Close
Duke shfaqur rezultatin -19 deri 0 prej 1
  1. #1
    i/e regjistruar
    Anėtarėsuar
    19-07-2019
    Vendndodhja
    Ballsh
    Postime
    121

    Lightbulb Islami dhe koha moderne

    Duke parė gjendjen e tashme tė shpejtėsisė mahnitėse tė progresit, a mundet nė tė vėrtetė dikush tė besojė se Islami arrin t′i plotėsojė nevojat e botės moderne? Sot, kur njeriu, me anė tė fuqisė sė arsyes sė tij po pushton planetet dhe ėshtė nė gjendje tė udhėtojė larg nė thellėsitė e hapėsirės, a nuk ėshtė koha qė tė largojmė dogma tė tilla tė vjetra e ta pėrqendrojmė vizionin dhe vullnetin nė ndjekje tė fitoreve tona madhėshtore, duke vijuar mėnyrėn moderne tė sofistikuar tė jetės?

    Para se t′u pėrgjigjem kėtyre pyetjeve, e konsideroj thelbėsore tė pėrmend kėtė ēėshtje sė pari: ėshtė e vėrtetė se ne qeniet njerėzore natyrisht preferojmė tė renė mbi tė vjetrėn. Ne gjithnjė i japim pėrparėsi modelit tė ri tė diēkaje mbi format e tij tė vjetra. Por pėrgjithėsimi i tillė nuk mund tė zbatohet nė tė gjitha situatat dhe praktikat. Ashtu siē nuk mund tė themi se qėkur formula e njohur 2 x 2 = 4, ėshtė pėrdorur nga njerėzimi pėr mijėra vite, ka qenė absolute e kėshtu duhet tė hidhet; ose siē nuk mund tė themi se sistemi i formimit tė jetės shoqėrore ėshtė vjetėruar dhe jashtė mode, duhet tė hidhet dhe duhet tė themelohet njė stil i ri i jetės individuale; ose ne nuk mund tė themi se kodet shoqėrore nė mėnyrė tė panevojshme kufizojnė dhe ndalojnė lirinė individuale e janė vjetėruar gjithashtu dhe se ashtu si kėto ligje lidhin qenien njerėzore nė njė kohė kur ai po pushton zbraztinė e hapėsirės duke lanēuar anije kozmike nė orbitat e planetėve tė ndryshėm pėr tė zbuluar sekretet e universit, kėshtu qė duhet tė hapen perspektiva tė reja pėr tė dhe ai duhet tė lirohet nga prangat e ligjit dhe kthetrat e atyre tė caktuar ta shtrėngojnė atė. Gjithēka duhet tė jetė qesharake, qėkur nocione si ″e vjetėr″ dhe ″e re″ kanė kuptim vetėm kur pėrdoren nė kontekst tė objekteve tė lėvizshme dhe kaluese qė mund tė humbin freskinė dhe shkėlqimin e tyre nėn ndikimin shkatėrrues tė kohės dhe ndryshimit. Rjedhimisht derisa jemi tė zėnė me njė diskutim serioz qė bazohet nė njė qasje reale dhe preokupohet me ligjet e natyrės dhe sistemin e krijimit (njė nga kėto ēėshtje ėshtė nėse Islami mund tė kėnaqė kėrkesat njerėzore nė kushtet e sotme), ne nuk duhet t′i japim shumė rėndėsi ndryshimeve tė tilla retorike mes tė vjetrės dhe tė resė. Ndryshime tė tilla, sigurisht kanė vendin dhe rastin e tyre tė veēantė, qė sigurisht nuk ėshtė konteksti i kėtij diskutimi.

    Pyetja se a mundet ose jo Islami tė administrojė nevojat e njerėzimit nė rrethanat e tanishme ėshtė vetė e panjohur. Mospajtimi i saj bėhet mė i dukshėm kur vihet nė kontekstin e kuptimit tė vėrtetė tė Islamit nė tė cilin bazohet ftesa kur′anore; qė kur Islami ėshtė rruga qė lidh njerėzimin me sistemin e krijimit tė universit. Islami siguron ligje tė tilla pėr njerėzimin ashtu qė tė jenė nė pėrputhje me natyrėn njerėzore dhe tė jenė nė harmoni tė plotė me nevojat e vėrteta natyrore instiktive njerėzore - edhe pse jo tė tilla ″nevoja″ janė pėrfytyruar nga imagjinata dhe tekat. Ėshtė e dukshme se natyra njerėzore ėshtė e njejtė dhe do tė jetė e njejtė aq kohė sa ekzistojnė qeniet njerėzore pavarėsisht nga vendi dhe koha ose mėnyra e tyre e jetės. Natyra ka shtrirė para tyre njė rrugė, tė cilėn ata mund ta pranojnė ose refuzojnė pėr ta shkelur.

    Pėr kėtė arsye, pyetja e lartpėrmendur mund tė shtrohet kėshtu: nėse njerėzit veprojnė sipas rrugės sė diktuar nga natyra, a ka ndonjė garanci tė arritjes sė lumturisė dhe haresė sė kėrkuar nga natyra e tyre?

    Islami ėshtė rruga e natyrshme dhe si rrjedhim ėshtė rruga e pėrjetshme dhe e pandryshuar pėr ta ndjekur. Ligjet e tij tė pandryshuara afirmojnė legjitimitetin e njeriut, dėshirat natyrore e fizike dhe e drejtojnė drejt banesės sė fundit tė lumturisė dhe haresė. Kur′ani thotė:

    Ti drejtohu me fytyrė kah feja jote si besimtar i vėrtet, fesė sė Allahut, ndaj sė cilės Ai ka krijuar edhe njerėzit. Nuk ka zėvendėsim pėr krijesėn e Allahut, sepse ajo ėshtė fe e drejtė... (30:30)

    Ne e dimė se ka lloje tė ndryshme tė organizmave tė gjallė kudo nė botėn e krijimit. Secila prej tyre ka njė term specifik tė jetės dhe kurs specifik tė zhvillimit. Mirėqenia dhe lumturia e tyre varet nga kapaciteti i tyre pėr tė qėndruar dhe luftuar elementet e kėqija dhe shkatėrruese qė i pėrballin ato nė periudhėn e tyre tė shkurtėr tė jetės. Kjo do tė thotė se organizmat e gjallė mund ta arrijnė qėllimin e tyre dhe tė zgjedhin rrugėn e mbijetesės duke shfrytėzuar burime tė ndryshme tė pėrfshira brenda strukturės sė tyre pa shumė probleme.

    Gjatė zhvillimit tė saj biologjik, kokrra e grurit duhet tė kalojė nėpėr shkallė tė caktuara pėr tė arritur rritjen e saj tė fundit. Pjesėt e saj pėrbėrėse dhe mekanizmat biologjik duke reaguar ndaj kushteve specifike tė mjedisit dhe duke thithur elemente tė caktuara nė pėrpjestime tė pėrcaktuara thelbėsore pėr rritjen dhe zhvillimin e saj, e drejtojnė atė drejt qėllimit tė fundit tė pjekurisė. Farėzimi i grurit s′e ndryshon kurrė mėnyrėn e tij tė veēantė natyrore tė rritjes dhe zhvillimit qė e ka pėrshtatur. Asnjėherė nuk mundet qė njė bimė gruri, pas njė faze tė caktuar tė zhvillimit, tė ndryshojė papritmas kursin e saj pėr ta pėrshtatur me atė tė njė peme tė mollės dhe tė fillojė tė nxjerrė jashtė degėt, gjethet dhe lulet. Ajo as nuk e ndryshon papritmas kursin e saj me atė tė njė harabeli tė fillojė tė rrisė pendat dhe njė sqep e tė fillojė t′i rrahė krahėt pėr fluturim. Ky ėshtė njė ligj i pėrgjithshėm dhe universal qė mbizotėron nė ēdo sferė tė jetės. Qeniet njerėzore gjithashtu nuk pėrjashtohen nga kjo. Nė kursin e tyre natyror tė jetės, qeniet njerėzore duhet tė kalojnė nėpėr shkallė tė caktuara fikse dhe tė trashėguara pėr tė arritur qėllimin e perfeksionimit dhe tė ndjekin summum - bonumin e tyre. Pėrbėrja e tyre ėshtė kaq e dizajnuar sa qė me ndihmėn e mjeteve dhe burimeve tė duhura dhe tė pėrshtatshme, ata mund tė arrijnė pjekurinė pėrfundimtare.

    Duke patur parasysh kėtė tipar tė drejtimit tė pėrgjithshėm natyror Kur′ani thotė:

    Zoti ynė ėshtė Ai qė u dha gjithēka krijesave tė Tij, pastaj i udhėzoi ato (20:50)

    Duke pėrshkruar praninė e drejtimit tek njerėzimi ai thotė:

    Pasha shpirtin dhe atė qė e lartėson. Ia bėri tė ditur mospėruljen e devotshmėrinė. Ka shpėtuar veten ai qė e pastron. Ka mbaruar ai qė e deformon. (91 : 7-10)
    Duhet tė jetė e qartė se rruga e vėrtetė e jetės njerėzore qė udhėheq qeniet njerėzore drejt lumturisė sė vėrtetė ėshtė pikėrisht rruga qė ėshtė drejtuar nga natyra. Kjo ėshtė menduar pėr fitimin dhe suksesin e tyre tė vėrtetė dhe pėrkon me ligjet e krijimit tė njeriut dhe universit. Kjo rrugė mund tė jetė ose jo sipas ndjenjave dhe preferencave emocionale tė individėve; edhe ndjenjat dhe dėshirat e tyre duhet tė ndjekin natyrėn dhe tė harmonizohen me tė. Njė shoqėri njerėzore njėkohėsisht, duhet tė themelohet nė themele tė forta tė realizmit dhe jo nė themele tė dobėta dhe tė thyeshme tė idealeve fallce dhe tė trilluara.

    Pikėrisht kėtu ėshtė ndryshimi midis ligjeve Islame dhe kodeve tė tjera shoqėrore. Ligjet e zakonshme shoqėrore janė nxjerrė sipas dėshirave tė shumicės sė individėve nė shoqėri (50% + 1), kurse ligjet Islame janė formuluar sipas diktatit dhe instiktit tė natyrės, qė paraqet Vullnetin Hyjnor. Kėshtu, Kur′ani i shenjtė ruan tė drejtėn tė nxjerrė ligje vetėm prej Zotit. Ai thotė:

    Gjykimi i takon vetėm Zotit... (12 : 40) Kush gjykon mė mirė se Allahu pėr popullin e bindshėm? (5 : 50)

    Sido qė pėrgjithėsisht vazhdon nė njė shoqėri ordinere njerėzore qė ėshtė sipas qėllimeve tė shumicės sė individėve, ose sipas diktatit tė njė despoti tė fuqishėm, pa shikuar se a janė apo jo nė pėrputhje me parimet e drejtėsisė dhe interesat e vėrteta tė bashkėsisė. Por nė njė shoqėri tė vėrtetė Islame, autoriteti i pėrket tė vėrtetės dhe drejtėsisė dhe interesat individuale varen nga ajo.

    Keqkuptimi tjetėr qė kėrkon sqarim ėshtė nocioni se Islami nuk ėshtė i pėrshtatshėm me shpirtin shoqėror tė shoqėrive njerėzore tė sotme, qė po kėnaqen me ēdo lloj lirie e prosperiteti dhe nuk janė nė pozitė ta nėnshtrojnė veten tek lloji i kufizimeve qė ekzistojnė nė Islam.

    Sigurisht me gjendjen e tashme tė pėrhapjes sė madhe tė degjenerimit moral nė ēdo hap tė jetės njerėzore dhe tė gjitha llojet e praktikave tė padrejta dhe korruptive qė po i ulin shoqėritė njerėzore duke e vėnė nė rrezik ekzistencėn e tyre, ne gjejmė shumė pak afėrsi mes shpirtit Islam dhe njerėzimit tė sotėm tė pafat e tė devijuar. Pėr tė qėnė tė sinqertė, derisa jemi duke mbajtur status quo-nė, nuk mund tė shpresojmė se njė aplikim pjesor i Islamit mund tė ruajė nė mėnyrė efektive njerėzimin. Do tė ishte sikur tė prisnim tė mira tė demokracisė nga njė regjim diktatorial me njė etiketė demokratike tė ngjitur nė emrin e tij. Por nėse marim nė konsideratė natyrėn instiktive njerėzore dhe Islamin - qė ėshtė vetė manifestim i natyrės - ne mund tė shpresojmė tė gjejmė njė harmoni tė plotė dhe pajtueshmėri mes tė dyjave. Si mund qė asnjė harmoni e tillė tė mos ekzistojė nė mes tė dyjave?

    Sigurisht si rezultat i ndalimit tė vizionit tė shtrembėruar dhe ēoroditjeve, qė janė prodhim i njė qėndrimi ekstravagant nga brezat e fundit, ka marrė pjesė njė ndėrprerje e lidhjeve midis tė dyjave. Megjithatė mėnyra mė e zgjuar e kapėrcimit tė kėtyre kushteve tė pafavorshme ėshtė tė ndėrmerret njė luftė pėr t′i fituar ato, kėshtu qė tokat mund tė pregatiten pėr bashkim. Ne nuk duhet tė dėshpėrohemi nėse njerėzit kanė devijuar nga rruga e natyrės. Ne duhet tė shpresojmė pėr tė parė potencialet njerėzore. Historia lind dėshmi ashtu qė si ēdo lėvizje e re ose regjim duhet tė pėrballojė rezistencėn e ofruar nga pėrfaqėsuesit e forcave tė vjetra tė kohėve tė kaluara. Vetėm pas njė tėrheqjeje litari tė zgjatur dhe njė konflikti tė gjakosur ata mund tė hapin njė rrugė nė shoqėri pėr veten dhe tė zhdukin kujtimin e sistemit rival nga mendjet e njerėzve.

    Demokracia vetė, qė ėshtė shikuar si alternativa mė e suksesshme nga pasuesit e saj dhe qė u ngrit kryesisht nga pėrkrahja popullore, u themelua pas pėrplasjeve tė pėrgjakshme. Revolucioni Francez dhe revolucione tė tjera filluan nė kėtė mėnyrė. Regjimet komuniste, qė sipas marksistėve janė mė ″progresivet″ tė sistemeve njerėzore politike dhe dhurata ″mė madhėshtore″ e historisė, u themeluan pėrmes pėrgjakjes sė miliona njerėzve. Rusia e mė pas shumė vende aziatike, evropiane dhe amerikano-latine, paraqesin kėtė lloj fotografie.

    Prandaj, fyerja fillimisht e paraqitur nė njė shoqėri nuk vėrteton pasigurinė dhe jo stabilitetin e ēdo sistemi tė propozuar shoqėror. Islami ėshtė i gjallė me tė gjitha mėnyrat dhe ai ka kapacitetin e plotė tė inplementimit nė shoqėrinė e sotme.

    Tani unė do tė vazhdoj ta elaboroj mė thellė kėtė temė dhe ta analizoj atė.




    Islami dhe nevojat e vėrteta tė ēdo epoke

    Rėndėsia dhe vlera e ēdo ideje shkencore varet nga vlera e saj ushtruese nė jetė. Ideja mė e thjeshtė dhe mė primitive, siē ėshtė pirja e ujit dhe tė ngrėnit e ushqimit, zotėron njė vend tė rėndėsishėm nė ekzistencėn njerėzore; siē ėshtė, tė moskuptuarit e thjeshtėsisė sė saj ėshtė aq vitale sa jeta vetė. Ide tjetėr qė duket shumė e thjeshtė dhe e parėndėsishme ėshtė ideja e nevojės sė jetės shoqėrore dhe kolektive; ajo ka rėndėsinė e njejtė nė historinė njerėzore si vetė civilizimi njerėzor. Ėshtė kjo ide qė koordinon, ēdo sekondė, miliona veprimesh njerėzore me njėri - tjetrin dhe prodhon ēdo ditė miliarda efektesh tė dėshirueshme dhe tė padėshirueshme. Ėshtė e qartė, se pyetja, a mundet apo jo njė religjion si Islami tė plotėsojė tė gjitha nevojat njerėzore nė ēdo kohė, ėshtė e njė rėndėsie shumė tė madhe qė asgjė tjetėr mė e rėndėsishme s′mund tė pėrfytyrohet.

    Gati ēdo individ musliman ėshtė i lidhur me tė paktėn disa nga ligjet islame. Si ēdo material tjetėr intelektual fetar qė ka prodhuar Islami, ky zbulim konceptual ėshtė ruajtur nė mendjet e pasuesve tė tij pėr shekuj me rradhė. Sikur tė ishte transferuar prej njė brezi nė tjetrin si trashėgim fetar. Megjithatė ashtu si dhe reliket e tjera fetare, ky trashėgim ėshtė shtrirė i padobishėm nė mendjet e individėve pa qenė subjekt pėr pėrdorim tė posaēėm, informate dhe shqyrtimi tė hollėsishėm.

    Nėse lindorėt pėrpiqen ta kthejnė historinė nė kohėn e paraardhėsve dhe stėrgjyshėrve tanė do tė shohim se pėr mijėra vjet regjimet qė na sunduan nuk na dhanė kurrė asnjė liri tė mendimit, veēanėrisht nė ēėshtjet shkencore ose shoqėrore. Njė rreze shprese qė shkėlqen pėr pak gjatė erės sė hershme tė Islamit, pėrmes pėrpjekjeve tė tė dėrguarve tė tij dhe qė solli lajme tė reja tė njė lindjeje tė largėt u humb pėrgjatė shekujve - nata e gjatė e shtypjes sė njė sėrė tiranėsh egocentrikė. Sėrisht ne u lamė nė njė gjendje skllavėrie dhe varėse. Ne mbetėm tė torturuar dhe tė munduar nė birucėn e skėterrės sė vdekjes, duke pėrsėritur shprehjet tona tė kohės sė vjetėr tė servilizmit: ″Po! Po zotėri! Po lartmadhėria juaj! Po madhėria juaj mbretėrore!″

    Kushdo qė tė ishte mė i zgjuar mundej vetėm tė ruajė e tė konzervojė materialin fetar nė njė gjendje tė pacenuar duke e ruajtur atė pėr gjeneratat mė me fat qė vijnė. Gjithnjė e mė shumė, udhėheqėsit e kėtyre kohėve nuk ishin indiferentė pėr tė inkorporuar njė pikėpamje tė tillė pėr parandalimin e diskutimit tė hapur dhe tė lirė tė ēėshtjeve nė shoqėri. Shqetėsimi i tyre i vetėm ishte se njerėzit duhet tė jenė kaq tė zėnė me punėn e tyre. Me publikun tė zhytur sigurtė nė detyrat e tyre personale, administrimi i komunitetit ishte angazhimi i udhėheqėsve dhe i tė vetėquajturve ruajtėsve tė shoqėrisė. Ata nuk alarmoheshin pėr ineteresin e popullit nė materialin krahasues tė thjeshtė fetar. Ata donin vetėm t′i mbanin ata me diskutimet e lira dhe kureshtare. Ata e konsideronin veten si mendja vepruese e komunitetit.

    Ata e kishin kuptuar mirė se burimi mė i fuqishėm i forcės nė jetėn shoqėrore ėshtė forca e vullnetshme e individėve njerėzorė dhe kjo fuqi ishte shfrytėzuar sigurt nga udhėheqėsit duke kontrolluar mendjet e tyre. Si rezultat e gjithė pėrpjekja e tyre ishte pėrqėndruar nė pushtimin e mendjes publike, kėshtu qė ata tė mund tė bėhen mendja vepruese e komunitetit. Kėto janė faktet qė ēdo kush qė kthehet nė kronikat historike tė tė kaluarės do t′i zbulonte pa u lodhur.

    Kohėve tė fundit vėrshimi perėndimor i ″lirisė″ pas ngopjes sė evropianėve ėshtė kthyer tani drejt vendeve lindore. Fillimisht ajo kėrkon pranim nė kontinentin tonė si mysafir, pastaj ajo u bė njė zot autoritativ nė shtėpinė tonė. Nė fillim ajo bėri njė thirje pėr luftė kundėr dogmatizmit dhe shtypjes intelektuale. Prania e kėtij partizani tė lirisė duket se siguroi njė mundėsi tė mirė pėr ne pėr ta rikthyer dinjitetin tonė tė humbur dhe pėr tė filluar njė jetė tė re tė shkėlqimit intelektual dhe pėr tė ndėrmarrė njė sintezė tė vonuar tė njohurisė dhe veprimit. Por fatkeqėsisht liria e njejtė evropiane qė u pėrhap tek ne nga shtrėngimet e pushtuesve zunė vendin e tyre pėr tu bėrė ″mendja jonė aktive″.

    Ne s′dinim ē′tė bėnim. Kur u vetėdijėsuam, e kuptuam se kohėt kishin qetėsuar zotėrinjtė e epokave tė lashta dhe shfronėsuan nga karriga e autoritetit dhe komandat e monarkėve dhe aristokratėve autokratė. Na kėrkuan tė mos i kushtonim mė kujdes asaj qė flisnin idhujt e prishur por nė vend tė tyre tė dėgjonim dhe imitonim atė ēfarė thoshin dhe bėnin evropianėt.

    Njė mijė vjet kaluan qė kur toka e Iranit pėrqafoi mbeturinat e fundit tė Ibėn Sinės. Librat e tij filozofik dhe mjeksore u paraqitėn nė bibliotekat tona dhe pikėpamjet e tij shkencore ishin nė majė tė gjuhėve tona, edhe pse pa ndonjė pasojė.

    Shtatėqind vjet kaluan qėkur veprat matematikore dhe trashėgimia kulturore e Khėajah Nasir al-Din al-Tusi ishin qėllimi i jetėrave tona, edhe pse pa ndonjė rezultat. Por duke ndjekur hapat e evropianėve, ne iu bashkuam nė festimin e njėmijė vjetorit dhe shtatėqind vjetorit tė tyre. Mė shumė se tre shekuj kaluan qė kur shkolla filozofike e Mulla Sadrisė u ndoq nga Irani dhe idetė e tij filozofike ishin temė studimi. Nė anėn tjetėr kaluan shumė vjet gjithashtu qėkur u themelua Univerziteti i Teheranit dhe kishte hapur njė fakultet tė filozofisė. Por disa vjet mė parė kur atje u mbajt njė konferencė, njė nga orjentalistėt bėri disa vlerėsime pėr nder tė Mulla Sadrinė, kjo shkaktoi njė zhurmė tė padėgjuar nė universitet pėr personalitetin dhe mendimin e tij filozofik.

    Kėto janė disa shembuj qė ilustrojnė plotėsisht gjendjen e ngjarjeve nė shoqėrinė tonė dhe natyrėn e temperamentit tonė intelektual. Kjo tregon shkallėn e falimentimit tonė dhe servilitetin ndaj tė tjerėve.

    E tillė ishte gjendja e shumicės sė intelektualėve tanė. Disa prej tyre, qė ishin tė suksesshėm nė ruajtjen e pavarėsisė sė mendimit tė tyre dhe kishin ruajtur trashėgiminė e tyre intelektuale, u bėnė viktima tė sėmundjes sė personalitetit tė ēarė. Ata ishin tėrhequr nga idetė e mendimit perėndimor dhe nė tė njejtėn kohė mbetėn besnik tė trashėgimisė intelektuale Lindore. Ata u pėrpoqėn tė sillnin njė pajtueshmėri mes dy poleve tė kundėrta dhe tė krijonin njė gjendje harmonie bashkėshortore me ēifte tė pangjajshėm.


    Njė nga shkrimtarėt tanė u pėrpoq tė pajtojė traditėn Islame me traditėn Perėndimore tė demokracisė nė njė artikull tė titulluar ″Demokracia Islame″. Njė zotėri tjetėr u pėrpoq shumė pėr tė shkėputur nocionin e njė shoqėrie pa klasa prej teksteve Islame, nėn titullin e ″Komunizmit Islam″!

    A nuk ėshtė e ēuditshme? Dikush duhet t′i pyesė nėse lidhshmėria dhe vlefshmėria duhet tė varen kushtimisht nga afria e tyre me ″principet vitale″ tė demokracisė ose komunizmit, kur demokracia dhe komunizmi i njejtė, kur e gjithė madhėshtia dhe shkėlqimi i tyre erdhėn tek ne vetėm, pėr ēfarė na duhet t′i marrim dhimbje tė tilla duke u pėrpjekur tė prodhojmė njė kompromis midis tyre dhe njė grusht nocionesh tė vjetėruara tė katėrmbėdhjetė shekujve tė kaluar?

    Nėse Islami vetė ėshtė njė tėrėsi e pavarur dhe e gjallė, pėr ēfarė duhet tė kompromitosh bukurinė e tij natyrore me zbukurime artificiale tė huazuara pėr tė ftuar klientė?

    Gjatė viteve pas Luftės sė dytė botėrore, shkollarėt perėndimorė kanė diskutuar entuziazisht dhe studjuar fe tė ndryshme dhe kanė publikuar ndjenjat e tyre. Duke i imituar ata, ne gjithashtu ndoqėm kursin e njejtė dhe zgjodhėm aspekte tė caktuara nga feja jonė e shenjtė si temė tė diskutimit dhe - debatit: a janė tė gjitha fetė tė vėrteta? A janė fetė ″hyjnore″ asgjė mė shumė se njė seri tentimesh nė reformėn shoqėrore? A kanė kėto fe ndonjė qėllim tjetėr pėrveē pastrimit tė shpirtit dhe pėrmirėsimit tė moraleve? A munden ritet dhe ritualet fetare tė ekzistojnė pėrgjithmonė nė shoqėritė e tyre pėrkatėse? A kanė fetė ndonjė qėllim tjetėr veē ushtrimit tė riteve dhe ritualeve? A i plotėson Islami kėrkesat e ēdo epoke? Etj.

    Nė tė vėrtetė, njė shkollar i kujdesshėm, para se tė hyjė nė ndonjė kundėrshtim, nė fillim duhet tė verifikojė vlerėn e pyetjeve tė ngritura nė bazė tė kriterit shkencor tė caktuar dhe vetėm atėherė ai mund tė shprehė opinionin e tij. Por mendimtarėt perėndimorė e konsiderojnė fenė si njė fenomen tė thjeshtė shoqėror, njė rezultat i njė serie faktorėsh fizik, siē ėshtė vetė shoqėria.

    Kėta mendimtarė perėndimorė qė ishin mė shumė optimist pėr fenė - duke pėrfshirė Islamin - thonė se ajo ėshtė njė shpikje mendore i njė grup njerėzish gjeni, tė cilėt, nė ndikimin e njė shpirti tė pastėr, e njė intelekti tė pasur dhe i njė vullneti tė pamposhtur, kanė konceptuar ligje tė caktuara morale me qėllim pėr t′i reformuar shoqėritė e tyre. Kėto ligje janė pėrfshirė gjatė zhvillimit gradual tė shoqėrive njerėzore. Ata thonė se tė dhėnat empirike, si dhe evidenca historike, sigurojnė provė tė mjaftueshme tė faktit se shoqėritė njerėzore gradualisht lėvizin drejt pėrsosshmėrisė dhe ēdo ditė njerėzimi hedh njė hap tė ri nė drejtim tė jetės sė civilizuar. Ata citojnė rezultatet e diskutimeve psikologjike, juridike, sociologjike dhe madje filozofike, veēanėrisht teorinė e materializmit dialektik, pėr tė vėrtetuar se qė kur shoqėritė njerėzore nuk mbetėn nė njė gjendje statike nė tė njejtėn mėnyrė ligjet e tyre detyruese gjithashtu nuk mund tė mbesin tė patjetėrsueshme.

    Ata arsyetohen se ligjet qė mund tė kenė garantuar mirėqenien e qenieve primitive njerėzore qė hėngrėn frute tė xhunglės dhe qė banuan nė shpella, nuk mund tė jenė asnjėherė tė aftė pėr qėllimet e jetės sė sofistikuar tė kohėve moderne. Si munden ligjet qė ishin formuar kur njerėzit luftonin me heshta dhe shkopinj, tė mjaftojnė pėr njė kohė tė pasur dhe tė kulturuar si e jona e pajisur me bombat mė tė sofistikuara nukleare? A mundet ligjet qė i pėrkasin njė kohe kur njerėzit udhėtonin me kuaj dhe mushka tė pėrdoren nga njerėzit e mėsuar me anijet kozmike dhe nukleare?

    Kjo nėnkupton se bota moderne as nuk i pranon, as nuk duhet tė pritet t′i pranojė ligjet dhe rregullat e kohėve tė lashta. Rrjedhimisht, ligjet e nxjerra nga shoqėritė e kaluara duhet t′i nėnshtrohen ndryshimit tė vazhdueshėm pėr sa i pėrket kushteve tė ndryshimit tė njerėzimit. Si rezultat i ndryshimit nė vlerat praktike, normat morale gjithashtu duhet tė pėrsėriten qė kur morali nuk ėshtė mė vetėm se njė seri shprehishė psikologjike qė bėhen detyrė stabile e paraqitjeve pėrsėritėse.

    Jeta e thjeshtė e dy ose tre mijė vjetėve mė parė nuk kėrkonte sistemet politike tė ngarkuara tė sotme. A mundet qė gratė e shoqėrisė moderne tė jetojnė njė jetė tė dlirė tė ngjajshme me gratė e mbuluara tė tė kaluarės? Madje edhe puntorėt, bujqit dhe klasat e tjera tė rroptuara tė botės sė sotme nuk mund tė pritet tė posedojnė durimin dhe qėndresėn e punėtorėve tė kohėve tė kaluara? Mendjet e turbulluara revulucionare, duke jetuar nė kohėn e pushtimit tė hapsirės, nuk priten tė tmerrohen nga eklipset hėnore dhe diellore ose erėrat e zeza dhe t′i pėrulen dhe pranojnė vullnetin e Zotit?

    Kjo nėnkupton se shoqėritė njerėzore, nė ēdo kohė, dėshirojnė qė ligji dhe morali tė jenė sipas rrjedhės sė kėsaj kohe.




    Qasja Islame pėr ligjin

    Islami, nė anėn tjetėr, me njė seri specifike tė ligjeve deklaron se garanton, mbron kėnaqėsinė e nevojave dhe lumturisė sė shoqėrisė njerėzore. Nė fakt ″Islami″ ėshtė emri i njė metode tė tillė dhe sistemi regullash.

    Ėshtė e dukshme se njė qasje e tillė dhe njė sistem i ligjeve tė tilla thirret pėr tė ndryshuar qasjen e tij me nevojat e ēdo kohe. Njė nga instancat mė tė ndryshuara tė kėtij sistemi ishte praktika e Profetit tė Shenjtė tė Islamit (S) dhe vendosja e ligjeve qė ai implementoi nė kohėn e tij.

    Nė epokat e tjera, gjithashtu ushtrimi i ndryshuar i Islamit duhet gjithashtu tė pėrfshijė qasjen mė tė mirė dhe mė tė pastėr pėr jetėn qė mund tė pėrparojė efektivisht interesat e shoqėrisė njerėzore tė kėsaj kohe. Kjo sqaron ēėshtjen se pėrgjigja pėr pyetjen e ngritur nga njė shkollar perėndimor pėr kapacitetin e Islamit pėr plotėsimin me nevojat e ndryshuara tė ēdo epoke - nga pikėpamja e faktit se pyetja e tij bazohet nė njė bazė valide shkencore - ėshtė pozitive. Megjithatė, siē u shpjegua, ai e shikon Islamin si njė sistem tė fiksuar tė doktrinave hyjnore, tė cilat pėrkundėr vazhdueshmėrisė sė tyre shpallin se garantojnė plotėsimin e nevojave tė ēdo epoke.

    Pėr ēdo rast, ne duhet tė shqyrtojmė se Kurani i Shenjtė, i cili ėshtė libri i shpallur i Islamit dhe interpretuesi mė i mirė i pėrfundimeve tė kėsaj feje hyjnore, interpreton apo jo kuotimin e ″profetėsisė″ dhe ″fesė″ nė bazė tė arsyeve shoqėrore, psikologjike, filozofike dhe materiale qė thirin pėr njė komplet tė ndarė tė ligjeve qė korrenspondojnė me ethosin e ēdo kohe; ose a shtroi njė komplet ligjesh tė pėrhershme tė pandryshueshme dhe norma tė fiksuara morale dhe obligimeve pėr njerėzimin e ēdo kohe; dhe nėse i fundit ėshtė nė realitet pikėpamje Kuranore, si e justifikon ai deklaratėn e tij pėr tė plotėsuar kėrkesat e ēdo epoke?

    A dėshiron Kurani qė shoqėritė njerėzore gradualisht tė arrijnė nė gjendje tė fiksuar statike, dhe se tė gjitha dyert e progresit tė mbyllen pėr civilizimin njerėzor? A dėshiron Kurani tė gjitha llojet e veprimtarive zhvillimore dhe progresive njerėzore tė sillen nė njė qėndrim tė pėrhershėm? Si i bėn ballė ai sfidės sė njė natyre tė ndryshueshme dhe njė sistemi gjithnjė tė ndryshueshėm tė kosmosit, nė tė cilėn njeriu dhe shoqėria e tij marin pjesė?

    E sigurtė ėshtė se Kurani sqaron pozitėn e fesė sė shpallur e dalė nga bota e fshehur (�alam al-ghayb). Ai lidh mesazhin e tij me gjithė sistemin e krijimit dhe universin pėrjetėsisht tė ndryshueshėm. Nė tė njejtėn kohė ai hapur deklaron qėndrueshmėrinė, pandryshueshmėrinė dhe vazhdimsinė e pėrbėrėsve tė fesė. Kurani interpreton meritat, lumturinė ose fatkeqėsinė e njė individi ose shoqėrie nė njė mėnyrė qė ndryshon nga kėndvėshtrimi i njė shkollari perėndimor. Kėto ēėshtje, kur shqyrtohen nga sytė e Kuranit marrin njė paraqitje shumė ndryshe nga sa duken kur dallohen pėrmes paraqitjeve tė diskutimeve materialiste.

    Kurani e shikon ligjin Islam dhe qasjen Islame si njė seri ligjesh qė drejtojnė sistemin e krijimit dhe veēanėrisht shoqėrinė njerėzore me natyrėn e vet vazhdimisht nė ndryshim dhe evolim qė ėshtė vetė njė pjesė dhe parcelė e botės natyrore. Me fjalė tė tjera, Kurani e konsideron Islamin si njė seri ligjesh qė janė nė harmoni tė plotė me ligjet e krijimit dhe nė anėn tjetėr kėto ligje janė tė pandryshueshme si vetė natyra. Kėto ligje pėrmbajnė tė vėrtetėn; ata nuk janė shėrbėtorė tė dėshirave dhe tekave tė ndonjė personi, si ligjet dhe statuset e shteteve me regjime despotike dhe diktatoriale, as si ligjet e shteteve demokratike qė janė subjekt i dėshirave tė shumicės. Ligjet Islame janė nxjerė nė harmoni me sistemin e krijimit tė universit dhe janė plotėsisht tė varura nga Vullneti i Zotit tė gjithėsisė.




    Si i plotėson Islami kėrkesat e ēdo epoke?

    Nė diskutimet pėr shoqėrinė kjo ēėshtje ėshtė theksuar shumė se ishte nė llogari tė nevojave tė jetės dhe pėr shkak tė paaftėsisė sė individit tė pėrballojė vetė kėrkesat e veta, qė qenia njerėzore zgjodhi pėr tė drejtuar njė ekzistencė shoqėrore. Ngjajshėm, shpesh dėgjojmė nė diskutimet juridike se njė shoqėri mund tė plotėsojė vėrtetė nevojat jetėsore tė anėtarėve tė tij individual vetėm kur ai formulon njė komplet ligjesh dhe rregullash qė korrespondojnė me nevojat e tyre, kėshtu qė ēdo anėtar i shoqėrisė mund tė fitojė tė drejtat dhe dobitė e vėrteta nga frutet e ekzistencės kolektive.

    Nė dritėn e kėtyre dy nocioneve, baza kryesore e ligjeve shoqėrore ėshtė plotėsimi i nevojave bazė tė jetės njerėzore, pa tė cilėn njė qenie njerėzore nuk mundet, qoftė pėr njė ēast, tė vazhdojė ekzistencėn e saj. Ėshtė kjo pėrmbushje e nevojave bazė qė direkt rezulton nė formimin e njė shoqėrie dhe formulimin e ligjeve dhe rregullave. Dukshėm, njė shoqėri nė tė cilėn nuk ka pėrpjekje kolektive pėr pėrmbushjen e nevojave bazė dhe ku nuk ka ndėrbashkėpunim tė veprimeve mes anėtarėve, grup i tillė nuk meriton tė quhet ″shoqėri″. Nė tė njejtėn mėnyrė, ligjet dhe rregullat ekzistenca dhe zbatimi i tė cilave nuk ka ndikim nė pėrmbushjen e nevojave shoqėrore tė njerėzve, nuk ia vlejnė tė quhen ″ligje″, ky ėshtė njė komplet rregullash qė ruajnė interesa jetėsore shoqėrore. Prania e ligjeve qė pak a shumė plotėsojnė nevojat e shoqėrisė dhe qė janė nė tėrėsi, tė pranueshme pėr anėtarėt e saj, ėshtė e nevojshme madje edhe pėr shumicėn e shoqėrive barbare, dhe tė prapambetura. Me gjithatė nė shoqėritė primitive ligjet dhe rregullat janė prodhime tė zakonit dhe traditės, qė janė shfaqur gradualisht nga sjellja e parregullt kolektive e sė kaluarės. Gjatė kohėve, nė shoqėri tė tilla, ligjet u janė imponuar njerėzve pėrmes vullnetit tė jashtėzakonshėm tė njė ose mė shumė individėve tė fuqishėm, duke pėrfunduar nė themelimin e njė baze mirė tė definuar pėr rrjedhėn e jetės shoqėrore tė pranueshme pėr shumicėn. Madje edhe sot ne shohim njerėz tė tillė nė kėnde tė ndryshme tė botės qė i ruajnė zakonet, kulturėn dhe traditat e tyre pa humbur strukturėn e jetės shoqėrore.

    Nė njė shoqėri tė pėrparuar, nėse ėshtė njė shoqėri fetare, ligji Hyjnor triumfon. Nėse ėshtė shoqėri shekullare, ligjet e nxjerra me pėlqimin e popullit, tė ushtruara direkt ose indirekt, zbatohen. As njė shoqėri nuk ekziston ose nuk mund tė ekzistojė, ku anėtarėt nuk janė tė kufizuar me ligje, obligime dhe detyrime tė caktuara.




    Si tė pėrcaktohen kėto nevoja?

    Ėshtė e qartė, se arsyeja kryesore pėrgjegjėse pėr nxjerjen e ligjeve dhe rregullave ėshtė pėr t′i plotėsuar nevojat shoqėrore tė jetės njerėzore. Por ngrehet pyetja: cilat janė kėto nevoja? Si tė pėrcaktohen ato?

    Kėto kėrkesa duhet tė jenė, sigurisht, direkt ose indirekt, tė prekshme tė pėrkufizuara nga njeriu, sado i papėrfunduar dhe i pėrgjithshėm tė jetė ky pėrkufizim. Megjithatė, ne gjithashtu pėrballemi me pyetjen nėse qenia njerėzore mundet ose jo tė bėjė rastėsisht gabime nė pėrcaktimin e detyrave tė tij dhe mjetet pėr arritjen e lumturisė sė tij. A do tė pranojmė ne vlerėsimet dhe gjykimet e tij nė vlerėn e tyre?

    Shumica e njerėzve nė botėn tonė tė ashtuquajtur progresive, konsiderojnė vullnetin dhe dėshirėn njerėzore si bazėn e vėrtetė dhe tė mjaftueshme pėr nxjerrjen e ligjeve. Por meqė ėshtė e pamundur qė tė gjithė indirekt qė i pėrkasin njė kombi duhet tė mendojnė nė tė njejtėn mėnyrė, konsensuzi i shumicės (50% + 1) ėshtė, i pashmangshėm, shikuar si vendosės. Opinionet e pakicės (50% - 1) injorohen nga nevoja dhe janė tė ndaluar nga ēdo lloj lirie tė veprimit tė tėrėsishėm.


    Megjithatė nuk mundet tė mohohet se vendimi dhe vullneti njerėzor ėshtė direkt i lidhur me kushtet e jetės. Njė njeri i shėndoshė qė ėshtė i siguruar me tė gjitha nevojat e jetės shpreson njė numėr tė madh dėshirash imagjinare qė nuk mund tė ndodhin asnjėherė nė mendjen e njė tė varfėri. Njė njeri i uritur qė vuan nga uria e madhe dhe qė ka humbur kontrollin e tij, dėshiron vetėm ushqim; ėshtė apo s′ėshtė i shijshėm, a i pėrket atij apo tė tjerėve nuk ka rėndėsi pėr tė. Por njė person i pasur mund tė jetė indiferent madje edhe kur ushqimet mė tė shijshme shtrohen nė tavolinė pėrpara tij. Gjatė kohėve tė lulėzimit, qeniet njerėzore pėrfytyronin pėr mė shumė imagjinata se sa gjatė kohėve tė vėshtira.

    Nė kėtė mėnyrė, struktura e nevojave ndryshon pėr shkak tė zhvillimit shoqėror; derisa nevojat e mė parshme tė njerėzve janė plotėsuar me zhvillimin e civilizimit, nevojat tė reja kanė lindur, tė cilėt zėvendėsojnė tė vjetrat. Me kėtė ndryshim tė kushteve, njerėzit hoqėn dorė nga ligje tė caktuara dhe kėrkojnė ligje tė reja ose kėrkojnė amandamente tė tė vjetrave. Nė kėtė mėnyrė, mes kombeve tė gjalla tė botės ligjet e reja gjithmonė zėvendėsojnė ligjet e ngrysura. Siē u pėrmend, ėshtė vullneti dhe pėrkrahja e shumicės sė ēdo kombi qė jep vlefshmėrinė e ligjeve dhe i vulos ato me vulėn e autoritetit, edhe pse legjislacioni mund tė mos jetė nė interes tė shoqėrisė.

    Pėr shembull njė frances pėr shkak tė origjinės sė tij franceze ėshtė anėtar i shoqėrisė franceze vullneti dhe mendimi i tė cilit respektohet nė qoftėse pėrputhet me atė tė shumicės. Ligjet franceze janė modeluar pėr t′i dhėnė atij formėn e francezit tė shekullit tė njėzetė; as si njė anglez bashkėkohor, por as si njė francez i shekullit tė dhjetė. Megjithatė, a nuk ka ndonjė faktor tjetėr konstant nė modelet e ndryshme tė nevojave njerėzore qė ndryshon me zhvillimin e civilizimit? A nuk ka ndonjė faktor tė thjeshtė mes shoqėrive njerėzore qė kanė egzistuar nė epoka tė ndryshme tė historisė? A ka kapėrcyer themeli bazė i njerėzimit, me tė cilin lidhen njė sėrė nevojash natyrore tė jetės, nėpėr njė ndryshim tė pakthyeshėm edhe pse gradual? A kanė qenė psikologjikisht tė ndryshėm nga ne paraardhėsit tanė tė kohėve tė kaluara? A kanė pasur rėndėsi tjetėr incidentet siē janė lufta dhe gjakderdhja ose kohėt e paqes dhe harmonia, ndryshe nga ē′nėnkuptojnė pėr ne sot? A ka pasur ndikimi i vlerės dhe natyra e intoksinimit njė kualitet tė ndryshėm nė tė kaluarėn nga ē′ėshtė sot? A kanė ngjallur kompozimet muzikore tė tė kaluarės kėnaqėsi tė ndryshme nga ē′janė sot? Shkurtimisht. A ishte struktura e jashtme dhe e brendėshme e qenieve njerėzore tė sė kaluarės ndryshe nga njerėzimi i sotėm? Sigurisht, pėrgjigjet e tė gjitha pyetjeve janė negative.

    Ne nuk mund tė themi se njerėzimi ka metamorfozuar gradualisht nė diēka tjetėr nga ē′ishte nė tė kaluarėn. Ne gjithashtu, nuk mund tė themi se thelbi i njerėzimit - qė ėshtė faktori i zakonshėm mes rracės sė bardhė dhe tė zezė, mes tė zgjuarit dhe budallait gjithashtu, mes tė riut dhe tė vjetėrit, mes njerėzve qė jetojnė nė tropik dhe atyre qė jetojnė nė zonat polare dhe mes njerėzve tė tė kaluarės dhe tė tashmes ka ndryshuar sipas modelit tė nevojave tė zakonshme.

    Definitivisht ka nevoja tė caktuara qė kėrkojnė njė sėrė ligjesh dhe rregullash qė nuk kanė tė bėjnė me rregullat qė janė subjekt tė tjetėrsimit dhe ndryshimit. Nuk ka komb nė botė qė nuk do tė zgjidhte tė bėjė luftė kurdo qė ekzistenca e tij ėshtė kushtimisht e kėrcėnuar nga njė armik, dhe kur armiku nuk mund tė mbrapset veē me gjakderdhje, qė nuk do ta bėnte atė. Nuk ka komb, pėr shembull, qė do tė ndalte njerėzit tė hanė ushqim ose t′i ndalonin marėdhėniet seksuale tėrėsisht. Shumė shembuj tė tillė mund tė jepen dhe ato tė gjitha provojnė nevojėn pėr ligje tė pandryshueshme qė janė tė pavarura nga subjekti i ligjeve pėr tė ndryshuar. Deklarimi i mė sipėrm hedh dritė nė ēėshtje tė caktuara:

    1. Arsyeja kryesore pėrgjegjėse pėr shfaqjen e shoqėrisė, ligjet shoqėrore dhe legjislacioni, janė nevoja tė jetės.

    2. Tė gjitha kombet e botės, madje edhe ato barbaret, kanė ligjet dhe rregullat e veta.

    3. Mjetet pėr pėrcaktimin e nevojave tė jetės, prej pikėpamjes moderne, janė pėrmes vullnetit tė shumicės sė anėtarėve tė shoqėrisė.

    4. Vullneti i shumicės nuk ėshtė gjithmonė nė pėrputhje me realitetin dhe tė vėrtetėn.

    5. Njė klasė ligjesh janė subjekt i tjetėrsimit me kalimin e kohės, qėkur ato lidhen me kushte dhe rrethana tė veēanta. Por njė klasė tjetėr ligjesh lidhen me ″thelbin njerėzor″ tė njerėzimit, qė ėshtė njė faktor i pėrbashkėt i qenieve njerėzore tė tė gjitha kohėve, nė tė gjitha pjesėt e botės dhe nė tė gjitha rrethanat dhe ambientet. Kėto ligje janė tė pandryshueshme tė qėndrueshme dhe tė palėvizshme.

    Tani qė kėto ēėshtje u sqaruan le tė shohim se cila ėshtė pikėpamja Islame:




    Cila ėshtė pikėpamja Islame

    Islami ėshtė njė sistem ligjesh universale qė nuk janė formuluar pėr ndonjė grup njerėzish tė veēantė ose pėr njė periudhė kohe tė veēantė. Nė mėsimet e tij fokusi i tij ėshtė nė ″njeriun e natyrshėm″; kjo ėshtė se vėmendja e tij ėshtė pėrqėndruar mbi strukturėn natyrore tė qenies njerėzore dhe mbi kushtet e njė individi tė zakonshėm, qoftė i varfėr ose i pasur, i fortė ose i dobėt, i zi ose i bardhė, arab ose joarab, mashkull ose femėr, i vjetėr ose i ri, i menēur ose budalla, ″njeriu natyror″, ėshtė njė qenie njerėzore qė mban natyrėn primitive tė dhuruar nga Zoti bashkė me njė vetėdije tė pastėr dhe njė vullnet tė paprekur nga iluzionet ose devijimet. Ja pse e quajmė ″njeri natyror″. Nuk mund tė mohohet se karakteristika dalluese qė e dallon qenien njerėzore nga kafshėt e tjera gjendet nė intelektin e tij, ndėrsa kafshėt e tjera nuk e gėzojnė kėtė dhuratė tė Zotit.

    Tė gjitha veprimtaritė e tė gjitha organizmave tė gjalla, pėrveē qenies njerėzore, u nėnshtrohen diktatit tė instikteve tė tyre. Kėto instikte shtazore i drejtojnė dhe i motivojnė ata drejtė plotėsimit tė nevojave tė tyre jetėsore.

    Qeniet njerėzore janė tė vetmet shtaza tė cilat, pėrveē energjive tė motivuara nga instikte, ndjenja dhe emocione tė ndryshme - si dashuria dhe urejtja, shoqėria dhe armiqėsia, shpresa dhe depresioni - janė tė pajisura me aftėsinė e gjykimit, qė mund tė vendosin mes emocioneve kundėrshtare dhe forcave dhe zgjedhin drejtimin e drejtė tė veprimit pėrkundėr kundėrshtimit tė qėndrueshėm nga emocioni dhe pasioni. Ndonjėherė kjo aftėsi vendos kundėr njė veprimi pėrkundėr shtypjes sė instiktit dhe emocionit; nė kohėt e tjera ajo komandon njė veprim pėrkundėr pavullnetshmėrisė sė instiktit dhe pasionit. Akoma nė kohėt e tjera, kur tėrė interesat e qenies njerėzore pėrputhen me kėrkesat e instiktit dhe emocionit, ajo plotėson kėrkesėn e tyre.




    Baza e pikpamjes Islame

    Prej se edukimi dhe ushtrimi i ēdo lloji qeniesh duhet tė bazohen nė kultivimin dhe zhvillimin e karakteristikave tė ndryshme, Islami i ka bazuar mėsimet e tij nė baza tė qėndrueshme tė aftėsisė intelektuale tė njeriut, jo nė baza tė paqėndrueshme tė ndjenjave dhe pasioneve. Kjo ėshtė baza e ftesės Islame e pėrbėrė nga besime tė caktuara themelore, morale tė larta, dhe ligje praktike, e vėrteta dhe vėrtetėsia e tė cilave pohohet nga natyra primitive e qenies njerėzore, nė lidhshmėri me lirinė e dhėnė nga Zoti i iluzioneve dhe devijimeve.




    ″Njeriu natyror″

    Njeriu, nė gjendjen e natyrės sė pastėr, kupton pėrmes natyrės sė tij primitive tė dhuruar nga Zoti se hapėsira e gjėrė e universit, prej pjesės mė tė vogėl deri nė galaksitė mė tė mėdha me sistemin e tyre tė mrekullueshėm tė ligjeve tė sakta, tregon origjinėn e saj prej Njė Zoti. Ai kupton qartė se tė gjitha gjėrat ekzistojnė nga akti i krijimit tė Tij; funksionimi i tyre, punimi i tyre - gjithēka qė ndoqi krijimin e tyre janė bėrė nga Ai.

    ″Njeriu natyror″ kupton se kjo botė e ekzistencės, me tė gjitha fragmentet e tij tė pėrhapura, ėshtė vetė njė tėrėsi e madhe e unifikuar nė tė cilėn tė gjitha pjesėt lidhen me njėra - tjetrėn. Gjithēka ėshtė e lidhur me gjėra tė tjera dhe njė harmoni dhe unitet tė pėrsosur shfaqet mes tyre.

    Bota njerėzore ėshtė vetėm njė fraksion i parėndėsishėm i kozmosit tė madh, njė pikė e parėndėsishme nė detin e gjėrė dhe tė pafund; por ėshtė njė fenomen nė paraqitjen e tė cilit tėrėsia e universit kishte njė pjesė. Ai ėshtė produkt i tėrė universit, qė ėshtė krijimi i Vullnetit Hyjnor.

    Prej se qenia njerėzore ėshtė pasardhėse e botės sė krijimit dhe jeton dhe lulėzon nėn udhėheqjen dhe drejtimin e tij, ai ėshtė sistemi i krijimit i cili duke pėrdorur tė mirat e mjeteve qė janė jashtė arritjes dhe fuqisė njerėzore, ka krijuar qenien njerėzore nė formėn e vet tė tashme dhe e ka siguruar atė me vetėdije, kuptim, aftėsi tė arsyes, kapacitete intelektuale dhe emocionale dhe tipare tė tjera tė jashtme dhe tė brendėshme. Pėrmes kėtyre mjeteve ai ka drejtuar vetėdijen dhe vullnetin e tij drejt qėllimit tė lumturisė sė tij tė vėrtetė, summum bonumit tė tij.

    Qenia njerėzore ėshtė krijesa e vetme qė mund tė dallojė mes sė mirės dhe tė keqes, mes humbjes dhe fitimit, pėrmes vetėdijes dhe vullnetit tė lirė. Kėshtu ai ėshtė njė qenie e lirė. Megjithatė, nuk duhet tė harrohet se bota e krijimit ėshtė e njejtė si Vullneti i Zotit tė gjithėsisė, i cili ka skalitur tė gjitha kėto modele tė brendshme dhe tė jashtme nė qenien njerėzore, duke e bėrė atė njė qenie tė lirė.

    Njeriu natyror, me mendimin dhe intelektin e tij, nė mėnyrė tė pagabuar kupton se lumturia, gėzimi dhe qėllimi i tij i vėrtetė nė jetė ėshtė i njejtė me fatin e pėrcaktuar pėr tė nga bota e krijimit qė ka krijuar dhe rritur atė. Ėshtė bota e krijimit qė drejton qenien njerėzore drejt qėllimit dhe pikės sė fundit qė ėshtė pėrcaktuar pėr tė nga Zoti i Vetėm, i cili ka krijuar tė gjitha qeniet dhe jetesėn.

    Pėr kėtė arsye qenia njerėzore ″natyrore″ duhet tė gjykojė se rruga e vetme pėr lumturinė nė jetė gjendet nė barazimin e vetė qenies sė tij me sistemin e krijimit duke e konsideruar veten si pjesė e pandashme e saj. Gjykimi i tij duhet tė jetė se ai as nuk mund ta neglizhojė situatėn e vet nė perspektivėn e jetesės, as nuk mund tė jetė nė gjendje pėr tė vėnė re detyrimet tė shkruara pėr tė nė librin e krijimit.

    Thelbi i detyrimeve tė panumėrta qė gjenden pėr tė nė librin e krijimit ėshtė se qenia njerėzore nuk duhet asnjėherė tė pėrulet dhe tė rrėzohet pėrpara ēdo gjėje tjetėr veē se pėrpara Zotit tė vetėm dhe se tė gjitha veprimet dhe nevojat e motivuara nga emocionet dhe instiktet e tij natyrore duhet tė shfaqen nėn shėrbimin e arsyes dhe me kusht aprovimit tė tij.




    Ligjet e palėvizshme dhe tė ndryshueshme

    Ligjet ndahen nė dy lloje tė ndryshme:

    1. Ligjet dhe rregullat qė mbrojnė interesa njerėzore jetėsore (duke marrė pėr konsideratė faktin se njerėzit jetojnė njė jetesė kolektive, pa shikuar nė mėnyrėn e tij tė veēantė nė ēdo vend dhe periudhė).

    Kjo klasė ligjesh pretendon, pėr shembull, nė njė ndarje besimesh dhe principesh qė konkretizojnė devotshmėrinė dhe pėruljen njerėzore ndaj Krijuesit (ku nuk ka mundėsi tė ndryshimit dhe tjetėrsimit), dhe kėto ligje tė pėrgjithshme duke pretenduar aspekte tė pėrgjithshme tė jetės njerėzore, siē ėshtė ushqimi, mbajtja e shtėpisė, martesa, mbrojtja etj., qė janė tipare tė qėndrueshme tė jetesės shoqėrore tė njeriut.

    2. Ligjet dhe rregullat qė kanė aspekt temporal, regjional ose ndonjė aspekt tjetėr dhe ndryshojnė formėn e tyre me ndryshimin nė mėnyrat e jetės. Kjo klasė ligjesh janė subjekt i ndryshimeve nė pėrputhje me pėrparimet graduale kulturore dhe ndryshimet nė skenėn shoqėrore dhe ka nevojė pėr pėrsėritje me zhdukjen e zakoneve dhe metodave tė tjera dhe shfaqjen e tė rejave. Pėr shembull, nė ditėt kur njerėzit udhėtonin nė kėmbė ose me kuaj prej njė vendi nė tjetrin, ligje shumė tė thjeshta pėrdoreshin pėr qėllim tė kontrollit tė trafikut. Por sot me zhvillimin e mjeteve tė transportit, na nevojiten njė llojshmėri ligjesh komplekse pėr kontrollin e trafikut detar, tokėsor dhe ajror.

    Njeriu primitiv, qė jetonte njė jetė shumė tė thjeshtė dhe punonte lėndė tė parė tė thjeshtė, i nevojiteshin ligje tė thjeshta pėr tė plotėsuar nevojat e tij elementare tė jetės, si ushqim, veshėmbathje dhe strehim, edhe pse harxhonte shumicėn e orėve zgjuar nė punė tė lodhshme. Nė botėn moderne, ku jeta ėshtė e shpejtė si elektriciteti, ndryshueshmėria e punėve dhe profesioneve ėshtė shfaqur si pasojė e shumėllojshmerisė sė punės. Kjo ndarje e punės nė mijėra profesione rezulton nė nxjerrjen e mijėra rregullave, tė cilave edhe shumė tė tjera u shtohen ēdo ditė.

    Islami, qė e fokuson qėllimin e tij edukativ nė qenien njerėzore ″natyrore″ i cili, pėrmes ftesės sė tij, drejton shoqėrinė njerėzore drejt nderit, virtytit dhe paaftėsisė sė besimit, veprimit dhe qėllimit, bazon programin e tij nė kėtė pastėrti tė pandotur tė intelektit tė qenies njerėzore ″natyrore″. Si pasojė, ai ka ndarė ligjet dhe rregullat njerėzore nė dy klasa: klasa e parė e ligjeve qė janė tė qėndrueshme, duke u bazuar nė natyrėn primitive tė njeriut dhe nė karakteristikat e veēanta tė species sė tij. Kjo klasė ligjesh quhet ″Sheriati Islam″. Ata drejtojnė njerėzimin drejt qėllimit tė lumturisė sė tij mė tė madhe:

    Ti drejtohu me fytyrė kah feja jote si besimtar i vėrtet,fesė sė All-llahut, ndaj sė cilės ai ka krijuar edhe njerėzit. Nuk ka zėvendėsim pėr krijesėn e All-llahut, sepse ajo ėshtė fe e drejtė...(30 : 30)

    Sė dyti, duhet tė ceket se pėrcaktimi i klasės sė dytė tė ligjeve, qė janė tė ndryshueshme dhe mund tė modulohen sipas kushteve tė ndryshme tė vendit dhe kohės, ėshtė shėnuar nė institutin e al-ėilayahal-�ammah (kujdestaria e pėrgjithshme) dhe janė subjekt i mendimit tė Profetit Islam (S), pasardhėsve tė tij (A), dhe tė atyre tė caktuar nga ai. Kėto ligje dhe rregulla janė formuluar nga al-ėilayah, nėn dritėn e ligjeve fetare tė vazhdueshme, nė pėrputhje me kėrkesat hapėsinore dhe kohore dhe janė llogaritur si pjesė e ligjit Hyjnor, Sheriatit, dhe nuk konsiderohen si pjesė e ″al-Din-it″:

    O besimtar, bindjuni Zotit, bindjuni tė dėrguarit dhe atyre me autoritet mes jush. (4 : 59)

    Shkurtimisht, kjo ėshtė pėrgjigja qė jep Islami pėr pyetjen e plotėsimit tė nevojave tė vėrteta tė ēdo kohe. Ky problem kėrkon njė shpjegim mė tė elaboruar dhe njė kėrkim mė tė thellė.




    Ligjet konstante dhe tė ndryshueshme nė Islam

    Nė pjesėn e mė parėshme u njohėm se Islami i ka ndarė ligjet e tij nė dy grupe: ligjet e palėvizshme dhe tė llojllojshme.

    Ligjet e palėvizshme janė tė atilla tė formuluara me njė pamje nga natyra njerėzore, natyra njerėzore univerzale, e cila ėshtė e pėrbashkėt me njerėz tė civilizuar dhe tė pacivilizuar, tė bardhė ose tė zi, tė fortė ose tė dobėt, njerėz tė ēdo vendi dhe kohe. Qė prej kur tė gjitha qeniet njerėzore janė krijuar me tė njejtėn strukturė njerėzore, me lloje tė ngjajshme tė aftėsive dhe organeve tė brendshme dhe tė jashtme, kurdo qė dy ose mė shumė qenie njerėzore kontaktojnė me njėri tjetrin dhe pėrpiqen tė bashkėpunojnė me njėri tjetrin pėr tė formuar njė shoqėri tė ndryshme si njė tėrėsi shoqėrore dhe qė kur ata pashmangshėm pėrballin tė njejtat lloje tė problemeve, kur ata pėrpiqen t′i zgjidhin ato me pėrpjekjet e tyre tė pėrbashkėta, ky bashkim i faktorėve tė ndryshėm nė pėrbėrjen dhe nevojat e tyre kanė nevojė pėr njė sėrė rregullash tė tėrėsishme tė pėrdorshme pėr tė gjithė individėt nė grup.

    Aftėsitė e kuptimit intelektual janė tė njejta tek tė gjitha qeniet njerėzore. Gjykimet e tyre racionale, siē janė iluzionet dhe bestytnitė qė nuk intervenojnė nė arsyetimin e tyre janė gjithashtu tė ngjajshme. Aftėsitė e tyre mendore dhe kritike duhet tė kėnaqen pėrmes njė lloji tė ngjajshėm tė dėshmisė. Ngjajshėm, ndjenja tė ndryshme, si dashuria dhe urrejtja, shpresa dhe frika, nevoja pėr ushqim, veshje, strehim dhe marrėdhėnie seksuale, egzistojnė mes tė gjithė individėve njerėzorė dhe duhet tė plotėsohet nė njė mėnyrė tė ngjajshme pėr ēdo individ. Nė llogari tė kėsaj natyre tė thjeshtė njerėzore, nuk mund tė thuhet se shmangja e urisė ėshtė e lejueshme pėr njė njeri dhe e ndaluar pėr njė tjetėr. As nuk mund tė thuhet, derisa njė person duhet t′i nėnshtrohet gjykimeve tė arsyes sė tij, njė tjetėr duhet tė injorojė plotėsisht diktatet e kėsaj vetėdije.

    Gjithashtu nuk mund tė thuhet se natyra njerėzore, pėrkundėr lidhjes sė tij tė vjetėr me emocionet, aftėsitė dhe vetėdijes sė veēantė me tė, duhet tė mos lidhen pėr njė periudhė me vetėdijen e tij ose ta mohojė tėrėsisht atė pėr gjithmonė. A mund tė sygjeroni se njerėzimi duhet tė jetojė nė jetė kolektive nė njė periudhė dhe tė pėrshtasin jetesė individuale; nė kohė tė tjera ose se dikush duhet tė mbrojė veten nė njė kohė por i rrethuar pakushtimisht nga armiqtė e tij nė kohė tė tjera, ose se dikush duhet tė angazhohet me punė dhe veprimtari nė ndonjė kohė dhe tė zgjedhė njė jetė mosveprimi dhe plogėshtie nė kohė tė tjera?

    Kjo e bėn tė qartė se shoqėria njerėzore, nga natyra, kėrkon njė sėrė ligjesh tė qėndrueshme dhe tė uniformuara.

    Pėrmes mesazhit tė tij fetar, Islami ėshtė pėrpjekur qė tė pėrēojė asgjė tjetėr veē kėtė ēėshtje. Ai thotė se asgjė veē njė seri ligjesh dhe rregullash tė tilla qė janė nė pėrshtatje me sistemin e pėrgjithshėm tė krijimit dhe me pėrbėrjen e njerėzimit, mund tė pėrmbushė nevojat jetėsore tė jetesės njerėzore.

    Ai i kėrkon njeriut t′i kthehet vetėdijes dhe vetėdijshmėrisė sė dhėnė nga Zoti, tė parandalojė ēdo lloj senzualiteti, tekeje, mospėrpikmėrie dhe kokfortėsie duke ndikuar gjykimet e tij, dhe ndjekin ēfarėdo qė ėshtė pėrcaktuar tė jetė e drejtė dhe e vėrtetė. Ne nuk duhet as t′ia ngjesim etiketėn e tė vėrtetave qė pasojnė si ″imitimi″, as nuk duhet tė imitijmė paraardhėsit tanė qorrazi nė emėr ″tė krenarisė kombėtare″ ose ″tė zakoneve dhe traditave tė kohėve tė vjetra″. Ne as nuk duhet t′ia ngjesim etiketėn fesė dhe realizimit tė tė vėrtetės si ″konzervatizėm″, dhe as tė rrethojmė veten me njė grup senzualistėsh nė fuqi, duke u bėrė instrumenti i tekave tė tyre, dhe si rezultat ta shesim veten nė adhurimin e qindra ″zotrave″ tė bėrė nga njeriu. ″Islam (lit. nėnshtrim) ėshtė emri i kėsaj feje, sepse ai e fton njeriun nė adhurim shpirtėror tė krijuesit tė vetėm tė gjithėsisė dhe thėrret pėr nėnshtrimin e tij ndaj tė vėrtetės. Kjo ftesė, nė formėn e saj tė elaboruar, pėrbėhet nga njė seri besimesh, moralesh dhe ligjesh, tė vendosura si detyrime obligative tė qėndrueshme para njerėzimit.

    Mund tė theksojmė se elementet e tė gjitha tre aspekteve tė fesė - qė janė besimi, moralet dhe ligjet - janė tė ndėrlidhura pėrsosshmėrisht me njėri tjetrin si dhe me sistemin e mrekullueshėm tė krijimit. Megjithatė njė diskutim i elaboruar i kėtyre ndėrlidhjeve tė mrekullueshme dhe harmonisė sė pėrsosur, koherencės dhe unitetit mes aspekteve tė ndryshme tė mėsimeve Islame ėshtė jashtė fushės sė diskutimit tonė tė tanishėm. Qėllimi ynė kryesor kėtu ėshtė tė vėrtetojmė se Islami posedon njė seri ligjesh tė qėndrueshme.





    Ligjet e tjetėrsueshme nė Islam

    Ashtu siē kėrkojnė qeniet njerėzore njė seri ligjesh tė qėndrueshme dhe konstante me qėllim pėr rregullimin e nevojave tė tyre tė pėrhershme dhe homogjene natyrore, nė tė njejtėn mėnyrė ato gjithashtu kėrkojnė njė numėr ligjesh tė ndryshueshme dhe tė llojllojshme pa tė cilat shoqėritė njerėzore nuk mund tė vazhdojnė jetesėn e tyre stabile. Ėshtė e qartė, se derisa jeta ″natyrore″ e tė gjitha qenieve njerėzore ėshtė gati se e njejtė pėr shkak tė strukturės sė tyre tė pėrhershme dhe homogjene, kėrkesat e tyre kohore dhe hapėsinore janė vazhdimisht subjekt i ndryshimeve evolutive dhe revolucionare. Kur kushtet dhe rrethanat e shoqėrive njerėzore ndryshojnė gradualisht, ato e transformojnė veten qė tu pėrshtaten kushteve tė ndryshimit, kėshtu duke e ngritur nevojshmėrinė pėr sjelljen e ndryshimeve tė caktuara nė ligjet mbizotėruese. Ėshtė nė kontekstin e ligjeve dhe rregullave tė tilla qė Islami njeh nevojėn e njė parimi. Kėshtu, mbrojtėsi i Ligjit (ėali) ėshtė autorizuar tė bėjė ndryshime tė nevojshme nė periudha tė ndryshme dhe pėr njerėz tė feve tė ndryshme, kur e konsideronte tė nevojshme. Kjo mund tė bėhet pa i ndryshuar ligjet e pėrhershme, derisa plotėsonin kėrkesat e shoqėrisė njerėzore.




    Sqarimi i kėsaj pikėpamje

    Nė tė njejtėn mėnyrė ashtu si njė anėtar i njė shoqėrie Islame ėshtė i lirė tė harxhojė pasurinė e tij nė ēfarėdo lloj mėnyre qė i pėlqen, (sigurisht, brenda limiteve tė ligjit dhe nė pajtueshmėri me kriterin e frikės dhe respektit ndaj Zotit; ai ėshtė i lirė ta pėrdorė pasurin e tij nė ēfarėdo lloj mėnyre qė zgjedh, tė zmadhojė ose tė zvoglojė, tė rrisė ose tė ulė nivelin dhe hapėsirėn e stilit tė tij jetėsor, tė mbrojė dhe tė ruajė tė drejtat dhe pronėn e tij, tė heq dorė ose t′i braktisė ato nėse zgjedh, tė pranojė ndonjė profesion dhe punė qė zgjedh dhe orėt, kohėn e punės dhe aktivitete tė tillė), kėshtu gjithashtu ėali i muslimanėve, nė pozitėn e kujdestarit tė ēėshtjeve tė muslimanėve, autoriteti i tė cilit ėshtė miratuar nga Islami, nga vullneti i vilajatit tė tij mbi njė regjion, drejton ēėshtjet e tyre shoqėrore; ai pėrfaqėson vullnetin dhe vetėdijen shoqėrore dhe ėshtė i lirė tė ushtrojė pjekurinė e tij nė ēėshtjet shoqėrore, si njė individ nė ēėshtjet e jetės sė tij.

    Ai ėshtė i autorizuar, nė dritėn e ligjeve tė qėndrueshme fetare dhe nėn mbikqyrjen e taqėa-s (frikės ndaj Zotit) pėr tė nxjerė ligje nė ēėshtje tė tilla siē janė ato tė rrugėve, transportit, shtėpisė, tregtisė etj. ai mund tė vendosė nė njė luftė mbrojtėse dhe kur ėshtė e nevojshme, urdhėron mobilizimin e ushtrisė; ose nėse vendos se mbrojtja ushtarake nuk ėshtė nė interes tė shoqėrisė Muslimane, urdhėron pėr pėrfundimin e armiqėsisė pėrmes negocimit, zgjidhjes dhe pėrfundimit tė traktateve tė pėrshtatshme.

    Pėr shembull ia mund tė implementojė njė program pėr zhvillimin kulturor lidhur me ēėshtjet fetare ose tė tjera, dhe lėshon operime tė shkallės sė lartė; ose, nėse gjykon shėndoshė, tėrheq programe tė caktuara nė disa fusha dhe pėrparon tė tjerė nė vend tė tyre.

    Shkurtimisht, tė gjitha kėto rregulla tė reja qė mund tė jenė tė dobishme nė progresin e jetės shoqėrore tė njė shoqėrie dhe janė nė interes tė Islamit dhe tė komunitetit musliman, bien nėn autoritetin e ėali al-�amr. Nuk ka asnjė kufizim ēfarėdo nė nxjerjen dhe ekzekutimin e tyre. Megjithatė, megjithėse ligje tė tilla janė detyrimisht tė imponueshme dhe tė binshme ndaj ėali al′amr, ėshtė obligative nė tė njejtėn kohė, kėto ligje nuk konsiderohen njė pjesė e Sheriatit, ose ligjit hyjnor. Bazat juridike tė ligjeve tė tilla janė kėrkesė e kushteve dhe rrethanave, qė thirrin pėr formulimin e tyre. Nė kėtė mėnyrė pėr aq kohė sa fushat e nxjerjes sė tyre u zhdukėn ndaloi gjithashtu edhe vlefshmėria e tyre. Nė rastin e tillė, ėshtė detyrė e ėali al-�amr tė tashėm tė shpallė mes njerėzve ndalimin e ligjit tė vjetėr dhe zbatimin e njė ligji tė ri tė vlefshėm.
    Por urdhėrat hyjnore qė pėrbėjnė Sheriatin janė permanente dhe tė pėrhershme; jo vetėm ėali al′amr ka ndonjė autoritet tė sjellė ndonjė ndryshim nė to nė emėr tė shfaqjes tė njė nevoje, dhe t′i ē′fuqizojė ato nė emėr tė zhdukjes sė tij.




    Sqarimi i dyshimeve tė caktuara

    Ky sqarim i shkurtėr duke parė ligjet e pėrhershme dhe tė tjetėrsueshme nė Islam ėshtė i bindshėm tė provojė pabazshmėrinė e ndryshimeve ndaj tij.

    Disa thonė se rėndėsia e jetės shoqėrore tė sotme nuk mund nė asnjė mėnyrė tė krahasohet me jetėn e katėrmbėdhjetė shekujve mė parė. Ligjet dhe rregullat qė meren me sistemin e soēėm tė trafikut dhe transportit janė mė tė shumta nė numėr dhe nė hapėsirė mė tė gjėrė se numri i pėrgjithshėm i ligjeve mbizotėruese tė kohės sė Profetit (S). shumė nga ligjet qė ekzistojnė sot nuk ishin tė nevojshme tė nxirreshin atėherė. Kjo ėshtė arsyeja pse sheriati Islam i cili nuk pėrmban rregulla tė tilla, ėshtė bėrė i pavend pėr botėn e sotshme.

    Kėta zotėrinj, sigurisht nuk kanė informacion tė saktė pėr ligjin Islam dhe janė tėrėsisht injorantė pėr ligjet e ndryshme tė miratuara nga Islami. Ata imagjinojnė se Islami, duke qenė njė zinxhir i ligjeve tė palėvizshme dhe tė qėndrueshme, pėrpiqet tė administrojė njė botė nė ndryshim dhe zhvillim me mjetet e tyre. Me fjalė tė tjera, Islami, i armatosur me njė shpatė tė lashtė ėshtė ngritur tė luftojė sistemin e pathyeshėm tė krijimit; ai dėshiron tė shfrytėzojė ndryshimet e paevitueshme nė kulturėn njerėzore dhe tė ndalojė marshin e kohės! Tė tjerėt kanė thėnė se evulucioni dhe ndryshimi i pashmangshėm shoqėror kėrkon njė tjetėrsim dhe ndryshim gradual madje edhe nė ligjet ″e palėvizshme″; prandaj, ligjet e palėvizshme nė Islam, nėse nevoja dhe forca e tyre pranohet, ishin tė mira pėr implementim vetėm gjatė kohėve tė Profetit (S), jo nė tė gjitha kohėt.

    Kėta zotėrinj nuk kanė ndjekur me kujdes studimet e tyre ligjore. Ata kanė dėshtuar tė kuptojnė se nė tė gjitha kodet civile mbizotėruese nė botė, gjithnjė ka material tė caktuar qė nuk ėshtė subjekt i ndryshimit. Nuk mund tė mohohet se ligjet dhe rregullat nė tė kaluarėn ishin ndryshe nga sot, dhe pėrgjithėsisht do tė ndryshojnė prej ligjeve nė tė ardhmen gjithashtu. Prap se prap, do tė mbesin aspekte tė caktuara tė pėrbashkėta nė tė gjitha kodet ligjore qė nuk do tė ndalohen dhe nuk do tė jenė jashtė mode asnjėherė. Megjithatė, siē e kam pėrmendur nė pjesėn e mė parėshme tė diskutimit tonė, proēesi i nxjerrjes sė ligjeve nė Islam, nėse ka rrjedhur nga Zbulimi Hyjnor - siē ėshtė rasti i ligjeve tė palėvizshme - ose bazohet nė kėshillė (shura) dhe al-ėilayah - siē ėshtė rasti me ligjet e ndryshueshme - bazohet ekskluzivisht nė arsye dhe racionalizėm, jo nė pėruljet emocionale dhe nė paragjykimet irracionale tė shumicės. Megjithatė, pėrkundėr kėsaj, qasja Islame e dhėnies sė ligjit nuk mund tė krahasohet me mėnyrėn e qeverisė nė regjimet shoqėrore; Islami posedon njė paketė ligjesh permanente, Sheriatin Hyjnor, tjetėrsimi i tė cilit ėshtė jashtė fuqive tė mbrojtėsve tė komunitetit Musliman (aėliya′ al-umur). Ligji i pėrgjithshėm i Sheriatit ėshtė i obligueshėm nėn tė gjitha kushtet dhe rrethanat; vetėm ligjet e veēanta janė tė ndryshueshme, nė llogari tė nevojės pėr tė pėrshtatur ndryshimin dhe duke pėrfshirė kushtet shoqėrore dhe pėr tė garantuar plotėsimin e ndryshimit tė nevojave sociale.

    Shumica e sistemeve tė qeverisė kanė njė ligj tė quajtur ″kushtetutė″; as qeveria, as senati, dhe as parlamenti nuk ėshtė i autorizuar tė sjellė ndonjė ndryshim dhe tjetėrsim nė tė. Ka ligje tė tjera qė janė nxjerrė ose nga parlamenti ose nga kėshilli legjislativ ose janė produkt i kėshillimeve dhe vendimeve tė kabinetit tė ministrave. Vetėm klasa e fundit e ligjeve, nė llogari tė aplikimit tė tyre specifik dhe tė veēantė, ėshtė subjekt i ndryshimit dhe tjetėrsimit nė pėrputhje me ndryshimet qė ndodhin nė njė shoqėri ose njė vend. Ashtu siē nuk mund tė presim nga kushtetuta e njė vendi tė pėrcaktojė, pėr shembull, ēdo detal tė rregullave tė trafikut ose tė bėjė amandamente dhe ndryshime nė to ēdo muaj ose ēdo vit sipas ndryshimit tė kėrkesave, kėshtu, gjithashtu Sheriati Hyjnor, qė zotėron pozitėn e miratimit tė njė kushtetute, nuk duhet tė pritet tė pėrmbajė ndonjė kod tė elaboruar. Ashtu siē dikush nuk pret qė kushtetuta e njė vendi tė vejė tė gjitha nenet e tij nė dispozitė tė parlamentit ose qeverisė tė bėjė ndryshime nė to - edhe ato nene qė potencojnė pavarėsinė e njė vendi dhe sistemin e tij bazė tė qeverisė - kėshtu, gjithashtu dikush nuk duhet tė presė qė ligjet e Sheriatit Hyjnor qė kanė rėndėsinė e njejtė si njė ligj kushtetues, tė jenė subjekt i tjetėrsimit dhe ndryshimit.

    Kėshtu kritika e parė se ligjet Islame janė tė mangėta dhe bazohen nė parime tė tilla qė nuk janė relevante sot, vėrtetohet si e pabazė. Ndryshimi i dytė, gjithashtu, sipas tė cilit ligjet duhet tė jenė tė tjetėrsueshme dhe se ligjet Islame janė tė qėndrueshme dhe tė palėvizshme, u pėrgėnjeshtrua.

    Nė lidhje me kėtė, njė pyetje tjetėr ngrihet, dhe qė ėshtė kurorėzim i refuzimit tė dytė: Ėshtė e vėrtetė se mes ligjeve qėndruese tė njė shoqėrie progresive, ka material tė caktuar qė nuk mund tė ndalohet, por a garantojnė ligjet e Sheriatit Islam lumturinė e shoqėrisė njerėzore gjatė tė gjitha periudhave dhe kohėve? A mundet civilizimi modern tė vazhdojė marshin e tij tė pashmangshėm pėrmes praktikave tė tilla Islame si: deklarimi, falja e namazit, haxhi dhe zeqati? A munden ligjet e tilla Islame si ato lidhur me skllavėrinė, martesėn, interesin nė borxh dhe ligje tė tjera, tė shpresojnė tė mbijetojnė pa modifikime nė botėn e ditėve tė sotme? Kėto pyetje dhe tė tjera si kėto kėrkojnė njė sėrė diskutimesh tė elaboruara qė thirrin pėr njė kohė dhe vend tjetėr.


    Alameh Sejjid Muhammed Husein Tabataba′i

  2. Anetarėt mė poshtė kanė falenderuar ArtanMasa pėr postimin:

    Paralog (23-12-2020)

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •