Gjuha shqipe ka krijuar latinishten edhe greqishten si gjuhë artificiale në antikitet.
Në shekullin e 5 p.e.s. është krijuar greqishtja e vjetër në Athinë edhe pastaj në shekullin e 4 p.e.s. është krijuar latinishtja në Romë. Asnjë popull nuk i ka folur këto gjuhët artificiale latinisht edhe greqisht sepse latinishtja edhe greqishtja ishin vëtëm gjuhë të shkruara që i përdornin dijetarët edhe elitat politike.
Nga latinishtja janë krijuar si gjuhë të folura të gjitha gjuhët romane si italishtja, frëngjishtja, spanjishtja, portugalishtja, katalonishtja edhe rumanishtja. Të gjitha fjalët e këtyre gjuhëve romane janë të krijuara plotësisht nga gjuha shqipe.
Pasi u krijua latinishtja si gjuhë artificiale në antikitet në Romë gjuha e folur ka qënë italishtja antike qe njihet si "latinishtja vulgare" që domethënë "latinishtja popullore". Edhe shkenca e gjuhësisë zyrtare e pranon që latinishtja e folur në antikitet ishte e ndryshme nga latinishtja e shkruajtur. Por meqënëse nuk ka shkrime të latinishtes së folur shkenca e gjuhësisë zyrtare thotë që nuk njihet latinishtja e folur në antikitet. Elita e Romës e bëri qellimisht ndryshimin mes gjuhës latine të shkruar edhe gjuhës së folur që vetëm të shkolluarit në latinisht mund të lexonin edhe të shkruanin.
Gjuhët romane kanë shumë më shumë ngjashmëri me italishten se sa me latinishten sepse ato nuk janë krijuar direkt nga latinishtja por nga italishtja antike pra "latinishtja vulgare". Në mesjetë italishtja nuk ka pasur influencë te gjuhët e tjera romane edhe prandaj nuk është e mundur që gjuhët romane të jenë krijuar nga latinishtja e shkruajtur.
Gjuha shqipe i ngjante në antikitet më shumë gegërishtes pra dialektit verior edhe prandaj shumë fjalë të latinishtes edhe greqishtes shpjegohen me dialektin verior të shqipes.
Fjalët latine edhe italiane janë fjalë të bashkuara të shqipes ose janë gati njëllojë si fjalët e shqipes.
Këto janë shumë fjalë të latinishtes edhe të italishtes që janë krijuar nga bashkimi i fjalëve të shqipes ose janë fjalë të shqipes me pak ndryshime:
venerare - vë ner - vë nder - nderon
memoria - me mor - të marrësh në kujtesë – kujtesa
mercatus - mer ka - merr ka - ku ka për të marr - ku ka për të blerë – tregu, në italisht është "mercato
vedere - vë re - vëren, shikon
opera - o bër - osht bërë - vepra
miraculum - mira - e mira – mrekullia, latinishtja e italishtja nuk e kanë fjalën "mirë" por shqipja e ka, në italisht është "miracolo"
monumentum - mon ment - mbon mend - mban mend - monumenti
vita - vit - jeta, fjala shqipe "vit" është marr për ta pasur latinishtja për fjalën "jeta"
eta - jeta - mosha, fjala shqipe jeta është marr për ta pasur latinishtja per fjalën "mosha"
lingua - lin gua - gjuha e lindur - gjuha, e folura
membrana - me mbran - me mbron - të mbrosh - cipa që mbron rreth e rrotullë
eruditus - e ru dit - e ruan diturinë - një njeri që di shumë edhe e ruan diturinë
studiare - shty dija - shtyn dijen - e shtyn më tej diturinë - mëson, edhe etimologjia zyrtare indoeuropiane kështu e shpjegon fjalën "studiare" por pa thënë se fjalët "shty" edhe "dija" janë shqip
migliore - më mirë, por latinishtja e italishtja nuk e kanë fare fjalën mirë por shqipja e ka
sapere - zap – dicka që e ke, dicka që e di - di, të dish gjëra
banditore - ban dit - ban të ditur - lajmëtari që bën të ditur lajmet
debere - do bërë - duhet bërë - duhet, detyrohet, kjo fjalë latine është shumë e qartë nga shprehja shqipe "do bërë" që dicka duhet bërë edhe asnjë shpjegim tjetër nuk ka per këtë fjalë, në italisht kjo fjalë është "dovere" pra vetëm pak më ndryshe nga fjala latine "debere"
illuminare - il lum - yll lum - lum drite - rreze drite - ndriçon
mettere - me të - me atë - me diçka - vë me të - vë me diçka - vë diçka, vendos diçka në një vend
essere – ësh – ësht - është
dicere - di - thua atë që di - thotë, me thënë, në italisht është "dire"
facere - fa - ba - me ba - të bësh diçka – bën, në italisht është "fare"
cascada - ka shka - ka shkarë - ka rënë - vend ku bie uji
stimulus - shti mu lu - shtin mu lujt - shtin për të lëvizur - hosteni, edhe hosteni përdoret për të shtyrë kafshët në bujqësi
abolire - a bo lë - asht bo lënja e diçkaje - heq, kjo fjalë e ka kuptimin shumë qartë ne shqip
nobile - njo bë - njohur bën - fisnik, edhe fisnikët janë njerëz të njohur pra aristokratë
iniziare - i nis - nis diçka - nis, është shumë e qartë që kjo fjalë e ka kuptimin në shqip
ponere - pon - von - vën - vendos, vë diçka në një vend
posponere - pos pon - pos von - pas vën - vënë nga pas - vendos nga pas
apparere – a parë – asht parë – është parë – duket, shikohet
mangiare - ma hangër - me hangër - të hash - ha
dare - dha - me dhan - te japësh – jep
volare – vo lar – bo lart – bën lart – fluturon
arrivare – a rri va – asht rri va – është vajtur atje ku rri - arrin
origina – o ri gjë – osht rri gjë – atje ku rrinë gjërat në vendin e tyre – prejardhja, origjina
obscure – o bë skur – osht bë shkurr – është bërë errët - errët
principe – prin – princi, latinishtja e italishtja nuk e kanë fjalën "prin" por shqipja e ka
princeps – prin – udhëheqësi që prin – prijësi
evolution – e vo lut – e bo lujt – e bën të luaj – e bën të lëviz, të ndryshojë – evolucioni, në italisht është "evoluzione"
aspectare - a së pe - asht së parë - asht me parë - shikon duke pritur – pret, duke ndëjtur në pritje, në italisht është "aspettare"
lasciare - lash - me la - te lësh – lë, ta lësh diçka
tenere – të ner – të mer – të merr – të marrësh – të mbash - mban
guardare - gardh - ruan - gardhi është kufi për të ruajtur - vështron për të ruajtur
sentire - zen - zër - zëri - dëgjon, edhe zëri dëgjohet si zhurmë
parlare - par la - para la - para lë - lë fjalët përpara duke folur - me fol, flet
trovare - të ro va - të ru ba - te ruajtur bën - gjen diçka edhe e merr, e ruan - gjen
generare - gjën e re - një gjë e re - bën një gjë të re - krijon diçka të re
emergenza - e mer gjën - e merr gjënë - i merr gjërat me shpejtësi për të ikur - emergjenca
admirare - ad mir - atë mirë - admiron, adhuron një gjë të mirë, latishtja edhe italishtja nuk e kanë fjalën "mirë" por shqipja e ka fjalën "mirë"
sonare - son - zon - zan - zëri - bën zë, bën zhurmë
silenzio - s'i lën zë - nuk lë zë - nuk lë zhurmë - qetësia
passare – pas – lë pas – lë mbrapa – kalon
foresta - for est - for është - shumë është – pylli, "fora" ka kuptimin "shumë" në shqip edhe pylli ka shumë pemë
laguna - lagun - lagur - e lagura - e laguna - laguna, laguna është një sipërfaqe uji anës bregut të detit që është e ndarë prej detit nga një rrip toke
potere - bo të re - bën të re - mundesh, mund të bësh gjëra të reja
finire - fin - fun - fund - përfundon
seria - së ri - së rish - një gjë e bërë prapë ose e përsëritur - seria, gjuha shqipe e ka fjalën “ri” edhe fjalën “së” kurse latinishtja edhe italishtja nuk i kanë këto fjalë edhe prandaj nuk munden dot latinishtja edhe italishtja që ta shpjegojnë fjalën e tyre "seria", por shqipja i ka të dyja këto fjalë edhe e shpjegon shumë saktë kuptimin e fjalës "seria"
Krijoni Kontakt