Lidhja e dytë e Prizrenit

[shendelli]

Mbështetur në frymën politike të shkrimeve autentike të pjesëmarrësve në Kuvendin themelues, më 16-19 shtator 1943, Lidhja e Dytë e Prizrenit është organizatë politiko-ushtarake kombëtare demokratike shqiptare. Sipas Tahir Zajmit, Kuvendi themelues punoi edhe më 20 shtator[1]. Që këtej kjo datë ka hyrë gabimisht në historiografi.[2]
Nuk qëndron as mendimi i shumë publicistëve se “iniciativën për Lidhjen e Prizrenit e mori Xhafer Deva pas kapitullimit të Italisë fashiste”[3]. Kjo ka një si mbështetje në konstatimet e Ali Hadrit se “person kryesor në grupin inisiativ për thirrjen e Kuvendit themelues të Lidhjes së dytë të Prizrenit ishte Xhafer Deva, mbështetje e madhe e shërbimit informativ gjerman”[4].
Në fille të qarta të Lidhjes së Dytë të Prizrenit na vë aktiviteti politik i veteranit të Pavarësisë së Shqipërisë Rexhep Mitrovica, nga fundi i korrikut 1943. Organi i Komitetit të Kosovës shënonte qartë këto fille të pakontestueshme: “Mbassi pat nji shkëmbim të gjanë pikëpamjesh me nji varg personalitetesh kosovare në Kryeqytet, nisej bashkë me disa shokë, për Prizrend ku, në lidhje me shumë atdhetarë të tjerë, do t’organizonte lëvizjen e mbrojtjes së Kosovës kundra çdo vale imperialiste…”[5].
Këta shokë të Mitrovicës ishin: Qazim Bllaca dhe Muhamet Frashëri, ish-nënprefekt i Therandës (ish-Suharekë). Ishte koha kur pushtetit fashist italian po i trandej trualli nën këmbë në tokat shqiptare, pas largimit të Benito Musolinit nga posti i kryeqeveritarit të Italisë (25 korrik 1943). Rexhep Mitrovica me shokët u arrestuan më 2 gusht 1943, sapo arriti në “Post blok” të karabinierisë së Prizrenit. Një kohë u mbajtën në Burgun Ushtarak dhe në Burgun e Qarkut të Prizrenit. Të lidhur keq i dërguan në “Komanda tapa” në Shkodër e prej andej në Burgun Ushtarak të Tiranës dhe në Kampin e përqendrimit “Porto-Romano” afër Durrësit. Në birucat e këtij kampi do të pësonin edhe më keqe sikur të mos u qeshej fati nga ndihma që u ofronin të burgosurit më të hershëm: drenicasi Idriz Ajet Gashi dhe ferizajasi Abdullah Musliu, antifashistë të shquar. Qazimi do të lirohej në prag të kapitullimit të Italisë, me ndihmën e Fejzi Alizotit, kurse Rexhepi dhe Muhameti vetëm pas kapitullimit të Italisë fashiste, më 8 shtator 1943.
Në këto rrethana, ngritja e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, për të marrë shqiptarët vendës në duar të veta mbrojtjen e kufijve etnikë të Kosovës dhe të Shqipërisë u shty deri në ditët e para të okupimit të plotë të Shqipërisë Etnike nga ushtria hitleriane. Realisht, më 9 shtator 1943, kryeministri i Mbretnisë Shqiptare, Ekrem Libohova i drejtoi kombit një Thirrje ku theksohej se qeveritë shqiptare nën okupimin italian ishin përpjekur “për rregull dhe bashkim vëllazëror”, në mënyrë që populli shqiptar “të dalë i pagjymtuar fizikisht dhe ekonomikisht nga ky konflikt i përbotshëm” - Lufta e Dytë Botërore[6]. Më 11 shtator 1943 Këshilli Ministror i Shqipërisë nën kryesinë e Iljaz Agushit, Nënkryeministër dhe Ministër i Punëve Botore, shpalli “Pavarësinë e plotë të Shqipërisë (…) me kufijtë që i caktojnë gjuha e gjaku”. Në Proklamatë, midis të tjerash, saktësohej: “Qeveria merr të gjitha pushtetet sovrane deri sa të zgjidhet Asambleja e re…”[7].
Pikërisht në këtë ditë, më 11 shtator 1943, prefekti i Prizrenit, juristi Asllan Isa Boletini[8], me anë të korrierit solli Qazim Ramë Bllacën nga Bllaca në Prizren, për të marrë pjesë në Mbledhjen e Këshillit organizues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit[9]. Sipas Tahir Zajmit, grupin iniciativ e përbënin: Xhafer Deva, Musa Sheh Zade, Sheh Hasani, Tahir Zajmi, Lukë S. Mjeda, Qazim Bllaca e Pjetër Vuçaj[10]. Sipas Qazim Bllacës, Mbledhjen themeluese të Këshillit organizues e kryesoi Asllan Boletini[11]. Në të dhënat autentike të pjesëmarrësve në Kuvendin themelues ky Këshill quhet Grup nisjatuer i Kongresit të Prizrenit. Në ditën e parë këtë Këshill e përbënin patriotët: Sheh Musa Shehzade (kryetar), Shefqet Shkupi, Sheh Hasani, Asllan Boletini, Qazim Bllaca, Pjetër Vuçaj, Tahir Zajmi, Hevzi Meraku, Luk Simoni, Qemal Balila, Haxhi Fahriu dhe Sokol Dobroshi (anëtarë)[12].
Rëndësia e ngjarjes shtyri që përgatitjet për mbajtjen e Kuvendit themelues të zhvilloheshin me shpejtësi. Më 14 shtator 1943 u ngrit, në Tiranë, Komiteti Ekzekutiv i Përgjithshëm me detyrën e Qevrisë së Përkohshme - të thirrte Kuvendin Kombëtar të Shqipërisë në shtrirje të tokave shqiptare etnike. Dhe, dy ditë më vonë në Prizren do të fillonte punimet Kongresi i Prizrenit në rrethana të një atmosfere feste gjithëkosovare[13]. Ndërkaq, të dhënat e para për themelimin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit i botoi ”Kombi”, më 23 shtatorit 1943[14].
Informatori ishte pjesëmarrës në Kuvendin themelues, dhe ai saktësonte: “Patriotë të njohur Kosovarë muerën inisiativën për të mbledhur nji (Kongres të) Kosovës, Dibrës e të Strugës ku të çfaqej vullneti i përgjithshëm i banorëve të këtyne krahinave për bashkimin e përhershëm me Nanën Shqipni, dhe për sigurimin e këtyre krahinave prej çdo sulmi armik”[15].
Prandaj, Lidhja e Dytë e Prizrenit as u nis dhe as do të përfundonte si Lidhje gjithëshqiptare, as kopje e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit 1878-1881. Plotësisht në pajtim me politikën antishqiptare kominterniste ishte edhe konstatim: “Formimi i kësaj organizate është vepër e përbashkët e kuislingëve shqiptarë dhe shërbimit informativ gjerman”[16].
Korrespondenti i gazetës “Kombi”, pjesëmarrës në Kuvendin themelues, informonte lexuesit: “Pika e parë e programit të bisedimeve përmban kërkesën e bashkimit të përhershëm dhe të pazgjidhshëm të të gjithë krahinave të banueme qysh prej mija vjetsh prej popullsinash shqiptare”;
Pika e dytë e Programit “përmban bashkimin me Shqipni të krahinave të Mitrovicës, Vuçiternës, të Pazarit të Ri dhe të Senicës – toka shqiptare të kërcënueme nga shumë anë nga bota sllave”;
“Pika e katërt e bisedimit përmban formimin e nji Komiteti Qendruer në Prizren me degzat e saj në të gjitha Prefekturat, Nënprefekturat dhe komunat e krahinave të Kosovës, Dibrës dhe Strugës, të cilat do të marrin përsipër organizimin ushtarak e politik të Kosovës”;
“Pika e pestë e programit përmban mbledhjen e të gjitha dokumenteve historike, politike dhe diplomatike që forcojnë qënien shqiptare të tokave të lirueme, ashtu dhe ngjarjet dhe vuajtjet e pafund të banorëve të ktyne viseve në kohën e sundimit jugosllav si dokument në rasën e një paqie të arthme[17].
Një paraqitje të plotë dhe shumë besnike zhvillimeve në Kuvendin themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit u bëri gazeta “Kosova” e Tetorit 1943. Ajo informonte opinionin: “Dita e lumnueshme e 16 Shtatorit 1943 gëdhinë tue gjetun Prizrendin të zbukuruem në nji mënyrë të jashtëzakonshme me flamure kombëtare, me harqe ngadhënjimi, mbi të cilët zotnojnë figurat e të gjithë martirëvet dhe luftëtarvet ma të shquem të përpjekjevet kombëtare të popullit shqiptar”[18].
Kuvendi themelues i Lidhjes së Dytë të Prizrenit i zhvilloi punimet në Shkollën “Bajram Curri”. Atë e hapi kryetari i Këshillit organizues, Sheh Musa Shehzade, dijetar i madh dhe eminencë kryesore e Lidhjes së Dytë të Prizrenit[19]. Ai fuqimisht e sfidoi dhunën e pushtuesit italian dhe pasqyroi kundërvënien politike e të armatosur shqiptare kundër robëruesit italian: “Mbas shpartallimit t’ushtrisë italjane, e cila, për katër vjet rresht, vrau, preu, rrenoi dhe shkretoi, dogj e shkrumoi ndër vendet t’ona, tue zhvillue nji veprimtari me të vërtetë shtypëse të njij shtypësi pa farë skrupulli, problemi i jetës së Kombit t’onë, i së ardhshëmes s’onë, paraqitet ma i ndërlikuem. Shkaku dihet prej të gjithëvet: Italjanët, siç e dini ju të gjithë, me gjithë përpjekjet t’ona të përbashkëta, nuk na lanë, tue na eliminue, tue na internue dhe tue na burgosun, asnji mundësi organizimi për mbrenda, për të qenë gati, në mos tjetër, me i bamë ballë sulmevet tinzare t’imperialistavet sërbë, malazezë dhe grekë”.
Urtaku i madh Musa Shehzade rravijzoi qëndrimin politik shqiptar edhe ndaj pushtuesit gjerman. Atë e paraqiti qartë si pushtet të huaj, të imponuar dhe kalimtar dhe kërkoi që të shfrytëzohej për përfitimet e kombi shqiptar. Theksoi mençurisht: “Tash që kemi të gjitha mundësinat e njij organizimi të përgjithshëm të fuqinave kombëtare, duhet që ta fitojmë, mbrenda njij kohe të shkurtën, gjithë periudhën qi humbëm gjatë së shkuemes së afërt (…). Duhet të mendojmë, pra, masat dhe mënyrat e mprojës s’onë për çdo gjasë dhe për çdo rrethanë. Qëllimi që do të frymëzojë përpjekjen t’onë, nji përpjekje jete a vdekje, do të jetë nji i vetëm; Sigurimi i njisisë s’onë ethnike”.
Kryetari i Këshillit organizues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, Sheh Musa Shehzade, u dërgoi një mesazh të fuqishëm pushtuesve e copëtuesve të Shqipërisë Etnike më 1878, 1913, 1919 dhe 1941, duke theksuar: “Na po e shpallim haptas, nuk kemi as ma të voglin pretendim mbi asnji copë tokë që nuk asht e jona. Duem, pra, vetëm gjithëçka asht tokë arbënore, e banueme prej njij popullsije shqiptare. Prandaj, fqinjët t’onë nuk kanë shka druejnë prej nesh …”[20].
Anëtarët e tjerë të Grupit organizues para delegatëve do të spikatnin kërkesat për programin dhe për statutin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, që do të viheshin në rendin e ditës në ditën e dytë dhe të tretë të punimeve të Kuvendit themelues. Veterani i luftës për lirinë e Kosovës historike, Shefqet Shkupi, do të saktësonte: “Qellimet janë ato që përmendi vetë Kryetari i jonë dhe që kanë lidhje të ngushtë me vullnetin e përbashkët të krejt Popullit të Kosovës, Dibrës, Strugës dhe Tetovës; don me thanë, pikë së pari, sigurimi i bashkimit të së gjitha këtyne Vendeve me Shqipninë e Vjetër[21]., së cilës i përkasin nga çdo pikëpamje: nga ajo historike, nga ajo gjeografike dhe nga ajo ethnografike; së dyti, për të sigurue plotësimin e njisisë s’onë ethnike tue përfshimë në rrethin e Votrës s’onë kombëtare, të Shtetit të Lirë, të pavarun, Shqiptar, të gjitha ato Vise që, për nji arsye a për nji tjetër, fshajnë ende nën robni; së treti, tue u frymëzue nga vepra atdhetare e paharrueshme e Lidhjes së Prizrendit, me hedhun, qysh tashti, themelet e njij organizimi mprojtjeje politike, diplomatike dhe ushtarake të këtyne të drejtave të pamohueshme dhe, si të tilla, të paprekëshme para çdo të drejte, edhe para asaj ma fillestare”[22].
Oratori, personalitet shumë i rëndësishëm i historisë shqiptare, do të angazhohej për bashkimin me Mbretnin Shqiptare edhe të viseve të tjera shqiptare të cilat ende mbaheshin nën okupimin bullgar dhe administrimin e tërthortë të Mbretërisë së Malit të Zi dhe të Serbisë së Nediqit. Shefqet Shkupi theksoi para delegatëve: “Vendi i jonë asht i synuem nga lakmina të pangishme imperialiste, pse, ndër fqinj, ka ba pak, ase aspak hapa kuptimi i drejtësisë së vërtetë, si edhe pse, drejtuesat e klikave të ndryshme të përparshme ushtarake, si Mihajloviçi, vazhdojnë t’andrrojnë krijime artificiale, kryekëput tashma të pamundëshme, si Jugosllavia e përparshme, që shkretoi, rrenoi, për tridhetë vjet rresht, Fisin Arbënuer në Kosovën t’onë”.
Qëllimi i ngritjes së Lidhjes së Dytë të Prizrenit pasqyrohej në një fjali të thjeshtë: “Gjithçka për Liri!” të dr. Rexhep Krasniqit, historiani shqiptar i parë, më i thelli i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit të vitit 1878, e cila, siç konstatonte: “do të mbetet, heret e vonë, e pashlyeshme ndër mendje dhe ndër shpirtna të gjithë Shqiptarve, pse i detyrohet asaj Lidhje qenja dhe shpëtimi i Fisit t’onë nga gënjeshtrat e këlyshvet të Rusisë”[23].
Kërkesës për bashkimin shqiptar për të realizuar aspiratën e bashkimit të Shqipërisë Etnike i dha kuptimin e amanetit patrioti Tahir Zajmi. Ai theksoi: “Vullneti i krejt popullit që kemi nderin të përfaqësojmë në gji të kësaj mbledhjeje asht aj i realizimit të bashkimit të persosun ndërmjet Kosovës, Dibrës dhe Strugës me Shqipninë e Vjetër. Prandaj, na, tue interpretue kët vullnet besnikisht, duhet që, njizani, ta shpallim kët bashkim në trajtë plebishitare(…), për realizimin e Njisisë s’onë ethnike”.
Personalitet politik, Zajmi, i zoti për pushkë dhe për penë, konceptoi platformën politike - “Vullneti paqësor Kosovar”, në të cilën, midis të tjerave, saktësoi: “Kuvendi i tashëm i Prizrendit asht mbledhja e madhe e krejt popullit shqiptar që, padrejtësinat e Europës imperijaliste, kishin lanë, për dy herë rresht, nën zgjedhë t’imperjalistavet të Ballkanit” dhe konstatoi: Porsa të sigurohen këto të drejta, që nuk mund t’i mohojë as kriteri i drejtësisë ma fillestare, populli shqiptar do t’a frymëzojë politikën e mbrendshme dhe të jashtëme nga drejtime që do të përbajnë gjith’ aq norma themelore të pacënueshme, kundrejt fqinjve të vet(…)”[24].
Atmosferë patriotike entuziaste bashkimtare në Kongresin themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit solli fjala e mësuesit mitrovicas Bedri Gjinaj: “Dërgata e Mitrovicës merr pjesë në këtë mbledhje historike, e bindun se, nga bisedat dhe punimet e saja do të dalë ajo që pret krejt populli shqiptar: vendimi për t’a krijue, me të drejtë e me gjakë, Shqipninë e andrrueme prej të gjithë Martirvet t’onë: Shqipnija Ethnike”[25].
Më 17 shtator 1943 Këshilli Ekzekutiv i Përgjithshëm i Tiranës informonte popullin se kishte shpallur “pavarësinë e Shqipërisë” dhe e ftonte “për domosdoshmërinë e mbrojtjes së Shqipërisë Etnike”[26]. Në këtë ditë, pikërisht më 17 shtator 1943, i zhvilloi punimet Seanca e dytë e Kuvendit themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Kryetari i Këshillit nisjatuer, Musa Shehzade në këtë seancë Kuvendit themelues së Lidhjes ia propozoi Kryesinë e Kongresit në përbërje: Një Kryetar, Dy Nënkryetarë, Një Sekretar, për të “kryesue mbledhjet dhe me drejtue zhvillimin e bisedimeve t’interesantshme të mbledhjes historike”[27].
Sipas Tahir Zajmit, në Kuvendin themelues morën pjesë 42 delegatë[28]. Me vota të fshehta Kuvendi për Kryetar zgjodhi dijetarin Sheh Musa Shehzade me 38 vota, kurse për nënkryetarë: Aqif Blutën dhe dr. Rexhep Mitrovicën, me nga 17 vota. “Me propozim të Kryetarit (Musa Shehzades), mbledhja pranon, me aklamim, si Sekretar të Kongresit Z. Bedri Gjinaj”[29]. Me kërkesën e Kryetarit të Kuvendit, punimet e të gjitha seancave do t’i drejtonte dr. Rexhep Krasniqi[30].
Organi i Komitetit të Kosovës - “Kosova”, iu kushtua edhe biografive të personaliteteve drejtuese të Kuvendit themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Aty theksohej: “Z. Musa Shehu, prej Prizrendi, asht nji nga figurat ma të lashta, pra veteran i mirënjoftun kudo nëpër botën shqiptare, si përpjekjes i palodhun, në çdo kohë dhe për çdo rrethanë, i përmbushjes së aspiratave të shejta të Kombit shqiptar; burrë qind për qind i ndershëm, guximtar dhe i patundëshëm në ndjekjen e parimevet themelore që kanë frymëzue, herët e vonë, lëvizjet kombëtare të Vendit t’onë e, si i tillë, edhe shok i pandarshëm i Plakut të maleve, Bajram Currit të paharrueshëm. Zgjedhja e tij në krye të Kongresit, pra, difton haptas udhën që mendon të ndjekë vetë Kongresi(…)”.
Dhe, duke folur për Aqif Blutën, përfaqësuesin e Sanxhakut, Kosova, midis të tjerash, shkruante: “Ky burrë gjakovar[31]., nji nga oficerat ma të shquem të dalun nga Shkolla turke, asht figura ma përfaqësuese e Sanxhakut; asi Burri që, në çdo kohë, nën çdo pushtim, nuk ka pushue kurrë së luftuemi për realizimin e vullnetit të popullit kosovar për të qenë nji dhe i pandashëm kundra çdo vale shkatërrimtare; asht Burri që, klika ushtarake imperijaliste e Belgradit, i ndeu, ma se nji herë, kurthe mbi kurthe, për t’a shdukun nga qarkullimi, për ta vra, që të pushonte, në gji të Skupçinës, zani i tij i fuqishëm, kundra tiranisë, kundra terrorizmit, kundra masakrave dhe kundra luftës së shkombëtarizimit që zhvillonte Serbija imperijaliste mbi popullin shqiptar të Visevet thjesht shqiptare të Kosovës(…); asht Burri, ma në fund, që ka vendos, për çka i përket sektorit të vet, m’e bashkue, me çdo mënyrë dhe me çdo therori, Tregun e Ri, vend thjesht shqiptar, si ç’e ka diftue me gjakun e derdhun bujarisht në çdo rasë rreziku, me Atdheun e përbashkët shqiptar”.
Duke folur për historianin dr. Rexhep Krasniqi, gazeta Kosova, saktësonte: “…ma i riu në Kryesi, asht djaloshi që asht rritë e burrnue me aspiratat dhe me idealet e Plakut të pavdekshëm të Maleve (Bajram Currit), djalë atdhetar që, për Shqipni, mendon dhe jeton e që, si të gjithë të rijt e Kosovës Kreshnike, asht i frymëzuem nga vullneti i patundun që të kryhet, këtë herë, nji herë e përgjithëmonë, Porosia e të Parve: krijimi i Shqipnisë Ethnike…”[32].
Në punimet e Seancës së Dytë, hapësirën kohore më të madhe e zuri: “Bisedim mbi Bashkimin e Kosovës, të Dibrës dhe të Strugës me Shqipni”. Kuvendi themelues vendosi: “Këto Vise t’i bashkohen Nanës s’onë të përbashkët; Nanës Shqipni”[33]. Juristi Esad Berisha, përfaqësues i nënprefekturës së Gjilanit pasqyroi dimensionet e dhunës bullgare në viset shqiptare të okupuara nga Bullgaria dhe konstatoi: “Detyrat që na presin për realizimin e vullnetit të të gjithë Shqiptarëve: krijimin e Shqipnisë Ethnike, janë të shumta dhe tepër të randa. Për t’i dalë në krye kësaj pune, ka vetëm nji udhë; të ndjekim porosinë që na ka lanë Bilbili i gjuhës Shqipe, Naim Frashëri: “Punë, punë, natë e ditë, që të shofim pakëz dritë”[34].
Në kohën derisa po i zhvillonte punimet Seanca e Dytë e Kongresit të Prizrenit, arritën përfaqësuesit e Komitetit Ekzekutiv të Përgjithshëm të Tiranës: Bedri be Pejani, Rexhep Mitrovica dhe Xhafer Deva, të shoqëruar nga Rrok Maloku dhe “shumë delegatë të tjerë”[35]. Sipas Tahir Zajmit, me këta ishin edhe publicistët shqiptarë më të shquar të kohës: dr. Xhelal Mitrovica dhe Maz’har Sopoti, i vetmi delegat i arealit të Shqipërisë londineze pjesëmarrës në Kuvendin themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit[36]. I pari ishteredaktor i organit “Kombi” kurse i dyti drejtor i organit “Kosova”, prandaj informatat në këto organe janë burime autentike, të dorës së parë, nga stenogramet e kuvendit. I tërë Kuvendi Dërgatën nga Tirana e priti me brohoritje: “Rroftë Bashkimi Kombëtar!”, kurse Bedri be Pejani, duke përshëndetur delegatët, midis të tjerash, theksoi: ”Mbas kapitullimit t’Italisë, në Kryeqytetin t’onë, në Tiranë, asht formue nji Komitet Ekzekutiv i Përgjithshëm, prej gjashtë vetësh, i cili kryen përkohësisht, detyrat e Qeverisë, në pritje të mbledhjes së njij Kuvendi Kombëtar, nga gjini i të cilit do të dalë Qeverija e përherëshme dhe caktimi i trajtës së regjimit që do t’i epet Shtetit”.
Dhe, këtu duhet të nënvizohet fuqimisht konstatimi i Bedri be Pejanit në përmbyllje të fjalës, një si amanet për brezat shqiptarë: “Italija, ajo që perdhunoi lirinë dhe pavarësinë shqiptare në vitin 1939, pësoi dënimin që meritonte. Çdo i huaj që vjen për t’a nënshtrue Kombin Shqiptar e ka fatin të caktuem: del me këpucë të kuqe. Kështu duel edhe Italija!” Kjo nënkuptonte betimin, se fatin e Italisë do ta pësojë akëcili okupator që mund të synojë okupimin e tokave shqiptare[37].
Ndërkaq Fjala e Rexhep Mitrovicës do të shestonte platformën politike, diplomatike e luftarake të Qeverisë së Shqipërisë në formim e sipër. “Të drejtat t’ona kombëtare do të mprohen, me të gjitha fuqinat. Kombi Shqiptar, këtë herë, nuk do të lejojë ma të kryhen mbi kurriz të tij padrejtësinat e së shkuemes. Shqiptarët, të bashkuem të gjithë me nji dëshirë dhe për nji qëllim, pa marrë para syshë asnji dallim krahinuer, besimi ase ideologjije, do të jenë, nesër, po të gjindemi para nji gjase përtrimi të padrejtësisë, nji blok i vetëm kundra çdo dredhije imperijaliste”.
Burrështeti Rexhep Mitrovica nga foltorja e Kuvendit themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit i vuri në spikamë kombit shqiptar se fundi i pushtimit gjerman-hitlerian ishte afër dhe e ftonte atë të përgatitej për epilogun e e pashmangshëm të Luftës së Dytë Botërore. Theksoi: “Na duhet t‘i përgatitemi, të gjithë së bashku, edhe njij përpjekjeje tjetër: asaj politike dhe diplomatike. Nesër, kur të shtrohet tryeza e paqës, duhet që Kombi Shqiptar të dalë para saja me të tana dokumentat që do të provojnë të drejtat e tij nga çdo pikëpamje. Duhet që kombi i jonë të jetë në gjendje, me nji herë, porsa të fillojë bisedimi mbi fatin e popujve, për t’i dalë zot vetvetes edhe në këtë fushë, madje kryesisht në këtë fushë”.
Si masë preventive për të pritur fundin e Luftës së Dytë botërore propozoi këto aktivitete të ngutshme: Regjistrimi i banorëve në të gjitha viset shqiptare jashtë Shqipërisë londioneze dhe mbledhja e dokumenteve që do të provonin autoktoninë dhe të drejtën etnike e historike të shqiptarëve në ato toka të copëtuara me Traktare diplomatike: më 1878, 1913, 1919, 1941. Mitrovica saktësoi qartë: “Dokumentet që të provojnë të tana shpërnguljet e përdhunëshme, kolonizimet e padrejta, grabitjet e tokave dhe të pasunive, ndjekjet, vrasjet, presjet, djegiet, torturimet, terrorizmat dhe masakrimet. Me këto dokumenta në dorë, Kombi Shqiptar mundet të dalë, krejt i vllazënuem, kryenaltë përpara Konferencës së ardhëshme të paqës dhe të kërkojë të gjitha ato të drejta që, të dokumentueme dhe të provueme, të studjueme dhe të konstatueme nga nji drejtësi e vertetë, nga e cila urojmë të jetë e frymëzueme nesër mbledhja e paqës së botës, nuk mund t’i mohohen, nuk do t’i mohohen”[38].
Kuvendi themelues i Lidhjes së Dytë të Prizrenit Seancën e tretë e mbajti më 18 shtator 1943, me këtë rend të ditës: “Bashkimi i Mitrovicës me Shqipni”, përkatësisht “Bisedim mbi çashtjen e bashkimit të Mitrovicës, Podujevës, Vuçiternës, Pazarit të Ri, Senicës e Zonës Neutrale me Shqipni”[39].Përfaqësuesi i Besianës (ish-Podjeva), patrioti Jahja Fusha, konfirmoi fuqimisht dëshirën dhe kërkesën e visit të Llapit për t’u bashkuar me Mëmën Shqipëri: “Un jam Delegat i Llapit, të atij Vendi që, ndonëse vuejti shekuj nën zgjedhën e Perandorisë Ottomane, ndonëse hoq nji mij e nji të zeza nën shkelmin e Klikës Ushtarake imperjaliste të Belgradit, nuk flet, as nuk din të flasë, prej njij skaje në tjetrën të gjanësisë së vet, tjetër gjuhë veç gjuhës s’onë amtare; Shqipes së pavdekëshme; jam delegat i Llapit, i atij vendi qind për qind shqiptar, që padrejtësinat e Fuqivet imperjaliste t’Evropës kishin dënue, si shumë vende të tjera thjesht shqiptare, me nji padrejtësi të randë”.
Në fund, martiri i kombit, Fusha, e ftoi “Kuvendin, që të vendosë marrjen e të tana atyne masave që do të gjykohen të përshtatëshme për të sigurue lidhjen e bashkimin e Mitrovicës, të Vuçiternës, të Podujevës, të Tregut të Ri dhe të Senicës me Shqipni”[40].
Dhe, veçanërisht mesazhet e Fjalimit të delegatit nga Tregu i Ri Aqif Bluta, janë historike edhe për jetë të jetës së Shqipërisë Etnike: “Jam shumë i gëzuem që kam fatin e bardhë, mbas tridhetë e sa vjetve përpjekjesh të vazhdueshme, të ndodhemi, për herë të parë, si përfaqësues i Tregut të Ri dhe i Senicës, në gji të nji Kuvendi Kombëtar si ai i tashmi (…) me Atdheun e përbashkët të të gjithë Shqiptarëve: me Shqipninë Nanë”.
Patrioti zjarr vullkanik i pashuar për lirinë e Shqipërisë Etnike, Açif Bluta, do të konstatonte, guximshëm e qartë: “Tregu i Ri, ose Jeni Pazari, si quhej deri dje, si dhe Senica me krahinat e tyne, janë vise thjesht shqiptare, pse popullsija që i banon asht krejt shqiptare; çdo njeri, ndër ato ana, din të thotë se prej ç’far fisi shqiptar rrjedh”, ndaj me kërkesën këmbëngulëse të popullit “po bashkohemi me Shqipninë, me Nanën t’onë të përbashkët, për të cilën jemi djeg e shkrumue, jemi vra e shkretue deri në ditë të sodit”[41].
Këtu sikur e kërkon momenti historik të sjellim edhe një fragment nga Fjala e Blutës, për faktin se qysh nga periudha e monizmit socialist-komunist “shkenca shqiptare”[42] dhe politika shqiptare legale kanë hequr dorë qartë nga një pjesë e Shqipërisë historike e etnike, pikërisht nga Sanxhaku i Vilajetit të Kosovës: “Gjatë këtyne dy vjetve e gjysë këto krahina, që kam nderin të përfaqësoj në gji të kësaj mbledhjeje, kanë provue, me gjakun e derdhun bujarisht, se sa e duen dhe se si e mprojnë individualitetin e tyne kombëtar, bashkimin e tyne me Shqipni dhe lirinë e mëvehtësinë kombëtare; qindra dhe mija të flijuem në fushë të nderës, në ndeshje me fuqina shumë herë ma të shumta, shumë herë ma të mëdhaja dhe shumë herë ma të pajosuna me mjete moderne, janë zmbrapun kreshnikisht nga popullsinat t’ona trime”[43].
Dhe, duhet të theksohet se në mbështetje të kërkesave të Aqif Blutës do të ngrihej fuqimisht përfaqësuesi i Rugovës, patrioti Salih Rama, i cili do të theksonte: “Edhe un, si malësuer, due me fol në kët Kuvend, me folë për të mirën e Vendit, me fol, poh, për t’i u lutun Qeverisë s’onë në Tiranë qi të mundohet me na i shpëtue qato tokë krejt shqyptare qi janë andej ç’prej Mitrovicet, në Pazar e në Senicë. Ato janë toka t’ona pse atje populli asht shqyptar, me zemër e me adete, si na kësaj ane. Un i njof njato vend, pse kam konë me luftue, bashkë me shok‘t e mij, kundra shkjevet, qi dojshin me hie atje me vra e me therë gjinden, veç se janë e duen me metë shqyptarë sikur na këndejna”[44].
Po kështu, për bashkimin me Mbretninë e Shqipnisë të ish-Zonës së interesave gjermane në veri të Shqipërisë Etnike do të angazhohet me dinjitet përfaqësuesi i Nënprefekturës së Vushtrrisë, martiri Adem Voca: “Tash detyra e jonë asht e qartë: duhet që, të bashkuem në nji Besë të papërdhunueme, t’i përmbledhim të tana fuqinat t’ona për përmbushjen e aspiratavet dhe të kërkimevet t’ona te shejta për krijimin e Shqipnisë Ethnike. Nuk duem asgja që nuk asht e jona; por, çka ashte jona, duhet pa tjetër të na këthehet. Edhe Mitrovica, Tregu i Ri e Senica janë shqiptare. Pra, na përkasin neve. Qeverija e Tiranës, prandaj, duhet të ftohet që t’i përvishet punës, për sot e për nesër, që të na i sigurojë, me çdo mënyrë dhe mjet, të drejtat t’ona. Ajo do të ketë, në këtë përpjekje, krejt Kombin Shqiptar mbas vedit e në vi të parë, po t’a lypë nevoja, tanë Kosovën”[45].
Ndërkaq, përfaqësuesi i Gjakovës, Sulejman Kryeziu, bëri një krahasim mbi rëndësinë që pati Lidhja Shqiptare e Prizrenit për mbrojtjen e tërësisë së Shqipërisë Etnike dhe të Lidhjes së Dytë të Prizrenit që po ngrihej, për bashkimin e tërësisë së asaj që ishte ruajtur nga tërërsia e Shqipërisë historike dhe etnike. Patrioti, midis të tjerash, theksoi: “Lidhja e atëherëshme e Prizrenit vendosi dhe e shpëtoi Vendin. Lidhja e sotshme duhet gjithashtu, t’i dalë zot njisisë s’onë ethnike: t’a plotësojë dhe t’a mprojë. Nji hap drejtë plotësimit të njisisë s’onë ethnike do të jetë, pa tjetër, edhe bashkimi i Mitrovicës, i Pazarit të Ri dhe i Senicës me Shqipni”[46].
Pas një debatimi të gjithanshëm të delegatëve, Kuvendi themelues i Lidhjes së Dytë të Prizrenit formuloi dhe aprovoi këto konkluza:
“Kuvendi i dytë i Prizrenit, i mbledhun me 16 të Shtatuer-it 1943, si bisedoi, në mbledhjen e tij të tretë, ditën e 18 Shtatuerit 1943, gjatë e gjanë problemin e Prefekturës së Mitrovicës, tue e shqyrtue nga të gjitha pikëpamjet: nga ajo historike, gjeografike dhe ethnografike, bisedim në të cilin muerën pjesë nxehtësisht të gjitha Dërgatat e viseve të përfaqësueme në Kongres;
D e k l a r o n:
Të gjitha vendet që përshinë rrethi i Prefekturës së Mitrovicës, don me thanë; Mitrovica, Vuçiterna, Pazari i Ri dhe Podujeva, janë vise të banueme ku krejtësisht prej popullsije me gjak, gjuhe e zakone thjesht shqiptare dhe ku me nji përqindje dërmuese, gjithënji shqiptare, që kapet deri në 95 dhe 99% dhe, si të tilla, i përkasin krejt Shqipnisë;
F t o n:
Të gjithë Shqiptarët, mbrenda ase jashta Shqipnisë, ku do që janë dhe ku do që ndodhen, që, ndër përpjekje të tyne atdhetare, të kenë, si nji ndër caqe themelore të luftës së shejtë për Liri, pavarësi dhe bashkim të të gjithë bijve të Nanës së përbashkët: të Nanës Shqipni, edhe Prefekturën e Mitrovicës, populli i së cilës, si ç’e ka bamë të njoftun në gji të kësaj mbledhjeje, asht gati m’u shkri për t’a pamë të konkretuem në realitet andrrën e vet të bashkimit me Shqipni” etj.
Vendimin për bashkimin e viseve të ish-Zonës së interesave gjermane me Mbretninë e Shqipnisë e nënshkruan përfaqësuesit: “Delegatë të Mitrovicës, Vuçiternës, Pazarit të Ri dhe Podujevës (Llap)”[47].
Kuvendin themelues i cili nxori në dritë Lidhjen e Dytë të Prizrenit i përshëndeti publicisti Maz’har Sopoti, siç u tha: veteran i përpjekjeve për tërësinë dhe pavarësinë shtetërore të Shqipërisë Etnike, drejtor i organit “Kosova” i cili saktësoi: “Nuk duem as Shqipni të vogël as të madhe: duem Shqipninë që asht, si nga pikëpamja historike ashtu dhe nga ajo ethnografike, me popull, me zakone, me tradita, me doke dhe gjuhë vend shqiptar dhe, si i tillë, kryekëput pjesë plotësuese e Shqipnisë Tanësore; duem, shkurt, vetëm gjithëçka asht krejt e jona”
Fjala e Sopotit ishte më e gjata e mbajtur në Kuvendin themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Ai, midis të tjerash, konstatoi burrërisht: “Sigurimi i njisisë s’onë ethnike në një Shtet kryekëput të lirë, në nji Shtet kryekëput të pavarun, në nji Shtet që të jetë kryekëput i Kombit Shqiptar(…). Njisi ethnike a vdekje(…). T’i përmbledhim, pra, të tana energjinat t’ona dhe, si nji blok i pathyeshëm, andej dhe këndej kufijve të vitit 1913, të synojmë nji cak të vetëm: sigurimin e Lirisë s’onë brenda kufijve që përshinë vetë njësija e jonë ethnike…”[48].
Në vazhdim të Seancën së tretë, në pasditën e 18 shtatorit 1943, Kuvendi Themelues i Lidhjes së Dytë të Prizrenit diskutoi për mënyrat e “Organizimit politik e ushtarak të Vendit”. Për këto çështje i pari foli arsimtari prizrenas, Sylejman Aliu – Drini[49], dhe e ftoi kombin të hidhej në përpjekje për të evituar mundësitë e përsëritjes së Londrës (1913) dhe Versailles (1919) në dëm të Shqipërisë Etnike. Theksoi, fuqimisht, se “Sot duhet të mendojmë për organizimin e nji mprojtjeje që të jetë e aftë me i përmbledhë të gjithë burrat nën flamurët e luftës në rasë rreziku(…). Për t’i arrijtun këtij qëllimi lypet që, në krye të këtij organizimi, të vehen burra të ndërshëm, atdhetarë të sprovuem në çdo rasë dhe elemente që të jenë t’afta t’i përmbledhin rreth kësaj organizate të gjitha kategorinat e popullit, pa asnji dallim”[50].
Opcionin politik luftarak të Sylejman Aliut - Drinit e përkrahu fuqimisht Tahir Zajmi, i cili, midis të tjerash, konstatoi: “Për çka i përket mprojtjes, jemi të bindun se do të mendojë krejt Kombi Shqiptar, pse Kosova, Dibra dhe Struga nuk janë veç se krahina thjesht shqiptare dhe, si të tilla, pjesë të pandarëshme të Shqipnisë. Mproja, pra e këtyne vendeve, nuk asht nji nevojë e domosdoshme vetëm për to, por për krejt Kombin(…).Me gjithë këtë, na, Kosova, Dibra dhe Struga, që jemi ma t’ekspozueme kundrejt rreziqeve t’ardhëshme, duhet të mendojmë, ma përpara dhe ma fort se viset tjera të Shqipnisë, për çdo të papritun që mund të na ruej koha. Nji përgatitje e tillë ishte mendue, edhe ma përpara; por mjerisht, rrethanat ndër të cilat jemi ndodhun, nuk na e kanë lejue. Prandej tash që këto pengime janë shdukun, duhet t’i kushtohemi, me gjithë fuqi, kësaj përgatitjeje”.
Në vazhdim, veterani i luftës për Shipërinë Etnike, vuri në pah dëmet si pasojë e mosvigjilencës shqiptare në janar 1943, në Bihor, kur çetnikët serbo-malazez therën dhe dogjën, në shtëpitë e tyre, “nji sasi të tmerrshme viktimash prej katër mij e shtatëqind vetësh, ma shumë gra, fëmij, pëleq dhe plaka”[51] dhe, me forcë të argumenteve, vuri në spikamë:
“Rreziqet priten vetëm me gatësi përballimi të çdo të papritune. Pra, duhet t’armatosemi, t’armatosemi deri ndër dhambë; të forcohemi për çdo gjasë, me çdo mënyrë dhe me çdo mjet. Organizimi i plotë politik dhe ushtarak, duhet të mbeshtetet kryesisht mbi fuqinat t’ona, due me thanë të popullit; burimet, nga të cilat do të dalë kjo përgatitje, si nga pikëpamja financjare ashtu dhe nga të gjitha të tjerat, duhet të jemi na vetë: qytetarë dhe katundarë; gjithë pasunija e jonë, e tundshme, duhet vue në dispozitë t’ organizatës që do të lejë prej kësaj mbledhjeje. T’ organizuem në këtë mënyrë, na do të mundemi të mprohemi, të shpëtojmë dhe të fitojmë davanë t’onë”[52]
Pasoi fjala e shkurtër, por plotësisht me mesazh testamenti, e Bedri be Pejanit, i lagjjes së madhorëve të kombit: “Pika që asht në bisedim tash në gji të këtij Kuvendi, ka randësi themelore: asht mproja e Vendit e, si mprojë, prej saj do të varet e nesërmja e jonë: humbja ase fitimi. Prandaj, kësaj pike, si gjithë të tjeravet, duhet t’i kushtojmë kujdesin t’onë ma të madh. Asht nji e vërtetë e pabisedueshme se, çdo lëvizje, për të mund me shkue përpara, për t’i arrijtun caqevet të veta, ka nevojë për organizim, pse, pa organizim, nuk i dilet asgjaje në krye. Por, edhe me organizim, duhet të kemi njerëz, njerëz që punojnë ditë e natë, me të gjitha fuqinat e tyne, drejt qëllimit të caktuem. Pra, edhe neve, na duhen, kryesisht, për t’arrijtun qëllimin t’onë të përbashkët, burra, burra si ata që u dalluen për të mirë të Shqipnisë 65 vjet përpara, në Lidhjen e Prizrendit”.
Më tutje, Pejani, konstatoi dhe përfundoi qartë e me përplotni: “Si mbas mendimit t’em, organizimi që paraqitet në rasën t’onë si ma i përshtatëshëm asht ai që të ketë, në Prizrend, nji Komitet Qendruer, i cili, mandej, të ketë degët e veta në të gjitha Prefekturat, Nënprefekturat dhe Komunat e të gjitha Viseve të Kosovës, Dibrës dhe Strugës e mundësisht, edhe në të gjitha viset e Shqipnisë”[53].
Në vazhdim të Seancës së tretë drejtuesi i punimeve Kongresit ia paraqiti propozimin e Kryesisë së Kuvendit për anëtarët e Komitetit Qendruer të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, pikërisht burrat që me veprimtari politike të gjatë kishin dhënë provimin para Atdheut: Rexhep Mitrovica (kryetar), Sheh Musa Shehzade dhe profesor Kolë Margjini (nënkryetarë), Sheh Hasani, Asllan Boletini, Tahir Zajmi dhe Qazim Bllaca. Në vazhdim vuri në pah se “Komiteti Qendruer do t’i ketë bashkëpunëtorët e vet në çdo qendër Prefekture, Nënprefekture dhe komune (…) dhe do të ketë fuqina të plota; do të bisedojë dhe do të vendosë me shumicë votash (…), shkurt mund të themi se, prej tij, duhet të rrjedhë gjithëshka e, degat, në bashkëpunim me te, do të ngarkohen me zbatimin e masave të marruna”[54].
Kongresi aprovoi me aklamacion propozimin e Kryesisë dhe miratoi propozimin e delegatit të Pejës Qerim Begollit, që prefekturat, nënprefekturat dhe komunat të përcaktoheshin vetë për kryetarët e Degëve të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Kryesuesi i seancave, dr. Rexhep Krasniqi, e shpalli të mbyllur Kuvendit Themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, me këtë konstatim: “Gjatë këtyne bisedimeve janë hedhun themelet e nji organizimi që, dal nga dalë, do të jetë organizata drejtuese e gjithë mprojtës dhe e rregullimit t’onë ndër të gjitha fushat. Urojmë që, vepra e jonë, të ketë suksese të shkëlqyeshme”[55].
Këtu duhet të konstatohet se, për rëndësinë simbolike dhe për të treguar vazhdimësinë e përpjekjeve shqiptare për Shqipërinë Etnike, Vendimet e Kuvenndit themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit do të nënshkruheshin më 19 shtator 1943, pas orës nëntë, në Ndërtesën e Selisë së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit[56].
Realisht, gjatë natës së 18/19 shtatorit 1943 në Prizren kishin arritur mijëra patriotë nga të gjitha viset e Kosovës në kuptimin e konceptit kombëtar të viteve 1941-1944, por edhe nga ish-areali i Shqipërisë londineze. Së këndejmi, mëngjesi i 19 shtatorit 1943 ishte ngjarja më madhështore që njohu historia e Prizrenit.
Dhe, kronisti besnik i kësaj ngjarjeje historike, do të konstatojë se, derisa masa me ndërgjegje kombëtare, të fisnikëruar me këtë ngjarje, thërriste: “Rroftë Shqipnija e Lirë!”, “Rroftë Kosova Shqiptare!”, “Rroftë Besa e Burrave!”, “Rroftë Bashkimi Kombëtar!”(…), Dërgatat e ndryshme, të cilat, t’udhëhequna nga Kryetarët e tyne, hyjnë, njana mbas tjetrës, në sallën e ndërtesës, ku nënshkruejnë procesverbalet e mbledhjeve të Kuvendit”.
Në vazhdim, Kronisti i organit të Komitetit të Kosovës, do të konstatonte edhe këtë fakt që flet për rëndësisnë e ngjarjes për kohën dhe për historinë: “Ndërsa vazhdon nënshkrimi i procesverbaleve, del në balkon të ndërtesës Z. Bedri Pejani, i cili mban nji fjalim tue i shpjegue popullit randësinë dhe kuptimin e vendimevet të marruna. Mbas Z. Pejani marrin fjalën, njani pas tjetrit, edhe Z. Tahir Zajmi e Z. Ibrahim Fehmiu, të cilët, shkurtas, deklarojnë se, mbas vendimevet të marruna, mehlemi i plagëvet t’ona asht nji i vetëm; bashkimi. Bashkim ndër mendje dhe ndër zemra të të gjithëve”[57].
Në këtë mënyrë madhështore i kurorëzoi qëllimet historike Kuvendi themelues i Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Delegatët, me këngë e valle, vizituan të gjitha pjesët më atraktive të Prizrenit, dhe në fund arritën së bashku në Sheshin e “Përmendorës së Abdyl Frashërit” - një si Dodonë për të konfirmuar betimin e Besa-besës se kanë për të siguruar tërësisht idealet për të cilat u përpoqën dhe sakrifikuan udhëheqësit dhe luftëtarët e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit të viteve 1878-1881[58].
Veprimtarët e Lidhjes dolën në terren dhe deri nga fundi i tetorit 1943 formuan komitetet e qarqeve, të rretheve e të komunave në arealin e Kosovës sipas konceptit kombëtar të kohës –viset jashtë arealit të Shqipërisë londineze. Fryma e Lidhjes do të përcillej në Asamblenë Kombëtare të mbledhur nga mesi i tetorit 1943, në Tiranë[59].
Më lart u tha se gjatë përgatitjes për thirrjen e Asamblesë Kombëtare të Mbretnisë Shqiptare u bënë ndryshime në Komitetin Qendruer të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Realisht, një numër i anëtarëve të Kuvendit të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe të anëtarëve të Këshillit Qendruer të saj u zgjodhën përfaqësues të rretheve në Kuvendin Kombëtar.
Më 16 tetor 1943 fillonte punën Asamblea, përkatësisht Kuvendi Kombëtar. Kryetari i Komitetit Qendruer të Lidhjes, Rexhep Mitrovica fillimisht do të zgjidhej Nënkryetar i Kuvendit dhe më 8 nëntor 1943 - Kryeministër i Shqipërisë[60]. Në postin e kryetarit të Komitetit Qendruer të Lidhjes së Dytë të Prizrenit do të vinte veterani i Pavarësisë së Shqipërisë, Bedri be Pejani - Babushi[61]. Tashti Kuvendin e Përgjithshëm e përbënin 33 personalitete të shquara: Musa Shehu, Bedri Pejani,Tahir Zajmi, Kolë Margjini, Sheh Hasani, Esat Berisha, Sylejman Aliu dhe Ahmet Lusha (anëtarë të Komitetin Qendruar), Qemal Karahoda dhe Luk Simoni - përfaqësues të Prefekturës së Prizrenit, Nuredin H. Halili - përfaqësues i nënprefekturës së Therandës (Suharekës), Bejtullah Haxhiu - përfaqësues i nënprefekturës së Rahovecit, Hasan Dashi – përfaqësues i nënprefekturës së Gjakovës, Eshref Arifi – përfaqësues i nënprefekturës së Sharrit (Dragashit), Jusuf Agushi – përfaqësues i Prishtinës, Halim Shuku – përfaqësues i nënprefekturës së Ferizajt, Mehmet Devaja – përfaqësues i nënprefekturës së Gjilanit, Nexhib Basha – përfaqësues i prefekturës së Pejës, Bedri Pejani - përfaqësues i nënprefekturës së Skënderajt, Bajram Gashi – përfaqësues i nënprefekturës së Burimit (Istok), Shemsi Ferri – përfaqësues i Plavës-Gucisë, Vehbi Hamzaga – përfaqësues i nënprefekturës së Tutinit, Adem Kurtaga – përfaqësues i nënprefekturës së Rozhajës, Musa Boletini dhe Bedri Gjin – përfaqësues të prefekturës së Mitrovicës, Ekrem Jegeni – përfaqësues i prefekturës së Dibrës, Mentor Çoku – përfaqësues i nënprefekturës së Strugës, Av. Adem Sadriu – përfaqësues i nënprefekturës së Kërçovës, Remzi Ragipi – përfaqësues i nënprefekturës së Gostivarit, Ahmet Lusha – përfaqësues i nënprefekturës së Tetovës, Esat Berisha – përfaqësues i prefekturës së Shkupit, Haxhi Xheladini – përfaqësues i nënprefekturës së Kaçanikut, Sylejman Ashkiu – përfaqësues i nënprefekturës Kumanovë-Preshevë, Hasan Agë Zvezdiu - përfaqësues i Zonës neutrale të Senicës, Tahir Zajmi – përfaqësues i Kukësit, Zenun Gashi – përfaqësues i nënprefekturës së Tropojës, Lutfi Spahiu – përfaqësues i nënprefekturës Bicaj[62]
Nga sa u pa më lartë, Komiteti Qendruer i Lidhjes, në vijimësi të aktivitetit, numrin e anëtarëve të Komitetit Qendruer nga shtatë sa u zgjodhën në Kuvendin themelues, më 18 shtator 1943, e shtoi në katërmbëdhjetë, të zgjedhur në Mbledhjen e Dytë të Përgjithshme, më 17 – 20 janar 1944. Në këtë mbledhje, sa shihet nga mungesa e nënshkrimit në procesverbalin: “Delegatët e Kongresit të krahinave të ndryshme”, të nënshkruar më 20 janar 1944 nga Bedri Gjinaj (sekretar) dhe Bedri Pejani (kryetar), nuk ishin të pranishëm delegatët: Bajram Gashi, Av. Adem Sabriu, Haxhi Xheladini dhe Lutfi Spahiu.
Ky dokument është mbyllur me konstatimin:
“Na, ish Komitetit Qendruer dhe Delegatët e krahinave të ndryshëme, të tokave të lirueme dhe jo të lirueme, të Kosovës e të Dibrës që, tue qenë të zgjedhun nga ana e popullit, muerrëm pjesë në të gjitha seancat e mbledhjeve prej datës 17-I-1944 e deri më 20-I-1944, ku u shqyrtuen e u votuen projekti i Statutit dhe i rregullorës së mbrendshëme t’ Organizatës “Lidhja e IItë e Prizrenit. Për me zbatue e vue në veprim Statutin dhe të gjitha vendimet e Kuvendit në lidhje me mbrojtjen e visevet të Kosovës dhe revendikimin e tokave Shqiptare Etnike, që ende ndodhen jashtë kufive të sotshëm t’Atdheut i napim Mandatin Komitetit Qendruer t’Organizatës, i cili zgjidhet nji zanit prej. Z.Z. të posht shenuemëve:
Për Prefekturën e Prizrenit Musa Shehu e Kolë Margjini,
për Prefekturën e Prishtinës Sulejman Ashkiu e Mahmut Beg Pasha,
për Prefekturën e Mitrovicës Arsllan Boletini,
për Prefekturën e Pejës Bedri Pejani e Xhevat Begolli,
për Prefekturën e Shkupit Esat Berisha,
përPrefekturën e Senicës (Zona Neutrale) Nexhip Basha,
Për krahinat: Ulqin, Triepsh, Hot e Grudë, nji që do të dërgohet prej atjehit,
për Malet e Kosovës zavendëson Rexh Meta, për deri sa ata dergojnë nji ose pranojnë Rexh Metën,
për Malet e Didrës nji që do të dërgojnë ata;
Na, me zane të përbashkëta zgjodhëm për Kryesinë e Kom. Qendruer
Kryetar: Bedri Pejanin
N-Kryetar – Musa Shehun dhe Kolë Margjinin.
V ë r t e t o h e t:
Sekretar: Kryetari:
Bedri Gjinaj Bedri Pejani
Prizren, me 20-I-1944”[63]
Kryetari i Komitetit Qendruer, Bedri Pejani, tekstin e Statutit të Lidhjes II të Prizrenit ua paraqiti për miratim, me urgjencë, Qeverisë dhe Këshillit të Naltë të Shqipërisë, më 21 janar 1944. Këtë dokument Këshilli Ministror e miratoi më 12 shkurt dhe atë ia parashtroi për miratim Këshillit të Naltë, më 14 shkurt 1944[64].
Këshilli i Naltë – Regjenca e Shqipërisë e miratoi Statutin e Organizatës “Lidhja II e Prizrenit pas një muaji, më 14 mars 1944, dhe urdhëroi “zbatimin e tij”. Dekretin e nënshkruan: Rexhep Mitrovica (Kryeministër) dhe Mehdi Frashëri (Kryetar), Patër Anton Harapi dhe Lef Nosi, anëtarë të Këshillit të Naltë[65].
Për të zbardhur shumë hamendje, tendenca e glorifikime publicistike e pseudoshkencore të dëmshme për mendimin politik, juridik e luftarak të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, detyrohem të sjellë të plotë tekstin e Statutit, i cili qartë e paekuivoke fletë për detyrat, për rolin dhe për rëndësinë e Lidhjes si organizatë gjithëkosovare kombëtare participuese në aktivitetin propagandistik, politik, diplomatik, ushtarak e çlirimtar të Këshillit Ekzekutiv të Përgjithshëm, të Qeverisë dhe të Regjencës së Mbretnisë së Shqipnisë. Nuk i përkiste asnjë tarafi politik antifashist të kohës: LANÇ-së, Ballit Kombëtar as Legalitetit dhe qartë, e saktë, Lidhja e Dytë e Prizrenit ishte një mekanizëm logjistik i gjithanshëm i instancave qeveritare e pushtetore të Mbretnisë Shqiptare ekzistuese:
“S T A T U T I
i Organizatës ‘Lidhja e II-të e Prizrenit’
I
TEMELIMI
Në bazë të vendimevet që mori Kongresi i Prizrenit me 16-19 Shtatuer 1943, ku u përfaqësuen tokat e lirueme si dhe tokat tjera Shqiptare t’ish Mbretnis Jugosllave, themelohet “Organizata e Lidhjes II-të e Prizrenit”.
II
QELLIMI
Kjo organizatë ka për qellim mbrojtjen e tokave të lirueme si edhe të tokave të tjera Shqiptare t’ish Jugosllavis. Si mjet për kët qëllim do të përpiqet të mbledhi dokumenta për Shqiptarsinë e viseve në fjalë dhe t’organizojë popullsinë fizikisht dhe moralisht për mbrojtjen e këtij thezi.
III
KOMPETENCA TOKËSORE
Kompetenca toksore e kësaj Organizate shtrihet mbi të gjitha tokat e sipërshënueme, d.m.th. mbi Kosovën e lirueme, mbi çarkun e Dibrës si edhe mbi viset e tjera Shqiptare t’ish Jugosllavisë.
Malsinat mbrenda kufivet të 1913-tës që ma parë vareshin prej qyteteve të Gjakovës, Prizrenit dhe Dibrës së Madhe, me qenë se ekonomikisht dhe gjeografikisht janë fare ngushtas të lidhuna me qytetët në fjalë, munt të përfaqësohen në Kuvend vullnetarisht dhe munt të marrin pjesë në Organizatën e Lidhjes së II-të të Prizrenit.
IV
ORGANIZIMI KOMPETENCA DHE FUNKSIONIMI
Organizimi i Lidhjes së Prizrenit përfshin:
1)Kuvendi i Lidhjes, me qendër në Prizren, përbahet prej antarvet nga nji delegat për çdo rreth administrativ (Qendra e Prefekturavet dhe N/Prefekturavet).
2) Komiteti Qendruer, me seli në Prizren, përbahet prej katërmbëdhjetë (14) antarësh.
Kryetari, dy N/Kryetarët dhe gjithë antarët tjerë të Komitetit Qendrruer zgjidhen prej Kuvendit.
Kryetari dekretohet prej Këshillit të Naltë mbi propozimin e Kryeministrisë.
3) Komiteti Qarkuer, me seli në kryevendin e çdo Prefekture, përbahet prej shtatë (7) vetvet, të cilët zgjidhen si mbas procedurës së caktueme prej qarkores së Komitetit Ekzekutiv të Tiranës me datë 24-IX-1943 mbi rregullimin e zgjedhjes s’ Asemblistevet.
Po kjo procedurë ndiqet edhe për zgjedhjen e antarve të Komitetit Rrethuer. Antarët e Komitetit Komunal zgjidhen prej Kryepleqsive të katundeve të Komunës me seli – qendra e Komunës; kurse Kryetari caktohet prej Komitetit Qendruer në mes t’antarve të zgjedhun si ma sipër.
4) Komiteti Rrethuer, me seli në kryevendin e çdo N/Prefekture, përbahet prej pesë (5) vetvet, të cilët zgjidhen si ma sipër, kurse Kryetari caktohet prej Komitetit Qarkuer.
5) Komiteti Komunal, me seli në kryevendin e çdo Komune, përbahet prej tre (3) vetvet, të cilët zgjidhen si ma sipër, kurse Kryetari caktohet prej Komitetit Rrethuer.
6) Komiteti Katunduer, me qendër katundin, përbahet prej pleqsisë së katundit.
V
Nëpunësat në shërbim t’organizatës, emnohen prej Komitetit Qendruer mbi propozimin e Komitetit përkatës. Në qoftë se nuk gjinden nëpunësa në numer të mjaftueshëm për kryemjen e shërbimeve t’organizatës me lejën e Kryetarit t’ Administratës së vendit, mund të ngarkohen me detyrat përkatëse Sekretarët Bashkijak ose komunal, kundrejt nji shpërblimi prej arkës s’organizatës.
VI
Në marrëveshje me Komandën e Përgjithëshme të Mbrojtjes Kombëtare, Organizata merr në shërbim si Instruktorë dhe N/Oficerë, të cilët si mbas gradës, vehen në dispozitë të Komiteteve të ndryshme.
Instruktorët pranë Komitetit Qendruer përbajnë Shtabin e Komitetit.
VII
Funksjonet e kësaj organizate dhe kompetenca e organeve të sajë, rregullohen si mbas dispozitavet që pasojnë:
1) Kuvendi i Lidhjes, i zgjedhun prej popullit, përfaqëson vullnetin e këtij dhe mblidhet tri herë në mot. Jashtëzakonisht Kuvendi mblidhet, kur thirret prej Komitetit Qendruer, në rasë nevojë për me marrë vendime me randësi ase mbi kërkesën e shumicës s’antarve të Kuvendit.
2) Komitetit Qendruer i zgjedhun prej Kuvendit si ma sipër asht auktoriteti ma i naltë ekzekutiv i kësaj organizate; përfaqëson organizaten, komunikon vendimet e Kuvendit, jep udhëzime dhe urdhna Komiteteve të shdryshëm gjerarhikisht, kontrollon Komitetët ase urdhnon gjerarhikisht kontrollimin e tyne; plotson organizimin e Lidhjes; organizon stërvitjet, emnon funksjonarë të çdo natyre dhe çdo kategorije t'organizatës. Merr masa disiplinore dhe ndeshkimore kundër këtyne dhe harton buxhetin e organizatës.
3) Komitetet janë autoritete t’organizatës; këto përfaqësojnë në vendin e vet Komitetin Qendruer dhe veprojnë si mbas udhëzimeve dhe urdhnave të tij, që jepen e transmetohen gjerarhikisht.
Komitetet eprorë kanë të drejtë inspektimi e kontrolli mbi Komitetët inferiorë. Gjerarkija e Komiteteve asht analoge me çdo t’auktoriteteve civile të Shtetit. Kompetenca toksore e tyne koincidon me ate t’autoriteteve civile të Shtetit.
VIII
Funksjonet e mbrendëshme të Kuvendit të “Lidhjes” dhe zgjedhja e Parisë së tij rregullohen me vendimet e këtij Kuvendi.
IX
Funksjonet e mbrendëshme të Komitetit Qenduer e të Komiteteve të tjera të varuna prej këtij, zgjedhje e antarvet zevëndës t’atyne, që për arsyena të randa largohen prej Komitetit, themelimi i Komiteteve ku ende s’janë themelue, plotsimi i organizimit mbas këtij Statuti, rregullohen me vendimet e Komitetit Qendruer.
X
Emnimi, transferimi, gradimi dhe pushimi i nëpunsave të kësaj organizate kryen me vendimet e Komitetit Qendruer si mbas normave ligjore në fuqi për nëpunësat e Shtetit.
Dënimet disiplinore kundër nëpunsave t’organizatës zbatohen prej Komitetit Qendruer simbas ligjëve të Shtetit, mbi procesin e Komitetit Qendruer ose Komiteteve të ndryshme, si mbas ligjeve të Shtetit.
Në rast se nëpunsat në fjalë kryejnë një faj që hyn në rrethin e ndeshkimeve penale, me proces-verbalin përkatës çeshtja i referohet Gjyqit përkatës për veprim.
XI
Organizata e “Lidhjes së II-të të Prizrenit ka tagër:
1) Me organizue propagandë intensive me qellim të pregatisë shpirtnisht, materialisht edhe fizikisht popullin për mbrojtjen e tokës së vetë.
2) M’u pregatitë për luftën dipllomatike në konferencën e paqes, tue organizue, mbledhjen e dokumentave provuese të karakterit Shqiptar t’atyne visevet.
3) Me organizue aparatin e vet administrativ, si mbas këtij Statuti, ndër të gjitha viset e kompetencës së sajë toksore me organe të çdo Prefekturë, Komune e Bashki dhe katund.
4) Me organizue stërvitjen paraushtarake të djelmoshave ende të parekrutuem, në konformitet me ligjën rreth organizimit të paraushtarakëve qi asht në fuqi me datë…
5) Me iu përveshë organizimit për stërvitjen e të gjithë mashkujvet deri më 60 vjeç, veç atyne nën armë, tue i inkuadrue si mbas organizimit të përshtatshëm. Pjestarët e këtyne grupeve nuk mbahen në stërvitje të vazhdueshme, por rregjistrohen, betohen dhe qendrojnë ndër shtëpijat e veta dhe thërriten herë pas herë ushtrime ase veprime të tjera.
6) M’u kujdesë për sigurimin e mjeteve të transportit, t’ushqimit dhe të tjera pajime të nevojshme për veprimin e organizatës.
7) Me kërkue prej autoriteteve shtetnore e parashtetnore ndihmen dhe përkrahjen e tyne, të cilët për sa të jet e mundun jua akordojnë.
8) Me kërkue dhe me marrë në dispozitë oficerë e nenoficerë prej ushtrisë e Gjindarmerisë dhe rrogat e këtyne do të vazhdojnë të paguhen prej Arkës së Shtetit.

[Brari]

rd

--

Ngjarjet historike 1913-1944 në Kosovë dhe "Lidhja e Dytë e Prizrenit"


Pas humbjes së luftës të Perandorisë së Austro-Hungarisë (1918), ushtritë serbe shkelën persëri tokën shqiptare


Si viktime e nje padrejtesie te Fuqive te Medha evropiane te kohes se caktimit te kufijve te shtetit shqiptar, krahinat shqiptare ne Jugosllavine e atehershme ngelen nen sundimin e Mbreterise se Serbise dhe Malit te Zi. Ushtrite e tyre te drejtuara nga Beogradi dhe Cetinja, filluan shtypjen dhe zhdukjen e popullit shqiptar ne krahinat qe ata mbajten nen sundim. Brenda nje kohe shume te shkurter u vrane mizorisht mese 10.000 shqiptare dhe 100.000 te tjere u shtrenguan te largoheshin nga trojet e tyre, si emigrante ne Turqi dhe Shqiperi. Ne ate kohe xhamite e Stambollit dhe te shume viseve te tjera turke u mbushen me emigrante kosovare qe kerkonin strehim. Shume prej tyre moren rrugen drejt stepave te Anadollit dhe Sirise se sotme, te ekspozuar para epidemive te malaries dhe tuberkulozit qe benin kerdine, ku nje shumice gjeti vdekjen. Gjate Luftes se Pare Boterore kur ne Kosove erdhi ushtria e Perandorise se Austro-Hungarise, krahinat shqiptare u çliruan nga sundimi serb e malazez (1916-1918).

Emigracioni per ne Turqi u ndalua, shqiptaret e Kosoves ne ate kohe krijuan nje administrate te thjeshte shqiptare per punet civile dhe arsimin. Pas humbjes se luftes te Perandorise se Austro-Hungarise (1918), ushtrite serbe shkelen perseri token shqiptare (Kosoven), megjithate per shkak te prezences ende te ushtrise franceze dhe te disa kompanive ushtarake angleze, ushtria serbe "formalisht" filloi te sillej me korrekt se me pare. Me largimin e ketyre ushtrive aleate, menjehere u krijua Mbreteria Serbe-Kroato-Sllovene, duke perfshire ne kete mbreteri edhe Maqedonine e sotme, qe sebashku me territoret shqiptare u quajten "Serbia e Jugut". Kjo qe nje ide djallezore e shpikur nga Beogradi, per te mohuar dhe mbuluar para botes qenien e nje popullsie shqiptare dhe per te parandaluar çdo nderhyrje nga ana e kroateve dhe slloveneve. Lidhja e Kombeve e krijuar pas mbarimit te Luftes se Pare, ne mbledhjet e para te saj kish marre vendime per zgjidhjen e problemeve te pakicave ne shtetet e krijuara me shume kombesi. Beogradi per te mos zbatuar keto vendime ndaj popullsise shqiptare ne shtetin serb gjeti nje djallezi tjeter, ai iu pervesh punes per te fshire emrin shqiptar ne krahinen e Kosoves dhe Maqedonise. Qeveria e Nikolla Pashiqit, qe perkrahej nga Franca dhe qendrimi asnjeanes anglez ne Lidhjen e Kombeve, gjeti zgjidhjen qe ne Kosove jane 90% "muslimane", por jo shqiptare. Per kete krijoi nje shoqate "Islam Muhafazai Hukuk Cemijeti" (shoqata per mbrojtjen e te drejtave te muslimaneve). Kesaj shoqate iu dha e drejta qe te botonte edhe nje gazete te perjavshme te saj ne dy faqe me titullin "Hak" (e drejta). Ne Turqi pas luftes, Ataturku vendosi perdorimin e alfabetit latin ne vend te atij arab te deriatehershem, ndersa ne Mbreterine Serbe ne Kosove serbet detyruan popullsine shqiptare te fliste, te mesonte dhe te shkruante turqisht me alfabetin arab dhe jo latin. Shqiptaret e Kosoves duke mos patur as edhe nje perkrahje nga jashte, per te mbijetuar iu nenshtruan diktatit serb. Nexhip Draga me nje kulture perendimore (ish-deputet i Kosoves ne Parlamentin e Perandorise Osmane), siguroi pranimin e 14 deputeteve shqiptare te Kosoves ne Parlamentin serbo-kroato-slloven. Ne 1921 Nexhip Draga vdiq ne Viene, vendin e tij e zuri i vellai, Ferhat Draga, kundershtar i forte i politikes se Pashiqit. Ky denoncoi lidhjet qe kish shoqata "Xhemijet" me Partine Radikale serbe dhe e lidhi kete shoqate, qe tani drejtohej prej tij, me Partine Katundare kroate te drejtuar nga Stepan Radiqi, qe qe ne opozite me serbet. Pashiqi, edhe pse Ferhat Draga kishte imunitetin e deputetit, e arreston menjehere. Ne kete kohe, 4 deputete shqiptare vriten nga cetniket e Kosta Pecanqit. Vrasjet ndaj shqiptareve vune ne zi te gjithe popullsine e Kosoves. Raprezaljet serbe qene metoda te njohura te tyre per te detyruar popullsine shqiptare qe te largohej nga trojet e veta. Serbet vrane me vone edhe kreret kroate, si Stepan Radiqin, Pavle Radiqin, Basaricek dhe Pernar qe ishin ne opozite me qeverine e Beogradit. Ne 1929, deputeti Punisha Racic, anetar i Partise Radikale mblodhi Parlamentin, deputeti kroat Pernar akuzoi qeverine per egersine e xhandarmerise serbe ne Kosove. Mbreti Aleksander shperndan Parlamentin dhe partite. Keshtu, ne vend u vendos diktatura e gjeneralit Petar Zhivkoviqit axhutant i mbretit Aleksander. Ai fillimisht internoi kryetaret e partive te pertej Danubit, Dr.Macekun, sekretari i pare i Partise Katundare kroate, Anton Koroshecin te Partise Klerikale sllovene, Dr.Mehmet Spahon kryetar te Partise Muslimane te Bosnje-Herzegovines, ndersa Svetozar Pribiceviqi qe larguar dhe jetonte ne Prage. Pas pastrimeve politike, Mbreti Aleksander krijoi degen e te ashtuquajtures "Reforme Agrare ne Serbine e Jugut", keshtu fillon kolonizimi i Kosoves duke i kthyer shqiptaret e shpronesuar ne argate te tokave te tyre me pronare te rinj malazeze, te sjelle nga serbet ne Kosove. Kjo gje mendohej se do t'i detyronte shqiptaret te largoheshin vete nga Kosova. Ne 1934 Mbreti Aleksander u vra me atentat ne Marseje te Frances nga nje anetar i Organizates Revolucionare te Maqedonise. Trashegimtari i fronit qe ne moshe shume te re.

Per drejtimin e shtetit u krijua nje Keshill Regjence me tre anetare. Princi Pavle Karagjergjovic qe kryesonte regjencen, duke pare qe nuk mund te vazhdohej politika e brendshme si me pare, liron nga internimi kryetaret e opozitave dhe i fton per bisedime ne Beograd. Dr.Koresheci dhe Dr.Mehmet Spahoja e pronojne ftesen, kurse Maceku e refuzon, po ashtu edhe Pribisheviqi qe vazhdoi te qendronte ne Prage. Ne 1935 u bene zgjedhjet parlamentare. Partia Radikale Serbe nderroi emrin ne Parti e Bashkimit Radikal Jugosllav (Jugosllovenska Radikalna Zajednica). Ne qeverine e re kroatet nuk marrin pjese. Nga Kosova ne Parlamentin e ri moren pjese Iljas Agushi, Mustafa Durguti dhe Zoti Bllaca. Qe te tre qene anetare te Partise Kroate. Zoti Bllaca vritet menjehere nga shovinistet serbe. Kryeministri Jevtiq i qeverise se re, krijoi ne Jugosllavi nente "banovina" (krahina). Territoret shqiptare u ndane, duke iu aneksuar tre banovina sllave dhe i emertuan sipas lumenjve kufizues, Zetska, Vardarska dhe Moravka. Me nje fjale, keto teritore i mori Mali i Zi, Serbia dhe Maqedonia. Jevtiqi jep doreheqien. Ne vend te tij vjen qeveria e Milan Stojadinoviqit, idhtar i Pasiqit, ky si kryetar i qeverise se re, por i stervitur me metodat e vjetra, ben bisedime me Ismet Inonune, qe te shpernguleshin nga Kosova te gjithe muslimanet dhe te çoheshin ne Turqi. Dr.Spaho shkoi ne ate kohe ne Ankara dhe bisedoi me shume deputete te Parlamentit turk, duke i bindur ata qe ky veprim ishte nje djallezi e Stojadinoviqit. Parlamenti turk nuk e ratifikoi marreveshjen e Ismet Inonuse. Shqiptaret edhe kesaj here i shpetojne shpernguljes nga tokat e tyre. Stojadinoviqi zevendesohet nga Cvetkoviqi, por edhe ky rrezohet nga qeveria, meqe kishte nenshkruar marreveshjen me "Shtetet e Boshtit". Gjenerali Simoviq merr drejtimin e shtetit. Megjithe perpjekjet qe t'i shmangej konflliktit me Gjermanine, ai nuk ia arriti dot. Ne fillim te prillit te 1941 trupat e Wermachtit kalojne kufirin jugosllav dhe brenda pak ditesh shkaterrojne te gjithe ushtrine jugosllave. Ne 17 prill 1941 e gjithe Jugosllavia ishte e nenshtruar rrafsh. Pas bombardimit te Beogradit qeveria e Simoiviqit, megjithe Mbretin Petar II, i kurorezuar rishtaz, u largua per ne Cetinje dhe qe andej ne Angli. Revolta e 27 marsit 1941 pershpejtoi shpartallimin e shtetit jugosllav te perbere nga kombesi te ndryshme nen hegjemonine e shtetit serb. Ne 10 prill 1941, kroatet te inkurajuar nga Italia dhe Gjermania, shpallen shkeputjen e tyre nga shteti konglomerat jugosllav, duke perfshire edhe Bosnje-Herzegovinen e Dalmacine.

Ne 17 prill, divizioni gjernan "Danzig", pas pushtimit te Mitrovices vendosi shtabin e tij ne Zvecan, ne kolonine angleze, afer Mitrovices. Ate dite 100 shqiptare qene pushkatuar nga cetniket dhe trupat e tyre te masakruara qene hedhur ne lumin Sitnice. Ne 19 prill, gjenerali Eberhard, komandant i Divizionit Danzig (me origjine austriake), i prirur ne favorin shqiptar, kerkoi qe te krijohej nje administrate shqiptare ne teritoret e komanduara prej tij, duke perfshire xhandarmerine per ruajtjen e qetesise civile, gjykatat dhe arsimin shqip. Nga pala shqiptare u tha qe kjo administrate duhej te dilte, sipas tradites se vendit, nga nje mbledhje e perfaqesuesve te te gjitha krahinave te Kosoves. Keshtu, ne 23 prill 1941 ne sallen e madhe te Hotelit "Jardan" te Mitrovices, u mblodhen delegatet e ardhur nga Vuçiterni, Podujeva, Prishtina, Skenderaj, Istoku, Peja, Pazari i Ri (Novipazar) dhe Senica. Nuk arriten ne kohe delegatet e Gjilanit dhe Ferizajt, ndersa ata te Shkupit, Kaçanikut, Tetoves, Dibres, Ohrit, Struges, Prespes, Presheves, Kercoves, Kumanoves dhe Ulqinit mbeten jashte, sepse keto zona komandoheshin nga nje divizion tjeter, jo i Eberhardit. Ne mbledhje u lexuan vendimet e marra nga te gjithe dhe u pranuan me entuziazem unanimisht prej te gjitheve. Kjo gje beri te deshtonin planet ne Beograd te Aqimoviqit me shoke per pretendimet tokesore serbe. Kufiri artificial i bere per ndarjen e shqiptareve gjate sundimit serb u zhduk. Ndersa ne Mitrovice per shkak te minierave te plumbit, zinkut dhe argjendit, u caktua nje vije demarkacioni ndermjet Italise dhe Gjermanise per Kosoven. Keshtu, Mitrovica, Vuciterni, Pazari i Ri dhe Podujeva mbeten nen okupacionin gjerman. Po ashtu, nje vije e re demarkacioni u caktua ndermjet atij italian, gjerman dhe bullgar. Teritori me i madh kaloi nen ate italian, qe varej dhe administrohej nga qeveria shqiptare e Tiranes e bashkuar me Italine. Pas fillimit te luftes gjermano-ruse, 22-qershor-1941, levizja nacionaliste serbe, e udhehequr nga Drazha Mihajloviqi, mori nje hov te madh, sidomos ne malet e Uzhices, Galices dhe Kopanikut. Fillimisht keta godisnin dhe u benin prita autokolonave gjermane. Ne Bosnje-Herzegovine lufta ne mes te cetnikeve serbe dhe ushtareve kroate qe kthyer ne nje lufte civile te vertete. Ne 1942 mesymjet cetnike filluan te hapeshin edhe ne kufijte e Shqiperise etnike te Kosoves, por rezistenca e popullsise vendase dhe e ushtarakeve shqiptare u bene balle, duke i zmbrapsur keto mesymje serbo malazeze deri ne shkaterrim. Ne kete kohe, cetniket paten pergatitur terrenin ne Kroaci dhe Mal te Zi per perhapjen ne shkalle te gjere te levizjes komuniste te Titos, qe ishte e organizuar ne nje shkalle shume me te larte, si nga ana propagandistike, ashtu edhe nga ana ushtarake, me nje disipline te hekurt dhe me nje aftesi te madhe.

Ndalimi i ofensives gjermane ne dimrin e 1942-se para Moskes, konsumimi i armates gjermane ne Stalingrad (Caricin), deshtimi i ofensives ne Afriken e Veriut dhe sidomos "hyria ne lufte e Shteteve te Bashkuara te Amerikes", ishin ngjarjet me me rendesi qe caktonin se si do te perfundonte Lufta e Dyte. Keto ndodhi bene qe edhe ne Evrope levizjet anti-gjermane te rriteshin dita dites me shume. Dy shtetet gjigante, Amerika dhe Anglia, me tradita thellesisht demokratike, per te "ndaluar dhe zhdukur ekspansionin gjerman" u bashkuan ne lufte te perbashket me nje shtet tjeter totalitar komunist, Bashkimin Sovjetik. Okupacioni gjerman ne Shqiperi, real apo tranzitor, qe shkaku kryesor si per nacionalistet ashtu edhe per komunistet qe nen slloganin "çlirim", te luftonin ne mes tyre deri ne kasapane per njeri-tjetrin, sidomos komunistet qe bene kerdine ndaj nacionalisteve. Shkalla e luftes ndermjet ketyre grupimeve dhe okupatorit gjerman varej nga menyra e te menduarit, peshimit te situates dhe te vleresimit te interesave kombetare ne teresi. Misionet aleate prane ketyre levizjeve politike qene ne pamundesi qe t'i bashkonin keto levizje ne nje front te perbashket, per shkak te ideologjive diametralisht te kunderta per secilen pale. Gjate vitit 1942, misionet angleze kishin per detyre nga qendra qe te perkrahnin me teper ate levizje qe do te vriste sa me shume ushtare gjermane dhe t'i dislokonte duke u marre me ta (lufta partizane), pa marre parasysh se hakmarrja e kundershtarit ne rastin konkret gjerman, do te binte mbi popullsine e pafajshme te atij vendi, interesi britanik ishte ne plan te pare. Kjo gje u vinte per shtat edhe levizjeve komuniste, qe per te marre pushtetin nuk merrnin parasysh asgje, as djegien dhe as vrasjen e popullsise se pafajshme civile te vendit te tyre. Keshtu ndodhte kudo ku ishte prania e ushtrise gjermane, keshtu edhe ne Kosove. Levizjet komuniste perkraheshin moralisht dhe materialisht nga aleatet per interesat e luftes se pergjithshme, kundershtare te ekspansionit gjerman. Para atakimit qe Gjermania i beri Bashkimit Sovjetik, qershor 1942, bolsheviket dhe nacionalsocialistet (nazistet) qene ne nje vije politike dhe front ideologjik te perbashket per ndarjen e botes ne mes tyre. Komunistet hyjnizonin Raichun e Trete, pllaka e kthye ne anen tjeter vetem pas prishjes sovjeto-gjermane. Ne ato kohe, misionet amerikane kundershtonin prane atyre angleze per ndihmat qe u jepeshin me shume komunisteve. (A Biographical Portrait. Xh.Deva, New York 1980, faqe 40 /19). Ne Jugosllavi ndihmat per palen e levizjes nacionaliste serbe, qe u jepeshin me pare, u pakesuan deri ne zero. Pavle Gjurishiqi pati pranuar bashkepunimin me pushtuesin italian, duke u ndihmuar prej tyre nen pretekstin qe te luftonte perhapjen e komunizmit ne Serbi. Ne fakt, qellimi i tij ishte qe te pushtonte disa krahina pjellore ne Kosove, duke ia bashkuar levizjes te Drazha Mihajloviqit. Kjo gje vazhdoi deri ne shkurt te 1942. Qendresa burrerore e shqiptareve ne Kosove shpartalloi keto forca grabitqare, duke mos u leshuar as edhe nje pellembe toke. Qendrimi indiferent i italianeve ndaj manovrimeve serbe, beri qe gjermanet te dergonin divizionin alpin "Erste Gebirgsaeger Division" ne Mitrovice per t'i dhene fund aktivitetit te cetnikve te Pavle Gjurashiqit dhe prapaskenave te italianeve. Ne 21 korrik ky divizion kaloi pa lajmerim vijen e demarkacionit qe ndante zonen italiane me ate gjermane. Ne kete operacion 1200 cetnike u zune rob dhe u derguan ne Gjermani, kurse te tjere u vrane. Pas ketij operacioni, divizioni u terhoq per ne Serbi. Kjo gje vuri ne dukje edhe nje here antagonizmin ne mes te Berlinit dhe Romes. Ne pergjithesi gjendja ne Kosove qe me e stabilizuar ne krahasim me vendet e tjera te pushtuara, si Greqia e gjetke. Kosova siguronte produkte ushqimore, jo vetem per veten e saj por edhe per Shqiperine, por ne fillim te 1943 filluan turbullirat edhe atje. Agjentet e "Nacional Çlirimtares" (komunistet) te Shqiperise, me porosi te qendres nga Beogradi, vajten ne Gjakove dhe Peje me mision qe te organizonin celulat komuniste per te luftuar per liri "kundra okupatorit dhe tradhetareve". Te behej lufte civile edhe ne Kosove duke favorizuar interesat shoviniste serbe dhe politiken e Titos. Ne Kosove disa studente shqiptare te universiteteve jugosllave, te indoktrinuar nga Marksizem-Leninizmi, filluan propaganden qe shpuri ne lufte civile, si ne Shqiperi. Te tjere denonin agjentet e ardhur nga Shqiperia. Gjendja po behej dita-dites me kaotike edhe ne Kosove. Ne Shqiperi qarqet e larta politike jashte qeverise fashiste, qene te bindur qe tani Gjermania luften e kish te humbur. Po ashtu, qeveria e Mustafa Krujes pranonte plotesisht qe "Nacional Çlirimtarja" (komuniste) qe me e organizuar se levizjet e tjera politike dhe se me anen e propagandes te saj demagogjike, po rriste aktivitetin dhe simpatine ne popull. Qe ne mesin e 1943-se pozita e Italise ne luften e pergjithshme filloi te dukej shume e lekundur, ne ate kohe Fuat Dibra (me vone, per nje kohe te shkurter, regjent), u ngarkua nga lidere shqiptare per te biseduar ne Kosove se çfare mund te ndodhte nese Italia do te shkeputej nga aleanca me Gjermanine. Bisedimet mbeten vetem bisedime, qe u bene ne Mitrovice dhe Beograd dhe asgje me shume. Ne 5 shtator 1943, Dr. Neurbacher, i derguar i plotfuqishem i Ministrise se Jashtme gjermane me qender ne Beograd, thirri me urgjence Dr.Krasniqin dhe i tha se kapitullimi i Italise pritej nga ora ne ore. Nojrbaheri (Neurbacher) qe austriak dhe ruante simpatine tradicionale te Austrise per Shqiperine dhe shqiptaret. Ai tha qe Gjermania pranon krijimin e nje qeverie shqiptare duke perfshire edhe Kosoven brenda kufijve te saj dhe se qe e gatshme (Gjermania) qe te shpallte shkeputjen e Shqiperise nga Mbreteria italiane duke shpallur pavaresine e saj. Nga ana tjeter, ai kerkoi qe kjo qeveri duhej te pranonte "perkohesisht" prezencen e disa formacioneve te ushtrise gjermane ne teritorin shqiptar, derisa te largohej rreziku i nje zbarkimi te mundshem aleat ne bregdetin shqiptar. Nojrbaheri pyeti nese Mehdi bej Frasheri, ish-kryeminister ne kohen e mbreterise dhe mbajtes i fjalimit historik per mbrojtjen e atdheut ne prag te pushtimit italian, qe aktualisht ndodhej i internuar ne Rome, a mund ta formonte nje qeveri te tille dhe te pranonte edhe kerkesen gjermane? Per kete gje, Nojrbaherit iu tha qe te pyetej i biri i Mehdi Frasherit, Vehbiu, qe aktualisht ndodhej ne Beograd. Ai mund te thoshte se çfare mund te mendonte i ati, mirepo edhe Vehbiu me pas tha qe kjo qe nje detyre shume e veshtire, qe i takonte per t'u pergjigjur vetem atit te tij. Keshtu, Dr. Mehdi Frasheri u lirua nga internimi dhe u soll ne Tirane. Gjendja ne Shqiperi pas kapitullimit te Italise ishte kaotike, shtate divizionet e kembesorise italiane te vendosura ne disa qytete kryesore kufitare te vendit dhe dy regjimentet e ushtrise shqiptare ne Prishtine dhe Gjilan kishin mbetur pa krye, ndersa te gjithe aeroportet ne ate kohe qene nen kontrollin e plote te ushtrise gjermane. Ish-kryeministri Eqrem bej Libohova qe larguar per ne Itali. Ate e zevendesoi Iljaz Haxhi Agushi nga Prishtina, kjo qe nje qeveri krejt formale. Gjithe vendin e kish pllakosur kaosi dhe lufta civile vellavrasese ndermjet nacionalisteve dhe komunisteve, te vetquajtur "Nacional Çlirimtare". Kjo situate spikaste me shume ne Shqiperine e Jugut, Korçe, Gjirokaster, Vlore ku gjendja kish aritur deri ne caktimin perfundimtar se kush do te merrte pushtetin. Ne Kosove situata ishte me e qete, administrata punonte me rregullisht, formacionet vullnetare te Kosoves qene ne gatishmeri te plote per mbrojtjen e teresise tokesore dhe kufijve nga cetniket serbe. Ne marreveshjen e bere me perfaqesusin e Ministrise se Jashtme gjermane, Dr.Neurbacherin, shteti gjerman kishte dhene garanci qe:

1-Krahinat shqiptare te Kosoves, Tetove, Diber e Struge, qe ishin nen okupacionin italian, do t'i bashkoheshin shtetit shqiptar te formuar ne 1913.

2-Mitrovica, Podujeva, Vuçiterni, Pazari i Ri (Novi Pazar), "perkohesisht" do te qendronin me autonomi te plote me shtetin aktual serb, te asaj kohe.

3-Gjermania do te shpallte zyrtarisht shkeputjen e shtetit shqiptar nga Perandoria e Italise dhe do te njihte pavaresine e plote te Shqiperise.

4-Gjermania do te vendoste "perkohesisht" ne teritorin shqiptar disa formacione ushtarake, per interesat e saj te luftes se pergjithshme boterore. "Keto formacione do te terhiqeshin menjehere sapo te mbaronte lufta". Para kesaj situate, ne shtator te 1943, paria e Prizrenit dhe grupet nacionaliste te Kosoves vendosen qe menjehere pas kapitullimit te Italise, te mbahej nje kuvend ne Prizren, ku te diskutohej e ardhmja e Kosoves. Me propozimin e zotit Dr. Tahir Zajmit ky kuvend te quhej "Lidhja e Dyte e Prizrenit". Lidhur me kete, u formua nje Komitet i perbere nga shtate vete. Ne krye te tij u vu patrioti i vjeter dhe i njohur Prizrenas Musa Shehu, po ashtu u liruan nga kampi i internimit te Porto Romanos, ne afersi te Durresit patriotet Rexhep Mitrovica, Bedri Pejani, Xhelal Mitrovica e te tjere, qe do te perfaqesonin denjesisht popullin e Kosoves ne bisedimet me autoritetet politike te shtetit shqiptar te asaj kohe. Per fatkeqesi te kombit, antagonizmat ne ato vite, te dy grupeve politike kryesore nacionaliste shqiptare Ballit Kombetar dhe Legalitetit, ne vartesi nga lidhjet qe kishin me misionet aleate dhe qe vepronin me koncepte te ndryshme duke injoruar realitetin e pranise te ushtrise gjermane ne teritorin shqiptar, shaheshin dhe grindeshin per hiçmosgje. Ndersa "Nacional Çlirimtarja", komunistet, te organizuar me mire, te udhehequr nga emisaret me eksperience te Partise Komuniste jugosllave, te perkrahur moralisht dhe materialisht nga Shtabi Aleat i Mesdheut, vepronin me me zgjuarsi, duke bere nje propagande te shfrenuar demagogjike e dinake mbi popull, pranonin çdo raprezalje mbi popullin e pafajshem prej gjermaneve, sakrifikonin çdo gje, vetem e vetem qe t'ia arinin qellimit final te marrjes se pushtetit pas lufte.

Perpara kesaj situate kaotike, qe rrezikohej vazhdimisht nga rritja e sigurise per uzurpimin e pushtetit nga komunistet e udhehequr nga serbo-ruset, u formua nje grup nacionalist prej njezet e dy vetesh, ne Tirane, te paimplikuar me pare me regjimin italian dhe qe ishin antikomuniste te vendosur. Ky grup zgjodhi nje komitet prej shate vetesh me kryetar Dr. Ibrahim Biçakun, me kulture perendimore. Keshilli liroi 2000 te internuarit e Porto Palermos, ne mes tyre qindra komuniste shqiptare, duke mos ia u dorezuar gjermaneve per t'i shpene ne kampet e Gjermanise. Po ky keshill, pranoi njeheresh doreheqjen e qeverise se fundit, vendosi fuqizimin e administrates, sigurise publike dhe pergatiti terenin per mbledhjen e Kuvendit Kushtetues Kombetar. Nga ana tjeter, ne Kosove, Keshilli Ekzekutiv i Prizrenit, i perbere nga Inxh. Xhafer Deva dhe Asllan Buletini, perfaqesus te Mitrovices, Musa Shehu, Sheh Hasani, Lluk Simon Mjeda dhe Pjeter Vuçaj te Prizrenit, Tahir Zajmi i Gjakoves dhe Qazim Bllaca i Suharekes, kish marre te gjitha masat e nevojshme per krijimin e nenkomiteteve ne te gjitha prefekturat dhe nenprefekturat e Kosoves, Dibres se Madhe, Tetoves, Ulqinit etj. Keshilli pati vendosur qe çdo nenkomitet krahinor te dergonte ne mbledhjen qe do te behej ne Prizren nga dy perfaqesues te zgjedhur demokratikisht me vota te dyta. Kjo mbledhje u be ne 16 shtator 1943. Entuziazmi i popullit qe i papare qe nga koha e Abdyl Frasherit. Mbledhja u pagezua "Lidhia e Dyte e Prizrenit", u zgjodh kryesia me kryetar Musa Shehun, Rexhep Krasniqi dhe Aqif Bluta nenkryetar Bedri Gjinaj Sekretar. Pas kesaj dhe shume procedurave te tjera, u shqyrtuan dhe u vendosen pikat jetesore per Kosoven. Te beheshin bisedime per shpalljen e vullnetit te popullit per bashkimin e Kosoves, Dibres, Struges, Ulqinit dhe Tuzit me pjesen integrale te Shtetit Shqiptar. Te bashkoheshin gjithashtu me Shqiperine: Mitrovica, Vuçiterni, Podujeva dhe Pazari i Ri (Novi Pazar) qe ishin nen pushtimin gjerman ose qe administrativisht benin pjese ne shtetin serb. Te organizohej populli i Kosoves, politikisht dhe ushtarakisht, per mbrojtjen e kufijve etnike. Te krijohej nje Komitet Qendror me qender ne Prizren dhe disa nenkomitete ne zona te tjera te çliruara. Te perpilohej dhe te aprovohej Kushtetuta e "Lidhjes se Dyte te Prizrenit". Te caktohej procedura se si do te veprohej per zgjedhjen e perfaqesusve te krahinave te Kosoves, Dibres, Struges, Ulqinit dhe Tuzit per ne Kuvendin Kushtetues Kombetar qe do te mbahej ne Tirane. Kuvendi i Lidhjes se Dyte te Prizrenit, si autoriteti me i larte shteteror, zgjodhi kryetar te Komitetit Qendror te nderuarin Rexhep Mitrovica dhe gjashte anetare te tjere.

Nderkaq, ne Tirane, pas kapitullimit te Italise u formua nje Komitet Ekzekutiv me ne krye patriotin Lef Nosi (perfaqesus i Elbasanit, me vone regjent, i pushkatuar nga komunistet ne prill te 1945-es). Ky komitet pranoi doreheqjen e menjehershme te kabinetit qeveritar te deriatehershem, qe vepronte administrativisht ne periudhen e bashkimit me Italine dhe pergatiti intensivisht mbajtjen e Kuvendit Kushtetues Kombetar, qe u hap ne 23 tetor 1943 ne Tirane ne Pallatin e Ri Mbreteror ne rrugen e Elbasanit. Ne kete Kuvend Kushtetues moren pjese edhe perfaqesusit e zgjedhur nga krahinat shqiptare te lena padrejtesisht jashte kufijve te shtetit shqiptar ne 1913. Kuvendi zgjodhi kryesine e tij me kryetar Lef Nosin dhe dy nenkryetare Mark Gjon Markaj, kapedani i Mirdites dhe Dr.Rexhep Krasniqin, perfaqesus i Kosoves. Megjithe perpjekjet e komunisteve shqiptare (partizaneve), nen diktatin e Partise Komuniste jugosllave dhe emisareve te saj nen kryesine e drejtimit te Levizjes Nacional Çlirimtare, per te penguar mbledhjen e ketij kuvendi, ai zhvilloi normalisht punimet e tij duke marre vendime:

1- Anullimi i statusit qe kish Shqiperia gjate pushtimit italian dhe shpallja e menjehershme e pavaresise.

2- Anullimi i Kushtetutes dhe i te gjitha ligjeve te vena gjate periudhes se pushtimit.

3- Me gjithe pranine "provizore" te disa formacioneve ushtarake gjermane ne teritorin shqiptar, per shkak te Luftes se madhe Boterore, u be shpallja e "neutralitetit" shqiptar ne konfliktin e madh boteror.

4- Ne mbeshtetje te kerkeses te perfaqesusve te Kosoves dhe trojeve te tjera shqiptare ne Mbreterine jugosllave, ne nje atmosfere entuziazmi te papershkruar, u shpall bashkimi i te gjitha ketyre trojeve me shtetin shqiptar.

5- U zgjodh forma e qeverisjes se shtetit me nje regjence mbreterore te perbere nga patriotet e shquar: Dr.Mehdi Frasheri, kleriku patrioti Pater Anton Harapi, Lef Nosi dhe Fuat Dibra. Kuvendi mori emrin zyrtar "Parlament", ne vend te Lef Nosit si Kryetar i Kuvendit, per Parlamentin e ri, Kryetar u zgjodh Idhomene Kosturi, perfaqesus i Korçes, por ky u vra me atentat nga grupet terroriste te komunisteve, pak dite me pas mbas mbajtjes te Kuvendit. Ne vend te tij (te ndjerit Idhomene Kosturi) Parlamenti zgjodhi menjehere Kryetarin e ri, fort te ndershmin Prof. Mihal Zallari nga Frasheri. Keshilli i Nalte i Regjences pas konsultimesh ngarkoi Zotin Rexhep Mitrovica per formimin e qeverise qe u paraqit ne Parlament me perberjen:

Rexhep Mitrovica, kryeminister

Rok Kolaj, minister i Drejtesise

Xhafer Deva, minister i Brendshem

Ago Agaj, minister i Ekonomise

Sokrat Dodbiba, minister i Financave

Musa Gjylbegaj, minister i Puneve Botore

Kol Tromara, minister i Kultures dhe Propagandes

Bahri Omari, minister i Puneve te Jashtme

Qazim Bllaca, Ernest Coba dhe Vehbi Frasheri nen/sekretare Shteti

Kjo qeveri pasi mori miratimin e Parlamentit, caktoi detyrat kryesore qe te sigurohej qetesia ne vend, te shpallej dhe te mbahej neutraliteti ne konfliktin boteror, siç ishin Vatikani, Svicra, Turqia etj. Te sigurohej dhe te mbrohej liria e fjales dhe e shtypit dhe e mbledhjeve per te gjitha partite, organizatat dhe grupet e ndryshme politike me perjashtim te Partise Komuniste qe aktualisht drejtohej nga Partia Komuniste jugosllave. Duke biseduar me shtetin gjerman, u liruan te gjithe te internuarit shqiptare ne Itali, nder ta shume komuniste, u liruan te gjithe shqiptaret e kampeve te roberve te luftes te ushtrise Mbreterore jugosllave ne Gjermani. U transferua ari i shtetit shqiptar nga Banka e Romes ne Banken Kombetare ne Tirane, megjithe pajisjet e prerjeve te kartmonedhes shqiptare. Po ashtu, ne vijim te marreveshjes me shtetin gjerman, ne Shqiperi njesite e ushtrise gjermane ne kalin dhe te stacionuara provizorisht, duhej te perdornin frangun shqiptar dhe jo marken gjermane si gjetke. Kjo kjo beri qe gjermanet te blinin frangun shqiptar me monedhe ari si shkembim. Ne Kosove, megjithe qe administrata civile drejtohej nga shteti shqiptar, ushtria italiane kish filluar prej kohesh te favorizonte elementin malazez, duke mbajtur nje qendrim te dukshem antishqiptar (Elena, Perandoresha e Italise, ishte bija e Nikites, Mbretit te Malit te Zi). Kjo u duk hapur kur malazezet te mbrojtur nga italianet, plaçkitnin, digjnin, vidhnin dhe deri vrisnin shqiptare.

Te gjendur para ketyre situatave, filluan edhe ne Kosove te formoheshin çetat nacionaliste per te luftuar pushtuesin. Nga kjo gjendje perfituan grupet e vogla komuniste, sidomos te kosovareve te shkolluar ne Shqiperi. Me ta u bashkua edhe elementi malazez. Me kapitullimin e Italise, ne Kosove perkohesisht gjendja u duk e ndere, por menjehere kjo pak a shume u qetesua nga nderhyrja e xhandarmerise te vendit dhe dy regjimenteve te ushtrise shqiptare te vendosura ne Prishtine dhe Gjilan. Megjithate, elementi komunist i infiltruar ne çetat nacionaliste ne Kosove si edhe ne Shqiperi, me propaganden e tij tinzare dhe demagogjike, shfrytezoi kete situate delikate me paramendim, per te marre fuqine e drejtimit ne disa krahina, si Peje e Gjakove. Per t'i shpetuar kesaj gjendjeje kercenuese per Kosoven, Metohine dhe Dibren e Madhe nga cetniket serbo-malazeze, ashtu edhe nga brigadat komuniste serbe, malazeze, maqedonase dhe per fatkeqesi akoma me te madhe nga brigadat komuniste shqiptare, nacionalistet u mblodhen ne kuvend ne Prizren, per te percaktuar masat qe duheshin marre per parandalimin e propagandes dhe kercenimin komunist. Ne kosove ushtria gjermane okuponte vetem disa pika strategjike dhe nuk nderhynte aspak ne administraten civile te vendit (Tajar Zavalani: "Historia e Shqiperise"). Si pasoje, Komiteti Ekzekutiv i Lidhjes se Dyte te Prizrenit kryente punimet rregullisht. Ne ate kohe Balli Kombetar ne Tirane, me inisiativen e Dr.Seit Kazazit, qe me pas ra viktime e teroristeve komuniste dhe Dr.Halim Begese, u formua dhe u dergua ne shenje solidariteti me popullin kosovar per mbrojtjen e kufijve etnike nga serbo-malazezet, batalioni "Besnik Cano". Ky veprim i nacionalisteve qe ne antipode me antishqiptarizmin e brigadave komuniste partizane te derguara nga Shqiperia, qe mashtruan popullin e Kosoves duke e nenshtruar, per t'ia dorezuar me pas shtetit serb. Sipas burimeve jugosllave, Divizioni i V-te i partizaneve (komunisteve) te Shqiperise u dergua drejtpersedrejti ne Kosove e Metohi, qe ne bashkepunim me Nacional Çlirimtaren jugosllave, siguroi "çlirimin" e Prizrenit dhe te Gjakoves nga nacionalistet shqiptare. Ketu provohet tradhtia me e madhe e Partise Komuniste shqiptare ndaj kombit te vet. U derguan shqiptaret qe te vrisnin bashkekombesit e tyre per t'ia dorezuar Kosoven serbit. (T.Z. "Historia e Shqipnise" 278/79 ). Me se 3/4 e burrave, ajka e Kosoves, rane deshmore ne shesh te luftes ose u pushkatuan pas dorezimit te Kosoves nga brigadat partizane (komuniste) shqiptare, Serbise. (T.Z. "Lidhia e Dyte e Prizrenit", Bruxelles 1964). Te vraret pa gjyq nga forcat partizane komuniste serbo-malazeze, maqedono-shqiptare arrijne ne 30.000 deri 50.000, pa permendur demet atriale, djegie, plaçkitje, torturime, perdhunime etj.etj, nga me djallezoret qe mund te mendohen. Ne 27 shtator 1944, BBC-ja njoftonte (Radio Londra): "Shqiptaret po luftojne trimerisht ne mbrojtien e kufijve etnike, kunder fuqive serbo-bullgare shume me superiore ne njerez dhe materiale"...

Shumica e pjestareve te Lidhjes se Dyte te Prizrenit rane deshmore ose u pushkatuan nga serbo-malazeze-shqiptaret komuniste. Nder keta deshmore ra kryetari i Lidhjes se Dyte te Prizrenit Musa Shehu, Prof.Kol Margjini, Aqif Bluta, Qerim Xhevati, Rifat Begolli te Pejes, Asllan Mujo, Skender Buletini, Bedri Gjinaj, Bedri Pejani, Tahir Zajmi, Skender Curri,etj.etj. Duhet te permendet batalioni "Hasan Prishtrina" i formuar nga 300 djelmosha te parritur mire, qe u vrane te gjithe ne lufte per te mbrojtur nje pike strategjike te Podujeves, kunder komunisteve bullgare. Nje poet kete e ka quajtur "Termopilet e Kosoves". U vrane ne lufte per mbrojtjen e Kosoves: kolonel Fuat Dibra, komandant ne frontin e Gjilanit, bashke me te gjith shtabin e vet, kolonel Asllan Vela etj. Ata qe iu dorezuan me mashtrim brigadave partizane shqiptare ne Prizren, iu dorezuan prej tyre forcave jugosllave dhe keta, pa gjyq, i pushkatuan ne vend. Nga mesi i nentorit te 1944 per arsye te ngjarjeve te Luftes Boterore, Lidhja e Dyte e Prizrenit pezulloi veprimtarine ne atdhe, duke e vazhduar ate me pastaj ne mergim. Shpresohej per nje zbarkim aleat ne Ballkan, por kjo nuk u be asnjehere, veç Greqise. Duhej te kalonin mbi 60 vjet qe Kosova te ishte e pavarur, por jo me Shqiperine dhe me flamurin e Skenderbeut. E megjthate, mirenjohje dhe falenderime Shteteve te Bashkuara te Amerikes, Britanise se Madhe, Gjermanise, Frances dhe Italise per çfare kane bere sot per Kosoven dhe popullin kosovar.

Ing.Genc S.Koka

Florida, Nëntor 2008



nga RD

[DYDRINAS]

PËRPJEKJET E LIDHJES SË DYTË TË PRIZRENIT PËR JETËSIMIN E ASPIRATAVE JETIKE TË KOMBIT SHQIPTAR

Lidhja e Dytë e Prizrenit ishte oganizata më e rëndësisahme politike-ushtarake në Kosovë dhe në trevat e tjera shqiptare, e krijuar gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ajo u organizua sipas shembullit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe u angazhua deri në fund për çlirimin dhe bashkimin e trojeve etnike shqiptare në një shtet të përbashkët.
Kjo organizatë i vuri themelet e saj në shtator të vitit 1943 me angazhimin e 45 përfaqësuesve nga Ohri, Struga, Gostivari, Dibra, Shkupi, Tetova, Prizreni, Sharri, Theranda, Kolesjani, Rahoveci, Gjilani, Prishtina, Ferizaj, Mitrovica, Rugova, Peja, Istogu, Drenica, Pazari i Ri, Senica, Rozhaja, Plava, Gucia, Gjakova dhe Malësia e Gjakovës.

Ajo u formua jo rastësisht në qytetin historik të Prizrenit për të jetësuar amanetin e drejtuesve të Lidhjes së Parë Shqiptare të Prizrenit. Ideatorë të kësaj organizate, në themel me aspiratë fisnike kombëtare, ishin Xhafer Deva dhe Asllan Boletini, biri i Isa Boletinit të madh etj.

Kuvendi zgjodhi Komitetin Qendror të organizatës me 7 veta: kryetar Rexhep Mitrovicën; nënkryetar Musa Shehzade; Tahir Zajmi, Asllan Boletini, Kol Margjini, Sheh Hasani, Qazim Bllaca, anëtarë.. Ai miratoi edhe procedurën e zgjedhjes së delegatëve që do të përfaqësonin Kosovën dhe trevat e tjera shqiptare në Asamblenë Kombëtare, që do të thirrej në Tiranë më 16 tetor 1943 dhe shtroi nevojën e hartimit të Statutit të organizatës. Kuvendi autorizoi Xafer Devën, Aqif Blytën dhe Ibrahim Lutfiun për të koordinuar punën e Lidhjes me atë të Qeverisë Shqiptare për çështjen e Kosovës.

Me propozimin e Tahir Zajmit, Kuvendi Themelues proklamoi bashkimin e Kosovës, Dibrës, Tetovës, Strugës, Ulqinit dhe Tuzit me Shqipërinë, si pjesë integrale të saj dhe kërkoi bashkimin me të edhe të Qarkut të Mitrovicës që i takonte Zonës gjermane të pushtimit. Me këtë rast, delegati i Gjilanit, av. Esat Berisha, kërkoi nga Kuvendi që të ndërhynte për rishikimin e vijës së demarkacionit me Bullgarinë, gjë që nënkuptonte përfshirjen brenda kufijve të Shqipërisë të trevave shqiptare që ndodheshin nën pushtimin bullgar. Sali Rama, delegat i Rugovës, theksoi domosdonë e përfshirjes brenda kufijve të Shqipërisë të trevave shqiptare që i kishin mbetur Malit të Zi. Në Kuvend u trajtua edhe çështja e organizimit politik dhe ushtarak, marrja e masave mbrojtëse kundër depërtimit në këto treva, si të forcave çetnike edhe të atyre partizane nga Mali i Zi dhe Serbia.

Kuvendi i Dytë i Lidhjes që u mbajt në janar të vitit 1944 zgjeroi KQ të organizatës në 14 anëtarë, zgjodhi kryetar Bedri Pejanin, sepse R. Mitrovica u ngarkua me formimin e qeverisë në Tiranë. Ai miratoi Statutin e organizatës, i cili iu dërgua për dekretim Qeverisë dhe Këshillit të Naltë në Tiranë. Në bazë të Statutit, organizata do të punonte për mbrojtjen e “tokave të çliruara”, formoi komitetet e nënprefekturave, të komunave dhe të fshatrave, ndërsa organin më të lartë të saj do ta përbënte kuvendi, ku do të bënte pjesë një përfaqësues nga secili rreth. Tubimi reprezentativ kërkoi nga Qeveria që të angazhohej rreth çështjes së Sanxhakut, të ndërmirrte hapa diplomatike për të siguruar largimin e trupave bullgare nga Prespa e Shën Naumi, të ndërhynte tek autoritetet gjermane për bashkimin e qarkut të Mitrovicës me Shqipërinë, të forconte administratën e saj në krahinën e Plavës dhe të Gucisë dhe përgjithësisht të merrte masa të ngutshme organizative dhe ushtarake në të gjitha trevat shqiptare që iu bashkuan Shqipërisë. Organizata kishte organin e saj “Lidhja e Prizrenit”, të cilin e botonte Komiteti i Intelektualëve Shqiptarë, i përbërë nga Kudret Kokoshi, Selman Riza, Ibrahim Fehmiu, Durmish Celina etj. Në faqet e gazetës u sulmuan: komunistët shqiptarë që u cilësuan si agjentë të Serbisë e të Rusisë; Lëvizja Nacionalçlirimtare në Jugosllavi, sepse luftonte për ruajtjen e kufijve të atij shteti, të caktuara me dhunë e pa marrë parasysh të drejtat e ligjshme të popullit shqiptar; u propagandua Shqipëria etnike dhe domosdoshmëria e luftës për mbrojtjen e saj; u dënua dhuna sistematike e ushtruar në të kaluarën nga pushtuesit serbë e malazez. Lidhja e Dyte e Prizrenit në mënyrë të veçantë u angazhua për organizimin e forcës mbrojtëse-ushtrisë dhe formacioneve vullnetare të saj. Për këtë qëlllim Komiteti Qendror i Lidhjes, në bashkëpunin me komandën e Sektorit Kosova të Ushtrisë Shqiptare, organizoi konferencën në Rogovë të Hasit (15-17 mars 1944) në të cilën u mor vendimi për riorganizimin dhe forcimin e forcave mbrojtëse të Kosovës. Lidhja shpresonte që në formacionet e saj të përfshiheshin të gjithë mëshkujt shqiptarë, nga mosha 20-50 vjeç. Në këtë kuadër rezultoi kërkesa strategjike kryetarit të KQ të Lidhjes Dytë të Prizrenit, Bedri Pejanit, drejtuar Hitlerit për krijmin e një armate shqiptare prej 150 mijë burrash, e cila do të luftonte deri në fund kundër çetnikëve dhe partizanëve serbo-malazeze. Ai mendonte dhe shpresonte se kjo armatë do të ishte e aftë t'u dilte zot tokave etnike shqiptare dhe të mbronte bashkimin e tyre me Shqipërinë, me qëllim që Konferenca e Paqës që do të mblidhej pas mbarimit të luftës për të vendosur për kufijtë e shteteve të vihej përpara faktit të kryer. Komanda gjermane edhe pse nuk e miratoi këtë propozim, lejoi formimin e një divizioni me emrin “Skëndërbeg”, efektivi i të cilit, për shkak të mospranimit të të rinjve shqiptarë për t’u përfshirë në radhët e tij, nuk u plotësua as me rekrutë dhe as me kuadrin komandues. Për këtë arsye dhe të dezertimeve, në tetor 1944, divizioni u shndërrua në Grup luftarak. Komanda ushtarake gjermane kërkonte që këto forca t’i përdorte, ashtu si të gjitha forcat antikomuniste të kombeve të tjerë të Ballkanit, për të siguruar tërheqjen e trupave të saj nga gadishulli. Por këto synime të komandës gjermane binin ndesh me objektivin themelor të Lidhjes, që ishte bashkimi i trojeve etnike shqiptare dhe pavarësia e Shqipërisë.

Kuvendi III i Lidhjes së Dytë të Prizrenit që u mbajt në qershor të vitit 1944 shkarkoi Bedri Pejanin nga detyra e kryetarit të Komitetit Qendror të organizatës dhe në vend të tij zgjodhi Xhafer Devën. Ky i fundit njëherazi ishte edhe ministër i Brendshëm në Qeverinë e Tiranës.

Aty u analizua angazhimi i Lidhjes dhe i Komitetit Qendror të saj për mbrojtjen e Kolashinit dhe të sektorëve të tjerë që rrezikoheshin nga depertimi i forcave çetniko-partizane serbo-malazeze. Kuvendi konstatoi se Lidhja kishte ndërmarrë hapa konkrete për forcimin e bashkëpunimit dhe për koordinimin e përpjekjeve me krahinat e tjera të Shqipërisë dhe në mënyrë të veçante me Malësinë e Mbishkodrës, të Mirditës, të Dibrës dhe të Matit drejtuesit nacionalistë të të cilave luftonin për Shqipërinë etnike, me çka ishin vënë në shërbim të drejtpërdrejtë edhe të çështjes së Kosovës.
Kuvendi shtroi nevojën e armatimit të mëtejshëm të popullit të Kosovës dhe të trevave të tjera shqiptare. Ai vuri si detyrë, që krahas regjimentit të Pejës dhe të Prishtinës, të formoheshin edhe regjimentet me qendër në Tetovë dhe në Dibër, si dhe të vazhdohej me krijimin e formacioneve "kreshnike" e vullnetare, që do të vepronin në rastet kur rrezikoheshin rajone të veçanta.

Me nismën e Lidhjes së Dytë të Prizrenit në shtator të vitit 1944 u themelua Komiteti i Rinisë Nacionaliste Shqiptare për Mbrojtjen e Atdheut dhe të Kombit Shqiptar. Në krye të saj ishte atdhetari i devotshëm Adem Gllavica. Ajo i shtroi detyrë vetes mobilizimin e rinisë për mbrojtjen e kufijve të shtetit shqiptar dhe ishte forca goditëse në luftë kundër armiqve të atdheut. Adv. Idriz Shahmani paraqiti referatin mbi rrezikun që paraqiste komunizmi për Shqipërinë Etnike. Mbi këtë bazë u aprovua Programin politik-ushtarak, ”Disiplinari i Rinisë Nacionaliste Shqiptare për Mbrojtjen e Atdheut dhe të Kombit Shqiptar” dhe u zgjodh KQ i Rinisë Nacionaliste i përbërë prej 9 vetash. Në radhët e Komitetit bënin pjesë Adem (Selimi) Gllavica (kryetar), Sali Vala-Siçani, Luan Gashi, Avdyl Henci, Shahsivar Aliu, Fuat Muharremi, anëtarë.

Për drejtimin e formacioneve ushtarake të vullnetarëve të rinj shqiptarë u formua Komanda e përgjithshme e Rinisë për Mbrojtjen e Atdheut dhe të Kombit Shqiptar, që kryesohej nga Shahsivar Aliu. Kjo komandë organizoi katër zona operative, e para në sektorin Ferizaj-Kaçanik-Gjilan, e dyta në atë Prishtinë-Lypjan-Podjevë, e treta në rajonin Mitrovicë Vushtrri-Skenderaj, kurse zona e katërt përfshinte Rrafshin e Dukagjinit.
Faza kulmore e veprimtarisë së Lidhjes së Dytë të Prizrenit arriti në vjeshtën e vitit 1944, kur ajo mobilizoi forcat adhetare për mbrojen e trojeve etnike shqiptare nga ushtritë e bashkuara komuniste bullgare, maqedone, serbe e malazeze, të cilave u shkuan në ndihmë edhe brigadat partizane të Shqipërisë dhe të Kosovës. Në këto përpjekje forcat e djalërisë shqiptare, të rreshtura në batalionet heroike "Hasan Prishtina", "Nazim Gafurri", "Zija Gashi", të Drenicës, të Llapit dhe të Sanxhakut, zhvilluan luftime të përgjakshme, përgjatë vijës mbrojtëse të Kosovës, veçanërisht në sektorët: Ferizaj- Kaçanik- Gjilan; Prishtinë- Lypjan- Podujevë; Mitrovicë- Vushtri- Skënderaj.

Në këto rrethana mjaft dramatike KQ i Rinisë për Mbrojtjen e Atdheut dhe të Kombit Shqiptar nxori dy proklamata (më 18 dhe më 26 tetor 1944) të hartuara nga adv. Idriz Shahmani dhe që iu drejtuan popullit shqiptar e popujve të tjerë si dhe ushtrisë bullgare. Në këto proklamata, popullit shqiptar i bëhej thirrje për t’u bashkuar dhe për mobilizimin e përgjithshëm në luftë kundër ushtrive të fqinjëve grabitqarë. Ndërkaq ushtrisë bullgare i tërhiqej vërejtja për të mos ndihmuar ushtrinë serbe në përpjekjet për ripushtimin e Kosovës dhe të trevave të tjera shqiptare, për faktin se këto vise ishin shqiptare. Në njërën prej proklamatave, drejtuar shqiptarëve dhe tërë botës së qytetëruar, theksohej se shqiptarët po luftonin kundër reparteve jo të rregullta të fqinjëve të tyre për të ruajtur e për të shpëtuar Shqipërinë Etnike. Shqiptarëve në këto treva dhe sidomos atyre që ishin mobilizuar në njësitë e ushtrisë partizane jugosllave, iu kërkohej që të largoheshin nga rruga e gabuar dhe të bashkoheshin me batalionet e vullnetarëve shqiptarë që po luftonin me guxim të pashoq kundër njësive të Divizionit të 22-të, të 24-të dhe të 46-të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Jugosllavisë (UNÇJ) dhe kundër Brigadës IV dhe V kosovare dhe trupave të Armatës II Bullgare.

Luftime të ashpra ndërmjet tyre dhe forcave serbe, malazeze e maqedonase e bullgare u zhvilluan gjatë gjithë vijës se frontit lindor shqiptar që nga Prespa, Pollogu, Shkupi e deri në Preshevë e Bujanoc. Mirëpo, raporti i forcave, si brenda ashtu edhe jashtë vendit, ishte i disfavorshem për forcat atdhetare shqiptare. Kjo pati si rrjedhojë që në fund të nëntorit 1944 këto forca të thyheshin nga ushtritë e përmendura, pakrahasueshëm me epërsi në numër e teknikë të luftës. Kështu Kosova dhe viset e tjera etnike shqiptare ranë edhe një herë padrejtësisht nën sundimin jugosllav. Me këtë mori fund edhe veprimtaria e Lidhjes së Dytë të Prizrenit.

Veprimtarë të organizatës që mbetën në Kosovë ose që kaluan në Shqipëri, e ndërmjet tyre, Bedri Pejani, Kolë Margjini, Musa Shehzade, kolonel Qazim Komoni, kolonel Fuat Dibra, Bedri Gjinaj, Aqif Blyta, vëllezërit Begolli, Asllan Boletini, Shaqir Curri, mulla Nuredin Haliti, av.Esat Berisha, Faik Okllapi, Shemsi Ferri, Jahja Fusha, Sali Rama, Halim Spahija, Is’han Taniku e shumë të tjerë, patën një fund tragjik si rrjedhojë e terrorit gjakatar të pushtetit okupues serbo-komunist në bashkëveprim të ngushtë me vazalët e tyre shqiptarë.
Mund të përfundohet se aspiratat e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, përkundër masave të egra që ushtroi pushteti okupues komunist jugosllav nuk u shuan kurrë. Përkundrazi, atdhetarët shqiptarë gjetën forca të vazhdonin luftën për çlirim dhe bashkim kombëtar prej ripushtimit të Kosovës më 1944 e deri në organizimin e Luftës çlirimtare të viteve 1998-2001 në Kosovë, në Luginën e Preshevës dhe në Maqedoni.

Në vazhdim të këtij studimi po japim disa të dhëna me interes për veprimtarët më të shquar të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Vendi që u është dhënë atyre ka të bëjë me sasinë e të dhënave që kanë mundur të sigurohen.

Mulla Nuredin (Halit) Gjinovci, (1895-1954) ishte kryetar i Komunës së Therandës dhe veprimtar i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare ndërmjet dy luftërave botërore (1918-1941). Në vitin 1943 u zgjodh kryetar i Komitetit Qarkor të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe deputet i Therandës në Kuvendin e Shqipërisë (1943-1944). Mbas vitit 1944 ishte veprimtar i Lëvizjes Nacional Demokratike Shqiptare (LNDSH)-së dhe kryetar i Komitetit të Organizatës Nacional Demokratike Shqiptare (ONDSH)-së të Therandës. U arrestua më 1947 dhe u dënua më 7 vjet burgim. E mbyti UDB-a në burgun e Nishit (1954) 6 muaj para afatit të lirimit.

Prof. dr. Rexhep Krasniqi u lind me 1906 në Gjakovë. Studimet e larta i kreu nё Vjenё, ku u laurua mё? 1939 doktor i historisë me temën “Kongresi i Berlinit e Verilindja e Shqipërisë”. Mentor i tij ishte prof. dr. Carl Patch. Pas kthimit nё Shqipëri punoi si profesor dhe kreu detyra tё ndryshme nё fushё tё arsimit. Mё 1941 u kthye në Kosovё, nё detyrёn e Komisarit të lartë të shkollave shqipe dhe tё drejtorit tё shkollës normale-gjimnazit “Sami Frashëri” të Prishtinës. Më 1943 u zgjodh Minister i Arsimit, dhe nënkryetar i Kuvendit, ku morën pjesë deputetë tё zgjedhur nga tё gjitha viset shqiptare dhe ku u shpall bashkimi i trojeve etnike. Mbas Luftës së Dytë Botërore u detyrua të mёrgonte dhe sё fundi u vendos nё SHBA, ku drejtoi Komitetin “Shqipëria e Lirë” dhe u bё njëri nga drejtuesit e organizatës Lidhja e Dytë e Prizrenit. Shkroi shumë në periodikun shqiptar dhe në shtypin e huaj për problemet e pazgjidhura të kombit. Vdiq nё New York më 1999.

Tahir (Shaban) Zajmi (1897-1971). Pjesëmarrës aktiv ne përpjekjet e atdhetarëve shqiptarë për t’u çliruar nga zgjedha serbe. Rrjedh nga një familje gjakovare, e cila detyrohet të shpërngulet në Shqipëri. Një kohë qendruan në Kukës dhe në Krumë e pastaj në Shkodër. Bashkëpunëtor i Bajram Currit dhe veprimtar i shquar i Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”. Në vitin 1941 kthehet në Kosovë dhe angazhohet për jetësimin e Shqipërisë Etnike. Ishte njëri ndër drejtuesit e Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Nga fund i vitit 1944 sikurse edhe shumë atdhetarë të shquar detyrohet të marrë rrugën e egzilit politik. Kalon në Austri, Gjermani, Itali dhe vendoset në Izmir të Turqisë ku disa vite bëri jetë të mjerueshme duke punuar si punëtor i materialit ndëertimor në një shtëpi prej balte. Disa vite më vonë kaloi në Belgjikë ku pati kushte më të mira dhe mundësi për kontakte me bashkëveprimtarët në këtë vend dhe në vendet e tjera pertëndimore. Vdiq në vitin 1971. Ideal ii tij ishte bashkimi i Kosovës me Shqipërinë. Eshtë autor i veprës së njohur „Lidhja e Dytë e Prizrenit dhe lufta heroike e popullit për mbrojtjen e Kosovës”, Bruxelles, 1964 dhe “Tallazet e jetës dhe lotët e zemrës”, Bruxelles, 1970.

Ismail (Halim) Gorani u lind në fshatin Davidovc të Shtimës më 1903. Ishte kryetar i Komunës së Shtimjes, veprimtar i Komitetit të Kosovës; bashkëpunoi më Ramë Bllacën, Ahmet Shtimjen, Iljaz Agushin dhe me veprimtarë tjerë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. U dëshmua si arsimdashës duke dërguar me mjetet e veta shumë rinj në Shqipëri për të mësuar për ushtarakë dhe kuadro të tjera që i duheshin aq shumë Kosovës; ndihmoi materialisht studentët shqiptarë që studjonin në Universitetin e Beogradit e të Zagrebit. Gjatë viteve 1941-1943 ishte nënprefekt i Ferizajt, veprimtar i shquar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe komandant i vullnetarëve të Shtimjes që luftoi për mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare. Pas vitit 1944 kaloi në ilegalitet, ndërsa në nëntor të vitit 1945 emigroi në Greqi e pastaj u vendos në Damask ku edhe vdiq më 1974.

Hoxhë Visoka alias Shaqir (Halil) Visoka (1881-1945). Intelektual dhe atdhetar i shquar. U lind dhe jetoi në fshatin Ballovc të Podjevës. Kreu mejtepin dhe vazhdoi sudimet në Stamboll dhe në Kajro por nuk u bë hoxhë. U ndoq dhe u arrestua nga organet e pushtetit okupues serb (më 1914, 1935, 1939-1941) në kazamatët e këtij pushtuesi. Ishte i vetmi deputet shqiptar në parlamentin e Mbretërisë jugosllave më 1934. Në një seancë parlamentare kishte deklaruar: “Unë dhe populli im nuk jemi turq. Ne në pazar nuk ka mundur të na qes Evropa e lere më Bogolub Jeftiqi”. Organet e pushtetit serb penguan rizgjedhjen e tij në zgjedhjet parlamentare të vitit 1935. Krahas aktivitetit politik legal, ilegalisht ishte veprimtar i Komitetit të Kosovës Më 21 prill të vitit 1941 mori pjesë në takimin e krerëve shqiptarë të Mitrovicës, Podjevës, Vushtrrisë, Pazarit të Ri, Drenicës dhe të Podgurit me komandantin gjerman të Divizionit 60-t të këmbësorisë, Fridrih Gregor Eberhard. U zgjodh nënprefekt i Podjevës (1941-1943) dhe deputet i Kuvendit të Shqipërisë edhepse Podujeva ishte jashtë kufijve politik të shtetit shqiptar, e cila i takonte zonës gjermane të pushtimit. Anëtar i Këshillit të Pajtimit të Gjaqeve (Islihatit) për Nënprefekturën e Podjevës. U angazhua për shkollën shqipe duke sjellur rreth 50-60 mësues nga Shqipëria. Veprimtar dhe delegat në Kuvendin Themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe komandant i zonës verilindore të kufirit etnik shqiptar me Serbinë. Mbas vitit 1944 mbeti në Podjevë, por në janar të vitit 1945 OZN-a* e arrestoi dhe e mbyti pa gjurmë të varrit.

*OZN-a-Odeljenje za zastitu naroda-Dega e Mbrojtjes së Popullit (Sigurimi i Shtetit ) u formua më 14 maj 1944. Ajo veproi në kuadrin e Seksionit të Mbrojtjes Popullore të Këshillit Antifshasist Nacionalçlirimtar të Juhgosllavisë (KANÇJ), e cila kishte të drejtat dhe detyrat e Qeverisë. OZN-a ishte e organizuar në parime ushtarake. Pas formimit të të ashtuquajturës Qeveri e Jugosllavisë Demokratike, në mars të vitit 1945, OZN-a hyri në përbërjen e Ministrisë së Punëve të Brendshme, kurse më 1946 u shndërrua në UDB-a (Uprava drzavne bezbednosti-Drejtoria e Sigurimit të Shtetit), që tani quhet DB (Drzavna bezbednost-Sigurimi i Shtetit ). OZN-a qe dhe mbeti një mekanizëm monstruoz për luftimin e veprimtarëve liridashës të të gjithë popujve të Jugosllavisë pa përjashtim, por në mënyrë të veçantë kundër atyre shqiptarë.

Hafiz Imeri Shemsiu (1893-1945). U Lind në Sllakovc të Muhaxherëve. Veprimtar i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, anëtar i ”Xhemietit” (Bashkimit), përkrahës i Lëvizjes çlirimtare dhe sekretar i Organizatës së Rinisë “Drita”. Në kohën e Luftës së Dytë Botërore ishte nëpunës në Talinoc; ndihmoi për hapjen e një shkollës në gjuhën shqipe. Me formimin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit u zgjodh anëtar i Komitetit Qarkor të Ferizajt dhe organizoi mobilizimin e vullnetarëve për mbrojtjen e trevave etnike të rrezikuara nga ripushtimi serbo-komunist. Për shkak të veprimtarisë atdhetare u ndoq dhe u persekutua vazhdimisht. Ishte njohës i disa gjuhëve të huaja. Shkroi mbi 30 këngë me motive fetare e atdhetare.

Rexhep Mitrovica (1888-1960). U lind në Mitrovicë në një familje të njohur atdhetare. Ishte pjesëmarrës në Kongresin e Dytë të Manastirit, më 1910, në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë, më 1912 dhe në politikë në vitet 1920-1924; anëtar i Komitetit të Kosovës në Degën e Durrësit. Në vitet 1925-1939 veproi në emigracion. U zgjodh kryetar i KQ të Lidhjes së Dytë të Prizrenit në shtator 1943, ndërsa nga nëntori i vitit 1943 deri në qershor të vitit 1944 ishte Kryeminister i Shqipërisë. Mbas nëntorit të vitit 1944 emigroi në Austri dhe më pas u vendos në Turqi ku edhe vdiq në vitin 1960.

Shaqir Curri, pasardhës i familjes së njohur Curri nga Gjakova. Prej viteve 20-të ishte anëtar i Komitetit të Kosovës, kurse gjatë viteve 1943-1944 prefekt i Prizrenit. U dënua më 20 vjet burg. Pas daljes nga burgu emigroi në Shqipëri.

Aqif Blyta-Haxhiahmeti (1887-1945). Politikani më i shquar i Sanxhakut prej vitit 1918 deri në vitin 1945, udhëheqës dhe organizator i mbrojtjes së Pazarit të Ri (1941-1944) nga sulmet çetniko-partizane. U lind në Pazarin e Ri të krahinës së Sanxhakut. Pas mbarimit të shkollimit fillor në vendlindje vijoi Gjimnazin e Izmirit dhe Akademinë Ushtarake në Stamboll. Deri në vitin 1912 shërbeu me gradën toger në njësi të ndryshme të ushtrisë osmane. Gjatë Luftës së Parë Botërore me graden kapiten luftoi në kuadrin e ushtrisë turke në frontin e lindjes kundër ushtrisë ruse. Mbas vitit 1918 u rikthye në Pazrin e Ri dhe u aktivizua në mbrojtje të interesave kombëtare. Në verën e vitit 1919, në Shkup, mori pjesë në Kongresin themelues të organizatës ”Xhemiet” (Bashkimi). U shqua si aktivist i asaj organizate dhe u zgjodh sekretar. Më 1920 u zgjodh kryetar i bashkisë së Pazarit të Ri. Në zgjedhjet parlamentare të viteve 1920, 1925, 1927, 1933, 1935 dhe 1938, ndonëse ishte përfaqësues më në zë i popullsisë Sanxhakut treve, për shkak të manipulimeve dhe grabitjes së votave nga autoritetet serbe, nuk u zgjodh deputet i parlamentit të Mbretërisë Serbo Kroate Sllovene, përkatësisht të Mbretërisë së Jugosllavis (1929-1941). E arriti atë vetëm në zgjedhjet e vitit 1923. Në parlamentin jugosllav u shqua si përkrahës e bashkëpunëtor i afërt i Ferhat Dragës; kundërshtar i vendosur i politikës së ndjekur nga qarqet serbe, për shpronësimin dhe shpërnguljen me dhunë të popullit shqiptar. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ndihmoi në ngritjen e administratës shqiptare në Qarkun e Mitrovicës dhe sidomos në Sanxhak, organizoi dhe udhëhoqi me sukses mbrojtjen e Pazarit të Ri dhe të të viseve të tjera të Sanxhakut nga mësyemjet e çetnikëve dhe të partizanëve (1941-1944); ishte veprimtar i shquar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe deputet në Kuvendin Kombëtar në Tiranë (1943-1944). Mbas depërtimit të forcave partizane jugosllave në ato treva, iu dorëzua organeve të pushtetit partizan në Gjakovë, të cilët e çuan në Pazarin e Ri. Mbas torturave mizore, u pushkatua në janar 1945 nga OZN-a jugosllave.

Xhevat Begolli veprimtar i Komitetit të Kosovës bashkë me vëllezërit Rifatin dhe Qerimin. U lind në Pejë në vitin 1902. Shkollën fillore e kreu në Pejë, kurse shkollën e mesme në Vjenë. Njihte disa gjuhë të huaja . Mori pjesë në takimin në Mitrovicë me gjeneralin gjerman Eberhad (21. IV. 1941). Gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte prefekt i Prefekturës së Pejës. Bashkëpunoi me Xhafer Devën dhe Aqif Blytën për organizimin e administratës shqiptare dhe për mbrojtjen e Kosovës nga sulmet çetniko-partizane 1941-1944. Mbas ripushtimit të Pejës nga forcat serbo-komuniste u arratis në Rugovë pastaj kaloi në Drenicë dhe së fundi në rrethinat e Pejës. U zu nga repartet e OZN-as, në fshatin Lipë afër Pejës, bashkë me nipin Skënderin. U denua me vdekje. dhe ditën që do të ekzekutohej vdiq si pasojë e torturave mizore që ushtruan ndaj tij xhelatët e OZN-as. Fat të ngjashëm patën edhe vëllezërit e tij Qerimi dhe Rifati (Tiranë) dhe Sefedini (Pejë) që u likujduan gjithashtu nga Sigurimi Shqiptar dhe OZN-a.

Adem Selimi-Gllavica, (1916-2001) njё nga personalitetet e shquara tё Kosovës të viteve 50-tё. Lindi nё fshatin Gllavicë të Lypjanit. Pasi kreu Medresenë e Madhe në Shkup, vazhdoi studimet në Fakultetin Ekonomik të Universitetit tё Zagrebit. Aty u pranua anëtar i organizatës "Besa", qё ishte formuar më 1935 nga studentët shqiptarë qё vijonin Universitetin e Beogradit dhe tё Zagrebit. Nё vitet e luftёs, shёrbeu si nënprefekt i Ferizajt, mësimdhënës në normalen "Sami Frashëri" në Prishtinës, ndёrsa nё shtator të vitit 1944, u zgjodh kryetar i Komitetit të Rinisë Nacionaliste Shqiptare të Mbrojtjes së Kosovës, dhe më 1 dhjetor komandant i Shtabit Suprem të Kosovës. Mё 2-3 dhjetor 1944, ishte ndёr drejtuesit kryesorё tё sulmit për çlirimin e Ferizajt. Mbas largimit nga Kosova jetoi dhe veproi në Australi. Vdiq në qytetin Perth të Australisë.

Xhafer (Ibrahim) Deva (1904-1978), lindi nё Mitrovicё, Politikan dhe burrё shteti. U shkollua nё? Stamboll dhe nё Vjenё, ku u diplomua nё degёn e inxhinierisё. Pas kapitullimit tё Mbretёrisё sё Jugosllavisё nё vitin 1941, punoi pёr organizimin e pushtetit nё rajonin Mitrovicё-Podjevё-Vushtrri, pra nё atё pjesё tё Kosovёs qё ishte nёn pushtimin gjerman. Nё vitin 1943 ishte ndёr nismёtarёt kryesorё pёr krijimin e organizatёs Lidhja e Dytё e Prizrenit, ndёrsa nё vitin 1944 u emёrua Ministёr i Punёve tё Brendshme nё qeverinё e Tiranёs. Nga gjysma e dytё e vitit 1944 dhe deri nё mbarim tё luftёs ishte kryetar i organizatёs Lidhja e Dytё e Prizrenit dhe drejtoi qendresёn pёr tё penguar futjen e trupave partizane jugosllave nё Kosovё. Pas mbarimit tё luftёs shkoi nё Austri, Egjipt etj dhe mё sё fundi u vendos nё Kaliforni tё SHBA. Aty u bё ndёr organizatorёt kryesorё tё emigracionit antikomunist dhe sidomos tё shqiptarёve nga Kosova qё jetonin nё Amerikё. Aty nё vitin 1966 rikrijoi organizatёn "Lidhja e Dytё e Prizrenit“, qё propagandoi çlirimin e Kosovёs e tё trojeve tё tjera shqiptare nё Jugosllavi. Vdiq nё vitin 1978.

Sali Vala Siçani, anëtar i Komitetit Qendror të Komitetit të Rinisë Nacionaliste për Mbrojtjen e Kosovës dhe Komandant i batalionit "Nazim Gafurri" që ra dëshmor për Kosovën dhe për Shqipërinë etnike

Luan Gashi lindi në vitin 1922 në Elbasan. Ishte i biri i Ahmet Gashit, intelektualit të njohur dhe shumë të respektuar në të gjitha trojet shqiptare. Nacionalist me vizion të qartë dhe në radhët e rinisë u shqua si njëri nga bashkëpunëtorët më të afërm të Mithat Frashërit. Mё 1941 u rikthye nё Prishtinё, ku sё bashku me Vasil Andonin drejtuan organizatën e Ballit në gjimnazin-normalёn “Sami Frashёri”. Luftoi me armё pёr mbrojtjen e trojeve etnike në Gjilan, Prishtinë, Prapashticë e gjetiu, punoi pёr mobilizimin nё luftё tё rinisë shqiptare. U bashkua me forca atdhetare të Shaban Polluzhës, dhe punoi e veproi edhe nё kuadrin e LNDSH-së, si këshilltar i ONDSH-së të Shkupit. U detyrua tё largohej jashtё vendit, por veprimtarinё atdhetare nuk e ndёrpreu pёr asnjё çast.

Ibrahim (Hazër) Lutfiu (1912-1950). Lindi në Prizren. Ndёrmjet dy luftёrave ishte sekretar i pёrgjithshёm i Institutit tё Lartё Islamik tё Bosnjёs nё Sarajevё dhe gjatё Luftёs II Botёrore prefekt i Mitrovicёs. Nё nёntor tё vitit 1944 u arrestua nga OZN-a por rrugёs pёr nё Prishtinё e liruan luftёtarёt shqiptarё qё mё 2 dhjetor kishin rrethuar Ferizajn. Pasi kaloi nё ilegalitet, veproi nё vise tё ndryshme tё Kosovёs, u lidh me KQ tё ONDSH-sё me qendёr nё Shkup; i bashkёrёndoi aksionet politike me Shtabin Suprem tё Kosovёs dhe me organizatën "Besa Kombёtare“ tё Ymer Berishёs. Nё vitin 1946 mori pjesё nё Kongresin e Lypovicёs, dhe bashkёpunoi me udhёheqёs tё LNDSH-sё dhe tё njёsiteve guerile nё Drenicё, Shalё, Llap, Moravё etj. Vetёm nё shkurt tё vitit 1950, raportet e UDB-es, arritёn tё zbulonin vendin ku strehohej, por I. Lutfiu pёr tё ruajtur pjesёtarёt e familjes qё e kishte strehuar dhe pёr tё mos u dorёzuar i gjallё u detyrua tё vriste veten.

Avdyl Henci njё nga themeluesit e Komitetit tё Rinisë Nacionaliste për Mbrojtjen e Kosovës, u ngarkua me detyrёn e kryetarit të Seksionit tё tij Ushtarak. Udhëhoqi luftimet në Prapashticë dhe në pjesët me të rrezikuara të trojeve etnike. Pas mbarimit tё luftёs u detyrua ta lёrё vendlindjen, por veprimtarinё atdhetare e vijoi nё diasporё, nё kuadrin e ”Lidhjes Kosovare”.

Kolonel Qazim Komoni (1895-1951), lindi nё Gjakovё. Pasi mbaroi shkollёn ushtarake nё Itali, shёrbeu nё ushtrinё shqiptare. Mbas pushimit tё Shqipёrisё nga Italia Fashiste u internua nё Itali. Nga shkurti deri në maj të vitit 1944 ishte komandant i Sektorit Kosova të Ushtrisë Shqiptare me gradёn kolonelit. U shqua si drejtues i luftimeve kundёr sulmit tё reparteve çetniko-partizane serbe dhe organizator i formacioneve vullnetare. Hartoi projektin pёr mobilizimin dhe formimin e reparteve ”kreshnikё” dhe vullnetare, i cili u miratua edhe nё tubimin qё u mbajt nё Rogovё tё Hasit me pёrfaqёsues tё prefekturave, tё Komiteteve Qarkore dhe Komitetit Qendror tё Lidhjës së Dytë Prizrenit. Pas suprimimit tё Sektorit Kosova të Ushtrisë Shqiptare u kthye nё Tiranё dhe mbeti nё dispozicion tё Komandёs sё Ushtrisё në Tiranë. U arrestua nga regjimi komunist nё Shqipёri dhe nё fillim tё vitit 1945, ju dorёzua autoriteteve jugosllave. Vdiq nga torturat dhe kushtet e rёnda nё burgun e Mitrovicёs sё Sremit.

Kolonel Fuat Dibra (1895-1946), lindi në Dibër të Madhe. Pasi mbaroi kursin e oficerёve nё Tiranё, shёrbeu nё Ushtrinё Shqiptare. Gjatë Luftës së Dytë Botërore shёrbeu si oficer nё shumё rajone tё vendit, ndёrsa në fillim të vitit 1944, u caktua komandant i Regjimentit IV të Sektorit Kosova me seli në Prishtinë. Me kёtё detyrё mori pjesё nё luftimet për mbrojtjen e trojeve etnike nga formacionet çetnike e partizane serbe e bullgare. Mё 14 nëntor 1944, u shoqёrua nga në forcat e Brigadës V të Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Shqipërisë (UNÇSH)-së pёr nё Tiranё ku u arrestua dhe ju dorёzua autoriteteve jugosllave. U dёnua me vdekje dhe u ekzekutua nё Prizren, mё 9 tetor 1946.

Shefqet Shkupi, prokuror i Gjyqit të Qarkut në Prishtinë. U arrestua nga repartet e Brigadës V të UNÇSH-së, të komanduar nga Shefqet Peçi dhe u pushkatua në afërsi të Prizrenit.

Prof. Ibrahim (Osman) Kelmendi (16. IV. 1916- 24. I. 1979). Rrjedh nga njё familje intelektuale nga Presheva. Pasi kreu Medresenё e Madhe nё Shkup dhe Fakultetin Filozofik - Degёn e Historisё nё Zagreb, nё vitet 1943-1944 shёrbeu si profesor nё gjimnazin ”Sami Frashёri” tё Prishtinёs. Nё fund tё vitit 1944 ju bashkua qёndresёs shqiptare, ndihmoi pёr mobilizimin nё luftё tё rinisё dhe mori pjesё pothuaj nё tё gjitha pёrleshjet me partizano-çetnikёt nё Moravё, Preshevë, Drenicё, Ferizaj etj. Mё 1945 u detyrua tё emigrojё nё Greqi, Gjermani dhe nё fund, nё Melburn tё Australisё. Drejtoi organet e shtypit nё emigracion ”Flamuri”, ”Albania” (Boston) ”Shqipnija e lirё”, ”Besa” (Stamboll), ”Pёrpjekja jonё” (Nju-York) etj. dhe si historian i mirёfilltё shpalosi idetё e tij atdhetare.

Prof. Ymer (Shaban) Berisha (1912-1946), lindi nё fshatin Gjurgjevik i Madh. Pasi kreu Shkollën Normale në Elbasan, arsimin e lartё, nё degën histori-gjeografi dhe kursin ushtarak në Romë, shërbeu arsimtar në fshatrat e Krujës, Tropojës, Kukësit, Peshkopisë, Lushnjës, Beratit, dhe të Shkodrës, ndёrsa nё vitet 1941-1944, nё normalen ”Sami Frashёri” tё Prishtinёs. Nga nёntori i vitit 1944 doli nё ilegalitet, formoi organizatёn ”Besa kombёtare” dhe u shqua si ideolog i qёndresёs sё armatosur pёr mbrojtjen e kufijve dhe bashkimin e trojeve shqiptare. U vra mё 11 korrik tё vitit 1946, nё Hereç tё Gjakovёs, nё pёrpjekje me forcat e tё ashtuquajturёs Mbrojtje Popullore dhe tё milicisё.

Av. Idriz Shahmani (1910-1944) lindi në Plavë. Kreu Medresenë e Madhe të Shkupit dhe Shkollën e Lartë të Sheriatit në Sarajevë. U shqua si anëtar i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe organizator i Komitetit të Rinisë Nacionaliste për Mbrojtjen e Atdheut dhe të Kombit Shqiptar. Pёr shkak tё pikpamjeve dhe tё veprimtarisё sё tij antifashiste u arrestua nga Gestapoja dhe u dёrgua nё Shkodёr. Atu u helmua nga komunistёt mё 27/28 nёntor tё vitit 1944, natёn e fundit, para se Shkodra tё binte nёn pushtetin komunist.

Ajet Gërguri (1906-1947) lindi në Dolak të Vushtrrisë. Familja, qё ishte shpёrngulur nё Shqipёri, mё 1942 u rikthye nё Kosovё. Bashkёpunoi me Lëvizjen Nacionalçlirimtare (LNÇ) e Kosovës dhe mbajti lidhje me Brigadën V të UNÇSH-së. Në nëntor të vitit 1944 u emërua nëpunës në Seksionin e Bujqësisë pranë Këshillit Ekzekutiv të Rrethit të Podjevës. Gjatë vitit 1945 kur u vendos plotësisht sistemi okupues jugosllav në Kosovë, u bë nga udhëheqësit e qëndresës shqiptare dhe u shqua si organizator i Kongresit të Lypovicës. U arrestua nga UDB-ja me 3 shkurt 1947, nё fshatin Okrashticё.

Qazim Sefë Llugaxhia (1910-1985) nga fshati Llugaxhi. Kryetar komune në Babush gjatë vitit 1941-1942, kryetar i Komitetit Qarkor të Lidhjes së Dytë të Prizrenit pёr Lypjan (1943-1944). Nё fund tё vitit 1944 kaloi nё ilegalitet dhe mori pjesё nё luftimet pёr çlirimin e Ferizajt. Nё shtator tё vitit 1945 u largua jashtё vendit, por pa e ndёrprerё veprimtarinё nё dobi tё çёshtjes kombёtare.

Bedri (Abdi) Pejani (1885-1946, publicist, diplomat dhe atdhetar i shquar. Shkollën e Mesme e kreu në Robert Kolezh dhe studimet e larta nё Degën e Historisë në Universitetin e Stambollit. Delegat në Kongresin e Manastirit (1908), dhe sekretar i Komitetit i Komitetit të Kosovës” (1918-1924). Gjithё jetёn e vuri nё shёrbim tё kombit e tё atdheut dhe pёr kёtё qёllim bashkёpunoi edhe me Kominternin dhe me LNÇ. Nga janari deri nё mes tё qershorit 1944 ishte kryetar i Lidhjes sё Dytё tё Prizrenit . Mё 1945 u arrestua nga Sigurimi i Shtetit Shqiptar, dhe ju dorёzua autoriteteve jugosllave qё e dёnuan me vdekje. ”Vdiq” nё spitalin e Prizrenit, mё 6 korrik 1946.

Halim (Shaqir) Spahia (1897-1946), lindi në Gjakovë, në një familje me tradita atdhetare. Atdhetar qё gjithё jetёn e pasurinё e vuri nё shёrbim tё çёshtjes kombёtare. Ndihmoi materialisht LNÇ, u zgjodh kryetar i Këshillit Nacionalçlirimtar (KNÇ) të Rrethit të Prizrenit dhe anëtar i Këshillit Krahinor Nacionalçlirimtar të Kosovës. Duke mos pasur besim në forcat komuniste, Halim Spahia se bashku më Selman Rizën, Ejup Binakun, Tahir Dedën themeluan më 1943 në Gjakovë ONDSH. Në Konferencën e Këshillave Popullore të Rretheve të Kosovës qё u zhvillua më 19-24 mars 1945 në Prishtinë, ju kundërvu energjikisht aneksimit të Kosovës nё kuadrin e Federatёs Jugosllave dhe kthimit të kolonëve serbo-malazezë në Kosovë. Ishte anёtar і delegacionit e të shqiptarëve të Kosovë, i cili mё 4 prill 1945 shkoi në Beograd pёr t’u takuar me Josip Broz Titon. Nё takim kundёrshtoi hapur aneksimin e Kosovёs nga Serbia federale dhe kёrkoi bashkimin e saj me Shqipёrinё. Pas arsyetimit tё Titos se ishte marrё vesh me Enver Hoxhёn qё Kosova tё mbetej edhe pёr njё kohё nё pёrbёrje tё Jugosllavisё. Halim Spahia parashtroi kërkesën për konstituimin e një republike të veçantë të shqiptarëve në Jugosllavi. Për këtë ai kërkoi edhe përkrahjen e Enver Hoxhës në takimin që pati me të në Tiranë, por pa dobi. Edhepse ishte shtetas i Shqipërisë, Halim Spahia u ekstradua nga shteti shqiptar, dhe iu dorëzuan oficerëve të OZN-as Çedo Mijoviqit dhe Nazmi Kursanit. U dënua me vdekje nga Gjyqi i Qarkut në Priren, dhe u pushkatua më 16 shkurt 1946 në Taukbashqe të Prishtinë.

Sadik (Mehmet) Peçani (1893-1964). Nё vitet e Luftёs sё Dytë Botërore ishte nëpunës në komunën e Therandës, kurse në vitin 1943 u zgjodh anëtar i Komitetit Qarkor të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Mbas luftës, ishte midis nismёtarёve qё formuan komitetin e ONDSH-sё nё Therandë dhe anёtar і tij. U arrestua mё? 1944 e mё? 1945 dhe u dё?nua me 7 vjet burg.

Halim Shuku, me prejardhje nga Gjakova. Në prill të vitit 1941 u emërua kryetar Bashkisë së Ferizajt. Veprimtar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit, kurse mbas luftës ishte kryetar i Komitetit të ONDSH-së të Ferizajt.

Stak Mark Shkorreti, argjendar i njohur dhe veprimtar i lëvizjes kombëtare. Për shkak të veprimtarisë atdhetare është ndjekur dhe persekutuar vazhdimisht nga pushtuesit serbë, bullgarë e jugosllavë. U likujdua nga OZN-a nё fund tё nёntorit tё vitit 1944 sё bashku me shumё burra tё shquar tё Prishtinёs dhe tё rrethinёs. Mbas tij u egzekutuan edhe tre djemtё, Marku sepse mё 20 nёntor 1944, nё Janjevё, kishte hequr flamurin jugosllav dhe kishte vendosur atё shqiptar, Luzi dhe Mikeli si dhe nipi (djali i Markut, Staka II).

Aqif (Ismail) Tetova, atdhetar i flaktë dhe deputet në kohën e Jugosllavisë së Vjetër. Në vitin 1941 organizoi administraten shqiptare në Nënprefekturën e Gjilanit, mё 1943 ishte përfaqësues i Gjilanit në Kuvendin Themelues të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe deputet në Kuvendin e Shqipёrisё (1943-1944). Nё nёntor 1944 u arrestua dhe u likuidua nga OZN-a, ndёrsa nё dhjetor kolonёt serbё і vranё tё birin 15 vjeçar.

Shaban Polluzha (1871-1945), lindi nё fshatin Polluzhё, nё njё familje me tradita atdhetare. Pjesёmarrёs nё kryengritjen antiosmane tё vitit 1912 dhe nё luftёn kundёr pushtuesve serbë (1912) dhe atyre bullgarё (1916-1917). Ndërmjet dy luftërave botërore kryetar komune nё Drenicё. Gjatë viteve 1941-1943 ishte komandant i vullnetarëve të Drenicës në luftë për mbrojtjen e trojeve etnike në kufi me Serbinë dhe Malin e Zi. U angazhua edhe kundër pushtuesve italianë dhe pёr këtë arsye e arrestuan dhe së bashku me familjen e burgosën në Pejë. Mbas nëntorit të vitit 1944 u angazhua për formimin e Ushtrisë Kombëtare dhe për Mbrojtjen e Kosovës. Këtë proces e penguan njёsitё e OZN-ёs dhe repartet ushtarake jugosllave, të cilat filluan të zbatonin nё Kosovё fushatёn e dhunёs dhe tё terrorit. Nё kёto rrethana, Brigada u detyrua tё rikthehej nё Drenicё pёr tё mbrojtur familjet dhe njerёzit e saj. Udhёhoqi Luftёn e Drenicёs dhe ra heroikisht mё 21 shkurt 1945)

Miftar Bajraktari (1888-1945), lindi nё Llaushё. Me iniciativën e tij, në vitin 1941, u formua Këshilli i Pajtimeve në Nënprefekturën e Skenderajt, ndё?rsa gjatë viteve 1941-1944 udhëhoqi njёsive vullnetare në luftimet për mbrojtjen e trojeve etnike nga sulmet çetniko-partizane. Veprimtar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit, kurse në Luftën e Drenicës ishte zëvendës komandantit të brigadës. Vdiq nga zemra, më 14 shkurt 1945.

Azem (Aruq) Gjinovci (1887-1955), lindi në fshatin Makermal të Drenicës. Pjesëmarrës i kryengritjes antiosmane të vitit 1912, i çetёs sё Azem Bejtёs (1916-1924) nё luftё kundёr pushtuesve bullgarё, dhe ushtrisё serbe. Nё vitet 1941-1944 ishte anёtar i Kёshillit tё pajtimeve pёr Nёnprefekturёn e Vushtrrisё; mori pjesё nё luftimet pёr mbrojtjen Pazarit tё Ri, nё krye tё njё grupi vullnetarёsh, komandant batalioni nё Brigadёn e Drenicёs. Mё pas vazhdoi qendresёn e armatosur deri nё shtator tё vitit 1945, kur u hapёn nga Brigada VIII e UNÇSH-sё.

Mulla Iljaz (Hysen) Broja (1892-1946), lindi nё fshatin Kastriot. Kreu medresenë në Gjakovë dhe shërbeu imam në Brojë dhe në disa vende tjera të Drenicës. Veprimtar i ”Xhemietit” (Bashkimit) dhe i Lёvizjes çlirimtare, u angazhua pёr ngritjen e vetёdijes kombёtare dhe kundёr shpёrnguljes sё shqiptarёve. Gjatё viteve 1941-1944 mori pjesё nё luftimet pёr mbrojtjen e trojeve etnike nga sulmet çetnike, ishte veprimtar i Lidhjes së Dytë tё Prizrenit dhe deputet i kuvendit të Shqipërisë nё Tiranё (1943-1944). Nё nёntor tё vitit 1944, bashkёpunoi pёr ngritjen e kёshillave nё Skenderaj e mё gjerё dhe u inkuadrua nё Brigadёn e Drenicёs. Pas pёrfundimit tё Luftёs sё Drenicёs, u pёrfshi nё qёndresёn kundёr zgjedhjes jugosllave. U arrestua mё 1946 dhe u egzekutua nё Zllokuqan tё Klinёs.

Bedri Gjinaj (Mitrovicë, (1912-1944), lindi në një familje të njohur atdhetare. Pasi mbaroi shkollёn teknike nё Tiranё, punoi si mёsues nё Shqipёri, ndёrsa mё 1941 u kthye nё Mitrovicё dhe kontribuoi shumё pёr pёrhapjen e shkollave shqipe nё zonёn gjermane tё pushtimit. Mori pjesё nё Kuvendin Themelues tё Lidhjes së Dytë tё Prizrenit dhe u zgjodh sekretar i saj. Nё vjeshtё tё vitit 1944 formoi organizatёn dhe Batalionin e Rinisё pёr Mbrojtjen e Kosovёs nё Qarkun e Mitrovicёs, ndёrsa nga fundi i vitit 1944 u bashkua me Brigadёn e Drenicёs. U arrestua dhe u likujdua nga OZN-a nё rrethana tё panjohura.

Hamdi (Hazir) Mramori (1895-1944), lindi nё Mramor, Prishtinë. Mbante lidhje me veprimtarët dhe liderët e Xhemjetit, Ferat Dragën, Nazim Gafurrin e të tjerë dhe nё vitet e luftёs ju bashkua lёvizjes pёr mbrojtjen e trojeve etnike. Deri nё nёntor 1944 ishte komandant і njё njёsie vullnetare nё frontin e Prapashticёs, ndёrsa nё dhjetor ishte anёtar і Shtabit tё forcave qё morёn pjesё nё sulmin pёr çlirimin e Ferizajt. U vra nё kёto luftime mё 2 dhjetor 1944. U shqua nё luftimet e zhvilluara nё vendin e quajtur Bllata e Sllovisё afёr Gadimёs.

Tahir Kolgjini (1903-1988), lindi në fshatin Lusën të Lumës. Arsimin e mesёm e kreu nё Turqi, ndёrsa nё Shqipёri ushtroi detyra tё ndryshme. Gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore punoi nё Prizren, dhe mё pas u emёrua prefekt nё Gjirokastёr, Prishtinё e Shkodёr. Mbas luftёs u vendos pёr fundimisht nё Stamboll. Shkroi shumё artikuj kulturorё e Gjuhёsorё, qё і botoi nё ”Shejzat”, ”Koha jonё”etj.

Musa (Jahë) Govori nga fshati Prapashticё. Veprimtar і Lidhjes së Dytë tё Prizrenit, deputet і Prishtinёs nё Kuvendin e Shqipёrisё, nё vitet 1943-1944. Nё vitin 1956- gjatё aksionit tё armёve u shpёrngul nё Shkup, kurse familja nё Turqi.

Bajrush (Ali) Xhakli (1904-1990), lindi nё fshatin Kishnapole. Veprimtar і shquar і lёvizjes kombёtare. U detyrua tё shpёrngulej nga Kosova dhe aty u rikthye nё vitin 1942 dhe shërbeu me gradёn kapiten nё xhandarmёrinё shqiptare. Pas luftёs veproi nё ilegalitet, ndёrsa nga fundi і nёntorit tё vitit 1945, u largua jashtё vendit. U vendos pёrfundimisht nё Boston tё SHBA-ve, ku punoi te bashkatdhetari Antoni Athanas deri sa vdiq.

Abedin (Selman) Braha (1892-1961), i njohur si Din Hoxha, lindi nё Kaçanikun e Vjetёr. Nё vitin 1941 kundёrshtoi pushtimin bullgar dhe kёrkoi qё zona bullgare e pushtimit t’і bashkohej Shqipёrisё. Mbas viti 1944 mbeti nё arrati nё krye tё njё grupi tё fuqishёm tё armatosur, ndёrsa mbledhja e krerёve tё kёtyre grupeve qё u mbajt nё Malin e Verbanit, e zgjodhi zëvendёskomandant tё lёvizjes pёr rrethin e Gjilanit, Kaçanikut, Neredimjes (Ferizaj) dhe të Shkupit. Nё? vitin 1947 u gjykua dhe u dё?nua me 12 vjet burg.

Mulla Januz Abazi-Lubishta (1885-1951), lindi dhe ishte imam nё fshatin Lubishtё tё Vitisё. Nё kohёn e Luftёs І Botёrore u keqtrajtua dhe u ndoq nga forcat bullgare tё cilat e mbanin tё okupuar kёtё pjesё tё Moravёs, ndёrsa gjatё viteve 1941-1944 u angazhua pёr bashkimin e kёtyre viseve me Shqipёrinё dhe pёr mbrojtjen e kufirit etnik nё Karadak e nё Kozjak dhe nё sektorёt e tjera.

Tahir (Halim) Lubishtani (1900-1976), lindi nё Sllatinёn e Poshtme tё Vitisё. Ishte і njohur si pleqnar dhe njeri me autoritet. Gjatё luftёs sё Dytё Botёrore luftoi me pushkё nё dorё pёr çlirimin dhe bashkimin e trojeve etnike shqiptare. U shqua sidomos gjatё luftimeve tё zhvilluara nё verё e vjeshtё 1944 nё Kitkё dhe nё Bujanovc tё Kosovёs Lindore.

Hysen (Sahit) Cakaj i njohur si Hysen Tërpeza, lindi më 1908 në fshatin Tërpezë të Vitisë. Kryetar komune në Pozharan dhe pjesёmarrёs і lёvizjes antifashiste. Pasi kuptoi mashtrimin serbokomunist, luftoi kundёr pushtuesve dhe u shqua si njeri nga organizatorёt e sulmit shqiptar nё Ferizaj nё dhjetor tё 1944-ёs. Deri nё nёntor tё vitit 1945 u shqua si luftёtar dhe drejtues і luftёs guerile. Mё pas u largua nё Evropё e SHBA, por pa e ndёrprerё veprimtarinё atdhetare. Nё vitin 1999, pas 54 vjetёve qendrimi nё ekzil, u rikthye nё Kosovёn e lirё, ku vdiq mё 24 qershor 2002.

Rifat (Abdurrahman) Krasniqi, lindi në vitin 1917 në fshatin Mamushë të Rahovecit. Me profesion jurist dhe shёrbeu si gjykatёs nё Kukёs, në Rahovec, në Istog dhe nё Prizren. Veprimtar dhe pёr disa kohё sekretar і KQ tё ONDSH-sё tё Prizrenit.

Halim (Qerim) Miskiqi (1890-1944). U lind në Shakovicë të Podujevës. Ishte burrë trim dhe i vendosur, kryeplak i fshatit në ndërmjet dy luftërave botërore, kurse gjatë viteve 1941-1944 kryetar i Komunës së Bakshisë. Veprimrar i Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe luftëtar i vendosur për mbrojtjen e trojeve etnike. Likujdohet nga OZN-a në fund të vitit 1944.

Xhelal Mitrovica (1916-1957). Publicisti më i shquar që pati Kosova dhe Shqipëria në vitet e Luftës së Dytë Botërore. Përfaqësues i Mitrovicës në Parlamentin e Shqipërisë. Vdiq në ekzil në SHBA. Nëna e tij jetoi dhe vdiq në Tiranë, e torturuar dhe e tërhequr në një kasollë të shkretë, më 1953.

Kajtaz Ramadani- me pseudonimin ”Leka”, djali i Ramadan Shabanit, veprimtarit të njohur të Lëvizjes Kombëtare. Lindi më 1890 në fshatin Kijevë dhe u zgjodh kryetar i Komitetit Qarkor të ONDSH-së të Rahovecit).

Marie (Mark) Shllaku, lindi në Shkodër më 1922. Pёr njё periudhё kohe punoi ndihmёse nё Qelёn e Fishtёs, ndёrsa mё pas vazhdoi studimet nё Fakultetin e Filozofisё nё Universitetin e Romёs. Gjatё luftёs ishte sekretare e Iljaz Agushit dhe e Xhafer Devёs. Me mbarimin e luftёs ju pёrkushtua çёshtjes sё bashkimit tё forcave të qëndresës shqiptare. Mori pjesё aktivisht nё Kuvendin e Drenicёs dhe luftoi bashkё me burrat mё nё zё tё Kosovёs derisa u plagos dhe u zu rob nga repartet jugosllave tё ndjekjes.

At Bernard (Filip) Llupi, famullitar i kishës katolike shqiptare në Pejë. Lindi në Shkodër më 1886. Kishte kryer dy fakultete, tё? teologjisë dhe tё? farmacisë. Fliste anglishten, italishten, spanishten, serbishten. U shqua si njё? nga atdhetarët më të devotshëm të asaj kohe, që u pё?rpoq me tё? gjitha forcat për çlirimin dhe bashkimin e Kosovës dhe të Çamërisë me Shqipërinë.

Kolë (Tomë) Parubi, lindi në Shkodër më 1905. Shё?rbeu si klerik dhe njё?herazi edhe si profesor і? gjuhës shqipe në gjimnazin e Prishtinës dhe të Pejës. Gjatë Krishtlindjeve të vitit 1945, sipas udhëzimeve të at Bernard Llupit, formoi Komitetin e ONDSH-së në Prizren).

Gjergj (Martin) Martini (1917-1946), lindi në Hot të Shkodrës. Punoi mësues në Perlat e në Rubik, tё Mirditës, në Kukës, në Prizren, në Mitrovicë dhe në Gjakovë, ku ushtroi edhe detyrën e drejtorit tё shkollёs. Ishte veprimtar i shquar i LNDSH-së).

Haki Taib Salihu (Mulla Haki ef. Sermaxhaj) (1916-1948) nga Hogoshti. Myderriz dhe drejtor i Medresesë Atik të Gjilanit. Organizator i mbrojtjes së kufirit të Kosovës Lindore, anëtar i Komitetit Qarkor të Lidhjes së Dytë të Prizrenit pё?r Nënprefekturën e Gjilanit, kryetar i Komitetit Qarkor të ONDSH-së të po kësaj nënprefekture dhe anëtar i KQ të ONDSH-së në Shkup.

Idriz (Qerim) Quza, mbiemri i vërtetë Maliqi (1907-1972), lindi në fshatin Rahovicë. Luftoi për bashkimin e trojeve etnike me Shqipërinë. Në vitin 1944 nën komandën Mulla Idrizit, mori pjesё? në luftimet e zhvilluara në Hogosht, Kitkë, Velegllavë dhe në sektorët tjerë më të rrezikura nga forcat serbo-bullgare. Pas vitit 1944 mbeti në arrati dhe iu bashkua grupit të Ahmet Hajdinit. Nё vitin 1951, Idrizi u arrestua nё Mqedoni dhe u dёnua me 8 vjet burgim.

Limon (Asllan) Staneci (1923-1991). U lind në fshatin Stanec të Preshevës. Studjoi në Fakultetin Juridik të Beogradit. Sekretar i Komitetit Qarkor të Lidhjes së Dytë të Prizrenit për Nënprefekturën e Gjilanit. Ishte gazetar i talentuar dhe ushtarak që raportonte nga vijat e para të frontit për luftimet për mbrojtën e trojeve etnike në Kosovën Lindore në gazetën “Lidhja e Dytë e Prizrenit”. Me 13. IX. kur u hoq pushteti okupues bullgar u zgjodh nënprefekt i Preshevës. Ishte edhe sekretar i Idriz Gjilanit, gjykatës, kryeshef i Rethit të Gjilanit. Në maj të vitit 1948 arrestohet dhe denohet me 15 vjet burg.

Ramadan (Jusuf) Berisha (1920-1989) nga Bardhi i Madh. Rrjedh nga një familje me tradita atdhetare, dhe qё njihet pёr pёrpjekjet për përhapjen e librit shqip në Kosovë. Në fillim të vitit 1945 u inkuadrua në LNDSH, ishte nga veprimtarët më të shquar organizatës dhe të Shtabit rajonal, mbajti lidhje me Ajet Gërgurin, Gjon Serreqin, Azem Jashanicën etj. U arrestua më 13 gusht 1946. Gjatë hetuesisë e keqtrajtuan mizorisht, ndёrsa gjyqi ushtarak i Divizionit të Prishtinës, më 1947 e dënoi më 20 vjet burg.

Ismail Dragusha (1922-1947), lindi në fshatin Rufc i Vjetër, në afërsi të Lypjanit. Luftëtar për mbrojtjen e trojeve etnike. Pas vitit 1944 mbeti në arrati dhe vazhdoi luftën kundër pushtuesve serbo-jugosllavë. Pjesё?marrё?s në Kongresin e Lypovicës ku pё?rkrahu pikpamjen qё? luftё?tarё?t e qё?ndresё?s nuk duhet tё? braktisnin Kosovё?n. Si pjesëtar i grupit të Gjon Serreqit bashkë me tё? shoqen Fatime Kelmendi-Dragusha u shqua në përleshjen e këtij grupi me repartet e ushtrisë, në gusht të vitit 1946, në Bilushë, afër Hoçës së Qytetit, mbi Prizren. U vra nga OZN-a dhe bashkëpunëtorët e saj.

Fetije (Qazim) Kelmendi, lindi në fshatin Ribar i Vogël. Kur i shoqi u bashkua më LNDSH-re dhe njësitet armatosura ajo і? qëndroi pranё? me të deri në vdekje. U vra nё? vitin 1947 sё? basku me burrin dhe djalin disamuajsh nga repartet e UDB-së nё? jugosllave.

Hasan (Ibrahim) Kabashi nga fshati Kabash i Vitisë, lindi në vitin 1902. Më 1913 serbët vranë 64 burra të Kabashit, duke përfshirë këtu edhe axhën e tij, gjë që i la mbresa të thella. Sё bashku me familje u detyrua të shpërngulej në Shqipëri, por mё 1941 u rikthye në Kosovë dhe u emёrua kryetar komune në Bresalc. Luftoi për mbrojtjen e trojeve etnike, nё krye tё batalionit të parë të forcave të qëndresës. U dallua sidomos nё betejёn e Kopilaqёs kundër reparteve të Brigadës XVII maqedone. U vra më 28 nëntor të vitit 1945 duke kaluar kufirin jugosllavo-grek.

Rexhep (Agush) Kabashi, lindi në vitin 1910 në Kabash të Vitisë. Më 1913 serbët ia vranë të jatin në masakrën e njohur të Kabashit. Mё 1929 bashkë me familje u detyrua të emigronte në Turqi dhe mё pas në Shqipëri. Më 1941 u kthye në Kosovë dhe u emërua qarkomandant i xhandarmërisë për nënprefekturën e Gjilanit. Pas vitit 1944, doli në mal për të vazhduar luftën e armatosur.

Arif Brahim Ceka, i njohur në popull si Arif Dragomani, apo edhe si Arif Kapetani. Lindi në vitin 1900, në lagjën e Dragomanëve të fshatit Glloboçicë të Kaçanikut. Komandant i forcave vullnetare të Tetovës për çlirimin e trevave shqiptare të okupuara nga Bullgaria. Mbas nëntorit të vitit 1944 mbeti në mal dhe komandoi i një njësit të forcave të qëndresës shqiptare.

Islam Domaneku (1905-1947), lindi në Grackë, në afërsi të Lypjanit. Veprimtar і? Lidhjë së Dytë të Prizrenit dhe komandant i vullnetarëve në vijën e frontit në Kosovën Lindore. Veprimtar i LNDSH-së, pjesëmarrës i Kongresit të Lypovicës dhe i luftimeve që u zhvilluan në Bilushë me 8 shtator të vitit 1946. U zu tradhtisht nga UDB-ja, më 12 janar të vitit 1947 në Ribar të Madh dhe u vra në Lypovicë.

Hysni (Muharrem) Rudi (1919-1947), atdhetar dhe veprimtar i shquar i LNDSH-së. Pasi kreu Shkollën e Lartë Ushtarake të Inxhenierisë në Romë, luftoi energjikisht për mbrojtjen e kufijve etnikë nga sulmet çetnike serbe e malazeze, por i ndihmonte edhe LNÇ-në. Mbas vitit 1944 u caktua komandant i Komandës së Vendit në Istog dhe komandant i Divizionit të Artilerisë në Prishtinë. Si anëtar i KQ të ONDSH-së të Shkupit, u përpoq për formimin e Ushtrisë Demokratike Shqiptare. U arrestua dhe u dënua me vdekje.

Hamdi (Imer) Berisha, lindi më 1925 në Gjilan. Ishte veprimtar i LNDSH-së në Prishtinë, anëtar i KQ të ONDSH-së të Shkupit, і ngarkuar pёr tё mbajtur lidhjet me komitetet qarkore të Gjilanit, të Kaçanikut, të Ferizajt, të Prishtinës, të Vushtrrisë dhe të Mitrovicës. Të vëllain Esatin, avokat, veprimtar i shquar i Lëvizjes Kombëtare, anëtar i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe përfaqësues i Gjilanit në Kuvendin e Shqipërisë gjatë viteve 1943-1944, dhe të atin i vrau OZN-a në nëntor të vitit 1944.

Demë Ali Pozhari (1905-1979) lindi nё Pozhar. Veprimtar i Lëvizjes Kombëtare. Kryetar i komunës së Rozhajës 1942-1944, një ndër organizatorët e mbrojtjes se Plavës e Gucisë, Pazarit të Ri dhe të trevave të tjera etnike. Prej nëntorit të vitit 1944- deri në tetor të vitit 1948 luftoi me pushkë në dorë kundër pushtuesve jugosllavë. Angazhimin për çlirimin e Kosovës nuk e ndali as kur doli në emigracion. Më 1968, me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, u ftua në Shqipëri. Vdiq nё Stamboll.

Ukë (Sadik) Rama (1903-1947). Pёr shkak tё pjesёmarrjes aktive nё luftën e armatosur kundër pushtuesve serb, më 1923 u shpёrngul në Shqipëri. Në prill të vitit 1941 u kthye në Kosovë dhe u emërua kryetar komune në Dollc të Klinës, e mё pas nënprefekt në Rahovec. Luftoi pёr mbrojtjen e trevave etnike në Çakorr, në Kolashin dhe në sektorë tё tjerë të kufirit me Malin e Zi e Serbinë. Gjatë nëntorit të vitit 1944 ishte ndёr organizatorёt e qëndresës kundër depërtimit të forcave pushtuese jugosllave në Kosovë. Mbas përfundimit të Luftës së Drenicës, vijoi luftën e armatosur dhe u zgjodh komandant i grupeve të qëndresës shqiptare. Më 17. II. 1947 u plagos në luftimet e zhvilluara nё Sverkë të Gashit, dhe iu dorëzua organeve të pushtetit. Gjyqi i Qarkut në Prishtinë e dënoi me vdekje-dhe u pushkatua mё 31 gusht 1947, në Taukbashqe të Prishtinës.

Ndue (Gjon) Përlleshi (1908-1949), nga fshati Paskalicë e Klinës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ishte kryetar komune në Budisalc. Pas nëntorit të vitit 1944 mbeti në arrati dhe luftoi trimërisht deri më 1948. Bashkёpunoi me Ukë Sadikun dhe prof. Ymer Berishën. U vra mё 29 gusht tё vitit 1949 nga forcat e sigurimit dhe të Ushtrisë Shqiptare afër Urës së Bërdhetit, ndërmjet fshatrave Dardhë dhe Iballe të Pukës.

Avdyl (Zejnullah) Zenuni, i njohur në popull si Avdyl Dura, lindi më 1893 në fshatin Duraj të Kaçanikut. Kryetar i komunës në Shtimje (1926-1937) dhe, komandant i vullnetarëve të Mbrojtjes Kombëtare të Kaçanikut (1941-1944), Në dhjetor të vitit 1944 u inkuadrua në Brigadën VII të Kosovës dhe u dërgua në Frontin e Sremit. U arrestua nё korrik të vitit 1945 por pas arratisjes nga burgu i Ferizajt, me ndihmёn e Hysni Lajçit, postёkomandant i policisë, doli nё ilegalitet dhe veproi deri mё 28 qershor tё vitit 1949, kur u vra nga forcat e UDB-ёs.

Hasan Ali-Remniku nga fshati Remnik i Vitisë. Udhëhoqi një grup të armatosur të qëndresës prej nëntorit të vitit 1944 deri nё tetor të vitit 1951, kur u vra me tradhti nga repartet e UDB-ёs.

Kadri Beba (1879-1947), lindi nё? fshatin Ribar і? Madh, nё? afё?rsi tё? Lypjanit. Luftëtar i shquar për mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare. Gjatë sundimit të Jugosllavisë së Vjetër u ndoq dhe u përsekutua vazhdimisht, madje bashkë me familje u internua në Serbi. Gjatë Luftës së Dytë Botërore luftoi me armë në dorë për jetësimin e Shqipërisë etnike. Kryetar komune në Lypjan (1941-1944), ndё?rsa nё? dimrin e vitit 1944-1945 së bashku me gjithë familje kalon në ilegalitet. Veprimtar i LNDSH-së, pjesëmarrës në Kongresin e Lypovicës. Në prill të vitit 1947, duke qenë se UDB-ja і? kishte arrestuar shumё? anё?tarё? tё? familjes u dorё?zua. Gjykata e akuzoi se kishte bashkё?punuar pё?r vrasjen e 12 antifashistё?ve nё? Malin e Livoqit, mё? 26 prill tё? vitit 1943 dhe e nё?noi me 12 vjet burg, por organet e UDB-sё? e nxorё?n natё?n nga burgu dhe e egzekutuan.

Imer (Rexhep) Devetaku (1881-1946 ) nga fshati Devetak i Ferizajt, kaçak në kohën e Azem Bejtës. Mbante lidhje me Komitetin e Kosovës. Më 1923 u zu rob, por pasi u arratis nga burgu і? Prizrenit u shpё?rngul nё? Shqipё?ri. Mё? 1941 u rikthye nё? Kosovё? dhe luftoi pё?r mbrojtjen e trojeve etnike. Mas nё?ntorit tё? vitit 1944 mbeti nё? arrati, por nё? korrik 1946 u plagos nё? pё?rpjekje me forcat e ndjekjes. Pё?r tё? mos u dorё?zuar і? gjallё? u detyrua tё? bё?nte vetё?vrasje.

Ramadan Bektesh Vogliçi, i njohur në popull si Ramë Beka (1892-1949), nga Gërlica e Poshtme e Kaçanikut. Kaçak (1918-1928) dhe veprimtar i Mbrojtjes Kombëtare (1941-1944). Mbas nëntorit të vitit 1944 mbeti në arrati. U vra sё bashku me Avdyl Durën dhe Sadik Tushën, mbas një qëndrese heroike, më 28 qershor të vitit 1949

Fejzullah (Zejnullah) Saraçi, lindi në vitin 1878 në fshatin Bivolak. Luftëtar i vendosur kundër pushtuesve serbë më 1912/1913 dhe atyre bullgarë 1915-1918. Nuk u pajtua me rivendosjen e pushtetit okupues serb në Kosovë më 1918. Më 4 nëntor 1918 me çetën e tij mori stacionin e xhandarmërisë në Prilluzhë. Luftoi për mbrojtjen e trojeve etnike (1941-1944) dhe mori pjesё në Luftën e Drenicës. Gjatë vitëve 1945-1946 kishte një grup të armatosur dhe mbante lidhje me grupet tjera të qendresës shqiptare, sidomos më Organizatën nr. 2 të Ajet Gërgurit dhe të Gjon Serreqit. Në përleshje me forcat e ndjekjes mbi Hoçë të Prizrenit, në shtator të vitit 1946, iu vra djali i vetëm Emini.

Mulla Hamit Sllovia lindi më 1919 në fshatin Sllovi te Lypjanit. Nё rininё e hershme ishte veprimtar i Lёvizjes Kombёtare, ndёrsa gjatё luftёs i Lidhjës së Dytë të Prizrenit. Mbas nëntorit të vitit 1944 dhe deri nё? mars 1949, kohё? kur u arrestua ishte pjesё?tar i LNDSH-sё?. U dё?nua me 7 vjet burg, tё? cilat i vuajti nё? burgun e Nishit, ku u bё? i njohur pё?r qё?ndrimin e tij tё? papё?rkulur.

Sadri (Misin) Sherifi (1905-1978) nga Shipashnica. Komandant i një kompanie vullnetarësh në anët e Kosovës Lindore (1942-1944) dhe u shqua pё?r aftё?si organizative e ushtarake nё? luftimet kundё?r forcave çetniko-partizane serbe nё? Kitkё?, Velegllavë, Ush e deri nё? Bujanoc. Mbas vitit 1944 u zgjodh kryetar i Kё?shillit Popullor nё? Shipashnicё?, por njё?herazi ishte dhe veprimtar i LNDSH-sё?. Nё? 26 prill 1947, gjyqi i Qarkut nё? Gjilan e dё?noi me 16 vjet burg.

Ramadan (Jusuf) Rexha lindi mё? 1921 nё? Mitrovicё?. I atij, Jusufi kishte qenё? mё?sues i parё? nё? shkollё?n qё? e kishte hapur Hasan Prishtina, nё? fshatin Kushtovё?, gjatё? viteve 1915-1918, sekretar Komune në Pantinë dhe Smrekovnicë, nënsekretar në sektorin për Arsim e Kulturë të Prefekturës së Mitrovicës, sekretar i N/prefekturës së Vushtrrisë, kryetar i Komitetit të Rinisë për Mbrojtjen e Kosovës dhe pjesëtar i Batalioni të Rinisë së Vushtrrisë, komisar i Batalionit IV të Brigadës së Drenicës dhe pjesëmarrës i Luftës së Drenicës. U dënua më 15 vjet burg.

Aziz (Mustafë) Zhilivoda (1914-1994) lindi nё fshatin Zhilivodё tё Vushtrrisё. Ishte njёri ndёr luftёtarёt mё tё vendosur pёr mbrojtjen e kufijve etnik. Kryesoi njё nga grupet e vullnetarёve nga Shala dhe Llapi qё ju kundёrvu depёrtimit tё brigadave serbe e bullgare nё Kosovё. Ishte pjesёmarrёs dhe komandant batalioni nё Luftёn e Drenicёs dhe mori pjesё nё tё gjitha kuvendet e rёndёsishme shqiptare (Dobёrdol, Lypovicё etj). Qёndresёn e vijoi edhe pas mbarimit tё Luftёs sё Drenicёs, ndёrsa nё gusht tё vitit 1946 u zgjodh komandant batalioni nё? Divizionin e Ibrit. Nga viti 1949 dhe derisa vdiq jetoi nё Shqipёri, por herё pas herё kaloi kufirin pёr tё nxitur qёndresёn nё Drenicё, Arakoll dhe nё trevat e tjera shqiptare. Edhe nё Shqipёri ai u pёrndoq nga regjimi i Enver Hoxhёs, i cili dёnoi me 10 vjet burg. Vdiq më 5 mars të vitit 1994 në Elbasan.

Kolë (Gjon) Margjini, (1892-1949) lindi nё Prizren. Pasi kreu Shkollёn Normale dhe kursin e gjuhёs shqipe nё Akademinё e Gjuhёve Orientale nё Vjenё, punoi si profesor і gjimnazit Ilyricum nё Shkodёr. Gjatё viteve 1942-1944 ishte drejtor і liceut tё shtetit ”Gjon Buzuku” nё Prizren dhe njihet si hartues і shumё teksteve mёsimore. Me formimin e Lidhja së Dytë të Prizrenit u zgjodh nёnkryetar і saj. U arrestua nga autoritetet shqiptare, tё cilat ja dorёzuan organeve jugosllave. Gjykata e dёnoi me burgim tё rёndё, ndёrsa UDB-ja e likujdoi nё burgun famёkeq tё Mitrovicёs sё Sremit.

Qazim Deva i vëllai i Xhafer Devës. Nga autoritetet jugosllave u dёnua me 15 vjet burg.

Ismet (Mujë) Boletini nipi i Isa Boletinit. Pjesëmarrës i Regjimentit Kosova. Mbas vitit 1944 doli në mal bashkë me Isuf e Faik Boletinin. Në vitin 1945 u zu dhe dёnua me 20 vjet, 7 prej të cilave і vuajti nё burgun e Mitrovicёs sё Sremit dhe u lirua. Aty dёshmoi kurajo dhe besnikёri ndaj shokёve tё idealit dhe pёr kёtё arsye shumë herë u mbajt nё izolim tё plotё. Mbas daljes nga burgu u detyrua tё ikte nё Shqipёri por dhe aty kaloi 17 nё burgje e nё internime, pasi u shpreh kundёr politikёs sё ndjekur nga regjimi і Enver Hoxhёs. Ai kishte folur kundёr lidhjeve me Kinёn, kundёrshtoi nderimin e figurёs sё Stalinit dhe se gjatё njё mitingu kundёr bombardimeve amerikane nё Vietnam kishte thenё se me mirё do tё ishte tё protestohej kundёr dhunёs dhe terrorit qё po ushtrohej ndaj popullit shqiptar nё Kosovё. Mbas daljes nga burgu u kthye serish nё Kosovё dhe vdiq.

Ahmet (Sali) Jusaj, lindi mё 1915. Pjesёmarrёs aktiv nё luftёn pёr mbrojtjen e trojeve etnike qe nga Plava e Gucia e deri nё Kosovёn Lindore. Mbas vitit 1944 u pёrfshi nё grupin e Demё Ali Pozharit dhe mё pas nё atё tё Rugovёs. Pjesa mё e madhe e kёtij grupi ju dorёzua organeve tё pushtetit komunist tё Shqipёrisё, por ata і kthyen nё Prizren, 4 pjestarё tё grupit u dёnuan me vdekje, kurse Ahmeti dhe 7 tё tjerё me nga 20 vjet burg.

Bahri (Abdurrahman) Abdurrahmani (1911-1972) nga Pazarin e Ri. Kreu gjimnazin në Beograd dhe Fakultetin e Tregtisë në Vjenë. Në vitin 1941 ndihmoi Aqif Blytën për ngritjen e administratës shqiptare në Pazarin e Ri dhe si veprimtar i Komitetit të Kosovës dhe i Lidhjes Popullore Shqiptare u angazhua për bashkimin e tërë Sanxhakut më Shqipërinë. Gjatë viteve 1942-1944 u mor me tregёti dhe krijoi lidhje në mbarë Shqipërinë dhe më gjërë. Mbarimi і luftёs e gjeti nё Tiranё, por organet e pushtetit komunist e arrestuan, і konfiskuan pasurinё dhe ja dorёzuan OZN-as. Pas vuajtjes sё dёnimit prej 10 vjetёsh nё burgun e Mitrovicёs sё Sremit u largua jashtё vendit dhe vdiq nё Stamboll.

Mehmet (Isuf) Gradica (1909-1945), lindi në Gradicë të Drenicës Lindore. І jati, Isuf Gradicёn ishte nga njerёzit mё me autoritet nё Drenicё, ndёrsa e ёma ishte motra e Lutё Gllanasellёs, trimit tё njohur tё Drenicёs. Qё nё moshё 15 vjeçare ra nё konflikt me organet e pushtetit dhe u arrestua. Pas arratisjes nga burgu і Mitrovicёs iku nё Shqipёri. Në vitin 1941 u kthye në vendlindje dhe hyri në shërbim të qeverisë shqiptare si postëkomandant i xhandarmërisë në Podujevë, Mitrovicë, Stanterk, Vushtrri dhe se fundi në Skenderaj. Mori pjesë në luftimet për mbrojtjen e kufirit etnik nga Serbia dhe Mali i Zi. Gjatë ditëve të fundit të Luftës së Drenicës ishte komandant i forcave atdhetare. U plagos nga gjylja e topit, më 21 shkurt 1945 dhe, mbasi shpërtheu rrethimin me Shaban Polluzhën dhe bashkëluftëtarët e tjerë, në mbrëmje të asaj dite vdiq në afërsi të shkollës së Dobroshevcit.

Feriz (Arif) Bojaj (1910-1977) nga fshati Kërnicë e Klinës. Luftëtar për mbrojtjen e kufijve etnikë nga Serbia dhe Mali i Zi dhe anëtar i Shtabit të Brigadës së Shaban Polluzhës. Bashkëluftëtar i Ymer Berishës dhe Ndue Përlleshit dhe qёndroi nё mal deri nё mars tё vitit 1947. U dorёzua pёr tё shpёtuar familjen, ndёrsa autoritetet e liruan me kusht qё tё bashkёpunonte me ta. Meqё ai nuk pranoi, gjykate e dёnoi me 20 vjet burg, 13 nga tё cilat і vuajti nё Nish dhe nё Mitrovicёn e Sremit. Vdiq nё fshatin e lindjes.

Idriz Hajrullahu-Mulla Idriz Gjilani (1901-1949), lindi në fshatin Velikincë të Gjilanit. Mbasi kryer medresenë nё Gjilan, shërbeu imam në fshatrat Pidiq dhe Hogosht. Nё vitet 1938-1943 ishte anёtar і Ulema Mexhlisit nё Shkup, nga vera e vitit 1943 u emёrua myfti і Gjilanit. Veprimtar і Komitetit tё Kosovёs dhe і organizatёs ”Drita”. Nё vitet e luftёs u zgjodh komandant і formacioneve vullnetare, qё u ngarkua pёr mbrojtjen e kufirit tё Shqipёrisё etnike dhe qё ishin në varёsinё e kolonel Fuat Dibrёs, komandant і Regjimentit IV tё Sektorit Kosova të Ushtrisë Shqiptare. Nё dhjetor 1944 ishte komandant і shtabit qё organizoi sulmin nё Gjilan. Mbas kёsaj kaloi nё ilegalitet tё thellё. Prej 15 marsit tё vitit 1945 e deri nё 22 nёntor 1949 ishte stehuar tё Rrahim S. Sadiku і Gjurishecit. Mё mengjezin e 22 nёntorit organet e ndjekjes e rrethuan dhe e detyruan tё dorёzohej. Mbas tri ditё hetimesh dhe torturash shnjerёzore, nё burgun e Gjilanit, u vra nga UDB-ja, e cila i zhduku edhe kufomёn.

Rexhë Meta Ulaj (1906 - 1985) (Rexhë Metë Vuthi) u lind më 1906 në Vuthaj. Në vitin 1913, babai i Rexhës, Metë Fazlia, bashkë me vëllezër e të tjerë, për të shpëtuar familjen nga gjenocidi që iu bëhej shqiptarëve në Krahinën e Plavës dhe Gucisë nga forcat malazeze në krye me Avro Cemin (Cemoviq), detyrohet t’i lëshojë Vuthajt dhe të strehohet përkohësisht në Krasniqe, ku qëndron disa muaj dhe prapë kthehet në Vuthaj. Por, në vitin 1919, përsëriten vuajtjet e mëparshme, lufta dhe pasiguria, kështu që Meta me djalin Rexhën dhe dy vajzat Gjykën dhe Zojën ikin në Shkodër. Meta shëndetlig vdes në Shkodër, si edhe gruaja e tij më përpara, dhe fëmijët - Rexha dhe dy vajzat Gjyka dhe Zoja, mbesin jetima, pa nënë dhe pa babë - në jetimoren e Shkodrës, në mëshirën e Kryqit të Kuq ndërkombëtar. Rexha aty, në jetimore, nisi hapat e parë të shkollimit, ku ishte nxënësi më i mirë, por edhe në përvetësimin e gjuhës angleze, për çka dallohej shumë nga moshatarët e vet dhe shpesh i shoqëronte ekspeditat anglo-amerikane nëpër terrenet dhe viset e Shqipërisë Veriore. Njëra nga ato ekspedita ishte edhe ajo që udhëhiqej nga amerikanja Mis Roza, e cila pas një shoqërimit që ia bëri Rexha dhe duke parë talentin e madh të tij ia siguroi bursën dhe e regjistroi në shkollën teknike ” Hari Fultz” në Tiranë. Mis Roza nuk u ndal vetëm me aq, ajo Rexhës ia siguroi prapë edhe bursën e edhe dokumentet tjera dhe e dërgoi për të studiuar në Angli, në Universitetin e Kembrixhit, në Fakultetin e Financave, të cilin e kreu me sukses, duke mbrojtur edhe temën e doktoraturës në lëmin e ekonomisë financiare, më 1937. Për suksesin e Rexhë Metë Ulaj në këtë universitet dëshmon edhe emri i tij i shënuar në Librin e Artë të Universitetit të Kembrixhit.

Më 1938, Rexhë Metë Ulaj fillon punën - drejtor i Drejtoratit të Financave të Shqipërisë. Në vitin 1940 internohet në Itali, ku qëndron deri në kapitullimin e Italisë, 1943. Rexha, posa kthet në Shqipëri, merr pjesë në Mbledhjen Themeluese të Lidhjes së Dytë të Prizrenit si delegat i Maleve të Kosovës, siç quhej Plava e Gucia me rrethinë asokohe. Ka punuar në hartimin e Statutit dhe të Programit të kësaj organizate.

Rexha, intelektual dhe patriot i dëshmuar dhe i zëshëm për bashkimin e tokave shqiptare, arrestohet nga pushteti komunist në Shqipëri menjëherë mbas luftës dhe dënohet me vdekje - dënim ky që pas intervenimit të disa personalitete të larta anglo-amerikane, rishqyrtohet dhe Rexhë Metë Ulajt i shndërrohet me 27 vjet burg, duke e ”nderuar” me qëndrim në Burgun e Burrelit. Gjatë mbajtjes së burgut, familja e Rexhës (gruaja Pertefi, djali Fitimi dhe vajza Bora) përjeton vuajtje të madhe.
Vdiq afër Tiranës, më 1985, dhe u varros në Shkodër.


Dr. Muhamet Pirraku

[DYDRINAS]

Cili eshte qendrimi juaj ndaj Lidhjes se II Shqiptare te Prizrenit?