ka disa aspekte tė gabuara nė informacionin qė keni prezantuar.
Gjuha shqipe dhe greqishtja nuk janė krijuar si gjuhė artificiale nė antikitet. Tė dyja gjuhėt kanė njė histori tė gjatė dhe zhvillim tė pavarur. Gjuha shqipe ėshtė njė gjuhė indoevropiane e cila ka zhvilluar vetėsisht nė territorin e Ballkanit. Greqishtja gjithashtu ėshtė njė gjuhė indoevropiane e vjetėr, e cila ka origjinėn e saj nė Gadishullin e Greqisė dhe ka pasur njė ndikim tė rėndėsishėm nė zhvillimin e kulturės antike dhe nė letėrsinė botėrore.
Nė lidhje me latinishten, ajo nuk mund tė quhet njė gjuhė artificiale. Latinishtja ishte gjuha e folur nga romakėt nė periudhėn e tyre antike dhe u zhvillua me kalimin e kohės. Ajo ishte gjuha zyrtare dhe gjuha e komunikimit tė pėrdorur nė Romėn e lashtė, dhe mė vonė u bė gjuha e shkencės, religjionit dhe administratės nė Evropėn e Mesjetės. Ndėrkohė, italishtja ėshtė njė nga gjuhėt qė dalin nga latinishtja dhe zhvillohet si njė gjuhė e pavarur pas rėnies sė Perandorisė Romake. Kjo nuk do tė thotė se tė gjitha fjalėt e gjuhėve romane janė tė krijuara plotėsisht nga gjuha shqipe. Tė gjitha gjuhėt kanė fjalė tė tyre tė veta origjinale dhe kanė pasur ndikime tė ndryshme gjatė historisė sė tyre.
Pėr tė pėrfunduar, ėshtė e rėndėsishme tė pėrdorni burime tė verifikuara dhe tė sakta pėr tė dhėnė informacion nė lidhje me historinė dhe zhvillimin e gjuhėve. Ndėrthurja e gjuhėve dhe ndikimi mes tyre ėshtė njė proces i kompleksuar qė kėrkon shqyrtim tė hollėsishėm dhe vlerėsim tė burimeve tė shumta tė gjuhėsisė.
Ka disa tė dhėna nė kėtė pohim qė nuk janė tė sakta. Pėr shembull, nuk ėshtė e vėrtetė qė gjuha shqipe ka krijuar latinishten dhe greqishten si gjuhė artificiale nė antikitet. Latinishtja dhe greqishtja janė gjuhėt e lashta tė popujve romak dhe grek, respektivisht, dhe nuk kanė lidhje direkte me gjuhėn shqipe.
Gjuha e folur nė Romė nė periudhėn antike ishte varg dialektėsh latine, tė cilat gradualisht u zhvilluan nė gjuhėn italishte moderne. Nė tė vėrtetė, italishtja ėshtė njė nga gjuhėt romane qė u zhvillua nga dialektet latine tė Italisė, dhe nuk ėshtė krijuar nga latinishtja e shkruar. Edhe pse latinishtja e shkruar ishte e ndryshme nga gjuha e folur, ato kanė pasur njė lidhje tė ngushtė dhe latinishtja ka pasur njė ndikim tė rėndėsishėm nė zhvillimin e gjuhėve romane tė tjera.
Njė fakt tjetėr i rėndėsishėm ėshtė se fjalėt e gjuhėve romane nuk janė tė krijuara plotėsisht nga gjuha shqipe. Kjo nuk ka asnjė bazė tė vėrtetė. Pėr shembull, shumė fjalė nė gjuhėn italishte kanė origjinė latine, por ato kanė ndryshuar dhe zhvilluar nė mėnyra tė ndryshme nė tė gjitha gjuhėt romane. Nė fakt, gjuhėt romane kanė pasur ndikime nga shumė burime tė ndryshme, duke pėrfshirė gjuhė tė lashta si greqishtja, si dhe gjuhė tė tjera tė botės antike.
Pėr tė pėrfunduar, ėshtė e rėndėsishme qė tė kemi njė kuptim tė saktė tė historisė sė gjuhėve dhe zhvillimit tė tyre. Gjuhėt janė produkte tė kompleksiteteve tė ndryshme historike dhe sociale, dhe kuptimi i tyre kėrkon njohuri tė thelluara tė historisė dhe tė gjuhėsisė.
Sigurisht, ndikimi i gjuhės greke nė gjuhėt romane ishte i rėndėsishėm dhe ka ndikuar nė zhvillimin e tyre nė mėnyra tė ndryshme.
Fillimisht, nė periudhėn antike, gjuha greke ishte gjuha e kulturės dhe e shkencės nė botėn perėndimore. Kjo u ndodh pėr shkak tė ndikimit tė madh qė kishte kultura greke nė botėn antike, veēanėrisht nė periudhėn e lashtėsisė. Si rezultat, shumė fjalė dhe koncepte nga gjuha greke u marrėn dhe u pėrdorėn nė gjuhėt romane. Pėr shembull, terminologjia mjekėsore dhe shkencore nė gjuhėn italiane ka shumė fjalė qė kanė origjinė greke, siē janė "psikologjia", "neurologjia", "morfologjia", "patologjia", "fizika", "matematika", etj.
Gjuha greke gjithashtu ka ndikuar nė gjuhėn latinase nė mėnyra tė tjera. Shumė fjalė nė gjuhėn latine janė formėsuar duke iu shtuar prefixe dhe sufikse tė marrė nga gjuha greke. Pėr shembull, fjalėt "televisio" (televizion), "automobilis" (automjet), "bibliotheca" (bibliotekė), "teatrum" (teatėr), etj., tė gjitha kanė origjinė greke.
Nė pėrgjithėsi, ndikimi i gjuhės greke nė gjuhėt romane u ndodh nė shumė fusha tė ndryshme, duke pėrfshirė terminologjinė shkencore, filozofinė, artin dhe kulturėn nė pėrgjithėsi. Kjo ka sjellė njė ndikim tė fortė nė zhvillimin e gjuhėve romane dhe ka bėrė qė ato tė kenė njė numėr tė madh fjalėsh dhe konceptesh me origjinė greke.
Ka disa fjalė nė gjuhėn shqipe qė kanė origjinė greke dhe janė rrjedhojė e ndikimit tė gjuhės greke nė gjuhėn shqipe.
Njė nga fjalėt mė tė njohura nė gjuhėn shqipe qė kanė origjinė greke ėshtė fjalė pėr "vaj", e cila nė shqip quhet "vaj". Kjo fjalė vjen nga fjala greke "βάλσαμο" (balsamo), e cila do tė thotė "unguent" ose "balsam". Fjala "vaj" ėshtė e njohur nė shumė gjuhė tė tjera ballkanike dhe europiane, dhe ėshtė njė shembull i mirė i ndikimit tė gjuhės greke nė kėto gjuhė.
Fjalėt "shkollė" dhe "shkollėz" janė fjalė tė tjera nė gjuhėn shqipe qė kanė origjinė greke. Fjala "shkollė" vjen nga fjala greke "σχολή" (skholē), e cila do tė thotė "shkollė" ose "kohė e lirė". Fjala "shkollėz" vjen nga fjala greke "σχολαστικός" (skholastikos), e cila do tė thotė "student" ose "mėsues".
Nė pėrgjithėsi, ndikimi i gjuhės greke nė gjuhėn shqipe ėshtė relativisht i vogėl nė krahasim me ndikimin e gjuhėve tjera tė lashta nė gjuhėn shqipe, siē janė gjuha latine dhe gjuha turke. Megjithatė, disa fjalė dhe koncepte nė gjuhėn shqipe kanė origjinė greke dhe tregojnė njė ndikim tė vogėl, por tė rėndėsishėm, tė gjuhės greke nė gjuhėn shqipe.
Po, ka shumė fjalė tė tjera nė gjuhėn shqipe qė kanė origjinė greke. Disa prej tyre janė:
- "filozofi" - fjala pėr "filozofi" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "φιλόσοφος" (philosophos), e cila do tė thotė "miqėsor ndaj njohjes" ose "miqėsor ndaj dijes".
- "astronomi" - fjala pėr "astronomi" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "αστρονομία" (astronomia), e cila do tė thotė "studim i yjeve".
- "demokraci" - fjala pėr "demokraci" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "δημοκρατία" (dēmokratia), e cila do tė thotė "pushtet i popullit".
- "ekonomi" - fjala pėr "ekonomi" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "οικονομία" (oikonomia), e cila do tė thotė "menaxhim i shtėpisė".
- "filologji" - fjala pėr "filologji" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "φιλολογία" (philologia), e cila do tė thotė "studim i gjuhės dhe letėrsisė".
- "teori" - fjala pėr "teori" nė gjuhėn shqipe vjen nga fjala greke "θεωρία" (theoria), e cila do tė thotė "shikim" ose "pėrvojė".
Kėto janė vetėm disa prej shumė fjalėve nė gjuhėn shqipe qė kanė origjinė greke. Kjo tregon se ndikimi i gjuhės greke nė gjuhėn shqipe ėshtė i pranishėm dhe ka qenė i rėndėsishėm nė zhvillimin e gjuhės shqipe.
Krijoni Kontakt