pashė Zogut, krijimin e njė shteti Shqiptar liliput nė viset e Shqipėris qėndrore.”



    1/3 - LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT ( 1878 - 1881 )



    Mė 1867 dy monarkitė ballkanike, Serbia e Greqia u ulėn sėrish pėball njėra tjetrės pėr bisedime, rezultat i tė cilave ishte Traktati i Aleancės Greko-Serbe, i nėnshkruar nė Vėslau, i cili parashihte luftėn e pėrbashkėt kundėr perandorisė Osmane, duke i shikuar Shqiptarėt si ndihmesė tė shkallės sė lartė, por pa dalur jashtė kornizave tė parimit tė ndarjes sė Shqipėrisė tė vendosur 6 vjet mė parė nė Stamboll.
    Pėr 4 dekada rresht Lėvizja Kombėtare Shqiptare, punoi me vetėmohim pėr tė vetėdijsuar popullin,dhe tė rris gatishmėrinė e tij pėr luftė kundėr armikut. Tėrė kryengritjet dhe revoltat (mbi 39 sosh) qė ndodhėn kundėr Reformave tė Tanzimatit dhe Pushtimit Turk gjatė viteve 1830-70, krijuan pėrvojėn organizative - ushtarake, dhe pjekėn kushtet pėr organizimin mbarėkombėtar qė ndodhi mė 1878 pė ti dhėnė fund shtypjes shumėshekullore dhe tregtisė me tokat Shqiptare. Tėrė ajo pėrpjekje u kurorzua mė 10 qershor 1878, kur tėrė populli shqiptarė iu pėrgjigj thirrjes pėr tu bashkuar nė luftė pėr mbrojtjen e ēdo pėllėmbe tė tokės Shqiptare. Historiani amerikan Ferdinand Schevill, nė veprėn e tij “Ballkani-Historia dhe qytetrimi” pėr pozitėn e Shqiptarėve nė shek XIX citon: ”Duke qenė njė popull analfabet dhe i paorganizuar, shqiptarėt nuk mundėn tė krijonin njė propagandė dhe njihnin vetėm gjuhėn e revolės dhe pushkės. Megjithatė ata ishin shumė tė aftė nė pėrdorimin e kėtyre mjeteve dhe shpesh u pėrdorėn nga turqit meqė kishin tė njėjtėn fe me otomanėt”.
    Propaganda e jashtme shumė e mefshtė shqiptare, sillte krijimin e opinionit tė gabuar, tė ndikuar nga propaganda greke e sllave shumė e zhvilluar, gjė qė qonte intelektualė gjer nė atė pike sa ta quanin Shqipėrinė “shprehje gjeografike”, siē ndodhi me Bismarkun. Pėrkundėr propagandės sė jashtme tė pazhvilluar, Lidhja kishte propagandė tė brendshme mjaftė tė fuqishme, e cila ishte fryt i punės sė Lėvizjes Kombtare Shqiptare, dhe populli nuk ndikohej fare nga njerzit me poste, apo shėrbėtorėt tė portės, por u besonte trimave dhe mendjeve tė shquara qė prinin nė ēdo betej ndaj ēdo armiku, u besonte bijve mė tė mire tė kombit qė dilnin nga gjiri i tij nė ditėt mė tė vėshtira. Jeta dhe vepra tre vjeēare e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit (1878-1881), ėshtė njė nga epopetė mė tė mėdha tė popullit dhe historisė shqiptare, dhe ishte organizimi i vetėm politiko-ushtarak mbarėkombėtar qė nga koha e Skėnderbeut, madje ajo finalizoi krijimin e kombit Shqiptar. Ajo ishte tregues i vetėdijes sė lartė tė popullit shqiptar, dhe vullnetit tė tij pėr tė jetuar njė jetė tė lirė dhe tė dinjitetshme.
    Vendimet dhe planet e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit synonin organizimin tėrėsor tė forcės luftarake tė popullit shqiptar. Ndėr sukseset e Lidhjes ėshtė se nė kuvendin e saj pėrballoi me sukses sabotimet e sulltanit, i cili pėrmes feudalėve vendas mundohej tė merrte tė drejtėn pėr mobilizimin e forcave luftarake vullnetare tė vetėmbrojtjes tė cilėt nėn hijen e flamurit perandorak dėshironte ti dėrgonte nė Bosnje, dhe ti pėrdorte pėr interesa tė veta. Po ashtu Lidhja zbatoi masa pėr tė paaftėsuar dhe izoluar skemat dhe shabllonet e ngurta organizativo-ushtarake feudale, tė cilat ishin pengesė sepse kufizonin si nė numėr dhe cilėsi forcėn ushtarake vepruese tė Lidhjes. Megjithatė nė shumicėn e rasteve ata janė vėnė nė shėrbim tė Lidhjes, dhe kjo gjė dėshmohet nga procesverbalet e gjygjeve qė janė bėrė ndaj feudalėve pjesmarrės tė Lidhjes Shqiptare, pas shuarjes sė saj, ku kėta feudal dėshmonin se nuk guxonin tė mos bėheshin pjesė e Lidhjes ( flasim pėr procesverbalet qė gjenden nė Arkivin e Kosovės dhe tė cilat janė studiuar dhe pėrkthyer).
    Synimi i Lidhjes pėr aspektin ushtarak ishte tė bėnte organizimin e plotė ushtarakė dhe format e luftimit ti fuste nė binarėt e veprimtarisė sė rregullt dhe ti ngrinte nė nivelin strategjik, duke mos harruar format organizative popullore e tradicionale,dhe pėrvojėn e mire luftarake tė sė kaluarės. Lidhja Shqiptare e Prizrenit e bėri planin e moblizimit dhe parashikimin e numrit tė forcave tė gatishmėrisė qė u bė nė varėsi me shkallėn e rrezikut dhe mobilizimin e forcave armike qė do tė kalonin nė agresion, si p.sh. Mali i Zi i cili vuri nė gjendje gadishmėrie tė lartė gjithė forcėn ushtarake (Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/Gazeta Ushtria.
    Mirėpo njė faktė jo i ditur shumė ėshtė se kuvendi i Lidhjes Shqiptare (10 qershor 1878- korrik 1878) kishte ndodhur pas organizimit ne disa zona. E kemi si shembull zonėn e Dibrės ku formacionet e ushtrisė jo tė rregullt vullnetare Shqiptare u krijuan qė nė vitin 1877, dhe mbi kėtė ngjarje na hedhė dritė Zėvendėskonsulli Anglez Eduard Barker ( Edward B. B. Barker) i cili nė raportin dėrguar Zotėri Layardit nga Selaniku mė 22 shtator 1877 shprehet: “ Kam nderin ti raportoj Ekselencės Suaj se informatat, tė cilat i ceka nė mėnyrė tė pėrciptė nė letrėn time tė dt. 18 tė muajit tė kaluar nėpėrmjet tė postės sė fundit, u vėrtetuan plotėsisht. Selim beu udhėheqės, i cili ka pasurinė nė Dibėr, ėshtė angazhuar pėr tė pėrgatitur trupin prej 4000 vetėsh tė ushtrisė jo tė rregullt vullnetare Shqiptare pėr tė qenė kufitarė nė kufirin e Greqisė. Propozimi i tij ėshtė pranuar, dhe kėta njerėz janė ndarė nė 3 ēeta prej 1.500, 1.300 dhe 1.200, duke marrė 3 drejtime tė ndryshme (...) Kėta Shqiptarė (gegė) janė raca mė e rreptė e Shqiptarėve, dhe se mu pėr kėtė arsye janė zgjedhur pėr t’u dėrguar kundėr invazionit tė supozuar grek. (The British Museum, London, Accounts and Papers (37). 1878 LXXXII. 82, 285, 286)”. Si rrjedhoj shohim se Lidhja Shqiptare kishte formacione tė gatshme tė krijuara, pa marrė parasysh mėnyrėn e krijimit dhe ideatorin, ato forca kanė kryer detyrėn patriotike dhe nė momentet e duhura janė futur nėn ombrellėn e organizimit zyrtar te forcės sė Lidhjes.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  13. #33
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Ushtria e Lidhjes - Ushtria Kombėtare Shqiptare

    Sistemin e plotėsimit tė rradhėve dhe mobilizimin Lidhja e ngriti nė njė shkallė mė tė lartė, tė bazuar nė kriteret zakonore krahinore dhe mbarėkombtare, pa harruar tė servirej me metodat e pėrdorura nė vendet e tjera. Lidhja vendosi kritere normative dhe rregulluse (“Kanuni i Lidhjes”-1 korrik 1878), duke krijuar njė varg organesh pėr kėtė qėllim (Komiteti i Lidhjes, Komiteti i Luftės apo siq quhet ndryshe Komiteti i Mbrojtjes). Mobilizimi shtrihej nė popullsinė e Shqipėrisė pa pėrjashtime. Hapi i parė i Lidhjes nė kėtė drejtim ishte regjistrimi i popullsisė, qėllimi i tė cilit ishte qė tė dihej saktėsisht numri i njerėzve tė aftė pėr tė mbajtur armė. Dėshmi janė raportet e konsullit austro-hungarez Lippih i cili nga Shkodra i raportonte mė 20 korrik 1878 qeverisė sė tij se komitetet e Lidhjes Shqiptare ne sanxhaqe, siē citonte ai, “po punojnė me zell pėr regjistrimin e tė gjithė burrave prej moshės 15-70vjeē, pjesėrisht pėr ti inkuadruar nė milicinė efektive,pjesėrisht pėr ushtrinė e saj rezervė”.
    Dėshmi tjetėr pėr kėtė ėshtė edhe njė dokument tjetėr i nxjerrė nga Lidhja i cili nėpėr dokumente gjendet me emrin Talimat (rregullore, udhėzim, instruksion, Dekretligj), i cili ne Nenin III shprehet: “Ēdo rreth (kaza) do ti marrė masat njė orė e mė parė dhe do ta hetoj numrin e njerėzve qė janė tė aftė ti pėrdorin armėt, dhe ti dėrgojn si ushtarė tė rregullt, atje ku ta lyp nevoja, sipas urdhėrit tė kshillit qėndror (K.A. Dako, Liga e Prizrenit, Bukuresht,1922. A.K. Fondi L.P. fot. Nr. 1)”.
    Lidhur me kėtė pėrcaktohet me rregullore se kushdo qė tė jetė dhe pa marrė parasysh cilit besim e krahinė i takon, detyrohej ti pėrgjigjej nė kohė thirrjes sė atdheut. Rregull shumė e pėrdorur e mobilizimit ishte “njė luftėtar pėr shtėpi”, mirėpo nė raste tė jashtėzakonshme nė krahina kufitare, numri arriti edhe nė “tre burra pėr shtėpi” e madje edhe gjithė burrat e aftė pėr tė mbajtur armė, siē ndodhi nė Malsinė e Madhe. Sipas regjistrimit qė bėri Lidhja, nė gjitha viset ky plotėsim pėrfshinte rreth 260’000 veta, qė ishte baraz me 15-16% tė popullsisė.Vilajeti i Kosovės me Shkupin, Manastirin dhe rrethet nxirrte rreth 130’000 luftėtarė. Vilajeti i Janinės pėrfshirė Beratin, Prevezėn,Artėn, sė bashku me rrethet e tyre arrinin shifren 70’000 luftėtarė. Shkodra me Shqipėrinė e mesme deri nė Ohėr do tė jepte deri 60’000 luftėtarė(Gazeta Ushtria).
    Ndėrsa prof. dr. Kristo Frashėri kur pėrmend dispozitata e Talimatit (Urdhėrsė/17 qershor 1878) nė tė cilat Kuvendi i pėrgjithshėm synon tė ngrijė nė kėmbė ‘njė ushtri tė rregullt tė disiplinuar dhe tė ndėrgjegjshme’ citon: “Forcat ushtarake tė Lidhjes do tė pėrbėheshin nga ushtarė tė mobilizuar, tė cilėt do tė qėndronin nė frontin e luftės, dhe nga ushtarė rezervė , tė cilėt do tė rrinin nė gatishmėri pranė shtėpive tė tyre. Si bazė territoriale pėr ushtrinė do tė shėrbente sanxhaku, kurse nga pikpamja operative, tė gjitha repartet do tė vareshin nga komiteti qėndror. Kuadrot ushtarake do tė caktoheshin nga instancat eprore, por do tė miratoheshin nga popullsia e bazės territoriale tė repartit (nenet 2-15)”
    Sipas “Talimatit” njėsia bazė ishte kompania prej 100 vetash me nė krye njė Kapiten. Do tė kishte kompani kėmbėsorėsh dhe kalorėsish, tė inkuadruar nė batalione prej 500 vetash me nė krye njė Major. Disa batalione do formonin njė regjiment (brigadė) me 2’000-2’500 luftėtarė tė komanduar nga njė Kolonel, ndėrsa dy regjimente me rreth 5’000 ushtarė do krijonin njė divizion tė komanduar nga njė Gjeneral (Kapedan). Njėsia mė e lartė do tė ishte korparmata qė do mbulonte njė front luftarak, e cila do pėrbėhej nga njė numėr i caktuar divizionesh sipas rėndėsisė sė frontit.
    Pėrshkrim edhe mė tė plotė tė organizimit ushtarak tė Lidhjes Shqiptare na jep Xhafer Belegu ne verpėn e tij kur citon dokumentet e botuara ne “Liga e Przrenit” tė Kristo Dakos publikuar me 1922 nė Bukuresht. Nė pikėn e 19 ku flitet pikėrisht pėr organizimin ushtarak thuhet: 19) Nė ēdo vend ushtria do tė ndahet nė kompani; ēdo kompani do tė ketė 100 burra e do tė komadohet prej nji kapidani, nji nėntogeri 5 aspirantave, 10 rreshtereve dhe nji llogaritari. Nji batalion formohet prej 4 kompanive kėmbėsorėsh dhe nji kompanie kalorėsish nėn urdhėrin e nji majori. Do tė ketė nji imam, nji sekretar dhe nė rasė nevoje dhe nji flamurtar. Nji batalion do tė ketė 500 vetė, 4 bataliona do tė komandohen prej nji kolloneli, e nji nėnkolloneli me nji sekretar. Pėr ēdo dy regjimente do tė ketė nji gjeneral brigade... ( Xhafer Belegu- Lidhja e Prizrenit, fq. 38/ Trianė 1939) Moblilizimi u planifikua dhe u krye nė periudha kohe tė shkurtėra nga njė deri dy javė, e nė raste tė jashtzakonshme edhe brenda 3-5 ditėsh, siē ėshtė rasti i mbrojtjes sė Hotit dhe Grudės(prill 1880).
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  14. #34
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Kufitarėt e Lidhjes, Sistemi i Gatishmėris

    Shifrat e mėposhtme janė tė nxjerra nga studimi i dy ushtarakeve shqiptar me teme studimi “Ēėshtje ushtarake tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit” . Sipas kėtij studimi Lidhja planifikoi 25’000 luftėtarė pėr ruajtjen e kufirit shqiptar. Drejtimin Mal i Zi-Shkodėr me 50-60km gjatėsi forcat e ruajtjes apo mbrojtjes arrinin nė 5000-6000 luftėtarė, dhe ishte drejtimi mė i rrezikuar pėr shkak tė mobilizimit tė tėrėsishėm tė Malit tė Zi. Pėr ruajtjen e kufirit nė drejtimet verilindore dhe lindore, pėrballė Serbisė dhe Bullgarisė, me gjatėsi deri 200 km, u caktua njė forcė prej 6000-7000 veta. Nė drejtimin jugor, sektori i Prevezės dhe Artės, rreth 30-40 km i gjatė u parashikua ta mbronin forcat ekzistuse shtetrore, sepse eprorėt dhe ushtarėt ishin Shqiptarė dhe Valiu apo autoriteti i Portės sė Lartė nuk kishte ndikim mbi ta si pasojė e dezertimeve qė ndodhnin, por rasti i Vilajetit tė Janinės qe diqka e veēantė sepse forcat ushtarake turke, qė ishin tė mbushura me Shqiptarė nuk patėn nevoj tė shpėrbėhen pėr shkak tė dezertimit, sepse ato u futėn si tėrėsi organizative nėn pushtetin e Lidhjes.
    Forcat e ruajtjes dhe gadishmėrisė morėn forma tė formacioneve tė rregullta, dhe pikat e pėrqėndrimit i kthenin nė kampe ushtarake, ku bėhej pėrgatitje dhe stėrvitje ushtarake, pajisej, furnizohej dhe organizohej trupa etj. Sistemi i gatishmėrisė i planifikuar nga “Komiteti i Luftės” (diku paraqitet edhe Komiteti i Mbrojtjes) i Lidhjes Shqiptare, kishte koordinuar futjen e veprimit tė forcave sipas radhėve tė caktuara. Duke u varur nga veprimet e kundėrshtarit dhe largėsisė sė rajonit tė grumbullimit tė forcave, kategorizimin e rradhėve sipas studimeve tė eprorėve tė Ushtrisė sė Republikės sė Shqipėrisė e bėnė kėshtu:
    - Tė rradhės sė parė ose sigurimit luftarak;
    - Tė rradhės sė dytė ose forcat e mbrojtjes fillestare; dhe
    -Tė rradhės sė tretė ose tė mbrojtjes sė plotė, rezervat apo pėrforcimet e mbrojtjes (Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit).
    - Forcat e rradhės sė parė dilnin prej popullsive tė rajonit kufitar, nė brez kufitar tė thellė 10-20 e mė tepėr kilometra. Ato nuk arrinin arrinin numėr tė lartė tė luftėtarėve, pėr sektore shifrat e mobilizimit tė forces luftarake vullnetare arrinin nė nivelin e batalionit (200-500 luftėtarė). Nė Plavė, Guci, Hot, Grudė dhe Ulqin pėr secilin sektor numri i forcės sė armatosur arrin 300-400 vullnetarė. Nė gjithė vijėn e kufirit me Malin e Zi, numri i kėtyre forave vullnetare tė dala nga rradha e parė arrinte nė 2500-3000 luftėtarė.
    - Rradha e dytė pėrbėhej nga forcat e zonave mė tė thella tė vendit, nė njė distance nga brezi kufitarė qė fillonte nga 20km dhe shkonte deri nė 80 km nė thellsi.Krijimi i formacioneve tė rradhės sė dytė bėhej me urdhėr tė udhėheqjes qėndrore tė Lidhjes.
    - Rradha e tretė ose forcat e mbrojtjes sė plotė, rezervat dhe pėrforcimet e mbrojtjes, plotėsohej nga forcat qė vinin nga zonat mė tė thella tė vendit. Tė tilla ishin Dibra, Mati, Kavaja, Tirana, Elbasani, Berati, Vlora etj. Disa nga grupimet apo formacionet e kėsaj kategorie pėrbėnin rezervat e mirfillta strategjike, tė cilat parimisht do tė pėrdoreshin si pėrforcime pėr formacionet e rradhės sė dytė, dhe plotėsim nė forcat mėsymse. Parashikohej se me rastin e luftės nė veprim tė forcave tė rradhės sė tretė raporti i forcave rritej sė tepėrmi. Sipas disa pėrllogaritjeve tė pėrafėrta,raporti do tė arrinte nė 1.5me1(1.5:1) ose mė tepėr nė favor tė Lidhjes Shqiptare, duke llogaritur vetėm forcėn e gjallė, pa u llogaritur bateritė e artilerisė qė parimisht nė ato kohė njė grykė topi rrahte 10 veta, pavarsisht se kjo qėndronte vetėm nė teorin ushtarake sepse shpėrndarja e forcave dhe vendosja e tyre nė terren i pamundėsonte artilerisė tė bėnte dėme tė konsiderushme pėrveqse nė rastet e mėsymjes, kur forcat ekspozoheshin.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  15. #35
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Forcat Mbrojtėse dhe Kundėr - mėsymse

    Sistemi ushtarak i Lidhjes, duke u orientuar nga forca vullnetare dhe duke pasur mbėshtetje ekonomike tė dobėt, nuk mundi tė formonte njė ushtri tė rregullt e tė pėrhershme. Sipas programit tė Lidhjes u realizua vetėm mobilizimi, plotsimi dhe organizimi pjesor pėr tė kundėrvepruar nė drejtimet e kėrcėnuara e tė veēanta(Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/Gazeta Ushtria). Po nė tė njėjtin dokument tė pėrmendur mė parė, lidhur me organizimin e trupės nė terren dhe pėrbėrjen e saj thuhet si mė poshtė: 6) Prej Jenipazarit (Treut tė Ri) do tė formohet nji ushtri e pėtbėrė prej 20000 Shqiptarėsh .7) Nė Kosovė do tė formohet nji ushtri prej Shqiptarėsh e cila do tė mbrojė viset prej Mitrovice deri nė Gillan ; Kjo ushtri nė kėto Krahina do tė bashkohet me atė tė shkupit dhe numri i saj do tė arrij deri mė 70’000 shiprtė. 8) nė Shkup do tė formohet nji ushtri e cila duke u-bashkue me ate tė Kosovės, do tė shkojė nė Pallanka dhe nė Vrajė... ( Xhafer Belegu- Lidhja e Prizrenit, fq. 39/ Trianė 1939).
    Ndėrsa nė lidhje me organizimin ushtarak nė pjesėt Jugore tė Shqipėrisė, ky sektorė nxirrte mbi 70’000 burra nėn armė. Madje Lidhja e projektoi njė forcė e cila do ishte e gatshme pėr ēdo rast. Kjo forcė do mblidhej nga kryetarėt dhe anėtarėt e degėve tė Lidhjes. Personat qė do kontribonin nė organizimin e kėsaj force ishin: Mustafė Pashė Vlona Kryetar i degės sė Vlorės 10’000 shpirtė, Mehmet Ali Pashė Vrioni kryetar i degės sė Beratit 3000 shpirtė, e anėtarėt Hasan Bej Vrioni, 1000, Ymer Beu i Kahreman Pashės 3000, Telha Situmi 500, Emin Telha Beu 1000, Zeqi Hysen Plenotniku 5000, Rrustem Celo Picari 1000, Sabri Bej Gjata 1000, Hysen Beu 1000, Mehmet Beu 1000, Baba Mustafai 5000, Demo Likoja 500, tė gjithė anėtarė tė Lidhjes sė Gjinokastrės, Baba Hysen Mamlia 5000, Myslim Ago Vasjari e tė vėllaznit 3000, Latif Zeqi 1000, Kaso Tefiku 500, Osman Tahiri 1500, Ibrahim Bej Dragoti 2000, tė gjithė anėtarėt e Lidhjes nė Tepelenė; Ahmet e Daljan Bej 5000, Abdyl Bej Frashėri 1500, Ymer Metko nga Luzati 500, Ismail Bej Velishti 500, Nexhip Aga 500, tė gjithė anėtar% tė Lidhjes nė Pėrmet, Jahja Bej Zavalani 300, Iljaz Be Kolonja 3000 tė Kolonjės; Myslim Gjoleka prej Kurveleshit 2000. Ēamėria u zotue nė rastė nevoje me ngritė 10000 burra. Me kto fuqina do tė bashkoheshin edhe 4000 ushtarė shqiptarė tė ushtrisė turke n’Epir e Thesali.... ( Xhafer Belegu- Lidhja e Prizrenit, fq. 149/ Trianė 1939).
    Duke parė kėtė program, tė hartuar nga Lidhja, nė bazė tė parimit tė vullnetarizmit, me suksesin e arritur nė vetėdijsimin e Popullit, Ushtria Kombėtare Shqiptare do pėrbėhej nga “180’000 burra me 38 batalione (142000 kambėsor dhe 38000 kalorės)”(Xh. Belegu-Lidhja Shqiptare e Prizrenit, fq.39/ Tiranė 1939). Por nė mungesė tė mjeteve ky program nuk u arrit tė plotėsohej tėrėsisht, dhe efektivi i vėrtet i forcave ushtarake tė Lidhjes nuk i kaloi tė 25 mijė luftėtarėt nė tėrė trojet e Shqipėris veri-lindore, dhe tė 30 mijė luftėtarėt nė Shqipėrinė e Poshtme. Nga kėta vetėm disa mijėra u ndeshėn (midis 10-15 mijėve) u ndeshėn frontalisht me armikun nė disa pika, nė veri e veri lindje, ndėrsa tė tjerėt u mbajtėn rezervė ose nė gatishmėri (Ligor Mile- Rreth Oreganizimit Politik, Pushtetor dhe Ushtarak tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit/Artikull).
    Nė pėrshtatje me mundėsitė e mėsymjes sė armikut nga disa drejtime e gjithė fuqia e armatosur e Lidhjes sipas urdhėreses sė saj do ndahej nė pesė korpuse. Kėto grupforca tė mėdha ndėrkrahinore tė quajtura korpuse (ushtri krahė) ndahen: Korpusi i Kosovės, i Tregut tė Ri, i Shkodrės, i Shkupit dhe ai i Janinės dhe kėto ishin struktuarat mė tė avancuara tė ushtrisė sė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, pėr shkak se ofronin mundėsinė e mėsymjes. (Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/Gazeta Ushtria).
    - Korpusi i Kosovės do mund tė pėrbėhej prej 70 mijė vetash. Ai do tė kishte si detyrė tė mbrohej ndaj mėsymjes serbe, kurse nė kuadrin e veprimeve mėsymse pėr ēlirimin e tokave tė pushtuara prej Serbisė do pėrbėnte forcėn kryesore. Gjithashtu do tė ndihmonte korpusin e Shkodrės dhe Tregut tė Ri nė luftėn kundėr Malit tė Zi, dhe kjo gjė ndodhi madje z. Kirby Green i shkruan Kontit Granville mė 29 korrik 1880 nga Shkodra i cili tregonte mbėrritjen e njė kontigjenti vullnetarėsh nga Prizreni dhe thotė: “ ...duke ju lajmėruar ardhjen e njė kontigjenti vullnetarėsh nga Prizreni, kam nderin t’ju raportoj se kjo forcė si thuhet pėrbėhet prej afro njėqind vetash nga ēdo krahinė kryesore e Vilajetit tė Kosovės, dhe se, ajo vjen si njė lloj premtimi shqiptarėve tė veriut pse Shqipėria Verilindore do t’i ndihmojė me gjithė forcė nė momentin e nevojshėm.” (Public Record Office, London, F. O 195/ 1303) The British Museum, London, Accounts and Papers (43) 1880. LXXXII. 82, 582-583)
    - Korpusi i Tregut tė Ri do formohej nga 20’000 veta dhe pėrbėnte forcėn ndihmėse e pėrforcuese ndaj Malit tė Zi dhe Serbisė.
    - Korpusi i Shkupit pėrbėhej nga 40’000 veta dhe do merrej me mbrojtjen nė drejtimin strategjik lindor.
    - Korpusi i Shkodrės mund tė arrinte deri nė 60’000 luftėtarė por natyrisht duke u plotėsuar nga rrethet e Tiranės, Elbasanit, Matit, Ohrit, Dibrės etj. Pėrbėnte forcėn kryesore pėr mbrojtjen dhe kundėrmėsymjen nė drejtimin strategjik verior pėrballė Malit tė Zi.
    - Korpusi i Janinės formohej nga 25-30 grupe luftėtarėsh qė llogariteshin afėrsisht 70’000 veta. Kishte pėr detyrė mbrojtjen ndaj agresionit grek.
    Numri i njėsive tė secilit korpus ishte i ndryshėm. Nė Korpusin e Kosovės dhe Janinės mund tė formoheshin 15-18 regjimente(brigada) kėmbėsorie, nė atė tė Shkodrės prej 14-15 regjimente kėmbėsorie, nė tė Shkupit 8-9 regjimente dhe nė atė tė Tregut tė Ri 5-6 regjimente kėmbėsorie. Korpusi si njėsi strategjike mund tė plotsohej nė varėsi me situatat. Duke i pasur kėto struktura, nė rastet e mėsymjes do tė bashkoheshin Korpuset qė kanė pėrputhje tė terrenit mes vete. Si shembull mund tė marrim Korpusin e Tregut tė ri tė pėrbėrė prej 20’000 trupash. Ai ishte si force pėrforcuese nė rast mėsymje, dhe mund tė pėrforconte Korpusin e Shkodrės nė rast ofensive ndaj Malit tė Zi dhe Korpusin e Kosovės nė rast ofensive ndaj Serbisė. Natyrisht qė korpusi si njėsi operative ėshtė shumė efektiv dhe funksional nė mbrojtje, ndėrsa nė rast ofensive, korpuset do operonin tė ndara nė regjimente dhe divizioni, pėr arsye si tė tilla do ishin mė operacionale dhe efektive nė terren nė rrethanat e mėsymjes.
    Pėr mbrojtjen e Plavės, Gucisė dhe Hotit e Grudės u plotėsuan 2-3 regjimente apo afėrsisht njė division nė secilin drejtim. Formacionet e plotėsuara nė gjitha drejtimet marrur sė bashku arritėn afėrsisht 40’000 veta prej tė cilėve 9’000-10’000 nė Plavė e Guci, deri 12’000 nė Hot e Grudė, rreth 3’000 nė Ulqin, 5’000 nė Janinė, po kėshtu 7’000-8’000 nė vitin 1881 nė luftėn kundėr osmanve. Korpusi dhe njėsitė taktike tė hyra nė varėsi tė tij ishin tė pėrkoshme. Ato mund tė plotėsoheshin e tė qėndronin nė kėto pėrmasa aq kohė sa do tė zhvillohej lufta dhe me efektiv tė zvogluar pėr periudhėn sa do tė vazhdonte kėrcėnimi dhe duhej mbajtur gatishmėria luftarake nė drejtime tė caktuara. Efektivi i regjimentit tė pėrkohshėm (qė do tė plotėsohej) do tė ishte 2’000 veta ndėrsa i divizionit 4’000 veta, nė rast tė ngutshme efektivi i njėsive tė plotėsuara do tė ishte mė i vogėl, i batalionit 200 dhe i regjimentit mė i ultė se 2’000. Kėtu shihet se Lidhja ka vėnė themlet organizativo-ushtarake tė rregullta dhe pėrgatitje e drejtim ushtarak me baza shkencore. (Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/Gazeta Ushtria).
    “Organi mė i lartė i Lidhjes ishte Seksioni i Finanacave dhe Mbrojtjes i cili mori formėn e njė kėshilli dhe Shtabi ushtarak madhor i cili si i tillė veproi deri nė shtypjen e Lidhjes. Seksioni i mbrojtjes ishte ngarkuar me detyrat e hartimit tė planeve dhe urdhrave pėr mobilizim tė formacioneve tė armatosura, tė organizimit dhe kontrollit tė gatishmėrisė, dhe drejtimin veprimeve luftarake strategjike.” (Po Aty -Gazeta Ushtria). Ky organ kishte kryetar Sylejman Vokshin (kryekomandant i ushtrisė sė Lidhjes), pak anėtar dhe personelin. Edhe pse ishte organ i udhėheqjes qėndrore tė Lidhjes mbeti nė nivelin e grupit drejtues operativ. Organe drejtuese nė shkallė mė tė vogėl ishin “Komietet Mbrojtėse” tė degėve tė Lidhjes nė sanxhaqe. Komitetet qė paten funksione kryesisht ushtarake morėn pėrsipėr barrėn e organizimit dhe drejtimit tė luftės mbrojtse.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  16. #36
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Doktrina e Mbrojtjes

    Thelbi i konceptit strategjik qė pėrcaktoi Lidhja, pėbėnte kryesisht idenė e luftės mbrojtse dhe ēlirimtare. Tipari kryesor mbrojtės do tė ishte mbrojtja me kėmbėngulje e ēdo pėllėmbe toke. Pėr rrjedhoj skena tė luftės do tė bėheshin krahinat buzė kufirit dhe ato tė afėrta. Nė kuadėr tė luftimeve mbrojtėse, pėrpos asgjėsimit tė forcave armike qė mund tė futeshin nė brendėsi tė tokave Shqiptare, Lidhja parashikonte tė ndėrmerrte edhe veprime kundėrmėsymse, gjė qė do tė tregonte se mbrojtja nuk do tė ishte aspak pasive mirpo plotėsisht aktive. Duke qenė aktive nė terren Lidhja do karakterizohej nga “vrulli dhe dinamizmi, nga tendenca pėr t’ia rrėmbyer iniciativėn armikut dhe pėr ta mbajtur atė vazhdimisht pėr vete”. “Veprimet kryheshin ditėn dhe natėn, nė mėnyrė tė fshehtė dhe tė befasishme, dhe karakterizoheshin nė veprime me reparte, nėnreparte e deri nė grupe tė vogla, nga luftimi i afėrt me armė zjarri dhe tė ftohta, deri nė luftimin trup me trup”. (Kadri Cenolli- Arti Ushtarak nė Lidhjen Shqiptare tė themeluar nė Prizren/Artikull ) Kolonat nė mėsymje shfrytėzonin terrenin, dhe gjatė sulmit pėrhapeshin nė terren pėrgjat kurrizeve malore, pllajave dhe pjerrėsive duke sulmuar me vrull armikun nga lart.Nė mbrojtje formacionet e luftimit ndėrtoheshin tė thella, duke i vendosur forcat tė shkallėzuara nė njė ose disa skalione, por gjithmonė duke mbajtur rezerva. Skalionet e dyta dhe rezervat pėrdoreshin pėr dhėnien e kundėrsulmit qė zhvillohej gjithmonė nga lart poshtė (K.C.- Po aty ). Nė pėrshtatje me terrenin, Lidhja Shqiptare, si veprimet ushtarake mbrojtėse edhe ato kundėr-mėsymse i kreu nė praktikė me drejtime apo vija strategjike. Drejtimet strategjike kryesore tė veprimeve luftarake ishin Mal i Zi-Shkodėr, Mal i Zi-Rrafsh i Dukagjinit, Serbi-Tregu i Ri, Serbi-Fushė Kosovė dhe Greqi-Ēamėri. Planet mbrojtėse tė pėrpiluara me kujdes dhe nga ushtarakė tė regjur paraqiteshin nė programet politike e ushtarake tė Lidhjes si nė nivelin e udhėheqjes qėndrore ashtu edhe nė ato tė udhėheqjeve tė degėve kryesore tė Lidhjes (Komitetet qė u vendosėn pranė sanxhaqeve).
    Mbrojtja e tėrsisė territoriale tė tokave shqiptare u vė nė plan tė parė nė planet strategjike qė hartoi Lidhja. Madje Lidhja krijoi edhe njė forcė tė llojit tė Reagimit tė Shpejtė qė do ndėrhynte menjėherė nė drejtimin e sulmuar, pa pritur thirrjen pėr mobilizim qė do bėnin Komitet e Mbrojtjes pranė Sanxhaqeve. Kėto forca u krijuan me vendim nė fund tė vitit 1878 dhe do pėrbėheshin nga tri brigada nė krahinėn e Matit dhe 5-6 brigada nė krahinėn e Dibrės (Kadri Cenolli- Arti Ushtarak nė Lidhjen Shqiptare tė themeluar nė Prizren/Artikull). Ndėrsa menjėherė pas mbrojtjes sė trojeve shqiptare si detyrė nė planet e Lidhjes hynte ēlirimi i tokave tė pushtuara mė parė, siē janė tokat e shpopulluara dhe pushtuara tė Kosovės veriore e verilindore nga principata serbe dhe atyre tė pushtuara nga Mali i Zi. Secila grupforcė (korpus) do mbronte e kundėrsulmonte nė drejtimin e caktuar nė njė front tė gjerė prej 100 e mė shumė kilometrash. Poashtu sipas planeve tė Lidhjes u planifikua njė mbrojtje nė njė front tė pėrgjithshėm rreth 500-600 km tė gjatė, vijė fronti e cila nuk kishte gjasė tė mbulohej me forca nė tėrė gjatėsinė e saj, pėr shkak tė terrenit malor tė ashpėr e shumė tė thyer, por natyrisht nuk ekzistonte as frika dhe mundėsia e sulmit tė armikut nė njė vijė tė tillė.
    Nė kėto plane strategjike tė Lidhjes natyrisht shqyrtohej edhe vendosja e trupave nė terren dhe nė rajonet e duhura e sa mė afėr sektorėve tė mbrojtjes. Rajonet e pėrqėndrimit tė forcave kryesore shtriheshin nė njė brez kufitar tė thellė qė fillonte rreth 20 km pas vijės kufitare dhe nuk kalonte mė thell se 50 km. Rajonet e grumbullimit tė korpuseve veriore ishin: Prizreni, Peja, Gjakova, Prishtina, Mitrovica, Tregu i Ri dhe Shkodra, ndėrsa nė Jug ishin Janina, Preveza, Arta etj. Sipas planit strategjik tė lidhjes organizimi dhe veprimet e shpejta tė mbrojtjes me forca tė mjaftueshme realizoheshin nė njė afat kohor tė shkurtėr prej 1-4 ditė.
    Nė aspektin e kundėrmėsymjeve tė forcave tė Lidhjes, ajo nė fund tė vitit 1880, parashikoi ēlirimin e viseve tė pushtuara nga Serbia dhe Mali i Zi para vitit 1878, duke specifikuar nė programin politik e strategjik se nėse Serbia nuk do ti lėshonte trojet e pushtuara prej saj, atėherė ndaj saj do ndėrmerreshin ekspedita ushtarake deri nė ēlirimin dhe zbrazjen e atyre viseve. Nė tė njėjtėn mėnyrė do tė veprohej edhe ndaj Malit tė Zi (Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka-Ceshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit/Gazeta Ushtria).
    Pėr tu arritur njė gjė e tillė Qeveria e pėrkohshme e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit hartoi njė plan strategjik nė bazė tė tė cilit pėr tu realizuar kundėrmėsymja pėr ēlirimin e tėrė viseve veriore dhe verilindore (kėto tė fundit ishin ende nėn administratėn turke) tė Shqipėrisė duheshin krijuar dy grupforca tė mėdha me nga 40’000 ushtarė dhe njė rezervė prej 20’000 vetash. Ky operacion i madh do fillonte me veprimin e dy grupforcave, njėra e pėrbėrė prej 12’000 vullnetarėsh qė do marshonte nė drejtimin Fushė Kosovė-Shkup-Manastir dhe tjetra njėsi operacionale nė drejtimin Dibėr-Ohėr-Manastir, gjė qė do tė shthurte administratėn turke nga kėto pjesė e sidomos nga Shkupi ku do fitohej pėrparsi se do mbyllej mundėsia e njė ekspedite turke tė befasishme(pasi portat pėr hyrje nė Kosovė konsiderohen Shkupi dhe Presheva) dhe njėkohėsisht do krijohej mundėsia pėr pėrballimin e ekspeditave turke nė Shkup apo pėrgatitja e mbrojtjes nė grykė tė Kaēanikut (pa harruar tė sigurohet lugina e Preshevės pasi shumėherė ekspeditat ndėshkimore turke janė ndarė nė dy pjesė duke qarė drejt Rrafshit tė Kosovės pėrmes kėtyre dy drejtimeve).
    Nė anėn tjetėr forcat vullnetare tė Kosovės nė bashkėveprim me popullsinė e Tregut tė Ri dhe Shkodrės do mėsynin nė drejtimin Shkodėr-Podgoricė pėr tė ēliruar Ulqinin dhe Podgoricėn nga pushtimi Malazez. Kėto plane kundėrmėsymse qė Lidhja i hartoi me njė kujdes dhe seriozitet tė veēantė nuk u realizuan pėr shkak tė ngjarjeve tė mėvonshme. Pengesė kryesore ishte sundimi osman edhe pse nė pjesėn mė tė madhe tė vendit ishte i paralizuar pėrshkak tė strukturave paralele dhe fenomenit tė mbylljes sė forcave turke nėpėr kazemrma qė ruheshin nga luftėtarė tė Lidhjes. Po ashtu njė ndėr shkaqet janė edhe forcat reaksionare, shabllonet organizativo ushtarake feudale qė nė momente tė caktuara me dredhi ēorientuan dhe penguan forcat e Lidhjes pėr organizimin e mbrojtjes ndaj forcave osmane (Prill 1881).
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  17. #37
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Problemi i Logjistikės

    Nė kuadrin e logjistikės, problemi kryesor u bė furnizimi dhe pajisja me armatim dhe municione i formacioneve ushtarake. Lidhja kėrkoi tė siguronte shumė armė tė reja kėmbsorie.Vetėm kontigjenti i parė i pushkėve i kėrkuar pėr nevojat e mbrojtjes sė sektoreve nė Vilajetin e Janinė ishte 20’000 deri 30’000 copė. Po kėshtu edhe nga pjesėt e tjera tė vendit u kėrkua numėr i madh i pushkėve. Pėr plotėsimin e nevojave tė mbrojtjes sė vendit Lidhja parashikoi edhe rrėmbimin me forcė tė armėve nga depot shtetrore dhe ushtarake osmane. Ndėr masat e para pėr sigurimin e armėve qė bėri Lidhja ishte ndalimi i qarkullimit tė armėve nga administrate shtetrore turke si brenda ashtu edhe nxjerrja e tyre jashtė Shqipėrisė. Modelet e armėve qė pėrdori Lidhja janė pushkė tė punuara nė vend me gurė stralli, por edhe armė moderne qė iu morėn armikut ose u blenė si Peabody Matini-Henry, Snider, Enfield etj. Lidhja si bazė furnizimi me armė konsideronte edhe qendrat tradicionale Shqiptare tė prodhimit tė armėve. Tė njohura pėr prodhimin e armėve ishin Shkodra, Prizreni,Tetova, Gjakova, Peja, Dibra, Mati, Lezha, Tirana, Elbasani, Vlora, Delvina, Janina, Preveza, Gjirokastra etj (G. Ushtria).
    Furnizimi me ushqim dhe veshmbathje kryesisht u mbėshtet nė burimet e vendit dhe mundėsit vetjake tė luftėtarėve. Nuk duhet harruar tė ceket se gjatė kohės sa veproi Lidhja Shqiptare e Prizrenit populli nė pėrgjithsi nuk i paguante taksat e papėrballueshme administrates turke (e cila ishte pasivizuar dhe izoluar gjatė viteve 1878-1881) dhe tė korrat ishin tė bollshme madje thuhet se duhej ndėrtuar hambarė tė rinjė kudo nėpėr vendet fushore nė Shqipėri (Kjo ndodhė vetėm nė vitin 1878 sepse nė vitin 1879 plas njė zi urie nė gjithė Shqipėrinė). Por ishin edhe udhėheqėsit e Lidhjes ata qe kontribuan shumė pėr anėn ekonomike, pėr shkak se ata shkrinė tėrė pasuritė e tyre pėr mirėqenien e Lidhjes.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  18. #38
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Drejtimi Strategjik Kritik

    Lufta mbrojtėse e Lidhjes, mė e organizuar dhe mė e rreptė u zhvillua kundėr mėsymjeve tė ushtrive malazeze. Veprimet luftarake tė Forcave tė Lidhjes karakterizoheshin me vendosmėri tė pashoq dhe moral tė lartė tė luftėtarėve tė saj. Lufta pėr mbrojtjen e Plavės dhe Gucisė zgjati nga tetori 1879-janar 1880, dhe ėshtė njė ndėr betejat mė tė organizuara nga Lidhja e Prizrenit. Pėrplasjet e para ndodhėn nė fillim tė tetorit. E tėrė historia e tensionit dhe betejave qė u zhvilluan nė Plavė dhe Guci, filloi me rastin kur Princi i ri Knjaz Nikolla vendosi ti zbatonte pėrfitimet qė i jepte Konferenca e Berlinit.Nė fillim tė tetorit tė vitit 1879, forcat ushtarake malazeze kryen njė mori provokimesh dhe sulmesh gjatė vijes kufitare duke vrarė disa fshatarė dhe duke ua grabitur bagėtitė.
    Pas kėtyre ngjarjeve, Kėshilli i Pėrgjithshėm i Lidhjes dhe Shtabi Ushtarak me nė krye Ali Pashė Gucinė, tė krijuara nga Komiteti Ndėrkrahinor i Lidhjes Shqiptare pėr Kosovėn, morėn vendim pėr shpalljen e gjendjes sė luftės nė Plavė e Guci. Tė gjithė burrat e aftė pėr armė tė Plavės e Gucisė u shpallėn luftėtarė nė gatishmėri, siē rregullohej me Kanunin e Lidhjes. Por ata nuk ishin tė vetėm, pas disa ditėsh u nisėn pėr nė Guci 2000 gjakovarė tė armatosur, dhe sipas vendimeve qė u morrėn nė Gjakovė, me fillimin e luftės edhe dy mijė vullnetarė tė tjerė do niseshin nga Gjakova pėr nė skenėn e luftės. Ndėrkohė rrethet fqinje, qėndronin nė gatishmėri pėr tė nisur trupa ushtarake tė organizuara nė njėsi vullnetarėsh drejt Plavės dhe Gucisė.
    Ndėrsa zhvillohej lojė e madhe diplomatike, vazhdonte presioni i madhė i Cetinės pėr ta zbatuar vendimin e fuqive tė mėdha, mė 14 tetor 1879, Safet Pasha e njoftoi ambasadorin austro-hungarez nė Stamboll, Ziēi, se malazezėt me pėrgatitjet e ethshme ushtarake qė po bėnin pėrball Gucisė dhe me provokimet qė po kryenin me bandat e tyre tė armatosura (tė cilėt kalonin kufirin, vrisnin njerėz, grabisnin bagėti, plaēkisnin fshatra), po e acaronin aq tepėr gjendjen, sa qė Porta e Lartė nuk ishte mė nė gjendje ti pėrmbante shqiptarėt (Kristo Frashėri-Lidhja Shqiptare e Prizrenit, fq. 205). Ndėrkohė duke e parė gjendjen e acaruar dhe gatishmėrinė e vendosmėrinė e shqiptarėve, shumė herė, disa prej Fuqive tė Mėdha i propozuan Malit tė Zi kompensim tė territorit, pėrderisa princi i ri kėtė gjė e kundėrshtonte kategorikisht, madje edhe kalonte nė ofensivė duke bėrė presion tek Fuqitė e Mėdha dhe Porta e Lartė pėr dorėzimin sa mė tė shpejt tė Plavės dhe Gucisė malazezėve, e kėto tė fundit duke e parė situatėn dhe tensionimin e shqiptarėve e dinin se nuk kishte mundėsi qė Plava dhe Gucia tė dorėzoheshin nė mėnyrė paqėsore. Mali i Zi, kėmbėngulte nė pėrdorimin e dhunės, dhe kjo vendosmėri i egėrsoi tej mase shqiptarėt, madje nga tensionet e krijuara nė kufi, nė Shkodėr u pėrhapėn lajme sikur malazezėt kishin kaluar vijėn kufitare dhe kishin pushtuar Gucinė. Si pasojė Shkodranėt qė fillimisht e besuan lajmin, u ngritėn nė kėmbė dhe kėrkuan tė shkonin nė front pėr ti zbuar forcat malazeze. Kaq tepėr u shqetėsua knjaz Nikolla nga ky rast saqė, kėrkoi nga konsulli britanik Grin, tė ndėrhynte pėr tė qetsuar shkodranėt, duke ia pėrcjell atyre mesazhin e knjaz Nikollės qė Cetina nuk mendonte tė sulmonte Gucinė, kėshtu qė konsulli t’u kėrkonte shqiptarėve qė tė mos i sulmonin forcat malazeze (K. Frashėri-Po aty, fq. 207).
    Knjaz Nikolla nuk duronte dot, dhe etja e tij pėr tė pushtuar Plavėn dhe Gucinė dėrgoi ushtritė malazeze deri nė zhvillimin e operacioneve luftarake pėr tė matur pulsin e Shqiptarėve. Mė 31 tetor 1879 forcat malazeze duke e parė veten nė pozicione mė tė favorshme se tė Ali Pashė Gucisė, vendosėn tė kryejn njė inkursion ushtarak kundėr vijės mbrojtėse tė shqiptarėve qė ishte organizuar pėrball fshatit Pepaj (Pepiē).Ky inkursion pati pėrgjigjen e menjėhershme tė forcave shqiptare, dhe doli se pozicionet e Ali Pashė Gucisė nuk kishin qenė aq tė “jofavorshme” sa u dukej malazezėve. Tė nesėrmen mė 1 nėntor forcat malazeze sėrish pėrsėritėn inkursionin e tyre afėr fshatit Arzhanicė, duke vrarė rreth 30 fshatarė dhe duke djegur disa shtėpi, mirėpo pas ca orėsh u dėbuan nga forcat e Lidhjes, pėrderisa pėr kėtė ngjarje foli edhe shtypi evropian, duke i fryrė gjėrat. Cetina e tronditur u detyrua ti ndėrpriste operacionet e saj ushtarake nė kufi me Shqipėrinė.
    Nė atė kohė Lidhja Shqiptare ishte forcuar jashtėzakonisht, duke e bėrė jofunksionale adminstratėn turke, dhe duke vepruar si njė organizim shtetėror qė kishte edhe organet e drejtsisė dhe administratėn, tė ndėrtuara nė bazė tė Talimatit apo si mund ta quajm Kanuni i Lidhjes. Kėtė forcim na e dėshmon edhe letra e veēantė e Ymer Prizrenit kur njoftonte valiun e Kosovės se Lidhja Shqiptare kishte konfiskuar armėt qė gjendeshin nė depot e garnizoneve qeveritare tė Shkupit, Prishtinės dhe Mitrovicės, duke pėrfshirė dhe armėt e rėnda ( topa dhe mitroloza). Ai njoftonte se mytesarifi i Shkupit qė kishte tentuar ta pengojė kėtė veprim u dėbua nga qyteti. Si duket Lidhja kishte shtrirė pushtetin e saj gjithandej dhe kishte krijuar kushtet pėr ti pėrballuar dhe pėrgjigjur njė sulmi ushtarak nė shkallė tė gjerė nga ana e Malit tė Zi.
    Mė 27 nėntor 1879 i gjithė shtabi i malazez u vendos nė Andrejevicė, 10 kilometra nė veriperėndim tė Plavės. Shtabi Shqiptarė selinė e vet e vendosi 5 kilometra larg kufirit, dhe pėrbėhej nga Ali Pashė Gucia(kryetar), Jakup Ferri, Sulejman Vokshi, Haxhi Zeka, Ēel Shabani, Kurt Asllani nga Nokshiqi, Riza Kryeziu dhe Bajram Curri nga Gjakova, Mic Sokoli nga Bujani, Filip Ēeka e Isuf Sokoli nga Shkodra, dhe prijės tė tjerė tė malsisė. Sipas dėshmive dhe konstatimeve tė nxjerra pėrball Plavės e Gucisė ishin rreshtuar 12 batalione malazeze, qė kishin nė pėrbėrje rreth 6 mijė luftėtarė. Ndėrsa nė sektorin Shqiptarė ishin vendosur 4’800 luftėtarė, prej tė cilve 1’500 vendas, dhe 2 mijė luftėtarė nga Gjakova, 1’000 vullnetarė Pejanė dhe 300 luftėtar nga trevat e Shkodrės duke pėrfshir edhe 50 vullnetar nga qyteti. Forcat malazeze nė fillim tė dhjetorit ishin rreshtuar gjatė vijės kufitare, nė fshatrat Murinė, Pepaj, Arzhanicė e Velikė, ndėrsa forcat shqiptare pėrball nė fshatrat Martinaj, Kolenivicė, Plavė e Nokshiq, dhe kėto dy ushtri i ndante lumi Lim i cili kishte vetėm njė urė druri. Nuk duhet lėnė pa pėrmendur se atė vit dimri ka qenė ndėr mė tė ftohtit dhe niveli i Limit ka qenė i rritur. Tensionet ishin tepėr tė rėnda dhe Knjaz Nikolla ushtarėve tė tij dhe opinionit botėror u deklaronte se Shqiptarėve do i jepnin njė “mėsim shembullor”.
    Kėto tensione shpėrthyen mė 4 dhjetor 1879 kur Teodor Milani lėshoi pozicionet nė Pepaj dhe u hodh nė sulm me dy batalione nė drejtim tė Nokshiqit, duke i kapur nė befasi 500 shqiptarėt qė mbronin kufirin, tė cilėt u detyruan tė tėrhiqeshin. Me kėtė rast forcat malazeze marshuan nė drejtim tė Plavės. Por njėkohėsisht, me tė dėgjuar krismat, forcat vullnetare tė Plavės dhe Rugovės me rreth 1000 luftėtarė me nė krye Jakup Ferrin e Ēel Shabanin u nisėn me shpejtėsi drejt veriut nė ndihmė tė luftėtarėve nokshiqas. Nėn udhėheqjen e kapedanėve Kurt Asllani dhe Nure Kurti kėto forca synonin tė kapnin Velikėn pėr tu marrė krahėt forcave malazeze, tė cilėt vazhdonin depėrtimin drejt Plavės pa e kuptuar se po rrethoheshin. Mirėpo kėto veprime u vėrjetėn nga vojvoda Mark Milani i cili vėzhgonte nga Arazhnica rrjedhėn e pėrparimit tė forcave tė udhėhequra nga vėllau i tij, e me kėtė rast u sul nė sulm me 4 batalione pėr tė shmangur rrethimin e forcave qė depėrtonin drejt Plavės. Forcat e tij ju drejtuan me shpejtėsi Nokshiqit pasi qė kaluan lumin Lim, veprim qė i siguronte shpinėn forcave tė Theodor Milanit. Me marrjen e Nokshiqit, plavianėt rugovasit dhe nokshiqasit u kthyen pėr ta shpėtuar atė duke mos e ditur se ėshtė marrė nga Mark Milani. Si pasojė ata vrapuan tė shkujdesur tatėpjetės sė malit tė Velikės duke u ndodhur tė zbuluar dhe nėn zjarrin armik, ku pati shumė humbje nga ana e Shqiptarėve. Pasi ndodhi kjo gjė sipas dėshmive ( i referohem prof. Kristo Frashėrit i cili citon kujtimet e Ymer Shabės-pjesmarrės nė luftė) shqiptarėt e egėrsuar nė kulm u turrėn me tėrbim kundėr forcave malazeze qė gjendeshin nė luginėn e Nokshiqit.
    Burimet malazeze dėshmojn se, “nė njė truall tė ngarkuar me borė tė madhe dhe me ngricė tė egėr, shqiptarėt dhe malazezėt u pėrleshėn egėrsisht me njėri tjetrin”. Kjo ishte pėrleshje e e rreptė, ku lufohej trup mė trup. Pėrderisa zhvilloheshin kėto luftime tė pėrgjakshme kishin filluar lėvizjen forcat e tjera shqiptare qė ndodheshin nė Guci, tė cilat tė ndara nė dy kolona vrapuan tė kapin lumin Lim dhe urėn e vetme ekzistuese duke u bėrė kurth vdekjeprurėse me rastin e tėrheqjes sė forcave tė Mark Milanit. Shefi i shtabit ushtarak Bozho Petroviq Njegoshi, teksa ndiqte me dylbi veprimet luftarake nė fushėbetej nga kodrat e Andrejevicės, nisi menjėher nė ndihmė tė Mark Milanit dy batalione pasi situata i dha tė kuptonte se forcat e Mark Milanit gjendeshin para asgjėsimit tė plotė. Sektori i Nokshiqit, vlonte nga lufta e 4’000 malazezėve pėrball 2 mijė shqiptarėve. Beteja u stėrndez pasi erdhėn pėrforcimet e dy palėve ndėrluftuse, Lugina e Nokshiqit u kthye nė njė arenė ku luftėtarėt pėrlesheshin aq egėrsisht, sa tė dy palėt hodhėn plotėsisht hutat duke i nxjerrur jataganėt si kaherė. Pas disa orė luftimesh Mark Milani arriti ta qajė rrethimin por kur forcat e tij arritėn tek ura e Limit ranė nė pritėn e shqiptarėve, tė cilėt bėnė kėrdi mbi armiqtė gjersa malazezėt u detyruan tė kalonin lumin me not ku edhe shumė u morrėn nga rrjedha e tij dhe u mbytėn me dhjetra sosh. Pėr kėtė ngjarje dėshmon edhe konsulli anglez Kirbi Grin ( Kirby Green) kur i raportonte Marquis of Salisburyt dhe shprehej me kėto fjalė: “..dy batalione malazeze kanė kaluar lumin Lim dhe kanė pushtuar fshatin Novshiq, banorėt e Plavės dhe tė fshatit Pėrnjavor , tė ndihmuar nga vullnetarėt e anės sė Prizrenit , arritėn nė mėngjes tė enjten, mė 4, dhe u vendosėn nė mes tė lumit dhe tė malazezėve, dhe u kacafytėn gjoks pėr gjoks. Pasojat dhe rezultatet e saj janė masakrimi i plotė i forcave malazeze. Niveli i rritur i lumit Lim i pengoi dy palėt qė tė ikin” dhe mė tej po nė tė njėjtin ekstrakt shtonte “..malazezėt duke i besuar fuqisė sė qeverisė turke pėr ta mbrojtur konfliktin, i lejuan vetes qė tė befasohen dhe pėrjetuan humbje tė rėndė” ( Public Record Office, London, F. O. 195 / 1236; The British Museum, London, Accounts and Papers (43). 1880. LXXXII. 82.389).
    Dėshmi tjetėr pėr kėtė betej na vie nga kujtimet e pjesmarrėsit tė saj Ymer Shaba i cili tregon, “Shumė malazez i gjetėm tė vrarė atė ditė, porse edhe mbi ne ishte bėrė kėrdia. Jakup Ferrin e gjetėm tė vrarė, me hundė dhe buzė tė prerė. Mbasi arritėm ne u ndez luftė e madhe. Ne luftuam mė shumė me jataganė dhe me shula pushkėsh, sepse u rrasėm fyt mė fyt me malazezėt” ( Kristo Frashėri e citon dėshmitarin nė veprėn e tij).Sa i pėrket numrit tė tė vrarve ka shumė kontradita, malazezėt falsifikojn shifrat duke thėnė se janė vrarė e plagosur 1 mijė shqiptarė dhe janė vrarė 85 malazez e janė plagosur 105, ndėrsa sipas Beto Qoshjes qė i dėrgonte letėr Halil Kėrpallės 4 ditė pas betejės tregonte se shqiptarėt sollėn nė Guci mė tepėr se 100 krena armiqsh me njė flamur malazez, ndersa nga ana shqiptare pati pak humbje. Kėtu nuk thuhet numri i humbjeve tė shqiptarėve. Ka variante nė raportet e konsujve tė ndryshėm ku humbjet e malazezėve i ngrisin deri nė 700 tė vrarė.
    Por nė tė vėrtet mendohet se nė kėtė betej mbetėn tė vrarė mbi 300 malazez, ndersa shqiptarėt patėn 300 tė vrarė e tė plagosur, edhe sot e kėsaj dite nuk dihet numri i shqiptarėve tė vrarė. Nė anėn tjetėr gazeta Ruse “San-Pjeterburshke vjedemosti” mė 14 dhjetor 1879, boton lajmin e shpallur nė gazetėn, “Deutsche Zeitung”, mė 9 dhjetor, se “janė bėrė luftimet midis shiqiptarėve dhe malazezėve nė Velikė, nė lumin Lim; kėshtu mė 2 dhjetor, u sulmuan pozitat e malazezėve nga shqiptarėt dhe ushtarėt malazez u detyruan tė tėrhiqen pas disa orė luftimesh. Mė 4 dhjetor u erdhėn nė ndihmė malazezėve 3 batalione nėn komandėn e Mark Milanit qėu zbrapėn nga shqiptarėt. Lufta vazhdoi deri mė 6 dhjetor; humbjet e malazezėve nė tė vrarė e tė plagosur nuk janė mė shumė se 300 njerėz; humbjet shqiptare janė gati po nė kėtė numėr. Nė qytetet e Plavės dhe Gucisė po arrin pa ndėrprerje forca tė reja tė armatosura shqiptare”...( San-Pjeterburshke vjedemosti, Nr. 331, 2 (14) dhjetor 1879). Kjo betej ishte njė humbje e madhe pėr malazezėt, dhe njė fitore e madhe pėr shqiptarėt edhe pse me dhimbje si shkak i humbjeve tė konsiderushme. Por si duket Mali i Zi nuk i kishte pėmbyllur pėrpjekjet pėr pushtimin e Plavės dhe Gucisė, por do tė vazhdonte deri nė humbjen e vetė tė plotė nė kėtė sektor. Shqiptarėt po pėrgatisin “mėsimin shembullor” pėr Knjaz Nikollėn.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  19. #39
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Mėsimi Shembullor

    Mundėsia e shtimit tė rradhėve nė sektorin e Plavės dhe Gucisė ishte e realizueshme, dhe Kapiteni Sale kur i shkruan Kontit Granville nga Dubrovniku mė 8 maj 1880 shprehet se “shqiptarėt e veriut mund tė sjellin nė kufirin shqiptaro-malazez forcėn prej 25.000 njerėzish duke qenė e pėrfshirė nga mirditasit dhe njerėzit e Gucisė dhe tė Plavės”. Ai thotė se “ kjo ėshtė forcė ekstreme vetėm e shqiptarėve verior, pa i numruar shqiptarėt e Shqipėrisė sė Mesme dhe tė Jugut”. Ai dėshmon se fiset afėr kufirit janė tė armatosur me “pushkė tė shkėlqyeshme” Peabody Martin-Henry me plot municion. Madje ky Kapiten deshmon se Lidhja vetėm i kishte mjetet pėr mbajtjen e 8.000 trupave nė kufirin e kundėrshtarit pėr 4-6 muaj.Profesori Kristo Frashėri (Lidhja Shqiptare e Prizrenit-fq/220-221) tregon pėr idenė e Cetinės pėr shpėrthim tė njė aksioni luftarak kundrejt Plavės dhe Gucisė nė javėn e fundit tė dhjetorit. Sipas tij Shtabi Ushtarak malazez kishte rreshtuar gjatė kufirit jugor tė Malit tė Zi rreth 25 batalione dhe njė bateri artilerie. Ai thotė se prej 25 batalioneve, 18 qenė rreshtuar pėrballė Plavės dhe Gucisė, kurse pjesa tjetėr e pėrbėrė prej 7 batalionesh ishte pėrqėndruar nė Podgoricė qė tė ndėrhynte nė rast se forcat shqiptare mėsynin drejt kėtij sektori. Nė anėn tjetėr u mobilizuan me mijra vullnetarė nga tė gjitha anėt e Shqipėrisė por vetėm njė pjesė e tyre u urdhėruan tė shkonin nė frontin verior. Komandėn e operacioneve e morri nė dorė kryetari i Shtabit, Ali Pashė Gucia. Kėto ishin lėvizjet e mėdha nga tė dyja anėt, para se tė ndodhte pėrplasja, ngjarje qė do hynte nė rrethin e dy betejave mė tė mėdha pėr mbrojtjen e Plavės dhe Gucisė, para agimit tė 7 janarit. Vetėm 7’000 luftėtarė ishin pėrqėndruar mėngjesin e akullt tė 7 janarit 1880,kundrejt 9’000 ushtarėve malazez, ndėrsa 600 kolashinas e palabardhas nga ana e Bjellopoljes dhe Moioēvacit sulmuan kufirin verilindor tė Malit tė Zi. Ky sulm i befasishėm u bė pėr tė ēorientuar forcat malazeze qė ishin pėrqėndruar nė sektorin e ngushtė Velikė-Pepaj me qėllim shpartallimin e forcave shqiptare qė nė mėsymjen e parė, dhe ky sulm i papritur krijoi pėrshtypjen tek forcat malazeze se shqiptarėt po synonin tė pushtonin Andrejevicėn.
    Qėllimi kishte qenė tu mirrej nisma e sulmit forcave malazeze. Menjėherė u bėnė lėvizje nė vijėn e pėrqėndrimit tė forcave malazeze, tė cilėt u detyruan ti dėrgonin disa batalione malazeze drejt veriut pėr tė ndaluar marshimin e forcave shqiptare drejt Andrejevicės dhe sigurimin se mos bėhej ndonjė mėsymje nga sanxhaku i Tregut tė Ri, pasi njėsi tė vogla shqiptarėsh kishin zhvilluar opercione luftarake nė errėsirėn e 6 janarit, brenda territorit malazez. Kėtė lėvizje tė forcave malazeze qė e kishte parashikuar Shtabi Shqiptar, e shfrytzoi mėngjesin e 8 janarit kur forcat shqiptare tė rreshuara nė sektorin e Plavės, siē shprehet K.Frashėri ‘shpėrthyen me tre kolona njė sulm tė furishėm kundėr pozitave tė armikut qė ndodheshin nė Velikė, nė Pepaj dhe Arzhanicė’. Sulmi ishte nisur nga luftėtarėt e Nokshiqit nėn komandėn e Kurt Asllanit dhe Nure Kurtit, dhe ishte aq i fuqishėm saqė forcat Shqiptare arritėn tė depėrtonin menjėherė brenda rradhėve tė armikut, duke u pėrleshur si nė betejėn e Nokshiqit, trup mė trup.
    Pas kėtij sulmi tė parė sulmuan forcat e tjera shqiptare, tė cilat zunė ngusht 7 batalionet malazeze (afėrsisht 3 mijė ushtarė) dhe i detyruan tė tėrhiqeshin. Krahu i djathtė i forcave shqiptare pasi shpartalloi batalionet e Mark Milanit pushtoi Arzhanicėn dhe Velikėn, ndėrsa krahu i majt mori Pepajn duke iu drejtuar fshatit Murinė ku ndodheshin forcat e Teodor Milanit. Betejat e Velikės dhe Pepajt ishin mė tė rreptat pasi morėn edhe emrin e tyre, ndėrsa malazezėt e quajtėn beteja e Murinės pėr tė fshehur sado pak turpin e humbjes. Pasi u thyen ushtritė malazeze u tėrhoqėn nė grykėn e Sutjeskės ku vendosėn tė bėnin njė rrezistencė kėmbėngulėse. Por forcat Shqiptare nuk synonin tė vazhdonin mė tej. Sa pėr humbjet shifrat mė tė sakta i dha Ali Pashė Gucia madje nė njė letėr qė i dėrgonte mė 14 janar 1880 bajraktarit tė Helmit nė Hot, Ismail Markut, thoshte:“Nė ndeshjen qė patėm me malazezėt tė enjtėn qė shkoi (8 janar 1880) ata pėsuan humbje tė rėnda dhe u thyen. U dogjėn tre fshatra tė tyre. Ranė nė duart tona 37 krena, njė flamur dhe 4 arka municioni. Shyqyr zotit ana jonė pati vetėm pak tė plagusur dhe tė vrarė. Nuk mund tė tregohet nderi dhe fitorja qė korrėm nė kėtė betejė tė pėrgjakshme”. Pas kėsaj beteje forcat Shqiptare u tėrhoqėn nė kufijt e vjetėr, gjė qė i tregoi qartė botės se Lidhja Shqiptare e Prizrenit nuk synonte pushtimin e territoreve qė nuk ishin shqiptare. Me kėtė betejė tė pėrgjakshme, pėr organizimin dhe pėrpilimin e strategjisė tė sė cilės komandanti i Shtabit tė ushtrisė malazeze Bozho Petroviē deklaroi se shqiptarėt i drejtonte njė “mjeshtėr i madh”, u mbyll seria e pėrpjekjeve malazeze pėr pushtimin e Plavės dhe Gucisė.
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

  20. #40
    i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i!i! Maska e biligoa
    Anėtarėsuar
    16-08-2007
    Postime
    3,216
    Shpartallimi i rradhės

    Me thyerjen e malazezve nė sektorin e Plavės dhe Gucisė dhe me vendimin e Fuqive tė Mėdha skena e luftės u zhvendos nė Hot dhe Grudė. Projekti “Korti” (Corti) siē u quajt nė fushėn e diplomacisė, parashihte ti jepeshin Malit tė Zi Hoti dhe Gruda, pėrfshirė fshatrat Selcė dhe Vukėl tė Kelmendit banorėt e tė cilve ishin tėrėsisht shqiptarė. Menjėherė u vunė nė lėvizje forcat Shqiptare. Nė Shkodėr po pėrgatitej mbrojtja e Hotit dhe Grudės, ndėrsa nė Gjakovė rifilluan parapėrgatitjet dhe mobilizimi i vullnetarėve pėr mbrojtjen e Plavės dhe Gucisė. Kjo ndodhi qė tė mos mbetej e pambrojtur Plava dhe Gucia kur skenat e luftės dhe betejat e rrepta do zhvendoseshin nė Hot dhe Grudė. Por kjo ndodhi natyrisht edhe pėr shkak tė provokimeve tė shpeshta qė po i bėheshin sektorit tė Plavės dhe Gucisė nga ana e malazezve. Duke mos pėrjashtuar mundėsinė e pushtimit tė kazas sė Gucisė nė kohėn kur do ndodhte lufta nė Hot e Grudė, nė Gjakovė u mblodh njė kuvend ku morėn pjesė qytetarėt e Gjakovės, malsorėt e Gjakovės dhe pėrfaqsus nga krahinat fqinje. Ky kuvend qė u mbajt ditėt e para tė marsit vendosi tė dėrgonte nė Plavė e Guci rreth 6000 luftėtarė tė pajisur me pushkė “Martina” (modeli mė modern i asaj kohe Peabody Martini-Henry). Nė kėtė kohė mardhėniet e shqiptarėve me Portėn e Lartė u acaruan tej mase. Dy ishin shkaqet, prirja e Portės pėr tė pranuar projektin “Korti” dhe zia e bukės qė kishte kapluar gjithė vendin. Konsulli anglez Sen Xhon raportonte nga Prizreni: “Mua nuk mė mbetet gjė tjetėr veēse tė ritheksoj edhe njėherė ndjenjėn e dėshprimit mbi gjendjen e vajtueshme qė gjendet ky vend” (Public Record Office,London-Rap.10/20 shkurt 1880 Prizren). Kėshtu u pa nevoja pėr shkėputje nga Perandoria osmane. Nga mesi i muajit mars Sulejman Vokshi, Ali Ibra dhe Haxhi Jonuzi shkuan nė Rakoc tė Gjakovės ku deklaruan se Lidhjes i duhej njė program i ri, qė tė mbrohej tėrėsia e trojeve Shqiptare, dhe deklaruan se duhej bashkimi i gjithė Shqiptarėve pa dallim feje duke denoncuar pėrpjekjet pėr pėrēarjen fetare nė vend. U planifikua edhe njė marshim i armatosur nga Gjakova nė Prizren ku ndodhej Ahmet Muhtar Pasha me 12 batalionet e tij.
    Krerėt e Lidhjes i dėrguan edhe njė ultimatum Muhtar Pashės, ku kėrkohej largimi i menjėhershėm i 7 nėpunsve tė administratės turke tė cilėt ishin pėrpjekur tė pengonin mbrojtjen e Plavės dhe Gucisė, dhe tė emroheshin menjėherė dy oficerėt e xhandarmėrisė tė propuzuar nga krerėt radikal tė Lidhjes (sipas konsullit anglez nė Prizren Sen Xhon). Me ta u bashkua edhe Ymer Prizreni, pas tė cilit qėndronin 8000 trima tė armatosur. Shqiptarėt kėrkuan tė hynin me ēdo kusht nė Prizren pėr tė “vėrtetuar zbatimin e kėrkesave tė tyre”. Marshali pranoi tė hynin nė Prizren vetėm krerėt me 60 trima tė shoqruar dhe tė mos qėndronin mė shumė se 48 orė. Mirpo fill pas krerėve hynė edhe 600 malsorė tė armatosur dhe nuk u larguan pas dy ditėsh por pas 7 ditėsh, mė 29 mars 1880. Kjo ndodhi pėr tė paralajmruar administratėn turke dhe tė demostronte fuqinė para saj, dhe poashtu tė pėrgatiste terrenin pėr tė marrur pushtetin kur tė jetė koha. Ngjarjet i vendosim nė Shkodėr ku bėhej pėrgatitja pėr mbrojtjen e Hotit dhe Grudės. Mė 15 mars 1880, Ali Pash Gucia i bėri thirrje Hotit sipas zakonit tė lashtė tė malsive tė veriut, ta printe luftėn kundėr ushtrive armike. Ai kėrkoi qė nė kundėrsulm tė merrnin pjesė edhe luftėtarėt Dibran, Matjan dhe Mirditor (sipas Kristo Frashrit). Nė anėn tjetėr nė Stamboll po bėheshin bisedime tė fshehta mes Stambollit dhe Cetinės. Mė 9 prill Porta e pranoi projektin “Korti” por duke hequr pėrgjegjėsit qė binin mbi tė. Si kundėrpėrgjigje ndaj kėtyre bisedimeve, mė 9 prill 1880 u mblodh nė Shkodėr Komiteti Ndėrkrahinor, ku morėn pjesė gjithė krerėt e Malsive tė veriut. Sėrish u ripohua vendimi pėr tė mos lėshuar Hotin e Grudėn. Malsorėt e Malsisė sė madhe deklaruan se ishin tė gatshėm ta mbronin Hotin dhe Grudėn me forcat e tyre, veēse kėrkuan qė nė luftė tė merrnin pjesė nė shenjė solidariteti 100 vullnetar nga Shkodra po aq nga fshatrat e rrethit dhe nga Mirdita.
    Dita e dorzimit tė Hotit e Grudės po afrohej (22 prilli). Mbrėmjen e 21 prillit u nisėn duke lundruar nėpėr liqen me disa dhjetra anije, afėr 3000 veta, bashkarisht me Shtabin ushtarak dhe kryetarin e tij Hodo Sokolin, tė cilėt pasi zbrakuan nė skelėn e Helmit, arritėn gjatė natės nė Tuz. Po nė atė kohė dy emisarė tė valiut tė Shkodrės (kapiten Jakup Aga dhe dragomani i legates italiane Pjetėr Tonieti) u nisėn me anije drejt Podgoricės ku do kryenin me komandantin Pop Ilia Plamencanin formailtetet zyrtare pėr dorzimin e Hotit dhe Grudės. Sipas dokumentit, forcat turke do tė tėrhiqeshin nga Tuzi dhe pikat qė do ti dorėzoheshin Malit tė Zi, mė 22 prill 1880, nė orėn 4:30 pasdite. Trupat osmane filluan tė tėrhiqeshin nė kohėn e caktuar. Forcat e Lidhjes qė kishin ditė qė ruanin ato zona, me tė parė qė po tėrhiqeshin ushtrit osmane, zunė Urėn e Razhnicės mbi lumin Cem ( ku kalonte rruga qė qonte ushtrit Malazeze nga Podgorica nė Tuz ), dhe me tė shpejtė zunė edhe pikat tjera tė lėshuara nga ushtritė osmane. Kristo Frashėri tregon pėr dėshmit e P. Tonietit, pėr ēastet kur ushtritė turke po tėrhiqeshin nga kalaja e Tuzit. Sipas tij kur repartet turke po tėrhiqeshin nga kalaja, malsorėt Shqiptarė u sulėn mbi ta duke i kėrcėnuar se do hapnin zjarr nė rast se do merrnin me vete materialin luftarak. Tė friksuar dhe pa pasur ndėrmend tė hapnin njė konflikt tė armatosur me ‘shqiptarėt e egėrsuar u larguan me tė shpejtė pa tėrhequr materialin qė ndodhej ende nė Tuz’. Me kėtė rast Shqiptarėt shtinė nė dorė 4000 arka me municion, 560 pushkė“Martina”, 60 thasė galeta, 20 thasė oriz dhe 60 thasė miell. Si pasoj e kėtyre veprimeve tė rrufeshme situate nė kufirin shqiptaro-malazez ndryshoi rrėnjėsisht. Forcat e Lidhjes me 8000 vullnetarė, shtabi i tė cilėve u vendos menjėher nė Tuz, qėndronin pėrball 12 batalioneve malazeze me rreth 10 mijė ushtarė tė komanduar nga Petar Vukotiqi. Po mė 22 prill ushtria malazeze u nda nė dy kolona dhe mėsyu drejt “tokave tė premtuara”, njėra drejt urės sė Rzhanicės e tjetra drejt fshatit Dunosh. Kur kolonat arritėn nė brigjet e lumit Cem, pasi qė iu kėrkua tė ktheheshin mbrapsht, ushtritė malazeze u sulmuan me furi duke u detyruar tė tėrhiqeshin. Nė tė njėjtėn kohė u sulmuan furishėm edhe afėr Helmit. Konsulli Lė Rč, dėftonte guximin e shtuar tė shqiptarėve pas konfrontimit tek Ura e Rzhanicės. Ai thoshte se pėrdit niseshin vullnetar nga Shkodra drejt Tuzit, dhe mijra vullnetarė tjerė qė vinin nga 4 anėt e Shqipėrisė. Sipas tij numri i mbrojtsve arriti 12 mijė luftėtarė, dhe se ushtarėt shqiptarė qė shėrbenin nė ushtrinė osmane po dezertonin nė masė, vetėm mė 25 prill sipas tij kishin dezertuar 160 ushtarė nga garnizoni i Shkodrės, kurse tė nesėrmen u arratisėn 300 vetė. Engjėll Ēoba deklaronte se Lidhja po pėrgatitej qė brenda “njė jave” tė mėsynte pėr tė rimarrur Podgoricėn. Morali i luftėtarve qė ndodheshin nė Tuz u rrit edhe mė shumė kur mbi 2000 mirditor marshuan pėrmes Kallmetit (1 maj), Zadrimės (2 maj), Bushatit (3 maj), hynė nė Shkodėr mė 4 maj dhe mė 6 maj arritėn nė Tuz. Kjo gjė u bė pėr tė demostruar forcė dhe pėr ta shtuar moralin e popullit.Skenat e luftės do tė zhvendoseshin nė sektore tjera, pasi qė Mali i Zi dėshtoi plotėsisht nė kėto sektore. Edhe Fuqitė e Mėdha u detyruan qe ti shfuqizojnė vendimet e tyre pasi qė panė qėndresėn stoike tė shqiptarėve tė udhėhequr nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit.
    Studimi i Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit na jep rezultate tė kėnaqshme nga tė gjitha fushat, si kur e studjojm aspektin politik tė saj, aspektin historik, atė ushtarak, aspektin e diplomacisė dhe propagandės qė ėshtė zhvilluar rreth ngjarjeve nė Shqipėri, dhe poashtu kjo ėshtė koha kur hisotira e popullit shqipėtar u vu nė fokus nga gazetat Evropiane. Amanetin e Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit, tė mbėrritur deri tek ne, duhet ta qojmė deri nė fund, dhe vetėm atėher do i nderojm bėmat e herojve qė e jetuan atė kohė, dhe do nderojmė gjakun e dėshmorėve tė rėnė pėr Shqipėrinė Natyrale.Sidoqoftė lufta e Lidhjes Shqiptare do mbetet e paharruar, si pėr vulosjen qė i dha formimit tė Kombit Shqiptar, si pėr luftėn e drejtė tė drejtuar mjeshtėrisht, ashtu edhe pėr vullnetin dhe moralin qė ia dha brezave deri nė ditėt e sotme, e do t’ua jap deri sa tė arrihet qėllimi i shenjtė i Bashkimit Kombėtar, duke na mėsuar se si luftohet pėr tė mbrojtur vatanin. Rrjedhimisht gjaku i dėshmorėve si tė Lidhjes Shqiptare si tė atyre qė ranė mė parė dhe pas saj, do jetė fuqia dhe vullneti i ēdo atdhetari dhe mallkimi e frika e ēdo tradhėtari.

    Literatura e pėrdorur:

    • Kristo Frashėri-“Lidhja Shqiptare e Prizrenit”
    • Xhafer Belegu – Lidhja e Prizrenit
    • Gazeta Ushtria - Nėnkol. Prof. As. Dr. Pjetėr Hidri, Nėnkol. Ahmet Leka / Ēėshtje ushtarake te Lidhjes Shqiptare te Prizrenit
    • Skėnder Rizaj – Lidhja Shqiptare e Prizrenit (1877-1885)
    • Arkivi i Kosovės - Lidhja Shqiptare e Prizrenit nė dokumente Angleze
    • Arkivi i Kosovės - Lidhja Shqiptare e Prizrenit nė dokumente Osmane
    • Akademia e Shkncave tė RPS sė Shqipėrisė - Konferenca kombėtare e studimeve pė Lidhjen Shqiptare tė Prizrenit
    • Akademia e Shkncave tė RPS sė Shqipėrisė – Lidhja Shqiptare e Prizrenit nė dokumente Osmane 1878-1881
    • Lidhja Shqiptare e Prizrenit nė dokumentet Austro-Hungareze(1878) V.I
    • Instituti Albanologjik i Prishtinės - Gjurmime albanologjike / Seria e shkencave historike
    • Sherafedin Hoxha – Shtypi i Kombeve dhe i Kombėsive tė Kosovės
    • Historia e Popullit Shqiptar II
    • Ferdinand Schevill-“Ballkani-Historia dhe Qytetrimi
    • Konferenca Shkencore e 100-vjetorit tė Lidhjes Shqiptare tė Prizrenit I,II
    Nese eshte e bere me dashuri, asgje nuk eshte mekat.

Faqja 2 prej 4 FillimFillim 1234 FunditFundit

Tema tė Ngjashme

  1. Jeta e Prizrenit fillon me Therandėn e lashtėsisė
    Nga Davius nė forumin Bashkėpatriotėt e mi nė botė
    Pėrgjigje: 1
    Postimi i Fundit: 03-08-2014, 06:49
  2. Lidhja e dytė e Prizrenit
    Nga shendelli nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 3
    Postimi i Fundit: 18-12-2011, 11:46
  3. ROLI I ULEMAVE NĖ LIDHJEN E PRIZRENIT, Shkruan: Mexhid YVEJSI, Gjakovė
    Nga Mexhid Yvejsi nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 20-04-2009, 03:52
  4. Qėndrimi i shtypit tė huaj ndaj lidhjes sė Prizrenit
    Nga Davius nė forumin Historia shqiptare
    Pėrgjigje: 5
    Postimi i Fundit: 09-07-2006, 23:28

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •