Fjalët e italishtes edhe të latinishtes shpjegohen vetëm me gjuhën shqipe
Gjuha shqipe ka krijuar latinishten si gjuhë artificiale në antikitet edhe pastaj nga latinishtja është krijuar italishtja si gjuhë e folur.
Fjalët italiane edhe latine janë fjalë të bashkuara të shqipes ose janë gati njëllojë si fjalët e shqipes.
Gjuha shqipe i ngjante në antikitet më shumë gegërishtes pra dialektit verior edhe prandaj shumë fjalë të latinishtes edhe italishtes shpjegohen me dialektin verior të shqipes.
Këto janë shumë fjalë të latinishtes edhe të italishtes që janë krijuar nga bashkimi i fjalëve të shqipes ose janë fjalë të shqipes me pak ndryshime:
venerare - vë ner - vë nder - nderon
memoria - me mor - të marrësh në kujtesë – kujtesa
mercatus - mer ka - merr ka - ku ka për të marr - ku ka për të blerë – tregu, në italisht është "mercato"
vedere - vë re - vëren, shikon
tradition – tëra dit – tëra të ditura – tradita, edhe tradita përbëhet nga gjëra plotësisht të njohura pra të ditura, në italisht është "tradizione"
opera - o bër - osht bërë - vepra
miraculum - mira - e mira – mrekullia, latinishtja e italishtja nuk e kanë fjalën "mirë" por shqipja e ka, në italisht është "miracolo"
monumentum - mon ment - mbon mend - mban mend - monumenti
vita - vit - jeta, fjala shqipe "vit" është marr për ta pasur latinishtja për fjalën "jeta"
eta - jeta - mosha, fjala shqipe jeta është marr për ta pasur latinishtja per fjalën "mosha"
lingua - lin gua - gjuha e lindur - gjuha, e folura
membrana - me mbran - me mbron - të mbrosh - cipa që mbron rreth e rrotullë
eruditus - e ru dit - e ruan diturinë - një njeri që di shumë edhe e ruan diturinë
studiare - shty dija - shtyn dijen - e shtyn më tej diturinë - mëson, edhe etimologjia zyrtare indoeuropiane kështu e shpjegon fjalën "studiare" por pa thënë se fjalët "shty" edhe "dija" janë shqip
migliore - më mirë, por latinishtja e italishtja nuk e kanë fare fjalën mirë por shqipja e ka
sapere - zap – dicka që e ke, dicka që e di - di, të dish gjëra
banditore - ban dit - ban të ditur - lajmëtari që bën të ditur lajmet
debere - do bërë - duhet bërë - duhet, detyrohet, kjo fjalë latine është shumë e qartë nga shprehja shqipe "do bërë" që dicka duhet bërë edhe asnjë shpjegim tjetër nuk ka per këtë fjalë, në italisht kjo fjalë është "dovere" pra vetëm pak më ndryshe nga fjala latine "debere"
illuminare - il lum - yll lum - lum drite - rreze drite - ndriçon
mettere - me të - me atë - me diçka - vë me të - vë me diçka - vë diçka, vendos diçka në një vend
essere – ësh – ësht - është
dire - di - thua atë që di - thotë, me thënë
fare - fa - ba - me ba - të bësh diçka – bën
cascada - ka shka - ka shkarë - ka rënë - vend ku bie uji
stimulus - shti mu lu - shtin mu lujt - shtin për të lëvizur - hosteni, edhe hosteni përdoret për të shtyrë kafshët në bujqësi
abolire - a bo lë - asht bo lënja e diçkaje - heq, kjo fjalë e ka kuptimin shumë qartë ne shqip
nobile - njo bë - njohur bën - fisnik, edhe fisnikët janë njerëz të njohur pra aristokratë
iniziare - i nis - nis diçka - nis, është shumë e qartë që kjo fjalë e ka kuptimin në shqip
ponere - pon - von - vën - vendos, vë diçka në një vend
posponere - pos pon - pos von - pas vën - vënë nga pas - vendos nga pas
apparere – a parë – asht parë – është parë – duket, shikohet
mangiare - ma hangër - me hangër - të hash - ha
dare - dha - me dhan - te japësh – jep
volare – vo lar – bo lart – bën lart – fluturon
arrivare – a rri va – asht rri va – është vajtur atje ku rri – arrin
origina – o ri gjë – osht rri gjë – atje ku rrinë gjërat në vendin e tyre – prejardhja, origjina
obscure – o bë skur – osht bë shkurr – është bërë errët - errët
principe – prin – princi, latinishtja e italishtja nuk e kanë fjalën "prin" por shqipja e ka
princeps – prin – udhëheqësi që prin – prijësi
evolution – e vo lut – e bo lujt – e bën të luaj – e bën të lëviz, të ndryshojë – evolucioni, në italisht është "evoluzione"
aspectare - a së pe - asht së parë - asht me parë - shikon duke pritur – pret, duke ndëjtur në pritje, në italisht është "aspettare"
lasciare - lash - me la - te lësh – lë, ta lësh diçka
tenere – të ner – të mer – të merr – të marrësh – të mbash - mban
guardare - gardh - ruan - gardhi është kufi për të ruajtur - vështron për të ruajtur
sentire - zen - zër - zëri - dëgjon, edhe zëri dëgjohet si zhurmë
parlare - par la - para la - para lë - lë fjalët përpara duke folur - me fol, flet
trovare - të ro va - të ru ba - te ruajtur bën - gjen diçka edhe e merr, e ruan - gjen
generare - gjën e re - një gjë e re - bën një gjë të re - krijon diçka të re
emergenza - e mer gjën - e merr gjënë - i merr gjërat me shpejtësi për të ikur - emergjenca
admirare - ad mir - atë mirë - admiron, adhuron një gjë të mirë, latishtja edhe italishtja nuk e kanë fjalën "mirë" por shqipja e ka fjalën "mirë"
sonare - son - zon - zan - zëri - bën zë, bën zhurmë
silenzio - s'i lën zë - nuk lë zë - nuk lë zhurmë - qetësia
passare – pas – lë pas – lë mbrapa – kalon
foresta - for est - for është - shumë është – pylli, "fora" ka kuptimin "shumë" në shqip edhe pylli ka shumë pemë
laguna - lagun - lagur - e lagura - e laguna - laguna, laguna është një sipërfaqe uji anës bregut të detit që është e ndarë prej detit nga një rrip toke
potere - bo të re - bën të re - mundesh, mund të bësh gjëra të reja
finire - fin - fun - fund - përfundon
seria - së ri - së rish - një gjë e bërë prapë ose e përsëritur - seria, gjuha shqipe e ka fjalën “ri” edhe fjalën “së” kurse latinishtja edhe italishtja nuk i kanë këto fjalë edhe prandaj nuk munden dot latinishtja edhe italishtja që ta shpjegojnë fjalën e tyre "seria", por shqipja i ka të dyja këto fjalë edhe e shpjegon shumë saktë kuptimin e fjalës "seria"
privato – pri vet – atje ku prij vet – atje ku udhëheq vet – privat, edhe në hapësirën private i bën gjërat vet
producere - për duk - për dukjen e dickaje - për krijimin e diçkaje - prodhon
inventarium - in vent - në vend – inventari, kuptimi i kësaj fjale është numërimi i gjërave në një vend, në italisht është "inventario"
mandare - ma nda - me nda ose me shpërnda - i kalon gjëra dikujt tjetri
abbandonare - a ba ndon - asht ba ndan - është bërë ndarë - lë diçka, lënja e diçkaje është koncept shumë i qartë edhe këtë fjalë gjuha shqipe e shpjegon shumë saktë
andare - and - end pas diçkaje - shkon, ecën
prendere - pre ndër - merr ndër - merr ndër duar diçka - merr, "pre" në shqip është "preja" pra diçka që është marr
credere - kre - krye, koka - beson, mendon
mare – ma re – ma i rënë – më i rënë – më i ulët – deti, edhe deti është në nivel më të ulët se sa toka
semplex - s’e mpleks - nuk e perzien - e papërzierë - thjeshtë, kjo fjalë latine e ka shpjegimin shumë të qartë në gjuhën shqipe sepse është e përbërë nga fjalë të shqipes edhe në italisht kjo fjalë është "semplice" pra vetëm pak më ndryshe nga fjala latine "semplex"
complex - kom pleks - është e mpleksur - e përzierë, kompleks
domanda - do ma nda - do me nda një përgjjigje – pyetja
allargare - a larg - asht larg - largon
ludere - lujt - me lujt - luaj, të luash
terra - terr - e errët pra terr - toka, edhe toka është e errët
colonia - ko lon - ka lënë - është lënë - kolonia, edhe kolonia ështe nje vendbanim i themeluar pra një vend që është lënë për t’u banuar
pausa - pa u za - pa u zënë me diçka - pa u marr me diçka - pushimi, kuptimi i fjalës latine edhe italiane "pausa" është shumë i qartë në gjuhën shqipe sepse përbëhet fare qartë nga këto fjalët e shqipes
capire - kap - kupton, e kap diçka me mendje pra e kupton
acqua - akull - uji, fjala shqipe "akull" është marr për ta pasur latinishtja për ujin
pro, per - për, fjala shqip "për" është gati njëllojë në italisht "per" edhe në latinisht "pro" që janë vetëm pak të ndryshuara
castellum - ka shtjell - ka mbështjell - kështjella, edhe kështjella është e rrethuar pra e mbështjellur me mure, në italisht është "castello"
strata - shtra - shtrati - si shtrati i lumit - shtruar – rruga, edhe rruga është e shtruar, në italisht është "strada"
accendere - a që ndez - ndez diçka, edhe kjo fjalë është shumë e qartë në shqip
celebrare - çel e ba - çel e ba lojën - hap edhe bën lojën e ceremonisë
ceremonia – çel e mon – çel e mbon – çel, hap e mban ritualin e ceremonisë - ceremonia
piccolo - pik - pika - i vogël, fjala pikë/pika e shqipes është marr për të krijuar fjalën "piccolo" të italishtes
apertum - apur - hapur, në italisht është "aperto"
mignatta - mi njit - mi ngjit - shushunja, edhe shushunjat ngjiten pra kjo fjalë është shumë e qartë në shqip
varianza - var - varet - varësia, edhe varianca tregon varësinë prej diçkaje
variare - var - varet
imitare - i mi të - nji me të - një me të - një me atë - bën diçka njëjtë si atë - imiton
presente - pre she - prej sheh - para sheh - shikon para - shikon përpara - pranishëm
spongia - shpon gja - gjë e shpuar - sfungjer, edhe sfungjerët kanë vrima pra janë të shpuar edhe kuptimi i kësaj fjale të latinishtes është shumë qartë në shqip, në italisht kjo fjalë është "sfungero"
postea - pos tej - pas taj - pastaj, më vonë
laborare - la bo re - lë një bërje të re - lë një gjë të bërë të re - punon, në italisht është "lavorare"
battaglia – ba tej – bë tej – bën tej - beteja
presto - pre - prej, nga – shpejt
dia - dita
mela - molla
valore - vlera
venire - vjen
liga - lidhja
super - sipër, në italisht është "sopra“
libertas - liria
spata - shpata
tentare – tenton
mente – mendja
pagare – paguan
notte - nata, në gegërisht i thonë edhe "nota"
curia - ku ri – ku rri - vendi ku rrinte udhëheqja politike e Romës në antikitet, edhe kjo fjalë është shumë e qartë në shqip
securus - se kur - si gur - sigurt, në italisht fjala latine securus është sicuro kurse në dialektin venecian të italishtes është siguro, edhe kuptimi i kësaj fjale është shumë i qartë në shqip sepse shqipja e ka vet këtë fjalë edhe fjalët "si" dhe "gur" i ka vetëm shqipja edhe krahasime me gurin për gjëra të sigurta është shumë i arsyeshëm edhe i qartë
surdus - s’u ndi - nuk u dëgjon - shurdh, fjala latine "surdus" është vetëm një kopje e fjalës shqipe "shurdh" edhe shpjegimi "shurdhi - shundi - s’u ndi - nuk u degjon" është shumë i saktë për këtë fjalë, në italisht kjo fjalë është "sordo" pra vetëm pak më ndryshe se sa fjala latine "surdus"
funebre - fun e bere - fund e bërë - mortore, ceremoni për vdekje, varrosje
rivalis - ri bal - rri ball - rri përballë - kundërshtar, në italisht është "rivale" pra vetëm pak më ndryshe nga fjala latine "rivalis"
sempre - s’e mpre - nuk e pret - e paprerë - e tërë - gjithëmonë, edhe kuptimi i fjalës "gjihëmonë" është një kohë e pandarë edhe shpjegimi i kësaj fjale me gjuhën shqipe është shumë i qartë
në greqisht fjala "gjithëmonë" quhet “panda” edhe shpjegohet - pa nda - e pandarë - kohë e pandarë pra gjithëmonë, edhe fjala greke “panda” është e përberë nga këto dy fjalët e gjuhës shqipe edhe ky shpjegim me shqipen është shumë i qartë
calare – ka la – ka lënë – ulet, bie
canotto – ka not – varka që noton - varka
capacità – kap – kap aq sa mban - kapaciteti
caparra – kap ar – kap flori - kapari, depozitimi
capitare – kap - mledh
capitale – kap- kapitali
verità - e vërteta
parentes - të parët, prinderit
tanto – tan – tërë - shumë
tropo - tepër
desirare – desh - dëshira
molto – mo – ma – më shumë
volere – volit - e volitshme - do
dividere – di vi – dy bë – bën dysh – ndan më dysh - ndan
portare – port – bort – bart – të bartësh – të mbash - mban
spiegare – shpie gja – shpie gjë – shpie një arsyetim – jep një arsyetim - shpjegon
bevere – be ve – pi bë – pirje bën - pi
riparare - ri par - ri bar - ri barë - ri bërë - bërë prapë - riparon
imparare – i mpa – i mba – i mban – i mban njohuritë – mëson
posare – po za – po zë – po e zë – po e zë një vend me diçka – vendos, vë
casa – ka za – ka zënë – është e zënë – është e mbuluar – shtëpia, edhe shtëpia është e mbuluar pra e mbyllur
mons – mon – mol – mal – mali, në italisht është "monte"
montagna – mon tan – mol tan – mal tan – mal tërë – male tërësisht – shumë male - malësia
disciplina – dish i plin – dish i prin – dijes i prin – diturisë i prin – disciplina
avvenire – a vjen – asht vjen – është vjen - e ardhmja
avanti – a vant – asht vajt – është shkuar - përpara
amico – a mik – asht mik – është mik – miku, në latinisht është "amicus"
allentare – a lën – asht lënë – është lënë – është lëshuar - lëshon
angustia – a ngusht – asht ngusht – është ngusht - ngushtësia
arena – a rena – asht rëra – është rëra – arena, edhe arena është një vend i rrethuar ku ka rërë
neve – reve – e reve – bora, edhe bora bie nga retë pra bora është e "reve"
nebia – re bë – si re bërë – e bërë si reja – mjegulla, edhe mjegulla është si një re që takon tokën
totale – to tal – to tan – të tan – të tërë – tërësia, totali
rei – re – ru – ruan – mbreti, edhe mbreti ruan pushtetin dhe mbreterine, në latinisht është "rex"
creare – kre – krye – koka – krijon, edhe për të krijuar duhen mendime
usare – u za – u zë – u përdor gjërat – i përdor gjërat - përdor
cucina – ku zien – ku gatuhet, zien - kuzhina
crescere – kre sheh – krye sheh – kokën shikon - ngrihet
critica - kret - kryet - koka – kritika, edhe kritika bëhet me mendime
cumulare – ku mu la – ku me lënë – ku lë gjerat – ku mbledh gjërat – grumbullon
carrozza – ka rrota – karroca
etere – e tërë – hapësira e universit, edhe universi është i tërë pra i plot edhe i madh
eterno – e tërë - përgjithëmonë
fondare – fund – themelon, edhe themeli është në fund të një ndërtese
federare – fe dhe – fe jep – besën jep - bashkon
felone – fe lon – fe lënë – besën lënë – ka lënë besën - tradhëtari
lago – lag – liqeni, edhe liqeni ka ujë pra është i lagësht
lavare – la va – la ba – larje bën - lan
probare – pro ba – për ba – për bërjen e diçkaje – për të bërë diçka – provon, në italisht është "provare"
tolerare – to ler – të lërë – të lësh - toleron
lanciare – lan – lënë - lëshon, fillon
maturare – matur – rrit, bëhen të rritur, edhe të rriturit quhen më të matur se sa fëmijët
materia – mat – lënda, materia, edhe materia është e kapshme edhe mund të matet
offrire – afron – ofron, bën ofertë
manum - man - mban - dora, edhe dora mban gjëra, në italisht është "mano"
plurale – pluhur – shumësi, edhe pluhuri përbëhet nga shumë kokrra të vogla, nga kjo fjalë vjen edhe fjala "pluralizëm"
Në italisht edhe latinisht ka shumë fjalë që fillojnë me parashtesën con- që te disa fjalë bëhet com- për shkak të përshtatjes së tingullit me shkronjën tjetër pasuese. Kjo parashtesa con- është fjala "kon" e gegërishtes që domethënë "me qënë" pra "është". Vetëm shqipja e shpjegon këtë parashtesë kurse latinishtja edhe italishtja nuk e shpjegojë dot. Shqipja i shpjegon edhe pjesët e tjera të këtyre fjalëve që latinishtja edhe italishtja nuk i shpjegojnë dot. Këto janë disa fjalë me këtë parashtesë:
contactare – kon tak – kon taku – kon takuar – është takuar - takon
convention – kon vën – e kon e vënë – është e vënë – është vendosur – vendosje, në italisht është "convenzione"
comparare – kom par – kom parë – është parë, është krahasuar - krahason
condition – kon dit – kon e ditur – është e ditur – kusht, edhe kushtet janë gjëra që dihen, në italisht është "condizione"
conoscere – ko njo – ka njoh – ka njohje – njeh
compiere - kom bërë - e bërë, e përfunduar – përfundon
comprare - kom prur – diçka është sjellë, është blërë – blen
completare - kom plet - kom plot - është e plotë - plotëson, kjo fjalë latine edhe italiane është shumë e qartë që përbëhet nga këto fjalët e gjuhës shqipe
commentare - kom ment – kom mend - dhënie mendimi - komenton
concept - kon cept - kon qept - e kon e qepur - është e qepur - mendime të qepura ose të lidhura bashkë – koncepti
conspirare – kon shpir – kon e shpirë – është e shpirë – është e çuar, e kurdisur – konspiron
consonne – kon zon – kon zan – është zëri - bashkëtingëllorja
convento – kon vend – është vend - kuvend
comparsa – com par – con e parë – është e parë - pamja, dukja
compacto – kom pak – kon pak – kon e pakët – është e pakët – është e mbledhur - kompakt
condonare – kon dhon – kon e dhon – është e dhënë - fal huadhëniet
condanna – kon dhan – kon e dhan – është dhënë – është dhënë dënimi - denimi
confessare – kon fe – është fe – është besë për të rrëfyer – rrefen
confederazione – kon fe dhe – kon fe dhënë – është dhënë besa – bashkësia, konfederata
Gjuha shqipe ka krijuar latinishten edhe greqishten si gjuhë artificiale në antikitet.
Në shekullin e 5 p.e.s. është krijuar greqishtja e vjetër në Athinë edhe pastaj në shekullin e 4 p.e.s. është krijuar latinishtja në Romë. Asnjë popull nuk i ka folur këto gjuhët artificiale latinisht edhe greqisht sepse latinishtja edhe greqishtja ishin vëtëm gjuhë të shkruara që i përdornin dijetarët edhe elitat politike.
Nga latinishtja janë krijuar si gjuhë të folura të gjitha gjuhët romane si italishtja, frëngjishtja, spanjishtja, portugalishtja, katalonishtja edhe rumanishtja. Të gjitha fjalët e këtyre gjuhëve romane janë të krijuara plotësisht nga gjuha shqipe.
Pasi u krijua latinishtja si gjuhë artificiale në antikitet në Romë gjuha e folur ka qënë italishtja antike qe njihet si "latinishtja vulgare" që domethënë "latinishtja popullore". Edhe shkenca e gjuhësisë zyrtare e pranon që latinishtja e folur në antikitet ishte e ndryshme nga latinishtja e shkruajtur. Por meqënëse nuk ka shkrime të latinishtes së folur shkenca e gjuhësisë zyrtare thotë që nuk njihet latinishtja e folur në antikitet. Elita e Romës e bëri qellimisht ndryshimin mes gjuhës latine të shkruar edhe gjuhës së folur që vetëm të shkolluarit në latinisht mund të lexonin edhe të shkruanin.
Gjuhët romane kanë shumë më shumë ngjashmëri me italishten se sa me latinishten sepse ato nuk janë krijuar direkt nga latinishtja por nga italishtja antike pra "latinishtja vulgare". Në mesjetë italishtja nuk ka pasur influencë te gjuhët e tjera romane edhe prandaj nuk është e mundur që gjuhët romane të jenë krijuar nga latinishtja e shkruajtur.
Të gjitha fjalët e italishtes edhe të latinishtes janë fjalë të bashkuara të shqipes ose janë gati njëllojë si fjalët e shqipes.
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt