Epoka e murtajes(Vdekja e Zezė )ėshtė emri pėr njė nga pandemitė mė shkatėrruese nė historinė e njerėzimit.
Duke filluar nė Azinė Jugperėndimore, ajo u zgjerua nė Evropė nė fund tė viteve 1340, ku (shumė mė vonė, nė shekullin e 18-tė) u emėrua Vdekja e Zezė (Latin mors atra).
Numri pėrfundimtar i vdekjeve nga kjo pandemi nė mbarė botėn vlerėsohet nė rreth 75 milion njerėz, ose rreth gjysma e popullsisė sė atėhershme tė Evropės.
Sigurisht, humbjet demografike tė kėsaj pandemie nuk ishin tė njėjta kudo, pasi sėmundja prek mė shumė jetėn nė komunitete me njė fluks mė tė madh njerėzish dhe skllevėr.
E njėjta sėmundje besohet se ėshtė kthyer nė Evropė ēdo gjeneratė me shkallė tė ndryshme tė intensitetit dhe vdekshmėrisė deri nė vitet 1700.
Shpėrthime tė rėndėsishme tė mėtejshme pėrfshijnė Murtaja Italiane (1629-1631), Murtaja e Madhe e Londrės (1665-1666), Murtaja e Madhe e Vjenės (1679), Murtaja e Marsejas e Madhe (1720-1722) dhe Murtaja nė Moskė ne 1771
Origjina e sėmundjes ėshtė e diskutueshme, por forma e saj vdekjeprurėse u tėrhoq nga Evropa nė shekullin e 18-tė.
Epoka e murtajės pati njė ndikim drastik nė popullatėn evropiane, duke ndryshuar nė mėnyrė tė pakthyeshme strukturėn shoqėrore tė Evropės.
Ndikoi gjithashtu edhe Kisha Katolike, e cila ishte institucioni fetar mbizotėrues nė atė kohė, duke rezultuar nė pėrndjekjen e minoriteteve si hebrenjtė, muslimanėt, tė huajt, lypėsit dhe lebrozėt.
Rreziku i vazhdueshėm i jetės shpesh i ēonte njerėzit nė ēmenduri, duke i detyruar ata tė jetojnė pėr momentin, siē ilustroi Giovanni Boccaccio nė Decameron (1353).
Ngjarja kryesoror e shekullit tė katėrmbėdhjetė u quajt 'Vdekja e Madhe' nga shkrimtarėt qė ishin bashkėkohės tė kohės, dhe mė vonė u bė e njohur si 'Vdekja e Zezė'.
Popullarisht besohet se emri ka origjinėn nga njė simptomė dobėsuese e njė sėmundjeje (nekrozė akrale) nė tė cilėn lėkura e pacientit u nxirė nga gjakderdhja nėnlėkurore.
Prapėseprapė, emri i referohej kuptimit figurativ tė sė zezės (tė errėt, tė zymtė, tė tmerrshme).
Pėr shkak se sėmundja karakterizohej nga defektet (nyjet limfatike tė zgjeruara), si dhe nė fund tė murtajės bubonike aziatike tė shekullit XIX, shkencėtarėt dhe historianėt nė fillimin e shekullit tė 20-tė supozuan se ishte e njėjta sėmundje e shkaktuar nga bacili Yersinia pestis dhe transmetohet nga insektet e ndihmuara nga kafshėt. si miu i zi (Rattus rattus).
- Ilustrimi i vdekjes sė zezė."The Chronicles of Gilles Li Muisis" (1272-1352), abbot of the monastery of St. Martin of the Righteous. Bibliothčque royale de Belgique, MS 13076-77, f. 24v.
-Murtaja u pėrhap nė mes tė Evropės sė shekullit XIV
Variola vera - Epidemia e fundit e
perėndesha e madhe nė Evropė
Si filloi e gjitha, si dukej jeta gjatė epidemisė dhe si pėrfundoi nė fund?
Tashmė ishte ora njėmbėdhjetė e mbrėmjes, kur nė njė tė enjte tė ftohtė nė, 9 mars 1972, kalimtarėt e rrallė vunė re njė grup njerėzish tė ēuditshėm qė lėviznin pėrgjatė rrugės sė gjeneral Zhdanov (Resavski i tanishėm) nė Beograd.
Mjeku nė detyrė, mjekėt paramedik dhe gjashtė pacientė tė mitur as qė dyshuan se ishin nė kontakt tė drejtpėrdrejtė me fruthin (variola) atė mbrėmje,njė sėmundje e rėndė infektive qė nuk ka ndodhur nė kėtė zonė qė nga viti 1930 dhe mendohet se ėshtė zhdukur.Pacienti vdiq nga alergjia ndaj penicilinės tė nesėrmen nė orėn 9.15 pas mėngjesit, siē u njoftua zyrtarisht.
Kufoma u transferua nė kapelė brenda natės, dhe tė Shtunėn 11 Mars, tė afėrmit e transportuan atė nė Novi Pazar, duke refuzuar autopsinė e kėrkuar, pėr ta varrosur.
Sidoqoftė, virusi mbeti nė milionėt e Beogradit, si dhe nė Cacak, Novi Pazar dhe Gjakova, dhe nė disa vende tė tjera mė tė vogla, ku pacienti po qėndronte.
Tė martėn, mė 15 shkurt 1972, pas Haxhxhukut nė Mekė, tridhjetė e pesė vjeēari shqiptar i Kosovės Ibrahim Hoti u kthye nė fshatin e tij tė Damjane afėr Rahovecit.
Nė njė grup prej 24 haxhilerėsh, ai gjithashtu kaloi pesė ditė nė Irak, ku vizitoi vendet e shenjta tė dervishėve (Karbala, Nagjaf, Bagdad)
pėrkundėr paralajmėrimit se nė atė kohė ka pasur raste tė variola ose variola vera latin.)perėndesha e madhe.
Ibrahimi u pėrshėndet nga tė afėrmit, fqinjėt dhe miqtė nė shtėpi pėr tė uruar Haxhin.etj
Vetėm masat e fuqishme tė shėrbimit epidemiologjik dhe pėrpjekjet e mėdha tė profesionistėve tė kujdesit shėndetėsor, me ndihmėn e ekspertėve tė Dr. Reinhard Lindner tė Austrisė, njė epidemiolog me famė botėrore, njė epidemiolog i njohur botėror, ka parandaluar njė epidemi mė tė gjerė.
Pacienti i fundit i kuruar u largua nga karantina mė 19 maj 1972. Ibrahim Hoti mbijetoi.
Mė tė sėmurėt ishin nė Kosovė (123, vdiqen 26).
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt