PËRSONALITETE TË KULTURËS ISLAME
QË KANË JETUAR E KONTRIBUAR NË FUND TË SHEK.XIX - GJYSMA E PARË E SHEK. XX.
HAXHI ALI ELBASANIT
Përfaqësuesi i Unitetit Kombëtar
Jeta dhe veprimtaria e Haxhi Ali Elbasanit shtrihet më se gjysmë shekulli në shekullin e kaluar dhe më se një çerek në të sotmin. Ai përjetoi ngjarje të dhëmbshme të vëllezërve të tij: betejat, copëtimin e vendit, mërgimet e detyruara, varfërinë e popullit, përçarjen që mbillte propaganda e huaj greke e sllave etj.
I pajisur me kulturën e lartë fetare, të cilën e kishte fituar në aulat e Universitetit të Stambollit, dhe i frymëzuar nga idealet kombëtare, Haxhi Ali Elbasani fitoi besimin e popullit, i cili e zgjodhi deputet e më pas dhe anëtar i Senatit. Vajtja në Haxh e pasuroi botëkuptimin e tij me ndjenja fisnike të moralit Islam.
Në mënyrë të vaçantë Haxhi Ali Elbasani u shqua si publicist, veprimtar shoqëror e patriot. Gjatë kohës që qe në Turqi, drejtoi gazetën "Zemra" ("Yrek"), që botohej në dy gjuhë: shqip dhe turqisht, me alfabet arab. Në dalje të saj, kjo gazetë u bë tribunë e pikëpamjeve lidhur me nevojën e organizimit të arsimit në Shqipëri. Haxhi Ali Elbasani ishte dhe kryetar i Klubit "Bashkimi", i cili kishte si organ të vetin gazetën "Fjala e drejtë".
Pikëpamjet e Haxhi Ali Elbasanit lidhur me arsimin, mirëkuptimin në mes besimtarëve të feve të ndryshme etj, janë pjesë e ideve të rilindësve. Ai propagandonte tolerancën e mendimit, në bazë të së cilës shtronte bashkëpunimin në mes myslimanëve dhe kristianëve: "Myslimanët duhet t’u shtrijnë dorën kristianëve, sepse kjo e forcon kombin shqiptar".
Më 1913-1914 ai drejtoi "Komitetin e Zgjimit dhe të Besës Shqiptare", me qendër në Elbasan. Me qëndrimet e tij, me kulturën që zotëronte si myderiz dhe përvojen që kishte fituar sa kohë shërbeu në organet legjislative të Turqisë, Haxhi Ali Elbasani fitoi një popullaritet jo vetëm në Elbasan, por dhe në të gjithë zonën e Shqipërisë së Mesme.
Haxhi Ali Elbasani vdiq i nderuar në vitin 1928.
HAFIZ ALI KORÇA
Hoxha i Përndjekur
Midis hoxhallarëve të përndjekur nga pushtuesit, nga fanatikët dhe komunizmi për idetë, pikëpamjet dhe veprimtarinë e tyre është dhe Hafiz Ali Korça. i rritur në një mjedis patriotik, fetar e kulturor Korçar të pastër, ai u brumos me bindje dhe parime bazë, që e ngriten lart emrin e tij. Për këto ai, në vitin 1893, kur ishte në moshën 20 vjeçare, u internua në Sinop, sepse ndërsa udhëtonte me trenin Sofie-Stamboll, iu kapen librat shqip, atëherë të ndaluar. Më 1900, u internua në Anadoll, për aktivitetin në mësonjëtoren e Korçës. Pas Kongresit të Dibrës ia shkatërruan shtëpinë. Më pas, Kabineti i Telat Pashës e dënoi me vdekje, por me ndërhyrje u fal. Më 1924 u përjashtua nga Këshilli i Lartë i Sheriatit. Më 1925 botoi në Tiranë pamfletin "Bolshevizma a çkatërrimi i njerëzimit".
Hfz. Ali Korça zhvilloi një veprimtari intensive në disa drejtime dhe kryesisht në fushën e kulturës, të fesë dhe të publicistikës. Ai ka shkruar një varg veprash origjinale në prozë e poezi fetare dhe laike. Ndër to shquhen:
"Mevludi" (1900). "303 fjalë të Imam Aliut" (Botuar në Korçë më 1910). "Historia e shenjtë dhe të katër halifetë" (Botuar në Tiranë më 1931, fq.288). "Jusufi me Zelihanë" (Botuar në Elbasan më 1923). "Gjylistani", përkthim nga Saadiu, (1918). "Shtatë Ëndrrat e Shqipërisë", poezi, (Botuar në Tiranë më 1944). "Tefsiri i Kur’anit", (mbetur dorëshkrim, me një vëllim prej 2000 faqesh, R.Z.) punuar gjatë viteve 1920-1924. "Rubaijjati Khajjam"(Hajjam, përkthim nga O. Kajami, 1930- Ribotim 1942 në Tiranë).
Një rëndësi të veçantë kanë gjithashtu edhe tekstet shkollore si : "Abetare shqip" (1910). "Fe Rrëfenjësi, morali" (1914). "Gramatika, Syntaksa shqip—arabisht edhe fjalime", (1916). Hafiz Ali Korça ka lënë edhe një numër të konsiderueshëm dorëshkrimesh e përkthimesh.
Hafiz Ali Korça, duke përkthyer kryeveprat si "Gjylistani", "Rubairat" si dhe "Jusufi me Zelihane", i bëri të flasin shqip poetët e mëdhenj si Saadiun, O.Kajamin etj.
Hafiz Ali Korça qe ndër mësuesit e parë të mësonjëtores së parë shqipe në Korçë dhe bashkëpunoi ngushtë me Pandeli Sotirin, drejtorin e mësonjëtores së parë shqipe të Korçës. Aty dha pa pagesë edukatë islame . Pas shpalljes së Pavarësisë, iu ngarkuan detyra të rëndësishme. Qe këshilltar i Ministrisë së Arsimit, Drejtor i Përgjithshëm po i kësaj Ministrie, Shef i Fetva-minit pranë Këshillit të Lartë të Sheriatit në Shqipëri, pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës etj.
Gjatë jetës së tij Hafiz Ali Korça bashkëpunoi me një varg figurash që luajtën rol të rëndësishëm në historinë e kohës së re të Shqipërisë, siç janë: Kristo Luarasi, Jusuf Turabi Kërçova, Pandeli Sotiri, Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Mati Logoreci, Sali Nivica etj.
Jeta e tij është një shembull i përsosur i atdhetarit të devotshëm, që nuk ndan fjalën nga veprat e poetit që fton bashkëpunëtorët të punojnë për mëmëdheun, të mos e braktisin.
Hafiz Ali Riza Ulqinaku
Autori i Mevludit Shqip
Një ndër figurat e shquara të Rilindjes Kombëtare është edhe Hafiz Ali Riza Ulqinaku, veprimtar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Sipas L.Skëndos, Ali Ulqinaku i përkiste shkollës letrare dhe shkencore shqiptare të traditës islame, të njohur si bejtexhinj.
Lindi në Ulqin më 1853, ku mori dhe mësimet e para. Më vonë u shkollua në Shkodër dhe në Stamboll. Fillimisht ka punuar si imam dhe myfti në Ulqin. Që në moshë të re u mor me përkthime dhe përshtatje në gjuhën shqipe të veprave letrare moralizuese dhe mësimore.
Ka lënë vepra të botuara, dorëshkrime origjinale dhe përkthime. Ka botuar më 1884 një përmbledhje me tre vepra të veçanta: Përkthimin shqip të veprës turke "Huda Rabbim", Mevludin, të ndarë në katër kapituj, me 634 vargje gjithsej dhe Një Fe-rrëfenjës të përbërë nga 804 vargje. Ndërsa në dorëshkrim ka lënë një abetare shqip dhe tre fjalorë. i pari është hartuar në vargje, metodë kjo e suksesshme dhe praktike për mësimin e gjuhëve të huaja nga nxënësit e fillores. i dyti është shqip-turqisht, ndërsa fjalori i tretë është turqisht-shqip.
Veprën "Mevludi sherif" e shqipëroi më 1873. Kur u shpërngul në Shkodër më 1879, veprën e solli dorëshkrim. U botua në vitin 1885/86 sipas dëshmisë së vetë autorit. Ky Mevlud u përhap në mënyrë të rrufeshme në të gjitha trevat veriore shqiptare të besimit mysliman. Mevludi mësohej përmëndësh, kopjohej. Vepra mori karakter didaktik dhe patriotik, sepse Hfz. Ali Ulqinaku i bëri një parathënie në vjershë dhe i shtoi një pjesë origjinale. Në parathënie shkroi për domosdoshmërinë e lëvrimit të gjuhës së pastër shqipe.
Pikërisht për këtë pati pasoja nga pushtuesit. Kështu u detyrua të lërë Ulqinin dhe të vendoset në Shkodër e më vonë në Lezhë.
Hfz. A.Ulqinaku u mor me veprimtari letrare, filologjike e pedagogjike, jo i shtyrë vetëm nga feja, por dhe nga nevojat e popullit për dije e arsim, kulturë dhe shkencë. i shtyrë nga dashuria për gjuhën shqipe, për ruajtjen e saj dhe të kombësisë shqiptare.
Për veprimtarinë e tij dhe për nxënësit përshtati një alfabet të shqipes mbi bazë të grafisë arabe. Këtë e bëri për nevojat aktuale të kulturës e të shkrimit shqip, për përhapjen e saj legale në atdhe. Bëri që shqipja e folur të shkruhej, të ruhej e të kultivohej.
Vepra letrare e Hfz.Ali Ulqinakut ndikoi fuqishëm në krijuesit letrarë me alfabet që erdhen pas tij. Ndikimi i tij haset dhe në një plejadë shkrimtarësh të shkolluar nëpër medrese të ndryshme, midis dy luftërave botërore. Vdiq më 1913.
BABA ALI TOMORRI
Një Nga Viktimat e Komunizmit
Baba Ali Tomorri ka lindur në Shalën e Tepelenës nga fundi i shekullit të XIX. Është një nga shkrimtarët dhe historianët e rinj të bektashizmit. Shkrimet e tij nënshkruhen edhe me emrat Varfe Ali Prishtina ose me pseudonimin "Turabi". Botimet e tij janë të karakterit fetar bektashian. Ndër to dallohen: "Bektashinjtë e Shqipërisë", Korçë, 1921. "Leteratyra e Bektashinjtë" (pa vend botimi, pa datë). "Histori e Bektashizmës",Tiranë, 1929. "Nefese dhe Gazele bektashiane",(pa vend e pa datë botimi).
Botoi edhe shumë shkrime dhe vjersha të veçanta në organet e shtypit të kohës. Një poezi e tij i është kushtuar flamurit kombëtar: "Flamurit të Shqipërisë".
B. Ali Tomorri qe një nga organizatorët kryesorë të tre Kongreseve Bektashiane: Kongresit të Parë Bektashian që i zhvilloi punimet në Prishtinë, ku ishte edhe selia e parë e teqesë së tij(në 1922). Kongresit të Dytë që u mbajt në Gjirokastër, më 1926 dhe Kongresit të Tretë në Turan të Korçës, me 1929.
Më 1921 B. Ali Tomorri nxori dhe drejtoi fletoren "Reforma". Më 1947 u dënua me vdekje nga gjyqi komunist dhe u ekzekutua me akuzen se ka bashkëpunuar me anglezët.
ARIF SHALA
Vëllezër Mos e Braktisni Drenicen
Arif Shala është biri i Drenicës së Kosovës. Lindi më 1909 dhe që në moshë të re, kur ishte ende nxënës në mejtepin e Mulla Rifatit, shquhej në mes të shokëve të tjerë për zgjuarsinë e tij, shkathtësinë dhe karakterin e fortë. Duke qenë ende i ri, ai arriti të mësojë Kur’anin përmendësh dhe të dallohej për deklarimin e bukur që bënte. Më 1927 mbaroi medresenë e Gjakovës dhe në ato vite të rënda për Kosovën vazhdoi gjimnazin në Tiranë. Në fshatin Koroticë e Epërme, ku u caktua si imam, ai, së bashku me mësimet e fesë, u mësoi nxënësve në mënyrë ilegale dhe lexim-shkrimin e gjuhës amtare shqipe. i tronditur nga krimet që bënte xhandermaria serbe mbi popullin shqiptar, i dërgoi më 1933 letër proteste krajlit serb, Pjetrit. Më 1935, me anë të një panfleti, ftoi popullin e Kosovës të bojkotonte zgjedhjet. Por, ajo që e bëri popullor imam Arifin ishte kushtrimi i tij për te mos u shpërngulur kosovarët ne Turqi, por të qëndrojnë në trojet e veta. Falë aktivitetit të tij, asnjë familje shqiptare nga Drenica nuk emigroi në Turqi.
Imam Arif Shala iu kundërvu fashizmit italian. Ai mori pjesë në çlirimin e Prishtinës dhe të Ferizajt. Arifi ishte njeri me karakter të fortë, me botëkuptimi të qartë islamik, me devocion patriotik deri në vetëmohim, me një dashuri të papërshkruar për vendlindjen dhe për Kosovën. Demokrat me ndjenjë dhe me zemër.
Arifi nuk mund të pajtohej me politikën diskriminuese sllave antishqiptare dhe antikosovare. Ai doli ilegal, komit për të luftuar për lirinë e popullit dhe lirinë e besimit islam. U ndesh disa herë me patrullat e UDB-së dhe më 1 janar 1947 policia serbe, pasi e diktoi, e rrethoi dhe e vrau në mënyrë barbare, pikërisht në ditën e parë të vitit të ri. Me gjithë kundërshtimet e policisë serbe, populli i Miranit e varrosi me nderime imamin nga Drenica, Arif Shalën.
Krijoni Kontakt