Kalifati dhe abdikimi i Imam Hasanit a.s (pjesa e dytë)

[ArtanMasa]

Sejjid Husejn Muhammad Xhaferi

Periudha pas abdikimit dhe vdekja e Imam Hasanit (a.s)


Edhe përkundër abdikimit nga pozita e kalifit, Hasani vazhdoi të konsiderohej prijës, pra imami i shi’itëve pas vdekjes së Aliut. Edhe ata shi’itë që e patën kritikuar aktin e tij të abdikimit asnjëherë nuk pushuan së afirmuari faktin se ai ishte emëruar nga i ati si pasardhës i tij dhe si Prijës i Besimtarëve (Emir el-Muminin). Nuk ka dyshim se hollësitë e teorisë së Imamatit u përpunuan më vonë, por është një fakt se për sa kohë që ishte gjallë Hasani, ai u konsiderua si pinjoll i shtëpisë së Aliut, qoftë nga shi’itët dhe qoftë nga pjesëtarët e tjerë të kësaj familjeje. Kjo ka mjaftuar që të gjithë shi’itët ta njihnin atë si Imam të dytë pas Aliut.


Abdikimi i Hasanit kishte qenë shumë i pakëndshëm për ata irakianë që e kishin përkrahur atë dhe babain e tij më parë, kryesisht për shkak të urrejtjes që ndienin ndaj sirianëve. Ky akt abdikimi ishte po kaq i pakëndshëm edhe për khavarixhët që ishin mbledhur rreth Hasanit për ta luftuar Muavijen. Fundja, ishte pikërisht një khavarixh që e kishte sulumuar e plagosur Hasanin me të dëgjuar për vendimin e tij për të abdikuar. Por ishte edhe një grup tjetër, i prirë nga Huxhr bin Adi el-Kindi, i cili ishte i shqetësuar nga vendimi i Hasanit, por për arsye të tjera. Pikërisht pjesëtarët e këtij grupi e përbënin atë që mund të quhej “shi’itët e mirëfilltë” të Aliut. Ata ishin njerëzit që besonin se Aliu dhe pasardhësit e tij ishin zgjedhur për kalifatin në kuptimin fetar, përkundër atyre që e kishin përkrahur Aliun dhe Hasanin për shkak të qëllimeve politike ose ekonomike.


Shi’itët e Aliut, pra, që nga koha e dominimit umajjad në provincat nën kontrollin e Uthmanit, duhet të ndahen në dy grupe: shi’itët politikë dhe shi’itët fetarë. Në luftën civile ndërmjet Aliut dhe Muavijes, këta dy grupe përkohësisht u gjendën të bashkuar kundër një armiku të përbashkët. Por kur fuqia mbisunduese politike dhe ushtarake e Muavijes e solli konfliktin në një pikë ku më nuk kishte dyshim për fitoren e tij, grupi politik i përkrahësve të Hasanit u shkatërrua dhe u shpërnda, ndërsa ndjekësit e tij fetarë mbetën të palëkundur në besimin e tyre. Ata u dëshpëruan nga vendimi i Hasanit për të abdikuar, por mbetën të palëkundur në idealet e tyre lidhur me prijësinë (imamatin) e muslimanëve. Ata nuk e humbën identitetin e tyre si një grup opozitar karshi armiqve të familijes së Profetit, as atëherë kur përkrahja politike për famlijen e Muhammedit (s.a.a) ishte shkatërruar tashmë. Ata nuk u pajtuan ta pranonin atë që shumica, me ose pa dëshirë, e kishte pranuar tashmë. Më vonë, kur ndodhitë e hershme të Islamit u shënuan në veprat historike, edhe historianët sunnitë edhe ata shi’itë e shpjeguan abdikimin e Hasanit si një “veprim të virtytshëm”, i cili pajtoi dy palë luftuese.

Viti i abdikimit të tij u bë i njohur si ‘Am el-Xhema’a, pra viti i xhemaatit (komunitetit), dhe u përcoll shumë shpesh një hadith që i njihej Profetit (s.a.a), në të cilin ai thotë: “Ky biri im është Zotëri (Sejjid) dhe ai ka për t’i bashkuar dy grupe muslimanësh.”[73] Ky hadith i pasqyron përpjekjet e gjysmës së dytë të shekullit të parë dhe të pjesës së hershme të shekullit të dytë pas Hixhrit, kur po shfaqej dalngadalë një “trup qendror” ose një xhema’at nga situata e turbullt që kishte mbisunduar deri atëherë. Si i tillë, ai i pasqyron prirjet, me të cilat u krijua ky “trup qendror”. Kështu, shi’itët i mbrojtën veprimet e Hasanit karshi ekstremistëve që e kishin akuzuar për abdikimin e tij, ndërsa në anën tjetër, sunnitët e pranuan një shpjegim të tillë sepse përshtatej me nevojën e tyre për të krijuar pajtim mes dy palëve: grupit “uthmanid”, të përfaqësuar tashmë nga Muavijeja, dhe grupit të Aliut, të prirë nga Hasani. Më pas, ky “trup qendror” i muslimanëve e mori emrin e xhemaatit islam (pra ehl-i sunne ve’l-xhema’a, i konsideruar shpesh në perëndim si dega “orthodokse” (besimdrejtë) e Islamit ), duke e lënë pas dhe duke e etiketuar si “sektariane” atë pjesë që nuk mund dhe nuk do të pranonte të pajtohej me këtë sintezë.


Ndonëse Hasani e pengoi një zgjidhje të përgjakshme të konfliktit duke abdikuar në favor të Muavijes, kjo gjë nuk e shëroi vetvetiu edhe përçarjen e komunitet musliman. Në të vërtetë, abdikimi tij pati ndikime shumë afatgjata për zhvillimin e mëvonshëm të shi’izmit. Më parë, së paku zyrtarisht, ai kishte qenë prijësi i besimtarëve. Por tani gjërat zhvilloheshin në drejtim të kundërt dhe dega “uthmanide”, në krye me Muavijen, ishte bërë “trupi qendror” i muslimanëve, ndërsa “shi’itët (ndjekësit) e Aliut” ishin reduktuar në një grup të vogël opozitar dhe ishin hedhur në pozitën e një sekte. Zëdhënësi i kësaj opozite, megjithatë, nuk ishte vetë Hasani, por më shumë Huxhr bin Adi el-Kindiu dhe grupi i tij.


I përkrahur nga një numër shi’itësh fanatikë të Kufes, ai kurrë nuk pushoi së protestuari kundër Muavijes dhe mallkimit publik të Aliut nga foltoret e xhamive, një politikë kjo, të cilën Muavije e nisi si mjet propagande. Periudha nëntëvjeçare ndërmjet abdikimit të Hasanit në vitin 41/600 dhe vdekjes së tij në vitin 49/669 është periudha, në të cilën sentimentet dhe prirjet shi’ite po kalonin një fazë “zjarri të nëntokës”, pa kurrfarë aktiviteti të dukshëm e të dyshimtë në sipërfaqe. Një përshkrim historik lidhur me zhvillimet shi’ite të kësaj periudhe është tejet i vështirë, sepse burimet tona janë krejtësisht të heshtura. Por edhe përkundër kësaj, kjo periudhë nuk ishte krejt pa zëra, që herë pas here ngriheshin aty-këtu në përkrahje të familjes së Profetit dhe kundër sundimit të Muavijes. Herë pas herë shohim se përmenden individë ose grupe të vogla, kryesisht nga Kufeja, që e vizitonin Imam Hasanin dhe Imam Husejnin, duke u kërkuar të nisnin një kryengritje, gjë që ata nuk pranuan.[74]

Heshtja shi’ite në këtë periudhë mund të ketë qenë për dy arsye. Si e para, kontrolli i hekurt i Muavijes mbi perandorinë e tij, nëpërmjet forcave të tija besnike dhe të trajnuara siriane, ishte tepër i fortë për të lejuar çfarëdo lloj kryengritjeje; dhe së dyti, lëvizja shi’ite nuk ishte akoma mjaft e organizuar sa të mund të vepronte kundër një fuqie kaq të madhe. Por ajo kalonte një proces të natyrshëm evoluimi, deri në kohën kur do të kishte një përkrahje të gjerë dhe do të mund të shndërrohej në veprim. Muavije, megjithatë, ishte gjithnjë i vëmendshëm karshi ndjesive shi’ite tek një pjesë e popullatës në Kufe dhe ndërmori masa për të parandaluar çdo mundësi rebelimi. Fill pasi e pushtoi Kufen, ai i dëboi nga qyteti disa fise që i ishin besnike Aliut dhe i zëvendësoi me fise të tjera nga Siria, Basra dhe Xhezireja, të cilat do t’i qëndronin atij besnikë.[75]

Pas abdikimit të tij, Hasani u largua nga Kufeja dhe u vendos në Medine, duke çuar një jetë të tërhequr dhe larg politikës. Qëndrimi i tij mund të kuptohet nga fakti se gjatë udhëtimit për në Medine, teksa ishte në Kadisijje, ai mori një letër nga Muavijeja, në të cilën ky i fundit i kërkonte të merrte pjesë në një ekspeditë ushtarake kundër një rebelimi të khavarixhëve. Përgjigja e Hasanit ishte se ai kishte hequr dorë nga lufta kundër Muavijes që populli të mund të jetonte në paqe, dhe se nuk do të luftonte në krah të tij.[76] Këtë qëndrim të njejtë pasiv dhe të tërhequr ndaj Muavijes do ta ruante edhe për t’i qetësuar ata nga shi’itët e tij, të cilët herë pas here e vizitonin dhe i shprehnin ndjenjat e tyre të hidhura për sunduesin umajjad.

Megjithatë, Hasani nuk jetoi shumë gjatë. Ai vdiq në vitin 49/669, shumë kohë para vdekjes së kundërshtarit të tij. Muavije e mori kalifatin nga Hasani kur vetë ishte 58 vjeç dhe vdiq në vitin 60/680, kur ishte 77 vjeç. Në anën tjetër, Hasani ishte 38 vjeç kur abdikoi dhe 45 ose 46 vjeç kur vdiq. Është tejet me rëndësi që të theksohet ky dallim në moshë, veçanërisht kur t’i lexojmë planet ambicioze të Muavijes për ta vazhduar kalifatin në familjen e tij dhe për ta emëruar të birin Jezidin si trashëgimtar të fronit. Një emërim i tillë pamundësohej nga marrëveshja, pas të cilës kishte abdikuar Hasani. Në anën tjetër, duke e konsideruar dallimin e madh në moshë, Muavije nuk mund të shpresonte se Hasani do të vdiste para tij. Ndaj, për ta realizuar planin e tij dhe për t’i përmbushur dëshirat e veta, Muavije duhej ta eliminonte Hasanin. Shumica e burimeve tona, qofshin sunnite ose shi’ite, nga historianët ose nga dijetarët e hadithit, përcjellin se shkaku i vdekjes së Hasanit ishte helmi që iu dha nga njëra nga gratë e tija, e quajtur Xhu’da bint Esh’ath.[77]Sipas asaj që përcillet, Muavijeja e kishte tërhequr atë me premtimin se do t’i jepte një shumë të majme parash dhe do ta martonte me të birin Jezidin. Pasi e kreu detyrën, Muavije vërtet ia pagoi shumën e parave, por nuk pranoi ta martonte me Jezidin, duke thënë se jeta e të birit i vlente më shumë.[78]

Dëshmitë e bindshme historike, dëshira e Muavijes për ta emëruar të birin si pasardhës, gjë që e bëri fill pas vdekjes së Hasanit, e kombinuar me shumë gjurmë të tjera që gjenden në burimet historike, e bëjnë tejet të mundur që Muavije të ketë qenë personi që e porositi helmimin e Hasanit, ndonëse kjo gjë kurrë nuk do të mund të dëshmohet qartësisht. Megjithatë, fakti se shkaku i vdekjes së Hasanit ishte helmi që iu dha nga e shoqja, Xhu’da bint Esh’ath, është përtej çdo dyshimi.

Sipas fjalëve të vetë Hasanit, kjo ishte hera e tretë që po helmohej, ndonëse vetëm kësaj radhe helmi do të ishte vdekjeprurës. Burimet tona përcjellin se, me ta marrë lajmin e vdekjes së Hasanit, Muavije nuk arriti ta fshihte ndjesinë e lehtësimi dhe madje të lumturisë, duke i hedhur fjalë ofenduese dhe plot sarkazëm Ibn Abbasit.[79] Një fakt tjetër, mbi të cilin pajtohen të gjithë burimet, është se fill pas vdekjes së Hasanit, Muavije e nisi procesin e emërimit të Jezidit si pasardhës të vetin[80], siç do të shihet në vijim. Ndërsa Muavije e shfrytëzoi vdekjen e Hasanit si një mundësi për të vazhduar më tej me planin e tij për ta siguruar emërimin e Jezidit si kalif të radhës, shi’itët e Kufes, në anën tjetër, e gjetën mundësinë e duhur për të bërë edhe një përpjekje për ta rikthyer kalifatin e familjes së Aliut.

Me të dëgjuar për vdekjen e Hasanit, shi’itët e Kufes mbajtën një takim në shtëpinë e Sulejman ibn Surad el-Khuzaiut dhe i shkruan një letër të gjatë Husejnit. Në të, pasi e shprehën pikëllimin e tyre dhe ngushëllimet për vdekjen e “djalit të Vasiut (trashëgimtarit të Profetit), djalit të vajzës së Profetit dhe flamurit të udhëzimit”, e ftuan Husejnin të kryengritej kundër Muavijes dhe e siguruan se do të ishin gati për t’i sakrifikuar jetët e tyre për kauzën e tij. Megjithatë, Husejni, duke e nderuar marrëveshjen që kishte bërë i vëllai me Muavijen, nuk e pranoi këtë ftesë dhe i këshilloi sërish që të qëndronin larg thirrjeve të tilla dhe të rrinin të qetë në shtëpitë e tyre, për sa kohë që ishte gjallë Muavijeja.[81]

Por më entuziastët në mesin e shi’itëve nuk mund të rrinin të qetë. Huxhr bin Adi el-Kindi dhe shokët e tij, të cilët kurrë nuk kishin bërë kompromis me idealet e tyre shi’ite, tani dolën në skenë me një revoltë të hapur kundër Muavijes dhe mëkëmbësit të tij, Zijad bin Ebu Sufjanit, i cili ishte bërë guvernator edhe i Kufes edhe i Basrës, pas vdekjes së guvernatorit të kaluar, Mughire bin Shu’ba, në vitin 51/671. Revolta është përshkruar me shumë hollësi nga burimet e hershme, të cilat dëshmojnë për ndjesitë e forta shi’ite të saj. Ndonëse nuk pati ndonjë pasojë serioze ose ndonjë rëndësi ushtarake, fakti se shumë vepra të hershme i kushtojnë kapituj të tërë Huxhrit[82] lë të kuptohet se ky episod nuk ishte i një rëndësie të vogël në ndodhitë revolucionare të Islamit të hershëm. Përcillet se këta shi’itë fanatikë kishin protestuar gjithë kohës, jo vetëm kundër mallkimit të Aliut, por edhe kundër vetë sundimit të Muavijes, të cilin e konsideronin një uzurpues të të drejtës së familjes së Aliut për kalifatin. Sllogani i tyre ishte se “kalifati nuk është legjitim dhe i lejuar veçse për famlijen e Ebu Turabit (një nofkë e Aliut)”.[83] Ndërsa vetë Zijadi ishte në Basra dhe Kufeja po administrohej nga zëvendësi i tij Amr bin Hurejth, ata shpesh shkuan në xhami dhe folën hapur kundër Muavijes dhe Zijadit. Kur Amri, në një ligjëratë të xhumasë, u përpoq t’i paralajmëronte për pasojat e këtij rebelimi të hapur, ata e goditën me gurë dhe e detyruan të strehohej në pallatin e guvernatorit.[84] Fuqia numerike e atyre që ia shprehën përkrahjen kauzës shi’ite mund të gjykohet sipas asaj që përcillet se ata “e zinin gjysmën e xhamisë së Kufes”.[85] Duhet thënë se xhamia e Kufes e kishte kapacitetin për të pritur rreth 40 mijë njerëz.


I informuar nga mëkëmëbësi i tij, Zijadi u kthye me shpejtësi drejt Kufes. Fillimisht, ai dërgoi tek Huxhri disa prijës shi’itë nga Jemeni, me të cilët kishte krijuar tashmë marrëdhënie të mira, që ta paralajmëronin Huxhrin për rrugën e rrezikshme që kishte ndërmarrë. Burimet japin dëshmi të mjaftueshme se, që nga koha kur Zijadi e mori në dorë sundimin e Kufes në vitin 51/671, ai bëri çmos për ta tërhequr Huxhrin në anën e tij. Ai tashmë i kishte ofruar një pozitë në këshillin e tij administativ dhe ishte i gatshëm ta lartësonte pozitën e tij brenda fisit el-Kinda.


Megjithatë, asgjë nuk mund ta ndryshonte qëndrimin e Huxhrit. Përkundrazi, nëse e kundrojmë çështjen nga aspekti politik, duhet thënë se të gjithë kompromiset politike dhe shpërblimet materiale i ishin ofruar Huxhrit nga ana e guvernatorit të Kufes. Për më tepër, vetë mospranimi i kompromiseve që ia ofronte guvernatori me aq bujari, nuk mund t’i sillnin Huxhrit ndonjë autoritet dhe fuqi politike, për vetë faktin se ishte tepër i moshuar. Edhe sikur të arrinte t’i sillte shi’itët në pushtet, duke e bërë Husejnin kalif, pozita e tij nuk do të ishte shumë më e mirë se ç’kishte qenë në kohën e Aliut. Përfitime të tilla i ishin ofruar tashmë nga Zijadi, por ai i kishte refuzuar të gjitha. Si përfundim, nuk na mbetet tjetër veçse të pranojmë se motivimi i vetëm i Huxhrit ishte bindja e tij fetare dhe besimi i palëkundur në prijësinë e Ehl-i Bejtit.

Prijësit fisnore jemenas, disa prej tyre miq të vjetër të Huxhrit, që u dërguan për të ndërmjetësuar dhe për të gjetur një kompromis, dështuan në përpjekjen e tyre, por megjithatë, i kërkuan guvernatorit që të sillej karshi Huxhrit me butësi.[86] Kjo flet shumë për respektin dhe pozitën e lartë që kishte Huxhri pranë tyre. Nuk mund të pritet që prijësit fisnorë ta mbronin një njeri ambicioz e të etur për pushtet, i cili do të mund t’i sfidonte edhe vetë ata dhe prijësinë e tyre. Megjithatë, ata do ta mbronin një njeri, bindjet e thella fetare të të cilit përshtateshin krejtësisht me ato të tyret dhe i cili e kishte guximin moral për t’i mbrojtur deri në fund principet e veta.
Por Zijadi nuk i pranoi lutjet e tyre për Huxhrin dhe e dërgoi policinë e tij për ta arrestuar. Megjithatë, numri i përkrahësve të Huxhrit ishte mjaft i madh sa për t’i dëbuar forcat e guvernatorit. Duke e kuptuar seriozitetin e situatës, Zijadi menjëherë i mblodhi fisnikët dhe prijësit e Kufes, veçanërisht ata nga fiset jemenase, dhe u foli, duke u thënë se pikërisht njerëz nga fiset e tyre po e ndihmonin Huxhrin. Ai u tha se sikur të mos e tërhiqnin përkrahjen, guvernatori do t’i thirrte forcat ushtarake siriane për një shtypje të përgjakshme dhe të plotë të kryengritjes. Një shprehje nga fjalimi i Zijadit, e përcjellur në shumë burime, jep një përshkrim të bukur dhe ilustrues të karakterit dhe qëndrimit të prijësve fisnorë në Kufe. Sipas Taberiut, Zijadi tha: “Trupat tuaj janë me mua, por ndjenjat tuaja janë me Huxhrin.”[87]


Ebu’l-Ferexhi përcjell një shprehje më të gjatë, përmbajtja e të cilës është si vijon: “Trupat tuaj janë me mua, por ndjenjat tuaja janë me këtë njeri të çmendur, të rrethuar nga aq shumë miza (duke nënkuptuar se njerëzit janë mbledhur rreth tij si mblidhen mizat rreth një objekti). Ju jeni me mua, por vëllezërit tuaj, bijtë tuaj dhe pjesëtarët e fiseve tuaja janë me Huxhrin.” [88]


Me frikën se mund t’i humbnin pozitat e tyre, prijësit fisnorë të Kufes prapë e dëshmuan atë dobësi karakteristike të tyre dhe i bindën pjesëtarët e fiseve të veta që të mos binin ndesh me ushtrinë siriane. Ndërsa shumica e atyre që ishin mbledhur rreth Huxhrit u larguan prej tij, mbeti prapëseprapë një grup i konsiderueshëm, i cili nuk pranoi të ikte dhe vazhdoi ta kundërshtonte arrestimin e tij. Si rezultat, Zijadi e thirri ushtrinë, duke zgjedhur veçanërisht trupa që ishin nga kontingjenti jemenas i ushtrisë, dhe i ngarkoi ata me detyrën e zgjidhjes së kësaj situate.


Detyra nuk ishte e lehtë, megjithatë, jo vetëm për shkak të prestigjit personal dhe përkrahjes së madhe që gëzonte Huxhri mes masave në Kufe, por edhe për shkak të frikës nga hakmarrja fisnore. Si një politikan me aftësi të jashtëzakonshme për t’u kundërvënë kryengritjeve, Zijadi arriti t’i përfshinte në operacion pikërisht trupat jemenase, fiseve të të cilëve u takonte edhe vetë Huxhri. Kështu, ai arriti të shmangte një konflikt ndërmjet grupeve nizarite dhe jemenase mes fiseve. Në mesin e vetë fiseve jemenase, ai e përdori njërën degë kundër tjetrës dhe i frikësoi prijësit e fisit Kinda, të cilit i takonte Huxhri, duke i kërcënuar me vdekje dhe shkatërrim të të gjithë pasurisë së tyre nëse nuk e dorëzonin Huxhrin. Përshkrimi i gjatë dhe i detajuar i kësaj ndodhie, i përcjellur nga Ebu Mikhnafi dhe burime të tjera të hershme e i shënuar nga Taberiu dhe Ebu’l-Ferexhi, është interesant në shumë aspekte. Në të shihet se si interesi personal i prijësve fisnorë u shfrytëzua për t’i bindur që të vepronin kundër bindjes së tyre fetare, se si rivalitetet fisnore u përdorën kundër njëri-tjetrit, si u detyruan me forcë përkrahësit e Huxhrit dhe si, më në fund, Zijadi arriti ta arrestonte njërin nga prijësit më të nderuar të shi’itëve të Kufes dhe ta shuante një lëvizje të rrënjosur fort. Përveç Huxhrit, edhe trembëdhjetë shi’itë të tjerë u rrethuan dhe u kapën.[89] Përkatësitë fisnore të katërmbëdhjetë burrave të arrestuar ishin si vijon: dy nga fisi Kinda, një nga fisi Hadramaut, dy nga fisi Abs, një nga fisi Khath’am, dy nga fisi Baxhila, një nga fisi Rab’ia, një nga fisi Hamdan, tre nga fisi Tamim dhe një nga fisi Havazin. Vlen të shihet se nga këta katërmbëdhjetë, tetë ishin nga fise të ndryshme jemenase, si Kinda, Hadramaut, Khath’am, Baxhila dhe Hamdan, ndërsa gjashtë nga fiset nizarite të veriut, si: Abs, Rabi’a, Tamim dhe Havazin. Kjo i tregon përmasat e lëvizjes dhe dëshmon se sentimentet shi’ite në Kufe nuk ishin të kufizuara tek jemenasit.

Zijadi vendosi t’i dërgonte të burgosurit në Siri, që Muavije të merrej me ta. Bashkë me të burgosurit, do të dërgonte edhe një aktakuzë, të dëshmuar edhe nga banorët e Kufes. Për këtë qëllim, ai i ftoi katër prijësit e katër distrikteve administrative të popullatës së Kufes.[90]Këta prijës i shprehën akuzat ndaj Huxhrit, si vijon:

1. Huxhri i mbledh njerëzit rreth vetes dhe hapur e ofendon dhe e mallkon Kalifin,
2. Ai i stimulon njerëzit që të luftojnë kundër Prijësit të Besimtarëve (nënkuptohet kalifi),
3. Ai shkaktoi trazira në qytet dhe e dëboi guvernatorin e Kalifit,
4. Ai e beson dhe e përhap pretendimin se kalifati nuk është legjitim dhe i pranueshëm veçse në familjen e Ebu Turabit,
5. Ai thotë se Ebu Turabi (Aliu) është i dëlirë nga çdo mëkat e gabim, ai e lëvdon atë dhe i stimulon njerëzit që ta duan e ta nderojnë,
6. Ai i fton njerëzit që të largohen e shkëputen (arab. teber’ra) nga armiqtë e Aliut dhe nga të gjithë ata që kanë luftuar kundër tij,
7. Njerëzit që janë me të janë prijës të ndjekësve të tij dhe i ndajnë të njejtat mendime.[91]

Akuzat e shprehura në këtë dokument kundër Huxhrit, nga katër prijësit e Kufes, ishin të sakta përtej çdo dyshimi dhe i pasqyronin mendimet, ndjenjat dhe aktivitetet e Huxhrit dhe të shokëve të tij. Ky dokument, i cili duket se është ruajtur pa ndonjë përpjekje për ta falsifikuar ose për t’ia censuruar përmbajtjen, na e jep ndoshta imazhin më të qartë të pozitës fetare të shi’itëve në kohën e Huxhrit, të ndjenjave dhe aspiratave të tyre, të dashurisë për famlijen e Aliut dhe të urrejtjes ndaj Muavijes si një uzurpues.


Megjithatë, Zijadit nuk iu pëlqeu kjo aktakuzë. Arsyeja, e shënuar aq qartë nga burimet, është shumë me rëndësi të theksohet, sepse hedh dritë mbi situatën reale. Pasi e shqyrtoi dokumentin, Zijadi tha: “Nuk mendoj se kjo aktakuzë është mjaft vendimtare. Dua që të sillen dëshmitë e më shumë dëshmitarëve se thjesht katër prijësve të Kufes.”[92]


Akuzat e numëruara në dokumentin origjinal merreshin thuajse vetëm me kauzën shi’ite të Huxhrit dhe me dashurinë e tij për familjen e Aliut. Zijadi ishte i mendimit se jo shumë jemenas, prej të cilëve do të kërkonte që të ishin dëshmitarë për këto akuza, do të pranonin të nënshkruanin një dokument të tillë, i cili mbështetej në aktivitetin e Huxhrit për hir të idealeve shi’ite. Shumica e jemenasve kishin prirje shi’ite, me shkallë të ndryshme të bindjes praktike, kuptohet. Për më tepër, me aq sa duket, Zijadi nuk kishte shumë dëshirë që ta informonte zyrtarisht Muavijen se ndjenjat dhe aktivitetet shi’ite në Kufe ishin aq të fuqishme, në një kohë kur ai vetë ishte guvernator i provincës. Ishte vërtet një privilegj për të, që të ishte guvernator edhe i Kufes edhe i Basrës njëkohësisht, një nder ky që nuk e kishte gëzuar asnjë zyrtar tjetër më parë. Si pasojë, u përpilua një aktakuzë tjetër, me akuzat vijuese:


1. Huxhr bin Adi e ka tërhequr betimin për besnikëri ndaj Kalifit,
2. Ai ka shkaktuar përçarje në ummetin musliman,
3. Ai e mallkon Kalifin,
4. Ai i thërret njerëzit për luftë dhe ka krijuar trazira,
5. Ai i mbledh njerëzit rreth vetes dhe i stimulon që ta tërheqin betimin e tyre për besnikëri ndaj Prijësit të Besimtarëve (Muavijes) dhe ta zbresin atë nga froni,
6. Ai e mohon Zotin.[93]

Dallimi i theksuar ndërmjet dy dokumenteve është tejet i qartë. Ndërsa akuzat e radhitura në aktakuzën e parë përqëndroheshin në aktivitetet e Huxhrit dhe në rebelimin e tij të hapur për hir të kauzës shi’ite, në të dytën theksohet rebelimi i tij kundër shtetit dhe pushtetit të Muavijes, duke mos e përmendur fare lëvizjen e tij shi’ite. Dokumenti i parë vë theks mbi dashurinë e palëkundur të Huxhrit për Aliun dhe devotshmërinë ndaj familjes së tij, duke u mbështetur në bindjen fetare, ndërsa dokumenti i dytë e zëvendëson këtë akuzë me një akuzë tjetër, atë të mohimit të Zotit, gjë që, sipas shembullit të vendosur nga Ebu Bekri, do të ishte një arsye e mjaftueshme për ekzekutimin e tij. Dëshmitë që i kemi në dispozicion nuk lënë dyshim se akuzat e shprehura në dokumentin e parë ishin të gjitha autentike, ndërsa aktakuza e dytë nuk ishte tjetër veçse një version i ndryshuar, i krijuar për qëllimet që shpjeguam më sipër.


Kjo i shpjegon edhe rrëfimet se Muavije hezitoi për ta pranuar aktakuzën dhe nuk ishte shumë i vullnetshëm për të ndërmarrë ndonjë veprim drastik kundër Huxhrit. Për më tepër, siç do të shohim në vijim, kushti i vetëm që ua vendoste Muavije prijësve shi’itë, për t’ua falur jetën, ishte që ta mallkonin Aliun e të distancoheshin prej tij. Kjo tregon gjithashtu se krimi i tyre më i rëndësishëm ishte aktiviteti i tyre pro-shi’it dhe jo krimet kundër shtetit ose kalifit, siç përshkruhet në aktakuzën e dytë.


As që ka nevojë të përmendet se Huxhri shihej nga të gjithë banorët e Kufes si një prijës shi’it i pakompromis. Për më tepër, ai konsiderohej një musliman i devotshëm, gjë që e dëshmojnë edhe njerëz që nuk pajtoheshin me mendimet e tija. Kryegjykatësi (kadiu) Shurejh bin Harith, i shkroi Muavijes, të cilit i thoshte: “Dëshmoj se Huxhri është një musliman i devotshëm, i rregullt në namaze. Ai jep sadaka, agjëron në Ramazan dhe gjithnjë e kryen haxh’xhin dhe umren... Ai vërtet ka një pozitë të lartësuar në Islam.”[94]


Edhe përkundër kësaj, Zijadi u kërkoi njerëzve që të dëshmonin se aktakuza e dytë ishte e vërtetë. Shtatëdhjetë vetë, dyzet e pesë prej të cilëve janë shënuar veçanërisht me emër, përcillet se e nënshkruan dokumentin.[95] Disa nga nënshkrimet ishin dukshëm të falsifikuara, siç përcillet nga burimet që i përmendin emrat. Madje Kadi Shurejhu, në letrën e dërguar Muavijes, protestoi duke thënë se nuk e kishte nënshkruar këtë dokument dhe se emri i ishte shtuar pa dijeninë e tij. Disa të tjerë kërkuan falje më pas për nënshkrimin e dhënë, duke nënkuptuar se Zijadi u kishte bërë shtypje për të dëshmuar për këto akuza.[96]

Kur të burgosurit erdhën pranë Muavijes, pati shumë shtypje nga fiset e ndryshme që të liheshin të lirë pjesëtarët e tyre. Shtatë nga të katërmbëdhjetë të burgosurit u lanë të lirë falë përpjekjes dhe ndikimit të të afërmve të tyre. Huxhrit dhe gjashtë të burgosurve të tjerë u dha mundësia që t’i shpëtonin jetët e tyre, duke e mallkuar hapur Aliun dhe duke u distancuar prej tij. Xhelatët e Muavijes u thanë: “Na është urdhëruar që t’ju japim një mundësi për të shpëtuar, nëse e mallkoni Aliun dhe distancoheni prej tij. Nëse nuk pranoni, do t’ju vrasim.” Përgjigja e vendosur e Huxhrit dhe e gjashtë shokëve të tij ishte: “Për Zotin, kurrë nuk do ta bëjmë këtë gjë.” Pas kësaj, atyre ua prenë kokat.[97]

Fakti se këta njerëz pranuan t’i sakrifikonin jetët e tyre por nuk pranuan të distancoheshin nga Aliu, është diçka që nuk duhet kaluar shpejt e shpejt. Në gjithë këtë duhet të ketë pasur diçka shumë më të thellë se sfera e interesave politike. Historia e fesë është e mbushur me njerëz që e kanë zgjedhur vdekjen në vend që të bënin kompromis me besimin e tyre. Duhet pranuar se historia njerëzore nuk mund të shpjegohet vetëm nëpërmjet rrethanave politike dhe ekonomike. Leximi i historisë vetëm nga këndvështrimi materialist është një fenomen tejet i dhimbshëm i historiografisë moderne. Në anën tjetër, të pranuarit e vetëdijes fetare në një rast të caktuar dhe të mohuarit e saj në një rast tjetër, nuk është tjetër veçse një shembull keqardhës i paragjykimit.


Nuk ka dyshim se në të shumtën e rasteve, lëvizjet popoullore në shoqëritë njerëzore janë dominuar nga faktorët politikë dhe ekonomikë. Megjithatë, nuk janë të paktë rastet kur vetëdija individuale i ka tejkaluar të gjitha konsideratat. Pa dyshim, Huxhr bin Adi është njëri nga këta shembuj. Atij jo vetëm që iu dha mundësia për ta shpëtuar jetën e tij, por më parë i ishin ofruar edhe shumë përfitime politike dhe ekonomike nga Zijadi. Ai i refuzoi të gjitha. Për të, arritja e këtyre gjërave nëpërmjet distancimit nga Aliu dhe mallkimit të tij, nuk ishte tjetër veçse distancim dhe mohim i vetë fesë. Ky episod ka pasur pasoja politike, vetëm aq sa mund të thuhet se konsideratat politike ishin efekte anësore të qëllimeve fetare. Pra, merakosja e Huxhrit lidhur me pyetjen se kush do të bëhej kalif i muslimanëve nuk ishte aspak një pyetje politike ose ekonomike. Ai e besonte dhe ishte i gatshëm të vdiste, siç edhe bëri, për idenë se Zoti i kishte falur një bekim të veçantë familjes së Profetit, duke e bërë atë të zgjedhur për detyrën e sundimit të muslimanëve.

Huxhri dhe ndjekësit e tij, pra, duhet të konsiderohen përfaqësues të atyre shi’itëve të parë, të cilët e thanë zëshëm mendimin e tyre fetar në përkrahje të Aliut, madje fill pas vdekjes së Profetit, duke qenë pararendës të një lëvizjeje që zhvillohej me vrull e që, së shpejti, do të kristalizohej si një degëzim më vete brenda komunitetit musliman. Ai ishte një sahabe i dalluar i Profetit, i respektuar për virtytshmërinë e tij dhe për devotshmërinë fetare, edhe përkundër faktit se ishte një përkrahës i zjarrtë i Aliut. Fundi i tij tragjik krijoi një valë tronditjeje në qytetet e shenjta muslimane. Madje edhe e veja e Profetit, Aisheja, dhe Abdullah ibn Umari, protestuan kundër ekzekutimit të tij.[98] Është interesante të theksohet se martirizimi i Huxhrit u bë nismëtar i martirologjisë në Islamin shi’it, ndërsa vdekja e tij u vajtua në elegji të shumta, të cilat do të zhvillohesin më pas në një letërsi të pasur.

Kuptohet, kjo tragjedi pati më së shumti ndikim tek banorët e Kufes. Ata u tronditën me ndjesinë e një fatkeqësie të thellë dhe dhanë reagime serioze. Ata dërguan një delegacion tek Husejni në Medine dhe i kërkuan t’i printe një kryengritjeje të armatosur kundër Muavijes. Husejni e refuzoi ftesën e tyre me fjalët e njejta si më parë.[99] Muavije nuk ishte i panjohur me këto ftesa që i dërgoheshin Husejnit dhe u alarmua menjëherë nga këto aktivitete, veçanërisht kur pranoi një letër nga guvernatori i tij në Medine, Mervan bin Hakemi, i cili paralajmëronte se delegacioni i ardhur nga Kufeja po qëndronte në Medine dhe kishte takime të shpeshta me Husejnin. Kalifi i shkroi Husejnit një letër plot kërcënime, por ky i fundit, në përgjigjen e tij, e mbajti qëndrimin e njejtë mospërfillës ndaj rendit të atëhershëm, duke e siguruar Muavijen se do të vazhdonte ta nderonte marrëveshjen e të vëllait.[100]

Përveç revoltës së Huxhrit, që u shtyp me masa të ashpra, periudha ndërmjet vdekjes së Hasanit dhe vdekjes së Muavijes është sërish një periudhë e qetë dhe e heshtur në historinë e lëvizjes shi’ite. Përshtypja e përgjithshme që mund të fitohet nga burimet është ajo e një atmosfere të frikës dhe kujdesit nga të dyja palët. Qëndrimi i kujdesshëm i Muavijes karshi potencialit të një kryengritjeje shi’ite dëshmohet nga masat e tepëruara që ndërmori kundër revoltës së kufizuar, por prapëseprapë serioze, të Huxhr bin Adiut. Fakti se Muavije, i mirënjohur për diplomacinë e tij të mprehtë në arritjen e qëllimeve të veta, veproi në një mënyrë aq të dhunshme kundër Huxhrit, flet për qëndrimin e tij pa kompromis kundrejt simpative shi’ite, një qëndrim që buronte mbase nga frika prej lëvizjes së rrënjosur shi’ite, veçanërisht në Kufe, ku ky grup ishte më i fuqishëm.

Në anën tjetër, refuzimet e njëpasnjëshme të Husejnit karshi ftesës për t’u prirë entuziastëve të Kufes në një revoltë të hapur, e shfaq qëndrimin e tij të kujdesshëm dhe dëshirën për të mos i dhënë Muavijes një pretekst për t’i shkatërruar plotësisht ndjekësit e famlijes së Aliut. Përgjatë kësaj periudhe, Muavije duket se përpiqej t’i shkatërronte, edhe me arsyetimin më të vogël, të gjithë ata ndjekës të Aliut, të cilët nuk mund të bliheshin ose të nënshtroheshin. Për sa kohë që nuk ishte realizuar kjo gjë, pushteti umajjad do të mbetej i pasigurt.


Nuk është shumë e pamundur që praktika e mallkimit të Aliut nga foltoret e xhamive të ketë qenë vetëm për t’i provokuar shi’itët për një revoltë të hapur, në mënyrë që të mund të sulmoheshin e shkatërroheshin lehtë nga forcat umajjade. Kur Mughire bin Shu’ba u emërua guvernator i Kufes në vitin 41, njëra nga detyrat specifike që iu dha nga Muavijeja ishte pikërisht praktikimi me këmbëngulje i mallkimit të Aliut, propaganda kundër tij dhe ndjekësve të tij, rritja e intensitetit të kampanjave për ta çnderuar e ofenduar karakterin e Aliut e të ndjekësve të tij, duke bërë çmos për t’i propaganduar virtytet e Uthmanit dhe të përkrahësve të këtij të fundit.


Udhëzimet e njejta iu dhanë edhe Zijad bin Ebu Sufjanit, kur ky i fundit u emërua edhe guvernator i Kufes pas vdekjes së Mughires në vitin 50/670.[101] Që të dy këta qeveritarë i kryen këto detyra në një mënyrë që do ta kënaqte Muavijen. Huxhri dhe disa të tjerë nuk mundën ta toleronin këtë provokim të vazhdueshëm dhe ranë në këtë kurth, ndërsa disa të tjerë mbetën të vëmendshëm e të kujdesshëm. Husejni, i cili e kuptonte plotësisht situatën, me shumë urtësi iu shmang çdo provokimi kundër Muavijes dhe e priti mundësinë e duhur për të vepruar. Në këtë mënyrë, ai, në njërën anë, e shpëtoi veten, familjen dhe ndjekësit e tij nga dënimet e ashpra, ndërsa në anën tjetër, vazhdoi ta nderonte marrëveshjen që kishte bërë i vëllai, e cila e përfshinte edhe Husejni në një mënyrë të tërthortë.

Mbase ndodhia më e rëndësishme në zhvillimin e “pasionit” shiit ishte emërimi i Jezidit si pasardhës i Muavijes. Kalifi nuk mund ta bënte këtë gjë për sa kohë që ishte gjallë Hasani. Është interesante se pikërisht pas vdekjes së Hasanit, Muavije nisi të punonte në mënyrë aktive për këtë projekt, i cili do ta vendoste sundimin e muslimanëve në familjen e tij. Kjo nuk ishte një detyrë e lehtë dhe Kalifi do të duhej të vepronte me shumë kujdes e t’i përdorte të gjithë mjetet karakteristike të sundimit të tij: diplomacinë, dhuratat bujare, ryshfetet dhe, më në fund, kërcënimet dhe shtypjen. Qëllimi ynë nuk është që të japim një përshkrim të hollësishëm të asaj se si Muavije arriti t’i blente prijësit e fiseve dhe t’i heshtte me shtypje ata që ishin më të vendosur në kundërshtimin e tyre. Këto hollësi janë ruajtur në burimet historike, thuajse pa kurrfarë dallimi mes tyre. Këtu do të mjaftonte të themi se, pas përgatitjeve të kujdesshme nga guvernatorët e tij, Muavije arriti të sillte, nga çdo provincë, një delegacion që do t’ia shprehte bindjen Jezidit si trashëgimtar të fronit.[102]

Por situata ishte pak më ndryshe në Hixhaz, ku jetonte elita e fisnikëve muslimanë dhe bijtë e shumë prej shokëve të Profetit, mes të cilëve më të rëndësishmit ishin: Husejn ibn Aliu, Abdullah ibn Umari, Abdullah ibn Zubejri dhe Abdurrahman ibn Ebu Bekri. Një delegacion nga Hixhazi, që nuk do t’i përfshinte këta katër, do të ishte i pakuptimtë. Si pasojë, refuzimi i tyre do të kishte pasoja shumë të rënda. Për këtë arsye, Muavije shkoi personalisht në Medine, bashkë me njëmijë kalorës të zgjedhur, në mënyrë që të merrej me këta katër.

Sipas njërit version, ai i ftoi këta persona që ta takonin në periferi të Medines dhe i trajtoi aq ashpër, sa ata u larguan drejt Mekkes. Kjo e pati efektin e duhur, dhe në mungesë të tyre, Muavije e shpalli në Medine emërimin e Jezidit. Kjo gjë u pranua dhe u miratua nga përkrahësit e tij, ndërsa të tjerët nuk patën guxim t’i kundërviheshin. Me ta zgjedhur problemin e Medines, ai vazhdoi për në Mekke. Atje, Muavije e ndryshoi qëndrimin e tij dhe u përpoq t’i tërhiqte këta katër duke u sjellur miqësisht me ta. Pasi kaloi një kohë të gjatë me ta dhe u shprehu miqësi e dashuri, pak para se të nisej, u kërkoi sërish që ta përkrahnin emërimin e Jezidit.

Ai u shpjegoi se nuk u kërkonte shumëçka, u shpjegoi se Jezidi do të ishte sundues vetëm formalisht dhe se, në emër të Jezidit, ata të katërt do të kishin kontroll mbi qeverisjen. Pas një heshtjeje të shkurtër, Ibn Zubejri foli dhe, në emër të të gjithëve, e refuzoi këtë kërkesë të kalifit. Muavijeja, tashmë i zemëruar, tha: “Në raste të tjera, kur flas në foltore, i lejoj gjithkujt që të ma ndërpresë fjalimin nëse ka dëshirë. Por ai që më kundërshton sot, do të heshtet me shpatë.” Pastaj hyri në Xhaminë e Shenjtë në Mekke, duke i marrë me vete edhe katër kundërshtarët e tij, dhe shpalli: “Këta katër burra, pa të cilët nuk mund të merret asnjë vendim për kalifatin, e kanë pranuar emërimin e Jezidit. Ndaj tani asnjërit prej juve nuk duhet t’i vijë vështirë ta bëjë të njejtën gjë.” Pas kësaj, njerëzit iu betuan Jezidit për besnikëri, ndërsa katër kundërshtarët heshtën nga frika.[103] Edhe sikur ky version të jetë një rrëfim i shpikur më vonë, nuk mund të mohohet fakti se Muavije shkoi në Hixhaz me qëllim që t’i detyronte këta katër njerëz të mos e kundërshtonin Jezidin.[104]

FUND

[73] Usud el-Ghabe, v.2, fq.13; Isti’ab, v.1, fq.384; Sahih el-Bukhari, v.2, fq.198; Taberi, v.2, fq.199; Xhehiz, Resail, kapitulli Risala fi Beni Umejje, fq.65; Amili, Ajan, v.4, fq.54
[74] Dinavari, fq.220
[75] Taberi, v.1, fq.1920
[76] Balad’huri, Ensab, v.4, fq.138; Ibn Ebi’l-Hadid, Sherh Nehxh el-Belagha, fq.14
[77] Mes’udi, Muruxh, v.2, fq.426; Mekatil, fq.73; Hadid, Sherh, v.16, fq.10; Isti’ab, v.1, fq.389; Usud el-Ghabe, v.2, fq.14; Jakubi, v.2, fq.225; Ibn Khallikan, Wafajat, v.2, fq.66
[78] Mes’udi, Muruxh, v.2, fq.427; Mekatil, f.73; Hadid, Sherh, v.16, fq.11
[79] Dinavari, Akhbar, fq.222; Jakubi, v.2, fq.225
[80] Ibn Atham, v.4, fq.206, 224; Mekatil, fq.73; Jakubi, v.2, fq.228; Isti’ab, v.1, fq.391
[81] Jakubi, v.2, fq.228; Dinavari, fq.221
[82] Taberi, v.2, fq.223-225; Baladhuri, v.4, fq.211-236; Afghani, v.16, fq.78-96; Dinavari, fq.223-225; Isti’ab, fq.329-333
[83] Taberi, v.11, fq.131; Dinavari, fq.223; Afghani, v.8, fq.79
[84] Afghani, v.16, fq.81; Baladhuri, v.4, fq.214
[85] Afghani, v.16, fq.81; Baladhuri, v.4, fq.214
[86] Ibn Sa’d, v.6, fq.219
[87] Taberi, v.2, fq.117; Baladhuri, v.4, fq.214
[88] Afghani, v.17, fq.82
[89] Taberi, v.2, fq.117, 136
[90] Pasi e mori kontrollin mbi Kufen, Zijadi e riorganizoi gjithë popullatën në katër njësi administrative dhe emëroi katër prijës të vet për këto katër pjesë.
[91] Taberi, v.2, fq.131; Afghani, v.17, fq.89
[92] Taberi, v.2, fq.131; Afghani, v.17, fq.89
[93] Taberi, v.2, fq.132, Afghani, v.17, fq.89; Baladhuri, v.4, fq.221
[94] Baladhuri, v.4, fq.222; Taberi, v.2, fq.137
[95] Taberi, v.2, fq.133; përcjellur me disa dallime tek Baladhuri, v.4, fq.221; Afghani, v.17, fq.89
[96] Shih burimet e shprehura në shënimin e mësipërm
[97] Taberi, v.2, fq.140; Afghani, v.12, fq.92; Baladhuri, v.4, fq.224
[98] Taberi, v.2, fq.145; Isti’ab, v.1, fq.229; Baladhuri, v.4, fq.22, 228, 229
[99] Dinavari, fq.224
[100] Po aty
[101] Taberi, v.2, fq.111; Baladhuri, v.4, fq.211
[102] Për hollësi, shih historinë e Taberiut, ndërmjet viteve 56 dhe 60 pas Hixhrit; gjithashtu shih Mes’udi, Muruxh edh-Dheheb, v.3, fq.27
[103] Për hollësi, shih Ibn A’tham, v.4, fq.235-249; Ibn Ethir, El-Kamil fi’l-Tarikh, (botuar Beirut 1965), fq.508-511
[104] Shih referencat në shënimet 103, 104 dhe gjithashtu Taberi, v.2, fq.175