Persekutimi i klerikeve shqiptare ne burgjet komuniste

[Brari]

Gazeta Shqiptare :

----

Për herë të parë "Gazeta" publikon kujtimet e panjohura të ish-të dënuarit politik Uran Kalakula, i cili vuajti për më shumë se 21 vjet në burgjet e diktaturës komuniste

"Ja si qëndruan klerikët në burgjet e Enver Hoxhës"


----------

Dashnor Kaloçi

Intelektuali i njohur Uran Kalakula i cili vuajti për më shumë se 21 vjet në burgjet e diktaturës komuniste të Enver Hoxhës, në kujtimet e tij të shkruara si gjatë kohës së vuajtjes së dënimit, ashtu dhe pas daljes nga burgu, një vënd të veçantë ia kushtoi klerikëve katolikë, orthodhoksë e myslimanë, të cilët gjatë gjithë periudhës së regjimit komunist, u masakruan në mënyrën më barbare nga regjimi në fuqi. Lidhur me qëndrimin stoik të këtyre klerikëve në burgjet enveriste, bënë fjalë dhe shkrimi i mëposhtëm të cilin ne e kemi shkëputur nga kujtimet e zotit Kalakula.

Pse u ndalua feja nga komunistët
"E dinë të gjithë që, krahas intelektualëve (si truri i kombit), diktatura përndoqi me tërbim edhe klerikët,këta përfaqësues të edukatës shpirtërore. Kështu, duke u prerë kokën këtyre njerëzve, trupi i popullit mbetej pa drejtim dhe atëhere ishte Partia ajo që do të drejtonte drejt rrugës së mallkuar, udhës së djallit. E duke shembur mbret e Zot me dhunë, vendin e të dyve do ta zinte "udhëheqësi me brirë". E dinë të gjithë se komunizmi, në rrënjët e tij ideologjike ishte materialist, pra ateist. Teorikisht, ai nuk e pranonte "Njëshin", qoftë ky Zot, qoftë dhe mbret, në botën e vogël materiale. A nuk fillonin vargjet e para të Internacionales së Parë të Marksit, me mohimin e çdo prijësi, duke filluar nga Zoti e duke mbaruar tek heronjtë, dhe se "çlirimin" do ta fitonin vetë proletarët e bashkuar? Të bashkuar, por pa bari? Kush do t'i printe? Do t'i printe Partia! Pra, asnjë kult për asnjë udhëheqës, i çdo lloji që të ishte ky, por një "Shtab Drejtues", me emrin Parti. Kështu, evitohej "njëshi" dhe na dilte në shesh nocioni i një udhëheqjeje kolektive. Në vështrimin e parë ky nocion duket vërtet demokratik, popullor, racional. Por në të vërtetë nën komunizëm apo më mirë të themi në "socializmin real", pra në teorinë e Gjithë jetën time, që kur "rashë në mendtë e mi", siç thotë një shprehje popullore e shqipes, jam mësuar të adhuroj korifejtë e dijes dhe të artit. Jam mësuar të nderoj edhe figura të tilla madhore të udhëheqësve të shquar të botës, si: një Perikli athinjot, një Katon, Ciceron, e Cincinat, një Xheferson apo një Kened, një Uiston Çurçill apo një Audenahuer e Erhard, një Gand apo një De Gasper e Sandro Pertini e kështu edhe të tjerë në fushën e demokracisë e humanitetit. Ndërsa në planin kombëtar: një Skënderbe, një Ismail Qemal, Një Fan Nol e një Ahmet Zog dhe në planin fetar, ku shpesh ushtrimi i fesë harmonizohej aq bukur me veprimtarinë kombëtare e kulturore: një Papë Vojtila, një Gjergj Fishtë, një Shtjefën Gjeçov, një Ndre Mjedë, Vincenc Prenush, prapë Fan Nol, at Kisi e at Ireneu, një Hafiz Ali Korça e të tjerë të këtij kalibri. Dhe, sido që fetarisht, (që nga lindja), më takon të jem mysliman (edhe pse nuk më ka pyetur kurrkush për fenë që duhej të zgjidhja!), për klerikët shqiptarë, sidomos ata të urdhërit françeskan, kam pasur gjithmonë një konsideratë madhore. Si rregull, ata nuk e ndanin kurrë fenë nga Atdheu dhe kanë vënë bazat e kulturës sonë kombëtare që nga origjina. Mjafton të përmendim këtu Buzukun, Bardhin, Veribobën, Budin, Bardhin, Bogdanin etj. Pikërisht këtë themel tradite shembën të parët komunistët e Hoxhës. Dhe ky qe një krim shekullor!

Me dom Nikoll Mazrrekun
Unë, për kohën që rashë në burg, nuk kam pasur as rastin dhe as fatin të njoh personalisht figura të tilla të ndritura, si: at Bernardin Palajn, dom Nikollë Gazulin, dom Lazër Shantojën, at Gjon Shllakun, at Pjetër Mëshkallën, dom Vinçens Prenushin e shokë të tyre të denjë si këta. Por, kam njohur klerikë katolikë, si: at Konrad Volajn, dom Nikollë Mazrekun, at Gegë Lumën, dom Ndoc Nikajn, dom Simon Jubanin e ndonjë tjetër. Drapëri i përgjakur i diktaturës së kuqe kishte kryer tashmë punën e tij makabre mbi korifejtë e parë të Kishës Katolike. Kujtojmë këtu at Visarion Xhuvanin, at Ireneun, at Kisin të Kishës Ortodokse apo Hafiz Ali Korçën, Hafiz Durgutin, Hafiz Ali Tarin etj klerikë islamikë. At Konrad Voljan e kam njohur në kamp-burgun e Elbasanit rreth viteve '67-'68. Ishte një burrë me shtat mesatar, me një fytyrë të rregullt, me një qëndrim gjithnjë serioz, përgjithësisht disi i ngrysur, gjithnjë i heshtur dhe që parapëlqente më fort të rrinte vetëm. Kisha me të vetëm një përshëndetje mirësjelljeje, asgjë më tepër. Dhe ndaj nuk iu afrova (dhe as m'u afrua), duke dashur të respektoj dëshirën e tij për izolim vullnetar. Por, qëndrimi i tij më bënte përshtypje, sidomos fytyra e ngrysur, ku dukej qartë sa një dëshpërim i thellë, aq edhe një zhgënjim i madh. Përkundrazi, me dom Nikollë Mazrekun kam qenë disi më afër, jo dhe fort, se edhe ky parapëlqente tërheqje në vetvete. Me të jam njohur në burgun e Burrelit e ca kohë kemi qëlluar edhe në një dhomë (në vitet e mia të fundit të burgut), madje kundrejt njëri-tjetrit. Gjithë ditën e Zotit, ai rrinte përmbys mbi librat e dorëshkrimet e veta, astu siç bëja zakonisht edhe unë. Secili në punën e vet. Atëhere ai sapo kishte mbaruar romanin voluminoz mbi Skënderbeun (të cilin nuk ma dha ta lexoj), si dhe një novelë me karakter bukolik. Këtë të fundit ma dha dhe unë i shfaqa mendimin tim, mbasi ma kërkoi. Por, dom Nikolla ishte më i hapët se at Konradi ndaj shoqërisë. Madje, ai dinte të bënte edhe shaka, shpesh me një ironi fort të hollë (sidomos) ndaj realitetit ku ndodheshim, me ca thimtha tipike të tij. Dhe kaq. Duhej të pohoj se për të kisha respekt. Ishte burgu i dytë apo i tretë i tij, mes internimeve të vazhdueshme. Ishte një burrë që synonte nga gjatësia, trup lidhur dhe me duar të fuqishme punëtori krahu, pasi në internime kishte ushtruar, për të jetuar, disa lloje zanatesh në fushën e ndërtimit. Dukej që ishte njeri me vullnet e kurajo të hekurt. Por, ajo që më bënte ta respektoja këtë njeri më fort, ishte fakti se ai i kishte dhënë një përgjigje të merituar, nëpërmjet një broshure të botuar para Luftës II Botërore, një misionari katolik Italian me veshjen e priftit, me mbiemrin Cordignano, i cili kishte punuar në Shqipëri vite me radhë dhe prandaj e kishte mësuar shqipen fort mirë, sa kishte bërë edhe një a dy fjalorë italisht- shqip dhe anasjelltas, të cilët ishin me vlerë në fushën e leksikografisë shqiptare. Veçse, me të shkuar në Itali, kishte botuar një libër a një broshurë, ku fliste shumë keq për vendin tonë. Kishte shkuar deri atje sa i paraqiste shqiptarët si njerëz me bisht, duke shkelur kështu bukën e sofrës mikritëse shqiptare, e cila nuk I kishte munguar ngado që kishte bredhur nëpër Shqipëri. Kështu, djaloshi patriot Nikollë Mazreku (nuk di në ishte ende seminarist apo ishte shuguruar prift), me broshurën e tij pamfletiste i kishte punuar qindin këtij bukëshkali të huaj maskara! Madje, kam dëgjuar se kjo broshurë ishte edhe në dorën e demostruesve të parë patriotë kundër zaptimit fashist Italian të vendit tonë, mes viteve 1939-1940.

Kush ishte At Gegë Luma
Në burgun e Burrelit u njoha me at Gegë Lumën. Them se ai do të ishte nga Dukagjini dhe ishte bërë meshtar po në krahinën e vet, duke jetuar kështu, gati gjithë jetën, mes maleve dhe banorëve të asaj ane. Për rrjedhojë, ai e njihte në majë të gishtave Kanunin e Lekë Dukagjinit, në të gjitha imtësitë e tij, saqë ishte në gjendje të të citonte nen për nen e paragraf për paragraf këtë monument të vjetër të së drejtës së maleve tona e, pse jo, edhe të jetës qytetare për shumë kohë, sidomos në pjesën e Gegërisë. At Gegë Luma ishte një burrë kaluar të shtatëdhjetave. Kishte një trup të shkurtër e të hajthëm me një kokë sokratike, ku binte në sy sidomos një ball i madh, disi i kërcyer. Kishte gjithashtu një fytyrë të mprehtë e të rregullt, ku i spikatnin dy sy, tek të cilët bënte dritë sa mirësia e shpirit e mençuria, aq edhe serioziteti, vendosmëria e trimëria. At Gega, si malësor e si klerik, kishte në themel të shpirtit të tij dy elemente kryesore: adhurimin dhe bindjen e patundur te Zoti e mësimet e Krishtit, nga njëra anë, si dhe qëndresën e patundur, tipike për malësorin klasik të atyre anëve. Ai kishte kryer në Itali dy fakultete njëherësh, çka ishte e zakonshme për meshtarët e, përgjithësisht, për priftërinjtë katolikë: fakultetin e teologjisë, së pari dhe, së dyti, atë të artit të pikturës. Por, në jetën e vet të maleve, pak ose aspak e kishte lëvruar fushën e artit, pasi u kishte bërë shërbim më tepër mësimet e fesë. Ku vinte puna për këtë apo atë piktor të madh klasik, sidomos nga ata të Rilindjes së madhe Italiane, ai nuk lodhej së himnizuari Mikelanxhelon, Rafaelon apo Da Vinçin. Ndërsa për pikturën e mëvonshme, para e pas kubizmit, nuk kishte qejf të fliste; a pse nuk e njihte fare, a pse edhe mund ta përbuzte. Kuptohet që ai kishte edhe një formim jo të keq letrar. Sigurisht, njihte Danten, Petrarkën, por Bokaçion nuk e pëlqente (duket për skenat liberale të Dekameronit). Ndërkaq, ai himnizonte ndonjë pasazh të Tasos te "Jeruzalemi i çliruar" se, domosdo, kishte të bënte me varrin e Krishtit. Por, mbi të gjitha, dinte përmendësh gjithë "Lahutën e Malësisë" dhe, atëhere, nisnim të recitonim së bashku, ndërsa rrotulloheshim nëpër oborin e burgut; herë Marash Ucin e herë Kerni Gilën. E kështu me radhë. Por në këtë drejtim ai ma kalonte mua disa herë. Një njeri i tillë nuk mund të mos kishte një botë morale solide. Tek ai nuk pashë asnjëherë shenjat e frikës, të lëkundjes apo të dëshpërimit. Jeta për të nuk ishte gjë tjetër, veçse një provë që u ishte dhënë njerëzve e për t'i provuar nëse e meritonin në purgator jetën e përjetshem, në parajsë apo në ferr. Kështu çdo paudhësi e jetës, çdo rrezik, çdo kthesë e paracaktuar, për çdo njeri, nga vetë Perëndia. Ndaj njeriu duhet të jetë i qetë, i durueshëm, i matur dhe të mos u jepet tundimeve, që janë nxitje e djallit e aq më pak inateve, mërive, hakmarrjes, keqbërjes, por të përpiqet të bëjë gjithmonë mirë dhe vetëm mirë. Por, kur unë i thosha (të them të drejtën, me një farë djallëzie), nëse duhej t'ua lanim me të mirë xhelatëve tanë për çka na kishin punuar e që vazhdonin të na punonin, at Gega stepej një çast në fytyrën e ngrysur dhe vetëm pastaj ajo i ndriste përsëri, si nga një frymëzim hyjnor dhe ma kthente me fjalët e Krishtit mbi kryq:"Fali, o Zot, se s'dinë ç'ka bajnë!" Kështu, në ato pak caste ngurimi për t'iu përgjigjur pyetjes sime ai, ishte së brendshmi ishte në një luftë mes psikologjisë së maleve e shpirit të Kanunit dhe mësimeve të Krishtit. Atë plak të imët, çuditërisht fort të gjallë në lëvizje e në çdo veprim të jetës së përditshme, e donin dhe e nderonin të gjithë të burgosurit, të mirë e të këqinj. Fjala e tij ishte si një ligj që duhej respektuar se s'bën. E kam parë shumë herë mes dy grupeve grindavece, që ishin gati të kacafyteshin me njëri-tjetrin, jo vetëm duke i ndarë zemërakët, por duke bërë gjyq".
(vijon nesër)

------gazeta shqiptare ------

[Brari]

Vazhdimi

DOSSIER II

Për herë të parë "Gazeta" publikon kujtimet e intelektualit Uran Kalakula lidhur me jetën e burgjeve të regjimit komunist të Enver Hoxhës ku ai kaloi plot 21 vjet

"Si e burgosën vëllanë e Heroit të Popullit Ndoc Mazi"


-------------------------------------------------------

Dashnor Kaloçi

Në pjesën e parë të këtij shkrimi të botuar në numrin e djeshëm, u njohëm me kujtimet e ish të burgosurit politik, intelektualit Uran Kalakula, i cili vuajti për më shumë se 21 vjet në burgjet e regjimit komunist të Enver Hoxhës. Kalakula u lind në vitin 1928 në qytetin e Tiranës në një familje me tradita intelektuale dhe babai i tij, Rasimi që ishte diplomuar në Stamboll për Shkencat Politike, gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, shërbeu si Kryetar Bashkie dhe Prefekt në disa rrethe të vëndit. Uran Kalakula pasi përfundoi shkollën e mesme, punoi si arsimtar në disa fshatra të Tiranës dhe në vitin 1951 mbaroi me korespodencë fakultetin e Gjuhë-Letërsisë. Po në atë vit, ai u arrestua së bashku me pesë persona të tjerë, duke u akuzuar për krijimin e një partie me prirje social-demokrate. Në fillim ai u dënua me vdekje , por më pas iu fal jeta dhe iu kthye me 25 vjet burg, nga të cilat ai vuajti plot 21 vjet dhe u lirua në vitin 1982. Edhe pas daljes nga burgu, Urani vuajti përsëri nëpër internime nga ku u lirua në vitin 1987. Vetëm pas viteve '90, Uranit iu dha mundësia që të bënte realitet dëshirën e tij të vjetër për të botuar një pjesë të shkrimeve të tij që kishte shkruar që nga koha e burgut e më pas në internim. Lidhur me periudhën e gjatë të dënimit në kampe dhe burgje, Urani pati mbajtur shënime në formë kujtimesh, pjesë nga të cilat botuam në numrin e djeshëm, ku ai përshkruante njohjen e tij me klerikët myslymanë, katolikë dhe orthodhoksë qe vuanin bashke me të në burgjet komuniste.

(vijon nga numri i kaluar)

"Mes tyre për të ndarë fajtorin nga i pafajshmi; tamam siç hynin dikur në mallet tona pleqtë e kryepleqtë e një fshati për të vënë paqen mes njerëzve, për të dhënë drejtësi mes tyre. Dhe, në këtë rast, at Gega ishte përfaqësuesi i vërtetë dhe i saktë i Kanunit të Lekë Dukagjinit. Megjithëse ishte i varfër, se rrallë herë i dërgonin ndonjë lek apo i vinte kush te dera e burgut, ai ishte shumë dorëdhënës dhe e bënte të mirën pa u marrë vesh, siç i takon një fisniku të vërtetë të shpirtit. At Gegë Luma ishte edhe një patriot i madh. Dhe, kur kalonim së bashku si në një paradë paudhësitë që na kishte bërë Evropa, kjo "ku-rvë e motit" e Fishtës apo fqinjët grabitqarë, fytyra e priftit plak përskuqej nga urrejtja ndaj këtyre të paudhëve, vegla qorre të së keqes dhe shejtanit dhe indinjata e tij shpërthente hovshëm, duke harruar në ato çaste se ishte prift dhe shërbëtor i fjalës së Zotit. Atëhere unë kuptova mirëfilli se at Gegë Luma, para së gjithash, ishte e do të vdiste një shqiptar i vërtetë. Ai u lirua para meje. Kur u ndamë, ndjeva një boshllëk të madh në shpirt. Dhe nuk u pamë më kurrë. Por, në themel të zemrës, e ruaj ende të gjallë imazhin e atij plaku të mirë, që kishte dy vlera shumë të mëdha në qënien e vet, të cilat kam dëshirë t'i theksoj edhe një herë: njeri i Zotit dhe bir i denjë i kombit tonë të shumëvuajtur.

Me dom Ndoc Nojën
Nja dy a tre vjet para se të më vinte edhe mua lirimi, ndjenja në një dhomë edhe me një klerik tjetër katolik, po nga Shkodra: me plakun e mirë, gati ëngjëllor, dom Ndoc Ndojën. Dom Ndoci kishte studiuar për teologji në Gjenovë të Italisë e, si at Gegë Luma, kishte bërë edhe ai dy fakultete.
Veç teologjisë, kishte studiuar edhe për gjeografi. Por, qyqtari, kishte harruar plotësisht nga kjo disiplinë, sepse gjithë jetën kishte qenë meshtar në fshatin Bilaj të Fushë-Krujës. Ç'është e vërteta, në universitet kishte dalë shkëlqyeshëm. Ndaj, nja dy prelatë katolikë amerikanë, i ishin qepur me këmbëngulje që t'ia mbushnin mendjen ta merrnin me vetë në vendin e tyre si meshtar. Por, dom Ndoci nuk kishte pranuar në asnjë mënyrë. Duke përbuzur rehatllëkun e pasurinë e jetës në Amerikë, u kishte thënë amerikanëve se ai e kishte ndarë mendjen: "kishte lindur në Shqipëri e donte të vdiste në Shqipëri, duke i ndihmuar që të ecnin në rrugën e Zotit vetëm bashkëkombasit e vet!", që nga Gjenova e Bilaj dhe në çdo fshat të vogël e të varfër të vendit të vet. Prifti shqiptar ishte vëllai i një prej pesë heronjve të Vigut, Ndoc Mazit. E kishte vëlla nga nëna, por me babë tjetër. Kështu, dy vëllezër në dy rrugë krejt të ndryshme nga njëra-tjetra: Ndoc Mazi me komunizmin, Ndoc Ndoja me krishtërimin! E, ndërsa dom Ndoci jetonte në thjeshtësinë dhe varfërinë e një fshati si Bilaj, e ëma në Shkodër jetonte në shtëpinë e vet, me një pension të mirë që qeveria komuniste e Hoxhës ia kishte dhënë si nëna e "Heroit të Popullit". Kështu, kur u ndalua feja dhe u prishën kishat e xhamitë, prifti i shkretë, tashmë pa asnjë burim jete, kishte marrë me vete librat e shenjtë, makinën që bënte ostjet, kryqin e prarur të kishës, kelshenjtën me temjanin në të dhe ishte strehuar tek e ëma, që ta ndanin bukën bashkë.

Arrestimi i dom Ndocit
Por, a rrinte dom Ndoci pa ndjekur shartet e fesë? Në asnjë mënyrë! Kështu, fshehurazi, në një dhomë të shtëpisë së të ëmës, sigurisht, me pëlqimin e plotë të saj, prifti plak tashmë vazhdonte me "çue meshë", me shoqet besnike të nënës së tij. Por, natyrisht, edhe kjo punë e fshehtë ra në vesh të pushtetit, por dom Ndoci e kursyen sa kohë që kishte të ëmën gjallë, sepse atë e kishte nxjerrë në tribunë me raste festash vetë diktatori. Pra, sejmenëve të tij shkodranë s'ua kishte mbajtur gjer atëhere t'ia preknin të birin. Si vdiq e ëma, prifti plak mbeti keq. E, ndërkaq, dikush fshehtas i çonte diçka për të ngrënë. Ndonjë plakë guxonte të shkonte të rrëfehej për mëkatet e saj dhe i çonte diçka në bohçen e saj të fshehur nën xhaketë. Kështu vijonte të rronte edhe prifti "sekret". Dhe, kur shkonte te varri i së ëmës, sajonte diçka si kryq dhe ia vinte në krye të varrit. Aktivistët e Frontit, që nuk linin as të vdekurit rehat, ia zhduknin kryqin. Atëhere dom Ndoci ia bënte kryqin nënës mbi varr me guralecë të bardhë, mbedhur në zallin e lumit Kir. Frontistët e prishnin edhe këtë lloj mozaiku, dom Ndoci e ndreqte përsëri, duke mos rreshtur në të njëjtën kohë të çonte meshë e të shpërndante oste. Por, më në fund "zullumi" e mundi dhe sigurimi i vuri prangat. E dënuan me burg dhe, në një ditë të ftohtë dimri, e prunë në burgun e Burrelit, drejt e në dhomën ku ndodhesha unë. Dom Ndoci ishte një burrë i shkurtër, fytyrërrumbullakët, flokëbardhë, me dy sy të ëmbël, ku dilte bukur në shesh mirësia e tij ëngjëllore. Në asnjë rast nuk e pashë të zemërohej apo të shfaqte shenjën më të vogël të nervozizmit. Përkundrazi, ishte gjithmonë i butë, buzagaz dhe, kur fliste, nuk e ngrinte kurrë zërin. Atij i pëlqente edhe shakaja dhe, kur fliste, nuk e ngrinte kurrë zërin. Atij i pëlqente edhe shakaja dhe, kur ishte rasti për humor, ai qeshte me gjithë shpirt. Me sa duket, ai sikur ishte lindur enkas për t'u bërë njeri i Zotit; i urtë, i bindur, fjalëpak, zëpak, i thjeshtë në çdo gjë, shumë i sjellshëm, mëshirëmadh, i gatshëm në çdo rast të të ndihmonte e të shqetësohej për hallet e tjetrit. Kam njohur nëpër burgje e kampburgje shumë lloje njerëzish, por një si ai nuk e kam ndeshur kurrë. Edhe ndër klerikë. Siç kam thënë më parë, at Konradi ishte serioz dhe i ngrysur, gati si dhe dom Nikolla e at Gegë Luma, me një trup si dom Ndoci; por ndërsa ai e bënte ferk hijen e malësorit kokoroç, dom Ndoci ishte, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, tamam "dele e Perëndisë". Jeta, pa ushtrimin e fesë, për të nuk kishte fare kuptim. Ai vuante në shpirt që nuk e linin ta kryente këtë, sepse e quante detyrën e tij të parë në jetë. Ai jetonte, sikundër më rrëfehej, vetëm për t'i shërbyer kishës, që njerëzit të afroheshin sa më shumë me Zotin. Për të, asgjë tjetër nuk kishte as kuptim dhe as vlera. Dhe jetonte gjithnjë me shpresën se do të vinte prapë një ditë, me gjalljen e tij, kur feja e Krishti do të dilnin përsëri në shesh, të lirë nga çdo pengesë, nga çdo përndjekje. "Derisa feja e Zotit Krisht, qysh në fillimet e saj, fitoi në Romën imperiale, që ishte në kohën e vet një superfuqi, si po thonë sot, nuk ka fije dyshimi se ajo prapë ka me fitue edhe mbi mbrapshtinë e sotme që, si eklipsi i Diellit e ka errsue jetën tonë. Eklipset vijnë e shkojnë, por kisha e Zotit mbetet e ka me mbetë deri sa t'jetë jeta e njerëzimi në planetin tonë". Por edhe dom Ndoci, me gjithë shenjtninë e vet, domosdo, i kishte edhe ca dobësi njerëzore, që për çdo qenie me mendje e shpirt janë të kuptueshme. Kështu atij i pëlqenin gjellët e mira, ndonjë qofte zgare, ndonjë copë proshutë ose ndonjë ëmbëlsirë. Dhe kur unë e ngacmoja në këtë drejtim ai përcillte pështymën, mblidhte supet e buzëqeshte. S'kishte faj, i shkreti plak. Me atë lëtyrën e burgut, kujt nuk i shkonte mendja te ndonjë kafshatë për të qenë? Por posaçërisht ai vdiste për kafe. Dhe kur qëllonte që unë kisha,- o ma kishin sjellë shtëpia, o ma kishte huajtur ndonjë shok që kishte bërë takim me familjen,- ia bëja me sy dom Ndocit, nxirrja filxhanët e xhevzen, bëja një flakë me gazetën "Zëri i Popullit", duke e kthyer këtë në një si tub a pishtar të ndezur dhe e zienim atë çikë kafe, për të cilën na kishte marrë malli fort të dyve: ai si qelfli i madh i saj, por edhe unë, për më tepër si duhanxhi i madh. Se, a nuk thotë turku:"Kafja pa duhan, si turku pa imam?"

Çfarë më thoshte dom Ndoci
E ngacmoja nga pak dom Ndocin për punë teologjike, sidomos për trininë e shenjtë. Apo për filozofinë e teoricienëve të mëdhenj të filozofisë kristiane, si kam theksuar më lart, shën Agostinin dhe shën Tomën. Por plaku i shenjtë kishte harruar shumë. Dhe duke më dëgjuar për këtë punë, ai çuditej se si ishte e mundur që i dija punëra të tilla dhe kisha mbetur ende pa u bërë i krishterë. Ishte qartë se ai e perceptonte botën vetëm me një ngjyrë, vetëm nën një flamur, atë të kristianizmit. U ndamë me dom Ndocin kur unë u lirova dhe e lashë atë në burg. Por ndryshe nga shumë pleq të tjerë, me të cilën nuk pata fatin të takohesha përsëri, tashmë jashtë burgut, pa shiko…! Me dom Ndocin u takuam prapë, në cep të një lulishteje të Shkodrës, fare rastësisht. U përqafuam me mall e dashuri dhe ai më porositi që të kem kujdes se "komunistat janë shumë të poshtër, ata të fusin prapë në burg, pa ba asnji faj!" Dhe vërtetë mua më internuan pas pak, me gjithë familje, për pesë vjet, dhe nuk e pashë më atë plak të mirë".

(vijon nesër)

nga GSH.

------