Koloneli Aubrey Herbert

[shendelli]

KOLONELI ANGLEZ QË IU AFRUA DY HERË KURORA E MBRETIT TË SHQIPËRISË
Koloneli Aubrey Herbert 80 vjet pas vdekjes i është rikthyer sërish “nderi shqiptar”, jo vetëm si një dëshmi e ndjenjës për një të huaj që e përkushtoi thuajse tërë jetën e tij për çështjen shqiptare, por edhe për njeriun e thirur dy herë për kurorën e Mbretit të Shqipërisë.Kolonelit anglez Aubrey Herbert këtë nder të harruar për vite të tëra nga shqiptarët, ia riktheu pikërisht pak dite me pare medalja e Presidentit të Shqipërisë Alfred Moisiu, dhënë të bijës së tij Bridget Grant, zonjës 89 vjeçare, në shtëpinë e saj në Dulverton nga ambasadori I Shqipërisë në Britaninë e Madhe, Kastriot Robo.Dhe ndërsa zoti Robo I dorëzonte zonjës Grant “Medaljen e Argjendtë” të akorduar nga Presidenti shqiptar Moisiu, ajo do të shprehej për BBC-në:”Në se ne takojmë një burrë, për të cilin mendojmë se është I përsosur dhe I nderuar dhe I mirë njëkohësisht, atëherë unë mendoj që ajo flet më shumë se ç’do gjë tjetër.Unë mendoj se kjo është një gjë e prekshme, e jashtëzakonshme.”

KUSH ËSHTË KOLONELI AUBREY HERBERT

Koloneli Aubrey Herbert, ka qenë deputet I Parlamentit të Anglisë për Taunton.Ai ka jetuar në Pixton Park afër Dulverton.Ish student I Oxfordit dhe më pas një jetë të tërë, edhe pse të shkurtër, në shërbime diplomatike e angazhime të ndryshme, ku spikat ajo për Shqipërinë.Herbert ishte vëlla nga njëra anë prindërore me Lordin Carnavan, I cili ka financuar zbulimin e varrit të Tutankhamenit dhe I biri I zonjës Carnavan, që kujtohet si organizatorja e Komitetit Anglo-Shqiptar të Ndihmës.Ky Komitet ka ndihmuar rrefugjatët nga Kosova që u vendosën në një fshat afër Kavajës, I cili u quajt me emrin “Herbert”.Ai ka vdekur në vitin 1923 në moshën 43 vjeçare.

KOLONELI DHE SHQIPËRIA

Shqiptarët dinë pak për të, aq më shumë për një njeri të cilin vetë Shqipëria e pati thirë dy herë të vërë Kurorën e Mbretit të saj.Prej tij më 1912 është drejtuar Asociacioni Anglo-Shqiptar, i cili me punën e tij të madhe e renditi në një kampion të së drejtës shqiptare.Më 1918 ai vazhdoi të jetë President I shoqatës Anglo-Shqiptare, ku një emër tjetër I Madh I lidhur me Shqipërinë ,ai I Edith Durham, ishte përkrah tij në rolin e sekretarit të kësaj shoqate.Për këtë shoqatë një mik tjetër I Shqipërsë, Stiknei thotë:”E dyta për nga rrëndësia ishte Shoqëria Anglo-Shqiptare e themeluar pak para se të përfundonte lufta e që kishte qëllim njohjen e pavarësisë së Shqipërisë.Kjo shoqëri luftonte në dy fronte: atë të botimeve dhe të komunikimit me shtypin dhe Dhomën e Komunave.Nga më të shquarit prej tyre ishte I nderuari Aubrey Herbert, si President dhe, zonja Edith Durtham, të dy miq të flaktë të Shqipërisë.”
Ai iu përkushtua më shumë çështjes shqiptare aty nga fundi I vitit 1920, në një kohë kur punonte si Konsull I Mbretërisë së Bashkuar në Konstadinopojë të Greqisë.
Me një mirënjohje të thethë, Shqipëria e ftoi dy herë Kolonel Herbertin që të vendoste Kurorën e Mbretërisë së saj, por edhe pas një momenti reflektimi, ai refuzoi derisa vdiq më 1923, kur ishte vetëm 43 vjeç.

[petrol]

Na ishte një herë...

Veprimtaritë për Ditën Botërore të Librit nisën në Bibliotekën Kombëtare me hapjen e ekspozitës së librit me titullin jo të zakonshëm Na ishte një herë ... Ajo i kushtohej ish-bibliotekës së Institutit Herbert me emrin zyrtar Biblioteka për Djelmërinë, por të njohur nga rinia dhe intelektualët e Tiranës së viteve ’30 si Biblioteka Carnarvon. Fillimisht në sallën e konferencave Atrium, të përuruar vetëm tri ditë më parë, u mbajtën ligjërata dhe u sollën kujtime për këtë bibliotekë.
Pasi mirëseardhi të pranishmit, z. Aurel Plasari, drejtor i Bibliotekës Kombëtare, ligjëroi për historikun, veprimtarinë dhe kushtet në të cilat Biblioteka Carnarvon kreu funksionet e saj. Këtë ligjëratë po e botojmë në mbyllje të kronikës.
Z. Kristo Frashëri, historiani i shquar, banor i Tiranës së atyre viteve dhe frekuentues i bibliotekës së Institutit Herbert solli kujtimet personale si përdorues i rregullt saj. Ai u njoftoi të pranishmëve hollësi nga mjedisi i brendshëm i bibliotekës, mënyra e vendosjes së librave në rafte, informacioni i zhdërvjellët bibliografik, madje edhe nga mjedisi i jashtëm i saj me lulishte dhe fushë tenisi. Pasi foli për motivet që e shtynë konteshën Elisabeth Carnarvon të ngrinte në Tiranë këtë bibliotekë në kujtim të të birit Aubrey Herbert, z. Frashëri përfundoi se do të ishte në nderin tonë rimëkëmbja e saj.
Me interes u ndoq edhe ligjërata e znj. Fatmira Rama, e cila foli për figurën e Lady Carnarvon duke trajtuar kontributet, rolin dhe personalitetin e saj në funksion të çështje shqiptare. “Ajo u njoh që herët me Shqipërinë,- tha ligjëruesja,- dhe e deshti atë prej të birit kolonelit Herbert, diplomat i shquar anglez, njohës i mirë i botës së lindjes dhe asaj shqiptare të kohës, të cilin shtypi shqiptar do ta quante kampion i vërtetë i indipendencës shqiptare”.
Shiritin e ekspozitës e prenë znj. Zana Turku, zv/ministre e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe znj. Etleva Domi, zv/drejtore e Bibliotekës Kombëtare. Janë ekspozuar afro 1000 tituj librash të kësaj ish-biblioteke që Biblioteka Kombëtare ruan në koleksionet e veta, por edhe botime të Aubrey Herbert dhe botime mbi të. Eksponatet janë organizuar sipas kriteresh të përziera si tematika e njësive bibliotekare, gjuhët e tyre, vulat dhe ex-libris e ndryshme, donacionet për bibliotekën, treguesit e veprimtarisë së saj. Vëmendjen e vizitorëve e tërheqin veçanërisht ilustrimet që shoqërojnë eksponatet dhe që paraqesin foto të Elisabeth Carnarvon dhe Aubrey Herbert, të rrugëve në Tiranë që dikur mbanin emrat e tyre, të ndërtesës së bibliotekës etj.
Ekspozita do të qëndrojë e hapur nga 18-24 prill.

Fjala e z. Aurel Plasari
Na ishte një herë... një bibliotekë
Sot, në prag të Ditës Botërore të Librit, jemi mbledhur për të përuruar ekspozitën që e kemi konceptuar “kundër mosmirënjohjes”. Është fjala për një ekspozitë kushtuar asaj që quhej “Biblioteka për djelmërinë” e Institutit Herbert, e njohur më së shumti si “Biblioteka Carnarvon”.
E ndërtuar në vitin 1928 dhe e përuruar më 1929, “Biblioteka për djelmërinë” ishte dhuratë e familjes së lordëve (Earls) anglezë Herbert dhe personalisht e bamirëses së madhe filoshqiptare konteshës Carnarvon, e quajtur nga vetë shqiptarët “Nëna e shqiptarëve” dhe e dekoruar me Urdhrin e Madh “Skënderbeg” më 1929. Konteshës Carnarvon Shqipëria e viteve 20-30 i ishte mirënjohëse për një varg të gjatë veprimtarish bamirëse: ndihmat për të rinjtë dhe fëmijët, mbështetjen për refugjatët kosovarë deri dhe themelimin me ta të një fshati që u quajt pikërisht “Herbert”, themelimin po aty të shkollës “Herbert”, luftën kundër malaries në Shqipëri e atëhershme, kujdesin për Kryqin e Kuq shqiptar, sjelljen në Shqipëri të një numri të konsiderueshëm bamirësish përkrah saj - ndër ta edhe prej familjes Rockfeller - etj., por në veçanti për ideimin dhe themelimin e “Bibliotekës për djelmërinë”.
“Biblioteka për djelmërinë” i përkushtohej birit të saj, mikut të madh të Shqipërisë, avokatit dhe mbrojtësit të të drejtave të shqiptarëve Sir Aubrey Herbert (1880-1923) anëtar i Dhomës së Lordëve. Ishte lidhur me shqiptarët dhe me çështjen shqiptare nëpërmjet një historie kërshërore diplomatiko-politike me ngjyresa gati-aventuroze, e cila ka për të dalë në dritë kur të jetë përkthyer në shqipe njëri ndër librat e tij me vlerë të posaçme për çështjen shqiptare, “Ben Kendim”.
E filluar me një koleksion 1.000 librash dhe e mbërritur në 5.000, në gjuhët anglisht, frëngjisht, gjermanisht, italisht, gjuhë klasike etj., por edhe shqipe, biblioteka qe ndërtuar si pronë e “personit moral” të Institutit Herbert. Qarkohej nga një kopsht me ullinj, që shërbente edhe si vend pushimi, ndërsa ngjitur saj funksiononte një fushë tenisi për dëfrim të të rinjve në kohën e lirë. Në mbështetje mbi Testamentin e konteshës Carnarvon, të vdekur me 1928, Instituti dhe Biblioteka kishin Rregulloren e tyre, me një “Komitet rregullues” të përbërë, në kohën e themelimit, prej: z. Mehmet bej Konitza, znj. Hodgson, znj. Sterling, znj. Penington, z. Mid’hat bej Frashëri, z. Kov Deliana, z. Ali Cungu, dhe sekretar z. Xhemal bej Fshashëri. Kishte statutin e vet juridik, si institut dhe si bibliotekë, të botuar në “Fletoren zyrtare”. Në fillim ishte vetëm për të rinjtë ose “djelmërinë”, me kalimin e kohës u hap në qasje të lirë të të gjitha moshave duke u kthyer ashtu në një bibliotekë publike për Tiranën, ndonëse juridikisht nuk e mori ndonjëherë këtë status: u shndërrua pra në një bibliotekë që ende sot Tirana nuk e ka. Biblioteka botonte përvit statistikat e veta, dukuri moderne e dëftimit të performancës së një biblioteke, që fatkeqësisht shpërfillet edhe sot e gjithë ditën nga biblioteka shqiptare – me përjashtim të Bibliotekës Kombëtare – në kohë e sipër që për çdo bibliotekë publike të Europës është një detyrim legal. Statistikat e saj nuk ngulmonin në numrin e librave që biblioteka dispononte, por në numrin e librave që lexoheshin, pra në qarkullimin e librit, pikërisht simbas parimit të njohur në bibliotekonomi: nuk ka rëndësi se sa libra ke, rëndësi ka se sa qarkullojnë ata libra. Ndër përdoruesit kryesorë prej të rinjve njehsohen në ato statistika nxënës të Gjimnazit të Tiranës, të Shkollës Teknike amerikane, të Liceut francez të Korçës, të Medresesë etj.
Rendita kështu disa elemente të tilla organizimi dhe performance për të vënë në dukje se me institutin “Herbert” nuk vinte në Shqipëri vetëm “një bibliotekë”, por edhe modeli anglosakson i legalitetit dhe i institucionalizimit të veprimtarive kulturore, me vlerë të jashtëzakonshme për një kulturë në gjendjen e asaj shqiptare të asaj kohe, por shembull mësimdhënës ende sot. Përmenda si element të modelit në fjalë atë që quhej “Komiteti rregullues” i Institutit dhe i Bibliotekës dhe mund të vini re: edhe vetë aristokratët britanikë kujdeseshin që të mos impononin termin aq të shpërdorur sot “bord”.
Më 1939 “Bibliotekës për djelmërinë” iu dha goditja e parë nga njëri prej totalitarizmave, ai fashist italian: ajo u plaçkit, një pjesë të koleksioneve i bartën në Itali, një pjesë tjetër ia dogjën. Nën pushtimin gjerman biblioteka mbeti e braktisur. Edhe me më e rendë, përkatësisht edhe më e padrejtë se ajo e fashizmit italian, goditja e dytë iu dha prej regjimit totalitar shqiptar. Instituti Herbert dhe Biblioteka “Carnarvon” u shndërruan në “Kinema Ali Demi”. Pa u mjaftuar me kaq, mllefi ndaj modelit kulturor anglosakson nuk mund të mos binte edhe mbi emrat: u zhdukën nga çdo vend emrat e aristokratëve të mëdhenj bamirës Herbert dhe Carnarvon.
Po sot?
Sot ish-biblioteka është krejtësisht e rrënuar dhe e shndërruar në “shesh ndërtimi” të gatshëm për gratacielin e radhës. Nuk ekziston më as “Rruga Carnarvon”, të cilës i është këmbyer emri dy herësh. As “Rruga Herbert”. As fshati “Herbert” i shndërruar në “Qerret”. Në bashkinë e Tiranës nuk jepen më “pritje çaji”, si njëherë, për konteshën Mary Herbert. Kjo shpërfillje mosmirënjohëse nuk e ka penguar Bibliotekën Kombëtare të punojë për të rikuperuar mes koleksioneve të veta gjithë sa ka mbetur prej ish-Carnarvonit: deri më tani rreth 1.000 tituj me vlera të spikatura të fondeve të kulturës së përgjithshme, të dijeve humaniste, të dijeve praktike, të letërsisë dhe arteve, madje edhe të albanologjisë dhe të fondeve “Antikuar”. Ndërkohë që në Parlamentin Anglez libri i sapodalë “Miku më i madh i Shqiptarëve Sir Aubrey Herbert dhe krijimi i Shqipërisë moderne” promovohet me sukses të pazakontë, kjo veprimtari jona me pjesën e rikuperuar të koleksioneve të ish-Bibliotekës famëmadhe synon të jetë, nga njëra anë, një “ekspozitë kundër mosmirënjohjes”. Nga ana tjetër, një shpallje e dëshirës për të organizuar me to, si edhe me koleksionet e tjera britanike të Bibliotekës Kombëtare dhe me koleksionet e reja të ofruara nga Këshilli Britanik në Shqipëri, në mos një bibliotekë, së paku një sallë “Herbert-Carnarvon”.

[petrol]

Këtë vit në Angli është botuar libri “Miku më i madh i Shqipërisë: Aubrey Herbert dhe bërja e Shqipërisë moderne. Ditare dhe dokumenta” (“Albania's Greatest Friend: Aubrey Herbert and the Making of Modern Albania: Diaries and Papers 1904-1923)
Në hyrjen e librit Noel Malcolm shkruan: Kur vizitoi Herberti Shqiperinë e Jugut, në shtator 1913, një turmë e grumbulluar përballë banesës thërriste: O Paladin i Lirisë, i bekuari i nipërve tanë...Por e vërteta e hidhur është që shumica e nipërve të këtyre shqiptarëve mirënjohës nuk janë në gjendje të bekojnë emrin e Aubrey Herbert dhe madje as nuk kanë dëgjuar ndonjëherë për të.”
Ky mënjanim nga regjimi diktatorial çuditërisht vazhdon edhe në ditët e sotme ndaj këtij personaliteti të rangut të lartë i cili në krye të një grupi të vogël filoshqiptarësh anglezë si Morton F.Eden, Edit Durham etj, realizoi mrekullinë e shpalljes, njohjes dhe analizimit me simpati të problemit shqiptar në qarqet britanike, historikisht të lidhura me politikat shoviniste të vendeve fqinje.
Në pragun e 100-vjetorit të Pavarësisë, ne shqiptarët le të shprehim mirënjohjen
për miqtë tanë të cilët na ndihmuan aq shumë kur qemë të rrezikuar.

[petrol]

Miqtë e mëdhenj anglezë të Shqipërisë dhe të shqiptarëve

URAN ASLLANI

Disa vite para pavarësisë së Shqipërisë, po ashtu edhe gjatë periudhës së pas saj e deri në Konferencën e Paqes në Paris, për të mbështetur dhe për të mbrojtur të drejtat legjitime të shqiptarëve përkrah Marry Edith Durham-it, u radhitën një plejadë e madhe personalitetesh politike, shtetërore, shoqërore, madje deri ushtarakë anglezë.
Në këtë plejadë renditen: ish-ministrat dhe lordët: Harry Lamington e Dickinson, antarët e Dhomës së Lordëve: Irwin, Headly, Howard of Penrith, Noel Buxton, George Lansbury, Renell, Grogan, Tedwell, Eric Drummond; Edward Boyle; deputetët e Dhomës së Komuneve: sir Charles Roden Buxton, Samuel, Walter Ruci, John Massefield; politikanët dhe gazetarët: Henry W. Nevinson, Charles Wood, Henry Noel Brailsford, Ernest Benett, Harry Lamb, Henry Betterton; John Prescott Hewett; Robert MacLead Gladney; Ushtarakët: gjeneralët eorge Macmunn; Ian Hamilton, kolonelët: Makenzie, Willoughy Wallace, Colvile, majorin Harry Herbert shumë të tjerë
Por kulminacionin e veprimtarisë proshqiptare në atë periudhë e realizoi miku i madh i Shqipërisë dhe i shqiptarëve,
Deputeti, koloneli Aubrey Nigel Molyneux Herbert se bashku me familjen e tij Herbert- Carnarvon.
Cili ka qenë koloneli Aubrey Herbert?
Ai kishte lindur më 3 prill 1880, në familjen e aristokracisë së lartë angleze Herbert –Carnarvon, duke qenë pinjoll i brezit të V të asaj familjeje. Ai ishte djali i dytë i lordit Henry Howard Molyneux Herbert Carnarvon.
Lordi Henry Howard Molyneux Herbert-Carnarvon (1831-1890) kishte arritur te behej Rektor i Universitetit të Oxfordit si edhe kryetar i Shoqatës Mbretërore të Antikuarëve. Si djali i dytë, Aubrey nuk e trashëgoi titullin e lordit. Atë e përfitoi vëllai më i madh i tij Sir George Howard Stanhope.
Sir George Edward Stanhope Molyneux Herbert kishte lindur në Highclere Berkshire-s, me 26 qershor 1866 dhe ka kryer studimet në Itonn College dhe në Trinity College të Cambridge. Njihet si një nga egjiptologët e shquar anglezë
Ai ishte një arkeolog i shquar por edhe një politikan konservator angleze. Së bashku me kolegun e tij Howard Carter, në vitin 1906 kryen zbulime të rëndësishme në Tebë.
Më pas ai u mor me piramidat e Egjiptit ku edhe vdiq, më 5 prill 1923, nga një pneumoni akute me simptoma të panjohura asokohe.
Aubrey Herbert kishte kryer studimet në Eton e më vonë në Balliol College të Universitetit të Oksfordit, duke marrë në verën e vitit 1908, bakaloriatin e shkallës së parë për histori. Gjate viteve studentore ai kishte zënë miqësi me shokë të cilët u bënë njerëzit e njohur të politikes britanike si Raymond Asquith, Johm Buchan, Adrian Carton De Wiart
Në biografinë e tij të shkruar nga e mbesa Margaret FitzHerbert shënohet se A. Herbert ka vizituar trevat shqiptare qysh në vitin 1907. Me cilin motiv apo shkak të këtij udhëtimi nuk kemi mundur të informohemi.
Menjëherë sapo përfundoi studimet pranohet në shërbimin diplomatik britanik dhe u emërua atashe në Ambasadën Britanike në Tokio, por pak muaj më vonë transferohet si diplomat në Stamboll. Në Perandorinë Osmane ai shërbeu deri në vitin 1911.
Në atë periudhë ai me misione zbulimi dhe vëzhgimi kishte vizituar pothuaj që të gjithë viset e Perandorisë Osmane. Duke filluar nga Jemeni, Iraku e deri në Maqedoni dhe Shqipëri. Pikërisht e asaj periudhe ishte edhe miqësia e krijuar me kolonelin T. E. Lawrence (Lorencin e Arabisë), po ashtu dhe miqësia me shqiptarët dhe respektin për popullin shqiptar.
Tregohet një ndodhi interesante për të treguar lidhjen e kësaj miqësie. Në një nga udhëtimet e tija në Mesopotami, diplomati anglez Aubrey Herbert kishte qenë gati për t’u mbytur në lumin Eufrat. Atë e kishte shpëtuar nga mbytja një oficer madhor shqiptar që shërbente asokohe në ato zona. Për shpërblimin e ofruar nga Herberti, oficeri shqiptar i kërkoi atij diplomati anglez, pinjollit të familjes aristokratike, të ndihmonte dhe të mbronte, ku të ishte e mundur, të drejtat dhe fatin e Shqipërisë dhe të shqiptarëve, kudo që ishin. Ky qëndrim atdhetar dhe ajo sjellje fisnike e obligoi diplomatin anglez t’i afrohej me dashamirësi problemeve shqiptare.
“Gëzohem shumë të dëgjoj se je shqiptar- i drejtohet anglezi oficerit shqiptar - edhe se ke mundur që ndonëse je në shërbim të osmanëve ke mundur të ruash dashurinë për atdhe, të ruash zakonet dhe fisnikërinë shqiptare;Ju jap fjalën e nderit se do të përpiqem me gjithë zemër, sa të rroj, për të mbrojtur Shqipërinë dhe shqiptarët nga armiqtë e saj. Ti më shpëtove jetën dhe unë do të jem shërbëtori besnik i Shqipërisë”.
Në vitin 1911, falë miqësisë me Sër Mark Sykes, ai filloi të merret me politikë dhe zgjidhet deputet në Dhomën e Komunëve të Parlamentit Anglez, për pjesën jugore të krahinës së Sommersetit dhe qëndroi deputet i kësaj konteje deri vjeshtën e vitit 1918. Më pas ai bëhet deputet i Yeovilit e ashtu vazhdoi deri në vdekjen e tij. Ai së bashku me Sër Mark Syles dhe George Lloydin ishin deputetë të rinj të Partisë Konservatore Britanike. Asokohe Aubrey Herberti konsiderohej një njohës i mirë i shumë gjuhëve dhe zakoneve të disa popujve.
Në verën e vitit 1913 vjen në Shqipëri, për të takuar Kryeministrin shqiptar, Ismail Qemalin, për të njohur në terren gjendjen e shtetit të ri shqiptar, për të këshilluar dhe mbështetur Qeverinë e Përkohshme të Vlorës. Me keqardhje konstatoi gjendjen e vështirë të qeverisë, juridiksionin shumë të kufizuar të veprimtarisë qeveritare dhe politikën shoviniste të shteteve fqinje. Bashkëbisedoi disa herë me Ismail Qemal Vlorën, shkëmbejnë mendime dhe deputeti anglez merr përsipër që shumë mendime, projekte, plane të kryeministrit shqiptar t’ia transmetonte Qeverisë dhe Parlamentit Britanik.
A. Herbert në vitin 1913 i shoqëruar nga diplomati shqiptar Mehmed Konica vizitoi Beratin, Elbasanin, Durrësin e tjerë ku takoi dhe bisedoi me dhjetëra atdhetarë shqiptar. Çuditërisht miqësohet edhe me Esad Pashë Toptanin, për të cilin disa vite mbajti përshtypjet më të mira.
Me kthimin në Angli ai filloi një veprimtari intensive për të treguar ndikimin negativ të veprimtarisë së Komisionit Ndërkombëtar të Kontrollit ndaj punës së Qeverisë së Vlorës.
Në biografinë tij shënohet fakti se në fillim të vitit 1914, në rrugë private (nuk dihet nga cili) i bëhet propozimi për fronin e Shqipërisë, por nën këshillimin e Herbert Asquithit ai refuzoi këtë propozim dhe ne atë fron u ul për 6 muaj princi gjerman Wilhelm Wieddi.
Në fillimin e Luftës I Botërore, ai shkoi si vullnetar oficer në Repartet e Rojës Irlandeze, në Francë. Gjithë jetës se tij ai mbeti një simpatizant i lëvizjes irlandeze për një shtet të pavarur, duke u konfrontuar me politikën britanike.
Pak kohë më vonë, ai bie rob tek gjermanët por mundi të arratisej, me ndihmën e Shërbimit të Inteligjencës.
Me kthimin në atdhe inkuadrohet ne shërbimin informativ ushtarak në Egjipt, nën komandën e sekretarit ushtarak Oswald Fitzgerald. Oficeri Aubrey Herberti konsiderohej si një njohës i mirë i shumë gjuhëve dhe i zakoneve të disa shteteve. Anglezi fliste mirë gjermanisht, frëngjisht, italisht, turqisht, shqip, greqisht, arabisht, madje edhe persisht. Në janar 1915 ai ishte me shërbim në zyrën e Inteligence Service në Kajro nën komandën e kolonelit Clayton. Më pas dërgohet me shërbim në Mesdheun Lindor dhe kryen një veprimtari të fuqishme në favor të lirive të popujve arabë.
Para se të nisej në Francë si vullnetar në Luftën e Parë Botërore, A. Herberti së bashku me personalitete të rëndësishme të jetës publike angleze, demaskuan, protestuan dhe i trajtuan parlamentarisht vrasjet, djegiet, plaçkitjet e trevave shqiptare të pushtuara nga ushtria greke. Asokohe ai kishte një korrespondencë të gjerë me pothuaj të gjithë atdhetarët e Korçës dhe të Gjirokastrës. Letrat dhe relacionet e tyre sqaruese ai i botoi me shënimet e tij në gazetat londineze “Daily Telegraph” dhe “Times”. Në një letër që A. Herberti i dërgonte Kristo Dakos, më 30 korrik 1914, shkruante se të gjitha informacionet që i kishin dërguar nga Shqipëria, ai i kishte diskutuar në Dhomën e Komunëve, së bashku me lordët Lamington e Lansbury. Ai i njoftonte miqtë e tij shqiptarë se kishin grumbulluar të holla të mjaftueshme për të blerë ush-qime dhe veshmbathje për refugjatët e uritur e të grumbulluar në ullishtat e Vlorës.
Aubrey Herbert në nëntor të vitit 1915 caktohet në një mision sekret lidhur me problemet shqiptare, i atashuar në Paris dhe Romë. Cili ishte objektivi dhe çfarë detyre kishte kapiteni Aubrey Herbert, nuk jemi në dijeni. Megjithatë, duke njohur qëndrimin revoltues të tij, në pritje të zgjidhjes së problemeve shqiptare, kërkon të largohet nga ai funksion dhe filloi shërbimin në prill të vitit 1916 Aubrey Herberti me gradën kapiten ishte shefi i Shërbimit Inteligjent Detar për Mesopotaminë dhe Gjirin Persik, ku shërbeu së bashku me kolonelin W. H. Beach duke kryer një veprimtari intensive.
Në tetor te atij viti Aubrey Herbert caktohet si oficer ndërlidhës me ushtrinë italiane, por mban një qëndrim të prerë të kundërt me projektin si Traktatit Italo-Anglez të Londrës, të 26 prillit 1915, sipas të cilit Shqipëria të mbetej një shtet i vogël mysliman me udhëheqës të mundshëm Esad Pashë Toptanin. Ndaj largohet nga ajo detyrë dhe kthehet në Londër. Në vitin 1917 ai shërbeu si ndërlidhës për një paqe të veçuar me Turqinë, gjithmonë si kuadër i rëndësishëm i inteligjencës ushtarake në Mesopotami e Palestine.
Në nëntor të vitit 1917 shërbente në Itali nen komandën e gjeneralit Macdonogh, ku u caktua në drejtimin e Misionit Britanik të Adriatikut. Së bashku me Samuel Hoare të dy anglezët organizojnë në Romë një mision të inteligjencës
Pikërisht në këtë kohë vjen propozimi nga migracioni shqiptar në SHBA që nënkoloneli Aubrey Herbert të komandonte një regjiment me vullnetarë të Amerikës. Konsullata italiane e Bostonit, me 17 korrik 1918 e pranoi këtë fakt por nën kushtin që ky regjiment të ishte brenda ushtrisë italiane. Kjo kërkesë u hodh poshtë nga atdhetarët e federatës “Vatra” dhe projekti i mirëpritur nga të dyja palët nuk u realizua.
Pas luftës kolonel Aubrey Herbert u bë dishepulli i mbrojtjes së të drejtave të shqiptarëve dhe të Shqipërisë. Duke qenë njëkohësisht veteran dhe invalid i Luftës Botërore, deputet i Dhomës së Komunëve dhe kryetari i Komitetit Anglo-Shqiptar ai asokohe ishte personaliteti politik shtetëror më i rëndësishëm anglez që ndikonte në trajtimin e problemeve shqiptare. Mjafton të citojmë pjesë nga një letër që i ka dërguar për ta botuar në gazetën “Times”, me datën 29 janar 1919, për të kuptuar qëndrimin e tij të paepur. Letra i ishte drejtuar kryeredaktorit dhe kishte këto fjalë:
“Zotni! Shpresoj se lajmi i përhapur se francezët po ia lëshojnë Korçën grekëve, të mos jetë e vërtetë. Përndryshe me një veprim të tillë në kundërshtim të plotë me vendimet e Konferencës së Paqes, do t’i thoshim lamtumirë qysh sot asaj bote, që synuam kur luftonim në Luftën e Përbotshme. Në rast se është i vërtetë një veprim i këtillë, atëherë do të ishte njëlloj sikur ishujt grekë të Dodekanezit t’i jepeshin Turqisë, sikur qyteti Zeitun i armenëve t’u jepesh kurdëve. Unë personalisht, që e kam vizituar Korçën shqiptare dhe e njoh mirë edhe si të tillë, po sa njoh për grek qytetin e Larisës. Këtë duhet ta dinë mirë edhe ushtarakët francezë që krijuan Republikën e Korçës”.
Më poshtë gazeta “Times” e përfundonte letrën me një sentencë që edhe sot e kësaj dite është aktuale: “Konferenca e Paqes duhet të jetë shkollë kulture e përparimi, një shkollë për cilido komb, përndryshe do të lindin shumë shkaqe për luftëra të tjera të përbotshme”. Në ato kohëra të vrullshme koloneli anglez kishte shkruar shumë artikuj, peticione në mbrojtje të Shqipërisë pothuaj në të gjitha organet e shtypit londinez. Në një letër të tetorit të vitit 1919 që Edith Durhami ia dërgonte dr. Mihal Turtullit shkruante:
“Ministria e Luftës dhe Foreing Office janë të mirinformuara nga kolonel Aubrey Herberti. Në Parlamentin Anglez asnjë nga deputetët nuk është i interesuar për Shqipërinë përveç A. Herbertit, megjithëse tashmë as zëri i Parlamentit anglez nuk dëgjohet. Çdo gjë vendoset në Konferencën e Paqes në Paris. Unë dëshiroj që së shpejti të shkruaj një libër për këto politika ne Ballkan”.
Në letrat që dy senatorët shqiptarë dr. Mihal Turtulli dhe imzot Luigj Bumçi që ishin njëkohësisht delegatë në Konferencën e Paqes, i dërgonin Qeverisë së Turhan Pashës dhe Qeverisë së Sulejman Delvinës, shkruanin për përpjekjet madhore të Aubrey Herbertit, për të fituar simpatinë dhe mbështetjen popullit shqiptar nga personalitetet e rëndësishme të jetës politike e shtetërore angleze, si Erich Drummond, Filip Kerri, Lord Robert Cecile, Leeper.
Në ato kohëra kolonel Herberti ka shkruar edhe libra “Mons Anzac and Kut” dhe përgatiti për botim librin e tij me përshtypjet e tij nga udhëtimet nëpër Shqipëri, të titulluar “Ben Kendim”, i cili u botua pas vdekjes së tij, në vitin 1924.
Në biografinë e tij, shënohet për një propozim të dytë për fronin e Shqipërisë, gjithmonë në rrugë private, duket nga miku i tij Mehmed Konica dhe nga një pjesë e miqve anglezë të shqiptarëve. Ishte koha kur Vlora ishte çliruar, por Parlamenti shqiptar ende nuk ishte konstatuar. Sërish nga këshillimet e miqve të tij si Phillip Kerr, Eric Drummond ai e refuzoi atë propozim, i nxitur edhe nga fakti se në fundin e vitit 1920 Mehmed Konica ministri i jashtëm shqiptar ishte zëvendësuar nga Iljaz Vrioni.
Gjate viteve 1921-1922, ndonëse ishte një nga kuadrot e larta te Inteligjence Servisit, ai mbante korrespondencë me kryetarët e bashkive të Vlorës, Korçës dhe Shkodrës dhe letrat e tyre me problemet e shumta të atyre kohërave ai i botonte drejtpërsëdrejti në shtypin londinez në asaj kohe.

Kolonel Aubrey Herbert vdiq papritmas me 27 shtator 1923 dhe i njoftuar telegrafisht Parlamenti Shqiptar mbajti 5 minuta zi. Ky mik i madh i Shqipërisë dhe i shqiptarëve kishte menduar për të mirën e shqiptarëve edhe në rastin e një vdekjeje të pazakontë. Ai kishte lënë në testamentin e tij një shumë të konsiderueshme sterlinash për filantropi të rëndësishme në Shqipëri duke lënë si ekzekutore të atij testamenti nënën e tij, mikeshën e madhe të shqiptarëve, Lady Elisabeth Carnarvon (1857-3 shkurt 1929).

Bibliografi

1. -Margaret FitzHerbert- The man who was Greenmantle-

A biography of Aubrey Herbert-Edit Oxford University- 1985

2. - Aubrey Herbert-Mons. Anzac & KUT

[monikal]

Nikaj Merturi
Janina kryeqyteti i Shqipërisë; masakrat greke ndaj shqiptarëve të parrëfyshme; grekët rërë syve Europës
Duke folur për punën shkatërrimtare të fqinjëve të Shqipërisë, I nderuari Aubrey Herbert, anëtar i Parlamentit britanik, thotë: "Jam i bindur se këta njerëz u shfarosën sistematikisht në zona të ndryshme kufitare të Shqipërisë, nga ata që ishin betuar se ishin miqtë e tyre. Përveç të gjitha fatkeqësive të saja, Shqipëria ka vuajtur këtë fatkeqësi e madhe, sepse bota në përgjithësi është e paditur për atë po ndodh në atë kënd të Ballkanit.” Pretendimet e Greqisë për Shqipërinë e Jugut, ose Epirin, ashtu si ata pëlqejnë ta quajnë atë, mbështeten në një konfuzion shumë të vjetër. Ajo (Greqia) i ka hedhur rërë syve botës së civilizuar për shekuj, duke i quajtur të gjithë "të krishterët ortodoksë" grekë, duke sfiduar faktet e realitetit . Shumica e popullsisë së territorit shqiptar, dhënë Greqisë nga Konferenca e Londrës, ashtu si edhe ai rajon i pretenduar nga Greqia në Paris, është Shqipëri myslimane, ndërsa pakica e krishterë, edhe pse anëtare e "Kishës Ortodokse", nuk është greke as nga raca, gjuha apo ndjenjat. Në të vërtetë, në qoftë se ata do të ishin greke nga ndjenjat, përse 350.000 prej tyre u larguan për të shpëtuar para se të vinte ushtria greke, kur ata pushtuan në mënyrë të paligjshme jugun e Shqipërisë në vitin 1914, vetëm disa muaj para shpërthimit të Luftës Europiane, dhe shkuan për të ngordhur urie nën ullinjtë e Vlorës? Në qoftë se ata do të ishin me të vërtetë grekë-nga ndjenjat, pse ushtria greke masakroi shumë prej atyre që nuk mundën të largoheshin, dhe përse ata (grekët) e shkretuan të gjithë vendin? Banorët e krishterë të jugut të Shqipërisë apo Epirit janë "grekë" vetëm në atë kuptim që edhe rumunët dhe sllavët ishin grekë disa dekada më parë, kur ata patën fatkeqësinë, gjithashtu, për të qenë nën juridiksionin e "Kishës Ortodokse" të Kostandinopojës . Në përgjithësi, karakteri tërësisht jo-grek i territorit shqiptar, dhënë Greqisë nga Konferenca e Londrës, ashtu si ai që u pretendua prej saj në Konferencën e Paqes, nën emrin e Epirit, mund të shihet nga dëshmitë e mëposhtme: Viscountess Strangford, duke udhëtuar në 1863, thotë: ''Ne filluam më 1 qershor, me qëllim për të bërë Janinën, kryeqytetin e Shqipërisë së jugut, pikën e jashtme më të largët. Ndërsa ne ndamë planin në tre-katër pjesë të ndryshme, gjëja e parë për të bërë, kur arritëm në Delvinë, ishte që të gjenim njëri-tjetrin, por kjo nuk u arrit përderisa u endëm gjerë e gjatë, duke na u bërtitur me zë të lartë dhe kureshtje nga çdo burrë, grua e fëmijë që pamë. Ne ishim vërtet në vështirësi, teksa ishte ora e gjumit të mesditës dhe hetimet tona u bënë në greqisht, ndërsa në dukje, përgjigjet ishin të dhëna në gjuhën shqipe, ku asnjëra prej secilave nuk e kupton aspak tjetrën. Z. Mavromnatis, Konsulli grek në Shkodër, duke shkruajtur në Akropolis, 30 vjet më parë, thotë: "Shqipëria etnike mund të ndahet në pesë zona. Së pari, Shqipëria e jugut, e cila shtrihet nga kufiri grek deri në lumin Shkumbin; së dyti, Shqipëria qendrore, e cila shtrihet nga Shkumbini në Mat; së treti, pjesa veriore e Shqipërisë, e cila shtrihet nga Mati deri në Mali të Zi; së katërti, Shqipëria verilindore, e cila përfshin Novipazarin, Prizrenin, Prishtinën, etj dhe së pesti, Maqedonia perëndimore, nga Ohri dhe Liqenet e Prespës dhe Manastirit deri në Perlepe". Duke marrë parasysh në mënyrë të veçantë disa nga qytetet më të rëndësishme të këtij rajoni, ne mund të themi, se i pari ka lidhje me Janinën. Në shekullin e pesëmbëdhjetë, kur Janina u sulmua nga turqit, fortesat e saj u mbrojtën nga shqiptarët dhe jo nga grekët. Për këtë dëshmon historia, e cila thotë se pasi u rrethua Janina, 3.000 kokë të prera të banorëve të Shqipërisë së Janinës u përdorën për të bërë një piramidë si trofe. Nga ana tjetër, Janina është quajtur nga autoritetet e paanshme, kryeqyteti i Shqipërisë se jugut. Këtu ishte selia e Ali Pashë Tepelenës, sundimtarit të pavarur të Shqipërisë jugore, te i cili ishin të akredituar përfaqësuesit e trupave diplomatikë nga Anglia dhe Franca. Në vitin 1878 Greqia i kërkoi Europës me të lutura një korrigjim të kufirit të saj verior, por nga i njëjti bashkë me Janinën u shpall zyrtarisht se i përkiste Shqipërisë dhe kështu i’u la asaj. Konsulli i madh francez, Laurent Pouqueville, duke folur për Gjirokastrën, thotë: "Në Gjirokastër ka rreth 2.000 familje shqiptare myslimane. Peshkopi është ankuar se atje ka pasur vetëm 60 familje të krishtera të lëna mënjanë në fushat jashtë qytetit." Raporti i përfaqësuesve të huaj të vilajetit të Manastirit dhe veçanërisht i atij të ngarkuarit suedez, për riorganizimin e xhandarmërisë së Maqedonisë, dëshmon plotësisht se banorët e Korçës, qyteti dhe qarku, janë të kombësisë së pastër shqiptare. August Dozon, konsulli dhe studiues i shquar francez vizitoi Korçën në vitin 1875. Në raportin e tij, pjesërisht, ai thotë "Popullsia e Korçës është tërësisht shqiptare." Popullsia e rrethit të Korçës numëron 132.000 prej të cilëve 100.000 janë myslimanë shqiptarë dhe 32.000 të krishterë ortodoks, shqiptarë. Vetë qyteti i Korçës, ka një popullsi prej 22.000, prej të cilëve ka vetëm një të vetëm grek për nga kombësia, kreu, i dërguar atje nga patriarku për të mallkuar të gjithë ata që refuzojnë ta quajnë veten grek që të punojnë për lartësimin e kombit të tyre. Por pavarësisht gjithë kësaj propagande kishtare dhe shkollore të bërë gjatë regjimit turk e me të tilla sakrifica të mëdha ndaj patriarkut grek, banorët e këtyre zonave e kanë ruajtur gjithmonë ndërgjegjen e tyre kombëtare, ashtu si pjesa tjetër e bashkatdhetarëve të tyre të tjerë në të gjithë vendin, gjuhën e tyre dhe zakonet e tyre. Nën regjimin turk, kur kombësia jonë na mohohej, dhe kur ishim të përndjekur e të burgosur, Korça kishte shkollat e para shqipe, dhe gjithmonë ka qenë qendra e gravitetit dhe gjithashtu selia e Lidhjes Ortodokse shqiptare, qëllimi i së cilës ishte është emancipimi i shqiptarëve ortodoksë ndaj zgjedhës së klerit grek. Ka gjithashtu dëshmitarë që pohojnë qëndrimin e popullit të Korçës gjatë verës së vitit 1914, se sa me kokëfortësi luftuan ata ndaj ushtrisë greke që sulmoi vendin dhe si ajo kreu mizori të papërshkrueshme me qëllim që t’i detyronte ata që të mohonin kombësinë e tyre dhe të shpallnin bashkimin me Greqinë.